Κεφάλαιο 1: Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (AHHE)

Transcript

1 Κεφάλαιο 1: Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (AHHE) Τα απόβλητα από ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισµό (ΑΗΗΕ) αποτελούν το πιο πολύπλοκο ρεύµα στερεών αποβλήτων. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται αναφορά στις κατηγορίες των ΑΗΗΕ, την ποσοστιαία σύστασή τους, την ταξινόµησή τους, τις επικίνδυνες ουσίες που περιέχουν και τέλος τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις. 1.1 Ορισµοί Ο όρος απόβλητα από ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισµό (ΑΗΗΕ), αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσµα υλικών και πρόκειται ουσιαστικά για το πιο πολύπλοκο ρεύµα στερεών αποβλήτων. Η πολυπλοκότητα του οφείλεται στην µεγάλη ποικιλία υλικών που χρησιµοποιούνται ως πρώτες ύλες για την παραγωγή ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΗΗΕ), καθώς και στο µεγάλο αριθµό ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων. Είναι σηµαντικό να δοθούν οι ορισµοί για τους δύο παραπάνω όρους, όπως αυτοί καθορίζονται από την Οδηγία 2002/96 της Ευρωπαϊκής ένωσης. Πιο συγκεκριµένα: Ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισµός ή HHE είναι ο εξοπλισµός του οποίου η ορθή λειτουργία εξαρτάται από ηλεκτρικά ρεύµατα ή ηλεκτροµαγνητικά πεδία και ο εξοπλισµός για την παραγωγή. Τη µεταφορά και τη µέτρηση των ρευµάτων και πεδίων αυτών, ο οποίος υπάγεται στις κατηγορίες του Πίνακα 2.1 και ο οποίος έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί υπό ονοµαστική τάση µέχρι 1000 Vεναλλασσόµενου ρεύµατος και µέχρι 1500 V συνεχούς ρεύµατος. Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού ή AHHE νοείται ο ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισµός που θεωρείται απόβλητο κατά την έννοια του άρθρου 1(α) της οδηγίας 75/442/ΕΚ 1

2 Στον Πίνακα 1.1 που ακολουθεί απεικονίζονται οι κατηγορίες στις οποίες ταξινοµείται ο ΗΗΕ, όπως ορίζεται από την οδηγία 2002/96/ΕΚ. Πίνακας 1.1: Κατηγορίες ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού 1 Μεγάλες οικιακές συσκευές 2 Μικρές οικιακές συσκευές 3 Εξοπλισµός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών 4 Καταναλωτικά είδη 5 Φωτιστικά είδη 6 Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία (εξαιρουµένων των µεγάλης κλίµακας σταθερών βιοµηχανικών εργαλείων) 7 Παιχνίδια, εξοπλισµός ψυχαγωγίας και αθλητισµού 8 Ιατροτεχνολογικές συσκευές (εξαιρουµένων όλων των εµφυτεύσιµων και µολυσµένων προϊόντων) 9 Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου 10 Συσκευές αυτόµατης διανοµής Κάθε υποκατηγορία του Πίνακα 1.1 περιλαµβάνει ποικίλα προϊόντα τα οποία στο τέλος του κύκλου ζωής τους, αποτελούν ΑΗΗΕ. Στον Πίνακα 1.2 που ακολουθεί καταγράφεται το σύνολο αυτών των προϊόντων. 2

