ΕΞΥΒΡΙΣΗ, ΥΣΜΕΝΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΞΥΒΡΙΣΗ, ΥΣΜΕΝΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΒΑΡ ΟΥΛΑΚΗ ΑΝΝΑ Α.Μ.: ΤΗΛ: ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΘΗΝΑ, ΜΑΙΟΣ 2006

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Β) ΤΥΠΟΣ -Ετυµολογία της λέξης «τύπος» -Οι έννοιες του όρου «τύπος» -Η αποστολή του τύπου Γ) Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 1)Γενικά χαρακτηριστικά 2)Το περιεχόµενο της 3)Γενικοί και ειδικοί περιορισµοί της ελευθερίας του Τύπου ) ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ε) ΕΞΥΒΡΙΣΗ ΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΣΤ) ΣΥΓΚΡΙΣΗ-ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ Ζ) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ(κείµενα) Η) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Θ) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 1

3 Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αν βασιστεί κανείς στην άποψη που διατύπωσε η διακεκριµένη Βρετανή συγγραφέας Rebecca West,σύµφωνα µε την οποία «κάθε κοινωνία χρειάζεται ειδήσεις για τον ίδιο λόγο που κάθε άνθρωπος χρειάζεται µάτια,για να βλέπει δηλαδή προς τα πού πηγαίνει»,µπορεί να υποστηρίξει την αναγκαιότητα και τη σπουδαιότητα της ύπαρξης του Τύπου.Στην παρούσα µελέτη πρόκειται να εξετάσουµε το συνταγµατικό δικαίωµα της ελευθερίας του Τύπου,όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του Συντάγµατος και τη σχέση του µε τη δυσµενή κριτική και το έγκληµα της εξύβρισης (άρθρο 361 επόµενα του Ποινικόυ Κώδικα).Καθώς όµως τα αντικείµενα της µελέτης δεν είναι άµεσα συγκρίσιµα,θα επιχειρήσουµε να εξετάσουµε το καθένα ξεχωριστά και στη συνέχεια θα προβούµε στη µεταξύ τους σύγκριση και συσχετισµό.αρχικά λοιπόν θα προσπαθήσουµε να αποδώσουµε την έννοια του τύπου,ενώ θα παραθέσουµε και το περιεχόµενο της ελευθερίας του τύπου και τους περιορισµούς που τη διέπουν.στη συνέχεια θα αναφερθούµε στην κριτική όπως αυτή ασκείται από τον τύπο και κατόπιν θα εξετάσουµε το έγκληµα της εξύβρισης του άρθρου 361ΠΚ, ως ένα έγκληµα τιµής προσπαθώντας να κατανοήσουµε τι αυτό προστατεύει,ποιο συνταγµατικό αγαθό καθώς και τα όρια της προστασίας του µέσα από τα άρθρα 361 επόµενα του ΠΚ.Στο τέλος της µελέτης θα παρουσιαστούν τα βασικά συµπεράσµατα που προκύπτουν από την εκπόνηση αυτής. 2

4 Β) ΤΥΠΟΣ Ετυµολογία της λέξης «τύπος» Η λέξη «τύπος» προκύπτει ετυµολογικά από το ρήµα «τύπτω» δηλαδή «κτυπώ».σηµαίνει το εκ κτυπήµατος παραγόµενο αποτέλεσµα. Ο Τύπος κατά την έννοια του άρθρου παράγραφος 2 εδ.1 του Συντάγµατος περιλαµβάνει όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισµένα για διάδοση.αντίθετα, «τύπος» κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ.1,σηµαίνει κάθε µέθοδο εκτύπωσης του λόγου,της γραφής ή της εικόνας,ανεξάρτητα από το σκοπό της διάδοσης. Κατά το άρθρο 1 του Νόµου 1092/1938 «περί τύπου», «Τύπος και έντυπον,επί των οποίων εφαρµόζονται αι διατάξεις του νόµου τούτου,είναι πάν ό,τι εκ τυπογραφίας ή οιουδήποτε άλλου µηχανικού ή χηµικού µέσου παράγεται εις όµοια αντίτυπα και χρησιµεύει εις πολλαπλασιασµόν ή διάδοση χειρογάρφων,εικόνων,παραστάσεων.µετά ή άνευ σηµειώσεων,ή µουσικών έργων, µετά κειµένου ή επεξηγήσεων,ή φωνογραφικών πλακών».ο ορισµός αυτός παρά το ότι διατυπώθηκε πριν από τον Β παγκόσµιο πόλεµο είναι ακόµη ως επί το πλείστον εύστοχος.πάντως σήµερα πληρέστερος θα ήταν ο εξής ορισµός: έντυπο είναι κάθε κείµενο εφόσον έχει παραχθεί µε µηχανική ή φυσικοχηµική ή ηλεκτρονική διαδικασία κατάλληλη για παραγωγή σηµαντικού αριθµού αντιτύπων και προορίζεται για διάδοση.τύπος και έντυπα είναι τα βιβλία,οι εφηµερίδες,όλα δηλαδή τα προϊόντα της τυπογραφίας. Οι έννοιες του όρου «τύπος» Ο όρος «τύπος» γίνεται αντιληπτός µε δύο έννοιες:την υποκειµενική και την αντικειµενική.με βάση την υποκειµενική έννοια, «τύπος»είναι το υποκείµενο και κατ επέκταση η µέθοδος παραγωγής εντύπων.το Σύνταγµα στο άρθρο 14 παρ.2 όπου ορίζει ότι ο τύπος είναι ελεύθερος, χρησιµοποιεί τον όρο «τύπος» µε την υποκειµενική του έννοια. «Τύπος» σύµφωνα µε την αντικειµενική έννοια, είναι το προϊόν του τύπου µε την υποκειµενική έννοια.εποµένως, µε βάση την αντικειµενική έννοια, ο τύπος ταυτίζεται µε το έντυπο π.χ.είναι το φύλλο της εφηµερίδας.το Σύνταγµα στο άρθρο 14 παρ.1 όπου ο τύπος γίνεται αντιληπτός ως µέσο έκφρασης στοχασµών.χρησιµοποιεί τον όρο «τύπος» µε την αντικειµενική του έννοια. Θα µπορούσαµε λοιπόν να πούµε, ότι το αρχικό περιεχόµενο της λέξης «τύπος» προσιδιάζει στην αντικειµενική έννοια του όρου «τύπος».η λέξη «τύπος» σηµαίνει στην πράξη,το αποτέλεσµα του 3

5 ρήµατος τύπτω,κτυπώ. «Τύπος» γενικότερα σηµαίνει το αποτύπωµα κάποιας εικόνας ή κάποιου γράµµατος ή κάποιας παράστασης. Η αποστολή του τύπου Τη σύγχρονη εποχή, πέρα από τα σύγχρονα µέσα επικοινωνίας, ο τύπος εξακολουθεί να διαδραµατίζει σπουδαιότατο ρόλο και να έχει σηµαντικότατη αποστολή. Η αποστολή αυτή του τύπου έγκειται στο να εκφράζει τους παλµούς και τους προβληµατισµούς των γενεών του παρόντος, µε δηµιουργικούς οραµατισµούς για το µέλλον, χωρίς βεβαίως να καταφρονεί ή να αγνοεί τα διδάγµατα του παρελθόντος. 1 Ο τύπος συµβάλλει δηµιουργικά στο θρίαµβο των ιδανικών του ελεύθερου βίου. Εξασφαλίζει την πολιτική ελευθερία, που είναι η πεµπτουσία του πολιτισµού και της δηµοκρατίας. 1 Παπαγιαννόπουλος Τ.Ε., «Γενικαί αρχαί της ελευθερίας της δηµοσιότητας και δηµοσιογραφική ηθική», Αθήναι

6 Γ) Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 1) Γενικά χαρακτηριστικά Πριν προχωρήσουµε στην ανάλυση του περιεχοµένου της ελευθερίας του Τύπου θα ήταν χρήσιµο να παραθέσουµε ορισµένα χαρακτηριστικά της. Η ελευθερία του Τύπου είναι ατοµικό δικαίωµα, όπως αυτό νοείται στο Σύνταγµα, όχι πολιτικό ή αστικό. Για το λόγο αυτό η προστασία του επεκτείνεται σε κάθε άνθρωπο που βρίσκεται στην Επικράτεια χωρίς καµία εξαίρεση. Είναι ένα ατοµικό δικαίωµα που αφορά την πνευµατική ελευθερία. Η σπουδαιότητά του είναι τόσο µεγάλη ώστε χρησιµεύει ως έρεισµα και µέσο άµυνας έναντι του κράτους για τη διατήρηση των άλλων ατοµικών ελευθεριών. Τέλος, πρόκειται για ατοµική ελευθερία που προστατεύεται σχετικά και όχι απόλυτα από συνταγµατική διάταξη που υπόκειται σε αναθεώρηση, όχι όµως και σε ολοκληρωτική κατάργηση. 2 2) Το περιεχόµενό της Η ελευθερία του Τύπου περιλαµβάνει έξι επιµέρους ελευθερίες: α) την ελευθερία της σε οποιονδήποτε χρόνο, τρόπο, σχήµα, µε οποιονδήποτε νόµιµο τίτλο, σε οποιονδήποτε τόπο και αριθµό έκδοσης, σύνταξης, εκτύπωσης, κυκλοφορίας, και εν γένει διάδοσης εντύπων στο εσωτερικό και εξωτερικό β) την ελευθερία ίδρυσης και λειτουργίας επιχείρησης τύπου µε οποιαδήποτε µορφή ιδιωτικού δικαίου, την ελευθερία επιλογής και προµήθειας από οπουδήποτε των αναγκαίων µηχανηµάτων και του λοιπού υλικού γ) την ελευθερία της µε νόµιµο τρόπο συλλογής πληροφοριών και άλλων στοιχείων από το εσωτερικό ή εξωτερικό, καθώς και την ελευθερία επιλογής πληροφοριών δ) την ελευθερία της σε κάθε χρόνο και µε κάθε τρόπο δηµοσίευσης ειδήσεων, σχολίων, γενικής και ειδικής ύλης και διαφηµίσεων 2 Βλ.Ν.Α.Αντωνόπουλος, «Η ελευθερία του Τύπου εν Ελλάδι», 1973, σελ

