ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΟΝΟΜΑ: ΠΑΠΑΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΕΤΟΣ:

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Θέµα Η οµή της Εργασίας Επιτακτικότητα και Επικινδυνότητα της Ελευθερίας του Τύπου... 4 ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ Κρατική Εσωτερική... 5 α. Έννοια... 5 β. Αντικείµενο... 6 ΤΥΠΟΣ... 7 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Στις Συνταγµατικές Τάξεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ Στην Ελλάδα, Ιστορική Εξέλιξη α. Έννοια και περιεχόµενο β. Φορείς γ. Τα συνταγµατικά δικαιώµατα των εµπλεκόµενων µερών δ. Τριτενέργεια ε. Φύση ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ: ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΣΤΟ INTERNET ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Περίληψη Summary ΒΑΣΙΚΑ ΛΗΜΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Πλήρες κείµενο των δικαστικών αποφάσεων

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Το Θέµα Θέµα της παρούσης εργασίας είναι η εσωτερική λογοκρισία που ορίζεται ως ο έλεγχος του περιεχοµένου του κειµένου λόγου ενός συντάκτη από τον εκδότη/ιδιοκτήτη ενός εντύπου και γενικότερα από κάποιον προϊστάµενο (για παράδειγµα τον διευθυντή µιας εφηµερίδας) που είναι εξουσιοδοτηµένος µε αυτό το έργο. Με άλλα λόγια, θα µπορούσε να λεχθεί ότι η λογοκρισία αυτού του είδους ισοδυναµεί µε ένα ψαλίδι πάνω από τα γραπτά και τις εικόνες των δηµοσιογράφων. Ο έλεγχος αυτός διαβαθµίζεται και καταλήγει είτε στην απόρριψη του κειµένου και µη ενσωµάτωση του στην ύλη του εντύπου, είτε στην µεταβολή του περιεχοµένου του κειµένου, είτε στην απόλυση του συντάκτη εάν αυτός δεν ακολουθεί τις κατευθυντήριες οδηγίες που προκύπτουν από το διευθυντικό δικαίωµα του εργοδότη ως ακραία κύρωση λογοκρισίας. Μνεία γίνεται και στη σχέση µεταξύ του ιδιοκτήτη ραδιοτηλεοπτικού σταθµού και του δηµοσιογράφου που εργάζεται σε αυτόν, εάν και η ελευθερία του Τύπου δεν εφαρµόζεται στην τηλεόραση και σε κάθε άλλο παρεµφερές µέσο µετάδοσης λόγου ή ήχου. Στόχος τις εργασίας είναι να καταδείξει εάν µπορεί ο συντάκτης ενός κειµένου, επαγγελµατίας δηµοσιογράφος ή όχι, να εκφράζει ελεύθερα τη γνώµη και τους στοχασµούς του δια του τύπου, έτσι ώστε να αποκτά η ελευθεροτυπία ως ατοµικό δικαίωµα και θεσµός πραγµατικό και ουσιαστικό περιεχόµενο. 2. Η οµή της Εργασίας Αρχικά θα ασχοληθούµε µε ορισµένα βασικά θέµατα όπως είναι η έννοια της εσωτερικής λογοκρισίας και του Τύπου και θα αποσαφηνίσουµε το περιεχόµενο και την συνταγµατική θεµελίωση της ελευθεροτυπίας. Στο επόµενο στάδιο, θα εξετάσουµε τους φορείς και τα συνταγµατικά δικαιώµατα των µερών της εσωτερικής λογοκρισίας. Στη συνέχεια αναλύοντας νοµικά φαινόµενα όπως η τριτενέργεια, η σύγκρουση και η θεσµική εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων, θα εφαρµόσουµε συγκεκριµένα τα σχετικά δικαιώµατα προκειµένου να απαντηθεί το ερώτηµα εάν είναι παράνοµη και αντισυνταγµατική ή εσωτερική λογοκρισία ή εάν - 3 -

4 αυτή είναι επιτρεπτή. Τέλος γίνεται αναφορά σε µια νέα µορφή λογοκρισίας που λαµβάνει χώρα στο διαδίκτυο ηλεκτρονικά και εξετάζεται κάτω από ιδιαίτερους κανόνες που ισχύουν στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Φυσικά απαραίτητη κρίνεται και η παράθεση της νοµολογίας προκειµένου να φωτιστούν συγκεκριµένες εφαρµογές των δικαιωµάτων. 3. Επιτακτικότητα και Επικινδυνότητα της Ελευθερίας του Τύπου Η ελευθερία του τύπου είναι µια σπουδαία ελευθερία στον δηµοκρατικό διάλογο της εξουσίας µε το εκλογικό σώµα. Επηρεάζει κατά την άσκησή της όχι µόνο την πολιτική εξουσία αλλά και το κοινωνικό σώµα. Σε όλες της δηµοκρατικές κοινωνίες, ο Τύπος είναι ελεύθερος και η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο, απαγορεύεται. Φυσικά σε περίπτωση που προσβάλλονται αξίες όπως η προσωπικότητα και η δηµόσια τάξη, επιτρέπεται η κατάσχεση των εφηµερίδων και άλλων εντύπων, πάντα µε παραγγελία του εισαγγελέα. Αυτή είναι η λεγόµενη κρατική λογοκρισία η οποία επιτρέπεται και η άσκησή της προβλέπεται στο άρθρο 14 του Σ. Ταυτόχρονα όµως, η ελευθερία του Τύπου, είναι και µία επικίνδυνη ελευθερία αφού, δικαίωµα στην εκδοτική πρωτοβουλία έχουν µόνο όσοι διαθέτουν οικονοµική και τεχνική ανεξαρτησία. Ύποπτες χρηµατοδοτήσεις, ακόµα και ύστερα από την προσθήκη του άρθρου 14 9 του Σ. για διαφάνεια στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, άδικες συκοφαντικές επιθέσεις, έλλειψη προσόντων, ηθών και µορφώσεως εκδοτών και δηµοσιογράφων, κατά παράβαση του Κώδικα ηµοσιογραφικής εοντολογίας και άσκηση εξουσίας χωρίς δυνατότητα διαλόγου, συνθέτουν την «αρνητική» πλευρά της ελευθεροτυπίας. Τα ερωτήµατα που γεννιούνται προβληµατίζουν : είναι οι εφηµερίδες και ο έντυπος τύπος γενικά φρούρια της ελευθερίας, σύµφωνα µε τον προσφιλή χαρακτηρισµό του Κοραή; Μπορεί πραγµατικά να ασκηθεί το δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου µε την διπλή έννοια α) της ελευθερίας δηµοσίευσης στοχασµών και ιδεών χωρίς προηγούµενη άδεια και β) ελευθέρας χρησιµοποίησης του Τύπου, έτσι ώστε να είναι δυνατόν στον κάθε ένα από εµάς να εκφράζουµε τις αντίθετες απόψεις και θέσεις µας σε σχέση προς τα διανοήµατα των άλλων; - 4 -

5 ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ Λογοκρισία, σύµφωνα µε τον ορισµό που περιλαµβάνεται στο λεξικό του Μπαµπινιώτη, είναι ο έλεγχος που ασκείται από ειδική κρατική υπηρεσία στα ΜΜΕ, την Τέχνη, την Λογοτεχνία κλπ µε σκοπό να εµποδιστεί η διάδοση πληροφοριών ή ιδεών που αντιτίθενται στις αρχές της εκάστοτε εξουσίας. Ετυµολογικά (λογο + κρισια) η λέξη προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήµα κρίνω και είναι απόδοση του ξένου γαλλικού όρου ( cenceo= αποτιµώ, απογράφω). 1. Κρατική Η κρατική λογοκρισία στο τύπο, αφορά στην ελευθερία του περιεχοµένου του εντύπου και στον προληπτικό έλεγχο του εντύπου από τις κρατικές αρχές. Προληπτικός είναι ο έλεγχος που γίνεται πριν από την κυκλοφορία του εντύπου για την προστασία της κυβέρνησης από κριτική και αντίθετες γνώµες. Το Σύνταγµά µας, απαγορεύει ρητώς την λογοκρισία στο άρθρο 14 2 του Σ. ενώ η λογοκρισία προεξέταση απαγορεύεται ήδη από το Σ. της Τροιζήνας του Εσωτερική α. Έννοια Εσωτερική λογοκρισία (innere zensur) 1 είναι η περιοριστική επέµβαση στην πνευµατική δράση κάποιου και συντελείται ιδιαίτερα έναντι του συντάκτη από τον ιδιοκτήτη/εκδότη. Εσωτερική λογοκρισία όµως, µπορεί να ασκηθεί εκτός από τον εκδότη/ιδιοκτήτη του εντύπου έναντι του συντάκτη και από τον διευθυντή, διευθυντή σύνταξης, αρχισυντάκτη ή ακόµη και από τον απλό συντάκτη 2, εάν του έχει ανατεθεί ο έλεγχος του έργου του λόγου του συντάκτη. Ιδιάζουσα µορφή λογοκρισίας υπάρχει όταν τον έλεγχο ασκεί ο εκδότης στον διευθυντή, διευθυντή σύνταξης, αρχισυντάκτη, όχι όµως µε σκοπό την φίµωση του δηµοσιογράφου όπως στις προηγούµενες περιπτώσεις, αλλά για την διαµόρφωση της ύλης κάθε τεύχους, ώστε να τηρείται η γενική γραµµή του έργου. Η διαφορά της δηλαδή σε σχέση µε την κρατική 1 Κονταξής Αθ., Τύπος και ίκαιο, Αθήνα, 1986, σελ ΑΠ 455/1964, ΕΕ 23 (1964), σελ

