Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 11 Αυγούστου Ελληνική Οικονομία

Transcript

1 Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 11 Αυγούστου 2017 Ελληνική Οικονομία Το πρώτο πεντάμηνο του 2017 το ποσοστό ανεργίας συνέχισε να αποκλιμακώνεται, σύμφωνα με τα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, και διαμορφώθηκε το Μάιο σε 21,7% (με βάση τα εποχικώς διορθωμένα στοιχεία), από 23,2% τον Ιανουάριο του 2017 και 23,4% τον Δεκέμβριο του Επιπλέον, με βάση τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος ΕΡΓΑΝΗ, το ισοζύγιο ροών μισθωτής απασχόλησης (προσλήψεις μείον αποχωρήσεις) του ιδιωτικού τομέα στο επτάμηνο Ιανουαρίου-Ιουλίου 2017 ήταν θετικό και διαμορφώθηκε στο υψηλότερο επίπεδο σε σχέση με τα επτάμηνα των προηγούμενων ετών (Γράφημα 1). Διατηρούνται συνεπώς οι κύριες τάσεις στην αγορά εργασίας την τελευταία τριετία οι οποίες οδήγησαν στην πτώση του ποσοστού ανεργίας κατά 6,2 εκατοστιαίες μονάδες του εργατικού δυναμικού σε σχέση με το υψηλότερο επίπεδο που είχε φθάσει τον Σεπτέμβριο του 2013 (27,9%). Συνισταμένη αυτών των τάσεων είναι η αύξηση της απασχόλησης παρά τη στασιμότητα της οικονομικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα οι τάσεις αυτές μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως ακολούθως: (α) ο σταδιακός περιορισμός της διαρθρωτικής ανεργίας που είχε ενταθεί κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και αντανακλούνταν στην αναντιστοιχία μεταξύ των προσφερόμενων θέσεων εργασίας και των προσδοκιών όσων αναζητούσαν εργασία. Η μακρόχρονη αναζήτηση οδήγησε σε προσαρμογή των προσδοκιών σε σχετικά χαμηλότερες αμοιβές και σε ευέλικτες μορφές απασχόλησης ως συνέπεια των μεταρρυθμίσεων που έλαβαν χώρα τα προηγούμενα έτη. Είναι ενδεικτικό ότι οι νέες προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα (στοιχεία ΕΡΓΑΝΗ) που αφορούν συμβάσεις μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης υπερβαίνουν τις νέες συμβάσεις πλήρους απασχόλησης και διαμορφώνονται στο 52,1% του συνόλου των νέων προσλήψεων (επτάμηνο 2014: 46,8%). Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η μερική απασχόληση βαίνει αύξουσα και αποτελούσε το 90,5 Πηγή: ΕΡΓΑΝΗ 116,8 Γράφημα 1. Ισοζύγιο Ροών (σε χιλ.άτομα) Ιανουαρίου-Ιουλίου κάθε έτους 35,7 62,1 30,7 33,4 91,6 189,6 186,5 253,9 263, ,5% του συνόλου των απασχολουμένων στο πρώτο τρίμηνο του 2017, έναντι 6,5% στο πρώτο τρίμηνο του Επιπλέον, οι αυτοαπασχολούμενοι (που αποτελούν περίπου το 30% του συνόλου των απασχολουμένων) διαμορφώθηκαν στις χιλ. στο πρώτο τρίμηνο του 2017, από χιλ. στο πρώτο τρίμηνο του (β) η μείωση της κυκλικής ανεργίας ως αποτέλεσμα της εισόδου σε ανοδική φάση ορισμένων κλάδων της ελληνικής οικονομίας όπως ο τουρισμός και η βιομηχανία η οποία αποτυπώνεται στην αύξηση του αριθμού των τουριστών κατά 2,4% σε ετήσια βάση στο πεντάμηνο του 2017 και του δείκτη βιομηχανικής παραγωγής κατά 6,8% σε ετήσια βάση στο πεντάμηνο του 2017 αντιστοίχως. Ειδικότερα στο Γράφημα 2 αποτυπώνεται η πορεία της απασχόλησης του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα καθώς και του δημόσιου τομέα και του κλάδου «εμπόριο-μεταφορές-τουρισμός» που αποτελούν κύριους κλάδους των υπηρεσιών. Τα ανωτέρω αποτελούν βασικούς κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας υπό την έννοια ότι απασχολούν το 83% του συνόλου των εργαζομένων. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 2, ο κλάδος «εμπόριομεταφορές-τουρισμός» παρουσίασε τη μεγαλύτερη αύξηση στην απασχόληση (κατά 10% από το πρώτο τρίμηνο του 2013), λόγω κυρίως του τουρισμού και των μεταφορών και ακολουθεί η βιομηχανία, εξαιρουμένων των κατασκευών. Η αύξηση της απασχόλησης στη βιομηχανία και τον τουρισμό, δηλαδή στους εμπορεύσιμους κλάδους της οικονομίας αποτελεί θετική εξέλιξη, αποτυπώνοντας ενδεχομένως τις ενδείξεις για την στροφή του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας προς την παραγωγή εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Στον κλάδο των κατασκευών έχει μειωθεί σημαντικά η απασχόληση λόγω κυρίως της κατάρρευσης της οικοδομικής δραστηριότητας στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και της στασιμότητας των δημοσίων έργων ενώ είναι αξιοσημείωτη η αύξηση της απασχόλησης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (που περιλαμβάνει δημόσια διοίκηση και άμυνα, υγεία, εκπαίδευση) την τελευταία διετία Γράφημα 2. Απασχόληση στον Πρωτογενή-Δευτερογενή Τομέα και σε Βασικούς Κλάδους Υπηρεσιών Ποσοστό επί της συνολικής (Q1 2013=100) απασχόλησης 32,2% Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι Πρωτογενής Τομέας Κατασκευές και Ακίνητη Περιουσία Δημόσιος Τομέας 11,2% 23,0% 12,4% 4,2% Δευτερογενής εξ.κατασκευών Εμπόριο-Μεταφορές-Τουρισμός

2 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα συνεχίζει την καθοδική της πορεία, ενώ η απασχόληση στο χρηματοοικονομικό σύστημα παρουσιάζει μικρή ανάκαμψη μετά τη μεγάλη καθίζηση των προηγουμένων ετών (Γράφημα 3) (γ) η μείωση του εργατικού δυναμικού τόσο σε απόλυτο αριθμό κατά 238,9 χιλιάδες άτομα στην περίοδο 2010 Μάιος 2017 όσο και ως ποσοστό στον πληθυσμό (κατά 0,4 εκατοστιαίες μονάδες). Η μείωση αυτή συνδέεται με την αύξηση των ατόμων που απογοητεύτηκαν μετά από πολυετή αναζήτηση ικανοποιητικής θέσης απασχόλησης και είτε αποσύρθηκαν από την αγορά εργασίας είτε μετανάστευσαν στο εξωτερικό αποδυναμώνοντας το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας. Ειδικότερα, όπως παρατηρείται στο Γράφημα 4, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, ο αριθμός των οικονομικά ενεργών που μεταναστεύουν ετησίως στο εξωτερικό παραμένει σε επίπεδα κατά πολύ υψηλότερα από ό,τι την προηγούμενη δεκαετία. Συνολικά στην περίοδο ο αριθμός των Ελλήνων που μετανάστευσαν ανήλθε συνολικά σε 320 χιλ. άτομα. 