Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου Ελληνική Οικονομία

Transcript

1 Εβδομαδιαίο Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου 217 Ελληνική Οικονομία Παρά τη στασιμότητα των τελευταίων ετών, το ποσοστό ανεργίας ακολουθεί πτωτική πορεία που αναμένεται να διατηρηθεί τα επόμενα χρόνια καθώς η χώρα εισέρχεται σε φάση ανακάμψεως. Η διάρθρωση της αγοράς εργασίας, οι σχετικές αμοιβές των επιμέρους δεξιοτήτων και η φύση της απασχολήσεως στα επόμενα έτη θα προσδιορισθεί ωστόσο από μια σειρά παραγόντων οι οποίοι είτε διαμορφώθηκαν στα έτη οικονομικής υφέσεως είτε καθορίστηκαν από ευρύτερης κλίμακας γεωπολιτικές και δημογραφικές εξελίξεις. Στο παρόν δελτίο διερευνούμε ορισμένους εξ αυτών των παραγόντων παρά το γεγονός ότι η ποσοτικοποίηση των επιπτώσεών τους είναι ιδιαίτερα πρόωρο να επιχειρηθεί. Οι παράγοντες αυτοί μπορούν να συνοψισθούν ως ακολούθως. Πρώτον, η εκροή μεγάλου τμήματος του επιστημονικού δυναμικού αλλά και άλλων κατηγοριών εργαζομένων, όπως μη Ελλήνων που είχαν έρθει στη χώρα τις δυο προηγούμενες δεκαετίες (κυρίως από βαλκανικές χώρες), η οποία μεταβάλλει σημαντικά τη μορφολογία του διαθέσιμου ανθρώπινου κεφαλαίου. Δεύτερον, η αναμενόμενη αύξηση της προσφοράς εργασίας ως αποτέλεσμα των πρόσφατων προσφυγικών ροών ενδέχεται να επηρεάσει τη δυναμική των αμοιβών σε ορισμένες κατηγορίες χαμηλής εξειδικεύσεως. Παρά το γεγονός ότι η χώρα μας δεν υπήρξε ο προσδοκώμενος τελικός προορισμός, οι αιτήσεις ασύλου ανά κάτοικο ακολουθούν ανοδική πορεία μετά το «κλείσιμο» του «Βαλκανικού Δρόμου». Τρίτον, η αλλαγή στη δομή της απασχολήσεως με ενίσχυση της μερικής έναντι της πλήρους απασχολήσεως και της μισθωτής εργασίας έναντι της αυτοαπασχολήσεως. Τέταρτον, η παραμονή της μακροχρόνιας ανεργίας σε υψηλά επίπεδα με τις επιπτώσεις που εκτιμάται ότι έχει επί του ανθρώπινου κεφαλαίου. Πέμπτον, η σχετική γήρανση του εργατικού δυναμικού ως αποτέλεσμα της αυξήσεως των απαιτούμενων ετών συνταξιοδοτήσεως και της Γράφημα 1. Εξερχόμενοι Μετανάστες ανά Υπηκοότητα ανά 1 κατοίκους, (σωρευτικά) μειώσεως των ποσοστών αναπληρώσεως για τους έχοντες πολυετή προϋπηρεσία. Έκτον, η αναμενόμενη μείωση της δυνατότητας του δημοσίου τομέα να απορροφά μέρος του εργατικού δυναμικού ως αποτέλεσμα τόσο του εκσυγχρονισμού της κρατικής μηχανής όσο και των δεσμεύσεων της χώρας για την επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων σε μακρύ χρονικό ορίζοντα. 1. Εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου - προσαρμογή της προσφοράς εργασίας στο υφεσιακό περιβάλλον. Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται αθροιστικά για την περίοδο ο αριθμός των εξερχόμενων μεταναστών ανά χίλιους κατοίκους, ανά χώρα. Παρατηρείται ότι, ανά χίλιους κατοίκους, τη μεγαλύτερη εκροή ανθρωπίνου δυναμικού παρουσίασε η Κύπρος και η Μάλτα, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στην τέταρτη θέση μέσα στο δείγμα των εννέα επιλεγμένων χωρών της Νότιας και Βόρειας Ευρώπης. Ωστόσο, όπως φαίνεται στο Γράφημα στη χώρα μας παρατηρήθηκε το ισχυρότερο εξερχόμενο μεταναστευτικό ρεύμα Ελλήνων πολιτών, ενώ σε άλλες χώρες όπως η Δανία, η Ισπανία, η Κύπρος και η Μάλτα, το ρεύμα εξόδου ουσιαστικά αφορούσε πολίτες που διέμεναν μεν στις χώρες αυτές αλλά είχαν άλλη υπηκοότητα. Στην Ελλάδα η μεγάλη εκροή ανθρωπίνου δυναμικού που κατεγράφη αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στο πολύ υψηλό ποσοστό ανεργίας των νέων ηλικίας 2-24 ετών, που αν και βαίνει φθίνον τα τελευταία χρόνια (42,1% στο δεύτερο τρίμηνο του 217 έναντι 48% το αντίστοιχο τρίμηνο του 216), εξακολουθεί να διαμορφώνεται ιδιαίτερα υψηλό σε σχέση με το επίπεδο πριν από την κρίση (19,4% στο δεύτερο τρίμηνο του 28). Αξίζει να σημειωθεί δε, ότι το ποσοστό ανεργίας των νέων στην Ελλάδα παραμένει το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης και ακολουθεί η Ισπανία (36,1% στο δεύτερο τρίμηνο του 217). 2. Διαταραχή στην πλευρά τις προσφοράς εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης - Προσφυγικές ροές. Μετά το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσεως, ένα μεγάλο κύμα μεταναστών πέρασε από τη χώρα μας με τελικό προορισμό άλλες χώρες της 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, Γράφημα 2. Πολίτες εκτός ΕΕ28 που Έκαναν Αίτηση Ασύλου στην Ελλάδα Πηγή : Eurostat Πολίτες της Χώρας Αναφοράς Πηγή:Eurostat, Υπολογισμοί Alpha Bank Άτομα Άλλης Υπηκοότητας

2 Βόρειας Ευρώπης κυρίως. Η Ελλάδα μέχρι τον Μάρτιο του 216 ήταν χώρα διελεύσεως για χιλιάδες πρόσφυγες με αποτέλεσμα οι αιτούντες ασύλου να κυμαίνονται σε χαμηλό επίπεδο (Γράφημα 2). Με το κλείσιμο του «Βαλκανικού Δρόμου» στις 2 Μαρτίου του 216 μεγάλος αριθμός προσφύγων παρέμεινε στην Ελλάδα με αποτέλεσμα οι αιτούντες ασύλου να αυξηθούν σημαντικά. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των αιτημάτων για άσυλο το 216 αυξήθηκε κατά 287% από 13,2 χιλ. σε 51,1 χιλ., ενώ το δεύτερο εξάμηνο του 216 υποβάλλονταν 5,3 χιλιάδες αιτήσεις κατά μέσο όρο το μήνα Γράφημα 3. Πολίτες εκτός ΕΕ28 που Έκαναν Αίτηση Ασύλου σε Επιλεγμένες Χώρες, ανά 1 κατοίκους Πηγή : Eurostat, Υπολογισμοί Alpha Bank Η παραπάνω εξέλιξη αποτυπώνεται και στο Γράφημα 3, όπου ο αριθμός των ατόμων εκτός της ΕΕ-28 που έκαναν αίτηση για άσυλο στη χώρα μας, ανά χίλιους κατοίκους, αυξήθηκε σημαντικά το 216 και βρίσκεται στη δεύτερη θέση, μεταξύ των επιλεγμένων χωρών της Νότιας αλλά και της Βόρειας Ευρώπης. Η Γερμανία δέχτηκε το 216 τις περισσότερες αιτήσεις, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση τα τελευταία τρία έτη. Η Μάλτα βρίσκεται στην τρίτη θέση ως προς τον αριθμό των αιτημάτων για άσυλο που δέχτηκαν από πολίτες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανά χίλιους κατοίκους, και ακολουθεί