6 λογοκρισία, συνίσταται στο όργανο που την ασκεί, που είναι πάντοτε ιδιώτης. Αποτέλεσµα του ελέγχου που ασκείται στο κείµενο από τον προϊστάµενο, είναι η απόρριψη του κειµένου και η µη ενσωµάτωσή του στο έντυπο που κυκλοφορεί, δηλαδή η µη δηµοσίευσή του. Κατά την άσκηση του ελέγχου ζητείται από τον συντάκτη να τροποποιήσει µερικώς το περιεχόµενο, ώστε να µπορέσει να περιληφθεί το γραπτό του έργο στο έντυπο. Υπάρχει όµως και η περίπτωση κατά την οποία επιβάλλεται στο δηµοσιογράφο, η σύνταξη κειµένου µε ορισµένη µορφή, υπό το καθεστώς µάλιστα απειλής κυρώσεων, ακόµη και απόλυσης. β. Αντικείµενο Όπως γίνεται κατανοητό, αντικείµενο της λογοκρισίας, είναι το έντυπο ή ο τύπος, έννοια που θα αναπτυχθεί στην αµέσως επόµενη ενότητα. Κυρίως την λογοκρισία υφίστανται άρθρα εφηµερίδων 3 ή περιοδικών µε περιεχόµενο κοινωνικό, οικονοµικό, πολιτικό, θρησκευτικό κτλ. αλλά και ολόκληρα βιβλία, σκίτσα 4, γελοιογραφίες, έργα τέχνης. Τέλος, λογοκρισία ασκείται και σε ραδιοφωνικές εκποµπές, κινηµατογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές εκποµπές 5. Όµως, σύµφωνα µε το άρθρο 15 1 του Σ., οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις και η απαγόρευση της λογοκρισίας δεν εφαρµόζονται στον κινηµατογράφο, τη φωνογραφία, τη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και κάθε άλλο παρεµφερές µέσο µετάδοσης λόγου ή παράστασης. 3 Πραγµατικό παράδειγµα είναι η αλλοίωση κειµένων του δικηγόρου Ανδρουτσόπουλου Νίκου που δηµοσιεύθηκαν διαφορετικά από εκείνα που παρέδωσε προς δηµοσίευση σύµφωνα µε επιστολή που απέστειλε προς την Ένωση Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Αθηνών, Ν.Μ.Ανδρουτσόπουλος, Κείµενα στον Τύπο, σελ.86 εποµ 4 Λογοκρισία στο σκίτσο του αιρετικού της εφηµερίδας «Τα Νέα» το οποίο εµφανίστηκε ακρωτηριασµένο σε ηµερολόγιο που εκδόθηκε για τα µέλη της ΕΣΗΕΑ ύστερα από πρόσκληση του Σ της. Σύµφωνα µε άρθρο που δηµοσιεύτηκε στην Απογευµατινή στις 21/12/2005, «Το ατόπηµα των εκδοτών-µελών του Σ της ένωσης είναι διπλό. Πρώτον, ως επαγγελµατίες δηµοσιογράφοι έπρεπε να γνωρίζουν ότι τα σκίτσα µιας εφηµερίδας είναι σαν τα έργα τέχνης. εν τα πειράζουν. Το δεύτερο και σηµαντικότερο έχει να κάνει µε την προάσπιση της ελευθερολογίας. Με την κίνησή τους αυτήν ακύρωσαν αφενός εαυτούς και αφετέρου µια ολόκληρη ιστορία προάσπισης του δικαιώµατος ελεύθερης έκφρασης χιλιάδων δηµοσιογράφων. Στο άρ.7 του καταστατικού της ΕΣΗΕΑ αναφέρεται ότι τα µέλη της έχουν την υποχρέωση να υπερασπίζονται σε κάθε περίπτωση την ελευθεροτυπία και να µην συνεργάζονται στην επιβολή και την άσκηση οποιασδήποτε λογοκρισίας. Το Σ φαίνεται να υπονοµεύει και όχι να εκπληρώνει αυτήν την επιταγή» 5 ιακοπή της εκποµπής του Μ. Τριανταφυλλόπουλου λίγο πριν αρχίσει να απαριθµεί τις περιπτώσεις καταχρήσεων και καταπατήσεων πολιτικών, µεγαλοεπιχειρηµατιών και λοιπών παραγόντων της Α Εθνικής του πρωταθλήµατος ποδοσφαίρου. Άρθρο του Π. ούµα µε τίτλο «Έλλειµµα ηµοκρατίας και σοβαρότητας»

7 ΤΥΠΟΣ Ο όρος τύπος γίνεται αντιληπτός µε δύο έννοιες, την υποκειµενική και την αντικειµενική. Με την υποκειµενική έννοια, τύπος είναι το υποκείµενο (ή και κατ επέκταση η µέθοδος) της παραγωγής εντύπων. Με την έννοια αυτή τύπος είναι η εφηµερίδα, ως υποκείµενο, µονάδα παραγωγής, το περιοδικό κοκ. Με την έννοια αυτή χρησιµοποιεί το Σ. τον όρο τύπος στο άρθρο 14 παρ.2, όταν ορίζει ότι ο τύπος είναι ελεύθερος. Με την αντικειµενική έννοια, ο τύπος είναι το προιόν του τύπου µε την υποκειµενική έννοια. Με την έννοια αυτή, τύπος είναι το φύλο της εφηµερίδας, το τεύχος του περιοδικού. Το Σ. χρησιµοποιεί τον όρο τύπο µε αυτή την έννοια στο άρθρο 14 παρ.1 6. Ο όρος τύπος χρησιµοποιείται µε δύο άλλες έννοιες, την ευρεία και την στενή. Τύπος υπό ευρεία έννοια είναι κάθε προϊόν µηχανικού ή χηµικού ή φυσικοχηµικού µέσου που είναι ικανό για την παραγωγή µεγάλου αριθµού όµοιων κειµένων, εικόνων, παραστάσεων ή συµβόλων επάνω σε χαρτί ή άλλη ύλη ( ύφασµα, µέταλλο, γυαλί, ξύλο κτλ). Τύπος εξάλλου, υπό στενή έννοια είναι το προϊόν της τυπογραφίας. Με τον όρο «τύπος» χαρακτηρίζονται µερικές φορές και οι εγκαταστάσεις ή γενικότερα τα µέσα, χάρις στα οποία γίνεται δυνατή η σε µεγάλο αριθµό παραγωγή των όµοιων κειµένων. Με µία στενότερη υποκειµενική έννοια ο όρος τύπος σηµαίνει τον δηµοσιογραφικό τύπο. Σύµφωνα µε τον ορισµό του τύπου υπό ευρεία έννοια, υπόκεινται σε αυτών όχι µόνο οι εφηµερίδες και τα περιοδικά αλλά και τα φυλλάδια, οι φωτογραφίες, τα µετάλλια, τα µουσικά κείµενα και οι φωτογραφικές πλάκες, αν και αυτές δεν απολαµβάνουν την προστασία που καθιερώνεται για τον τύπο επειδή υπάρχει ειδική διάταξη του Σ, η 15 παρ.1. εν µπορούν να χαρακτηριστούν σαν τύπος τα χειρόγραφα, τα γραφοµηχανηµένα κείµενα, οι αποτυπώσεις ήχων ή κινητών εικόνων, οι φωνογραφικές πλάκες ή οι κασέτες µαγνητοφώνου. Κατά τον ορισµό του αγτόγλου 7, τύπος και έντυπα, είναι τα βιβλία, οι εφηµερίδες, τα περιοδικά, οι προκηρύξεις-έντυπα µε τη στενή έννοια του όρου και οι προορισµένες για διάδοση φωτογραφίες, εικόνες, πανώ, σχέδια κτλ.(πχ σήµατα, 6 ηµητρόπουλος, Συντ. ικαιώµατα, τόµος 3, σελ αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, τόµος Α, 2005, σελ

8 κονκάρδες, τα ενδύµατα, όπως οι µπλούζες ή τα καπέλα, που φέρουν σήµατα, επιγραφές, προσωπογραφίες κ.ο.κ.) 8. Μεταξύ των στο εντύπων δεύτερη θέση κατέχουν οι εφηµερίδες και τα περιοδικά που αναφέρονται Σ στις 3 και 9 του άρθρου 14.Ο περί τύπου νόµος (Ν, 346/69) ορίζει την εφηµερίδα σαν έντυπο που χρησιµεύει στην ενηµέρωση του κοινού και εκδίδεται συνεχώς µε τον ίδιο τίτλο, κάθε µέρα ή κατά διαστήµατα έως µία εβδοµάδα και περιέχει ύλη πολιτικού, οικονοµικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος. Στις ελεύθερες δηµοκρατικές χώρες, οι εφηµερίδες είναι επιχειρήσεις ιδιωτικές ή κοµµατικές και κρατικά είναι µόνο τα επίσηµα φύλα, όπου δηµοσιεύονται οι πράξεις της κυβέρνησης και της διοίκησης. Κατά το Ν. 346/69 περιοδικό είναι κάθε έντυπο που εκδίδεται σε τακτά χρονικά διαστήµατα, τουλάχιστον µία φορά τον µήνα και περιέχει ύλη γενικού ενδιαφέροντος που δεν µπορεί να απαρτίσει βιβλίο. Όλα τα προϊόντα αυτά χαρακτηρίζονται σαν έντυπα και απολαµβάνουν την προστασία που παρέχει το άρθρο 14 του Σ 8 Πρβλ. Αρ. Μάνεση, Η συντ. προστασία κλπ, σελ.3-8 -

