Βαάνης ο Ρυπαρός. Περίληψη : Άλλα Ονόματα. Τόπος και Χρόνος Γέννησης. Τόπος και Χρόνος Θανάτου. Κύρια Ιδιότητα IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Transcript

1 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Περίληψη : Ο Βαάνης γεννήθηκε στην Αρμενία στα μέσα του 8ου αιώνα περίπου, από πατέρα εβραϊκής καταγωγής που είχε προσηλυτισθεί στην κοινότητα των Παυλικιανών και μητέρα αρμενικής καταγωγής, μαθήτρια του διδασκάλου των Παυλικιανών Ιωσήφ-Επαφροδίτου. Μαθήτευσε κοντά στον Ιωσήφ-Επαφρόδιτο, τον οποίον και διαδέχθηκε ως διδάσκαλος των Παυλικιανών ερχόμενος σε σύγκρουση με τον άλλο διδάσκαλο, τον Σέργιο-Τυχικό. Πέθανε μεταξύ 800/801 και 834/5. Άλλα Ονόματα Ρυπαρός Τόπος και Χρόνος Γέννησης μέσα 8ου αι. περίπου, Αρμενία Τόπος και Χρόνος Θανάτου μεταξύ 800/ /5, πιθανώς Κυνοχώριον, κοντά στη Νεοκαισάρεια Κύρια Ιδιότητα Διδάσκαλος των Παυλικιανών 1. Γέννηση Οικογένεια Εκπαίδευση Ο Βαάνης γεννήθηκε περί τα μέσα του 8ου αιώνα στην Αρμενία. Ήταν καρπός της παράνομης σχέσης ενός εβραϊκής καταγωγής όπως υποστηριζόταν μαθητή του Ιωσήφ-Επαφροδίτου, πέμπτου διδασκάλου των Παυλικιανών, με μια μαθήτρια του τελευταίου, αρμενικής καταγωγής. Την ευθύνη για την ανατροφή του την είχε κατά πάσα πιθανότητα η μητέρα του, αφού έλαβε αρμενικό όνομα (Vahan) και στις σύγχρονες και μεταγενέστερες ιστορικές πηγές αναφέρεται ως Αρμένιος. Μαθήτευσε κοντά στον διδάσκαλο Ιωσήφ-Επαφρόδιτο, από τον οποίο διδάχθηκε τα δόγματα της πίστης την οποία πρέσβευαν και οι δύο γονείς του. Η διδασκαλία αυτή έλαβε χώρα πριν από το 778, έτος θανάτου του Ιωσήφ. Εκτός από τα παραπάνω, δε γνωρίζουμε τίποτε άλλο για την ανατροφή ή την εκπαίδευση του Βαάνη. 2. Δράση Λίγο μετά το θάνατο του Ιωσήφ-Επαφροδίτου το 778, 1 ο Βαάνης διαδέχθηκε τον τελευταίο ως έκτος διδάσκαλος των Παυλικιανών. Δεν γνωρίζουμε επακριβώς την έδρα της κοινότητας των μαθητών του, αλλά πιθανώς ήταν το Κυνοχώριον ή Κοινοχώριον (αρχ. Καινοχώριον, σημ. Mahala Kalesi), μια κώμη του Πόντου κοντά στη Νεοκαισάρεια. Ο Βαάνης δίδαξε αρκετά χρόνια, καλύπτοντας πιθανότατα όλο το χρονικό διάστημα της βασιλείας της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας. Το 800/801 έκανε την εμφάνισή του ένας νέος διδάσκαλος των Παυλικιανών, ο Σέργιος, ο οποίος ήταν βυζαντινής καταγωγής και είχε λάβει το αποστολικό όνομα Τυχικός. Η δράση του τον έφερε σε επαφή με τον Βαάνη, με τον οποίον ήλθε σε σύγκρουση λόγω των διαφορετικών αντιλήψεών τους στα δογματικά ζητήματα. Επιπλέον, ο Βαάνης είχε κατηγορηθεί από τους αντιπάλους του ότι διήγε ανήθικο βίο και επιδιδόταν σε ακολασίες μάλιστα, του είχε αποδοθεί και το προσωνύμιο Ρυπαρός για το λόγο αυτόν. 2 Ο Βαάνης κατηγόρησε τον Σέργιο-Τυχικό ως τυχάρπαστο ο οποίος είχε έλθει τελευταία στην κοινότητα και δεν είχε διδαχθεί τα δόγματά της από τους αναγνωρισμένους διδασκάλους, ενώ ο ίδιος είχε διατελέσει μαθητής του Ιωσήφ-Επαφροδίτου και θεωρούνταν διάδοχός του. Ο Σέργιος, από την άλλη, υποστήριζε ότι είχε το δικαίωμα να διδάσκει και αυτός τους Παυλικιανούς λόγω των πολλών ταξιδιών του σε όλη τη Μικρά Ασία για τη διάδοση της πίστης, και παράλληλα Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 1/7