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 Γράφημα 3. Απασχόληση στους Λοιπούς Κλάδους Υπηρεσιών (Q1 2013=100) Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι Τέχνες και ψυχαγωγία Επαγγελματικές και Διοικητικές Δραστηριότητες Χρηματοπιστωτικός Ενημέρωση και Επικοινωνία Γράφημα 4. Αριθμός Ελλήνων Μεταναστών κατ Ετος (σε χιλ. άτομα) 19,1 19,8 28,3 53,2 65,3 62,1 Ποσοστό επί της συνολικής απασχόλησης 55,6 56,0 0, Πηγή: Eurostat Συνεπώς, οι κύριες προκλήσεις των επομένων ετών είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης, ώστε να στηριχθεί το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, και η συγκράτηση και έπειτα η επιστροφή των Ελλήνων εργαζομένων, και ιδιαίτερα αυτών με υψηλή εξειδίκευση (brain drain), στο εξωτερικό. Η επίτευξη των ανωτέρω στόχων προϋποθέτει: πρώτον, την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας ώστε η επερχόμενη ανάκαμψη να στηριχθεί στις παραγωγικές επενδύσεις και όχι μόνο στην καταναλωτική δαπάνη, και δεύτερον, τη μείωση του κόστους εργασίας που επετεύχθη με σημαντικό 2,2% 3,2% 9,1% 2,6% κοινωνικό κόστος και βελτίωσε την ανταγωνιστικότητα δημιουργώντας τις συνθήκες για την προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων να μην αντισταθμισθεί από την αύξηση του μη μισθολογικού κόστους μέσω των αυξημένων ασφαλιστικών εισφορών και φορολογικών συντελεστών. Η Βιομηχανική Παραγωγή στο Πρώτο Εξάμηνο 2017: Την περίοδο Ιανουάριος-Ιούνιος 2017, ο Γενικός Δείκτης της Βιομηχανίας αυξήθηκε κατά 6,0%, σε ετήσια βάση, έναντι μικρότερης αύξησης κατά 2,1% την ίδια περίοδο του Η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής στο πρώτο εξάμηνο του 2017, σε ετήσια βάση, οφείλεται στην αύξηση της παραγωγής στους τομείς ορυχείαλατομία (+9,4%), μεταποίηση (+4,2%) και ηλεκτρισμός (+14,1%). Αντίθετα, ο δείκτης παραγωγής στην παροχή νερού μειώθηκε (-1,7%). Από τους επιμέρους τομείς της βιομηχανίας, η μεταποιητική βιομηχανία επηρεάζει περισσότερο την εξέλιξη του γενικού δείκτη καθώς έχει συντελεστή στάθμισης 69,5%. Από τους 24 κλάδους της μεταποίησης, οι σχεδόν μισοί παρουσίασαν θετικό ετήσιο ρυθμό μεταβολής στον δείκτη παραγωγής στο πρώτο εξάμηνο, εκ των οποίων οι πιο σημαντικοί, με βάση την στάθμιση, είναι ο κλάδος των τροφίμων (+0,9%), των παραγώγων πετρελαίου και άνθρακα (+10,5%), των βασικών μετάλλων (23,2%), των φαρμακευτικών προϊόντων (+12,0), της κατασκευής μεταλλικών προϊόντων (+10,2%) κ.α. Αντίθετα μείωση της παραγωγής στο πρώτο εξάμηνο του 2017, σε ετήσια βάση παρουσίασαν κλάδοι όπως ποτά, καπνός, μη μεταλλικά ορυκτά, ένδυση, υπόδηση, κ.α. (Γράφημα 5). Γράφημα 5. Ετήσια % Μεταβολή σε Επιλεγμένες Μεταποιητικές Βιομηχανίες, Α Εξάμηνο 2017 Βασικά Μέταλλα Φάρμακα Μεταλικά Προϊόντα Καύσιμα Τρόφιμα Μη-μεταλ. Ορυκτά Δέρματα-Υπόδηση Ένδυση Ποτά Καπνός -21,5% -6,6% -11,0% -0,3% -2,2% 0,9% 12,0% 10,2% 10,5% 23,2% Όσον αφορά στις προσδοκίες στην βιομηχανία, επισημαίνεται ότι τον Ιούλιο του 2017, με βάση τα στοιχεία του ΙΟΒΕ, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών, παρέμεινε σχεδόν στο ίδιο επίπεδο σε σχέση με τον Ιούνιο και διαμορφώθηκε στις 91,6 μονάδες (Ιούνιος 2017: 92 μονάδες). Επιπλέον, και ο δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών Markit για τον τομέα της μεταποίησης, που αντανακλά τις επιχειρηματικές συνθήκες του τομέα, παρέμεινε στις 2

3 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων 50,5 μονάδες τον Ιούλιο, όπως και τον Ιούνιο, διατηρήθηκε δηλαδή στο επίπεδο άνω των 50 μονάδων (Γράφημα 6). Σημειώνεται ότι το 50 είναι το όριο που προσδιορίζει την ανάπτυξη ή όχι του τομέα της μεταποίησης Γράφημα 6. Δείκτης Βιομηχανικής παραγωγής, Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία και ΡΜΙ στη Μεταποίηση ,0 Ιαν-15 Ιουν-15 Νοε-15 Απρ-16 Σεπ-16 Φεβ-17 Ιουλ-17 Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής, αριστερός άξονας Δκτ. Προσδοκιών Βιομηχανία, αριστερός άξονας PMI (δείκτης υπευθύνων προμηθειών), δεξιός άξονας Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ, Markit Διεθνές Εμπόριο Αγαθών Πρώτο Εξάμηνο 2017: Εμπορικό Ισοζύγιο Την περίοδο Ιανουάριος-Ιούνιος 2017, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου διευρύνθηκε κατά 2 δισ. περίπου ή κατά 20,7%, έναντι μικρότερης αύξησης του κατά 3,4% στην αντίστοιχη περίοδο του Τούτο προέκυψε ως το αποτέλεσμα της μεγαλύτερης αύξησης των συνολικών εισαγωγών (+19,3%) που διαμορφώθηκαν στα 25,8 δισ. από εκείνη των εξαγωγών (+18,2%) που ανήλθαν στα 14,2 δισ.. Σημειώνεται ότι και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου χωρίς τα καύσιμα διευρύνθηκε κατά 16,2% ή κατά 1,4 δισ. στο πρώτο εξάμηνο του 2017, έναντι αύξησης κατά 15,7% στην αντίστοιχη περίοδο του Συνολικές Εξαγωγές Στο πρώτο εξάμηνο του 2017, ο 12-μηνος ρυθμός αύξησης των εξαγωγών διαμορφώθηκε σε 18,2%, έναντι μείωσης κατά 7,8% στην αντίστοιχη περίοδο του Σημειώνεται η θεαματική επίδοση των εξαγωγών τους πρώτους μήνες του τρέχοντος έτους και κυρίως κατά τον μήνα Μάρτιο και Μάιο (Ιαν.:+ 24,7%, Φεβ.:+10,5%, Μαρτ.:+27,1%, Απρ.: +10,0%, Μάιος: +25,8%, Ιούν.:+11,8%, σε ετήσια βάση). Βασική αιτία είναι η κάθετη αύξηση, κατά 52%, των εξαγωγών των πετρελαιοειδών το πρώτο εξάμηνο του έτους, σε ετήσια βάση, τόσο λόγω της αύξησης της τιμής του αργού πετρελαίου όσο και της αυξημένης ζήτησης για καύσιμα εξαιτίας των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικράτησαν τους πρώτους μήνες του έτους. Σημειώνεται ότι οι εξαγωγές καυσίμων αποτελούσαν στο πρώτο εξάμηνο του έτους το 31% των συνολικών εξαγωγών. 55,0 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 Αναφορικά με την εξέλιξη των εξαγωγών ανά προϊόν στο πρώτο εξάμηνο του 2017, σύμφωνα με την ανάλυση του εξωτερικού εμπορίου της ΕΛΣΤΑΤ, εκτός των πετρελαιοειδών (+51,8%), σημαντική αύξηση, σε ετήσια βάση, παρουσίασαν οι πρώτες ύλες (+39,0%), τα χημικά προϊόντα (+12,8%) και τα βιομηχανικά είδη (+12,0%). Απεναντίας όπως παρατηρείται στο Γράφημα 7, τα προϊόντα που παρουσίασαν μειωμένες εξαγωγές σε σχέση με πέρυσι, ήσαν τα έλαια (-15,1%), τα μηχανήματα (- 3,9%) και τα ποτά-καπνός (-1,6%). 