9 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 1. Στις Συνταγµατικές Τάξεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ Το δικαίωµα της ελεύθερης έκφρασης µέσο του τύπου στην Αγγλία, συνιστά ιδιαίτερη εκδήλωση της ελευθερίας του λόγου. Η νοµική φύση της ελευθεροτυπίας έχει αποτυπωθεί ως ατοµικό δικαίωµα στις ιστορικές συνθήκες εξέλιξης του αγγλικού πολιτεύµατος 9. Ο νόµος Licencing Act(1695) θεωρείτε ο πρώτος ο οποίος κατήργησε την προληπτική λογοκρισία επί του τύπου, παράλληλα µε την προηγούµενη άδεια της αρχής για την άσκηση του δικαιώµατος εκτύπωσης 10. Ουσιώδης είναι ο ρόλος του τύπου στις συνθήκες του αγγλικού πολιτεύµατος για την εφαρµογή του δικαιώµατος της αναφοράς (petition right) των πολιτών στις αρχές ή γενικότερα. Παρά την έλλειψη γραπτού συντάγµατος, το αγγλικό πολίτευµα ως ιστορική πηγή δικαίου άσκησε και ασκεί επίδραση στην διαµόρφωση πολλών καταστατικών χαρτών. Η Αυστραλία, κατά το παράδειγµα της Μ. Βρετανίας, δεν διατυπώνει ρητά το δικαίωµα στην έκφραση ή την ελευθερία του λόγου στο Σ της 11. Αντιθέτως στο Καναδικό Σύνταγµα κατοχυρώνονται ρητά τα δικαιώµατα αυτά 12.Οµοίως, από το Νοτιοαφρικανικό Σύνταγµα 13 στο άρθρο 16 προβλέπεται το δικαίωµα στην ελεύθερη έκφραση δια του τύπου. Κατά το Αµερικανικό Οµοσπονδιακό Σύνταγµα της Φιλαδέλφειας (1787), η ελευθερία του λόγου διασφαλίζεται µαζί µε την ελευθερία του τύπου. Τα δικαιώµατα της ελεύθερης έκφρασης- ελευθεροτυπίας συνιστούν το υπόβαθρο των υπόλοιπων δικαιωµάτων. Σύµφωνα µε το Ανώτατο ικαστήριο των ΗΠΑ η ελευθερίες του λόγου και του τύπου, ανάγονται στις αγγλικές βάσεις του Αµερικανικού Συντάγµατος. Η ελευθερία του λόγου δεν είναι απόλυτη υπό οιεσδήποτε περιστάσεις. εν εµπίπτει στην ελεύθερη έκφραση γνώµης ούτε προστατεύεται ως άσκηση του 9 Α.Μ Μάνεση, Πολιτική Ιστορία και Σύγχρονοι Πολιτικοί Θεσµοί,1978,σελ αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, τόµος Α, σελ πρβλ speech.html 12 πρβλ πρβλ

10 δικαιώµατος αυτού η εξωτερίκευση απόψεων µε πειθαναγκαστικά µέσα, ή µε την άσκηση ψυχολογικής βίας.(υπόθεση Chaplinsky). Η συνταγµατική εγγύηση στην ελευθεροτυπία και το δικαίωµα στη ελεύθερη έκφραση, δεν κατοχυρώνονται αµέσως από τις διατάξεις του Γαλλικού Συντάγµατος του 1958 αλλά εµµέσως στο προοίµιο του µε την συνταγµατική κύρωση της «ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου» του Το άρθρο 11 της ιακήρυξης αναφέρεται στο δικαίωµα για την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και των απόψεων των πολιτών, την οποία χαρακτηρίζει ως το πολυτιµότερο δικαίωµα του ανθρώπου. Όλοι οι πολίτες σύµφωνα µε την ιακήρυξη µπορούν να µιλούν, να γράφουν και να εκτυπώνουν ελεύθερα χωρίς να υπόκειται σε άλλους περιορισµούς των δικαιωµάτων αυτών, παρά µόνο εφόσον το ορίζει ο νόµος. Ενδεικτικά σύµφωνα µε το άρθρο 21 του Ιταλικού Συντάγµατος προβλέπεται η ελεύθερη έκφραση των σκέψεων µε την οµιλία, την γραφή και µε οιοδήποτε µέσο επικοινωνίας, ενώ στο άρθρο 25 του Βελγικού Συντάγµατος θεσπίζεται η ελευθερία του τύπου και η απαγόρευση της λογοκρισίας. 2. Στην Ελλάδα, Ιστορική Εξέλιξη Η ελευθερία του Τύπου διακηρύχθηκε στην Ελλάδα για πρώτη φορά στο συνταγµατικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή αλλά και στο Νόµο της Επιδαύρου το Στο άρθρο 26 του Σ της Τροιζήνας του 1827 πρώτη φορά προστίθεται ρητά απαγόρευση της λογοκρισίας ενώ το άρθρο 10 του Σ του 1844 υιοθετεί το γράµµα του άρθρου 18 του βελγικού συντάγµατος του Η σηµερινή ελευθερία του Τύπου κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του Σ. Στην 1 του άρθρου θεσπίζεται γενικά η ελευθερία της πνευµατικής κίνησης ενώ στην 2 διακηρύσσεται η αρχή της ελευθερίας του Τύπου. Σύµφωνα µε αυτήν «Ο Τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύεται». Η διατύπωση αυτή κατοχυρώνει πληρέστερα την ελευθερία του Τύπου καθώς περιόρισε τις περιπτώσεις όπου επιτρεπόταν η κατάσχεση των εντύπων στα Συντάγµατα από το 1864 έως σήµερα και τις περιέβαλε µε περισσότερες εγγυήσεις. Οι 3,4,5,6,7,8 του Σ ρυθµίζουν µια σειρά από θέµατα που αφορούν στην άσκηση της ελευθερίας του Τύπου και το άρθρο 15 ασχολείται ξεχωριστά µε την προστασία του κινηµατογράφου, της φωνογραφίας, της ραδιοφωνίας, της τηλεόρασης και κάθε άλλου Μέσου που είναι παρεµφερές µε την µετάδοση λόγου ή παράστασης

11 α. Έννοια και περιεχόµενο Έχει υποστηριχθεί ότι η ελευθεροτυπία διακρίνεται σε τυπική και ουσιαστική 14. Τυπική ελευθεροτυπία είναι η απαγόρευση διοικητικών µέτρων κατά του Τύπου ενώ ουσιαστική είναι η υπαγωγή του Τύπου στους περιορισµούς των γενικών νόµων 15. Η τυπική ελευθεροτυπία δεν έχει σχέση µε το περιεχόµενο του Τύπου αλλά αφορά στο σώµα του εντύπου στο οποίο έχει ενσωµατωθεί το περιεχόµενο και στην προστασία του από κάθε εξωτερική προσβολή. Η τυπική ελευθεροτυπία σηµαίνει την προστασία της κυκλοφορίας του Τύπου η οποία µαζί µε την ελευθερία εκφράσεως των στοχασµών και της γνώµης συναποτελούν την ελευθερία του Τύπου ως ατοµικό δικαίωµα και θεσµική εγγύηση. Με τον όρο ουσιαστική ελευθεροτυπία, εννοούµε ορισµένους γενικούς περιορισµούς που τίθενται για την προστασία των συνταγµατικών αξιών όπως η προσωπικότητα, η µορφή του πολιτεύµατος, η θρησκεία και άλλα ατοµικά δικαιώµατα. Η ελευθερία του Τύπου, εξεταζόµενη εγγύτερα, περιέχει τις εξής µερικότερες ελευθερίες: (α) την ελευθερία έκδοσης του εντύπου. Αυτή υπάρχει όταν κάθε άτοµο µπορεί να εκδίδει οποιοδήποτε έντυπο, χωρίς την απαίτηση να συντρέχουν στο πρόσωπό του προσόντα ή να εξαρτάται η έκδοση από άδεια οποιασδήποτε Αρχής. Την ελευθερία αυτή, κατοχυρώνει η ρητή απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού µέτρου. Η ελευθερία έκδοσης περαιτέρω συνεπάγεται την ελευθερία ιδρύσεως και διευθύνσεως επιχειρήσεως Τύπου, την ελευθερία καθορισµού είδους, τόπου και χρόνου εκδόσεως του Τύπου, την ελευθερία επιλογής τίτλου του εντύπου και διορισµού προσωπικού. (β) την ελευθερία συντάξεως. Η ελευθερία αυτή σηµαίνει την ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης, το ανεπίτρεπτο οποιασδήποτε διακρίσεως µεταξύ των εφηµερίδων, την αξίωση πρόσβασης στις δηµόσια προσιτές ιδιωτικές συγκεντρώσεις. Επίσης την σηµαντικότατη ελευθερία κατευθύνσεως και περιεχοµένου του εντύπου, δηλαδή την ελευθερία προσανατολισµού του εντύπου. Τέλος, συνεπάγεται και την ελευθερία παρουσίασης του εντύπου και την ελευθερία δηµοσιεύσεως αγγελιών και διαφηµίσεων. 14 Κρίππας, Η ελευθερία του τύπου έναντι του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου, σελ Κρίππας, όπ., σελ

