ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Πρώτη Γραπτή Εργασία Δημόσιο Δίκαιο (Συνταγματικό και Ευρωπαϊκό) Θέμα πρώτης εργασίας

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πρόγραμμα Σπουδών: ΔΕΟ Θεματική Ενότητα: ΔΕΟ 10 Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Ακαδημαϊκό Έτος: 2012/13 Πρώτη Γραπτή Εργασία Δημόσιο Δίκαιο (Συνταγματικό και Ευρωπαϊκό) Γενικές οδηγίες για την εργασία Όλα τα ερωτήματα είναι υποχρεωτικά. Η εργασία, περιλαμβανομένης της εισαγωγής, του επιλόγου και των αναφορών, δε θα πρέπει να υπερβαίνει τις λέξεις. Οι εργασίες πρέπει να είναι επιμελημένες και ευανάγνωστες ώστε να μην κουράζουν τον αναγνώστη. Καταληκτική ημερομηνία παραλαβής των εργασιών: Κυριακή 25 Νοεμβρίου Οι φοιτητές και φοιτήτριες δικαιούνται δύο (εργάσιμες) ημέρες καθυστέρησης χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση και άδεια από το Συντονιστή της Θ.Ε., συνεπώς καταληκτική ημερομηνία είναι η Τρίτη 27 Νοεμβρίου Εργασίες που παραλαμβάνονται εκπρόθεσμα χωρίς άδεια του Συντονιστή επισύρουν βαθμολογικές κυρώσεις (0.5 βαθμό για κάθε ημερολογιακή ημέρα καθυστέρησης). Θέμα πρώτης εργασίας Συνταγματικό: Οι σχέσεις μεταξύ των συνταγματικών οργάνων. 1. Οι σχέσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας με τη Βουλή και την Κυβέρνηση. 2. Οι σχέσεις Κυβέρνησης και Βουλής. Η παρουσίαση και η ανάλυση να γίνει με αναφορά και στις σχετικές συνταγματικές διατάξεις. Ευρωπαϊκό: Οι αρχές του αμέσου αποτελέσματος και της υπεροχής ως θεμέλια του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οδηγίες για την ανάπτυξη της εργασίας Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία σε μία επιτυχημένη εργασία είναι να αντανακλά την πλήρη κατανόηση και γνώση του θέματος από το φοιτητή / τη φοιτήτρια και όχι να αποτελεί μία συρραφή πληροφοριών. Τα κριτήρια αξιολόγησης της εργασίας αυτής είναι τα παρακάτω: 1. Η εργασία θα πρέπει να αναδεικνύει την κατανόηση του θέματος από το φοιτητή/ τη φοιτήτρια, πράγμα που προκύπτει από τα εξής: Σαφής επισήμανση όλων των πτυχών και παραμέτρων του θέματος. Σωστή ανάπτυξη των αναλυτικών στοιχείων Αναφορά σε μελέτες, βιβλιογραφία ή άλλα στοιχεία όπου απαιτείται. Επιχειρηματολογία με ξεκάθαρη δομή και λογικά επιχειρήματα Απουσία άσχετου υλικού 2. Η αντιγραφή δεν επιτρέπεται ούτε από πηγές του Internet, ούτε από άλλους φοιτητές/ φοιτήτριες του ΕΑΠ ή άλλων πανεπιστημίων. Επίσης παράγραφοι ή λήμματα από βιβλία πρέπει να επισημαίνονται σαν τέτοια (σε παρένθεση ή σε υποσημείωση ο συγγραφέας και ο τίτλος) και η σχετική πηγή πρέπει να αναγράφεται στην βιβλιογραφία. Επισημαίνεται ότι γίνεται έλεγχος αντιγραφών και η λογοκλοπή τιμωρείται βαθμολογικά. 3. Η εργασία δεν πρέπει να ξεπερνά τις λέξεις, και πρέπει να υποβληθεί δακτυλογραφημένη μέσω του συστήματος moodle.eap.gr σε αρχείο word ή txt. Κ Α Λ Η Ε Π Ι Τ Υ Χ Ι Α!

2 Διοίκηση Επιχειρήσεων και Οργανισμών ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μάθημα: Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Διδάσκουσα: Παπαδοπούλου Τριανταφυλλιά 1 η Γραπτή Εργασία ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2012