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% Γράφημα 7. Εξαγωγές Αγαθών, A' εξάμηνο 2017 % ετήσιες μεταβολές 3,4% Τρόφιμα -1,6% Ποτά /Καπνός 39,0% 51,8% Τέλος όσον αφορά στην διάρθρωση των εξαγωγών σημειώνεται ότι οι περισσότερες εξαγωγές εκτός από τα καύσιμα πραγματοποιήθηκαν από τον ευρύτερο κλάδο των τροφίμων (συμπεριλαμβάνονται τρόφιμα, ποτά, καπνός, έλαια) κατά 20%, των βιομηχανικών ειδών κατά 23% και των χημικών προϊόντων κατά 11% (Γράφημα 8). Γράφημα 8. Διάρθρωση Εξαγωγών, A' Εξάμηνο 2017 Βιομ. Είδη 23% Πρώτες Ύλες Μηχα νήματα 9% Χημικά 11% Ελαια 2% 1.1. Εξαγωγές χωρίς καύσιμα 12,8% 12,0% -15,1% Καύσιμα Ελαια Χημικά Βιομ. Είδη Λοιπά 2% Τρόφιμα 15% Καύσιμα 31% -3,0% Μηχα νήματα Ποτά /Καπνός 3% Πρώτες Ύλες 4% Ο ρυθμός αύξησης των εξαγωγών εκτός καυσίμων διαμορφώθηκε σε 7,6%, σε ετήσια βάση, το πρώτο εξάμηνο 2017, έναντι μικρής μείωσης κατά 1,2% την αντίστοιχη περίοδο του Αναφορικά με την κατεύθυνση των εξαγωγών αυτών, οι εξαγωγές προς την Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκαν κατά 6,9% στο πρώτο εξάμηνο του 2017, σε ετήσια βάση, ενώ οι εξαγωγές προς τις τρίτες χώρες αυξήθηκαν σημαντικά κατά 9,1%. Σημειώνεται ότι το 68,5% των εξαγωγών αγαθών εκτός καυσίμων απορροφήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το υπόλοιπο 31,5% από τις τρίτες χώρες. 3

4 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων 2. Συνολικές Εισαγωγές Στο πρώτο εξάμηνο του 2017, οι συνολικές εισαγωγές αυξήθηκαν σημαντικά κατά 19,3%, περισσότερο από ό,τι αυξήθηκαν οι εξαγωγές, έναντι μείωσης κατά 3,1% στο αντίστοιχο διάστημα του Οι εισαγωγές επηρεάστηκαν γενικά από τους ιδίους παράγοντες που επηρέασαν και τις εξαγωγές κατά το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, και επιπλέον από την αύξηση της εγχώριας ζήτησης που συνοδεύει την βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας. Σημειώνεται ότι οι εισαγωγές καυσίμων, που περιλαμβάνουν κυρίως το αργό πετρέλαιο, σημείωσαν στο πρώτο εξάμηνο του 2017 σημαντική αύξηση κατά 50,3%. Επιπλέον, στο πρώτο εξάμηνο του 2017, εκτός των πετρελαιοειδών, σημαντική αύξηση, σε ετήσια βάση, παρουσίασαν οι εισαγωγές σε μηχανήματα (+21,0%), έλαια (+15,7%), πρώτες ύλες (+13,2%) αλλά και τα βιομηχανικά είδη (+9,1%), τα τρόφιμα (+7,9%) και τα χημικά προϊόντα (+5,5%). Αντίθετα, μείωση παρουσίασαν, σε σχέση με πέρυσι, οι εισαγωγές των ποτών-καπνού (-3,2%) (Γράφημα 9). 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% Γράφημα 9. Εισαγωγές Αγαθών, A' εξάμηνο 2017 % ετήσιες μεταβολές 7,9% Τρόφιμα -3,2% 13,2% 50,3% 15,7% 5,5% 9,1% Ποτά Πρώτες Καύσιμα Ελαια Χημικά Βιομ. /Καπνός Ύλες Είδη Τέλος, όσον αφορά στην διάρθρωση των εισαγωγών ανά εισαγόμενο προϊόν σημειώνεται ότι, οι περισσότερες εισαγωγές εκτός από τα καύσιμα (24%) γίνονται σε μηχανήματα κατά 25%, σε βιομηχανικά είδη κατά 22% και σε χημικά προϊόντα κατά 15% (Γράφημα 10). Γράφημα 10. Διάρθρωση Εισαγωγών, A' εξάμηνο 2017 Μηχα νήματα 25% Βιομ. Είδη 22% Λοιπά 0,4% Τρόφιμα 11% Χημικά 15% Ποτά /Καπνός 1% Πρώτες Ύλες 2% Καύσιμα 24% Ελαια 1% 21,0% Μηχα νήματα 2.1. Εισαγωγές χωρίς καύσιμα Οι εισαγωγές χωρίς τα καύσιμα αυξήθηκαν κατά 11,8% στο πρώτο εξάμηνο του 2017, έναντι αύξησης κατά 6,4% στην αντίστοιχη περίοδο του Η άνοδος των εισαγωγών, όσο ανακάμπτει η οικονομική δραστηριότητα, εκτιμάται ότι θα επιβαρύνει τις εξωτερικές συναλλαγές. Σχετικά με την προέλευση των ανωτέρω εισαγωγών, η αύξηση τους προήλθε κυρίως από τρίτες χώρες κατά 22,8%, έναντι κατά πολύ μικρότερης αύξησης κατά 6,0% από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σημειώνεται ότι μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών εκτός καυσίμων προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά ποσοστό 63%. Η παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί να εμφανίζει σημεία βελτίωσης, γεγονός που οδήγησε τον οίκο πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch να αναθεωρήσει τις προβλέψεις του περασμένου Ιουνίου για την ανάπτυξη (Γράφημα 11). Συγκεκριμένα, ο ρυθμός ανάπτυξης για το 2017 αναθεωρήθηκε στο 3,0% έναντι 2,9% που ήταν τον Ιούνιο και ο ρυθμός ανάπτυξης του 2018 στο 3,2% από 3,1% που ήταν τον Ιούνιο. Γράφημα 11. Οι προβλέψεις του οίκου πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch για το παγκόσμιο ΑΕΠ (%) 3,5 3,0 2,5 Πηγή: Fitch 2,9 3,0 Οι αναθεωρήσεις αποδίδονται κυρίως στην καλή επίδοση των αναδυόμενων αγορών και ειδικότερα της Κίνας, καθώς η ανάκαμψη στις συγκεκριμένες οικονομίες ήταν πιο έντονη από ότι αρχικώς αναμενόταν. Παράλληλα, τα οικονομικά δεδομένα υποδηλώνουν συγχρονισμένη παγκόσμια οικονομική επέκταση τόσο στις προηγμένες, όσο και στις αναδυόμενες οικονομίες. Το πραγματικό ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε κατά 6,9% σε ετήσια βάση το δεύτερο τρίμηνο του 2017 (υψηλότερα από την εκτίμηση του 6,7% - Global Economic Outlook June 2017), ενώ το ονομαστικό ΑΕΠ αυξήθηκε πάνω από 11% σε ετήσια βάση, από το χαμηλό του 6,4% που είχε σημειώσει το τέταρτο τρίμηνο του Η πρόσφατη επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης στην Κίνα, ενδεχομένως να επηρεάσει τη ζήτηση για κατοικίες εντός του 2018, ωστόσο ο ρυθμός ανέγερσης κατοικιών, διατηρείται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Επιπλέον, οι εξαγωγές 3, Ιούνιος 2017 Αύγουστος ,2 4