12 (γ) την ελευθερία εκτύπωσης ή παραγωγής, η οποία προϋποθέτει την ελεύθερη ίδρυση των τυπογραφείων και την ελεύθερη άσκηση του επαγγέλµατος του τυπογράφου. Σ αυτήν συµπεριλαµβάνονται οι εξής επιµέρους ελευθερίες: (1) ελευθερία επιλογής σχήµατος, επιφανείας εκδόσεως και αριθµού αντιτύπων του εντύπου, (2) ελευθερία επιλογής µεθόδου και προσωπικού εκτυπώσεως. (δ) την ελευθερία κυκλοφορίας. Σηµαίνει, πρώτον, ελευθερία αποστολής µε οποιονδήποτε τρόπο από τον τόπο παραγωγής στον τόπο πωλήσεως και, δεύτερον, την ελευθερία άλλης διαδόσεως του εντύπου - π.χ. µε τοιχοκόλληση και την ελευθερία διαφήµισης του Τύπου. (ε) την ελευθερία ασκήσεως επαγγελµάτων του Τύπου, χωρίς να απαιτούνται διοικητικές άδειες για την άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος ή αυτού του τυπογράφου. (στ) την ελευθερία προµηθείας και αναγνώσεως του Τύπου, που αφορά στην παθητική πλευρά της παραγωγής του εντύπου, αυτή του αναγνώστη. (ζ) την ελευθερία να έχει και να εκφράζει κανείς ορισµένες γνώµες χωρίς δυσµενείς συνέπειες γι αυτόν ανεξαρτήτως περιεχοµένου και της αληθείας αυτού 16. Προστατεύεται επίσης η ελευθερία έκφρασης της γνώµης που απαριθµείται ενδεικτικά σε προφορική, γραπτή και δια του Τύπου - καθώς και η ελευθερία διάδοσης της γνώµης που µπορεί να γίνει µε οποιονδήποτε τρόπο. Φυσικά στην προστασία της ελευθερίας της γνώµης υπόκειται και η αρνητική της πλευρά, δηλαδή το δικαίωµα που επιτρέπει στο άτοµο να αποσιωπά τη γνώµη του. β. Φορείς Φορείς ή υποκείµενα της ελευθερίας του τύπου είναι µόνο ιδιώτες 17. Αποκλείονται δηλαδή κατ' εννοιολογική ανάγκη το κράτος και όλοι οι άλλοι φορείς 16 Αρ. 19 1, «Έκαστος δικαιούται να έχει γνώµες ανενοχλήτως», αγγλ. Everyone shall have the right to hold opinions without interference. 17 αγτόγλου, όπ. σελ

13 δηµόσιας εξουσίας. Η άσκηση της δηµοκρατικής λειτουργίας του τύπου προϋποθέτει µάλιστα ιδιωτικό (δηλαδή ιδιωτικά χρηµατοδοτούµενο και ιδιωτικά κατευθυνόµενο) και όχι κρατικό τύπο. Η έκδοση από την κυβέρνηση, τα επιµέρους υπουργεία και τους δηµόσιους οργανισµούς εφηµερίδων, περιοδικών κ.ά. δεν απαγορεύεται βέβαια, αλλά δεν αποτελεί άσκηση της προστατευόµενης από το άρθρο 14 Σ ελευθερίας του τύπου. Φορείς εποµένως της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν κατ' επάγγελµα ή παρεµπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου (ιδιοκτήτες, εκδότες, διευθυντές, αρχισυντάκτες, συντάκτες, ανταποκριτές, συνεργάτες, τυπογράφοι, εφηµεριδοπώλες κ.ο.κ. - επαγγελµατίες, εθελοντές ή ερασιτέχνες), καθώς και οι αγοραστές και αναγνώστες των εντύπων φορείς του δικαιώµατος είναι και οι ανήλικοι. Το ατοµικό δικαίωµα τους προστατεύει όµως µόνο έναντι κρατικών προσβολών, αλλά όχι έναντι του γονικού δικαιώµατος µορφώσεως και εκπαιδεύσεως των παιδιών (π.χ. απαγόρευση αναγνώσεως ενός βιβλίου), το οποίο βέβαια έχει και αυτό τα όρια του. Σε όσες περιπτώσεις οι δραστηριότητες του τύπου µπορούν να ασκηθούν και από νοµικό πρόσωπο, είναι και αυτό υποκείµενο της ελευθερίας του τύπου και µπορεί να την επικαλεσθεί. Εφηµερίδες και περιοδικά µπορούν να ανήκουν και σε αλλοδαπούς. γ. Τα συνταγµατικά δικαιώµατα των εµπλεκόµενων µερών. Όπως ήδη έχουµε αναφέρει, λογοκρισία 18 είναι ο προηγούµενος της δηµοσίευσης και κυκλοφορία εξουσιαστικός έλεγχος του περιεχοµένου του κειµένου του συντάκτη εκ µέρους του ιδιοκτήτη ή εκδότη του εντύπου, µε συνέπεια την απαγόρευση της δηµοσίευσης και κυκλοφορίας ή την υποχρεωτική τροποποίηση του κειµένου. Για να διαπιστώσουµε αν και σε ποιο βαθµό είναι επιτρεπτή από το Σύνταγµα η άσκηση της εσωτερικής λογοκρισίας, όπως αναπτύχθηκε παραπάνω, θα πρέπει προηγουµένως να εξετάσουµε τα συνταγµατικά δικαιώµατα των δύο εµπλεκόµενων µερών; ιδιοκτήτη - εκδότη από τη µία και συντάκτη του κειµένου από την άλλη για να κρίνουµε στη συνέχεια αν υπάρχει προσβολή αυτών των δικαιωµάτων από τη µία ή την άλλη πλευρά. 18 Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και κοινωνικά ικαιώµατα, 2 η εκδ. Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, σελ

14 1. ικαιώµατα του συντάκτη του κειµένου, στο πλαίσιο της σχέσης εξαρτηµένης εργασίας 19 που ρυθµίζουν τα άρθρα 648 επ. του Α.Κ. και που τον συνδέει µε τον εργοδότη. α) Ελευθερία της πνευµατικής κίνησης. Γενικά ελευθερία της πνευµατικής κίνησης είναι η ελευθερία της πνευµατικής εκδήλωσης του ατόµου, που µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε διάφορες µορφές. Το Σύνταγµά µας προστατεύει την ελευθερία των στοχασµών στο άρθρο 14 1, σύµφωνα µε το οποίο ο καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του Τύπου τους στοχασµούς του, τηρώντας τους νόµους του Κράτους. Ο στοχασµός είναι συνώνυµος της ιδέας, άρα ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει την ελευθερία των ιδεών 20. Για την απόδοσή της χρησιµοποιούνται διάφοροι άλλοι όροι, όπως ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης, της γνώµης, του λόγου. Τυχόν περιορισµοί ή έλεγχος µπορεί να υποβληθεί µόνο στην εκδήλωση των σκέψεων στον εξωτερικό κόσµο. Η εξωτερίκευση αυτή αποτελεί την πνευµατική κίνηση του ατόµου που αναγνώρισε πανηγυρικά η Γαλλική Επανάσταση στην ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του Από τη διάταξη και σύµφωνα µε το γράµµα της προστατεύονται αντικειµενικά µερικότερες ελευθερίες και απορρέουν τα συνταγµατικά δικαιώµατα των φορέων και οι υποκειµενικές ελευθερίες γνώµης. Κάθε άνθρωπος έχει τη δική του γνώµη, τα δικά του πιστεύω που αποτελούν στοιχείο της πνευµατικής υπόστασης του ανθρώπου. Ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει τις ιδέες ως πνευµατικά δηµιουργήµατα. Το άρθρο 14 1 παρέχει απόλυτη προστασία της ελευθερίας της γνώµης, τόσο απέναντι στην κρατική όσο και στην ιδιωτική εξουσία 22 και η Σύµβαση της Ρώµης διακηρύσσει στο άρθρο 10 ότι «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία έκφρασης» και ότι «το δικαίωµα τούτο περιλαµβάνει την ελευθερία γνώµης, ως και την ελευθερία λήψεως ή µεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεµβάσεως δηµοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων». Οι µερικότερες µορφές της ελευθερίας της πνευµατικής υπόστασης είναι α) η ελευθερία του Τύπου (άρ. 15 και 15), β) το απόρρητο των µέσων ανταπόκρισης (άρ. 19), γ) η θρησκευτική ελευθερία (άρ. 13), δ) η ελευθερία της εκπαίδευσης (άρ. 16), ε) η ελευθερία της συνάθροισης (άρ. 11), στ) η ελευθερία της ένωσης (άρ. 12), ζ) το δικαίωµα αναφοράς στις Αρχές (άρ. 10). 19 ΑΠ 1855/1988, ΕΝ [1989], σελ Κόρσος, Τύπος και Ραδιοτηλεόραση, 1985, σελ Αρ. 11: «η ελεύθερη διάδοση των σκέψεων και των ιδεών είναι ένα από τα πολυτιµότερα δικαιώµατα του ανθρώπου». 22 ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, τοµ.3, 2004, σελ. 269 επ