3 Περιεχόμενα Πρόλογος... 3 Ά Μέρος Οι σχέσεις μεταξύ των Συνταγματικών Οργάνων Τα συνταγματικά όργανα Γενικά στοιχεία Η Βουλή Η κυβέρνηση Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Οι σχέσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας με τη Βουλή Εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας Διάλυση της Βουλής Αναπομπή Ψηφισμένου νομοσχεδίου Οι σχέσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας με την Κυβέρνηση Εκτελεστική λειτουργία: Προεδρικά διατάγματα Προσυπογραφή Οι σχέσεις Κυβέρνησης Βουλής Ανάδειξη Κυβέρνησης, Η αρχή της Δεδηλωμένης Κοινοβουλευτικός έλεγχος Πρόταση Δυσπιστίας ή Μομφής Ποινική δίωξη Υπουργών Β Μέρος - Οι αρχές του αμέσου αποτελέσματος και της υπεροχής ως θεμέλια του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η αρχή του άμεσου αποτελέσματος Γενικά στοιχεία Η σχετική νομολογία του δικαστηρίου της Ε.Ε Περιεχόμενο της αρχής Προϋποθέσεις εφαρμογής της αρχής του άμεσου αποτελέσματος Η αρχή της υπεροχής Γενικά στοιχεία Η σχετική νομολογία του δικαστηρίου της Ε.Ε Περιεχόμενο της αρχής της υπεροχής Η επίδρασή τους στη θεμελίωση του Ενωσιακού Δικαίου Γ Μέρος - Συμπεράσματα Βιβλιογραφία... 15

4 Πρόλογος Θέμα της παρούσας εργασίας είναι οι σχέσεις μεταξύ των σσυνταγματικών οργάνων και η ανάλυση των αρχών του άμεσου αποτελέσματος και της υπεροχής ως θεμέλια του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πρώτο μέρος της εργασίας θα αναλύσουμε βασικές διατάξεις του Συντάγματος, μέσω των οποίων θα γίνει εμφανής η εξάρτηση ανάμεσα στα συνταγματικά όργανα. Στο δεύτερο μέρος θα ασχοληθούμε με τον τρόπο εφαρμογής των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον τρόπο που αυτές επηρεάζουν την εσωτερική νομοθεσία των κρατών μελών Στόχος της εργασίας είναι η κατανόηση των αρμοδιοτήτων των εθνικών οργάνων και ο τρόπος με τον οποίο αυτά αλληλεπιδρούν, καθώς και η κατανόηση του τρόπου εκτέλεσης των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα Κράτη Μέλη.

5 Ά Μέρος Οι σχέσεις μεταξύ των Συνταγματικών Οργάνων 1. Τα συνταγματικά όργανα 1.1 Γενικά στοιχεία Το Σύνταγμα στο πρώτο του άρθρο, ορίζει ότι το πολίτευμα της Ελλάδος είναι η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία και θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. Για να υπάρξει κοινοβουλευτικό σύστημα θα πρέπει, απαραιτήτως, να υπάρχουν τα τρία οργανικά στοιχεία που το αποτελούν. Αυτά είναι η Βουλή, η Κυβέρνηση και ο αρχηγός του κράτους, που είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Και τα τρία αυτά στοιχεία εκλέγονται άμεσα ή έμμεσα από το λαό και οι εξουσίες τους ασκούνται υπέρ αυτού (Σύνταγμα, άρθρο 1, παρ. 3). 1.2 Η Βουλή Η Βουλή αναδεικνύεται, σύμφωνα με το άρθρο 51, παρ. 3 του Συντάγματος, απευθείας από τους πολίτες μετά τη διενέργεια εκλογών. Η εκλογή νέας Βουλής πραγματοποιείται κάθε τέσσερα χρόνια, εκτός και αν επέλθουν οι περιπτώσεις που ορίζουν οι διατάξεις του Συντάγματος στα άρθρα 37, 38 και Κύρια αρμοδιότητά της είναι η ψήφιση των νόμων και ο έλεγχος της Κυβέρνησης. 1.3 Η κυβέρνηση Η Κυβέρνηση, σύμφωνα με το άρθρο 81 του Συντάγματος, αποτελείται από το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο και απαρτίζεται από τους υπουργούς και τον Πρωθυπουργό. Πρωθυπουργός, συνήθως, ανακηρύσσεται ο αρχηγός του κόμματος, το οποίο είχε την πλειοψηφία στις εκλογές. Οι υπουργοί είναι διορισμένοι από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μετά από πρόταση του Πρωθυπουργού και δεν είναι απαραίτητο να είναι εκλεγμένοι (Σύνταγμα, άρθρο 37). Υποχρεούνται, όμως, να πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα (άρθρο 55) για το βουλευτή. 1.4 Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Ο Πρόεδρος της δημοκρατίας είναι ο ρυθμιστής του πολιτεύματος (Σύνταγμα, άρθρο 30). Το αξίωμά του είναι ασυμβίβαστο με άλλες πολιτικές ή επαγγελματικές 1 Οι διατάξεις των άρθρων 37, 38 και 41 θα αναλυθούν στην υποενότητα 2.2 «Διάλυση της Βουλής» 4