η Κύπρος. Αντίθετα πτώση του ανωτέρω αριθμού αιτήσεων παρατηρήθηκε μόνο στη Δανία, το 216, από το δείγμα των επιλεγμένων χωρών. Ως συνέπεια των δυο πρώτων παραγόντων στην αγορά εργασίας αναμένεται ότι, καθώς η Ελληνική οικονομία ανακάμπτει, οι πιέσεις για άνοδο των μισθών θα είναι μεγαλύτερες για δεξιότητες υψηλής εξειδικεύσεως. Συγκεκριμένα, ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης Ελλήνων με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης (brain drain) που παρατηρήθηκε από την έναρξη της οικονομικής κρίσεως, η προσφορά για τις αντίστοιχες θέσεις εργασίας μειώνεται ενώ η ζήτηση αναμένεται να ενισχυθεί με την άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας. Αντίθετα, με την είσοδο στην αγορά εργασίας χαμηλά αμειβόμενων εργαζομένων, απόρροια της εισροής νέου εργατικού δυναμικού με την προσφυγική κρίση, οι μισθοί για τις θέσεις εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης αναμένεται ότι δεν θα δεχτούν ανοδικές πιέσεις. Επομένως αναμένεται να διευρυνθεί η διαφορά ανάμεσα στις αμοιβές για τις θέσεις υψηλής και χαμηλής εξειδίκευσης προς όφελος των πρώτων. 3. Δομή απασχολήσεως: ευελιξία και σχετικές αμοιβές. Οι διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας έχουν οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστού μερικής έναντι του ποσοστού πλήρους απασχολήσεως, όπως φαίνεται στο Γράφημα 4 (κατά 3,7 εκατοστιαίες μονάδες σωρευτικά την περίοδο Q1 29-Q2 217). Εντούτοις, η βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας και η ενίσχυση ορισμένων κλάδων της ελληνικής οικονομίας οδήγησαν στο δεύτερο τρίμηνο του 217 σε πτώση, αν και μικρή, του ποσοστού προσωρινής εργασίας (ως προς το σύνολο των μισθωτών ετών) στο 9,9%, από 1,5% στο πρώτο τρίμηνο του 217, ενώ αυξήθηκε αντιστοίχως το ποσοστό πλήρους απασχολήσεως (δεύτερο τρίμηνο 217: 9,1%, πρώτο τρίμηνο 217: 89,5%). 95, 94, 93, 92, 91, 9, 89, 88, 87, Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Ι ΙΙ Γράφημα 4. Ποσοστό Πλήρους και Μερικής Απασχόλησης Πλήρης, αριστερός άξονας Μερική, δεξιός άξονας Επιπλέον, η αύξηση της απασχολήσεως στο δεύτερο τρίμηνο του έτους οφείλεται στη σημαντική άνοδο της μισθωτής απασχολήσεως (που αποτελεί το 66,1% της συνολικής απασχολήσεως στο δεύτερο τρίμηνο 217 από 63,8% το 211) κατά 2,7% στο δεύτερο τρίμηνο του 217, έναντι αυξήσεως κατά 3,9% στην αντίστοιχη περίοδο του 216. Σωρευτικά από το δεύτερο τρίμηνο του 213 έως το δεύτερο τρίμηνο του 217 η αύξηση της συνολικής απασχολήσεως (κατά 256,4 χιλ. άτομα) αποδίδεται στην αύξηση της μισθωτής απασχολήσεως, ενώ ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων με προσωπικό και χωρίς προσωπικό και οι βοηθοί σε οικογενειακή επιχείρηση μειώθηκαν. Σε κάθε περίπτωση, η τάση ενισχύσεως της μερικής απασχολήσεως και της μισθωτής εργασίας σε επίπεδα πολύ υψηλότερα έναντι της περιόδου πριν την έναρξη της κρίσεως αποτελούν προσδιοριστικούς παράγοντες συγκρατήσεως του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. 4. Επίπτωση της μακροχρόνιας ανεργίας στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας. Το ποσοστό των μακροχρόνιων ανέργων στο σύνολο των ανέργων παραμένει ιδιαίτερα υψηλό, στο 74% στο δεύτερο τρίμηνο του 217, παρά τη μείωση του αριθμού των μακροχρόνια ανέργων κατά 6,3% σε ετήσια βάση στο δεύτερο τρίμηνο του 217, έναντι πτώσης 7% το αντίστοιχο τρίμηνο του 216. Στο Γράφημα 5 παρουσιάζεται η εξέλιξη του ποσοστού των μακροχρόνιων ανέργων που αναζητούν εργασία πάνω από 24 μήνες ως προς το συνολικό αριθμό των ανέργων, για επιλεγμένες χώρες της Ευρωζώνης. Παρατηρείται ότι σε όλες τις 12, 1, 8, 6, 4, 2,, 2

3 χώρες το ποσοστό αυτό κινείται ανοδικά από το 21 και έπειτα. Ιδιαίτερα υψηλό εμφανίζεται το ποσοστό στην Ελλάδα και την Πορτογαλία. Ειδικότερα στην Ελλάδα σημειώνεται ότι το 35,4% των ανέργων αναζητούν εργασία πάνω από 4 έτη (Γράφημα 6). Το ποσοστό αυτό, αν και μειώθηκε ελαφρά σε ετήσια βάση (-,9%) παραμένει πολύ υψηλό. Επιπλέον, το 65,8% του συνόλου των ανέργων είναι εγγεγραμμένοι στον ΟΑΕΔ αλλά δεν παίρνουν επίδομα ή βοήθημα Γράφημα 7. Μέση Διάρκεια Εργασιακού Βίου (σε έτη) 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Γράφημα 5. Εξέλιξη Ποσοστού Μακροχρόνιων Ανέργων άνω των 24 μηνών ως προς το Σύνολο των Ανέργων, σε Επιλεγμένες Χώρες της Ευρωζώνης Πηγή: Eurostat, ΕΛΣΤΑΤ Η1 217 Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία Κύπρος Τα ανωτέρω στοιχεία δείχνουν ότι στη χώρα μας η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από σημαντικές ακαμψίες, καθώς όχι μόνο ο αριθμός των ανέργων είναι υψηλός αλλά και η διάρκεια της ανεργίας παρατεταμένη. Οι μακροχρόνια άνεργοι αντιμετωπίζουν μείωση των προσδοκώμενων μελλοντικών εισοδημάτων τους και απαξίωση των δεξιοτήτων τους, με αποτέλεσμα να περιορίζονται τα κίνητρά τους για αναζήτηση εργασίας, εξέλιξη που μετριάζει τις δυνατότητες ενίσχυσης του παραγωγικού ανθρωπίνου δυναμικού. Γράφημα 6. Κατανομή Ποσοστού Ανέργων με βάση την Διάρκεια Ανεργίας στο Σύνολο των Ανέργων, Β' Τρίμηνο ,% 74,% 1,8% 9,7% 18,1% 35,4% Λιγότερο από 12 μήνες μήνες μήνες μήνες 4 έτη και άνω 5. Γήρανση πληθυσμού και αύξηση των ετών παραμονής στην Εργασία. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 7, ως αποτέλεσμα της γήρανσης του πληθυσμού, η μέση διάρκεια παραμονής στην εργασία στη χώρα μας αυξήθηκε σταδιακά από 31 έτη το 21 σε 32,5 έτη το 216, αν και παραμένει σε χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με το μέσο όρο στην Ευρώπη (216: 35,6 έτη). Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση του χρόνου παραμονής των απασχολούμενων στην αγορά εργασίας, ως συνέπεια των ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων που συντελέστηκαν τα τελευταία έτη, αυξάνει ουσιαστικά την προσφορά εργασίας με δυναμικό σχετικά μεγαλύτερης εμπειρίας και εξειδικεύσεως. 