15 Το Σύνταγµα δηλαδή καθιερώνει την ελευθερία των ιδεών ως αντικειµενική αρχή µε ιδιαίτερα µεγάλη σηµασία για όλο το δικαιοπολιτικό σύστηµα 23. β) Η ελευθερία του Τύπου Αναφέρεται ρητά στο αρ. 14 παράγραφος 2: «Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται». Πρόκειται ουσιαστικά για τη.θεσµική εγγύηση δηλ. την συνταγµατική κατοχύρωση ενός θεσµού - του θεσµού της ελευθεροτυπίας. Αυτός αφορά όχι συγκεκριµένους φορείς σε δεδοµένο χρόνο, αλλά ανεξάρτητα από αυτούς, την αποστολή και τους σκοπούς της ελευθεροτυπίας, που αποτελούν συνταγµατικά προστατευόµενο δηµόσιο συµφέρον. γ) Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 1 του Συντάγµατος και κατέχει µια θέση υπεροχής (preferred position) στο συνταγµατικό σύστηµα των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Η συνταγµατική προστασία της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας έχει καθολικό χαρακτήρα 24, αναφέρεται δηλαδή σε οποιαδήποτε εκδήλωση, σε οποιαδήποτε περιοχή της ανθρώπινης ζωής. Το Σ. ρητά ορίζει και διασφαλίζει τον καθολικό αυτό χαρακτήρα, αναγνωρίζοντας τρία επίσης γενικού χαρακτήρα δικαιώµατα, το δικαίωµα συµµετοχής στην κοινωνική, πολιτική και οικονοµική ζωή της χώρας. Πρόκειται για την ευρεία έννοια της ελευθερίας της αναπτύξεως της προσωπικότητας. Σπουδαιότεροι υποστηρικτές της είναι οι G. Dürig και H. Nipperdey και έχει επικρατήσει στην επιστήµη. δ) Ελευθερία της έκφρασης Στο πλαίσιο των κανόνων του Ευρωπαϊκού και του ιεθνούς ικαίου κρίνεται σκόπιµη η αναφορά στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου στο ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα στην Ευρωπαϊκή Συνταγµατική Συνθήκη. Στο άρθρο 10 1 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣ Α, που έχει κυρωθεί µε το Ν.. 53/1974 (ΦΕΚ Α 256), προβλέπεται 23 ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα - Ειδικό µέρος - Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου, ΤΟΜ ΙΙΙ ΗΜ.Β, Αθήνα 2005, σελ ηµητρόπουλος Α., ό.π., σελ

16 γενικό πεδίο ισχύος του δικαιώµατος, αφού ο κάθε άνθρωπος είναι φορέας του «...Παν πρόσωπον έχει δικαίωµα εις την ελευθερίαν εκφράσεως...». Το περιεχόµενο του δικαιώµατος έχει τα ακόλουθα επί µέρους στοιχεία: την ενεργητική και την παθητική του πλευρά, όπως συµβαίνει µε όσα ατοµικά, πολιτικά, κοινωνικά δικαιώµατα ρυθµίζουν αµφίδροµες επικοινωνιακές σχέσεις, «...Το δικαίωµα τούτο περιλαµβάνει την... ελευθερίαν λήψεως ή µεταδόσεως...», την ευρύτητα, µε την υπαγωγή σε αυτό των επί µέρους δικαιωµάτων, της ελεύθερης λήψης ή µετάδοσης πληροφοριών, «...Το δικαίωµα τούτο περιλαµβάνει την ελευθερίαν γνώµης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή µεταδόσεως πληροφοριών», την γενική του εφαρµογή στην επικράτεια των συµβαλλοµένων «...ασχέτως συνόρων...». Με ανάλογο τρόπο διατυπώνεται η ελευθερία στην έκφραση στο ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα της του ΟΗΕ (εφεξής.σ.α. Πο ) που έχει κυρωθεί µε τον Ν. 2462/97 (ΦΕΚ Α 25). Σύµφωνα µε το άρθρο 19 1 του.σ.α. Πο., αποκλείεται η διακριτική µεταχείριση ή παρενόχληση µε κριτήριο την έκφραση των απόψεων του φορέα του δικαιώµατος στην ελεύθερη έκφραση «...Κανείς δεν πρέπει να υπόκειται σε διακριτική µεταχείριση και να παρενοχλείται για τις απόψεις του...». Ως προς τα στοιχεία του περιεχοµένου του δικαιώµατος, παρατηρούµε ότι αυτά διαµορφώνονται ανάλογα µε το άρθρο 10 1 ΕΣ Α, και στο.σ.α. Πο. ιαπιστώνουµε κατ αρχάς το πανανθρώπινο πεδίο ισχύος του δικαιώµατος, αφού οι πάντες είναι φορείς του, «...κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία της έκφρασης...», ασφαλώς οι διεθνείς συµβάσεις δεσµεύουν κατ αρχήν τα συµβαλλόµενα µέρη, παρά ταύτα συµβάσεις, όπως το.σ.α. Πο, έχουν παγκόσµιο διακηρυκτικό χαρακτήρα. Επίσης συνάγονται όπως στην ΕΣ Α η ενεργητική και η παθητική διατύπωση του δικαιώµατος στην ελεύθερη έκφραση, «...Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και της µετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους...», η γενική του εφαρµογή, «...ανεξαρτήτως συνόρων...», η πολύ σηµαντική προσθήκη, εν σχέσει µε το κείµενο της ΕΣ Α, του τρόπου, του µέσου και της έκτασης εφαρµογής του δικαιώµατος «...προφορικά, γραπτά, σε έντυπα, σε κάθε µορφή τέχνης ή µε κάθε άλλο µέσο της επιλογής του...». Στην προσφάτως κυρωµένη και επικείµενης ισχύος Συνθήκη του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος (Ν. 3341/2005), το δικαίωµα στην ελεύθερη έκφραση προβλέπεται από

17 το άρθρο ΙΙ Το πεδίο ισχύος είναι και εδώ γενικό ως προς τα υποκείµενα του δικαιώµατος «...Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία έκφρασης...». Ειδικότερα στοιχεία του περιεχοµένου είναι η ευρύτητα, δεδοµένου ότι στο δικαίωµα περιλαµβάνονται οι ελευθερίες γνώµης-µετάδοσης και λήψης πληροφοριών, «...Το δικαίωµα περιλαµβάνει την ελευθερία γνώµης και την ελευθερία λήψης ή µετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών...» και η γενική και καθολική του εφαρµογή «...αδιακρίτως συνόρων...». Από την Συνθήκη του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος προστίθενται ορισµένα νέα στοιχεία στο περιεχόµενο του δικαιώµατος σε σχέση µε όσα προαναφέρθηκαν. Η ελευθερία στην έκφραση, ως κλασικό ατοµικό δικαίωµα προσδιορίζεται από την αρνητική ενέργεια-υποχρέωση των αποδεκτών της δηµόσιων φορέων, «...περιλαµβάνει την ελευθερία... ιδεών, χωρίς την ανάµειξη δηµόσιων αρχών...» και τον σεβασµό στην ελευθερία λειτουργίας τους και την δυνατότητα της πολυσχιδούς έκφρασης µέσω της εξασφάλισης συνθηκών πολυφωνίας, «...2. Η ελευθερία των µέσων µαζικής ενηµέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές...». ε) ικαίωµα πληροφόρησης Επιµέρους δικαίωµα της ελευθερίας της έκφρασης είναι και το δικαίωµα της πληροφόρησης. Ο αναθεωρητικός νοµοθέτης του 2001 αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη σηµασία που αποκτά η πληροφορία ως αυτοτελές αγαθό στην εποχή µας, που χαρακτηρίζεται και ως Κοινωνία της Πληροφορίας, πρόσθεσε στο συνταγµατικό κείµενο το άρθρο 5 Α που κατοχυρώνει δύο νέα δικαιώµατα: α) το δικαίωµα στην πληροφόρηση (5 Α 1) και β) το δικαίωµα για συµµετοχή στην Κοινωνία της Πληροφορίας (5 Β 2). Τα νέα αυτά δικαιώµατα ευνοούν την επικοινωνία των ανθρώπων που προκύπτει από τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας των νέων ηλεκτρονικών µέσων επικοινωνίας. Το δικαίωµα στην πληροφόρηση κατά το άρθρο 5 Α 1 καλύπτει το δικαίωµα αναζήτησης, συλλογής και λήψης πληροφοριών, επιµέρους δηλαδή όψεις της παθητικής πλευράς της ελευθερίας της πληροφόρησης. Ως ελευθερία λήψης πληροφοριών αλλά και έκφρασης συνδέεται αναπόσπαστα µε την ελευθερία του Τύπου καθώς περιέχει την απαίτηση για διασφάλιση της δυνατότητας επιλογής από τον κάθε πολίτη µεταξύ πολλαπλών πληροφοριακών πηγών. Μιλάµε δηλαδή για πλουραλιστική πληροφόρηση που είναι άµεσα συνυφασµένη µε τη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Θεµέλιο αυτής της πλουραλιστικής δηµοκρατίας είναι η