6 δραστηριότητες. Εκλογή προσώπου στο αξίωμα του Προέδρου μπορεί να γίνει μόνο δύο φορές. 2. Οι σχέσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας με τη Βουλή 2.1 Εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή, και έχει πενταετή θητεία (Σύνταγμα, άρθρο 30, παρ. 1). Έχει περιορισμένες αρμοδιότητες και ο ρόλος του είναι περισσότερο συμβολικός. Σύμφωνα με το άρθρο 32 του Συντάγματος, η εκλογή του ΠτΔ, απαιτεί την πλειοψηφία των δυο τρίτων των βουλευτών, μετά από ονομαστική ψηφοφορία. Σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί αυτή η πλειοψηφία, ακολουθεί άλλη μια με τα ίδια χαρακτηριστικά. Σε περίπτωση που χρειαστεί τρίτη διαδικασία, ο Πρόεδρος μπορεί να εκλεγεί από τα τρία πέμπτα του Κοινοβουλίου. Αν δεν τα καταφέρει, η βουλή διαλύεται και η νέα έχει ως πρώτη αρμοδιότητα την ανάδειξη του Αρχηγού του Κράτους. Εδώ προβλέπονται, επίσης, τρεις διαδικασίες, με την τελευταία να λαμβάνει χώρα ανάμεσα στους δυο πρώτους σε ψήφους υποψηφίους, και αναδεικνύει Πρόεδρο, αυτόν που θα έχει και τη σχετική πλειοψηφία μεταξύ αυτών. Η διαδικασία εκλογής, σύμφωνα με το πολιτικό σκηνικό όπως διαμορφώθηκε με τη Μεταπολίτευση, δίνει στον Πρόεδρο έναν χαρακτήρα υπερκομματικό. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο Πρόεδρος να παραμένει κατά τη διάρκεια της θητείας του πολιτικά ουδέτερος και να παρεμβαίνει, σύμφωνα με τις αρμοδιότητές του, μόνο υπέρ του συμφέροντος της χώρας. 2.2 Διάλυση της Βουλής Ο ΠτΔ έχει την ευθύνη διάλυσης της Βουλής όταν οι συνθήκες το απαιτούν. Αυτό γίνεται είτε υποχρεωτικά εκ του Συντάγματος [ακούσια (?)], λόγω μη συγκέντρωσης από τη Βουλή της απαραίτητης πλειοψηφίας για την εκλογή του, όπου η Βουλή διαλύεται αυτοδικαίως (Σύνταγμα, άρθρο 32), είτε εκούσια κατά διακριτική ευχέρεια κάποιου οργάνου στις παρακάτω περιπτώσεις: 5

7 i. Όταν, μετά τις διερευνητικές εντολές που ορίζει το Άρθρο 37, παρ. 3 του Συντάγματος, δεν υπάρξει συμφωνία ανάμεσα στα κόμματα για την ανάδειξη κυβέρνησης. ii. Αν η κυβέρνηση παραιτηθεί ή πάψει να απολαμβάνει την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής (Σύνταγμα, άρθρο 38, παρ. 1). Εδώ να σημειωθεί ότι η παραίτηση μιας κυβέρνησης είναι εξαιρετικά σπάνια, λόγω του υψηλού πολιτικού κόστους που επισύρει μια τέτοια κίνηση. iii. Η κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει από τον Πρόεδρο τη διάλυση της Βουλής, προκειμένου να λάβει νωπή εντολή από το λαό, στα πλαίσια της αντιμετώπισης εξαιρετικής σημασίας και σπουδαιότητας θεμάτων. Το Σύνταγμα αποκλείει τη διάλυσης της νέας Βουλής που θα προκύψει, για το ίδιο θέμα (Άρθρο 41, παρ. 2) iv. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διαλύσει μια Βουλή, σε περίπτωση που παραιτηθούν ή δεν έχουν τη δεδηλωμένη στήριξη της Βουλής δυο κυβερνήσεις και η σύνθεση του κοινοβουλίου δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα (Σύνταγμα, άρθρο 41, παρ. 1). 2.2 Αναπομπή Ψηφισμένου νομοσχεδίου Βαρύνουσα σημασία έχει ο ρόλος του ΠτΔ ως παράγοντα της νομοθετικής λειτουργίας, καθώς το άρθρο 26 Σ αναθέτει την άσκησή της από κοινού στον ΠτΔ και την Βουλή. Ο ΠτΔ συμμετέχει στην άσκηση της νομοθετικής λειτουργίας με την έκδοση και την δημοσίευση των ψηφισμένων από τη Βουλή νόμων κατά το 42 παρ. 1 εδ.α Σ αρμοδιότητες που θεωρούνται παραδοσιακά ως προς τη φύση τους διοικητικές. Ο ΠτΔ δεν έχει την εξουσία να ελέγξει τη σκοπιμότητα του νόμου και περιορίζεται σε έναν τυπικό εσωτερικό συνταγματικό έλεγχο, ο οποίος συνοψίζεται στη βεβαίωση ότι ακολουθήθηκε η συνταγματικά προβλεπόμενη διαδικασία. Συναφής είναι και η αρμοδιότητα που του απονέμεται από το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 44 παρ. 1 Σ και αφορά την αναπομπή ψηφισμένου νομοσχεδίου στη βουλή. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ασκώντας τη νομοθετική λειτουργία, εκδίδει και δημοσιεύει νόμους που ψηφίστηκαν από τη Βουλή. Έχει το δικαίωμα αναπομπής ψηφισμένου νομοσχεδίου (Κοϊμτζόγλου Τσιμάρας, 2011: 40), συγκρουόμενος κατ ουσίαν με τη Βουλή και την Κυβέρνηση. Αφού το νομοσχέδιο επανέλθει προς ψήφιση στην Βουλή και αν αυτό λάβει εκ νέου την πλειοψηφία είναι υποχρεωμένος στην έκδοση και δημοσίευσή του (Σύνταγμα, άρθρο 42). 6

