ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ"

ÔΠρωτεύς Ιωαννίδης
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ A - D Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΤΡΑ 2009

2 THE RED DATA BOOK OF RARE AND THREATENED PLANTS OF GREECE VOLUME ONE A - D Edited by Dimitrios Phitos, Theophanis Constantinidis & Georgia Kamari Assisted by Pepy Bareka HELLENIC ΒΟΤΑΝΙCAL SOCIETY PATRAS 2009

3 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, καθώς και η απόδοση του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της Επιτροπής Έκδοσης του βιβλίου, σύμφωνα με τον νόμο και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Εργαστήριο Βοτανικής Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών ΠΑΤΡΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ & ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» Αεροπόρου Παπαναστασίου ΑΘΗΝΑ ΙSBN: Σελιδοποίηση-Εκτύπωση: ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ - Γραφικές Τέχνες, ΑΦΟΙ ΤΕΡΖΗ Ο.Ε

Aethionema retsina Phitos & Snogerup Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) Cruciferae Aethionema retsina Phitos & Snogerup in Bot. Not. 126: 142 (1973). Τύπος: [Ελλάς (WAe), Νήσος Σκύρος] limestone cliffs at Akr.

4 Aethionema retsina Phitos & Snogerup Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) Cruciferae Aethionema retsina Phitos & Snogerup in Bot. Not. 126: 142 (1973). Τύπος: [Ελλάς (WAe), Νήσος Σκύρος] limestone cliffs at Akr. Korakia and up to 1 km S of Akr. Korakia, alt m, 11 May 1972, S. Snogerup & M. Gustafsson (Ολότυπος: LD. Ισότυποι: BM, G, K, UPA). Περιγραφή: Πολυετές φυτό με βάση ισχυρώς ξυλώδη και προσκεφαλοειδή μορφή, ύψους μέχρι 20 cm και πλάτους μέχρι 40 cm. Ανθοφόροι βλαστοί πολυάριθμοι, ποώδεις, μήκους μέχρι 10 cm, πυκνώς φυλλοφόροι. Φύλλα ημισαρκώδη, κατώτερα σχεδόν έμμισχα, σπατουλοειδή, x 7-15 mm, ανώτερα αντωοειδή έως αντιλογχοειδή-ελλειπτικά, όλα αντίθετα ή μερικά από τα ανώτερα σχεδόν αντίθετα. Ταξιανθία απλός βότρυς, με άνθη. Εξωτερικά σέπαλα μετρίως σακκοειδή, πλάτους 1,2-1,5 mm, αντωοειδή, εσωτερικά σέπαλα επίπεδα, αντωοειδή, πλάτους 1,5-1,7 mm. Πέταλα συνήθως άνισα, λευκά με βάση πορφυρή, τα εξωτερικά μεγαλύτερα με όνυχα μήκους 2,8-3,5 mm και έλασμα 2,2-2,5 x 2-2,5 mm. Καρπός κεράτιο, 4-5 x 3,5-4 mm, με περιφερειακό πτερύγιο πλάτους 0,3-0,8 mm στο κατώτερο ήμισυ και 1,5-2 mm στο ανώτερο ήμισυ, ακρόκοιλο. Στύλος μήκους 1,0-1,3 mm. Χρωμοσωματικός αριθμός: 2n = 24 (Phitos & Snogerup 1973). Περίοδος ανθοφορίας: Μάρτιος - Απρίλιος. Γεωγραφική εξάπλωση: Τοπικό ενδημικό είδος της Ελλάδας. Γνωστό μόνο από ελάχιστες