5 Ιουλ-07 Ιαν-08 Ιουλ-08 Ιαν-09 Ιουλ-09 Ιαν-10 Ιουλ-10 Ιαν-11 Ιουλ-11 Ιαν-12 Ιουλ-12 Ιαν-13 Ιουλ-13 Ιαν-14 Ιουλ-14 Ιαν-15 Ιουλ-15 Ιαν-16 Ιουλ-16 Ιουλ-17 Ιουλ-15 Σεπ-15 Νοε-15 Ιαν-16 Μαρ-16 Μαϊ-16 Ιουλ-16 Σεπ-16 Νοε-16 Μαρ-17 Μαϊ-17 Ιουλ-17 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων καταγράφουν σαφή βελτίωση στο πρώτο εξάμηνο του Ο οίκος αξιολόγησης Fitch, αν και αναμένει επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα το 2017 και το 2018 σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, αναθεώρησε προς τα πάνω τις προβλέψεις του. Ειδικότερα η πρόβλεψη για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ το 2017, αναθεωρήθηκε υψηλότερα κατά 0,2% φθάνοντας το 6,7% και για το 2018 αναθεωρήθηκε προς τα πάνω κατά 0,4% σε 6,3%. Το ΑΕΠ στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 0,6% (μη ετησιοποιημένο) κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2017, σύμφωνα με τις προβλέψεις του οίκου του περασμένου Ιουνίου, σαφώς βελτιωμένο από την αύξηση του 0,3% που καταγράφηκε στο 1ο τρίμηνο του Η ανάκαμψη των επιχειρηματικών επενδύσεων συνεχίζεται και οι σχετικοί δείκτες υποδεικνύουν περαιτέρω ενίσχυση τους. Η δημοσιονομική χαλάρωση αναμένεται να συνεισφέρει σε μια μικρή αύξηση της ανάπτυξης το επόμενο έτος, ενώ θετική θα είναι η συνεισφορά των εξαγωγών. Όσον αφορά την Ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) ο οίκος αξιολόγησης Fitch, διαπιστώνει την προσήλωση της στην πορεία ομαλοποίησης της νομισματικής πολιτικής, παρά την πρόσφατη υποχώρηση του πληθωρισμού, ενώ δεν αποκλείει το ενδεχόμενο να ξεκινήσει μερική επανεπένδυση ομολόγων που λήγουν εντός των επομένων μηνών, τα οποία απέκτησε στο χαρτοφυλάκιο της, μέσω των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης. Ο οίκος συνεχίζει να προσδοκά περαιτέρω αύξηση των επιτοκίων της Fed μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Στην Ευρωζώνη, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης αυξήθηκε κατά 0,6% το δεύετρο τρίμηνο του 2017 (υπερβαίνοντας την εκτίμηση 0,5% του οίκου τον Ιούνιο) με θετικές εκπλήξεις τόσο στη Γαλλία, όσο και στην Ισπανία. Σημαντικά βελτιωμένο είναι το κλίμα για τις εξαγωγές, ενώ η σημαντική πτώση της ανεργίας, ενισχύει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και επιβεβαιώνει την εκτίμηση ότι η ανάπτυξη αυτή τη στιγμή κινείται υψηλότερα από τον μέσο όρο των τελευταίων ετών. Σε αυτό το πλαίσιο, ενισχύονται οι προσδοκίες των επενδυτών για διακοπή του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το 2018, γεγονός που προσφέρει στήριξη στο ευρώ. Αναφερόμενος στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οίκος αξιολόγησης, επισημαίνει ότι η οικονομική επιβράδυνση που έχει ξεκινήσει από τα τέλη του 2016 επιβεβαιώθηκε με την ανακοίνωση του ΑΕΠ για το δεύτερο τρίμηνο του 2017, καθώς η ανάπτυξη παρέμεινε υποτονική στο 0,3%. Η μείωση των πραγματικών εισοδημάτων και το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών που βρίσκεται ήδη στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 50 ετών, υποδηλώνουν ότι οι καταναλωτικές δαπάνες θα επιβραδυνθούν περαιτέρω. Οι αβεβαιότητες του Brexit θα επιβαρύνουν σε μεγάλο βαθμό τις επενδύσεις τόσο το 2017, όσο και το Τέλος, η οικονομία της Ιαπωνίας συνεχίζει να εμφανίζει σημεία ισχυρής δυναμικής. Οι καταναλωτικές δαπάνες υποστηρίζονται από την στενότητα της αγοράς εργασίας και ο εταιρικός δανεισμός συνεχίζει να αυξάνεται με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων δέκα ετών ενώ, παράλληλα, οι εξαγωγές σημειώνουν άνοδο. Η πρόβλεψη του οίκου Fitch για την ανάπτυξη του 2017 αναθεωρήθηκε υψηλότερα κατά 0,1% φθάνοντας το 1,3%. ΗΠΑ Αγορά εργασίας Το ποσοστό της ανεργίας μειώθηκε στο 4,3% τον Ιούλιο, από 4,4% τον Ιούνιο, το χαμηλότερο ποσοστό των τελευταίων 16 ετών, έχοντας διαγράψει μία έντονη πτωτική τάση από τις αρχές του έτους (βλ. Γράφημα 12). Επιπλέον, τον Ιούλιο, ενισχύθηκε σημαντικά η δημιουργία νέων θέσεων, καθώς δημιουργήθηκαν 209 χιλ. νέες θέσεις εργασίας, αισθητά περισσότερες των αναμενομένων (190 χιλ.). Παράλληλα, αναθεωρήθηκε προς τα πάνω ο αριθμός των νέων θέσεων εργασίας του Ιουνίου, με αποτέλεσμα ο κινητός μέσος όρος τριμήνου (Μάϊος- Ιούλιος) να αυξηθεί στις 195 χιλ. νέες θέσεις εργασίας, επίπεδο που ενδεχομένως δύσκολα θα διατηρηθεί κατά τους επόμενους μήνες. Επιπροσθέτως, τον Ιούλιο, το ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού (participation rate) αυξήθηκε στο 62,9%, έναντι 62,8% τον Μάϊο. 5,8 5,4 5,0 4,6 4,2 10,5 9,5 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 Γράφημα 12. Ποσοστό ανεργίας 5,2 5,1 5,0 5,0 5,0 5,0 4,9 4,9 5,0 5,0 4,9 4,9 4,9 4,9 4,8 4,7 4,6 4,7 4,8 4,7 Πηγή: Bloomberg Γράφημα 13. Διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας Πηγή: Bloomberg 4,5 4,4 4,3 4,4 4,3 Παρά τη διαμόρφωση του ποσοστού ανεργίας περί το επίπεδο πλήρους απασχόλησης και τη σημαντική 5

6 Ιουν-15 Ιουλ-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μαϊ-16 Ιουν-16 Ιουλ-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μαϊ-17 Ιουν-17 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων αύξηση των νέων θέσεων εργασίας, οι αυξητικές πιέσεις στις αποδοχές από εργασία παραμένουν υποτονικές και χωρίς ενδείξεις ενίσχυσης. Είναι ενδεικτικό ότι, τον Ιούλιο, ο ρυθμός αύξησης των μέσων ωριαίων αποδοχών από εργασία παρέμεινε αμετάβλητος, για τέταρτο συνεχή μήνα, στο 2,5% σε ετήσια βάση. Αυτό ενισχύει την εκτίμηση κάποιων αξιωματούχων της Fed, ότι η καμπύλη Phillips, η οποία περιγράφει την (αρνητική) σχέση ανάμεσα στο ποσοστό ανεργίας και το ρυθμό μεταβολής των μισθών, φαίνεται να είναι πιο επίπεδη σε σχέση με προηγούμενους οικονομικούς κύκλους. Στην εξέλιξη αυτή έχουν συμβάλει: α) η παγκοσμιοποίηση η οποία έχει βοηθήσει στην εισαγωγή σχετικά φθηνότερων αγαθών εντάσεως εργασίας από τις αναδυόμενες οικονομίες, β) η αυτοματοποίηση της παραγωγής, η οποία δίνει τη δυνατότητα να υποκαθίσταται το ανθρώπινο δυναμικό με φυσικό κεφάλαιο και γ) η μειωμένη συμμετοχή των εργαζομένων σε συνδικάτα. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις της Fed (Ιούνιος 2017), το ποσοστό ανεργίας θα διαμορφωθεί στο 4,3% το 2017 και θα μειωθεί περαιτέρω, στο 4,2%, το 2018 και Έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου Το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου συρρικνώθηκε τον Ιούνιο, στα $43,6 δισ., έναντι $46,4 δισ. τον Μάϊο (βλ. Γράφημα 14), κυρίως εξ αιτίας της αύξησης των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, ως αποτέλεσμα της υποχώρησης της ισοτιμίας του δολλαρίου έναντι των εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ και του επιταχυνόμενου ρυθμού αύξησης της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας. Είναι ενδεικτικό ότι, το ΔΝΤ ( ) εκτιμά ότι η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί με ρυθμό 3,5% το 2017, από 3,2% το Το εμπορικό ισοζύγιο αναμένεται να επηρεασθεί περαιτέρω μεσοπρόθεσμα, καθώς η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να ενισχυθεί κατά 3,6% στο Παράλληλα, τον Ιούνιο, οριακή μείωση κατέγραψαν οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, αντικατοπτρίζοντας τη συγκρατημένη εγχώρια ζήτηση, όπως αυτή αποτυπώθηκε και στη μείωση των λιανικών πωλήσεων τον Μάϊο και τον Ιούνιο, κατά 0,1% και 0,2%, αντίστοιχα, σε μηνιαία βάση. Συνολικά, το πρώτο εξάμηνο του 2017, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου ήταν αυξημένο κατά 10,7% (ή, $26,8 δισ.), καθώς καταγράφηκε σημαντική αύξηση των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών (κατά $91,7 δισ.), η οποία αντιστάθμισε την αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών (κατά $64,9 δισ.). Σημειώνεται ότι, στο πρώτο και δεύτερο τρίμηνο του 2017, οι καθαρές εξαγωγές συνέβαλαν κατά 299 και 170 εκατοστιαίες μονάδες, αντίστοιχα. Γράφημα 14. Έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου: Αυξημένο κατά 12,0% σε ετήσια βάση τον Μάιο (δισ. δολ. ΗΠΑ) ,0-39,9-44,6-41,1-41,6-41,1-41,5 Τάση Πηγή: US Census Bureau -43,4-45,3-37,4-38,4-41,5 Δείκτης PMI Markit Ο ενοποιημένος δείκτης PMI Markit αυξήθηκε για τέταρτο συνεχή μήνα, στις 54,6 μονάδες τον Ιούλιο, έναντι 53,9 μονάδων τον Ιούνιο (βλ. Πίνακα 1). Ο επιμέρους δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση σημείωσε αισθητή άνοδο τον Ιούλιο, κατά 1,7 μονάδες σε σχέση με τον Ιούνιο, διαμορφούμενος σε υψηλό τεσσάρων μηνών. Η αισιοδοξία για τις προοπτικές του μεταποιητικού κλάδου συνάδει με τα πραγματικά στοιχεία, καθώς τον Ιούνιο σημειώθηκε αύξηση των παραγγελιών βιομηχανικών αγαθών, κατά 3,0% σε μηνιαία βάση, και των διαρκών αγαθών, κατά 6,4%. Επιπροσθέτως, αυξήθηκε ο επιμέρους δείκτης PMI Markit για τις υπηρεσίες. Τα στοιχεία του ενοποιημένου δείκτη PMI Markit προμηνύουν αύξηση του ΑΕΠ, το 2017, περίπου κατά 2,0% σε ετήσια βάση, έναντι 2,2% που προβλέπει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (πρόβλεψη Ιουνίου 2017). Πίνακας 1. Δείκτης PMI Markit Διαφορά Ιούλ./Ιούν. Ιούλιος Ιούνιος Μάϊος Απρίλιος Ενοποιημένος 0,7 54,6 53,9 53,6 53,2 Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) EKT Η ΕΚΤ, στην δημοσίευση του Economic Bulletin ( ), αναφέρεται ότι η ανάκαμψη στη ΖτΕ εδραιώνεται με σταθερό ρυθμό, ενώ οι κίνδυνοι που την περιβάλλουν προέρχονται κυρίως από την αλλοδαπή. Σημειώνεται ότι, στο δεύτερο τρίμηνο του 2017, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 0,6% σε τριμηνιαία βάση, έναντι 0,5% στο πρώτο, ενώ, σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις της ΕΚΤ (Ιούνιος), η αύξηση του ΑΕΠ το 2017 εκτιμάται περί το 1,9% το 2017 και 1,8% το 2018 (βλ. Πίνακα 2). Στην έκθεση επισημαίνεται ότι, η δυναμική ανάκαμψης μετριάζεται από τον βραδύ ρυθμό -43,8-41,1-41,1-36,5-43,1-43,6-44,6-44,9-45,3-46,4-46,4-47,6-48,8 Μεταποίηση 1,3 53,3 52,0 52,7 52,8 Υπηρεσίες 0,5 54,7 54,2 56,9 57,5 Σημ.: Με πράσινο σημειώνονται τα επίπεδα του δείκτη άνω των 50 μονάδων, επίπεδο το οποίο σηματοδοτεί ανάκαμψη της οικονομίας ή του εν λόγω κλάδου. Πηγή: Markit 6

7 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 Απρ-15 Ιουλ-15 Οκτ-15 Ιαν-16 Απρ-16 Ιουλ-16 Οκτ-16 Απρ-17 Ιουλ-17 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων εφαρμογής των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, και κυρίως των μεταρρυθμίσεων στην αγορά προϊόντων. Αναλυτικότερα για τα επιμέρους στοιχεία του ΑΕΠ της ΖτΕ και την εξέλιξή τους, το Economic Bulletin αναφέρει ότι: α) Η ιδιωτική κατανάλωση συνεχίζει να αυξάνεται και παραμένει ο βασικός πυλώνας της οικονομικής ανάκαμψης, στηριζόμενη στην αισθητή αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος, κατά 1,7% σε τριμηνιαία βάση στο πρώτο τρίμηνο του 2017, από 1,3% στο τέταρτο τρίμηνο του Επιπροσθέτως, οι βελτιωμένες συνθήκες στην αγορά εργασίας ενισχύουν το εισόδημα των νοικοκυριών και την καταναλωτική δαπάνη αυτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι, η απασχόληση στη ΖτΕ είναι ελαφρώς υψηλότερη σε σχέση με το προ κρίσης επίπεδο, το πρώτο τρίμηνο του Παράλληλα, παρατηρείται σημαντική μείωση του ποσοστού ανεργίας, ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο. Όπως σημειώνεται στο Economic Bulletin, τα μεγέθη και τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι η ιδιωτική κατανάλωση αναμένεται να παραμείνει σε ικανοποιητικό επίπεδο στο δεύτερο τρίμηνο του β) Οι επενδύσεις συνεχίζουν να ευνοούνται από τους ιδιαιτέρως ευνοϊκούς όρους δανεισμού, την βελτίωση της κερδοφορίας, καθώς και την αυξανόμενη ζήτηση από το εσωτερικό και την αλλοδαπή. Η ΕΚΤ σημειώνει ότι, οι δείκτες επιχειρηματικών προσδοκιών προοιωνίζονται σταθερή, σημαντική συμβολή των επενδύσεων στην μεσοπρόθεσμη αύξηση του ΑΕΠ. γ) Οι εξαγωγές, στο πρώτο τρίμηνο του 2017, αυξήθηκαν κατά 1,2% σε τριμηνιαία βάση, στηριζόμενες στην ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορίου, ενώ αναμένεται να διατηρηθούν σε ικανοποιητικό επίπεδο βραχυπρόθεσμα, γεγονός που αντανακλάται στους πρόδρομους δείκτες. Στο Economic Bulletin αναφέρεται ότι, είναι αναγκαίο η ΕΚΤ να εξακολουθήσει να ασκεί μία έντονα διασταλτική νομισματική πολιτική προκειμένου να δημιουργηθούν πληθωριστικές πιέσεις ώστε, μεσοπρόθεσμα, να αυξηθεί το ποσοστό του πληθωρισμού στο 2,0%. Σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις της ΕΚΤ (Ιούνιος), ο πληθωρισμός αναμένεται να διαμορφωθεί στο 1,5% το 2017, να υποχωρήσει στο 1,3% το 2018 και να επανέλθει στο 1,6% το 2019 (βλ. Πίνακα 2). Τέλος, οι κίνδυνοι που περιβάλλουν την οικονομική δραστηριότητα εκτιμάται ότι είναι πλέον ισορροπημένοι, προερχόμενοι κυρίως από την αλλοδαπή. Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός τον Ιούλιο εκτιμάται ότι παρέμεινε στο 1,3% σε ετήσια βάση (βλ. Γράφημα 15). Ανοδικά κινήθηκαν ο ρυθμός αύξησης των τιμών της ενέργειας (Ιούλιος: 2,2%, Ιούνιος: 1,9%) και ο ρυθμός αύξησης των βιομηχανικών αγαθών εκτός ενέργειας, ενώ οριακή επιβράδυνση σημείωσε ο ρυθμός αύξησης των τιμών των υπηρεσιών. Ο δομικός πληθωρισμός (ΔΤΚ εξαιρουμένων των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας), τον Ιούλιο, αυξήθηκε για τρίτο συνεχόμενο μήνα, στο 1,2% (Μάϊος: 1,1%). Η ΕΚΤ, στη συνεδρίαση της 20 ης Ιουλίου, επεσήμανε ότι, παρά τη συνεχιζόμενη οικονομική επέκταση, ο πληθωρισμός περιορίζεται από το χαμηλό επίπεδο των τιμών της ενέργειας και, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ( ), θα ανέλθει στο 1,5% το 2017, ενώ θα υποχωρήσει στο 1,3% το 2018, παραμένοντας αισθητά χαμηλότερα του μεσοπρόθεσμου στόχου της ΕΚΤ (2%). Γράφημα 15. Εξέλιξη Εναρμονισμένου ΔΤΚ και δομικού πληθωρισμού (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή) ΔΤΚ Δομικός Πληθωρισμός 2,4 Linear (ΔΤΚ) Linear (Δομικός Πληθωρισμός) 2,0 1,6 1,3% 1,2 1,2% 0,8 0,4 0,0-0,4-0,8 Πηγή: Eurostat Δείκτης PMI Markit Ο ενοποιημένος δείκτης PMI Markit, τον Ιούλιο, μειώθηκε στις 55,7 μονάδες, έναντι 56,3 μονάδων τον Ιούνιο (βλ. Πίνακα 3), εξαιτίας της μείωσης του επιμέρους δείκτη για τον κλάδο της μεταποίησης (Ιούλιος: 56,6 μονάδες, Ιούνιος: 57,4 μονάδες). Ο επιμέρους δείκτης για τον κλάδο των υπηρεσιών παρέμεινε αμετάβλητος, στις 55,4 μονάδες. Το επίπεδο του ενοποιημένου δείκτη PMI Markit προοιωνίζεται διατήρηση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ κατά το τρίτο τρίμηνο του 2017, περί το 0,6% σε τριμηνιαία βάση, όσο και στο δεύτερο. Σε επίπεδο χώρας-μέλους, το επίπεδο του ενοποιημένου δεικτών PMI Markit προοιωνίζεται: α) σύγκλιση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ στις μεγάλες οικονομίες της ΖτΕ (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) στο τρίτο τρίμηνο, περί το 0,4%-0,5% σε τριμηνιαία βάση και β) ισχυρή ανάπτυξη της Ισπανίας στο τρίτο τρίμηνο, περί το 0,9% σε τριμηνιαία βάση. Πίνακας 2. Προβλέψεις εμπειρογνωμόνων ΕΚΤ για την ΖτΕ ΑΕΠ (%, ετήσια μεταβολή) 1,7 1,9 1,8 1,7 ΕνΔΤΚ (%, ετήσια μεταβολή) 0,2 1,5 1,3 1,6 Ποσοστό Ανεργίας 10,0 9,4 8,8 8,3 Πηγή: ΕΚΤ,

8 Ιουλ-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μαϊ-17 Ιουν-17 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 Απρ-15 Ιουλ-15 Οκτ-15 Ιαν-16 Απρ-16 Ιουλ-16 Οκτ-16 Απρ-17 Ιουλ-17 Αριθμός συμβολαίων Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Πίνακας 3. Δείκτης PMI Markit, Ιούλιος ZτΕ Γερμανία Γαλλία Ενοποιημένος 55,7 54,7 55,6 Μεταποίηση 56,6 58,1 54,9 Υπηρεσίες 55,4 53,1 56,0 Λιαν. Πωλήσεις 51,0 50,7 54,1 Σημ.: Με πράσινο/κόκκινο σημειώνονται τα επίπεδα του δείκτη άνω/κάτω των 50 μονάδων, επίπεδο το οποίο σηματοδοτεί ανάκαμψη/συρρίκνωση της οικονομίας ή του εν λόγω κλάδου. Πηγή: Markit Ο δείκτης PMI Markit για τις λιανικές πωλήσεις στη ΖτΕ, τον Ιούλιο, μειώθηκε στις 51,0 μονάδες, το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τεσσάρων μηνών, έναντι 53,2 μονάδων τον Ιούνιο. Παρά τη μείωση του δείκτη, ο κινητός μέσος όρος τριών μηνών διατηρείται σε σχετικά υψηλό επίπεδο (βλ. Γράφημα 16), συμβαδίζοντας με τα στοιχεία για τον όγκο του λιανικού εμπορίου, ο οποίος κινήθηκε ανοδικά σε μηνιαία και ετήσια βάση, όλους τους μήνες του δεύτερου τριμήνου (βλ. Γράφημα 17). Ισοτιμίες Σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου του Σικάγου, οι συνολικές καθαρές τοποθετήσεις (αγορές μείον πωλήσεις) για μη εμπορικές συναλλαγές (specs) στο ευρώ (Γράφημα 18) την εβδομάδα που έληξε την 1 Αυγούστου μειώθηκαν κατά συμβόλαια, με αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές θέσεις να διαμορφωθούν στα συμβόλαια από ήταν την προηγούμενη εβδομάδα. Σημειώνεται ότι πρόκειται για τη δεύτερη κατά σειρά εβδομαδιαία αύξηση που έχει καταγραφεί από τις 18 Ιουλίου Γράφημα 18. Specs θέσεις εναντίον (short) του ευρώ Σε επίπεδο κράτους-μέλους, αξιοσημείωτη ήταν η πτώση του δείκτη στη Γερμανία, τον Ιούλιο, κατά 3,8 μονάδες. Ωστόσο, τα στοιχεία του δείκτη για το επτάμηνο προοιωνίζονται αύξηση των λιανικών πωλήσεων κατά 3,7% το 2017, έναντι 2,5% το Ομοίως, ο δείκτης ΡMΙ Markit για τις λιανικές πωλήσεις στη Γαλλία μειώθηκε τον Ιούλιο, κατά 2,2 μονάδες, αλλά εξακολουθεί να διαμορφώνεται αρκετά υψηλότερα από το επίπεδο των 50 μονάδων (54,1 μονάδες), το οποίο σηματοδοτεί ανάκαμψη του κλάδου. Οι λιανικές πωλήσεις στη Γαλλία αναμένεται να διαμορφωθούν σε ικανοποιητικό επίπεδο, καθώς έχει αυξηθεί η απασχόληση στον κλάδο των υπηρεσιών και της μεταποίησης, γεγονός που έχει οδηγήσει σε αύξηση της απασχόλησης και στον κλάδο των λιανικών πωλήσεων Γράφημα 16. Δείκτης PMI Markit για τις λιανικές πωλήσεις Πηγή: PMI Markit Δείκτης 3 per. Κινητός Mov. ΜΟ Avg. 3 ( μηνών Δείκτης) Γράφημα 17. Όγκος λιανικών πωλήσεων (ποσοστιαία μεταβολή) Μηνιαία Ετήσια Πηγή: Eurostat Πηγή: CFTC,IMM, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank Ευρώ: Το ευρώ εμφανίζεται ενισχυμένο σε εβδομαδιαία βάση έναντι του δολαρίου-ηπα, κινούμενο υψηλότερα κατά 14,1% από το χαμηλό των τελευταίων 14 ετών ($1,0342) που κατέγραψε στις 3 Ιανουαρίου Η ισοτιμία ευρώ-δολαρίου το πρωί της 7ης Αυγούστου στην Ευρώπη διαμορφωνόταν περί τα 1,1800 USD/EUR από 1,1726 USD/EUR που ήταν στις 31 Ιουλίου, με αποτέλεσμα το ευρώ να σημειώνει από την αρχή του έτους κέρδη 12,2%, έναντι του δολαρίου. Το δολάριο δεν κατόρθωσε να ενισχυθεί παρά τα ισχυρά στοιχεία για την απασχόληση που ανακοινώθηκαν την περασμένη Παρασκευή, καθώς οι επενδυτές επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στα στοιχεία για τις τιμές παραγωγού που θα ανακοινωθούν στις 10 Αυγούστου και στο δείκτη τιμών καταναλωτή που θα δημοσιευθεί στις 11 Αυγούστου. Η πορεία των παραπάνω δεικτών μπορεί να καθορίσει την μελλοντική στάση της Ομοσπονδιακής Τραπέζης των ΗΠΑ όσον αφορά τις αυξήσεις των επιτοκίων και κατά συνέπεια την μακροπρόθεσμη πορεία του δολαρίου. Ήδη όμως, μειώνονται οι προοπτικές μιας τρίτης αύξησης των επιτοκίων της Fed εντός του Σημειώνεται, ότι η αγορά τιμολογεί αύξηση του βασικού επιτοκίου της Fed στη συνεδρίαση της 13 ης Δεκεμβρίου κατά 0,25%, με πιθανότητα 41,8%, όταν στις 10 Ιουλίου η πιθανότητα ήταν στο 51,9%. 8