2 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, κατηγορούσε τον Βαάνη δημοσίως για τον ακόλαστο βίο του. Το αποτέλεσμα ήταν να προκληθεί σχίσμα στην κοινότητα των Παυλικιανών: άλλοι πήραν το μέρος του Βαάνη και άλλοι οι περισσότεροι το μέρος του Σεργίου-Τυχικού. Η ευθύνη για το σχίσμα αποδόθηκε κυρίως στον Σέργιο, ακόμα και από τους ίδιους τους μαθητές του, γεγονός που δείχνει ότι ο Βαάνης παρέμεινε στη συνείδηση των Παυλικιανών ως αναγνωρισμένος διδάσκαλος. Η σύγκρουση των δύο παρατάξεων έμελλε να λάβει μεγάλες διαστάσεις μετά το θάνατο των δύο διδασκάλων. 3. Θάνατος Ο Βαάνης πέθανε πριν από τον Σέργιο και αρκετό χρονικό διάστημα μετά την εμφάνιση του Σεργίου ως διδασκάλου. Ο θάνατός του, συνεπώς, τοποθετείται χρονικά μεταξύ 800/1 και 834/5 (έτος θανάτου του Σεργίου-Τυχικού), ίσως στο Κυνοχώριον. Οι οπαδοί του, οι οποίοι ονομάζονταν «Βανιώτες» ή «Βανίτες», παρέμειναν στην περιοχή έως το θάνατο του Σεργίου-Τυχικού. Τότε ξέσπασε διωγμός μεγάλης κλίμακας εναντίον τους από τους οπαδούς του Σεργίου, οι οποίοι προέβησαν σε σειρά δολοφονιών. Η αιματοχυσία έλαβε τέλος με την παρέμβαση ενός από τους μαθητές και διαδόχους του Σεργίου, ο οποίος απέτρεψε την περαιτέρω εξόντωση των Βαανιωτών. 4. Αποτίμηση και κρίσεις Ο Βαάνης ήταν ένας από τους ελάχιστους διδασκάλους των Παυλικιανών ο οποίος επικρίθηκε σφοδρά από τους ίδιους τους οπαδούς της κοινότητας, κυρίως από τους μαθητές του αντιπάλου του, του Σεργίου-Τυχικού. Οι κατηγορίες που του απέδιδαν οι αντίπαλοί του είχαν να κάνουν με τη διαγωγή του στην ιδιωτική του ζωή, από την οποία πιθανότατα προήλθε και το προσωνύμιο Ρυπαρός. Βεβαίως, πρέπει να υποθέσουμε ότι ένα μέρος των Παυλικιανών (το μικρότερο αριθμητικά) συνέχιζε να τον υποστηρίζει, αφού οι μαθητές του παρέμειναν συγκροτημένοι και μετά το θάνατό του. Επιπλέον, σε αντίθεση με τον Ζαχαρία, τον άλλο αμφιλεγόμενο διδάσκαλο των Παυλικιανών, κανείς από τους οπαδούς δεν αμφισβήτησε ποτέ τη νομιμότητα της διαδοχής του Βαάνη ή τη θέση του ως διδασκάλου των Παυλικιανών, αρνούμενοι κατά τη διάρκεια ανακρίσεων να τον αναθεματίσουν, όπως ακριβώς και τους άλλους διδασκάλους τους. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί δεν έκαναν τίποτε παραπάνω από το να επαναλαμβάνουν τις κατηγορίες των αντιπάλων του Βαάνη για ανήθικη διαγωγή και ρυπαρό βίο. Οι σύγχρονοι ερευνητές επαναλαμβάνουν και αυτοί, με κάποια επιφύλαξη, τις κατηγορίες εναντίον του Βαάνη για την ιδιωτική του ζωή, αλλά αποδίδουν τη σύγκρουσή του με τον Σέργιο-Τυχικό σε άλλα αίτια. Θεωρούν ότι αιτία για τη διαμάχη που ξέσπασε ήταν ο συντηρητικός χαρακτήρας του Βαάνη, ο οποίος είχε γαλουχηθεί με τις παραδοσιακές διδασκαλίες των προκατόχων του και αντιδρούσε στο ρηξικέλευθο πνεύμα των μεταρρυθμίσεων του Σεργίου, αρνούμενος την εξέλιξη και παραμένοντας πιστός στην τήρηση των παλαιών δογμάτων της κοινόητητας. Ορισμένοι, μάλιστα, φτάνουν στο σημείο να αποδίδουν τη διαμάχη εν μέρει στις «εθνικές» διαφορές των δύο αντιπάλων, του συντηρητικού και ακαλλιέργητου Αρμένιου και του μορφωμένου και δυναμικού ελληνόφωνου Βυζαντινού. 