6. Η έντονη δημοσιονομική συσταλτική πολιτική που ακολουθήθηκε καθ όλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσεως για τον περιορισμό των υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων, είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό του αριθμού των απασχολουμένων στη δημόσια διοίκηση, αλλά και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Ειδικότερα, όπως φαίνεται στο Γράφημα 8, ο αριθμός των απασχολουμένων στη δημόσια διοίκηση έχει μειωθεί κατά 48,8 χιλ. από το 28 έως το δεύτερο τρίμηνο του 217. Η προσαρμογή - που κρίνεται απαραίτητη για την επίτευξη υψηλών δημοσιονομικών πλεονασμάτων τα επόμενα έτη - δεν αφήνει περιθώρια αύξησης της απασχολήσεως στον δημόσιο τομέα, αλλά ούτε και ανόδου των μισθολογικών αμοιβών του τομέα Πηγή: Eurostat ΕΕ28 Ελλάδα Γράφημα 8. Αριθμός Απασχολουμένων (σε χιλ.) στη Δημόσια Διοίκηση και Άμυνα I III I III I III I III I III I III I III I III I III I III Εξέλιξη της απασχόλησης και ανεργίας στο δεύτερο τρίμηνο του 217: Συνεχίζεται η βελτίωση της αγοράς εργασίας, σύμφωνα με τα τριμηνιαία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Ειδικότερα, η απασχόληση αυξήθηκε σημαντικά, στο δεύτερο τρίμηνο του 217, κατά 88,8 χιλ. άτομα, σε ετήσια βάση, ή κατά 2,4%, έναντι αύξησης κατά 2,1% στην αντίστοιχη περίοδο του 216. Σημειώνεται ότι, όπως φαίνεται στο Γράφημα 9, από το δεύτερο τρίμηνο του 214 καταγράφεται αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων σε ετήσια βάση. Εντούτοις ο σημερινός αριθμός των απασχολουμένων (δεύτερο τρίμηνο 217: χιλ.) υπολείπεται χαρακτηριστικά των χιλ. που καταγράφηκε στο δεύτερο τρίμηνο του 29. 3

4 Στις θετικές εξελίξεις της αγοράς εργασίας καταγράφεται η βελτίωση του ποσοστού απασχόλησης σε 41,3% στο δεύτερο τρίμηνο του 217, από 39,8% και 4,2% στο πρώτο τρίμηνο του 217 και στο δεύτερο τρίμηνο του 216, γεγονός που υποδηλώνει ότι η οικονομία αρχίζει να παράγει νέες θέσεις εργασίας. 5% 4% 3% 2% 1% -1% Από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των ανέργων μειώνεται αισθητά, από το δεύτερο τρίμηνο του 213, όπως παρατηρείται στο Γράφημα 9. Ειδικότερα στο δεύτερο τρίμηνο του 217, ο αριθμός των ανέργων μειώθηκε κατά 95,5 χιλ. ή κατά 8,6%, έναντι πτώσης κατά 68, χιλ. (-5,8%) στην αντίστοιχη περίοδο του 216. Κατά συνέπεια, το ποσοστό των ανέργων υποχώρησε στο 21,1% του εργατικού δυναμικού στο δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, από 23,3% στο πρώτο τρίμηνο του 217 και 23,1% στο αντίστοιχο δεύτερο τρίμηνο του 216, ενώ το μέσο ποσοστό ανεργίας στο πρώτο εξάμηνο του 217 περιορίσθηκε στο 22,2%, από 24,% στην αντίστοιχη περίοδο του % % 11.1% 6.1% I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II % 7.5% Γράφημα 9. % Ετήσιες Μεταβολές Αριθμού Απασχολουμένων και Ανέργων Απασχολούμενοι, δεξιός άξονας Άνεργοι, αριστερός άξονας Γράφημα 1. Ποσοστό Απασχολουμένων, ανά Επάγγελμα, Β' Τρίμηνο του 217 Ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη 23.7% 2.3% 19.4% 1.6% 7.9% Επαγγελματίες Τεχνικοί Υπάλληλοι γραφείου Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι Ειδικευμένοι τεχνίτες Χειριστές βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού Ανειδίκευτοι εργάτες Λοιποί Σχετικά με την εξέλιξη της απασχόλησης ανά κατηγορία επαγγέλματος, το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων στο σύνολο της οικονομίας καταγράφεται ως απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές (23,7% του συνόλου), ο αριθμός των οποίων αυξήθηκε κατά 3,3% σε ετήσια βάση στο δεύτερο τρίμηνο του 217. Ακολουθούν οι επαγγελματίες και οι ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι και δασοκόμοι (Γράφημα 1). Σημειώνεται ότι ο αριθμός των απασχολουμένων στην παροχή υπηρεσιών έχει ανοδική πορεία από το 21 και έπειτα, σε αντίθεση με τις λοιπές κατηγορίες επαγγελμάτων και κυρίως τα ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη, ο αριθμός των οποίων μειώθηκε σημαντικά. Ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, η απασχόληση στις υπηρεσίες παροχής καταλύματος και εστίασης σημείωσαν ετήσια αύξηση κατά 6,6% στο δεύτερο τρίμηνο του 217, από 1,3% στο δεύτερο τρίμηνο του 216 (Πίνακας 1). Είναι ενδεικτικό ότι οι απασχολούμενοι στις υπηρεσίες τουρισμού αντιπροσωπεύουν το 9,9% της συνολικής απασχόλησης της χώρας. Επίσης, στην αύξηση της απασχόλησης συνεισέφερε και ο κλάδος της μεταποίησης (+2,9%), του χονδρικού και λιανικού εμπορίου (+5,2%) και των μεταφορών και αποθήκευσης (+4,4%). Οι ανωτέρω κλάδοι συνδέονται εμμέσως με την ενίσχυση της τουριστικής δραστηριότητας. Αντίθετα, η απασχόληση στον κλάδο των κατασκευών συνεχίζει να μειώνεται, λόγω κυρίως της αδυναμίας ανάκαμψης της αγοράς ακινήτων αλλά και της καθυστέρησης στην πραγματοποίηση δημοσίων έργων. Πίνακας 1. Απασχολούμενοι σε Επιλεγμένους Κλάδους Οικονομικής Δραστηριότητας Δεύτερο Τρίμηνο 217 % στο σύνολο % ετήσια μεταβολή Γεωργία, Δασοκομεία, Αλιεία Μεταποίηση Κατασκευές Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο Μεταφορά και Αποθήκευση Παροχή Καταλύματος και Εστίασης Δημόσια Διοίκηση Όπως επισημαίνει στην τριμηνιαία έκθεση της η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS), η νομισματική πολιτική επανήλθε αιφνιδιαστικά στο επίκεντρο των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών στα τέλη του περασμένου Ιουνίου, όταν οι επενδυτές εξέλαβαν τις ομιλίες τόσο του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης (ΕΚΤ), όσο και του Διοικητού της Τραπέζης της Αγγλίας, ως πιθανές ενδείξεις έναρξης μιας ευρύτερης συσταλτικής νομισματικής πολιτικής, στις προηγμένες οικονομίες, εξαιρουμένων των ΗΠΑ. Οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων κινήθηκαν υψηλότερα προσδοκώντας μια λιγότερο χαλαρή νομισματική πολιτική, χωρίς ωστόσο να διατηρηθούν για μακρό χρονικό διάστημα, εξαιτίας των ασθενών μετρήσεων του πληθωρισμού. Οι συγκρατημένες μισθολογικές πιέσεις, παρά τη βελτίωση των συνθηκών των αγορών εργασίας, συνέβαλαν στον χαμηλό ονομαστικό πληθωρισμό τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στη Ζώνη του Ευρώ. Οι θετικές μακροοικονομικές ειδήσεις, οδήγησαν τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές σε υψηλότερα επίπεδα. Οι μετοχικές αξίες στις ΗΠΑ άγγιξαν νέα 4