9 Μάρτιος 2015 Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ιανουάριος 2016 Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ιανουάριος 2017 Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος 2017 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Ελβετικό Φράγκο: Το ευρώ, εμφανίζεται ενισχυμένο έναντι του φράγκου στην αρχή της εβδομάδας, κινούμενο στην περιοχή των 1,1473 φράγκων. Σημειώνεται ότι το ευρώ ενισχύεται έναντι του φράγκου από την αρχή του έτους κατά 7,1%. Βάσει των δημοσιευθέντων νομισματικών στοιχείων της ΤτΕλβετίας (SNB), την προηγούμενη εβδομάδα, εκτιμάται ότι δεν υπήρξε παρέμβασή της στην αγορά συναλλάγματος για αποτροπή ενίσχυσης του φράγκου, καθώς το ποσό των μετρητών που οι εμπορικές τράπεζες της Ελβετίας είχαν καταθέσει στην SNB, υποχώρησε στα 578,64 δισ. φράγκα για την εβδομάδα που έληξε στις 4 Αυγούστου, έναντι 579,15 δισ. φράγκα που ήταν την εβδομάδα μέχρι και 28 Ιουλίου. Στερλίνα: Μικτή η εικόνα της στερλίνας σε εβδομαδιαία βάση, καθώς στις 7 Αυγούστου κατέγραφε απώλειες έναντι του δολαρίου-ηπα (1,3048 USD/GBP) και κέρδη έναντι του ευρώ (0,9044 GBP/EUR). Σωρευτικά η στερλίνα καταγράφει απώλειες 6,2% έναντι του ευρώ από την αρχή του έτους και κέρδη 5,8% σε σχέση με το δολάριο. Σημειώνεται ότι από την ημέρα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος της 23 ης Ιουνίου 2016, η στερλίνα έχει διολισθήσει κατά 11,9% έναντι του δολαρίου και κατά 18,0% έναντι του ευρώ. Ο Οκτώβριος θεωρείται ο επόμενος σημαντικός μήνας για την στερλίνα, εξαιτίας του Συνεδρίου του Συντηρητικού Κόμματος και του τελευταίου γύρου συνομιλιών για το Brexit. Η μείωση των καταναλωτικών δαπανών τον Ιούλιο για τρίτο συνεχή μήνα, ενισχύει την άποψη ότι ο αντίκτυπος της απόφασης εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ έχει αρχίσει να καταγράφεται στα νοικοκυριά. Η συμπεριφορά των επενδυτών αποτυπώνεται στο ασφάλιστρο κινδύνου (CDS-credit default swaps) πενταετούς διάρκειας το οποίο στις 7 Αυγούστου ανήλθε στα 18,2 bps από 17,5 bps που ήταν στις 31 Ιουλίου. Αγορές ομολόγων Η πορεία του προγράμματος QE της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης (ΕΚΤ) Οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ (Γράφημα 19) την εβδομάδα μέχρι τις 4 Αυγούστου στο πλαίσιο εφαρμογής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE), ανήλθαν στα 1.670,99 δισ. με αποτέλεσμα ο μέσος εβδομαδιαίος όρος από την έναρξη του προγράμματος να υπολογίζεται στα 13,3 δισ. Παράλληλα, στην ίδια περίοδο, η ΕΚΤ προχώρησε σε αγορές καλυμμένων ομολόγων, αξίας 540 εκατ. και Asset-backed securities αξίας 58 εκατ. Επίσης, την περασμένη εβδομάδα η ΕΚΤ πραγματοποίησε αγορές εταιρικών και ασφαλιστικών ομολογιακών τίτλων αξίας 1.5 δισ. ενώ από τις 8 Ιουνίου 2016 έχει συνολικά αγοράσει 103,4 δισ. δισ. Εφαρμογή προγράμματος: 126 εβδομάδες 80 Ανώτατο όριο αγορών μήνα Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, Διεύθυνση Oικονομικών Μελετών-Alpha Bank Στην Ελληνική αγορά ομολόγων, το εύρος τιμών (αγορά) του 10ετούς ομολόγου λήξης 24 Φεβρ διαμορφωνόταν το πρωί της 7ης Αυγούστου μεταξύ 87,66-87,99 ήτοι απόδοση 5,45%-5,51%. Σημειώνεται ότι στις 18 Ιουλίου 2017 το 10ετές ομόλογο της Ελληνικής Δημοκρατίας κατέγραψε χαμηλό αποδόσεως 5,25% και στις υψηλό αποδόσεως 19,27%. Γράφημα 20. Αποδόσεις 10ετών ομολόγων Γερμανία Ολλανδία Γαλλία Πορτογαλία Ιταλία Ισπανία Ελλάδα 0,55 0,47 0,66 0,59 0,81 0,76 2,09 2,01 1,49 1,48 2,84 2, Ιουλ-17 Ανώτατο όριο αγορών μήνα 5,26 5,48 7-Αυγ-17 Η διαφορά απόδοσης μεταξύ του Ελληνικού 10ετούς και Γερμανικού ομολόγου (spread) ανήλθε στις 501 μονάδες βάσης. Παράλληλα, η απόδοση του 10ετούς Γερμανικού ομολόγου, ως σημείο αναφοράς του κόστους δανεισμού της Ζώνης του Ευρώ, υποχώρησε στο 0,47% (Γράφημα 20). Το 10ετές ομόλογο της Πορτογαλίας στις 7 Αυγούστου κατέγραφε απόδοση 2,85%, της Ισπανίας 1,48% και της Ιταλίας 2,01%. Η διαφορά απόδοσης του 10ετούς Πορτογαλικού ομολόγου σε σχέση με την αντίστοιχη του Γερμανικού, ανήλθε σε εβδομαδιαία βάση στις 238 μ.β. ενώ του 10ετούς Ιταλικού ομολόγου διατηρήθηκε στις 154 μ.β. (Πίνακας 4). Στις ΗΠΑ, η απόδοση του 10-ετούς ομολόγου διαμορφωνόταν στο 2,29% στις 7 Αυγούστου Πίνακας 4. Διαφορά αποδόσεων 10ετών ομολόγων της ΖτΕ με το αντίστοιχο 10ετές της Γερμανίας 7-Αυγ Ιουλ-17 Διαφορά μβ* Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Γαλλία Ολλανδία Πηγή: Reuters *μβ=μονάδες βάσης Γράφημα 19. Πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΕΚΤ 9

10 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Ρουμανία Κύπρος Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε σε αρνητικό επίπεδο στο -0,7% τον Ιούλιο, υποχωρώντας για τρίτο κατά σειρά μήνα, από 0,7% τον Ιούνιο και στο πρώτο επτάμηνο του 2017 ήταν, σε μέσο επίπεδο, 1,0%. Επίσης σε αρνητικό επίπεδο διαμορφώθηκε ο εναρμονισμένος πληθωρισμός, παρουσιάζοντας υποχώρηση στο -0,1% τον Ιούλιο από 0,9% τον Ιούνιο και στο πρώτο επτάμηνο του 2017 ήταν, κατά μέσο όρο, 1,1%. Τη μεγαλύτερη μείωση παρουσίασαν οι τιμές των τροφίμων και των μη αλκοολούχων ποτών, ενώ την εντονότερη αύξηση σημείωσαν οι τιμές του ηλεκτρισμού, της ύδρευσης και του φυσικού αερίου. 