7 ε) την ελευθερία εκλογής και άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος και άλλων συναφών προς τον τύπο επαγγελµάτων στ) την ελευθερία ίδρυσης και λειτουργίας προαιρετικών, ισότιµων και απαλλαγµένων από κάθε κρατική ανάµιξη δηµοσιογραφικών οργανώσεων. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚ ΟΣΗΣ Πιο αναλυτικά, στην ελευθερία έκδοσης συµπεριλαµβάνεται, πρώτον, η ελευθερία κάθε ατόµου και κάθε οµάδας ατόµων να εκδίδουν οποτεδήποτε, οποιοδήποτε έντυπο, εποµένως η απαγόρευση θέσπισης προσόντων ή προϋποθέσεων, προσωπικών ή πραγµατικών, ηθικών ή υλικών προς έκδοση εντύπων. Ειδικότερα, από τη ρητή απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού µέτρου, 3 συνάγεται ότι απαγορεύεται η καθιέρωση οποιασδήποτε άδειας ή εγγυοδοσίας για την έκδοση εντύπου. Έτσι λοιπόν, η κατά το νόµο εξουσία της αστυνοµίας να λαµβάνει προληπτικά µέτρα δεν περιλαµβάνει προληπτικά µέτρα σχετικά µε τον Τύπο. 4 Γενικότερα, θα µπορούσαµε να πούµε ότι η µόνη συνταγµατικά θεµιτή προϋπόθεση για την έκδοση εντύπου, προκύπτει από την ανάγκη να υπάρχουν πάντοτε αστικώς και ποινικώς υπεύθυνοι για κάθε εφηµερίδα ή περιοδικό, φυσικά δηλαδή πρόσωπα που, ανεξάρτητα από την υπηκοότητα τους, διαµένουν µόνιµα στην Ελλάδα και δεν έχουν λόγους άρσης του αξιοποίνου ή παρακώλυσης της ποινικής δίωξης, όπως π.χ. οι βουλευτές λόγο της ασυλίας τους. 5 Η ελευθερία έκδοσης συνεπάγεται την ελευθερία ίδρυσης και διεύθυνσης επιχείρησης τύπου. Βέβαια, για λόγους πρακτικούς η ελευθερία του Τύπου υπό την έννοια ίδρυσης εφηµερίδας µπορεί να ασκηθεί από πολύ λίγους µόνο, καθώς η ίδρυση και η συντήρηση µιας σύγχρονης καθηµερινής εφηµερίδας προϋποθέτει µεγάλα κεφάλαια. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονίσουµε ότι ο Τύπος ως συστατικό στοιχείο της δηµοκρατίας, µπορεί να διατηρηθεί ελεύθερος µόνο αν παραµένει σε ιδιωτική ιδιοκτησία, µόνο αν οι φορείς του Τύπου είναι συγχρόνως φορείς του επιχειρηµατικού κινδύνου. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι απαγορεύεται στη δηµόσια εξουσία να εκδίδει έντυπα, µε τη διαφορά ότι τα έντυπα αυτά δεν είναι ο «Τύπος» η ελευθερία του οποίου διακηρύσσεται στο άρθρο 14 παρ.2 του Συντάγµατος.Η ελευθερία 3 άρθρο 14 παρ.2 εδ.2 Συντάγµατος 4 βλ.αναλυτικά Αρ.Μάνεση, «Η συνταγµατική προστασία κτλ.», σελ.18 επόµενες 5 άρθρο 62 Συντάγµατος 6

8 ίδρυσης επιχείρησης τύπου περιλαµβάνει και το δικαίωµα επέκτασης και συγχώνευσης των επιχειρήσεων. Τα όρια του δικαιώµατος αυτού φτάνουν εκεί όπου αρχίζει πραγµατικός και άµεσος κίνδυνος µονοπώλησης ή συγκέντρωσης του Τύπου. Τέλος, ελευθερία έκδοσης σηµαίνει ελευθερία καθορισµού του είδους, του τόπου και του χρόνου έκδοσης του Τύπου. Οι µόνοι χρονικοί περιορισµοί που µπορούν να επιβληθούν µε νόµο αφορούν την τήρηση της Κυριακής αργίας του προσωπικού των ηµερησίων εφηµερίδων, καθώς και την απαγόρευση πρωινής κυκλοφορίας των εµφανιζόµενων ως απογευµατινών εφηµερίδων. Η ελευθερία επιλογής του τίτλου του εντύπου εντάσσεται στα όρια της νοµοθεσίας περί σηµάτων 6, ενώ η ελευθερία διορισµού προσωπικού σηµαίνει ότι αντίκειται στο Σύνταγµα οποιαδήποτε υποχρέωση ή απαγόρευση πρόσληψης ορισµένου προσώπου ως συντάκτη ή αρχισυντάκτη του εντύπου ή εξάρτηση της πρόσληψής του από κρατική ή συνδικαλιστική συναίνεση. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Περνώντας τώρα στην ελευθερία σύνταξης διαπιστώνουµε ότι αυτή περιλαµβάνει αρχικά την ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης. Το άρθρο 14 του Συντάγµατος δεν κατοχυρώνει αξίωση του Τύπου προς παροχή πληροφοριών από τις δηµόσιες υπηρεσίες. Όλες όµως οι ισχύουσες ελληνικές διατάξεις είναι προσανατολισµένες αντίστροφα. Όπως γράφει ο Γ. Μιχαηλίδης-Νουάρος, «από τις διατάξεις των άρθρων 14 παρ.2 και 16 παρ.1 του Συντάγµατος και από τις γενικές αρχές, λειτουργίες του δηµοκρατικού πολιτεύµατος συνάγεται ότι το κράτος έχει υποχρέωση να παρέχει στους πολίτες πληροφορίες για θέµατα που αφορούν στο δηµόσιο (µε την ευρεία έννοια) τοµέα της ζωής και ότι η υποχρέωση αυτή θεµελιώνει ένα αντίστοιχο αλλά µη αγώγιµο δικαίωµα πληροφόρησης των πολιτών πάνω στα θέµατα αυτά». 7 Από την ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης συνάγεται το ανεπίτρεπτο οποιασδήποτε διάκρισης µεταξύ των εφηµερίδων και η αξίωση πρόσβασης σε όλες τις δηµόσια προσιτές ιδιωτικές συγκεντρώσεις. Η αξίωση πρόσβασης δεν υπάρχει όταν πρόκειται για µη δηµόσια προσιτές κρατικές ή ιδιωτικές συγκεντρώσεις. Μια αναφερόµενη στη συγκέντρωση της ύλης κατοχύρωση, την οποία ωστόσο το ελληνικό 6 Το άρθρο 1 παρ.2 του α.ν 1998/1939 χαρακτήριζε τον τίτλο εφηµερίδας ή περιοδικού ως σήµα. 7 Βλ. γ. Μιχαηλίδης-Νουάρος, «Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του Τύπου, το Σύνταγµα του 1983», σελ , υπος.34 7

9 Σύνταγµα δεν περιλαµβάνει ρητώς µε ανάλογες διατάξεις, είναι η τήρηση του απορρήτου των πηγών των δηµοσιογραφικών πληροφοριών που δηµοσιεύονται, η ανυπαρξία της οποίας όχι µόνο δυσχεραίνει τη συλλογή υλικού, αλλά ενίοτε την καθιστά αδύνατη. Από την ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης προκύπτει ακόµα η ελευθερία χρησιµοποίησης οποιωνδήποτε γενικά νόµιµων µέσων και εγκαταστάσεων υποδοχής και µετάδοσης ειδήσεων καθώς επίσης και η ελευθερία χρησιµοποίησης οποιουδήποτε ηµεδαπού ή αλλοδαπού πρακτορείου ειδήσεως και η αποστολή ανταποκριτών οπουδήποτε στην ηµεδαπή ή στη αλλοδαπή. Βασικός πυρήνας της ελευθερίας σύνταξης είναι και η ελευθερία κατεύθυνσης και περιεχοµένου του εντύπου. Ο καθορισµός της πολιτικής ή άλλης κατεύθυνσης του εντύπου είναι ανεξάρτητος από τη θέληση, έγκριση ή ανοχή του κράτους. Η επιλογή και παρουσίαση της ύλης είναι απολύτως ελεύθερη εφόσον δεν υπερβαίνει τα όρια που θέτουν ή αναγνωρίζουν οι σύµφωνοι µε το Σύνταγµα νόµοι. Στα πλαίσια του δικαιώµατος αυτού εντάσσεται η ελευθερία καθορισµού, διατήρησης,αλλαγής και υλοποίησης του προσανατολισµού της εφηµερίδας και γενικά του εντύπου. Στο σηµείο αυτό πρέπει να σηµειωθεί ότι µε την ελευθερία κατεύθυνσης του έντυπο δεν συµβιβάζεται οποιοσδήποτε άµεσος ή έµµεσος κρατικός επηρεασµός. Κάθε κρατική επιβολή, απαγόρευση ή ποσόστωση της ύλης του εντύπου, είτε γίνεται άµεσα είτε έµµεσα, και ανεξάρτητα από την αξία ή απαξία του νοµοθετικού σκοπού, είναι αντισυνταγµατική. Επιπλέον, µε την ελευθερία παρουσίασης του εντύπου δεν συµβιβάζονται οι διατάξεις που απαγορεύουν ή επιβάλλουν ορισµένη γλώσσα ή γλωσσικό τύπο. Όσο αφορά τώρα στην ελευθερία του περιεχοµένου του εντύπου, χαρακτηριστικό είναι η απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού µέτρου. 8 Λογοκρισία είναι ο προληπτικός έλεγχος του έντυπου λόγου από τις κρατικές αρχές. Προληπτικός είναι ο έλεγχος που γίνεται πριν την κυκλοφορία του εντύπου. Σκοπός της λογοκρισίας και γενικά του προληπτικού ελέγχου είναι η προστασία της κυβέρνησης από την κριτική της πολιτικής που ακολουθεί καθώς και η καθοδήγηση της κοινής γνώµης υπέρ της. Στην ελευθερία του περιεχοµένου εντοπίζεται επίσης και η ελευθερία δηµοσίευσης αγγελιών και διαφηµίσεων. 8 άρθρο 14 παρ.2 εδ.2 του Συντάγµατος 8