3 Πίνακας 1.2: Κατάλογος προϊόντων που υπάγονται στις κατηγορίες ΗΗΕ 1. Μεγάλες οικιακές συσκευές 2.Μικρές οικιακές συσκευές 3.Εξοπλισµός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών Συγκεντρωτική επεξεργασία δεδοµένων: Μεγάλοι υπολογιστές (mainframes) Μεσαίοι υπολογιστές (mini computers) Μονάδες εκτύπωσης Συστήµατα προσωπικών υπολογιστών: Προσωπικοί υπολογιστές [συµπεριλαµβανοµένων των κεντρικών µονάδων επεξεργασίας (CPU), των ποντικιών, των οθονών και των πληκτρολογίων] Φορητοί υπολογιστές (laptop) (συµπεριλαµβανοµένων των CPU, των ποντικιών, των οθονών και των πληκτρολογίων) Υπολογιστές τσέπης (notebook) Υπολογιστές χειρός (notepad) Εκτυπωτές Φωτοαντιγραφικά µηχανήµατα 4. Καταναλωτικά είδη 5. Φωτιστικά είδη Μεγάλες συσκευές ψύξης Ψυγεία Καταψύκτες Λοιπές µεγάλες συσκευές που χρησιµοποιούνται για διατήρηση και αποθήκευση τροφίµων Πλυντήρια ρούχων Στεγνωτήρια ρούχων Πλυντήρια πιάτων Συσκευές µαγειρικής Ηλεκτρικές κουζίνες Ηλεκτρικά µάτια Φούρνοι µικροκυµάτων Άλλες µεγάλες συσκευές που χρησιµοποιούνται για µαγείρεµα/ επεξεργασία τροφίµων Ηλεκτρικές θερµάστρες Ηλεκτρικά θερµαντικά σώµατα Άλλες µεγάλες συσκευές για τη θέρµανση χώρων κ.α. Ηλεκτρικοί ανεµιστήρες Συσκευές κλιµατισµού Άλλα είδη εξοπλισµούς αερισµού, απαγωγής Ηλεκτρικές σκούπες Σκούπες χαλιών Άλλες συσκευές καθαριότητας Συσκευές χρησιµοποιούµενες για ράψιµο, πλέξιµο, ύφανση και άλλες κλωστοϋφαντουργικές εργασίες Ηλεκτρικά σίδερα και άλλες συσκευές για το σιδέρωµα, το µαγγάνισµα και εν γένει τη φροντίδα των ρούχων Φρυγανιέρες Συσκευές τηγανίσµατος (φριτέζες) Μύλοι, καφετιέρες και συσκευές ανοίγµατος ή σφραγίσµατος περιεκτών ή συσκευασιών Ηλεκτρικά µαχαίρια Συσκευές κοπής και στεγνώµατος µαλλιών, βουρτσίσµατος δοντιών, ξυρίσµατος, µασάζ και άλλες συσκευές Ραδιόφωνα Τηλεοράσεις Κάµερες µαγνητοσκόπησης (βιντεοκάµερες) Μαγνητοσκόπια (συσκευές αναπαραγωγής εικόνας) Συσκευές ηχογράφησης υψηλής πιστότητας Ενισχυτές ήχου Μουσικά όργανα και άλλα προϊόντα και είδη εξοπλισµού για την εγγραφή ή αναπαραγωγή ήχου ή εικόνων, συµπεριλαµβανοµένων των σηµάτων ή άλλων τεχνολογιών διανοµής ήχου και εικόνας µε άλλα πλην των τηλεπικοινωνιακών µέσα Φωτιστικά για λαµπτήρες φθορισµού πλην των οικιακών φωτιστικών σωµάτων Ευθείς λαµπτήρες φθορισµού Λαµπτήρες φθορισµού µικρών διαστάσεων Λαµπτήρες εκκενώσεως υψηλής έντασης, συµπεριλαµβανοµένων των λαµπτήρων νατρίου υψηλής πίεσης και των λαµπτήρων αλογονούχων µετάλλων Λαµπτήρες νατρίου χαµηλής πίεσης Άλλος φωτιστικός εξοπλισµός και εξοπλισµός προβολής ή ελέγχου του φωτός πλην των λαµπτήρων πυράκτωσης 3

4 αερίων και κλιµατισµού περιποίησης του σώµατος Ρολόγια και εξοπλισµός µέτρησης, αναγραφής ή καταγραφής χρόνου Ζυγαριές Ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές γραφοµηχανές Αριθµοµηχανές τσέπης και επιτραπέζιες και άλλα προϊόντα και είδη εξοπλισµού για τη συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία, παρουσίαση ή διαβίβαση πληροφοριών µε ηλεκτρονικά µέσα Τερµατικά και συστήµατα χρηστών Συσκευές τηλεοµοιοτυπίας (φαξ) Τηλέτυπα Τηλέφωνα Tηλεφωνικές συσκευές επί πληρωµή Ασύρµατα τηλέφωνα Κινητά τηλέφωνα Συστήµατα τηλεφωνητών και άλλα προϊόντα και είδη εξοπλισµού για τη µετάδοση ήχου, εικόνων ή άλλων πληροφοριών µε τηλεπικοινωνιακά µέσα 4