1. Η Garsoïan, N., The Paulician Heresy (The Hague-Paris 1967), σελ. 121, σημ. 34, τοποθετεί χρονικά το θάνατο του Ιωσήφ-Επαφροδίτου και τη διαδοχή του από τον Βαάνη στο έτος Ο Lemerle, P., L'histoire des Pauliciens d'asie Mineure d'après les sources grecques, Travaux et Mémoires 5 (1973), σελ. 69, σημ. 51, πιθανολογεί ότι το επώνυμο «Ρυπαρός» μπορεί να έχει σχέση με τους mzlneuthin, αιρετικούς Αρμενίους του 5ου αιώνα. Βιβλιογραφία : Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., "Η ανόρθωση", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Η, Αθήνα 1979, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 2/7

3 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Αναστασίου Ι.Ε., Οι Παυλικιανοί. Η ιστορία και η διδασκαλία των από της εμφανίσεως μέχρι των νεωτέρων χρόνων, Αθήνα 1959 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2:1, Θεσσαλονίκη 1993 Garsoïan N., The Paulician Heresy. A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire, The Hague Paris 1967 Ostrogorsky G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2, Aθήνα 1979, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Runciman S., The Medieval Manichee. A Study of the Christian Dualist Heresy, Cambridge 1947 Lemerle P., "L histoire des Pauliciens d Asie Mineure d après les sources grecques", Travaux et Mémoires, 5, 1973, Ludwig C., "Wer hat was in welcher Absicht wie beschrieben? Bemerkungen zur Historia des Petros Sikeliotes über die Paulikianer", Berger, Α. et al. (eds), Varia II, Bonn 1987, ΠΟΙΚΙΛΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 6, Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Astruc, C. et al. (eds), Travaux et Mémoires 4, Paris 1970 "Makarios, αρ. 4672", Lilie, R.-J. et al. (eds), Prosopographie der Mittelbyzantinischen Zeit. Erste Abteilung ( ), Berlin New York 2000, Πέτρος Ηγούμενος, Περί Παυλικιανών των και Μανιχαίων, Les sources grecques pour l'histoire des Pauliciens d'asie Mineure, Astruc, C. et al. (eds), Travaux et Mémoires 4, Paris 1970 Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, Les sources grecques pour l'histoire des Pauliciens d'asie Mineure, Astruc, C. et al. (eds), Travaux et Mémoires 4, Paris 1970 Δικτυογραφία : Review: The Paulician Heresy de GARSOIAN( Nina G.) The Paulician Heresy Πηγές Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ , Πέτρος Ηγούμενος, Περί Παυλικιάνων των και Μανιχαίων, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ , Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ , Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 3/7