θέσεις στα γειτονικά νησιά Σκύρος και Σκυροπούλα, σε υψόμετρο m. Στην Σκύρο εντοπίζεται στο όρος Κόχυλας, στο νότιο τμήμα του νησιού. Πιο συγκεκριμένα, έχει εντοπισθεί σε κάθετους βράχους στο ΒΑ. άκρο του Κόχυλα, σε μία παραλιακή ζώνη από το ακρωτήριο Κορακιές έως το ακρωτήριο Αποκλείστρια και σε έναν κάθετο βράχο στην περιοχή Κοράκια. Στην Σκυροπούλα είναι γνωστή μία θέση εμφάνισης στη βόρεια ακτή του νησιού. Βιότοπος: Το είδος Aethionema retsina φύεται αποκλειστικά σε κατακόρυφες ασβεστολιθικές βραχώδεις επιφάνειες, σχισμές και εσοχές βράχων με ελάχιστο ή καθόλου χώμα (τύπος οικοτόπου 8217: Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου, σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ). Αν και ο βιότοπος αυτός είναι πολύ κοινός στον Κόχυλα, το φυτό εντοπίζεται σε ελάχιστες, μεμονωμένες και σποραδικές θέσεις και οι υποπληθυσμοί του καταλαμβάνουν μικρή έκταση, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα χασμοφυτικά είδη της περιοχής, που έχουν ευρύτερη εξάπλωση και συχνότερη παρουσία. Κατά κανόνα τα φυτά απαντούν σε ύψος μεγαλύτερο των 3 m από τη βάση των κάθετων βράχων στους οποίους φύονται. Στον Κόχυλα, το Αe. retsina συνοδεύεται από άλλα χαρακτηριστικά χασμοφυτικά είδη της περιοχής, όπως τα: Scorzonera scyria (στενοενδημικό του όρους Κόχυλα), Centaurea rechingeri (ενδημικό Αιγαίου), Campanula merxmuelleri (ενδημικό Σκύρου & Ψαρών), Galium reiseri (ενδημικό Β. Σποράδων), ενώ συχνά συναντώνται και τα είδη Euphorbia acanthothamnos και Ballota acetabulosa. Ταξινομικά σχόλια: Το πλέον συγγενές taxon του Aethionema retsina είναι, χωρίς αμφιβολία, το Ae. orbiculatum (Boiss.) Hayek, ενδημικό της χερσονήσου του Άθωνα και το οποίο είναι, επίσης, πολυετές χασμόφυτο με αντίθετα και ελαφρώς σαρκώδη φύλλα και καρπό (κεράτιο) που φέρει ένα σπέρμα. Σύμφωνα με τους Phitos & Snogerup (1973), το Ae. retsina διαφέρει σαφώς από το αναφερθέν είδος, από την όρθια, προσκεφαλοειδή εμφάνιση, καθώς και από το μέγεθος και το σχήμα των φύλλων. Το Ae. orbiculatum χαρακτηρίζεται από βραχύτερες, λεπτότερες, κατακείμενες έως κρεμάμενες διακλαδώσεις με μικρότερα σε μέγεθος και στενότερα φύλλα. Οι καρποί του Ae. orbiculatum έχουν καρδιόσχημη βάση και αμβλεία έως οξεία κορυφή, καθώς και πολύ βραχύ στίγμα. Ένα άλλο είδος με το οποίο το Ae. retsina φαίνεται να έχει μερικές ομοιότητες, είναι το Ae. carlsbergii, ενδημικό του Ταϋγέτου. Οι διαφορές των δύο ειδών είναι σαφείς, αναφερόμενες όχι μόνο στους καρπούς, αλλά επίσης και στην εν γένει μορφή των φυτών (Phitos & Snogerup (1973). Γεωγραφική εξάπλωση του ενδημικού είδους Aethionema retsina. 53