5 Αυγ-14 Οκτ-14 Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 υψηλά τιμών, συμπαρασύροντας σε παράλληλη πορεία και τους μετοχικούς τίτλους των αναδυόμενων οικονομιών. Τα εταιρικά πιστωτικά περιθώρια (credit spreads) βρέθηκαν κοντά στα χαμηλότερα επίπεδα από τις αρχές του 28. Το ευνοϊκό επενδυτικό κλίμα, αποτυπώθηκε στη σχετικά χαμηλή μεταβλητότητα (volatility) των τιμών για όλες τις κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων και ιδίως στα ομολόγα. Ωστόσο, στα μέσα του περασμένου μήνα, η μεταβλητότητα αυξήθηκε, εξαιτίας των αυξανόμενων πολιτικών κινδύνων στις ΗΠΑ, καθώς και στην ενίσχυση της γεωπολιτικής έντασης με τη Βόρεια Κορέα. Αν και οι πολιτικές εντάσεις παρέμειναν υψηλά, επέστρεψαν σε χαμηλά επίπεδα στις αρχές Σεπτεμβρίου. Η μεταβαλλόμενη προοπτική για την μελλοντική νομισματική πολιτική στις αναπτυγμένες οικονομίες, σε συνδυασμό με την πολιτική αβεβαιότητα στις ΗΠΑ, άσκησαν πτωτικές πιέσεις στο δολάριο ΗΠΑ. Το τελευταίο, απώλεσε σημαντικά κέρδη έναντι του ευρώ, δεδομένων των ισχυρών οικονομικών προοπτικών στη Ζώνη του Ευρώ και της μελλοντικής νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Τα χαμηλά ποσοστά μεταβλητότητας και η εξασθένηση του δολαρίου, συνεισέφεραν στην ανάληψη μεγαλύτερου επενδυτικού κινδύνου, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το αγοραστικό ενδιαφέρον των επενδυτών για περιουσιακά στοιχεία στις αναδυόμενες οικονομίες, λόγω της ευνοϊκής χρηματοδότησης (carry trades) όπως μαρτυρούν οι θέσεις στα αποκαλούμενα νομίσματα χρηματοδότησης (Γιεν Ιαπωνίας, Φράγκο Ελβετίας). Παρά τις υποτονικές πληθωριστικές μετρήσεις στις προηγμένες οικονομίες, οι μακροοικονομικές προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας είναι ιδιαίτερα θετικές. Οι σύνθετοι πρόδρομοι δείκτες (Composite leading indicators - CLIs) του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) συνηγορούν στην σταθεροποίηση της αναπτυξιακής διαδικασίας στη Ζώνη του Ευρώ και σηματοδοτούν διατήρηση της αναπτυξιακής δυναμικής στις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας Στην Ιαπωνία, η οικονομία μεγεθύνθηκε το δεύτερο τρίμηνο του 217 με ετησιοποιημένο ρυθμό 2,5% - τον ταχύτερο ρυθμό από τον Ιούλιο του 215, υπερβαίνοντας τις προσδοκίες των επενδυτών. Οι οικονομικές προοπτικές στη Ζώνη του Ευρώ είναι θετικές με το ποσοστό της ανεργίας να διαμορφώνεται στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων εννέα ετών και ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών PMI στη μεταποίηση να ανέρχεται στο υψηλότερο επίπεδο από το 211. Η ανάπτυξη στην Κίνα στο δεύτερο τρίμηνο του 217, κινήθηκε απροσδόκητα καλά, διατηρώντας το ποσοστό ετήσιας μεταβολής του πρώτου τριμήνου, ήτοι 6,9%, δίνοντας σημαντική ώθηση στην εμπιστοσύνη της αγοράς και συμβάλλοντας παράλληλα στην υποχώρηση των ανησυχιών για εμφάνιση χρηματοπιστωτικής αστάθειας στη χώρα. Σημειώνεται, ότι η ανάπτυξη διατηρήθηκε στο δεύτερο τρίμηνο του 217 σε ισχυρότερο επίπεδο από το τρίτο τρίμηνο του 215. Όπως επισημαίνει η BIS, οι θετικές αναπτυξιακές προοπτικές και οι υποτονικές πληθωριστικές πιέσεις, αποτελούν τους βασικούς λόγους που οι χρηματοπιστωτικές αγορές κινούνται σε υψηλά επίπεδα. Η άνοδος των αγορών και η εξασθένιση του δολαρίου συνεχίζουν να συμβαδίζουν με την υποτονική μεταβλητότητα σε όλες σχεδόν τις κύριες κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο δείκτης VIX, που μετρά την τεκμαρτή μεταβλητότητα των μετοχικών τίτλων στις ΗΠΑ, διαμορφώνεται πλέον σε επίπεδα που παρατηρήθηκαν για τελευταία φορά το 25. Ωστόσο, η BIS επισημαίνει ότι επειδή στον επιχειρηματικό κλάδο ο αριθμός των επιχειρήσεων με πιστοληπτική αξιολόγηση A ή καλύτερη, έχει μειωθεί σημαντικά και το μερίδιο των επιχειρήσεων με αξιολόγηση C ή χαμηλότερα έχει αυξηθεί, σε περίπτωση οικονομικής επιβράδυνσης ή ανοδικής προσαρμογής των επιτοκίων, οι υψηλές πληρωμές για την εξυπηρέτηση του χρέους θα μπορούσαν να ενισχύσουν τον κίνδυνο αθέτησης επηρεάζοντας αρνητικά το ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ. ΗΠΑ Πληθωρισμός Σύμφωνα με τα μη εποχικά διορθωμένα στοιχεία, σε ετήσια βάση, τον Αύγουστο ο ΔΤΚ αυξήθηκε στο 1,9%, έναντι 1,7% τον Ιούλιο (βλ. Γράφημα 11). Η αύξηση του πληθωρισμού οφείλεται στη σημαντική ενίσχυση του ρυθμού ανόδου της τιμής της ενέργειας, από 3,4% τον Ιούλιο σε 6,4% τον Αύγουστο, ενώ ο ρυθμός αύξησης των τιμών των τροφίμων παρέμεινε αμετάβλητος, στο 1,1%. Αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν ο δομικός πληθωρισμός (ΔΤΚ εξαιρουμένων των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας) να παραμείνει αμετάβλητος, για τέταρτο συνεχή μήνα, στο 1,7%. -,5 Γράφημα 11. Εξέλιξη ΔΤΚ και δομικού πληθωρισμού (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή, μη εποχικά διορθωμένα στοιχεία) 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Πηγή: Bloomberg ΔΤΚ Δομικός Πληθωρισμός Μεσοπρόθεσμος στόχος της Fed 1,9% 1,7% 5

