Η ποινική αξιολόγηση της ψυχοδιαγνωστικής εξέτασης του ανηλίκου θύματος στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας (αρ. 226 Α Κ.Π.Δ.

Transcript

1 Η ποινική αξιολόγηση της ψυχοδιαγνωστικής εξέτασης του ανηλίκου θύματος στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας (αρ. 226 Α Κ.Π.Δ.) Υπό Χριστίνα-Μαρία Α. Νικολοπούλου, Δικηγόρο, Δρ.Ν. ΕΚΠΑ

2 Άρθρο 226 Α Κ.Π.Δ. ( Ν. 3625/2007 & 3727/ /2010, 4198/2013, 4267/2014) Ρόλος του παιδοψυχολόγου/παιδοψυχιάτρου: Προετοιμασία ανηλίκου για την κατάθεσή του: δημιουργία κατάλληλου κλίματος και σχέσης εμπιστοσύνης Ελάττωση της αμηχανίας του παιδιού έναντι της άγνωστης σε αυτό δικαστικής διαδικασίας Ενημέρωση του παιδιού για τη σημασία της αλήθειας τόσο για το ίδιο, όσο και για την κοινωνία

3 Άρθρο 226 Α Κ.Π.Δ. ( Ν. 3625/2007 & 3727/2008, 3875/2010, 4198/2013, 4267/2014) Συνεργασία με τους ανακριτικούς υπαλλήλους, ανακριτικές/εισαγγελικές αρχές και το δικαστήριο Σύνταξη γραπτής «εκθέσεως» περί της αντιληπτικής ικανότητος και της ψυχικής καταστάσεως του ανηλίκου

4 Νομική Φύση της παρουσίας & εκθέσεως παιδοψυχιάτρου Ratio: εξασφάλιση αντικειμενικής και ανεπηρέαστης από συναισθήματα κατάθεσης του ανηλίκου αποτροπή περαιτέρω ηθικού τραυματισμού {αιτιολογική έκθεση, ΑΠ 931/2012) «[ ]θεσπίζεται ένας κανόνας απόκτησης αποδείξεων» (23/2014 ΣυμβΠλημΚερκ) ερμηνευτικά συναγόμενη απαγόρευση αποδεικτικής αξιοποίησης, υπό προϋποθέσεις (Βλ. και 74/2015 Συμβ.ΠλημΡεθύμνης: η κατάθεση χωρίς παρουσία παιδοψυχιάτρου συνιστά παράνομο αποδεικτικό μέσο, καθ ο μέρος επιβαρύνει κατά μη σύννομο τρόπο την θέση του κατηγορουμένου, παραβιάζοντας το δικαίωμα υπερασπίσεώς του [contra εισαγγελική πρόταση στο με αρ. 113/2015 ΣυμβΕφΚρήτης: κατάθεση ανηλίκου χωρίς παιδοψυχίατρο δεν συνιστά καμία αξιόποινη πράξη, υπό την έννοια του άρθρου 177 παρ. 2 Κ.Π.Δ., αφού δεν τέθηκε για να βοηθήσει θέση κατηγορουμένου]

5 . Συστηματική ένταξη στο κεφάλαιο περί μαρτύρων και όχι περί πραγματογνωμοσύνης, με ειδικό άρθρο Ρητή απαγόρευση διορισμού τεχνικού συμβούλου (βλ. Διάταξη 56/2012 Ανακριτή Ρόδου, 222/2012 ΣυμβΠλημΡόδου, 8/2014ΣυμβΕφΔωδ) {συνάγεται και από το γεγονός ότι ο ανήλικος δεν μπορεί να συνοδεύεται από κανέναν (βλ. «μπορεί από νόμιμο εκπρόσωπό του») Η συνειδητή επιλογή του όρου «έκθεση» αποσκοπεί στο να προσδώσει στο πόρισμα του παιδοψυχιάτρου διαφορετικό χαρακτήρα από την «γνωμοδότηση» του πραγματογνώμονα (αρ. 193 ΚΠΔ) Η παρουσία παιδοψυχιάτρου εξασφαλίζει το δικαίωμα υπεράσπισης κατ/νου και δη τη δυνατότητα εξερεύνησης αξιοπιστίας του ανηλίκου και την ανεύρεση ουσιαστικής αλήθειας, ακόμα και προς όφελός του κατά το άρθρο 239 παρ. 2 ΚΠΔ και αποτελεί την ελάχιστη δυνατή προστασία και το αντάλλαγμα της εν μέρει στερήσεως του δικαιώματός του να εξετάσει ο ίδιος ή ο συνήγορός του τον ανήλικο (113/2015 ΣυμβΕφΚρήτης)