8 Μορφή συμμετοχής στην άσκηση της νομοθετικής λειτουργίας συνιστά η έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου. Η αρμοδιότητα αυτή κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 44 παρ. 1 Σ, ενώ αν συντρέχει περίπτωση κήρυξης κατάστασης ανάγκης χρήζει εφαρμογής το άρθρο 48 Σ. Η συνταγματική αυτή προβλεπόμενη δυνατότητα αφορά νομοθετικές πράξεις που θεσπίζουν πρωτεύοντες κανόνες δικαίου χωρίς να έχουν απαραίτητα γενικό και αφηρημένο χαρακτήρα. Με τον τρόπο αυτό υφαρπάζεται αρμοδιότητα της Βουλής από την Κυβέρνηση με την τυπική παρεμβολή του ΠτΔ. Αντίστοιχα προς ό,τι συμβαίνει με τους τυπικούς νόμους η έκδοση πράξης νομοθετικού περιεχομένου δε συνεπάγεται αξιολογήσεις σκοπιμότητας αλλά τη διαπίστωση της τήρησης των συνταγματικών προϋποθέσεων θέσπισης της. 3. Οι σχέσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας με την Κυβέρνηση 3.1 Προεδρικά διατάγματα Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να εκδίδει Διατάγματα, τα οποία έχουν καθολική ισχύ και είναι αναγκαία για την εκτέλεση των Νόμων (Σύνταγμα, άρθρο 43, παρ. 1). Έχει δικαίωμα έκδοσης και Κανονιστικών διαταγμάτων, με ειδική εξουσιοδότηση νόμου, που του δίνει η Βουλή, ύστερα από πρόταση του αρμόδιου Υπουργού. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο μετά από εισήγηση του Υπουργικού Συμβουλίου, μπορεί να εκδίδει Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου (Σύνταγμα, άρθρο 43), οι οποίες πρέπει να εγκριθούν από τη Βουλή το αργότερο σε τρεις μήνες από την υποβολή τους. 3.2 Προσυπογραφή Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι πολιτικά ανεύθυνος (Κιούση, 1999: 51 και Σύνταγμα, άρθρο 49, παρ. 1) και κάθε ευθύνη για τις πράξεις του, αναλαμβάνεται με την προσυπογραφή των νόμων από τους αρμόδιους υπουργούς (Σύνταγμα, άρθρο 35, παρ. 1). Δεν χρειάζεται προσυπογραφή μόνο για το διορισμό του πρωθυπουργού και κάποιων εξαιρέσεων, όπως αυτές περιγράφονται στο άρθρο 35, παρ. 2 του Συντάγματος. Εξαιρέσεις προσυπογραφής αποτελούν: Ο διορισμός του Πρωθυπουργού Η ανάθεση διερευνητικής εντολής Η διάλυση της Βουλής χωρίς την προσυπογραφή του Πρωθυπουργού Η προκήρυξη εκλογών με τη λήξη της τετραετίας εάν δεν υπογράψει το Υπουργικό Συμβούλιο Η αναπομπή ψηφισμένου νομοσχεδίου 7