4 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Παραθέματα Ο Βαάνης διαδέχεται τον Ιωσήφ, σύμφωνα με την περιγραφή του Πέτρου Σικελιώτη: Τούτου ἔτι ὑπάρχοντος, μαθήτρια τούτου εἰς Ἀρμενίαν γυνή τις, ἐκ τῶν αὐτοῦ μαθητῶν μοιχευθεῖσα, ἔσχεν υἱόν, ὥς φασιν, ἐξ Ἑβραίων, τὸν ἐπὶ κακίᾳ περιβόητον ῥυπαρὸν Βαάνην. Οὗτος οὖν ὁ Βαάνης διαδέχεται τὸν Ἀφρόνητον καὶ τὴν αἵρεσιν σώαν, ἣν παρείληφεν παρὰ τῶν πρὸ αὐτοῦ, τὴν πάσης ἀκαθαρσίας πλήρης, κατέχων, καὶ πολλοὺς τῶν ἀφρόνων εἰς τελείαν ἀπώλειαν ἄγων, γίνεται καὶ αὐτὸς τῆς κακίας διδάσκαλος. [Ενώ αυτός (ενν. ο Ιωσήφ Επαφρόδιτος) ζούσε ακόμη, κάποια μαθήτριά του στην Αρμενία, έχοντας παράνομη σχέση με κάποιον από τους μαθητές του, απέκτησε γιο από τους Εβραίους, όπως λένε, τον περιβόητο για την κακία του Βαάνη τον Ρυπαρό. Αυτός, λοιπόν, ο Βαάνης διαδέχεται τον Αφρόνητο (ενν. τον Ιωσήφ Επαφρόδιτο) και, διατηρώντας την αίρεση ακριβώς όπως την παρέλαβε από τους προκατόχους του, γεμάτη βρομιές, και οδηγώντας πολλούς άφρονες στην πλήρη απώλεια, γίνεται και αυτός διδάσκαλος της κακίας.] Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ Περιγραφή της σύγκρουσης Βαάνη και Σεργίου από τον Πέτρο Σικελιώτη: Ἡνίκα δὲ ἤρξατο διδάσκειν οὗτος ὁ Σέργιος, θέλων ἐπισυνάξαι πολλοὺς μαθητὰς καὶ ἀποσπάσαι τῆς ἐκκλησίας Χριστοῦ οὐκ ὀλίγους ὀπίσω αὐτοῦ πορεύεσθαι, δισσῶς καὶ τρισσῶς ἀντέστη κατὰ πρόσωπον Βαάνῃ τῷ ῥυπαρῷ συμμαθητῇ καὶ συμμύστῃ αὐτοῦ καὶ εὐλάβειαν ὑποκρινόμενος ἤρξατο ἐλέγχειν αὐτὸν εἰς ὑπήκοον πάντων, οὐ διὰ πίστιν, ἀλλὰ διὰ τὴν ἀτοπίαν τῶν ἀθεμίτων αὐτοῦ πράξεων. Ὁ δὲ Βαάνης φησὶ πρὸς αὐτόν «Σὺ νεωστὶ κατεφάνης καὶ οὐδένα τῶν διδασκάλων ἡμῶν ἑόρακας ἢ συμπαρέμεινας, ἐγὼ δὲ τοῦ κυροῦ Ἐπαφροδίτου μαθητὴς ὑπάρχω καί, καθὼς παρέδωκέν μοι ἀπαρχῆς, οὕτως καὶ διδάσκω». Ὁ δὲ Σέργιος διὰ τὸν δυσώδη βόρβορον, ὃν ἐδίδασκεν, βδελυξάμενος καὶ εἰς πρόσωπον καταισχύνας αὐτόν, ἔσχισε τὴν αἵρεσιν εἰς δύο τοὺς δὲ συμπαραμείναντας αὐτῷ ἐκάλεσε Βανιώτας, κἀκείνος Σεργιώτας τοὺς μαθητὰς ὠνόμασε Σεργίου. Μετὰ δὲ τὸν θάνατον Σεργίου, μὴ φέροντες οἱ αὐτοῦ μαθηταὶ ἑαυτῶν τὴν αἰσχύνην καὶ τὸν ὀνειδισμὸν ὃν παρὰ πάντων ὠνειδίζοντο, ἤρξαντο ἀποκτέννειν τοὺς Βανιώτας, ὅπως ἐξαλείψωσιν ἐξ αὐτῶν τὸν ὀνειδισμὸν αὐτῶν. Εἷς δέ τις Θεόδοτος ὀνόματι, ὁ συνέκδημος Σεργίου, λέγει. «Μηδὲν ὑμῖν καὶ τοῖς ἀνθρώποις τούτοις πάντες γὰρ μέχρις ἀναδείξεως τοῦ διδασκάλου ἡμῶν μίαν πίστιν εἴχομεν». Καὶ οὕτως τοῦ φονεύειν ἐπαύσαντο. [Όταν, όμως, άρχισε να διδάσκει αυτός ο Σέργιος, θέλοντας να συγκεντρώσει πολλούς μαθητές και να αποσπάσει πολλούς Χριστιανούς από την Εκκλησία για να τον ακολουθήσουν, ήλθε δυο και τρεις φορές αντιμέτωπος αυτοπροσώπως με τον Βαάνη τον Ρυπαρό, τον συμμαθητή και σύντροφό του στην αίρεση. Υποκρινόμενος ότι ήταν ευλαβής, άρχισε να τον ελέγχει μπροστά σε όλους, όχι σε θέματα πίστης, αλλά για το άτοπο των ανόσιων πράξεών του. Ο δε Βαάνης του είπε: «Εσύ εμφανίστηκες πρόσφατα και δεν έχεις δει ή ακολουθήσει κανέναν από τους διδασκάλους μας, εγώ όμως είμαι μαθητής του κυρίου Επαφροδίτου και διδάσκω την αίρεση όπως ακριβώς μου την παρέδωσε από την αρχή». Ο δε Σέργιος, που αηδίασε και δεν ήθελε να τον δει στα μάτια του εξαιτίας της βρομερής λάσπης που δίδασκε, διέσπασε την αίρεση σε δύο παρατάξεις όσους έμειναν με τον Βαάνη τους ονόμασε Βανιώτες, ενώ όσοι έμειναν με τον Σέργιο ονομάστηκαν από τον Βαάνη Σεργιώτες. Μετά το θάνατο του Σεργίου, όμως, μη μπορώντας οι μαθητές του τελευταίου να υποφέρουν την ντροπή και την κοροϊδία από τους πάντες, άρχισαν να σκοτώνουν τους Βανιώτες για να εξαλείψουν την κοροϊδία τους. Ένας, όμως, από τους συντρόφους και συνοδοιπόρους του Σεργίου, ονόματι Θεόδοτος, λέει: «Δεν έχετε τίποτα να χωρίσετε με τους ανθρώπους αυτούς, διότι μέχρι την ανάδειξη του διδασκάλου μας είχαμε ενιαία πίστη». Και έτσι έδωσε τέλος στους φόνους.] Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ Αναφορά στον Βαάνη και στη θέση του ως διδασκάλου των Παυλικιανών: Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 4/7

5 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, ἕκτον τὸν Βαάνην τὸν ῥυπαρόν [Έκτο διδάσκαλο (απέκτησαν) τον Βαάνη τον Ρυπαρό.] Πέτρος Ηγούμενος, Περί Παυλικιάνων των και Μανιχαίων, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ Βυζαντινό κείμενο του τέλους του 9ου αιώνα κατατάσσει τον Βαάνη στη χορεία των διδασκάλων των Παυλικιανών: Μάνεντα τοίνυν καὶ Παῦλον καὶ Ἰωάννην, καὶ ἄλλους οὓς ἐάν τις εἴπῃ αὐτοῖς, προθύμως ἀναθεματίζουσιν. Κωνσταντῖνον δὲ τὸν Σιλουανὸν ἐπικληθέντα, καὶ Συμεὼν τὸν καὶ Τίτον, καὶ Γεγνέσιον τὸν καὶ Τιμόθεον, καὶ Ἰωσὴφ τὸν καὶ Ἐπαφρόδιτον, καὶ Βαάνην τὸν ῥυπαρόν, καὶ Σέργιον τὸν καὶ Τυχικόν, ὡς διδασκάλους αὐτῶν οὐδαμῶς ἀναθεματίζουσιν, ἀλλ ἔχουσιν αὐτοὺς ὥσπερ ἀποστόλους Χριστοῦ. [Τον Μάνη, λοιπόν, και τον Παύλο και τον Ιωάννη και όποιους άλλους αναφέρει κάποιος στους Παυλικιανούς αυτοί τους αναθεματίζουν με προθυμία. Όμως τον Κωνσταντίνο που ονομάστηκε Σιλουανός και τον Συμεών Τίτο και τον Γεγνέσιο Τιμόθεο και τον Ιωσήφ Επαφρόδιτο και τον Βαάνη τον Ρυπαρό και τον Σέργιο Τυχικό δεν τους αναθεματίζουν διότι είναι διδάσκαλοί τους και τους έχουν όπως ακριβώς τους αποστόλους του Χριστού.] Πέτρος Ηγούμενος, Περί Παυλικιάνων των και Μανιχαίων, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ Ο πατριάρχης Φώτιος αναφέρεται στην καταγωγή και την ανατροφή του Βαάνη: Ἔτι δὲ τοῦ τρισαλιτηρίου τῷ βίῳ παρόντος καὶ ἀκμάζοντος τὴν ἀσέβειαν, μία τις τῶν συνήθων αὐτῷ ἀνδρὶ διὰ γάμου ἡρμοσμένη ἐξυβρίζει μὲν τὴν ἀνύβριστον κοίτην, ἔκδοτος δὲ γίνεται μοιχείᾳ. Τὸν δὲ διορύξαντα τοὺς ἀλλοτρίους γάμους ἕνα μὲν εἶναι τῶν μαθητῶν, φασί, τοῦ πλάνου, ἐξ Ἑβραίων δὲ πρὸς τὴν ἄθεον θρησκείαν μεταβληθῆναι. Πλὴν ἐκ τοιαύτης ἀδίκου τε καὶ ἐβδελυγμένης μίξεως τίκτεται τῇ μοιχαλίδι τὸ ἐπ αἰσχρότητι καὶ βδελυρίᾳ περιβόητον ἄγος, ὁ ῥυπαρὸς καὶ ἀκάθαρτος Βαάνης. Οὗτος οὖν τὴν κορυφὴν τῶν κακῶν ὁ χείριστος διαδέχεται, τὸν εἰρημένον Ἐπαφρόδιτον ὁ Βαάνης, ὃς πάντα μὲν τὰ τῶν πρὸ αὐτοῦ, οἷς συνεκροτεῖτο ἡ ἀσέβεια, στέργων, ἀκαθαρσίᾳ δὲ βίου καὶ σωμάτων μίξεσιν ἀρρήτοις καὶ ταῖς ἄλλαις ἀθεμιτουργίαις τοὺς ἔμπροσθεν φιλονεικῶν ἀποκρύψασθαι, διετέλει διδάσκων τοὺς πειθομένους τὴν ὀλέθριον μάθησιν. [Ενώ ζούσε ακόμη ο τρισαλιτήριος αυτός (ενν. ο Ιωσήφ Επαφρόδιτος) και άκμαζε η αίρεσή του, μία από τις μαθήτριές του, παντρεμένη, ντροπιάζει το νυφικό κρεβάτι της και παραδίδεται στη μοιχεία. Ο εραστής της ήταν ένας από τους μαθητές του απατεώνα, εβραϊκής καταγωγής, ο οποίος είχε προσχωρήσει στην άθεη αίρεση. Όμως, από την παράνομη και βδελυρή