3,0% 2,0% Γράφημα 21. Εναρμονισμένος πληθωρισμός ΤτΡουμανίας-Βασικό επιτόκιο Η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής της ΤτΡουμανίας στη συνεδρίαση της 4 Αυγούστου αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητο το βασικό της επιτόκιο (monetary policy rate) στο 1,75% (ιστορικά χαμηλό επίπεδο) (Γράφημα 22). Παράλληλα, η ΤτΡουμανίας αποφάσισε να αφήσει αμετάβλητο το ποσοστό των υποχρεωτικών διαθεσίμων των τραπεζών σε RON και σε ξένο νόμισμα στο 8%, ενώ θα συνεχίσει την πολιτική ενίσχυσης της ρευστότητας προς το τραπεζικό σύστημα. Με την ασκούμενη νομισματική πολιτική επιδιώκεται η σταθερότητα των τιμών σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, ώστε να επιτευχθεί βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Η επόμενη συνεδρίαση της Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής έχει προγραμματισθεί την 3 Οκτωβρίου. 6,0% 5,0% 4,0% Γράφημα 22. Βασικό επιτόκιο ΤτΡουμανίας 1,0% 0,0% -1,0% -2,0% -3,0% Ιουλ-16 Σεπ-16 Νοε-16 Μαρ-17 Μαϊ-17 Ιουλ-17 Πηγή: Στατιστική Αρχή Κύπρου -0,1% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Μαρ- Ιουλ- Σεπ- Ιαν-14Μαρ Πηγή: National Bank of Romania Ιουλ- 14 Σεπ- 14 Ιαν-15Μαρ- Ιουλ- Σεπ Φεβ- Μαϊ- Αυγ- Νοε ,75% Φεβ- Μαϊ- Αυγ

11 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ (ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές) Ετήσια στοιχεία ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές) -5,5-9,1-7,3-3,2 0,4-0,2 0,0 Ιδιωτική Κατανάλωση -6,5-9,9-7,9-2,6 0,4-0,2 1,4 Δημόσια Κατανάλωση -4,2-7,0-7,2-6,4-1,4 0,0-2,1 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου -19,3-20,7-23,4-8,4-4,6-0,2 0,1 Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 4,4 0,8 1,1 1,5 7,8 3,4-2,0 Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών -3,4-8,2-9,4-2,4 7,6 0,3-0,4 Γενικός Δκτ Τιμών Καταναλωτή 4,7 3,3 1,5-0,9-1,3-1,7-0,8 Ανεργία (%) 12,7 17,9 24,4 27,5 26,5 25,1 23,6 Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα 0,0-3,1-4,0-3,9-3,1-2,0-1,5 Πρωτογενές Ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) (1) -5,7-3,3-1,0 1,7 0,2 0,5 3,9 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 146,2 172,1 159,6 177,4 179,7 177,4 179,0 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών (% ΑΕΠ) -11,4-10,0-3,8-2,0-1,6 0,1-0,6 (1) Με βάση τον ορισμό του οικονομικού προγράμματος προσαρμογής της Ελλάδας Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας Τελευταία διαθέσιμη έτος έτος Q1 Q2 Q3 Q4 περίοδος Οικονομική Δραστηριότητα Όγκος Λιανικού Εμπορίου (εκτός καυσίμων και λιπαντικών) -0,5 0,4-2,0-2,4 3,7 2,3 2,0 (Ιαν. Μάιος) Νέες εγγραφές Επιβατηγών Αυτοκινήτων 13,8 10,7-0,3 19,5 16,8 4,0 18,7 (Ιαν.- Ιούλ.) Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα (όγκος σε χιλ. μ 3 ) -0,2-6,9-11,9-30,9 38,4-9,5 17,9 (Ιαν.-Απρ.) Βιομηχανική Παραγωγή: Μεταποίηση 1,8 4,0 1,1 7,3 5,1 2,3 4,2 (Ιαν.-Ιούν.) Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών ΡΜΙ στη μεταποίηση 45,4 49,2 49,1 49,5 49,4 48,7 50,5 (Ιούλ.) Δείκτης Οικονομικού Κλίματος 89,7 91,8 90,6 90,3 92,1 94,1 98,2 (Ιούλ.) Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία 81,9 91,2 90,7 91,9 91,1 91,2 91,6 (Ιούλ.) Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών -51,0-68,0-68,0-71,0-68,0-65,0-61,5 (Ιούλ.) Πιστωτική Επέκταση (τέλος περιόδου) Ιδιωτικός Τομέας -2,0-1,4-2,1-2,0-1,6-1,5-1,3 (Ιούν.) Επιχειρήσεις -0,9 0,1-1,4-1,0-0,5 0,1-0,3 (Ιούν.) - Βιομηχανία 2,4-1,5-0,3 0,2-0,7-1,5-4,7 (Ιούν.) - Κατασκευές -0,9-0,7 1,0 0,8-0,5-0,7-3,0 (Ιούν.) - Τουρισμός 0,6 2,3 0,9 0,4 0,3 2,3 1,7 (Ιούν.) Νοικοκυριά -3,1-2,8-3,0-3,0-2,8-2,8-2,5 (Ιούν.) - Καταναλωτικά Δάνεια -2,3-0,8-1,7-1,5-0,7-0,8-0,7 (Ιούν.) - Στεγαστικά Δάνεια -3,5-3,5-3,4-3,4-3,4-3,5-3,2 (Ιούν.) Τιμές Δείκτης Τιμών Καταναλωτή -1,7-0,8-0,9-0,9-1,0-0,4 1,0 (Ιούνιος) Δομικός Πληθωρισμός -0,5-0,1 0,0 0,3-0,3-0,7 0,4 (Ιούνιος) Δείκτης Τιμών Διαμερισμάτων -5,1-2,4-4,4-2,5-1,5-1,0-1,8 (Α τρίμηνο) ΑΕΠ σε σταθερές τιμές -0,2 0,0-0,8-0,4 2,1-1,0 0,4 (Α' τρίμηνο) Ιδιωτική Κατανάλωση -0,2 1,4-0,7-0,7 6,1 1,1 1,7 (Α' τρίμηνο) Δημόσια Κατανάλωση 0,0-2,1-3,5-1,5-1,3-2,0 1,0 (Α' τρίμηνο) Επενδύσεις -0,2 0,1-10,1 17,8 12,6-13,8 11,2 (Α' τρίμηνο) Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 3,4-2,0-10,4-9,9 10,8 4,9 4,8 (Α' τρίμηνο) Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 0,3-0,4-10,1-2,1 13,8 3,3 10,9 (Α' τρίμηνο) Ισοζύγιο Πληρωμών (σε δις ) Εξαγωγές Αγαθών 24,8 24,5 5,5 6,1 6,3 6,6 11,5 (Ιαν.-Μάιος) Εισαγωγές Αγαθών 42,0 41,1 9,7 10,2 10,1 11,1 19,2 (Ιαν.-Μάιος) Εμπορικό Ισοζύγιο -17,2-16,6-4,2-4,1-3,8-4,5-7,7 (Ιαν.-Μάιος) Ισοζύγιο Τρεχ/σών Συναλλαγών 0,2-1,1-2,4-0,4 4,0-2,3-3,6 (Ιαν.-Μάιος) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ Το παρόν δελτίο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα. Οι πληροφορίες που περιέχει προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Alpha Bank. Το παρόν δεν αποτελεί συμβουλή ή σύσταση ούτε προτροπή για την διενέργεια οποιασδήποτε συναλλαγής. Επίσης δεν συνιστά έρευνα στον τομέα των επενδύσεων κατά την έννοια της ισχύουσας νομοθεσίας και ως εκ τούτου δεν έχει συνταχθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Η Alpha Bank δεν υποχρεούται να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί το δελτίο αυτό ούτε να προβαίνει σε ανακοινώσεις ή ειδοποιήσεις σε περίπτωση που οποιοδήποτε στοιχείο, γνώμη, πρόβλεψη ή εκτίμηση που περιέχεται σε αυτό μεταβληθεί ή διαπιστωθεί εκ των υστέρων ως ανακριβής. Η Alpha Bank και οι θυγατρικές της, καθώς επίσης τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα στελέχη και οι υπάλληλοι αυτών δεν παρέχουν καμία διαβεβαίωση ούτε εγγυώνται την ακρίβεια, την πληρότητα και την ορθότητα των πληροφοριών που περιέχονται και των απόψεων που διατυπώνονται στο παρόν ή την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένη χρήση και δεν φέρουν καμία ευθύνη για οποιανδήποτε άμεση ή έμμεση ζημία θα μπορούσε τυχόν να προκύψει σε σχέση με οποιανδήποτε χρήση του παρόντος και των πληροφοριών που περιέχει εν όλω ή εν μέρει. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση αυτού του δελτίου ή τμήματος του πρέπει υποχρεωτικά να αναφέρει την Alpha Bank ως πηγή προελεύσεώς του.