6 Οκτ-14 Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Ιούνιος 217), μεσοπρόθεσμα ο πληθωρισμός θα κυμανθεί περί τον στόχο της, ήτοι στο 2% (βλ. Πίνακα 2). Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα σημειώνει ότι, η μεσοπρόθεσμη δυναμική του πληθωρισμού αποδίδεται στις βελτιωμένες συνθήκες της αγοράς εργασίας, η οποία βρίσκεται περί το σημείο πλήρους απασχόλησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι, το ποσοστό ανεργίας, τον Αύγουστο, διαμορφώθηκε στο 4,4%, οδηγώντας ανοδικά τις πραγματικές εβδομαδιαίες αποδοχές (Αύγουστος: 3,% σε ετήσια βάση). Επιπροσθέτως, η οικονομική δραστηριότητα αυξήθηκε με ικανοποιητικό ρυθμό (δεύτερο τρίμηνο 217: 3,% σε ετήσια βάση) και αναμένεται να διατηρηθεί περί το 2,2% συνολικά το 217, στηρίζοντας το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών. Πίνακας 2. Προβλέψεις Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Ιούνιος 217) ΑΕΠ (ετήσια μεταβολή, %) 2,2 2,1 1,9 Πληθωρισμός (ετήσια μεταβολή, %) 1,6 2, 2, Δομικός Πληθωρισμός (ετήσια μεταβολή, %) 1,7 2, 2, Ανεργία (%) 4,3 4,2 4,2 Πηγή: Ομοσπονδιακή Tράπεζα ΗΠΑ (Ιούνιος 217). Προϋπολογισμός Ο Ομοσπονδιακός Προϋπολογισμός παρουσίασε έλλειμμα ύψους $17,7 δισ. τον Αύγουστο, έναντι ελλείμματος $42,9 δισ. τον Ιούλιο (βλ. Γράφημα 12). Η αύξηση οφείλεται, κυρίως, στην άνοδο των δαπανών, κατά $59, δισ. Ωστόσο, τα μεγέθη των δαπανών και του ελλείμματος είναι ανάλογα των αντίστοιχων μεγεθών του Αυγούστου του 216, με αποτέλεσμα το έλλειμμα να είναι αυξημένο μόλις κατά,5% σε ετήσια βάση. Tο συνολικό έλλειμμα στους ένδεκα πρώτους μήνες του δημοσιονομικού έτους (Οκτώβριος 216- Αύγουστος 217) ήταν αυξημένο κατά $54,6 δισ. (ή 8,8%), κυρίως εξαιτίας της αύξησης των δαπανών (κατά $1,6 δισ., έναντι αύξησης των φορολογικών εσόδων κατά $56, δισ.). Γράφημα 12. Ισοζύγιο Ομοσπονδιακού Προϋπολογισμού (δισ. $) 2 Πλεόνασμα 15 Τάση ,7-2 Έλλειμμα -25 Πηγή: US Treasury Σημειώνεται ότι, παρότι η νέα κυβέρνηση έχει εξαγγείλει μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής όπως η μείωση των φορολογικών συντελεστών για τα φυσικά και νομικά πρόσωπα και αύξηση των κρατικών επενδύσεων, τα οποία όμως δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί. Ωστόσο, αναμένεται να συγκεκριμενοποιηθούν περί τα τέλη του Σεπτεμβρίου, ενώ έως τις 3 Σεπτεμβρίου θα πρέπει να εγκριθεί η αύξηση του ορίου του ομοσπονδιακού χρέους. Σε αντίθετη περίπτωση, υπάρχει κίνδυνος διακοπής ορισμένων κρατικών υπηρεσιών, ενώ όπως έχει επισημάνει ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch στην περίπτωση αυτή ελλοχεύει ο κίνδυνος υποβάθμισης της οικονομίας. Δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης του Πανεπιστημίου Michigan Ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης του Πανεπιστημίου Michigan υποχώρησε στις 95,3 μονάδες τον Σεπτέμβριο, έναντι 96,8 μονάδων τον Αύγουστο. Η υποχώρηση του δείκτη αποδίδεται στην ανησυχία των καταναλωτών για την πορεία της οικονομίας στους επόμενους 12 μήνες και την επίπτωση των τυφώνων Χάρβεϊ και Ίρμα που έπληξαν τις ΗΠΑ στις 25 Αυγούστου και 1 Σεπτεμβρίου, αντίστοιχα. Ωστόσο, ο υποδείκτης που αποτυπώνει την εκτίμηση των νοικοκυριών για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία, αυξήθηκε τον Σεπτέμβριο, διαμορφούμενος στο υψηλότερο επίπεδο από το Νοέμβριο του 2 (113,9 μονάδες). Η άνοδος αποδίδεται στην αύξηση των εισοδημάτων των νοικοκυριών και της αξίας των περιουσιακών τους στοιχείων. Η έρευνα του Πανεπιστημίου του Michigan καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η καταναλωτική δαπάνη και εμπιστοσύνη δεν θα επηρεασθούν από τις πρόσφατες καταστροφές που προκάλεσαν οι τυφώνες και τη συνακόλουθη (μικρή) αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου. Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός, τον Αύγουστο, αυξήθηκε στο 1,5% σε ετήσια βάση, έναντι 1,3% τον Ιούλιο (βλ. Γράφημα 13), καταγράφοντας το υψηλότερο ποσοστό των τελευταίων τεσσάρων μηνών. Ωστόσο, η άνοδος προήλθε αποκλειστικά από την επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης της τιμής της ενέργειας, ενώ ο ρυθμός μεταβολής των τιμών για τις υπόλοιπες κατηγορίες αγαθών (τρόφιμα-ποτά-καπνός, βιομηχανικά αγαθά εκτός ενέργειας) και υπηρεσίες, παρέμεινε αμετάβλητος, στα επίπεδα του Ιουλίου. Ως εκ τούτου, τον Αύγουστο, ο δομικός πληθωρισμός (ΔΤΚ εξαιρουμένων των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας) διατηρήθηκε στο 1,2%. Σημειώνεται, ότι κατά τους τρεις τελευταίους μήνες, ο δομικός πληθωρισμός διαμορφώνεται περί το 1,1%, ενώ ο ρυθμός αύξησης των τιμών των υπηρεσιών, ο οποίος αντανακλά τη δυναμική της εγχώριας ζήτησης, είναι καθηλωμένος στο 1,6%. Η αδυναμία δυναμικής του πληθωρισμού, οδήγησε την ΕΚΤ να αναθεωρήσει, το Σεπτέμβριο, επί τα χείρω τις εκτιμήσεις του Ιουνίου για την πορεία του στα έτη 218 και 219 (βλ. Πίνακα 3). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΚΤ, ο πληθωρισμός θα ανέλθει στο 1,5% το 217, ενώ θα υποχωρήσει στο 1,2% το 218, παραμένοντας αισθητά χαμηλότερα του 6

7 Αυγ-14 Νοε-14 Φεβ-15 Μαϊ-15 Αυγ-15 Νοε-15 Φεβ-16 Μαϊ-16 Αυγ-16 Νοε-16 Φεβ-17 Μαϊ-17 Αυγ-17 29Q2 29Q4 21Q2 21Q4 211Q2 211Q4 212Q2 212Q4 213Q2 213Q4 214Q2 214Q4 215Q2 215Q4 216Q2 216Q4 217Q2 μεσοπρόθεσμου στόχου της (2%). Συνεπώς, ενισχύεται η διακήρυξη της ΕKΤ ότι, ο εξαιρετικά διευκολυντικός χαρακτήρας της νομισματικής πολιτικής εξακολουθεί να είναι αναγκαίος για τη συσσώρευση πιέσεων στον δομικό πληθωρισμό. Επιπροσθέτως, δύο παράγοντες οι οποίοι δυσχεραίνουν την άνοδο του πληθωρισμού είναι: α) η ενίσχυση του Ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, περί το 14% από τις αρχές του έτους, καθώς και έναντι άλλων νομισμάτων, β) η ανυπαρξία έντονων αυξητικών πιέσεων στους μισθούς, οι οποίες θα ενίσχυαν το κόστος παραγωγής. Σημειώνεται ότι, η εξέλιξη του κόστους εργασίας θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία πληθωριστικών πιέσεων, δεδομένου ότι η τιμή της ενέργειας δεν αναμένεται να ανακάμψει σημαντικά τα επόμενη δύο έτη (εκτιμήσεις Energy Information Administration, Αύγουστος 217). Γράφημα 13. Εξέλιξη Εναρμονισμένου ΔΤΚ και δομικού πληθωρισμού (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή) ΔΤΚ Δομικός Πληθωρισμός Linear (ΔΤΚ) Linear (Δομικός Πληθωρισμός) 2,4 1,6,8, -,8 Πηγή: Eurostat 1,5% 1,2% Πίνακας 3. Προβλέψεις εμπειρογνωμόνων ΕΚΤ για την ΖτΕ ημ/νία έκδοσης Σεπτέμβριος διαφορά Ιούνιος Σεπτ.