αυτή ένωση γεννιέται το περιβόητο για την αισχρότητα και την αηδία του αίσχος, ο ακάθαρτος Βαάνης ο Ρυπαρός. Αυτός, λοιπόν, ο μέγιστος κακός Βαάνης διαδέχεται τον κορυφαίο των κακών Επαφρόδιτο και γίνεται διδάσκαλος της καταστροφικής μάθησης στους ακολούθους του, υπακούοντας σε όλα όσα δίδαξαν οι προκάτοχοί του αιρετικοί και προσπαθώντας να κρύψει από τους συγχρόνους του τη βρόμικη ζωή του και τις παράνομες σαρκικές ενώσεις του και τις άλλες αθέμιτες πράξεις του.] Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ Η μεταξύ των μαθητών του Βαάνη και του Σεργίου σύγκρουση όπως περιγράφεται στο ιστορικό έργο του πατριάρχη Φωτίου: Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 5/7

6 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Ἡνίκα δὲ Σέργιος τοῦ διδασκαλικοῦ τῆς ἀποστασίας ἐπέβη θρόνου, θέλων πολλοὺς ἀποπλανῆσαι τῆς καθολικῆς τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας, σχίζεται μὲν περιφανῶς, μέχρι τότε καιροῦ συναγελαζομένων ἀλλήλοις, τοῦ ῥυπαροῦ Βαάνους, ἀναδέχεται δὲ κατενώπιον τῶν μαθητῶν καὶ τὴν κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ φιλονεικίαν καὶ μάχην, καὶ ἡ στάσις αὐτοῦ δραματουργεῖται δημοσίῳ θεάτρῳ, δι ἧς ἐτέχναζεν δελεάζειν καὶ τῆς οἰκείας πλάνης ἕλκειν ὀπίσω ἄλλους τε ὅσους ἠδύνατο καὶ οἵτινες ἡταιρίζοντο τὸν Βαάνην. Ἦν δὲ αὐτῷ καὶ σκηνὴ ἀρετῶν προβεβλημένη μέγα δέλεαρ τῶν προσιόντων, καὶ ταπεινὸν ἦθος, καὶ δεξιώσεως κατεσχηματισμένος τρόπος, καὶ ἡμερότης οὐ τοὺς οἰκείους ὑποσαίνουσα μόνον, ἀλλὰ καὶ τοὺς τραχύτερον διακειμένους ὑπολεαίνουσά τε καὶ συλαγωγοῦσα. Ἀλλὰ γὰρ τὸ μὲν ῥυπαρὸν τῶν μιαρῶν πράξεων τοῦ ἀντιστασιώτου Βαάνους στηλιτεύειν τε καὶ ἀποπέμπεσθαι, μάλιστά γε κατὰ τὸ ἐμφανές, μελέτην εἶχεν, πρὸς δὲ τὰ δυσσεβῆ τῶν δογμάτων κατ οὐδὲν ἀντιπίπτων οὐδὲ διαφερόμενος ὤφθη. Ὁ μὲν οὖν Βαάνης ἀσυνηγόρητον ἔχων τὴν τῶν ἐκθέσμων ἔργων ἐπίδειξιν, ἐπὶ τοὺς πρὸ αὐτοῦ μόνον κατέφευγεν καὶ διὰ τῆς τῶν προσώπων ποιότητος, ὡς ἐνόμιζεν, τὸ κίβδηλον αὐτοῦ καὶ κατεστυγημένον τοῦ φρονήματος συνεκρότει τε καὶ ἀπεσέμνυνεν, μαθητὴν ἑαυτὸν τοῦ Ἐπαφροδίτου εἶναι μεγαλαυχῶν, καὶ τὴν ἐκείνου τιμῶντα παράδοσιν πρὸς τὰς ἀποτροπαίους τῶν πράξεων καὶ βδελυράς οὐδένα δισταγμὸν ἢ ἐρύθημα φέρειν, ὡς οὐ χρὴ πράττεσθαι. Νεοφανῆ δὲ τὸν Σέργιον ἐλοιδορεῖτο καὶ μηδένα τῶν ἐπισήμων διδασκάλων μήτε ἰδεῖν μήτε ἀκροατὴν χρηματίσαι, καὶ διὰ τοῦτο μηδὲν ἐκεῖθεν σπάσαντα φωτὸς ἐν πλάνῃ καὶ ἀπάτῃ διαπορεύεσθαι. Ὁ μὲν οὖν ἐξάγιστος Βαάνης τούτοις τε τὸν ὁμότεχνον καὶ ἀντιστασιώτην ἔβαλεν καὶ ἑαυτὸν ἐμεγάλυνεν, τὸ δὲ ποικίλον θηρίον ὁ Σέργιος, τῷ μὴ βεβυθίσθαι περιφανῶς οὕτως τῶν πράξεων τῷ βορβόρῳ, μηδ οὕτως ἀπόζειν ὥσπερ ὁ Βαάνης τὴν ἀκαθαρσίαν, ἀλλὰ πολλοῖς ταύτην καὶ ῥημάτων καὶ φασμάτων παρακαλύμμασι περιστέλλειν, ἔλαβεν ἰσχὺν εἰς δύο τὴν ἀποστασίαν σχίσαι καὶ τοὺς μὲν ὅσοι τῆς μερίδος ὤφθησαν τοῦ Βαάνους αὐτὸς διαπτύων Βανίτας ἐκάλει, ἐκεῖνος δ ἀμειβόμενος τὴν ὕβριν ἀποτροπαίους τε οὓς ἡ μοῖρα εἶχεν τοῦ Σεργίου ἐποιεῖτο καὶ Σεργιώτας ὠνόμαζεν ὁμοίως. Καὶ ἦν μὲν αὐτοῖς ἡ ἔρις καὶ ἡ στάσις καθ ἡμέραν αὐξομένη τε καὶ κραταιουμένη καὶ τὰς μιαρὰς