18 κατοχύρωση της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών. Έτσι το δικαίωµα αποκτά ιδιαίτερη σηµασία για το δηµοσιογράφο και την πρόσβασή του στην πηγή της πληροφορίας 25. Η συρροή τώρα του δικαιώµατος στην ελεύθερη ανάπτυξης προσωπικότητας µε τα άλλα δύο (ελευθερία έκφρασης και ελευθερία του τύπου) είναι πλασµατική, καθώς αυτά απορρέουν από το µητρικό αυτό συνταγµατικό δικαίωµα και αυτά εφαρµόζονται ως ειδικότερα δικαιώµατα. Επίσης, οι δύο αυτές ειδικότερες εκφράσεις δε συρρέουν στην πραγµατικότητα µεταξύ τους, αλλά συνιστούν ένα και το αυτό δικαίωµα: η ελευθερία της έκφρασης της γνώµης διαµέσου του τύπου είναι ειδικότερη έκφανση της ελευθερίας της έκφρασης (παρ. 1). Συνεπώς, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, ο συντάκτης του κειµένου είναι φορέας της ελευθερίας της έκφρασης µέσω του τύπου, συνταγµατικό δικαίωµα που του παρέχει και τη µεγαλύτερη δυνατή προστασία, αφού αποκτά µεγάλη δύναµη η γνώµη του, διαδιδόµενη σε µεγάλο αριθµό προσώπων µέσω του τύπου. 2) ικαιώµατα του ιδιοκτήτη ή εκδότη του εντύπου µέσου α) Τυπική ελευθεροτυπία, άρθρο 14 2 Σε αυτό το άρθρο, ο τύπος προστατεύεται, όπως ήδη έχουµε αναφέρει, ως θεσµός, αφού αποτελεί µέσο επηρεασµού της κοινής γνώµης και φορέα ιδεολογικών - πολιτικών τάσεων σε µια κοινωνία 26. Για να µπορεί όµως ο τύπος να επιτελεί ακώλυτα το λειτούργηµα του, κατοχυρώνεται η ελευθερία της εκδόσεως, ως ειδικότερη µορφή ελευθερίας του τύπου. Σ' αυτήν συµπεριλαµβάνεται 27 η ελευθερία κάθε ατόµου (άρα και εδώ του συντάκτη) και κάθε οµάδας ατόµων να εκδώσουν οποτεδήποτε, οποιοδήποτε έντυπο. Απαγορεύεται η καθιέρωση οποιασδήποτε άδειας ή εγγυοδοσίας για την έκδοση εντύπου. β) Ουσιαστική ελευθεροτυπία Αναφέρεται στην ακώλυτη διαµόρφωση του περιεχοµένου του εντύπου. Πράγµατι, ο εκδότης είναι φορέας της ελευθερίας του περιεχοµένου ως ειδικότερη έκφανση της ελευθερίας του τύπου. Επίσης, στο ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου, περιλαµβάνεται και η ελευθερία 28 καθορισµού, διατηρήσεως, αλλαγής και 25 Γ. Κική, Η πρόσβαση του κοινού στην πληροφόρηση, Κοινοβουλευτική Επιθεώρηση τχ /1995, σελ. 5 επ. 26 Παραράς Π, Σύνταγµα Corpus Ι, Αθήνα - Κοµοτηνή,, 1982, σελ αγτόγλου Π, όπ. σελ αγτόγλου Π, όπ. σελ

19 υλοποιήσεως του προσανατολισµού της εφηµερίδας και γενικά του εντύπου. Φορέας αυτής της ελευθερίας προσανατολισµού του είναι ο φορέας του επιχειρηµατικού κινδύνου, δηλαδή ο ιδιοκτήτης του εντύπου. γ) ικαίωµα της οικονοµικής ελευθερίας Αυτή προκύπτει από συνδυασµένη εφαρµογή των άρθρων 5 παρ. 1 και 106 παρ. 2 του Συντάγµατος. Συγκεκριµένα, ο ιδιοκτήτης του εντύπου ως ιδιοκτήτης µιας επιχείρησης τύπου έχει την ελευθερία ιδρύσεως και διευθύνσεως επιχειρήσεως τύπου 29 αφού συγχρόνως είναι και φορέας του επιχειρηµατικού κινδύνου 30. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελεύθερη λειτουργία των εφηµερίδων ως οικονοµικών και πολιτικών µονάδων. δ) Ελευθερία της ιδιοκτησίας Προστατεύεται συνταγµατικά στο αρ. 17 του Σ. Αυτό σηµαίνει πως ο εκδότης µπορεί να προβαίνει σε πράξεις αναγκαίες για την προώθηση και προστασία των συµφερόντων της επιχείρησης τύπου ως ιδιοκτησίας του. Και εδώ όµως παρατηρείται το φαινόµενο της πλασµατικής συρροής δικαιωµάτων. Η ελευθερία ίδρυσης της επιχείρησης θεµελιώνεται και στο άρθρο 5.1 υπό την ειδικότερη ελευθερία της επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Επίσης η ελευθερία διευθύνσεως της επιχείρησης ως ιδιοκτησίας αποσκοπεί στην προάσπιση των συµφερόντων του σχετικά µε την ιδιοκτησία (αρ. 17 Σ). Πάντως, την πληρέστερη προστασία δίνει η 14 παρ. 2. Αντίστοιχα περίπου είναι και τα δικαιώµατα του δηµοσιογράφου που. εργάζεται σε ραδιοτηλεοπτικό σταθµό µε αυτά του συντάκτη κειµένου σε εφηµερίδα. Ενώ όµως ο εργαζόµενος σε ραδιοτηλεοπτικό σταθµό έχει όλες τις ελευθερίες που απορρέουν από το µητρικό δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (αρ. 5.1), ο ίδιος δεν προστατεύεται µε το άρθρο 14 παρ. 2. Και αυτό γιατί το ραδιόφωνο δεν υπάγεται στην έννοια του τύπου, όπως αυτή νοείται στο άρθρο Προστατεύεται όµως µε το άρθρο 14 παρ. 1, που κατοχυρώνει την ελεύθερη έκφραση των στοχασµών (εδώ) του δηµοσιογράφου. Και στην περίπτωση τέλος του ιδιοκτήτη του ραδιοτηλεοπτικού σταθµού ισχύουν τα ίδια δικαιώµατα µε αυτά του ιδιοκτήτη της εφηµερίδας (δηλαδή η ελευθερία έκφρασης αρ. 14.1, και η ελευθερία της ιδιοκτησίας) εκτός από αυτό της παραγράφου 2 του άρθρου 14 για τους ήδη προαναφερθέντες λόγους. 29 Χρυσόγονος, όπ. σελ ΕφΑθ 1652/1988, ΑΠ 1505/

20 δ. Τριτενέργεια Προτού προχωρήσουµε στην εφαρµογή των ανωτέρω συνταγµατικών δικαιωµάτων, θα εξετάσουµε κατά πόσο αυτά εφαρµόζονται στις ιδιωτικές σχέσεις, εφόσον µεταξύ λογοκρίνοντος-λογοκρινοµένου υπάρχει σχέση ιδιωτικού δικαίου. Με άλλα λόγια, εάν αυτά τριτενεργούν. Κατά τον Α. ηµητρόπουλο µε τον όρο «τριτενέργεια» η θεωρία εννοεί την προς τα πρόσωπα κατευθυνόµενη και κυρίως από την κρατική εξουσία πραγµατοποιούµενη αµυντική νοµική ενέργεια των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Τριτενέργεια ή διαπροσωπική ενέργεια 31 είναι η ενέργεια προς «τρίτους», δηλαδή προς τους ιδιώτες, καθόσον κατά την παραδοσιακή θεωρία τα ατοµικό δικαιώµατα κατευθύνονται µόνο κατά του κράτους και όχι κατά των ιδιωτών. Το πρόβληµα της τριτενέργειας 32 γεννάται µόνο στο πλαίσιο της παραδοσιακής δυαδιστικής έννοµης τάξης, που διακρίνει αυστηρά το δηµόσιο απ' το ιδιωτικό δίκαιο. Η τριτενέργεια αποτελεί αναγκαία και φυσική συνέπεια της θέσης των συνταγµατικών κανόνων στη σύγχρονη ενιαία ανθρωπιστική έννοµη τάξη. Η ενότητα της σύγχρονης έννοµης τάξης εξαφανίζει την προβληµατική της εφαρµογής των θεµελιωδών δικαιωµάτων στο «ιδιωτικό δίκαιο». Η εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις βρίσκει τη νοµική εξήγηση της µόνο στο πλαίσιο της ενιαίας ανθρωπιστικής έννοµης τάξης. Στο ενιαίο αυτό ζήτηµα παρέχουν λύση οι αρχές της βασικής ισχύος και του αιτιώδους των περιορισµών των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Όλα τα θεµελιώδη δικαιώµατα και άρα εδώ και αυτό της ελευθερίας του τύπου εφαρµόζονται ως αµυντικά δικαιώµατα στις ιδιωτικές σχέσεις, κατά το µέτρο που επιβάλλεται από την αιτιώδη συνάφεια. Για την άρση εποµένως των διαπροσωπικών (µεταξύ ιδιωτών δηλαδή) αντιθέσεων, εφαρµόζεται το αµυντικό µονό περιεχόµενο του δικαιώµατος 33. Η διαπροσωπική ενέργεια της αµυντικής αυτής λειτουργίας των θεµελιωδών δικαιωµάτων επιβεβαιώθηκε και από τη συνταγµατική αναθεώρηση του Έτσι, στο άρθρο 25, παραγρ. 1, εδάφιο γ' ορίζεται πλέον ρητά ότι «τα δικαιώµατα αυτά (τα θεµελιώδη) ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν». Στην συγκεκριµένη περίπτωση η έννοµη σχέση που συνδέει λογοκριτική - λογοκρινόµενο είναι ιδιωτικού δικαίου και συνήθως είναι αυτή της σύµβασης εξαρτηµένης εργασίας (648 ΑΚ). Κατά πάγια άποψη που ακολουθεί η νοµολογία, 31 ηµητρόπουλος, όπ., σελ ηµητρόπουλος, όπ. σελ. 88 έπ. 33 ηµητρόπουλος Α, όπ. σελ