-Ιουνίου έτος αναφοράς ΑΕΠ (%, ετήσια μεταβολή) 1,8 2,2 1,8 1,7 1,9 1,8 1,7,3,, ΕνΔΤΚ (%, ετήσια μεταβολή),2 1,5 1,2 1,5 1,5 1,3 1,6, -,1 -,1 Ποσοστό Ανεργίας 1, 9,1 8,6 8,1 9,4 8,8 8,3 -,3 -,2 -,2 Σημ.: Με πράσινο/κόκκινο σημειώνονται οι αναθεωρήσεις προς τα πάνω/κάτω. Πηγή: ΕΚΤ, Σε επίπεδο κράτους-μέλους, σημειώνεται ότι ο πληθωρισμός ενισχύθηκε ή παρέμεινε αμετάβλητος σε όλα τα κράτη-μέλη, εκτός της Ελλάδος (βλ. Πίνακα 4). Πίνακας 4. Εξέλιξη Εναρμονισμένου ΔΤΚ και δομικού πληθωρισμού (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή) 217 Αύγουστος Ιούλιος Ιούνιος Μάϊος Απρίλιος ΖτΕ 1,5 1,3 1,3 1,4 1,9 Γερμανία 1,8 1,5 1,5 1,4 2, Γαλλία 1,,8,8,9 1,4 Ιταλία 1,4 1,2 1,2 1,6 2, Ισπανία 2, 1,7 1,6 2, 2,6 Ολλανδία 1,5 1,5 1,,7 1,4 Πορτογαλία 1,3 1, 1, 1,7 2,4 Ιρλανδία,4 -,2 -,6,,7 Κύπρος,5 -,1,9,9 2,1 Ελλάδα,6,9,9 1,5 1,6 Αγορά εργασίας Το ονομαστικό ωριαίο κόστος εργασίας, στο δεύτερο τρίμηνο του 217, αυξήθηκε κατά 1,8% σε ετήσια βάση, έναντι 1,4% στο πρώτο τρίμηνο (βλ. Γράφημα 14). Τα επιμέρους στοιχεία του ωριαίου κόστους εργασίας, ο μισθός και το μη μισθολογικό κόστος, αυξήθηκαν κατά 2,% και,8% αντίστοιχα. Σε επίπεδο κράτους-μέλους, αξίζει να σημειωθεί ότι, η αύξηση των μισθών στη Γερμανία διαμορφώθηκε στο 2,9% στο δεύτερο τρίμηνο του 217, αρκετά υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΖτΕ, λόγω του εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου ανεργίας (Ιούλιος: 3,7%) σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό κενών θέσεων εργασίας (δεύτερο τρίμηνο 217: 2,7%). Αντιθέτως, στην Ισπανία, όπου το ποσοστό ανεργίας βρίσκεται στο 17,1% (Ιούλιος 217) και το ποσοστό κενών θέσεων εργασίας είναι χαμηλό (δεύτερο τρίμηνο 217:,8%), οι μισθοί αυξήθηκαν μόλις κατά,4% στο δεύτερο τρίμηνο 217. Γράφημα 14. ΖτΕ: Εξέλιξη ονομαστικού ωριαίου κόστους εργασίας και ποσοστού ανεργίας Ονομαστικό Ωριαίο Κόστος Εργασίας (%, ετήσια βάση) Ποσοστό Ανεργίας (δεξιός άξονας) 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5 Πηγή: Eurostat 12,5 12, 11,5 11, 1,5 1, 9,5 9, 8,5 Εμπορικό Ισοζύγιο Σύμφωνα με τα εποχικά διορθωμένα στοιχεία της Eurostat, τον Ιούλιο, το πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου μειώθηκε στα 18,6 δισ. από 21,7 δισ. το Ιούνιο, ήτοι μειωμένο κατά,7δισ. (ή, 3,6%) σε σχέση με τον Ιούλιο του 216. Σε επίπεδο κράτουςμέλους, σημειώνεται η άνοδος του πλεονάσματος της Γερμανίας, τον Ιούλιο, στα 14,9 δισ. (Ιούνιος: 14,5 δισ.), το οποίο συνιστά περίπου το 8% του συνολικού πλεονάσματος της ΖτΕ. Τα υψηλά πλεονάσματα στους λογαριασμούς του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου πληρωμών της Γερμανίας, έχουν οδηγήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΔΝΤ σε συστάσεις προς τη Γερμανία για συρρίκνωσή τους. Είναι ενδεικτικό ότι, οι εξαγωγές και το πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου της Γερμανίας, το 216, ανήλθαν στο 38,1% και 7,9% του ΑΕΠ, αντίστοιχα, ενώ, το 217, εκτιμάται ότι θα διαμορφωθούν στο 39,5% και 7,8% (εκτιμήσεις ΔΝΤ, Ιούλιος 217). Γερμανία Δείκτης εμπιστοσύνης των επενδυτών (ZEW) Ο δείκτης εμπιστοσύνης των επενδυτών (ZEW) για την ανάπτυξη της οικονομίας της Γερμανίας τους επόμενους έξι μήνες, ανήλθε τον Σεπτέμβριο, στις 17, μονάδες, έναντι 1, μονάδων τον Αύγουστο. Η άνοδος του δείκτη αποδίδεται στον επιταχυνόμενο ρυθμό αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας κατά το δεύτερο τρίμηνο (δεύτερο τρίμηνο: 2,1%, πρώτο τρίμηνο: 1,9%, σε ετήσια βάση) Ωστόσο, παρά την ενίσχυση του δείκτη, το επίπεδό του παραμένει χαμηλότερο του μακροχρόνιου μέσου όρου (23,8 μονάδες). Επιπροσθέτως, τον 7

8 Αριθμός συμβολαίων Σεπτέμβριο, ενισχύθηκαν ελαφρώς οι επενδυτικές προσδοκίες για την τρέχουσα συγκυρία στη Γερμανία (87,9 μονάδες), καθώς και οι επενδυτικές προσδοκίες για τις προοπτικές ανάπτυξης της ΖτΕ, ενώ αποδυναμώθηκαν οι προσδοκίες για την τρέχουσα συγκυρία στη ΖτΕ. Ισοτιμίες Σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου του Σικάγου, οι συνολικές καθαρές τοποθετήσεις (αγορές μείον πωλήσεις) για μη εμπορικές συναλλαγές (specs) στο ευρώ (Γράφημα 15) την εβδομάδα που Γράφημα 15. Specs θέσεις εναντίον (short) του ευρώ πολιτική θα ακολουθηθεί από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα το 218. Ελβετικό Φράγκο: Το ευρώ, εμφανίζεται ενισχυμένο έναντι του φράγκου στην αρχή της εβδομάδας, κινούμενο στην περιοχή των 1,1466 φράγκων. Σημειώνεται ότι το ευρώ ενισχύεται έναντι του φράγκου από την αρχή του έτους κατά 7,%. Βάσει των δημοσιευθέντων νομισματικών στοιχείων της ΤτΕλβετίας (SNB), την προηγούμενη εβδομάδα, εκτιμάται ότι δεν υπήρξε παρέμβασή της στην αγορά συναλλάγματος για αποτροπή ενίσχυσης του φράγκου, καθώς το ποσό των μετρητών που οι εμπορικές τράπεζες της Ελβετίας είχαν καταθέσει στην SNB, αυξήθηκε οριακά στα 579,3 δισ. φράγκα για την εβδομάδα που έληξε στις 15 Σεπτεμβρίου, από 578,99 δισ. φράγκα που ήταν την εβδομάδα μέχρι και τις 8 Σεπτεμβρίου Πηγή: CFTC,IMM, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank έληξε στις 12 Σεπτεμβρίου μειώθηκαν κατά συμβόλαια, με αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές θέσεις να διαμορφωθούν στα συμβόλαια από που ήταν την προηγούμενη εβδομάδα. Σημειώνεται ότι πρόκειται για τη δεύτερη εβδομαδιαία μείωση που καταγράφεται από τις 29 