μερίδας εἰς ἄσπονδον ἔχθραν καθιστῶσα. Χρόνῳ δὲ ὕστερον θανάτῳ τὸν βίον καταστρέψαντος Σεργίου, ἐπὶ τοσοῦτον οἱ τούτου μαθηταὶ εἰς τὴν πρὸς τοὺς Βανίτας ἀνερράγησαν μάχην, ὡς οὐκέτι λόγοις καὶ λοιδορίαις, ἀλλὰ καὶ χερσὶν καὶ ξίφεσιν κρίνεσθαι τὴν ἔριν καὶ πολὺν φόνον τῶν Βανιτῶν ῥυῆναι. Ἐπεκράτει γὰρ ἡ μερὶς Σεργίου τῷ τε πλήθει καὶ ὅτι τῆς ἐν αὐτοῖς ὁπλιτικῆς δυνάμεως ὁ ἄρχων τῇ δόξῃ προσαπέκλινεν Σεργίου, καὶ ἂν εἰς τέλος, ὥσπερ ἦν ἄξιον, οἱ Βανῖται ὑπὸ τῶν ὁμοδόξων καὶ ὁμοφύλων χειρῶν ὠλοθρεύθησαν, εἰ μή τις Θεόδοτος ὄνομα, δυσσεβὴς εἰ καί τις ἄλλος τὴν θρησκείαν, συνέκδημος Σεργίου λεγόμενος, τὸν φόνον ὀξέως ῥέοντα ἀνέσχεν τε καὶ ἀνέκοψεν ἄλλοις τε πολλοῖς αἱμυλίοις λόγοις καὶ τὸ κοινῇ συνοῖσον εἰσηγούμενος, φάμενός τε καὶ διατεινόμενος καὶ πολλοῖς κατασκευάζων ἔργοις καὶ λόγοις τὸ προτεινόμενον ὡς ἑκατέρα μερὶς τῆς αὐτῆς εἰσιν βλαστήματα σπορᾶς καὶ τοῖς αὐτοῖς ἔθεσι συνηυξήθησαν, καὶ κοινῇ τὴν δίαιταν εἶχον καὶ ὁμονοίᾳ περιετειχίζοντο οὐδὲν μέγα περὶ τῶν ἀμφιβαλλομένων στασιάζοντες, καὶ τοῦτο ἐκράτει χρόνοις πολλοῖς μέχρι τῆς τοῦ διδασκάλου Σεργίου ἀναδείξεως, καὶ ὡς οὐ χρὴ οὐ μὲν οὖν τὴν ἐν τοσούτοις χρόνοις σύμπνοιάν τε καὶ συνάφειαν εἰς αἵματα καὶ σφαγὰς διαλῦσαι, οὐδὲ τοὺς εἰς αὐτὰ τὰ καίρια καὶ νῦν συνημμένους τε καὶ ὁμοφρονοῦντας διά τινας προσφάτως ἀναρριπισθείσας διαφορὰς ὡς ἑτεροπίστους παντελῶς καὶ ἀθέους εἰς τὸν διὰ ξίφους ὄλεθρον ἀφειδῶς παραπέμπειν. Ἀλλ ὁ μὲν τοιούτοις τισὶ ῥήμασι τὸν κατ ἀλλήλων ὡς εἴθε μὴ ὤφελεν οὐ γὰρ ἂν ὁ ψυχόλεθρος πλείους ἐπενεμήθη ψυχάς ἔστησε φόνον. [Όταν όμως ο Σέργιος ανέλαβε ως διδάσκαλος της αίρεσης, θέλοντας να παραπλανήσει και να παρασύρει πολλούς πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απομακρύνεται φανερά από τον Βαάνη τον Ρυπαρό, ενώ μέχρι το σημείο εκείνο ήταν σύντροφοι, και αρχίζει, ενώπιον των μαθητών τους, να του αντιτίθεται κατά πρόσωπο και να τον μάχεται η στάση του ήταν σαν δημόσια θεατρική παράσταση και με αυτήν προσπαθούσε να δελεάσει και να πάρει με το μέρος του όσους περισσότερους μπορούσε από τους οπαδούς του Βαάνη. Το μεγαλύτερο δέλεαρ για τους δικούς του ακολούθους ήταν η αρετή του, όπως υποκρινόταν, και το ταπεινό του ήθος και ο φροντισμένος τρόπος χαιρετισμού και η ημερότητά του, με την οποία όχι μόνο σαγήνευε τους δικούς του, αλλά ακόμα και όσους δεν διέκειντο φιλικά προς αυτόν τους κέρδιζε και τους τραβούσε. Όμως από τη μία ασχολούνταν με το να στηλιτεύει και να αποκηρύττει τις βρομιές των μιαρών πράξεων του αντιπάλου του, του Βαάνη, από την άλλη δε φάνηκε να αντιδρά και να διαφωνεί καθόλου με τα αιρετικά δόγματά του. Ο μεν Βαάνης, λοιπόν, επειδή δεν ήταν υπέρ του οι εμφανώς ανίερες πράξεις του, είχε ως μοναδικό καταφύγιο τους προκατόχους του και στήριζε και εξωράιζε, όπως νόμιζε, με το χαρακτήρα των προσώπων αυτών το ψεύτικο και βδελυρό φρόνημά του, υπερηφανευόμενος ότι ήταν μαθητής του Επαφροδίτου και ότι τιμούσε την παράδοση εκείνου, χωρίς να διστάζει ή να κοκκινίζει για τις αποτρόπαιες και βδελυρές πράξεις του, που δεν έπρεπε να τις κάνει. Από την άλλη, χλεύαζε τον Σέργιο ως νεόκοπο και επειδή, ενώ ούτε είχε δει ούτε είχε ακούσει κάποιον από τους επίσημους διδασκάλους της αίρεσης και, ως εκ τούτου, δεν είχε λάβει ούτε το ελάχιστο φως από αυτούς, βάδιζε στην πλάνη και την απάτη. Ο μεν Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 6/7