10 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ Μία επιµέρους ελευθερία είναι η ελευθερία εκτύπωσης. Σε αυτή περιλαµβάνεται η ελευθερία επιλογής σχήµατος, επιφάνειας έκδοσης και αριθµού αντιτύπων του εντύπου και η ελευθερία επιλογής µεθόδου και προσωπικού εκτύπωσης. Η ελευθερία αυτή περιλαµβάνει κυρίως την ελευθερία της οποτεδήποτε εφαρµογής οποιασδήποτε µεθόδου εκτύπωσης του εντύπου, πρόσληψης του προσωπικού και εγκατάστασης των αναγκαίων µηχανηµάτων. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Το έντυπο τυπώνεται για να διατεθεί, να «κυκλοφορήσει». Εποµένως, χωρίς την ελευθερία κυκλοφορίας η ελευθερία του Τύπου στερείται πραγµατικού περιεχοµένου. Η ελευθερία κυκλοφορίας σηµαίνει κατ αρχάς ελευθερία αποστολής µε οποιονδήποτε τρόπο από τον τόπο παραγωγής στον τόπο πώλησης και ελευθερία διανοµής στους αναγνώστες µε ή χωρίς τη µεσολάβηση πρακτορείων διανοµής τύπου. Επιπρόσθετα, σηµαίνει ελευθερία πώλησης σε όλους µε οποιονδήποτε τρόπο, σε οποιονδήποτε δηµόσιο τόπο και οποιονδήποτε χρόνο. Όσον αφορά στην ελευθερία πώλησης, το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελευθερία επιλογής πωλητών και µεθόδων πώλησης, συγκεκριµένα την ελευθερία πώλησης εντύπων µε εγγραφή συνδροµητών, δια µέσου καταστηµάτων ή περιπτέρων, µε υπαίθριους ή πλανόδιους πωλητές ή µε αυτόµατα µηχανήµατα, καθώς και την σε κάθε χρόνο και τόπο πώληση του εντύπου. Οι δύο αυτές ελευθερίες δεν θίγονται και η συνταγµατική διάταξη δεν προσβάλλεται µε διατάξεις που αφορούν αποκλειστικά την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισµού και ειδικά την απαγόρευση του αθέµιτου ανταγωνισµού. Τα όρια πάντως ανάµεσα στον αθέµιτο ανταγωνισµό και την ελευθερία του Τύπου δεν είναι πάντοτε σαφή. Σε περίπτωση αµφιβολίας πρέπει να επικρατεί η ελευθερία του τύπου, που προστατεύεται ρητά από το Σύνταγµα. Από την ελευθερία του Τύπου πρέπει να διακρίνονται οι διατάξεις που απαγορεύουν τον αθέµιτο ανταγωνισµό, κατά το άρθρο 1 του νόµου 146/1914 «περί αθέµιτου ανταγωνισµού». Έτσι, η ελευθερία του Τύπου πρέπει να διαχωρίζεται από την οικονοµική ελευθερία, πράγµα δύσκολο αφού ο τύπος είναι ιδιωτική επιχείρηση. Γι αυτό ενώ ο κρατικός καθορισµός της τιµής αγαθών και υπηρεσιών δεν αντίκειται πάντοτε και κατ ανάγκη στην οικονοµική ελευθερία, ο κρατικός καθορισµός της τιµής πώλησης του 9

11 εντύπου προσκρούει πάντοτε στην ελευθερία του τύπου. ιότι αν όλοι δεν έχουν ίσες ευκαιρίες σχετικά µε την αγορά εντύπων, πως είναι δυνατόν να προωθηθεί η ελευθερία του Τύπου και η δηµοκρατία. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο περιεχόµενο της ελευθερίας του Τύπου πρέπει να αναφέρουµε την ελευθερία άσκησης επαγγελµάτων του Τύπου χωρίς την οποία υπονοµεύεται ή είναι κενή περιεχοµένου η ελευθερία του Τύπου. Στην ελευθερία λοιπόν άσκησης επαγγελµάτων του Τύπου αντίκεινται οι διατάξεις που θεσπίζουν διοικητικές άδειες επαγγελµάτων σχετικών µε τον Τύπο καθώς και οι διατάξεις που εγκαθιδρύουν «κλειστό επάγγελµα», επιβάλλουν ή επιτρέπουν δηλαδή την απασχόληση σε ορισµένο επάγγελµα µόνο µελών ενός σωµατείου και την απόλυση όλων όσοι δεν είναι µέλη του σωµατείου αυτού. Από την ελευθερία άσκησης επαγγέλµατος προκύπτει η απαγόρευση κρατικής κηδεµόνευσης οποιασδήποτε οργάνωσης Τύπου. Το ίδιο το Σύνταγµα περιορίζει σηµαντικά την ελεύθερη άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος στο άρθρο 14 παρ.6, ενώ στο άρθρο 14 παρ.8 προβλέπει ότι «νόµος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος». Τέλος, προβλέπεται ελευθερία προµήθειας και ανάγνωσης του Τύπου. Η ελευθερία του Τύπου δεν αφορά µόνο την πλευρά της παραγωγής εντύπου, την «ενεργητική», ας πούµε, πλευρά, αλλά και την «παθητική», δηλαδή την πλευρά του αναγνώστη. Χωρίς αυτή την πλευρά όλη η ελευθερία θα ήταν µάταιη. Ο καθένας λοιπόν είναι ελεύθερος να προµηθεύεται και να διαβάζει οποιοδήποτε έντυπο, ελληνικό ή ξένο. 9 9 Το κεφάλαιο αυτό περιέχει αποσπάσµατα από το βιβλίο του Π.. αγτόγλου, «Τύπος και Σύνταγµα», 1989,σελ

12 3) ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Είναι αναµφίβολο ότι για την οµαλή διεξαγωγή της δηµοκρατίας και της ελευθερίας σε γενικότερο επίπεδο είναι απαραίτητη η ύπαρξη όχι µόνο δικαιωµάτων και προνοµίων αλλά πολύ περισσότερο υποχρεώσεων και περιορισµών, οι οποίοι θα οριοθετούν τη δράση των πρώτων, έτσι ώστε η ελευθερία του ενός να σταµατά εκεί όπου αρχίζει να θίγεται η ελευθερία του άλλου. Με γνώµονα αυτή τη ρήση, το Σύνταγµα επιβάλλει περιορισµούς στην ελευθερία του Τύπου. Στόχος αυτών των περιορισµών είναι η διαφύλαξη της ακεραιότητας της ισχύος άλλων εννόµων αγαθών τα οποία πολλές φορές γίνονται θύµατα της κακώς εννοούµενης «ελευθεροτυπίας». Θα λέγαµε λοιπόν, ότι οι περιορισµοί αυτοί δε νοθεύουν την ουσία της ελευθερίας του Τύπου αφού αφορούν µόνο στην παραγωγή και διάδοση των εντύπων και όχι στην προµήθεια και ανάγνωση τους, στοιχεία µε περιεχόµενο σηµαντικότερο για το γενικότερο ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του Τύπου. Οι περιορισµοί διακρίνονται σε γενικούς και ειδικούς. Γενικοί περιορισµοί είναι εκείνοι στους οποίους υπάγεται κάθε έκφραση και διάδοση γνώµης ή πληροφορίας µε οποιονδήποτε τρόπο. Η επιλογή του Τύπου ως τρόπου έκφρασης δεν απαλλάσσει τον κάθε πολίτη από την υποχρέωση να υπακούει στους γενικούς νόµους της χώρας του. Αυτό προκύπτει ξεκάθαρα από τα άρθρο 14 παρ.1. Αυτή η συνταγµατική διάταξη περιέχει µια γενική επιφύλαξη νόµου: ότι δηλαδή η ελευθερία του Τύπου δεν σηµαίνει απαλλαγή από τις δεσµεύσεις γενικών νόµων. Η ελευθερία του Τύπου δεν περιλαµβάνει π.χ. και την ελευθερία της δια του Τύπου εξύβρισης και συκοφάντησης. Οι γενικοί περιορισµοί που θέτουν «οι νόµοι του κράτους» πρέπει να εφαρµόζονται στη συγκεκριµένη περίπτωση µόνο εφόσον, καθόσον και στο µέτρο που αυτοί είναι αναγκαίοι και πρόσφοροι για την για την προστασία του συγκρουόµενου µε την ελευθερία του Τύπου εννόµου αγαθού και µη δυσανάλογα επαχθείς σε σχέση µε το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα (αρχή της αναλογικότητας). 10 Οι γενικοί περιορισµοί που επιβάλλουν οι «νόµοι του κράτους» δεν πρέπει να προσβάλλουν τον απαραβίαστο πυρήνα της ελευθερίας του Τύπου. Όµως τι εννοούµε µε τον όρο «νόµοι του 10 Βλ.Π.. αγτόγλου, «Γενικό ιοικητικό ίκαιο», 1984,άρθρο