Αυγούστου. Ευρώ: Το ευρώ εμφανίζεται οριακά εξασθενημένο ενισχυμένο σε εβδομαδιαία βάση έναντι του δολαρίου-ηπα, κινούμενο υψηλότερα κατά 15,6% από το χαμηλό των τελευταίων 14 ετών ($1,342) που κατέγραψε στις 3 Ιανουαρίου 217. Η ισοτιμία ευρώ-δολαρίου το πρωί της 18ης Σεπτεμβρίου στην Ευρώπη διαμορφωνόταν περί τα 1,196 USD/EUR με αποτέλεσμα το ευρώ να σημειώνει από την αρχή του έτους κέρδη 13,8%, έναντι του δολαρίου. Το ενδιαφέρον των επενδυτών είναι στραμμένο στη διήμερη συνάντηση (19-2 Σεπτεμβρίου) της Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής (FOMC) της Fed, στη διάρκεια της οποίας αναμένεται να συζητηθεί πέρα της πορείας των επιτοκίων, ο περιορισμός του ομολογιακού χαρτοφυλακίου της Ομοσπονδιακής Τραπέζης. Οι επενδυτές δεν προσδοκούν αλλαγή των επιτοκίων αλλά θα προσπαθήσουν να ανιχνεύσουν τις προθέσεις της Fed σχετικά με τις πιθανότητες να υπάρξει μια νέα αύξηση των επιτοκίων περί τα τέλη του τρέχοντος έτους και ποια Στερλίνα: Θετική η εικόνα της στερλίνας σε εβδομαδιαία βάση, καθώς στις 18 Σεπτεμβρίου κατέγραφε κέρδη τόσο έναντι του δολαρίου-ηπα (1,354 USD/GBP), όσο και έναντι του ευρώ (,8833 GBP/EUR). Σωρευτικά η στερλίνα καταγράφει απώλειες 3,7% έναντι του ευρώ από την αρχή του έτους και κέρδη 9,8% σε σχέση με το δολάριο. Σημειώνεται ότι από την ημέρα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος της 23 ης Ιουνίου 216, η στερλίνα έχει διολισθήσει κατά 8,6% έναντι του δολαρίου και κατά 15,2% έναντι του ευρώ. Η στερλίνα ενισχύθηκε μετά την συνεδρίαση της Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής της Τραπέζης της Αγγλίας (ΒοΕ) την περασμένη εβδομάδα, καθώς οι αξιωματούχου της Κεντρικής Τραπέζης εξέφρασαν την άποψη ότι εάν η οικονομία έχει την αναμενόμενη πορεία μια αύξηση των επιτοκίων θα μπορούσε να συμβεί στους επόμενους μήνες. Ωστόσο, η άνοδος της στερλίνας περιορίσθηκε μετά τις δηλώσεις του Διοικητή της Τραπέζης της Αγγλίας, Mark Carney, ότι οι προσεχείς αυξήσεις των επιτοκίων θα πραγματοποιηθούν με σταδιακό ρυθμό και θα έχουν περιορισμένη έκταση. Σημειώνεται ότι υπό τις παρούσες συνθήκες η αγορά τιμολογεί την αύξηση του βασικού επιτοκίου της ΒοΕ στη συνεδρίαση της 14ης Δεκεμβρίου κατά,25% με πιθανότητα 7,9% όταν στις 11 Σεπτεμβρίου η πιθανότητα ήταν 26,4%. Η πολιτική αβεβαιότητα δεν έχει εκλείψει, καθώς οι διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχουν αναβληθεί για την εβδομάδα της 25ης Σεπτεμβρίου, ενώ από την πλευρά της ΕΕ διαμηνύεται ότι οι συνομιλίες για τις μελλοντικές εμπορικές σχέσεις της Βρετανίας με την ΕΕ μπορούν να ξεκινήσουν μόνο αφού οι 27 κυβερνήσεις της ΕΕ εκτιμήσουν, ότι καταγράφεται ικανοποιητική πρόοδος στους όρους της αποχώρησης (Brexit). 8

9 Μάρτιος 215 Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ιανουάριος 216 Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ιανουάριος 217 Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος 217 Σε επίπεδο ανάληψης επενδυτικού κινδύνου, το ασφάλιστρο κινδύνου (CDS-credit default swaps) πενταετούς διάρκειας, διαμορφωνόταν στις 18 Σεπτεμβρίου στα 23,2 bps από 21,7 bps που ήταν την προηγούμενη εβδομάδα. Αγορές ομολόγων Η πορεία του προγράμματος QE της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης (ΕΚΤ) Οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ (Γράφημα 16) την εβδομάδα μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου στο πλαίσιο εφαρμογής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE), ανήλθαν στα 1.731,3 δισ. με αποτέλεσμα ο μέσος εβδομαδιαίος όρος από την έναρξη του προγράμματος να υπολογίζεται στα 13,1 δισ. Παράλληλα, στην ίδια περίοδο, η ΕΚΤ προχώρησε σε αγορές καλυμμένων ομολόγων, αξίας 1.27 εκατ. και πωλήσεις Asset-backed securities αξίας 13 εκατ. Επίσης, η ΕΚΤ πραγματοποίησε την περασμένη εβδομάδα αγορές εταιρικών και ασφαλιστικών ομολογιακών τίτλων αξίας εκατ. ενώ από τις 8 Ιουνίου 216 έχει συνολικά αγοράσει 111,2 δισ. Γράφημα 16. Πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΕΚΤ δισ. Εφαρμογή προγράμματος: 132 εβδομάδες 8 Ανώτατο όριο αγορών μήνα Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, Διεύθυνση Oικονομικών Μελετών-Alpha Bank Στην Ελληνική αγορά ομολόγων, το εύρος τιμών (αγορά) του 1ετούς ομολόγου λήξης 24 Φεβρ. 227 διαμορφωνόταν το πρωί της 18ης Σεπτεμβρίου μεταξύ 88,11-88,5 ήτοι απόδοση 5,41%-5,47%. Υπενθυμίζεται, ότι στις 18 Ιουλίου 217 το 1ετές ομόλογο της Ελληνικής Δημοκρατίας κατέγραψε χαμηλό αποδόσεως 5,25% και στις υψηλό αποδόσεως 19,27%. Γράφημα 17. Αποδόσεις 1ετών ομολόγων Γερμανία Ολλανδία Γαλλία Πορτογαλία Ιταλία Ισπανία Ελλάδα,33,45,46,57,63,72 2,8 2,54 1,95 2,12 1,54 1, Πηγή: Reuters, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank 11-Σεπ-17 Ανώτατο όριο αγορών μήνα 5,48 5,41 18-Σεπ-17 Η διαφορά απόδοσης μεταξύ του Ελληνικού 1ετούς και Γερμανικού ομολόγου (spread) υποχώρησε στις 497 μονάδες βάσης. Παράλληλα, η απόδοση του 1ετούς Γερμανικού ομολόγου, ως σημείο αναφοράς του κόστους δανεισμού της Ζώνης του Ευρώ, ανήλθε στο,45% (Γράφημα 17). Το 1ετές ομόλογο της Πορτογαλίας στις 18 Σεπτεμβρίου κατέγραφε απόδοση 2,54%, της Ισπανίας 1,6% και της Ιταλίας 2,12%. Η διαφορά απόδοσης του 1ετούς Πορτογαλικού ομολόγου σε σχέση με την αντίστοιχη του Γερμανικού, υποχώρησε σε εβδομαδιαία βάση στις 29 μ.β. ενώ του 1ετούς Ιταλικού ομολόγου ανήλθε στις 167 μ.