21 σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας υπάρχει όταν ο εργαζόµενος αµείβεται µε µισθό και επιπλέον υποβάλλεται σε εξάρτηση έναντι του εργοδότη του, που εκδηλώνεται µε το δικαίωµα του τελευταίου να ασκεί έλεγχο και εποπτεία ως προς τον τόπο και τον χρόνο παροχής της εργασίας, παρέχοντος τις αναγκαίες εντολές και οδηγίες, οποίες είναι δεσµευτικές για τον εργαζόµενο, ο οποίος υποχρεούται να συµµορφωθεί σε αυτές 34. Πρόκειται για το διευθυντικό δικαίωµα του εργοδότη. ιαφορετική είναι η περίπτωση που ο δηµοσιογράφος παρέχει εργασία ως ελεύθερος συνεργάτης συνεργαζόµενος µε ραδιοτηλεοπτικό σταθµό 35. ε. Φύση Γίνεται κατανοητό ότι η ελευθερία του Τύπου, πέρα από ατοµικό δικαίωµα της ελεύθερης έκφρασης µέσω του Τύπου (άρθρο 14 1), κατοχυρώνεται και ως θεσµός, µε αποτέλεσµα να προστατεύονται και να κατοχυρώνεται συνταγµατικά όχι µόνο οι συγκεκριµένοι σε δεδοµένο χρόνο φορείς αλλά οι σκοποί και εν γένει η αποστολή του θεσµού αυτού, που µε αυτό τον τρόπο αναγορεύονται σε συνταγµατικά προστατευόµενο δηµόσιο συµφέρον. Σύµφωνα µε τον ηµητρόπουλο, µε τον όρο θεσµική εγγύηση γίνεται αντιληπτή η συνταγµατική εγγύηση, η οποία αποβλέπει βασικά, όχι στην προστασία του εκάστοτε φορέα του ατοµικού δικαιώµατος αλλά στη διασφάλιση του συνταγµατικά κατοχυρωµένου θεσµού. Η θεωρία αυτή των θεσµικών εγγυήσεων ήρθε να προκαλέσει τα πρώτα σοβαρά ρήγµατα στην υποκειµενική θεωρία. Η τελευταία στηρίζεται στη δυοδιστική ατοµικιστική έννοµη τάξη και πρεσβεύει ότι τα συνταγµατικά δικαιώµατα είναι µόνο υποκειµενικά δίκαια παραβλέποντας όµως έτσι την αντικειµενική - θεσµική τους πλευρά. Σήµερα όµως η απόλυτη υποκειµενική θεώρηση των συνταγµατικών δικαιωµάτων άρχισε σταδιακά να υποχωρεί και αρχίζει να κερδίζει έδαφος η θεωρία των «αντικειµενικών δικαιωµάτων» και των θεσµικών εγγυήσεων. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα µπορεί να ξεκίνησαν ως υποκειµενικά δίκαια, προσέλαβαν όµως αντικειµενικό χαρακτήρα. Πάντως το θεσµικό περιεχόµενο της ελευθερίας του τύπου είναι περιορισµένο και συνεπάγεται δέσµευση του κοινού νοµοθέτη για κανονιστικές παρεµβάσεις στην οικονοµική ελευθερία των επιχειρηµατιών προς όφελος του γενικού συµφέροντος όλων των πολιτών σε µία πλουραλιστική πληροφόρηση δια του Τύπου ΑΠ 977/2000, ΕΕ 60, σελ 215, Εφ.ΑΘ. 226/01 Ελλη 2001, σελ ΕφΑθ 4600/ Ανθόπουλος Χ., Νέες ιαστάσεις Θεµελιωδών ικαιωµάτων, 2001,, σελ

22 ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Σύµφωνα µε τη θεωρία, σύγκρουση των δικαιωµάτων υπό νοµική έννοια είναι η ταυτόχρονη αναγνώριση και νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων περισσοτέρων φορέων κατά τρόπο ώστε η νόµιµη άσκηση του δικαιώµατος του ενός να περιορίζει την επίσης νόµιµη άσκηση του δικαιώµατος του άλλου 37. Η νόµιµη άσκηση δικαιωµάτων όµως δε µπορεί να οδηγεί σε σύγκρουση. Στην πραγµατικότητα ο ένας από τους δύο φορείς έχει θίξει τα δικαιώµατα του άλλου. Σύγκρουση δικαιωµάτων σηµαίνει την ταυτόχρονη ύπαρξη και νόµιµη άσκηση δύο ή περισσοτέρων δικαιωµάτων, τα οποία επειδή ακριβώς αναγνωρίζεται από το δίκαιο ότι υπάρχουν και ασκούνται κατά νόµιµο τρόπο, γι' αυτό και εµφανίζονται ότι συγκρούονται. Είναι όµως δυνατόν το δίκαιο την ίδια ώρα να επιδοκιµάζει και να αποδοκιµάζει την ίδια συµπεριφορά; Η σύγχρονη έννοµη τάξη ρυθµίζει τα δικαιώµατα όχι ως αλληλοσυγκρουόµενα αλλά ως αρµονικά ασκούµενα δικαιώµατα. Εν προκειµένω, έχουµε όντως αρµονική συνύπαρξη των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Συγκεκριµένα, οι ειδικότερες εκφάνσεις της ελευθερίας του τύπου, των οποίων είναι φορείς αυτοί, λαµβάνουν τέτοιο περιεχόµενο, ώστε να τελούν σε αρµονική συλλειτουργία µεταξύ τους. ηλαδή η ελευθερία έκφρασης της γνώµης του συντάκτη διαµέσου του τύπου θα λάβει τέτοιο περιεχόµενο - περιορισµένο σε σχέση µε το γενικό της περιεχόµενο, ώστε να µπορέσει να συνυπάρχει και να συλλειτουργεί µε την ελευθερία διεύθυνσης της επιχείρησης του τύπου του εκδότη. 37 ηµητρόπουλος, όπ. σελ. 238 έπ

23 ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ Εκτός απ' την αρµονική συνύπαρξη, στην ορθή λύση της σύγκρουσης µας οδηγεί και η θεσµική εφαρµογή των δικαιωµάτων, δηλαδή η συγκεκριµένη εφαρµογή του δικαιώµατος στο πλαίσιο µιας έννοµης σχέσης ή ενός θεσµού 38. Από τον θεσµικού περιβάλλοντος η αλληλοσύνδεση δικαιώµατος και θεσµού, οδηγεί στην αντιπαράθεση τους, στην αντιπαράθεση υποκειµενικού και αντικειµενικού στοιχείου για την άρση των δηµιουργούµενων αντιθέσεων. Πρόκειται για αντίθεση δικαιώµατος και θεσµού, µέσα στο οποίο ασκείται. Κριτήριο για το αν θα έχουµε θεσµική εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων είναι η ουσιώδης συνάφεια ανάµεσα στο δικαίωµα και το θεσµό, δηλαδή η συνάντηση των περιεχοµένων δικαιωµάτων και θεσµών σε ένα κοινό αντικειµενικό στοιχείο. Στην περίπτωση που εξετάζουµε το συγκεκριµένο περιεχόµενο ενός άρθρου αποτελεί κοινό συστατικό αντικειµενικό στοιχείο και της ελευθερίας του τύπου του συντάκτη και του θεσµού της ελευθερίας της λειτουργίας των επιχειρήσεων του τύπου. Οπότε, οφείλουµε να εξετάσουµε σε τι βαθµό θα περιοριστεί το συνταγµατικό δικαίωµα του δηµοσιογράφου. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να χρησιµοποιήσουµε το κριτήριο της ουσιώδους συνάφειας µεταξύ του περιορισµού και του κοινού αντικειµενικού στοιχείου, δηλαδή αν τελούν σε σχέση αιτίου - αιτιατού. Μόνοι όσοι περιορισµοί επιβάλλονται από αυτό το κοινό αντικειµενικό στοιχείο είναι νόµιµοι, ενώ άλλοι συνιστούν προσβολή συνταγµατικού δικαιώµατος. Όσον αφορά το ζήτηµα της εσωτερικής λογοκρισίας έχουν διατυπωθεί τρεις απόψεις: α) υπέρ του εκδότη του εντύπου β) υπέρ συντάκτη του κειµένου και γ) εξαναγκασµός συγγραφής άρθρου αντίθετου προς τις πεποιθήσεις του συντάκτη. α) Ο εκδότης, στο πλαίσιο της σύµβασης εξαρτηµένης εργασίας, ασκεί το διευθυντικό του δικαίωµα. Αυτό 39 του παρέχει τη δυνατότητα να διαµορφώνει το περιεχόµενο του εντύπου του οποίου προΐσταται και να προσδίδει συγκεκριµένη 38 ηµητρόπουλος, οπ.σελ Μον. Πρωτ. Αθ. 4185/1999, ΕΕ 52 (1993), σελ