13 κράτους»; «Νόµοι του Κράτους είναι µόνο οι προσωπικά και αντικειµενικά γενικοί νόµοι, εκείνοι δηλαδή που δεν στρέφονται κατά ορισµένου προσώπου (ή εντύπου) ούτε κατά ορισµένης γνώµης, αλλά αντιθέτως προστατεύουν ένα έννοµο αγαθό, ανεξαρτήτως προσώπων ή γνωµών, όπως π.χ. γενικές απαγορεύσεις των οποίων η παραβίαση επισύρει ποινικό κολασµό. Πολλά από τα εγκλήµατα του κοινού Ποινικού ικαίου µπορούν να διαπραχθούν και δια του Τύπου, µε τη δηµοσίευση δηλαδή των σχετικών πληροφοριών ή εκφράσεων σε έντυπο, οπότε αποτελούν αδικήµατα του Τύπου 11, για τα οποία θα γίνει λόγος παρακάτω. Ιδιαίτερη θεωρητική και πρακτική σηµασία παρουσιάζει το ζήτηµα των περιορισµών της ελευθερίας του Τύπου που προκύπτουν από το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής (ιδιωτικού βίου). Το έννοµο αυτό αγαθό προστατεύεται έναντι του κράτους από το ίδιο το Σύνταγµα, από τις διεθνείς διακηρύξεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου 12 και σε επίπεδο απλού νόµου από το άρθρα 57 του ΑΚ που αναγνωρίζει το γενικό δικαίωµα της προσωπικότητας, στο οποίο περιλαµβάνεται και η προστασία του απορρήτου της ιδιωτικής ζωής. Επιπλέον, προστατεύεται από το άρθρα 366 του ΠΚ, το οποίο προβλέπει το ατιµώρητο της δυσφηµήσεως, αν το δυσφηµιστικό γεγονός είναι µεν αληθινό, αλλά απαγορεύεται η απόδειξη της αλήθειας του γεγονότος αυτού. Το έννοµο αγαθό του ιδιωτικού βίου προσβάλλεται κάθε φορά που στοιχεία της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής κοινοποιούνται χωρίς τη συναίνεση του θιγόµενου προσώπου. Από την άλλη πλευρά όµως το κοινό έχει αξίωση ενηµέρωσης που δεν είναι µεν ρητά κατοχυρωµένη στο Σύνταγµα αλλά χωρίς την οποία το κοινό δεν µπορεί να ασκήσει το δικαίωµα του άρθρου 5 παρ.1, το δικαίωµα συµµετοχής στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας. Η σύγκρουση αυτή µεταξύ του ατοµικού δικαιώµατος της ιδιωτικής σφαίρας και του δηµόσιου συµφέροντος της ενηµέρωσης του κοινού µπορεί να λυθεί µόνο µε µια στάθµιση των δυο εννόµων αγαθών. Το ζήτηµα αυτό ρυθµίζεται µε βάση την αρχή της αναλογικότητας. Στους γενικούς περιορισµούς ανήκουν και απαγορεύσεις δηµοσιεύσεων που αφορούν την ιδιωτική ζωή. Αυτές είναι: αα) Η απαγόρευση δηµοσίευσης, κατά την διάρκεια και µετά την περάτωση ποινικής δίωξης ή δίκης εγκληµάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, άµεσων ή έµµεσων πληροφοριών για την ταυτότητα των θυµάτων. ββ) Η απαγόρευση δηµοσίευσης επί ποινικής δίωξης ή δίκής εγκληµάτων κατά της τιµής πληροφοριών για την ουσία της υπόθεσης. γγ) Η απαγόρευση δηµοσίευσης επί δικών περί διαζυγίου ή ακύρωσης γάµου πληροφοριών 11 Βλ.Π.. αγτόγλου, «Τύπος και Σύνταγµα»,1989, σελ Άρθρο 8 Ε.Σ..Α, 17.Σ.Α.Π.. και 12 Οικ. ιακήρυξης 12

14 για την ουσία της υπόθεσης. δδ) Η απαγόρευση δηµοσίευσης επί δικών περί αµφισβήτησης, αποκήρυξης ή αναγνώρισης πατρότητας πληροφοριών για την ουσία της υπόθεσης ή άµεσων ή έµµεσων πληροφοριών για την ταυτότητα ενός των διαδίκων. εε) Η απαγόρευση δηµοσίευσης λεπτοµερειών περί των αιτιών και του τρόπου τέλεσης πρόσφατης αυτοκτονίας ή απόπειρας αυτοκτονίας, καθώς και της αναγραφής άµεσων ή έµµεσων πληροφοριών για την ταυτότητα του αποπειραθέντος. Ειδικοί περιορισµοί τώρα είναι εκείνοι που προχωρούν πέρα από τους περιορισµούς των γενικών νόµων και αφορούν ειδικά τον Τύπο. Αυτοί οι περιορισµοί δεν µπορούν να θεσπιστούν από τον κοινό νοµοθέτη ούτε να εφαρµοστούν από τον δικαστή παρά µόνο στις περιπτώσεις και στο µέτρο που επιτρέπονται από το Σύνταγµα. Πρέπει να παρατηρηθεί ότι οι ειδικοί αυτοί περιορισµοί δεν ισχύουν για τα έντυπα που είναι συγχρόνως έργα τέχνης ή επιστήµης καθώς αυτά προστατεύονται από το άρθρα 16 παρ.1 του Συντάγµατος. Ορισµένοι από τους ειδικούς περιορισµούς της ελευθερίας του Τύπου ισχύουν απευθείας εκ του Συντάγµατος µέσα όµως στα σύµφωνα µε αυτό πλαίσια του νόµου. Τέτοιοι περιορισµοί είναι για παράδειγµα αυτοί που αφορούν τη µετά την κυκλοφορία του εντύπου κατάσχεσή του. Αντίθετα, άλλοι περιορισµοί της ελευθερίας του Τύπου εισάγονται από το νοµοθέτη κατ εξουσιοδότηση του Συντάγµατος. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του άρθρου 14 παρ.5,6,7.8,9 όπου αναφέρεται ότι νόµος ορίζει τις προϋποθέσεις, τους όρους και τη διαδικασία διάφορων περιορισµών που αποβλέπει κατ αρχήν το Σύνταγµα. Η σπουδαιότερη οµάδα ειδικών περιορισµών της ελευθερίας του Τύπου αναφέρεται στην κατ εξαίρεση επιτρεπόµενη κατάσχεση εντύπων, άρθρο 14 παρ.3 του Συντάγµατος. Η δυνατότητα της κατάσχεσης υπόκειται όµως σε χρονικούς, αντικειµενικούς και διαδικαστικούς όρους. Ο χρονικός όρος συνίσταται στο ότι η κατάσχεση επιτρέπεται µόνο µετά την κυκλοφορία(«δηµοσίευση»). 13 Αντικειµενικοί όροι είναι οι περιστάσεις κάτω από τις οποίες επιτρέπεται µετά την κυκλοφορία η κατάσχεση εντύπων. Κατά την αποκλειστική απαρίθµηση του άρθρου 14 παρ.3 οι περιστάσεις αυτές είναι: - «ένεκα προσβολής της χριστιανικής και πάσης άλλης γνωστής θρησκείας» - «ένεκα προσβολής του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας» 13 Το άρθρο 14 παρ.1 και 2 του Συντάγµατος του 1952 χρησιµοποιούσε τον όρο «δηµοσίευση» 13

15 - «ένεκα δηµοσιεύµατος το οποίο αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων ή για την οχύρωση της χώρας» - «ένεκα δηµοσιεύµατος.το οποίο αποσκοπεί στη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους» Έτσι λοιπόν το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του Τύπου υπόκειται µεν στους περιορισµούς του Συντάγµατος, γενικούς και ειδικούς, είναι όµως απαλλαγµένο από νοµικά καθήκοντα, σε αντίθεση µε τη θεσµική εγγύηση, η οποία συνδέεται µε καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισµένους σκοπούς. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η ουσιαστική ελευθερία του Τύπου, η οποία προωθεί τη σηµαντική αποστολή της, σεβόµενη τα όρια των υπόλοιπων ελευθεριών του ανθρώπου και του πολίτη. 14