9 Ο διορισμός του προσωπικού της Προεδρίας της Δημοκρατίας Η απαλλαγή από τα καθήκοντα της Κυβέρνησης που παραιτήθηκε ή έχασε την εμπιστοσύνη της Βουλής χωρίς την προσυπογραφή του Υπουργού 4. Οι σχέσεις Κυβέρνησης Βουλής 4.1 Ανάδειξη Κυβέρνησης, Η αρχή της Δεδηλωμένης Κατά το άρθρο 84 του Συντάγματος, η κυβέρνηση πρέπει να απολαμβάνει τη ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής. Μετά την ορκωμοσία νέου Πρωθυπουργού, η Βουλή πρέπει να δώσει ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση εντός δεκαπέντε ημερών. Η ψήφος εμπιστοσύνης νομιμοποιεί την κυβέρνηση, ώστε να ασκήσει το εκτελεστικό της έργο. Η ψήφος εμπιστοσύνης σε κυβέρνηση που προέκυψε από εκλογές, είναι θέμα τυπικό. Ο εκάστοτε υποψήφιος Πρωθυπουργός, γνωρίζει εκ των προτέρων κατά πόσο έχει την πλειοψηφία του κοινοβουλίου. Σε αντίθετη περίπτωση δεν προχωράει σε σχηματισμό Κυβέρνησης, υπό το φόβο του πολιτικού κόστους. Η Κυβέρνηση, σε περίπτωση που το κρίνει απαραίτητο, μπορεί να ζητήσει ξανά ψήφο εμπιστοσύνης, κατά τη διάρκεια της θητείας της, ισχυροποιώντας έτσι τη θέση της. Η πρόταση εμπιστοσύνης γίνεται δεκτή αν ψηφιστεί από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων Βουλευτών, με μόνη προϋπόθεση να υπερβαίνουν τα δύο τρίτα (2/3) της Βουλής (Σύνταγμα, άρθρο 84, παρ. 6). 4.2 Κοινοβουλευτικός έλεγχος Η Βουλή ασκεί κοινοβουλευτικό έλεγχο στην κυβέρνηση (Σύνταγμα άρθρο 70, παρ. 6). Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος μπορεί να επιτευχθεί είτε με τρόπο που επισύρει κυρώσεις, όπως είναι η πρόταση δυσπιστίας ενάντια στην Κυβέρνηση, είτε με τρόπους που δεν επισύρουν κυρώσεις όπως είναι οι ερωτήσεις, οι επερωτήσεις, τα θέματα προ ημερησίας διάταξης και τέλος οι εξεταστικές επιτροπές, οι οποίες σχηματίζονται σε εξαιρετικής σημασίας περιπτώσεις, που κρίνει η Βουλή ότι έχει θιγεί το Δημόσιο συμφέρον. 8

10 4.2.1 Πρόταση Δυσπιστίας ή Μομφής Η Βουλή μπορεί να προβεί σε πρόταση δυσπιστίας της κυβέρνησης, υπογεγραμμένη τουλάχιστον από 50 Βουλευτές. Η πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβάλλεται το νωρίτερο ανά εξάμηνο, εκτός και αν έχει τη στήριξη της απόλυτης πλειοψηφίας του συνόλου της Βουλής, οπότε και δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός (Σύνταγμα, άρθρο 84, παρ. 3).Η συζήτηση για την πρόταση δυσπιστίας, δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από τρεις ημέρες (Σύνταγμα, άρθρο 84, παρ. 4). Κατά την ψηφοφορία, για να εγκριθεί η πρόταση δυσπιστίας πρέπει να τη στηρίξουν τουλάχιστον 151 βουλευτές. Η πρόταση μομφής είναι το μοναδικό μέσο κοινοβουλευτικού ελέγχου με κύρωση (Κιούση, 1999: 36). 9

11 Β Μέρος - Οι αρχές του αμέσου αποτελέσματος και της υπεροχής ως θεμέλια του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Η αρχή του άμεσου αποτελέσματος 1.1 Γενικά στοιχεία Η αρχή της άμεσης εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου, επιτρέπει στους πολίτες των κρατών μελών, να επικαλούνται άμεσα κανόνα της κοινότητας, έναντι των εθνικών θεσμικών οργάνων. Καθιερώθηκε από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012α) 1.2 Η σχετική νομολογία του δικαστηρίου της Ε.Ε. Η αρχή του άμεσου αποτελέσματος διατυπώθηκε από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), με τη απόφαση 26/62 της 5 ης Φεβρουαρίου Στη συγκεκριμένη υπόθεση η ολλανδική εταιρεία Van Gend en Loos έκανε αγωγή σε εθνικό δικαστήριο, εναντίον της αύξησης των δασμών σε εισαγωγή προϊόντος από τη Γερμανία. Στην απόφαση αναφέρεται ότι το Ευρωπαϊκό δίκαιο δίνει το δικαίωμα στους πολίτες να επικαλεστούν τους κανόνες του, έναντι των εθνικών δικαστηρίων. 1.3 Περιεχόμενο της αρχής Η άμεση ισχύς, εφαρμόζει το ευρωπαϊκό δίκαιο σε ένα κράτος μέλος, χωρίς να θεωρείται απαραίτητη η θέσπιση εθνικής νομολογίας (Παπαδημητρίου, Μάρτιος 2008) Η αρχή του άμεσου αποτελέσματος, χωρίζεται σε δυο κατηγορίες: Στο οριζόντιο και στο κάθετο άμεσο αποτέλεσμα. Το κάθετο άμεσο αποτέλεσμα ισχύει στις σχέσεις μεταξύ των πολιτών και του κράτους, ενώ το οριζόντιο άμεσο αποτέλεσμα έχει ισχύ στις σχέσεις μεταξύ των ιδιωτών. Το δικαστήριο μπορεί να αποδεχτεί είτε ένα πλήρες άμεσο αποτέλεσμα, όπου ισχύουν και το οριζόντιο και το κάθετο, είτε ένα μερικό άμεσο αποτέλεσμα, όπου ισχύει μόνο το κάθετο (Παπαδημητρίου, Μάρτιος 2008). 1.4 Προϋποθέσεις εφαρμογής της αρχής του άμεσου αποτελέσματος Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αναφέρει, στην υπόθεση Van Gend en Loos, ως προϋπόθεση για την εφαρμογή της αρχής της άμεσης ισχύος (Παπαδοπούλου, 2008: 95), ότι οι υποχρεώσεις που πηγάζουν από ένα κανόνα πρέπει 10