5 Άτομα του ενδημικού είδους Aethionema retsina από το όρος Κόχυλας της νήσου Σκύρου, Β. Σποράδες. (Φωτ. Α. Καλτσής). 54

6 Κατάσταση πληθυσμών: Μέχρι σήμερα είναι γνωστοί τρεις υποπληθυσμοί του είδους. Ένας υποπληθυσμός απαντά στη βραχώδη και απόκρημνη, βόρεια ακτή της νησίδας Σκυροπούλα, ΒΔ. της Σκύρου. Οι άλλοι 2 υποπληθυσμοί εντοπίζονται στη Σκύρο, στο όρος Κόχυλας: ο δεύτερος στο ΒΑ. άκρο του όρους, στην περιοχή του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000 (GR ) και ο τρίτος νοτιότερα, από το ακρωτήριο Κορακιές ως το ακρωτήριο Αποκλείστρια. Ο τελευταίος διακρίνεται σε τρεις μικρότερες ομάδες που εμφανίζονται: (α) στο ακρωτήριο Κορακιές (12 ενήλικα άτομα το 2007), (β) στο ακρωτήριο Αποκλείστρια (19 ενήλικα άτομα το 2008), και (γ) σε βραχώδη έξαρση πάνω από τη θέση Κοράκια, ανάμεσα στις δύο προηγούμενες θέσεις, σε μεγαλύτερο υψόμετρο (420 m) και περίπου 1 km από την ακτή (περίπου 20 ενήλικα άτομα το 2008). Στον τελευταίο υποπληθυσμό παρατηρήθηκαν, επίσης, ολιγάριθμα νεαρά, μη αναπαραγωγικά άτομα σε μικρά ύψη του βράχου, ενώ δεν αποκλείεται η παρουσία περισσοτέρων νεαρών ατόμων σε υψηλότερα σημεία, γεγονός που υποδηλώνει κάποιο βαθμό αναγέννησης. Κίνδυνοι και χαρακτηρισμός κατηγορίας απειλής: Το είδος χαρακτηρίσθηκε ως Τρωτό (Vulnerable, VU) στο έργο The Red Data Book of Rare and Threatened Plants of Greece (Snogerup 1995a), προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81 και περιλαμβάνεται στα 50 περισσότερο απειλούμενα φυτά των νησιών της Μεσογείου (Montmollin & Strahm 2005). Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα, το είδος Aethionema retsina χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) με βάση τα κριτήρια B1a,b(iii,v)+2a,b(iii,v) της IUCN (2001), λόγω του σποραδικού εντοπισμού, των λιγοστών υποπληθυσμών του, της μικρής έκτασης που καταλαμβάνουν και του μικρού αριθμού αναπαραγωγικά ωρίμων ατόμων. Η ύπαρξη άλλων υποπληθυσμών του είδους στο εκτεταμένο σύστημα παράκτιων και εσωτερικών βραχωδών σχηματισμών του Κόχυλα, σε πολλά σημεία του οποίου είναι αδύνατη η πρόσβαση, δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Ωστόσο, δεδομένου ότι ένα σημαντικό τμήμα του Κόχυλα έχει ερευνηθεί αναλυτικά και οι μέχρι τώρα γνωστοί υποπληθυσμοί αποτελούνται από ελάχιστα άτομα, εμφανίζονται σποραδικά και είναι μικρής έκτασης, η ενδεχόμενη ανεύρεση νέων υποπληθυσμών δεν φαίνεται ικανή να διαφοροποιήσει την εκτίμηση ότι το είδος Ae. retsina αποτελεί ένα από τα σπανιότερα είδη της ελληνικής χλωρίδας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ακόμη η παρατήρηση ότι καθένα από τα ώριμα άτομα του συγκεκριμένου είδους παράγει μερικές εκατοντάδες σπέρματα, τα οποία σε εργαστηριακά πειράματα εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό φύτρωσης. Το φυτό πιθανώς αντιμετωπίζει προβλήματα εγκατάστασης των αρτιβλάστων, αλλά και ανταγωνισμού με άλλα χασμοφυτικά είδη της περιοχής. Στον Κόχυλα βόσκουν ελεύθερα περίπου αιγοπρόβατα και τα αποτελέσματα της έντονης βόσκησης πάνω στη βλάστηση της περιοχής είναι εμφανή. Τα φυτά του Ae. retsina, λόγω της θρεπτικής αξίας των σαρκωδών φύλλων τους, αναμένεται να αντιμετωπίζουν έντονη πίεση βόσκησης. Ωστόσο, σε επανειλημμένες επιτόπιες επισκέψεις, δεν εντοπίσθηκαν εμφανή σημεία βόσκησης των φυτών. Αν και το μεγαλύτερο τμήμα του Κόχυλα αποτελεί τόπο κοινοτικής σημασίας του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000, στην περιοχή σχεδιάζεται η κατασκευή ενός τεράστιου αιολικού πάρκου, που θα εκτείνεται σχεδόν σε όλη την έκταση του Κόχυλα. Η χωροθέτηση οποιουδήποτε αναπτυξιακού έργου που θα απαιτούσε, επιπροσθέτως, πολλά συνοδά έργα, όπως διανοίξεις δρόμων και εκβραχισμούς, αποτελεί άμεση απειλή για το είδος Ae. retsina, με την πιθανή απώλεια μέρους του πληθυσμού του, αλλά και έμμεση με την υποβάθμιση, αλλοίωση και απώλεια του οικοτόπου του. Μέτρα προστασίας: Το μικρό μέγεθος των δύο υποπληθυσμών του Aethionema retsina στο όρος Κόχυλας το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο σε οποιαδήποτε μεγάλης κλίμακας διαταραχή του βιοτόπου του, ειδικότερα όταν αυτή περιλαμβάνει επεμβάσεις στους βραχώδεις σχηματισμούς, οι οποίοι φιλοξενούν την ενδημική χλωρίδα της περιοχής. Ο Κόχυλας πρέπει να προστατευθεί από τέτοιες δραστηριότητες, τόσο για την διασφάλιση της επιβίωσης του είδους, όσο και για τη διαφύλαξη του χαρακτήρα του ως περιοχής διατήρησης της φύσης του Δικτύου Φύση Η βόσκηση αποτελεί σημαντική απειλή για το φυτό και πιθανόν έχει ήδη συντελέσει, σε βάθος χρόνου, στον περιορισμό των υποπληθυσμών του σε σημεία απρόσιτα για τα ζώα. Η υπόθεση αυτή, όμως, πρέπει να μελετηθεί περισσότερο συστηματικά. Δύο συλλογές σπερμάτων τα έτη 2007 και 2008 βρίσκονται αποθηκευμένες στην Τράπεζα Σπερμάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Απόστολος Καλτσής, Κατερίνα Κουτσοβούλου & Κώστας Α. Θάνος 55

Σχετικά έγγραφα

ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ A - D Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