16 ) ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Σύµφωνα µε το άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγµατος, «Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Σύµφωνα µε το άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγµατος, «Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων, και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη». Συνεπώς, το ίδιο το Σύνταγµα κατοχυρώνει και προστατεύει, ενώ συγχρόνως οριοθετεί το δικαίωµα της προσωπικότητας, το οποίο αναγνωρίζει σε κάθε άτοµο. Το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του «πληροφορείν» και του «πληροφορείσθαι» µέσω του Τύπου(αρ.14 του Συντάγµατος) συνεφαρµόζεται µε το δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας(αρ.5 του Συντάγµατος) και του σεβασµού της προστασίας της αξίας του ανθρώπου(αρ.2 παρ.1). Η συνεφαρµογή αυτή γίνεται και µέσω της έννοιας του «δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος» (αρ.367 παρ.1 του ΠΚ) και θεµελιώνει λόγο αποκλεισµού του παράνοµου χαρακτήρα της προσβολής της προσωπικότητας. Τα «δικαιολογηµένο ενδιαφέρον ή συµφέρον» οδηγεί σε περιορισµό της προστασίας της προσωπικότητας στις περιπτώσεις που το ως άνω δικαίωµα επιβάλλει, µετά από στάθµιση συµφερόντων, την υποχώρηση του αγαθού της προσωπικότητας προς εξυπηρέτηση της αποστολής του Τύπου. Από τα έννοµα αγαθά που περικλείει το δικαίωµα της προσωπικότητας, η τιµή, η ιδιωτική ζωή, η εικόνα, ο γραπτός και προφορικός λόγος και η σφαίρα του απορρήτου, είναι αυτά που πλήττονται συνηθέστερα από τον Τύπο. Στην πράξη, το κατ εξοχήν προσβαλλόµενο αγαθό είναι η τιµή, η οποία προσβάλλεται µέσω της δηµοσίευσης ή της χρησιµοποίησης και διάδοσης από το µέσα µαζικής επικοινωνίας, προσβλητικών πληροφοριών, εικόνων και κρίσεων. Στις περιπτώσεις που έχουµε σύγκρουση µεταξύ της αξίωσης σεβασµού της τιµής του ανθρώπου και της ελευθερίας του Τύπου, προσβαλλόµενο αγαθό είναι η εξωτερική τιµή, δηλαδή η υπόληψη, η καλή φήµη του ανθρώπου. Προκειµένου όµως να κριθεί αν µια δραστηριότητα του Τύπου συνιστά προσβολή της τιµής, θα πρέπει να εξετάσουµε: -το είδος και το περιεχόµενο της προσβολής 15

17 -την ποιοτική επίδραση της προσβλητικής ενέργειας -την ποσοτική επίδραση της προσβλητικής ενέργειας -το µέσο µε το οποίο πραγµατοποιήθηκε η προσβλητική ενέργεια -την αφορµή της -τα κίνητρα της. Με βάση αυτά τα κριτήρια θα γίνει η στάθµιση των συγκρουόµενων συµφερόντων:αφενός του σεβασµού της τιµής και αφετέρου της ελευθερίας του Τύπου. Πάντως, τα όρια της ελευθερίας του Τύπου σταµατούν εκεί όπου π.χ. η κριτική αποσκοπεί στην καταβαράθρωση της τιµής ή στην προσβολή της υπόληψης του ανθρώπου. Κατά κανόνα, τα δηµοσιεύµατα που περιέχουν µειωτικές κρίσεις ή αναφέρονται σε πραγµατικά περιστατικά γύρω από την προσωπική, επαγγελµατική και κοινωνική ζωή ενός ατόµου επιφέρουν προσβολή της τιµής. Σε κάθε περίπτωση όµως η απλή µετάδοση απόψεων τρίτων δε συνιστά προσβολή της τιµής εάν ο δηµοσιογράφος δεν ασπάζεται και δεν υιοθετεί τις απόψεις αυτές. Σύµφωνα µε το άρθρο 367 παρ.1 εδ.α του ΠΚ «εν αποτελούν άδικη πράξη οι δυσµενείς κρίσεις για επιστηµονικές, καλλιτεχνικές ή επαγγελµατικές εργασίες». Προϋπόθεση εφαρµογής της διάταξης αυτής είναι η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας από το συντάκτη, η οποία επιβάλλει οι δυσµενείς κρίσεις να είναι ανάλογες προς τον επιδιωκόµενο σκοπό. Η µη τήρηση της αρχής της αναλογικότητας ισοδυναµεί µε κατάχρηση της ελευθερίας του Τύπου ενώ το περιεχόµενο του δηµοσιεύµατος ενδέχεται να επιφέρει προσβολή της προσωπικότητας του θιγοµένου. Άµεση συνέπεια της αρχής της αναλογικότητας είναι η υποχρέωση του ασκούντος την κριτική να χρησιµοποιήσει το πλέον ανώδυνο µέσο για τα έννοµα αγαθά του θιγοµένου προσώπου. Στο µέτρο λοιπόν που σκοπός του δηµοσιεύµατος είναι η άσκηση κριτικής πάνω σε ένα συγκεκριµένο θέµα και όχι η προσβολή της προσωπικότητας του θιγοµένου θεωρείται ότι ο συντάκτης αυτού του δηµοσιεύµατος δεν παραβιάζει την αρχή του σεβασµού της προσωπικότητας των τρίτων. Ακόµη και όσον αφορά τον τόνο της κριτικής, η στάθµιση συµφερόντων συνιστά επέµβαση στην ελευθερία έκφρασης γνώµης κι εποµένως είναι ανεπίτρεπτη. Η οξεία κριτική δεν ισοδυναµεί µε εξύβριση ή δυσφήµιση. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν η δυσµενής κριτική αποτελεί απάντηση σε προηγούµενη συµπεριφορά αυτού που την υφίσταται, τεκµαίρεται η έλλειψη προθέσεως εξύβρισης ή δυσφήµισης εκ µέρους του συντάκτη του δηµοσιεύµατος. Όσο περισσότερο η κριτική είναι προσκολληµένη σε συγκεκριµένα πραγµατικά περιστατικά, τόσο ενισχύεται η ένδειξη ότι πρόθεση του συντάκτη δεν είναι η προσβολή του θιγοµένου αλλά η ενηµέρωση της κοινής γνώµης. Σηµαντικό είναι να διερευνάται το κατά πόσο η έκφραση δυσµενούς κριτικής συµβάλλει στη διαµόρφωση της 16

18 κοινής γνώµης σε ένα θέµα, για το οποίο υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιαφέρον. Η έννοια του «δικαιολογηµένου συµφέροντος» αναφέρεται στο άρθρο 367 παρ.1 του ΠΚ και περιλαµβάνει συν τοις άλλοις την εκ µέρους των µέσων µαζικής επικοινωνίας επίκριση πράξεων που ενδιαφέρουν το κοινό καθώς και την αρνητική κριτική της δηµόσιας δράσης των προσώπων που κατέχουν δηµόσια αξιώµατα. Εποµένως, είναι δυνατόν να δηµοσιεύονται ειδήσεις και γεγονότα σχετικά µε τις πράξεις και τη συµπεριφορά φυσικών ή νοµικών προσώπων που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο, ακόµα κι αν σε αυτά τα δηµοσιεύµατα ασκείται οξεία κριτική ή χρησιµοποιούνται δυσµενείς χαρακτηρισµοί. Θα λέγαµε λοιπόν ότι οι συνέπειες της αρχής του «δικαιολογηµένου συµφέροντος» είναι οι εξής: α) Το καθήκον επιµέλειας το οποίο οφείλει να τηρεί ο Τύπος όσον αφορά την παρουσίαση πραγµατικών γεγονότων αµβλύνεται σε περίπτωση θεµάτων που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την κοινή γνώµη και βρίσκονται στο κέντρο της επικαιρότητας, έστω κι αν αυτό έχει επιπτώσεις για τη τιµή µεµονωµένων ατόµων. β) Τα πρόσωπα της πολιτικής ζωής, αλλά και τα άτοµα που διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική, οικονοµική ή καλλιτεχνική ζωή υποχρεούνται να ανέχονται υποτιµητική ή µειωτική του κύρους τους κριτική. Πρέπει να είναι διατεθειµένοι να δέχονται οξεία κριτική κι επιθέσεις. Ειδικότερα για τις αξιολογικές κρίσεις, πρέπει να αναφέρουµε ότι στηρίζονται σε υποκειµενική εκτίµηση των γεγονότων που εκτίθενται. Εάν η αναφορά στα γεγονότα αυτά δεν γίνεται σύµφωνα µε τις συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου, η αξιολογική κρίση δεν ανταποκρίνεται στην αρχή του «δικαιολογηµένου συµφέροντος» κι ως εκ τούτου είναι παράνοµη. Η αξιολογική κρίση αποτελεί έκφραση προσβολής προς το πρόσωπο, όταν τα πραγµατικά περιστατικά που βρίσκονται στη βάση της δεν καλύπτουν την αξιολογική κρίση ή όταν η κριτική περιλαµβάνει προσωπική επίθεση, η οποία υπερακοντίζει το σκοπό της κριτικής ή αποσκοπεί σε προσωπική εκτίµηση, η οποία υπερβαίνει τα θεµιτά όρια της κριτικής. Συνοψίζοντας διαπιστώνουµε ότι η ελευθερία του Τύπου, σε συνδυασµό µε την απαγόρευση της λογοκρισίας, οι οποίες κατοχυρώνονται στο άρθρα 14 παρ.2 του Συντάγµατος, επιτρέπουν στους λειτουργούς του Τύπου την άσκηση κριτικής, ακόµα κι αν αυτή είναι δυσµενής. Βέβαια, η άσκηση δυσµενούς κριτικής πρέπει να οριοθετείται και να µην φτάνει στο σηµείο των ποινικά αποδοκιµαζόµενων πράξεων της εξύβρισης (361 ΠΚ) ή της δυσφήµισης (362,363 ΠΚ). Πρωταρχική υποχρέωση του Τύπου πρέπει να αποτελεί ο σεβασµός της προσωπικότητας του ατόµου (άρθρα 2 του Συντάγµατος, 57 ΑΚ). 17