5 Πίνακας 1.2: Κατάλογος προϊόντων που υπάγονται στις κατηγορίες ΗΗΕ 6. Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία (εξαιρουµένων των µεγάλης κλίµακας σταθερών βιοµηχανικών εργαλείων) Τρυπάνια Πριόνια Ραπτοµηχανές Εξοπλισµός για την τόρνευση, τη λείανση, την επίστρωση, το τρόχισµα, το πριόνισµα, το κόψιµο, τον τεµαχισµό, τη διάτµηση, τη διάτρηση, τη διάνοιξη οπών, τη µορφοποίηση, την κύρτωση και άλλες παρόµοιες επεξεργασίες ξύλου, µετάλλου και άλλων υλικών Εργαλεία για τη στερέωση µε βίδες, καρφιά ή κοινωµάτια και την αφαίρεσή τους και για παρόµοιες χρήσεις Εργαλεία για συγκολλήσεις εν γένει και παρόµοιες χρήσεις Εξοπλισµός ψεκασµού, επάλειψης, διασποράς ή άλλης επεξεργασίας υγρών ή αέριων ουσιών µε άλλα µέσα Εργαλεία κοπής χόρτου ή άλλων εργασιών κηπουρικής 7. Παιχνίδια και εξοπλισµός ψυχαγωγίας και αθλητισµού 8. Ιατροτεχνολογικά προϊόντα (εξαιρουµένων των εµφυτεύσιµων και µολυσµένων) 9. Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου 10. Συσκευές αυτόµατης διανοµής Ηλεκτρικά τραίνα ή αυτοκινητοδρόµια Φορητές κονσόλες βίντεο παιχνιδιών Βιντεοπαιχνίδια Υπολογιστές για ποδηλασία, καταδύσεις, τρέξιµο, κωπηλασία κ.λπ. Αθλητικός εξοπλισµός µε ηλεκτρικά ή ηλεκτρονικά κατασκευαστικά στοιχεία Κερµατοδέκτες τυχερών παιχνιδιών Ακτινοθεραπευτικός εξοπλισµός Καρδιολογικός εξοπλισµός Συσκευές αιµοκάθαρσης Συσκευές πνευµονικής οξυγόνωσης Εξοπλισµός πυρηνικής ιατρικής Ιατρικός εξοπλισµός για invitro διάγνωση Συσκευές ανάλυσης Καταψύκτες Τεστ γονιµοποίησης Άλλες συσκευές για την ανίχνευση, την πρόληψη, την παρακολούθηση, την αντιµετώπιση ή την ανακούφιση ασθενειών, σωµατικών βλαβών και αναπηριών Ανιχνευτές καπνού Συσκευές θερµορύθµισης Θερµοστάτες Συσκευές µέτρησης, ζύγισης ή προσαρµογής για οικιακή η εργαστηριακή χρήση Άλλα όργανα παρακολούθησης και ελέγχου χρησιµοποιούµενα σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις (π.χ. σε ταµπλώ ελέγχου) Συσκευές αυτόµατης διανοµής θερµών ποτών Συσκευές αυτόµατης διανοµής θερµών ή ψυχρών φιαλών ή µεταλλικών δοχείων Συσκευές αυτόµατης διανοµής στερεών προϊόντων Συσκευές αυτόµατης διανοµής χρηµάτων Κάθε είδους συσκευές αυτόµατης διανοµής οποιουδήποτε προϊόντος 5