12 να είναι σαφείς, συγκεκριμένες και χωρίς αιρέσεις (Παπαδημητρίου, Μάρτιος 2008) και δε θα πρέπει να απαιτούν συμπληρωματικά μέτρα από τις εθνικές ή κοινοτικές αρχές. Η ισχύς της άμεσης εφαρμογής εξαρτάται και από τον τύπο του κανόνα που έχει εγκριθεί από τα κοινοτικά όργανα. Έτσι διακρίνονται οι παρακάτω περιπτώσεις (Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012α): 1. Οι διεθνείς συμφωνίες, που έχουν άμεσο αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις. 2. Οι αποφάσεις, όπου υπάρχει μόνο κάθετο αποτέλεσμα. 3. Οι οδηγίες, όπου το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μόνο κάθετο. 4. Οι κανονισμοί, οι οποίοι έχουν πάντα άμεση ισχύ. Ευθεία αναφορά στην αρχή του άμεσου αποτελέσματος απαντάται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( άρθρο 297) μόνο σε σχέση με τον κανονισμό όπου χρησιμοποιείται ο όρος άμεση ισχύς για να περιγράψει την ιδιότητα του κανονισμού να αναπτύσσει τις συνέπειες του στο εσωτερικό των κρατών μελών, χωρίς να απαιτείται πράξη κύρωσης ή μεταφοράς του. I. Το άμεσο αποτέλεσμα του πρωτογενούς δικαίου Το άμεσο αποτέλεσμα του πρωτογενούς δικαίου, δηλαδή κυρίως του δικαίου που απορρέει από τα κείμενα των ιδρυτικών Συνθηκών, καταφάνηκε με μια απόφαση σταθμό στη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την υπόθεση Van Gend en Loos το Το ΔΕΚ αποφάνθηκε ότι, όταν από το πνεύμα, την οικονομία και το γράμμα συγκεκριμένης διάταξης της Συνθήκης προκύπτει σαφής, ακριβής και χωρίς αιρέσεις επιταγή προς τα κράτη μέλη, εξοπλίζεται με άμεσο αποτέλεσμα. Η διάρθρωση και ο σκοπός επομένως της διάταξης αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για το άμεσο αποτέλεσμά της, το οποίο παράγεται τόσο στις σχέσεις του ιδιώτη με το κράτος όσο και στις σχέσεις μεταξύ των ιδιωτών, αποκτώντας έτσι μια ιδιότυπη τριτενέργεια. Ωστόσο στην απόφαση Becker το 1982 το Δικαστήριο αρνείται το άμεσο αποτέλεσμα εφόσον τα κράτη διαθέτουν ένα περιθώριο χειρισμού σχετικά με την εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης ακόμα και αν αυτό το περιθώριο είναι περιορισμένο. II. Το άμεσο αποτέλεσμα των οδηγιών Το άμεσο αποτέλεσμα των οδηγιών εδράζεται στη δεσμευτικότητά τους όπως αυτή προκύπτει από το άρθρο 288 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ένωσης και στην ανάγκη της πρακτικής αποτελεσματικότητας της κοινοτικής πράξης (effet utile). Προκειμένου να αναπτύξει η διάταξη μιας οδηγίας άμεσο αποτέλεσμα και να μπορέσει ο ιδιώτης να την επικαλεστεί ενώπιον εθνικού δικαστηρίου πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Πρώτον πρέπει να έχει παρέλθει η προθεσμία 11