19 Ε) ΕΞΥΒΡΙΣΗ ΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Είναι γεγονός ότι πολλά από τα εγκλήµατα του κοινού ποινικού δικαίου µπορούν να διαπραχθούν και δια του Τύπου, µέσω δηλαδή της δηµοσίευσης ανάλογων εκφράσεων σε έντυπα. Τα εγκλήµατα αυτά αποκαλούνται «αδικήµατα δια του Τύπου». 14 Τέτοια είναι τα εγκλήµατα: -της εσχάτης προδοσίας (άρθρο ΠΚ) -της προσβολής ξένων κρατών ή διπλωµατικών αντιπροσώπων (άρθρο ΠΚ) -της περιύβρισης συµβόλων (άρθρο 155 ΠΚ) -της περιύβρισης της Βουλής (άρθρο 157 παρ.3 ΠΚ) -της προσβολής του Προέδρου της ηµοκρατίας (άρθρο 168 ΠΚ) -της περιύβρισης της αρχής (άρθρο 181 ΠΚ) -της επιβουλής της δηµόσιας τάξης (άρθρο και ΠΚ) -της καθύβρισης θρησκευµάτων (άρθρο 190 ΠΚ) -της παραβίασης της µυστικότητας δικαστικών συνεδριάσεων (άρθρο 234 ΠΚ) -της παραβίασης απορρήτων (άρθρο ΠΚ) -κατά της τιµής (άρθρο ΠΚ). Όλα τα παραπάνω αδικήµατα που διαπράττονται δια του Τύπου χαρακτηρίζονται από το Σύνταγµα ως αυτόφωρα 15 πράγµα που σηµαίνει ότι ανεξάρτητα από το χρόνο τέλεσης τους, υπόκεινται στους κανόνες συνοπτικής διαδικασίας που διέπουν τα εγκλήµατα που διαπιστώθηκαν «εν τω πράτεσθαι» ή τελέστηκαν προσφάτως Η εφαρµογή του κοινού δικαίου και σε αυτής της µορφής τα αδικήµατα κατοχυρώνεται από το Σύνταγµα, καθώς αναφέρεται ότι «τα δια του Τύπου διαπραττόµενα εγκλήµατα 14 βλ. άρθρο 14 παρ.7 και 97 παρ.3 του Συντάγµατος 15 βλ. άρθρο 14 παρ7 του Συντάγµατος και 242 παρ.3 ΚΠολ που προστέθηκε µε το άρθρο 10 ν.δ. 24/93/ άρθρο 242 παρ.1 και2 ΚΠολ 17 βλ. Π.. αγτόγλου, «Τύπος και Σύνταγµα»,1989, σελ

20 παντός βαθµού υπάγονται στα τακτικά ποινικά δικαστήρια, ως νόµος ορίζει» 18, νοµοθετική πρόβλεψη, η οποία συµβαδίζει µε τη συνταγµατικά κατοχυρωµένη ελευθερία του Τύπου. 19 Από τα «αδικήµατα δια του Τύπου» θα αναφερθούµε στα εγκλήµατα κατά της τιµής και πιο συγκεκριµένα στο έγκληµα της εξύβρισης καθώς αυτό αποτελεί βασικό περιεχόµενο της παρούσας µελέτης. Αρχικά είναι αναγκαίο να παραθέσουµε τις δυνατές έννοιες της τιµής κατά την επικρατούσα νοµική ορολογία. Η έννοια της τιµής λοιπόν, διακατέχεται από µια «αντικειµενικότητα» και µια «υποκειµενικότητα», οι οποίες αναφέρονται στην υφή την οποία έχει θεωρητικά η τιµή. Η «αντικειµενική» πλευρά της τιµής απαρτίζεται από της εσωτερική και από την εξωτερική τιµή. Η πρώτη αντιπροσωπεύει την αξία που πράγµατι έχει το πρόσωπο, ανεξάρτητα αν αυτή είναι γνωστή στους συνανθρώπους του. Η δεύτερη, συνίσταται στην εκτίµηση των συνανθρώπων προς το πρόσωπο ως µέλους της κοινωνίας, ανεξάρτητα της πραγµατικής αξίας (εσωτερικής τιµής). Η «υποκειµενική» πλευρά τώρα µπορεί να σηµαίνει είτε την περί τιµής συνείδηση, δηλαδή την παράσταση που έχει το άτοµο για την ίδια του την αξία ή για τη γνώµη που έχουν οι τρίτοι για την αξία του αυτή, είτε το περί τιµής συναίσθηµα, τη βούληση δηλαδή του ατόµου να διατηρεί την αξία του και την εκτίµηση των άλλων. 20 Στο συγκεκριµένο θέµα η ζητούµενη έννοια της τιµής είναι εκείνη που ανταποκρίνεται προς το προστατευόµενο αγαθό των διατάξεων του ΠΚ. 21 Έτσι λοιπόν η αξιολογική πλευρά της τιµής στηρίζεται στην αξία της προσωπικότητας και κατ αυτόν τον τρόπο εξηγείται και δικαιολογείται το ότι όλοι, εφόσον βρίσκονται εντός του εδάφους της Ελληνικής Επικράτειας, απολαµβάνουν της προστασίας της τιµής. Η αξιολογική έννοια της τιµής µε άλλα λόγια αποβλέπει στην αξία που πραγµατικά έχει ένας άνθρωπος, η οποία υπάρχει είτε το γνωρίζουν οι τρίτοι είτε όχι. Η αληθινή αυτή αξία του ανθρώπου προσδιορίζεται από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (άρθρο 2 του Συντάγµατος) και από την κοινωνικοηθική συµπεριφορά του ατόµου. Βασικά, δύο είναι τα εγκλήµατα κατά της τιµής:η εξύβριση και η δυσφήµιση. Η προσβολή της τιµής πρέπει να αποτελεί εκούσια, εξωτερική συµπεριφορά ανθρώπου, να πρόκειται δηλαδή 18 άρθρο 97 παρ.3 Συντάγµατος 19 βλ. Π.. αγτόγλου «Τύπος και Σύνταγµα»,1989, σελ βλ...σπινέλλη, «Τα έννοµον αγαθόν της τιµής και αι αξιόποινοι αυτού προσβολαί»,1976, σελ Βλ...Σπινέλλη, «Το έννοµον αγαθόν της τιµής και αι αξιόποινοι αυτού προσβολαί»,1976,σελ.24 και

21 γι µη εσωτερική κατάσταση, όπως π.χ. σκέψεις ή συναισθήµατα, και να αναφέρεται στο κοινωνικό περιβάλλον. Η εξωτερίκευση µπορεί να γίνεται µέσω του προφορικού ή γραπτού λόγου, µε την ευρεία έννοιά τους. Η δεύτερη περίπτωση είναι αυτή που θα µας απασχολήσει εδώ και συγκεκριµένα η προερχόµενη εκ του Τύπου προσβολή της τιµής. 22 Όσον αφορά στην εξύβριση δια του Τύπου, το αδίκηµα θεωρείται τετελεσµένο από τη στιγµή της δηµοσίευσης, ενώ στη δυσφήµιση το γεγονός πρέπει να αναφέρεται στο παρελθόν ή το παρόν και να υποπίπτει στις αισθήσεις. Περιλαµβάνει δε πράξεις και συµβάντα συγκεκριµένα. Η πεποίθηση του δράστη για την αλήθεια του γεγονότος δεν αποκλείει το δόλο αυτού, αφού δεν απαιτείται και η παρ αυτού γνώση της αναλήθειας του γεγονότος (ΑΠ 200/56, 245/55). Η δυσφήµιση αφορά στην υπόληψη του άλλου ή στη βλάβη της τιµής του. Ισχυρισµός σηµαίνει ανακοίνωση προσωπικής πεποίθησης, ενώ διάδοση είναι η περαιτέρω µετάδοση της από άλλον πραγµατοποιηµένης ανακοίνωσης. Το έγκληµα της εξύβρισης ειδικότερα Εξύβριση έχουµε στις περιπτώσεις των διατάξεων 361, 361Α, 366 παρ.3 και 367 παρ.2 περ.β ΠΚ. Στο πρώτο από αυτά τα άρθρα περιγράφεται το έγκληµα της εξύβρισης στη βασική του µορφή. Σύµφωνα λοιπόν µε τη διατύπωση του άρθρου 361 ΠΚ, εξύβριση είναι κάθε συµπεριφορά που δεν είναι δυσφήµιση και κάθε συµπεριφορά που προσβάλει την τιµή άλλου µε λόγο ή µε έργο ή µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Άρα για να υφίσταται εξύβριση δεν θα πρέπει να πρόκειται για διάδοση ενώπιον τρίτου γεγονότος, ψευδούς ή αληθούς, που να µπορεί να βλάψει την τιµή και την υπόληψη κάποιου άλλου ( ΠΚ) αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να προσβάλει την τιµή του θύµατος. Με άλλα λόγια για να πληρωθεί η αντικειµενική υπόσταση του εγκλήµατος θα πρέπει: α) να προσβάλλεται µόνο η τιµή και όχι η υπόληψη του θύµατος. Αντικείµενο του εγκλήµατος της εξύβρισης είναι µόνο η τιµή, ενώ η υπόληψη αποτελεί αντικείµενο της δυσφήµισης, µαζί µε την τιµή 22 βλ...σπινέλλη, «Το έννοµον αγαθόν της τιµής και αι αξιόποινοι αυτού προσβολαί», 1976,σελ