7 Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, καταραμένος Βαάνης, λοιπόν, με αυτά κατηγορούσε τον ομότεχνο και αντίπαλό του και παίνευε τον εαυτό του, το δε πολύχρωμο θηρίο, εννοώ τον Σέργιο, επειδή δεν είχε βυθισθεί στο βούρκο τόσο φανερά με τις πράξεις του και δεν βρομούσε όπως ο Βαάνης, αλλά επειδή προσπαθούσε να τις περιορίσει με πολλά λόγια και παραδείγματα, κατάφερε να χωρίσει την αίρεση στα δύο: όσους πήραν το μέρος του Βαάνη τους αποκαλούσε περιφρονητικά Βανίτες, ενώ ο Βαάνης, απαντώντας στη βρισιά, εκδίωξε όσους πήραν το μέρος του Σεργίου και τους ονόμαζε με τη σειρά του Σεργιώτες. Η έριδα και η διαμάχη μεταξύ τους μεγάλωνε και δυνάμωνε μέρα με τη μέρα και οι δύο ανίερες παρατάξεις βρίσκονταν σε άσπονδη έχθρα. Ύστερα από καιρό, όταν ο θάνατος έβαλε τέρμα στη ζωή του Σεργίου, οι μαθητές του έφτασαν σε τέτοιο σημείο διαμάχης με τους Βανίτες ώστε δεν προσπαθούσαν να επικρατήσουν στη σύγκρουση μόνο με τα λόγια και τις ύβρεις αλλά και με τα χέρια και τα ξίφη, και σκότωσαν πολλούς από τους Βανίτες. Ο λόγος που επικρατούσε η παράταξη του Σεργίου ήταν η αριθμητική της υπεροχή και το γεγονός ότι ο διοικητής της στρατιωτικής δύναμης των Παυλικιανών ήταν με το μέρος του Σεργίου. Οι Βανίτες θα εξολοθρεύονταν παντελώς, όπως και το άξιζαν, από τα χέρια των ομοδόξων και ομοφύλων τους, αν δεν περιόριζε ταχύτατα και δεν ανέκοπτε τις δολοφονίες κάποιος ονόματι Θεόδοτος, ο οποίος είχε πολύ αιρετικές ιδέες και ήταν σύντροφος και συνοδοιπόρος του Σεργίου. Αυτός σταμάτησε τους φόνους με πολλά ωραία λόγια, προωθώντας το κοινό συμφέρον και στηρίζοντας τις προτάσεις του με πράξεις και λόγια. Έλεγε ότι και οι δύο παρατάξεις προέρχονται από την ίδια σπορά και δυνάμωσαν με την ίδια πίστη και είχαν κοινό τρόπο ζωής, περιχαρακωμένοι στην ομόνοιά τους και μη φτάνοντας στα άκρα με τις διαφωνίες τους έλεγε ότι αυτό κράτησε πολλά χρόνια, έως την ανάδειξη του Σεργίου σε διδάσκαλο, και ότι δεν πρέπει να διαλύσουν με αίμα και σφαγές την τόσο μακρόχρονη σύμπνοια και συνάφεια, ούτε να στέλνουν στο θάνατο με ξίφος, εξαιτίας κάποιων πρόσφατων διαφορών, εκείνους με τους οποίους ακόμα και τώρα συμφωνούν και ομοφρονούν στα βασικά σημεία της αίρεσης, σαν να επρόκειτο για αλλόπιστους και άθεους. Με τέτοια λόγια σταμάτησε ο Θεόδοτος μακάρι να μην το κατάφερνε, διότι έτσι δεν θα καταστρέφονταν περισσότερες ψυχές τους αλληλοσκοτωμούς.] Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, ed. Ch. Astruc et al., Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ Χρονολόγιο μέσα 8ου αι. περίπου: Γέννηση του Βαάνη στην Αρμενία πριν από το 778: Μαθητεία του κοντά στον Ιωσήφ Επαφρόδιτο λίγο μετά το 778: Ανάδειξή του σε έκτο διδάσκαλο των Παυλικιανών μεταξύ 800/ /5: Θάνατος του Βαάνη, πιθανώς στο Κυνοχώριον Δημιουργήθηκε στις 1/7/2017 Σελίδα 7/7