13 μεταφοράς της οδηγίας στο εσωτερικό του κράτους μέλους. Μετά τη λήξη της προθεσμίας θα πρέπει κατά δεύτερο λόγο να μην υπάρχει πράξη μεταφοράς από το κράτος ή η μεταφορά να είναι ελλιπής. Τρίτον θα πρέπει το κείμενο της διάταξης της οδηγίας να είναι σαφές ακριβές και απαλλαγμένο αιρέσεων έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί ευθέως χωρίς παρεμβολή των κοινοτικών οργάνων ή των εθνικών αρχών (απόφαση της 4ης Δεκεμβρίου 1974, Van Duyn). Η έρευνα για κάθε διάταξη μπορεί να διεξαχθεί από τον εθνικό δικαστή βάσει της νομολογίας του ΔΕΚ μπορεί όμως να γίνει και από το ίδιο το Δικαστήριο της Ένωσης μετά από υποβολή σχετικού προδικαστικού ερωτήματος. Οι οδηγίες έχουν μόνο κάθετο άμεσο αποτέλεσμα, αναπτύσσουν δηλαδή άμεση νομική ισχύ μόνο στις σχέσεις του ιδιώτη προς το κράτος, το οποίο έτσι δεν επωφελείται από την παράλειψη μεταφοράς της οδηγίας στο εγχώριο δίκαιο (απόφαση της 5 ης Απριλίου 1979, Ratti). Ωστόσο αν η οδηγία περιορίζεται στην επιβολή διαδικαστικών υποχρεώσεων π.χ. έκδοση ή μη κάποιων μέτρων ή υποβολή αυτών σε κοινοτική έγκριση, τότε η κανονιστική δύναμη της οδηγίας παραμερίζει την εθνική νομοθεσία είτε πρόκειται για κάθετη (κράτος ιδιώτης) είτε για οριζόντια σχέση (ιδιώτης ιδιώτης). Αν το κείμενο της οδηγίας δεν είναι κατάλληλο ή η έννομη σχέση είναι ιδιωτική παραμένει ως εναλλακτική λύση η ερμηνεία του εθνικού δικαίου υπό το φως της οδηγίας προκειμένου να επιτευχτεί η καλύτερη δυνατή εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου. III. Το άμεσο αποτέλεσμα άλλων πράξεων της Ένωσης Οι αποφάσεις μπορούν να έχουν άμεσο αποτέλεσμα όταν αναφέρουν ένα κράτος μέλος ως αποδέκτη. Τότε, το Δικαστήριο αναγνωρίζει μόνο κάθετο άμεσο αποτέλεσμα (απόφαση της 10 ης Νοεμβρίου 1972, Hansa Fleisch). Στην απόφαση Demirel της 30 ης Σεπτεμβρίου 1987, το Δικαστήριο αναγνώρισε άμεσο αποτέλεσμα και σε ορισμένες διεθνείς συμφωνίες, βάσει των ίδιων κριτηρίων που ίσχυσαν στην απόφαση Van Gend en Loos. 2. Η αρχή της υπεροχής 2.1 Γενικά στοιχεία Η αρχή της υπεροχής δηλώνει την ανωτερότητα, ως προς την ισχύ, του κοινοτικού δικαίου, έναντι των εθνικών δικαίων των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012β). Θεσμοθετήθηκε για να εξασφαλίσει την ομοιόμορφη εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου σε όλα τα Κράτη Μέλη (Παπαδοπούλου, 2008: 98). 2.2 Η σχετική νομολογία του δικαστηρίου της Ε.Ε. Το δόγμα της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου διατυπώθηκε από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων το 1964 με την απόφαση 6/64 (Παπαδημητρίου, Μάρτιος 12