22 β) η προσβολή να είναι υπαρκτή, να έχει τελεστεί, ειδάλλως δεν υπάρχει καµία βλάβη της τιµής, άρα δεν υπάρχει και έγκληµα. Ενδεχοµένως να υπάρχει απόπειρα. γ) Η προσβολή θα πρέπει να γίνει είτε µε λόγο γραπτό ή προφορικό, είτε µε έργα, όπως είναι οι χειρονοµίες και κάθε κίνηση του ανθρώπινου σώµατος που µπορεί να προσβάλει την τιµή του θύµατος, αλλά και µε κάθε άλλο τρόπο που δεν είναι ούτε λόγος ούτε έργο, όπως τα σκίτσα, το βίντεο, ο ήχος κ.α. δ) Η συµπεριφορά να µειώνει ή τουλάχιστον να αµφισβητεί το status τιµής του θύµατος, την αξία που έχει το άτοµο στην κοινωνία ε) να µην πρόκειται για οτιδήποτε συνιστά δυσφήµιση. Έτσι λοιπόν η εξύβριση µπορεί ν τελεστεί µε τους εξής τρόπους:-ο δράστης να ισχυριστεί γεγονότα που µειώνουν την τιµή του θύµατος:αυτό µπορεί να µην µειώνει την κοινωνική παράσταση του θύµατος αλλά διαταράσσει την σχέση µεταξύ των δύο ατόµων του θύµατος και του δράστη. -ο δράστης να ισχυριστεί γεγονότα που µειώνουν την τιµή του θύµατος, αλλά είναι αληθινά, ενώπιον τρίτου: εν πρόκειται για δυσφήµιση επειδή τα γεγονότα είναι αληθινά, όµως θα πρόκειται γι εξύβριση αν ο τρόπος του δράστη θίγει την τιµή του θύµατος. -Χαρακτηρισµοί και αξιολογικές κρίσεις:οι χαρακτηρισµοί µπορεί να είναι ηπιότεροι, 23 επειδή δεν αναφέρονται σε συγκεκριµένα γεγονότα, είναι όµως πιο «επικίνδυνοι» 24 επειδή επιδέχονται πολλές ερµηνείες γι αυτό το λόγο. -Εξυβρίσεις µε τη «µορφή «της εκδήλωσης. 25 Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσονται οι χειρονοµίες απλές ή συµβολικές, χαρακτηρισµοί µε περιεχόµενο άσχετο προς την κοινωνική αξία του θύµατος ενέργειες που φανερώνουν καταφρόνηση. 23 Συµεωνίδου-Καστανίδου Ελ.,Ποινικό ίκαιο, ειδικό µέρος:εγκλήµατα κατά κρατικών εννόµων αγαθών:εγκλήµατα κατά ατοµικών έννοµων αγαθών.εκδ.αντ.σάκκουλα 1999, Αθήνα σελ Σπινέλλης.,Ποινικό ίκαιο, ειδικό µέρος (πανεπιστηµιακές παραδόσεις)1982, σελ,65 25 Σπινέλλης.,οπ. παρ. σελ.67 21

23 Υπάρχουν όµως και δύο άλλες όχι και τόσο ξεκάθαρες µορφές εξύβρισης. 26 Η µορφή «συλλογικής εξύβρισης», δηλαδή όταν ο µειωτικός χαρακτηρισµός αναφέρεται όχι σε ένα πρόσωπο συγκεκριµένα αλλά σε ένα σύνολο προσώπων, και η µορφή των εµπιστευτικών ανακοινώσεων µέσα στα πλαίσια της οικογένειας ή µια στενής φιλικής συνάθροισης. Αφού εξετάσαµε τους τρόπους µε τους οποίους τελείται το έγκληµα της εξύβρισης, θα κάνουµε στο σηµείο αυτό µια σύντοµη αναφορά στα όρια του εγκλήµατος. Κρίσιµο άρθρο για την κατανόηση των ορίων της εξύβρισης είναι το 367 ΠΚ. Εξύβριση είναι η προσβολή της τιµής ενός προσώπου µε λόγο ή µε έργο ή µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Στο 367 ΠΚ αναφέρεται όµως ότι δεν αποτελούν άδικη πράξη, άρα ούτε και εξύβριση, κάποιες συγκεκριµένες περιπτώσεις. Σκοπός της διάταξης αυτής θα µπορούσαµε να πούµε ότι είναι να προστατεύονται οι καταστάσεις εκείνες στις οποίες η αρνητική κριτική είναι µέσα στα καθήκονταυποχρεώσεις του δράστη. Σε καµία περίπτωση όµως η αρνητική κριτική δεν θα πρέπει να γίνεται µε πρόθεση µείωσης της τιµής του άλλου αλλά θα πρέπει να κινείται σε αντικειµενικά πλαίσια. ΣΤ) ΣΥΓΚΡΙΣΗ-ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ Η ελευθερία του λόγου, η τιµή και η προσωπικότητα προστατεύονται από το Σύνταγµα. Ως όρια της ελευθερίας του λόγου τίθενται οι Νόµοι του Κράτους (Σύνταγµα 14 παρ.1) ενώ όρια της προσωπικότητας τίθενται από τα άρθρα 5 παρ.1 και 25 παρ.3 του Συντάγµατος. Παρατηρούµε ότι το ίδιο το Σύνταγµα θέτει ως όριο τους Νόµους του Κράτους, δηλαδή τις δικλείδες προστασίας των άλλων έννοµων αγαθών. Αυτό σηµαίνει ότι η ελευθερία του λόγου δεν είναι ανώτερη από τα άλλα αγαθά που προστατεύονται µε Νόµο. Τέτοια αγαθά είναι η προσωπικότητα και η τιµή. Οι διατάξεις 361 κι επόµενα του ΠΚ είναι Νόµοι του Κράτους και προστατεύουν αυτά τα δύο αγαθά. Είναι αδιαµφισβήτητα όρια της Σ14 παρ.1 και όχι περιορισµοί της. Η εξύβριση είναι όριο της ελευθερίας του λόγου και όχι περιορισµός της. Κι αυτό γιατί η εξύβριση δεν εξυπηρετεί το σκοπό της προστασίας της ελευθερίας του λόγου. Αντιθέτως αν ίσχυε κάτι 26 Συµεωνίδου-Καστανίδου Ελ., όπ. Παρ. σελ , Σπινέλλης., όπ.παρ.σελ.33-35,

24 τέτοιο θα επρόκειτο για κατάχρηση δικαιώµατος. Σκοπός του νοµοθέτη είναι το άτοµο να µπορεί να εκφραστεί ελεύθερα. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι στο σκοπό αυτό περιλαµβάνεται και η προσβολή της προσωπικότητας. Εποµένως λοιπόν η εξύβριση αποτελεί το φυσικό και λογικό όριο της ελευθερίας του λόγου και κατ επέκταση της ελευθερίας του Τύπου. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονίσουµε ότι η παρ.1 του άρθρου 367 ΠΚ δεν έχει εφαρµογή όταν από τον τρόπο εκδήλωσης της κριτικής προκύπτει σκοπός εξύβρισης. Η τιµή του προσώπου λαµβάνεται εδώ υπό την πλέον ευρεία έννοια και συνιστά εξύβριση και ο εµπαιγµός ή το πείραγµα όταν προσλαµβάνουν χαρακτήρα ονειδισµού. Η σάτιρα, η ειρωνεία, η γελοιογραφία µπορούν να είναι επίσης εξυβριστικές όταν προξενούν εντύπωση καταφρόνησης. 27 Εν συνεχεία, η άσκηση πολιτικής ή άλλης κριτικής ή η αποκάλυψη γεγονότων από µέρους του Τύπου γίνεται λόγω της ιδιότητας του Τύπου ως συστατικού στοιχείου της δηµοκρατίας, «εκ δεδικαιολογηµένου ενδιαφέροντος ή συµφέροντος» κι εποµένως δεν συνιστά κατ αρχήν εξύβριση ή δυσφήµιση. Όταν δηλαδή ο τύπος δεν δικαιούται να αποδείξει την αλήθεια του γεγονότος, µπορεί, εφόσον η κριτική του θίγει το δηµόσιο συµφέρον, να επικαλεστεί «δικαιολογηµένο ενδιαφέρον». Η κριτική του Τύπου εποµένως θίγει το δηµόσιο συµφέρον πάντοτε όταν αφορά στο δηµόσιο βίο και όταν αναφέρεται στον ιδιωτικό βίο, αν το προσβαλλόµενο γεγονός µπορεί να έχει αξιόλογο αντίκτυπο και στη δηµόσια ζωή. 28 Από τη µια πλευρά λοιπόν υπάρχει ανάγκη για την περιστολή της δράσης του Τύπου εν ονόµατι της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ενώ απ την άλλη προκύπτει η απαίτηση για την απόκτηση γνώσης σχετικά µε ζητήµατα που αφορούν στη δηµόσια ζωή. Σε αυτό ακριβώς το σηµείο έγκειται ο ρόλος του Συντάγµατος, έτσι ώστε ούτε η ανθρώπινη προσωπικότητα να υποστεί προσβολή µέσω σκανδαλοθηρικών δηµοσιευµάτων, αλλά ούτε και το αναγνωστικό κοινό να στερηθεί του δικαιώµατος να µαθαίνει και να συµµετέχει στα κοινά καθώς και να ασκεί έλεγχο απέναντι στην κρατική εξουσία µε τη γενικότερη στάση του. 27 Βλ. Β.Λ.Κυπραίος, «Προσβολές της τιµής και της προσωπικότητας»,1989,σελ βλ.π.. αγτόγλου, «Τύπος και Σύνταγµα»,1989, σελ