24 πολιτική ή άλλη κατεύθυνση σε αυτό. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι είναι και φορέας του επιχειρηµατικού κινδύνου 40. Το περιεχόµενο ενός άρθρου αποτελεί κοινό αντικειµενικό στοιχείο της ελευθερίας έκφρασης του συντάκτη και της έννοµης σχέσης που συνδέει το συντάκτη µε τον εκδότη. Ο δηµοσιογράφος οφείλει να τηρεί τη γραµµή του εντύπου γιατί διαφορετικά θα λάµβανε χώρα µία ιδιότυπη εσωτερική λογοκρισία προς την αντίθετη κατεύθυνση: οι συντάκτες να επιβάλλουν τη γραµµή του εντύπου 41. Ακόµη και η µεταβολή του ιδεολογικού ή πολιτικού προσανατολισµού του εντύπου, ενεργούµενη δυνάµει του διευθυντικού δικαιώµατος, δεν συνιστά µονοµερή βλαπτική µεταβολή των όρων της σύµβασης. Τα ιδεολογικά όρια του εντύπου δεν αποτελούν όρο της σύµβασης και ο δηµοσιογράφος δεν προστατεύεται στην περίπτωση αυτή 42. Απ' την πλευρά του ο δηµοσιογράφος, ακριβώς επειδή ελεύθερα συµβλήθηκε µε τον εργοδότη, οφείλει να ακολουθεί τις γενικές ή ειδικές οδηγίες του ως προς την εκτέλεση της εργασίας του και να δέχεται την εποπτεία ή τον έλεγχο που ασκεί ο εργοδότης του σ' αυτόν για.να διαπιστώνει τη συµµόρφωση του µε τους όρους της σύµβασης 43. Εποµένως ο συντάκτης οφείλει να ακολουθεί την πολιτική γραµµή του εντύπου, ακόµα κι αν αυτό έρχεται σε αντίθεση µε τις δικές του απόψεις 44 (διότι εν γνώσει του συνήψε σύµβαση αναλαµβάνοντας την υποχρέωση να τηρήσει τους όρους της σύµβασης). Αν όµως το περιεχόµενο του κειµένου δεν είναι σύµφωνο µε τη γενική γραµµή αυτός επιβάλλεται και από την ελευθερία του τύπου ως θεσµού συνταγµατικά κατοχυρωµένου και συγκεκριµένα απ' την ανάγκη οµαλής λειτουργίας της επιχείρησης. ιαφορετικό θα κατέρρεε η εσωτερική οργάνωση της επιχείρησης του τύπου κι έτσι δε θα µπορούσε να πραγµατευθεί η συνταγµατική επιταγή της ελευθεροτυπίας ως θεσµού, αφού δε θα λειτουργούσαν οι κατεξοχήν φορείς της - τα οργανωµένα έντυπα. Τέλος, υφίσταται και η απαιτούµενη (για την θεσµική εφαρµογή - προσαρµογή του δικαιώµατος) αιτιώδης συνάφεια µεταξύ της έννοµης σχέσης και του θεµελιώδους δικαιώµατος. Συνεπώς εδώ διαπιστώνεται ότι είναι νόµιµος ο περιορισµός της ελευθερίας του συντάκτη του κειµένου, ο οποίος έτσι αναγκάζεται να ακολουθεί τη γενικότερη γραµµή -κατεύθυνση του εκδότη του. β) Υπάρχει όµως και η αντίθετη άποψη αυτή που τάσσεται υπέρ του συντάκτη του κειµένου. Σύµφωνα µε αυτήν, ο εκδότης δεν έχει το δικαίωµα να επέµβει στο 40 ΑΠ 1505/2005, ΕφΑθ 1652/ Κρίππας, ίκαιο του Τύπου, τόµος Α, 1970., σελ Κρίππας, όπ., σελ επ. 43 ΑΠ 460/1980, ΕΕ 46 (1987), σελ Κρίππας, όπ. σελ

25 κείµενο του συντάκτη, αλλά µπορεί να δίνει µόνο γενικές κατευθυντήριες εντολές. Έτσι 45 ο συντάκτης µπορεί να διατηρεί την ελευθερία και ανεξαρτησία της γνώµης του και να διαµορφώνει το περιεχόµενο ελεύθερο και ανεπηρέαστο, µε συνέπεια να αποκτά ουσιαστικό περιεχόµενο ο θεσµός της ελευθεροτυπίας επιτελώντας έτσι την κύρια κοινωνική αποστολή της που είναι η αντικειµενική πληροφόρηση του κοινού. Έτσι, εξάλλου, διασφαλίζεται και η προστασία της ελευθεροτυπίας ως θεσµού, αφού πως είναι δυνατόν να υπάρχει ελευθεροτυπία, όταν το µεγαλύτερο µέρος των δηµοσιευµάτων είναι κατευθυνόµενη από τη γενικότερη γραµµή του εκδότη του εντύπου και όταν ο δηµοσιογράφος δεν είναι ελεύθερος να εκφράσει τις δικές του απόψεις, αλλά θα πρέπει να αναπαράγει αυτές του εκδότη - εργοδότη του; Συνεπώς µόνο αν ο συντάκτης διαµορφώνει το περιεχόµενο ελεύθερο και ανεπηρέαστο αποκτά ουσιαστικό περιεχόµενο ο θεσµός της ελευθεροτυπίας επιτελώντας έτσι την κύρια κοινωνική αποστολή της, δηλαδή την αντικειµενική πληροφόρηση του κοινού. Πόσο µάλλον, βέβαια, όταν ο εκδότης εξαναγκάζει τον συντάκτη να γράψει άρθρο που αντίκειται στις δικές του προσωπικές απόψεις. Καθίσταται φανερό πως δεν υπάρχει ουσιώδης συνάφεια ανάµεσα στο θεσµό (της ελευθεροτυπίας) και στο δικαίωµα (του εκδότη) και έτσι ο περιορισµός του δικαιώµατος του συντάκτη κρίνεται παράνοµος και αντισυνταγµατικός. γ) εν µπορεί να υποχρεωθεί ο συντάκτης να γράψει οτιδήποτε αντίθετο προς τις προσωπικές του απόψεις, προκειµένου να ακολουθήσει τη γραµµή της εφηµερίδας, ούτε βέβαια δεσµεύεται στην έκφραση των απόψεών του εκτός της εφηµερίδας 46. εν εκτείνεται όµως κατ αρχήν σε ελευθερία να δηµοσιεύσει τις γνώµες του στο έντυπο που εργάζεται, εφόσον βρίσκονται σε αντίθεση µε την παραπάνω γραµµή, όπως αυτή καθορίζεται από τον εργοδότη στο πλαίσιο του εργοδοτικού του δικαιώµατος. Συµπερασµατικά, δεν µπορεί ο συντάκτης να εξαναγκαστεί εναντίον της συνείδησης ή των πεποιθήσεών του και να γράψει ή να υπογράψει ορισµένο άρθρο. Τέτοιος εξαναγκασµός είναι εποµένως παράνοµος και αντισυνταγµατικός. 45 Κονταξής, όπ, σελ ΕφΑθ 4600/

26 ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ: ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΣΤΟ INTERNET Στον διαδικτυακό χώρο, προκειµένου κάποιος να αξιοποιήσει ενεργά το δικαίωµά του στην ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας, έχει τη δυνατότητα να δηµιουργήσει έναν ιστότοπο (blog). Ο ιδιοκτήτης (blogger) µπορεί να θέσει τους όρους µε τους οποίους διαχειρίζεται το ψηφιακό «έχειν» του. Σε συνθήκες ιστολογίων, η ελευθερία της έκφρασης µπορεί να αναπτύσσεται και από τους επισκέπτες οι οποίοι µπορούν να γράφουν τα σχόλιά τους. Ως έσχατο µέσο για να αντιµετωπιστεί ένας «ενοχλητικός» σχολιαστής είναι η διαγραφή του σχολίου 47. Ο blogger έχει δικαίωµα διαγραφής α) όταν ο σχολιαστής ασκεί έντονη κριτική εναντίον µίας άποψης που έχει αναπτύξει στο κείµενό του παραβιάζοντας το νόµο (εξύβριση, δυσφήµιση, προσβολές κλπ.) β) ο σχολιαστής παραβιάζει την πολιτική σχολίων που έχει δηµοσιεύσει ή ακολουθεί εθιµικά ο blogger στο ιστολόγιό του. Για παράδειγµα, παρεµβαίνει µε άσχετες δηµοσιεύσεις (posts) γ) ο σχολιαστής ακολουθεί επιθετική στάση απέναντι σε άλλους σχολιαστές ή και bloggers δ) ο σχολιαστής στρέφεται εναντίον τρίτων προσώπων κατά παράβαση του νόµου (ύβρεις, συκοφαντική δυσφήµιση, απειλές κλπ.) ε) ο σχολιαστής στρέφεται εναντίον τρίτων προσώπων έµµεσα, χωρίς να είναι αντικειµενικά εφικτό να διαπιστωθεί σε ποιους αναφέρεται στ) ο σχολιαστής δεν στρέφεται εναντίον προσώπων, αλλά αντίθετα προκαλεί ή παροτρύνει κάποιους να τελέσουν κακούργηµα ή πληµµέληµα. Το ερώτηµα που τίθεται είναι το εξής: Είναι ανεξέλεγκτος ο blogger να προσδιορίσει την ελευθερία έκφρασης των σχολιαστών στο blog του; Είναι λογοκρισία η διαγραφή ενός σχολίου επειδή παραβιάζεται ο κανόνας της «πολιτικής σχολίων» που έχει θεσπιστεί µόνο και µόνο για να αποκλείσει την διαφορετική άποψη σε ένα blog που παρουσιάζεται ως στρατευµένο υπέρ µιας ιδεολογίας, πολιτικής παράταξης, θρησκευτικής, φιλοσοφικής οργάνωσης; Υπάρχει, λοιπόν, η αντίληψη ότι το blog, το προσωπικό ιστολόγιο καθενός, ανήκει στον ιδιοκτήτη του, µε µια έννοια ιδιοκτησίας σχεδόν αντίστοιχη µε το 47 Σχολιασµός της νοµικής επικαιρότητας - Κριτική επί αποφάσεων των ικαστηρίων και των ανεξάρτητων αρχών - Ενηµέρωση για δικαιώµατα και διαδικασίες, E-Lawyer, Νοέµβριος