14 2009) της υπόθεσης Costa κατά Enel (Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012β). Στη συγκεκριμένη υπόθεση το δικαστήριο έκρινε, ότι οι πράξεις δικαίου που προέρχονται από τα ευρωπαϊκά όργανα, υπερέχουν των εθνικών δικαίων Ένωσης (Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012β). 2.3 Περιεχόμενο της αρχής της υπεροχής Η αρχή της υπεροχής έχει καθολική ισχύ για όλες τις πράξεις κοινοτικού δικαίου που είναι υποχρεωτικές. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, η υπεροχή ισχύει όχι μόνο για το πρωτογενές, αλλά και για το δευτερογενές (παράγωγο) δίκαιο (Παπαδοπούλου, 2008: 98). Η υπεροχή ισχύει και έναντι του Εθνικού συντάγματος των Κρατών Μελών. Υπεύθυνα για τη μη εφαρμογή των αντίθετων, προς το κοινοτικό δίκαιο, διατάξεων του Συντάγματος, είναι τα εθνικά δικαστήρια Ένωσης (Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012β), τα οποία, με κάποιες εξαιρέσεις (Ισπανία, Πολωνία), δείχνουν ανοχή απέναντι στο κοινοτικό δίκαιο (Παπαδοπούλου, 2008: 99). Το ελληνικό Σύνταγμα ( άρθρο 28, παρ. 1) θεσμοθετεί την υπεροχή του κοινοτικού δικαίου, δίνει όμως το δικαίωμα στη Βουλή να νομολογήσει θέτοντας περιορισμούς, όταν αυτό υπαγορεύεται από σπουδαίο εθνικό συμφέρον (Σύνταγμα, άρθρο 28, παρ. 3). 3. Η επίδρασή τους στη θεμελίωση του Ενωσιακού Δικαίου. Οι έννοιες του άμεσου αποτελέσματος και της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου είναι αλληλένδετες. Η θεσμοθέτηση της άμεσης εφαρμογής των κοινοτικών κανόνων, «γεννά» την υπεροχή του κοινοτικού δικαίου. Οι παραπάνω αρχές είναι θεμελιώδεις στην ενοποίηση των εθνικών έννομων τάξεων των Κρατών Μελών, μέσω του δικαίου (Καλπογιάννη, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2000). Η αρχή της υπεροχής αποσκοπεί στην αναστολή κάθε διάταξης της εθνικής νομολογίας, η οποία είναι αντίθετη προς τις πράξεις του κοινοτικού δικαίου και συγχρόνως στην αποφυγή διαμόρφωσης νέων νόμων και πράξεων που αντιβαίνουν στους κοινοτικούς κανόνες (Καλπογιάννη, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2000). Η αρχή της άμεσης ισχύος θεσμοθετήθηκε, έχοντας ως σκοπό την παροχή της δυνατότητας στους πολίτες των Κρατών Μελών, να επικαλούνται τους κοινοτικούς κανόνες (οι οποίοι υπερέχουν των εθνικών) στα εθνικά δικαστήρια (Καλπογιάννη, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2000). 13

15 Γ Μέρος - Συμπεράσματα Στο πρώτο μέρος της παρούσας εργασίας, γίνεται ξεκάθαρος ο σκοπός του Συντάγματος να διατηρήσει άρρηκτα συνδεδεμένα τα οργανικά στοιχεία του πολιτεύματος, με τρόπο που να μην μπορεί κανένα να παρεκκλίνει από τα όρια που αυτό θέτει, έχοντας ως σκοπό τη διασφάλιση της δημοκρατικής λειτουργίας και της συνέχειας του κράτους. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, γίνεται κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή κοινότητα προσπαθεί να επιβάλλει τους κανόνες της στα Κράτη Μέλη, με σκοπό την ενοποίηση των εθνικών δικαιϊκών κανόνων, σε ένα κοινό Ευρωπαϊκό δίκαιο λέξεις 14

16 Βιβλιογραφία Βουλή των Ελλήνων (2010), Σύνταγμα της Ελλάδας, Αθήνα: Διεύθυνση εκδόσεων και εκτυπώσεων της Βουλής. Ευρωπαϊκή Ένωση (2010), «Το άμεσο αποτέλεσμα του ευρωπαϊκού δικαίου», _el.htm, [Πρόσβαση 13/11/2012α] Ευρωπαϊκή Ένωση (2010), «Η υπεροχή του ευρωπαϊκού δικαίου», _el.htm, [Πρόσβαση 15/11/2012β]. Καλπογιάννη, Κ. (2000), «Μερικές σκέψεις και προβληματισμοί για την άμεση εφαρμογή των οδηγιών», ΔΙΚΗ (Ιανουάριος Φεβρουάριος). Κιούση, Ε. (1999), Εισαγωγή στο δίκαιο, Τόμος Α, Πάτρα: ΕΑΠ. Κοϊμτζόγλου, Ι., Τσιμάρας, Κ. (2011), Συνταγματικό δίκαιο Σημειώσεις, Αθήνα: ΕΑΠ Παπαδημητρίου, Χ. (2008), «Η νομολογία του ΔΕΚ αναφορικά με την ενσωμάτωση των κοινοτικών οδηγιών στην εθνική τάξη των κρατών μελών της Ε.Ε.», ΔΙΚΗ (Μάρτιος). Παπαδημητρίου, Χ. (2008), «Η έννοια της ευρωπαϊκής δικαιοδοσίας και αρμοδιότητας για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η πρόσφατη σχετική νομολογία του Δ.Ε.Κ.», ΔΙΚΗ (Ιούνιος). Παπαδημητρίου, Χ. (2009), «Η δικαστική προστασία στο κοινοτικό δίκαιο», ΔΙΚΗ (Μάρτιος). Παπαδοπούλου, Λ. (2008), Στοιχεία δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Τόμος Α1, Πάτρα: ΕΑΠ. 15

17 Αγαπητέ, Συγχαρητήρια! Πολύ καλή η εργασία σου, ελάχιστες οι ελλείψεις, Μπράβο που παραπέμπεις στις πηγές σου! Όλα τα εχέγγυα για πολύ καλή απόδοση στην ΘΕ. ΒΑΘΜΟΣ = 9,5 (εννιά και μισό) 16