β. (Πίνακας 5). Στις ΗΠΑ, η απόδοση του 1-ετούς ομολόγου διαμορφωνόταν στο 2,23% στις 18 Σεπτεμβρίου 217. Πίνακας 5. Διαφορά αποδόσεων 1ετών ομολόγων της ΖτΕ με το αντίστοιχο 1ετές της Γερμανίας 18-Σεπ Σεπ-17 Διαφορά μβ* Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Γαλλία Ολλανδία Πηγή: Reuters Κύπρος Standard & Poor s Στις 15 Σεπτεμβρίου, ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor s διατήρησε την πιστοληπτική ικανότητα της Κύπρου στο ΒΒ+ αλλά αναβάθμισε τις προοπτικές της οικονομίας από σταθερές σε θετικές. Παράλληλα, επισήμανε, ότι εάν συνεχισθεί η δημοσιονομική πρόοδος και η οικονομική ανάκαμψη, θα προβεί σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου. Ο οίκος αξιολόγησης εκτιμά ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας θα διαμορφωθεί σε 3,%, σε μέσο επίπεδο, στην περίοδο Τουριστικές αφίξεις Οι τουριστικές αφίξεις αυξήθηκαν κατά 14,2%, σε ετήσια βάση, τον Αύγουστο με αποτέλεσμα να διαμορφωθούν στα άτομα από άτομα τον Αύγουστο του 216 (Γράφημα 18). Σημαντική συμβολή στην αύξηση των τουριστικών αφίξεων τον Αύγουστο, είχαν οι αφίξεις από το Ισραήλ, το Ην. Βασίλειο και τη Γερμανία Γράφημα 18. Τουριστικές αφίξεις (άτομα) *μβ=μονάδες βάσης Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 9

10 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ (ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές) Ετήσια στοιχεία ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές) -5,5-9,1-7,3-3,2,4 -,2, Ιδιωτική Κατανάλωση -6,5-9,9-7,9-2,6,4 -,2 1,4 Δημόσια Κατανάλωση -4,2-7, -7,2-6,4-1,4, -2,1 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου -19,3-2,7-23,4-8,4-4,6 -,2,1 Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 4,4,8 1,1 1,5 7,8 3,4-2, Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών -3,4-8,2-9,4-2,4 7,6,3 -,4 Γενικός Δκτ Τιμών Καταναλωτή 4,7 3,3 1,5 -,9-1,3-1,7 -,8 Ανεργία (%) 12,7 17,9 24,4 27,5 26,5 25,1 23,6 Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα, -3,1-4, -3,9-3,1-2, -1,5 Πρωτογενές Ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) (1) -5,7-3,3-1, 1,7,2,5 3,9 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 146,2 172,1 159,6 177,4 179,7 177,4 179, Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών (% ΑΕΠ) -11,4-1, -3,8-2, -1,6,1 -,6 (1) Με βάση τον ορισμό του οικονομικού π ρογράμματος π ροσαρμογής της Ελλάδας Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας Τελευταία διαθέσιμη έτος έτος Q1 Q2 Q3 Q4 περίοδος Οικονομική Δραστηριότητα Όγκος Λιανικού Εμπορίου (εκτός καυσίμων και λιπαντικών) -,5,4-2, -2,4 3,7 2,3 2,4 (Ιαν. -Ioύν.) Νέες εγγραφές Επιβατηγών Αυτοκινήτων 13,8 1,7 -,3 19,5 16,8 4, 2,3 (Ιαν.- Αύγ.) Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα (όγκος σε χιλ. μ 3 ) -,2-6,9-11,9-3,9 38,4-9,5 24, (Ιαν.-Ιούν.) Βιομηχανική Παραγωγή: Μεταποίηση 1,8 4, 1,1 7,3 5,1 2,3 3,8 (Ιαν.-Ιούλ.) Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών ΡΜΙ στη μεταποίηση 45,4 49,2 49,1 49,5 49,4 48,7 52, (Aύγ.) Δείκτης Οικονομικού Κλίματος 89,7 91,8 9,6 9,3 92,1 94,1 99, (Αύγ.) Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία 81,9 91,2 9,7 91,9 91,1 91,2 91,6 (Ιούλ.) Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών -51, -68, -68, -71, -68, -65, -57, (Αύγ.) Πιστωτική Επέκταση (τέλος περιόδου) Ιδιωτικός Τομέας -2, -1,4-2,1-2, -1,6-1,5-1,2 (Ιούλ.) Επιχειρήσεις -,9,1-1,4-1, -,5,1 -,1 (Ιούλ.) - Βιομηχανία 2,4-1,5 -,3,2 -,7-1,5-4,6 (Ιούλ.) - Κατασκευές -,9 -,7 1,,8 -,5 -,7-2,3 (Ιούλ.) - Τουρισμός,6 2,3,9,4,3 2,3 1,3 (Ιούλ.) Νοικοκυριά -3,1-2,8-3, -3, -2,8-2,8-2,4 (Ιούλ.) - Καταναλωτικά Δάνεια -2,3 -,8-1,7-1,5 -,7 -,8 -,5 (Ιούλ.) - Στεγαστικά Δάνεια -3,5-3,5-3,4-3,4-3,4-3,5-3,1 (Ιούλ.) Τιμές Δείκτης Τιμών Καταναλωτή -1,7 -,8 -,9 -,9-1, -,4,9 (Αύγουστος) Δομικός Πληθωρισμός -,5 -,1,,3 -,3 -,7,3 (Αύγουστος) Δείκτης Τιμών Διαμερισμάτων -5,1-2,4-4,4-2,5-1,5-1, -1,2 (β τρίμηνο) ΑΕΠ σε σταθερές τιμές -,2, -,8 -,4 2,1-1,,8 (β' τρίμηνο) Ιδιωτική Κατανάλωση -,2 1,4 -,7 -,7 6,1 1,1,7 (β' τρίμηνο) Δημόσια Κατανάλωση, -2,1-3,5-1,5-1,3-2, 3,3 (β' τρίμηνο) Επενδύσεις -,2,1-1,1 17,8 12,6-13,8-4,6 (β' τρίμηνο) Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 3,4-2, -1,4-9,9 1,8 4,9 9,5 (β' τρίμηνο) Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών,3 -,4-1,1-2,1 13,8 3,3 3,1 (β' τρίμηνο) Ισοζύγιο Πληρωμών (σε δις ) Εξαγωγές Αγαθών 24,8 24,5 5,5 6,1 6,3 6,6 13,8 (Ιαν.-Iουν.) Εισαγωγές Αγαθών 42, 41,1 9,7 1,2 1,1 11,1 22,9 (Ιαν.-Ιούν.) Εμπορικό Ισοζύγιο -17,2-16,6-4,2-4,1-3,8-4,5-9,2 (Ιαν.-Ιούν.) Ισοζύγιο Τρεχ/σών Συναλλαγών,2-1,1-2,4 -,4 4, -2,3-2,8 (Ιαν.-Ιούν.) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ Το παρόν δελτίο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα. Οι πληροφορίες που περιέχει προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Alpha Bank. Το παρόν δεν αποτελεί συμβουλή ή σύσταση ούτε προτροπή για την διενέργεια οποιασδήποτε συναλλαγής. Επίσης δεν συνιστά έρευνα στον τομέα των επενδύσεων κατά την έννοια της ισχύουσας νομοθεσίας και ως εκ τούτου δεν έχει συνταχθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Η Alpha Bank δεν υποχρεούται να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί το δελτίο αυτό ούτε να προβαίνει σε ανακοινώσεις ή ειδοποιήσεις σε περίπτωση που οποιοδήποτε στοιχείο, γνώμη, πρόβλεψη ή εκτίμηση που περιέχεται σε αυτό μεταβληθεί ή διαπιστωθεί εκ των υστέρων ως ανακριβής. Η Alpha Bank και οι θυγατρικές της, καθώς επίσης τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα στελέχη και οι υπάλληλοι αυτών δεν παρέχουν καμία διαβεβαίωση ούτε εγγυώνται την ακρίβεια, την πληρότητα και την ορθότητα των πληροφοριών που περιέχονται και των απόψεων που διατυπώνονται στο παρόν ή την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένη χρήση και δεν φέρουν καμία ευθύνη για οποιανδήποτε άμεση ή έμμεση ζημία θα μπορούσε τυχόν να προκύψει σε σχέση με οποιανδήποτε χρήση του παρόντος και των πληροφοριών που περιέχει εν όλω ή εν μέρει. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση αυτού του δελτίου ή τμήματος του πρέπει υποχρεωτικά να αναφέρει την Alpha Bank ως πηγή προελεύσεώς του. 1