6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΠΡΩΤΟ Η ανάθεση στον παιδοψυχίατρο της σύνταξης εκθέσεως για την αντιληπτική ικανότητα και την ψυχική κατάσταση του ανηλίκου αποσκοπεί στο να παράσχει οδηγό στους κρίνοντες και μετέχοντες στην υπόθεση αναφορικά με τη βασιμότητα και την ωριμότητα μιας καταθέσεως που προέρχεται από μία εύπλαστη προσωπικότητα, όπως αυτή του ανηλίκου με διττό ρόλο: - εναρμονισμός δικαστικής διαδικασίας κατάθεσης ανηλίκου με αναπτυξιακό του στάδιο και ιδιαίτερες ικανότητές του - κατά το δυνατό ακριβέστερη απόδοση του υπό κρίση συμβάντος εκ μέρους του ανηλίκου, υπό συνθήκες που ευνοούν την προς τούτο κατάθεση αυτού (4/2012 Αναθεωρητικό Δικαστήριο)

7 ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΣ Π.ΨΥΧΟΛΟΓΟΥ/Π.ΨΥΧΙΑΤΡΟΥ Πραγματογνωμοσύνη Επιτρέπεται ο διορισμός τεχνικού συμβούλου / υποβολή αιτήσεως εξαιρέσεως σε βάρος του πραγματογνώμονος. Ο διορισθείς πραγματογνώμονας ενημερώνεται από το φάκελο της δικογραφίας για όλα τα στοιχεία που τον ενδιαφέρουν (έγγραφα κ.λ.π.). Η πραγματογνωμοσύνη περιλαμβάνει απαραιτήτως την απάντηση στα συγκεκριμένα ερωτήματα, αλλά ο πραγματογνώμονας είναι ελεύθερος να θέσει και άλλα ζητήματα και να απαντήσει σε αυτά, εάν εκ της επιστήμης του νομίζει ότι αυτά είναι άξια λόγου Έκθεση π.ψυχολόγου/π.ψυχίατρου Απαγορεύεται ο διορισμός τεχνικού συμβούλου. Η έκθεση περιορίζεται αυστηρά στην αντιληπτική ικανότητα και την ψυχική κατάσταση του ανηλίκου. (βλ. α) βούλευμα 257/2011 ΣυμβΠλημ/κων Χαλκίδας, δια του οποίου ακυρώθηκε η έκθεση της διορισθείσας π.ψυχιάτρου, διότι «έλαβε υπόψιν της τις εκθέσεις εξέτασης των μαρτύρων [...], πήρε συνέντευξη από τους γονείς της ανήλικης, σε αυτή δε καταγράφει στοιχεία για την ψυχοπαθολογία και νοημοσύνη των γονέων της ανήλικης, δίνει στοιχεία για τις σχέσεις τους με την ανήλικη και αναφέρει τι της περιέγραψε η ανήλικη κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων σχετικά [...] και τη θέση των γονέων απέναντι στα καταγγελλόμενα [ ] μόνο στα συμπεράσματα αποφαίνεται για την αντιληπτική ικανότητα της ανήλικης και την ψυχική της κατάσταση» β) ΣυμβΠλημΡόδου 222/2012 ερμηνεία διατάξεως Ανακριτή «Επίσης να μας γνωρίσει σχετικά με οτιδήποτε άλλο διαπιστώσει" ως έχουσα την έννοια "δηλαδή"