25 Ζ) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Σηµαντικότατο και το πιο ζωντανό κοµµάτι της νοµικής επιστήµης αποτελεί η νοµολογία. Σε αυτήν αποτυπώνεται η κοινωνική πραγµατικότητα, οι εξελίξεις στο χώρο της νοµικής θεωρίας, αλλά και των κοινωνικών αντιλήψεων. Η εργασία αυτή θα ήταν ελλιπής αν δεν εξέταζε τα νοµολογιακά δεδοµένα. Σκόπιµο λοιπόν θεωρήθηκε να συγκεντρωθούν σε µια παράγραφο νοµολογιακά δεδοµένα προκειµένου να γίνουν τυχόν συγκρίσεις ή παρατηρήσεις. Οι περισσότερες αποφάσεις αφορούν την εξύβριση. Όπως έχουµε αναφέρει ήδη, κρίσιµο για το αν υπάρχει ή όχι εξύβριση και η τήρηση του αναγκαίου µέτρου, κρίση νοµική που υπόκειται σε αναιρετικό έλεγχο. Πιο συγκεκριµένα ο ΑΠ απαιτεί όταν υπάρχει σκοπός εξύβρισης, στις αποφάσεις να αναφέρεται και ποιες φράσεις ή τρόπο θα µπορούσε να χρησιµοποιήσει ο δράστης για να τηρηθεί το αναγκαίο µέτρο. Τέτοιες αποφάσεις είναι οι ΑΠ 1008/92. ΑΠ 2215/92, Απ 1232/93, Απ 1260/95, Απ1229/91. Η 367 παρ.1 του ΠΚ ορίζει τις εξαιρέσεις από την 361 ΠΚ. Έτσι έχουµε τις Απ 850/97 που αφορά εκδηλώσεις προς διασφάλιση δικαιώµατος, ΑΠ 1115/95 που αφορά δικαιολογηµένη εξύβριση εκδότη από καθηγητή Παν/µίου για τη διαφύλαξη της «επιστηµονικής αξιοπρέπειας», Απ 662/91 που σχετίζεται µε τη µόρφωση των παιδιών. Στα πλαίσια του 367 παρ.1 ΠΚ εντάσσονται επίσης περιπτώσεις όπως αυτή των ΑΠ 69/96 και ΑΠ 1636/97 που αναφέρονται σε προσβολές που γίνονται για υπεράσπιση από ορισµένη κατηγορία αλλά και σε περιπτώσεις όπως της 9975/1986 Εφετ. Αθ. που παρά τον οξύ τόνο της κριτικής ενέταξε την συµπεριφορά στα όρια του 367 ΠΚ. Αντιθέτως ο Απ στην απόφασή του 392/1990 έκρινε ότι ο τίτλος δηµοσιεύµατος «κυβέρνηση απατεώνων» δεν ανταποκρινόταν στην κριτική και ότι δεν παρέπεµπε στις εσωτερικές σελίδες όσα δεν εµπίπτει στα όρια προστασίας του 371 παρ.1 ΠΚ. Επιπλέον όπως έχουµε ήδη πει εξύβριση στον Τύπο δικαιολογείται αν γένεται στα πλαίσια επίκαιρης ανταλλαγής πυρών, κάτι που εντάσσεται στα πλαίσια της άµυνας στα εγκλήµατα κατά της τιµής. Όπως έχει αποφανθεί ο ΑΠ µε την απόφαση 24

26 848/1987 χωρεί άσκηση άµυνα επί αδικηµάτων που αφορούν την προσβολή της προσωπικότητας του θιχθέντος. Εξετάζοντας το ζήτηµα των ορίων µεταξύ ελευθερίας και λόγου κι εξύβρισης καταλήξαµε ότι τα όρια αυτά µετακινούνται ανάλογα µε το αν βρίσκονται µέσα σε θεσµούς ή εξουσιαστικές κυριαρχικές σχέσεις. Έτσι όταν ένα δικαστήριο εξετάζει τα όρια, εξετάζει παράλληλα κι αν υπάρχουν τέτοιου είδους σχέσεις. Παράδειγµα η απόφαση ΣτΕ 2209/77 που αναφέρεται σε «ειδική σχέση εξουσιάσεως» ή η ΣτΕ 320/80 που αναφέρεται σε «εκούσια εξουσιαστική σχέση»-πρόκειται για υποθέσεις υπαλλήλου. Ειδικότερα στην ΣτΕ 2209/77 αναφέρεται ότι στην ελευθερία εκφράσεως των φιλοσοφικών, θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων των δηµοσίων υπαλλήλων µπορούν να επιβληθούν περιορισµοί οι οποίοι όµως δεν µπορούν να καταργήσουν αυτά τα δικαιώµατα. Βλέπε και την ΕΑ 331/80 αλλά και την ΣτΕ 780/81 που αφορά προηγούµενη διοικητική άδεια σε αστυνοµικό, προκειµένου αυτός να παραχωρήσει συνεντεύξεις στον Τύπο. Σε αυτό το πλαίσιο κινούνται και οι αποφάσεις του ΣτΕ 3836/86 και 419/1988 για την Χιλιάστρα φιλόλογο και τον αλλόθρησκο δάσκαλο, από τις οποίες συνειδητοποιούµε την σηµασία του αιτιώδους συνδέσµου. Στην πρώτη περίπτωση η θρησκευτική πεποίθηση της φιλολόγου δεν έχει σχέση µε το αντικείµενο της, οπότε µπορεί να ασκήσει το επάγγελµά της χωρίς περιορισµούς ενώ το αντίθετο συµβαίνει µε τον αλλόθρησκο δάσκαλο που διδάσκει στους µαθητές θρησκευτικά. Τέλος µια απόφαση που αξίζει να αναφέρουµε είναι η ΑΠ 752/1988, ή αλλιώς υπόθεση Κούβελα, η 2 η απόφαση πάνω στην ίδια υπόθεση που διαµόρφωσε νοµολογία για την έννοια της εκποµπής και η οποία έκρινε ότι αυτή ταυτίζεται µε την αναµετάδοση και όχι µε τη δυνατότητα µετάδοσης πρωτογενών προγραµµάτων (όπως έκρινε το Τριµ. Πληµ. Θεσ/κης). 25

27 Η) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συγκρίνοντας τα άρθρα 14 παρ.1 του Συντάγµατος και 361 ΠΚ διαπιστώνουµε ότι σκοπός της ύπαρξής τους είναι η προστασία του πολίτη. Πρόκειται για διατάξεις που διαφυλάττουν το ίδιο έννοµο αγαθό, την προσωπικότητα, την ελευθερία έκφρασης και την τιµή, από διαφορετική οπτική και από διαφορετικούς κινδύνους. Η εξύβριση δηλαδή προστατεύει την τιµή από την κατάχρηση της ελευθερίας του Τύπου, η οποία µε τη σειρά της οδηγεί σε προσβολή της τιµής, ενώ η ελευθερία του Τύπου και γενικότερα η ελευθερία του λόγου προστατεύει την προσωπικότητα από την κατάχρηση των διατάξεων περί εξύβρισης. Η µια διάταξη λοιπόν συµβάλλει στον καθορισµό της έννοιας του πεδίου εφαρµογής της άλλης διάταξης. Ολοκληρώνοντας τη µελέτη αυτή θα λέγαµε ότι ο Τύπος συνιστά βασικό όργανο κοινωνικού ελέγχου κι ανάπτυξης. Όταν η λειτουργία του διέπεται από υπευθυνότητα κι ευσυνειδησία, οι φορείς του ασκούν το καθήκον της επίκρισης και του ελέγχου των πράξεων όσων εξασκούν έργο δηµοσίου ενδιαφέροντος 29 προστατεύοντας έτσι την ελευθερία και τη δηµοκρατία. Η ελευθερία του Τύπου, η οποία αποτελεί κύρια έκφανση της ελευθερίας του λόγου, βρίσκεται στην καρδιά της δηµοκρατίας και πρέπει να λειτουργεί σωστά γιατί διαφορετικά δύναται να βλάψει καίρια την ίδια τη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Αναµφίβολα, η προσβολή της τιµής, η περιύβριση δια του Τύπου και η δυσφήµιση προσώπων µέσω εντύπων αποτελούν κίνδυνο για την οµαλή διεξαγωγή της κοινωνικής συµβίωσης αλλά και για αυτή καθεαυτή την ανθρώπινη αξία. Ο Τύπος είναι ένα ισχυρότατο όπλο µε ποικίλες δυνατότητες. Ανάλογα µε την κινητήρια δύναµη που ορίζει τη χρήση του το αποτέλεσµα αυτών των δυνατοτήτων µπορεί να είναι από ευεργετικό ως ολέθριο. Γι αυτό άλλωστε, ο Τύπος ονοµάζεται «Τέταρτη εξουσία». Έχει τέτοια ισχύ ώστε να διαφωτίζει, να καθοδηγεί και να διαµορφώνει την κοινή γνώµη. Η ελευθερία του Τύπου καθώς και τα έννοµα αγαθά της τιµής και του ιδιωτικού βίου 29 βλ. Β.Λ.Κυπραίο, «Προσβολές της τιµής και της προσωπικότητας»,1989, σελ.44 26