8 Σχέση 226Α ΚΠΔ - 352Α παρ. 3 ΠΚ - αμφότερες αναφέρονται σε "εξέταση της ψυχικής κατάστασης του ανηλίκου" - Στην εξέταση του άρθρου 352 παρ. 3ΠΚ δεν αποκλείεται ο διορισμός τεχνικού συμβούλου αφού σε αντίθετη περίπτωση θα προβλεπόταν ρητά, ενόψει ότι η διάταξη εισήχθη με τον ίδιο νόμο(ν. 3625/2007) {βλ. 4/2012 Αναθεωρητικό Δικαστήριο)

9 ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΕΛΛΕΙΨΕΩΣ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΥ Σχετική ακυρότητα (αρ. 170 παρ. 1 ΚΠΔ) (ΑΠ 669/2014 Απόλυτη ακυρότητα προδικασίας που πρέπει να προταθεί μέχρι αμετάκλητη παραπομπή (ΑΠ 377/2015, 484/2013, 931/2012, ΣυμβΕφΚρήτης 113/2015) Δεν προκαλείται δικονομική ακυρότητα (απόλυτη ή σχετική) (contra εισαγγελική πρόταση προς το ΣυμβΕφΚρήτης 113/2015) αφού η διάταξη τέθηκε προς προστασία του ανηλίκου

10 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Μήπως οδηγούμαστε σταδιακά σε μία τυπολατρική ερμηνεία του νόμου με αποτέλεσμα ο ρόλος του παιδοψυχιάτρου να συνίσταται σε μία απλή ιατρική γνωμάτευση σχετικώς με τη σωστή ή μη λειτουργία της αντίληψης και των ψυχικών λειτουργιών του ανηλίκου μάρτυρος; Αρκεί μια τέτοιου είδους γνωμάτευση στο να αποδώσει στην μαρτυρική κατάθεση του παιδιού τη δέουσα αποδεικτική αξία;

11 Α Ι Τ Ι Ε Σ (ενδεικτικά) Έλλειψη σχετικού πρωτοκόλλου εξέτασης ανηλίκων θυμάτων- μαρτύρων σεξουαλικής κακοποίησης. Έλλειψη εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού, τόσον σε επίπεδο δικαστικό/εισαγγελικό όσον και ιατρικό. Yποτιμητικά χαμηλή αποζημίωση στους παιδοψυχιάτρους

12 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Παροχή αποζημίωσης στον π.ψυχολόγο/ π.ψυχίατρο ανάλογης του έργου του (μετάβαση στα ανακριτικά γραφεία, ορκοδοσία, σύνταξη εκθέσεως& εγχείριση αυτής κ.λ.π.). Ουσιαστική εφαρμογή της διατάξεως του άρθρου 226 Α Κ.Π.Δ. Ο παιδοψυχίατρος να μην αρκείται σε μία ιατρική γνωμάτευση, αλλά να προβαίνει σε εκτίμηση της μαρτυρικής καταθέσεως, εκ της εκτιμήσεως της προσωπικότητας του μάρτυρος, στα πλαίσια της οποίας ευρίσκονται ο βαθμός ψυχραιμίας, αυτοκυριαρχίας, υποβολιμότητος κ.ο.κ., ενόψει ιδίως του γεγονότος της απουσίας του ανηλίκου μάρτυρος κατά την επ ακροατηρίω διαδικασία. Θεσμοθέτηση ειδικού πρωτοκόλλου εξέτασης ανηλίκων θυμάτων μαρτύρων σεξουαλικής κακοποίησης, αντιστοίχου του αγγλοσαξωνικού δικαίου.

13 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!