6

7 Στο σηµείο αυτό, είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να αποσαφηνιστούν ορισµένοι όροι που σχετίζονται µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, και θα αναφέρονται συνεχώς στις επόµενες ενότητες της παρούσας εργασίας. Πιο συγκεκριµένα νοούνται ως: Πρόληψη: Τα µέτρα που αποσκοπούν στη µείωση της ποσότητας των ΑΗΗΕ, καθώς και των υλικών και των ουσιών που περιέχουν, και στον περιορισµό των κινδύνων που συνεπάγονται για το περιβάλλον. Επαναχρησιµοποίηση: Οποιαδήποτε ενέργεια χάρη στην οποία τα ΑΗΗΕ ή τα κατασκευαστικά τους µέρη χρησιµοποιούνται για τους σκοπούς που σχεδιάστηκαν, συµπεριλαµβανοµένης της συνέχισης της χρήσης του εξοπλισµού ή των κατασκευαστικών τους µερών που επιστρέφονται στα σηµεία συλλογής ή στους διανοµείς, τους ανακυκλωτές ή τους παραγωγούς. Ανακύκλωση: Η επανεπεξεργασία, στο πλαίσιο της παραγωγικής διαδικασίας, των αποβλήτων υλικών, για τους σκοπούς που αρχικά είχαν σχεδιασθεί ή για άλλους σκοπούς, εξαιρουµένης, εντούτοις, της ανάκτησης ενεργείας, η οποία συνίσταται στη χρήση καυσίµων αποβλήτων ως µέσων παραγωγής ενέργειας µε άµεση καύση µε ή χωρίς άλλα απόβλητα, αλλά µε ανάκτηση της θερµότητας. ιάθεση: Οποιαδήποτε εφαρµόσιµη ενέργεια που αναφέρεται στο παράρτηµα ΙΙ Α της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ. Αξιοποίηση: Οποιαδήποτε εφαρµόσιµη ενέργεια που αναφέρεται στο παράρτηµα ΙΙ Β της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ. Επεξεργασία: Οποιαδήποτε δραστηριότητα µετά την παράδοση των ΑΗΗΕ σε µονάδα απορρύπανσης, από συναρµολόγησης, τεµαχισµού, αξιοποίησης ή προετοιµασίας για διάθεση, καθώς και οιαδήποτε άλλη ενέργεια εκτελείται για την αξιοποίηση ή/ και τη διάθεση των ΗΗΕ. 7

8 Παραγωγός: Οποιοδήποτε πρόσωπο, ανεξάρτητα από ποια τεχνική πωλήσεων χρησιµοποιεί, συµπεριλαµβανοµένης της εξ αποστάσεως επικοινωνίας σύµφωνα µε την οδηγία 97/7/ΕΚ το οποίο: α) κατασκευάζει και πωλεί ΗΗΕ µε τη µάρκα του β) Μεταπωλεί µε τη µάρκα του εξοπλισµό παραγόµενο από άλλους προµηθευτές γ) εισάγει ή εξάγει µε τη µάρκα του ΗΗΕ Σηµείο συλλογής: Κάθε εγκεκριµένος χώρος, σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις στον οποίο γίνεται η παραλαβή των ΑΗΗΕ από τον τελικό χρήστη ιακινητής ( ιανοµέας): Όποιος εµπορεύεται ΗΗΕ προκειµένου να χρησιµοποιηθεί από το κοινό ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης: Τα ΑΗΗΕ που προέρχονται από νοικοκυριά, ιδρύµατα, εµπορικές και βιοµηχανικές πηγές, η φύση και η ποσότητα των οποίων είναι παρόµοιες µε των προερχόµενων από τα νοικοκυριά. Ορφανά προϊόντα-ιστορικά απόβλητα: Τα ΑΗΗΕ από προϊόντα που διατέθηκαν στην αγορά πριν από τις 13 Αυγούστου 2005 αλλά και προϊόντα όπου οι εταιρίες που τα παρασκεύασαν έχουν κλείσει Λευκά προιόντα: Μεγάλες οικιακές εφαρµογές, όπως ψυγεία, πλυντήρια κ.α. Καφέ προιόντα: Οπτικοακουστικός εξοπλισµός όπως τηλεοράσεις, ηχοσυστήµατα κ.α. Γκρι εµπορεύµατα (grey ware): Ο όρος αναφέρεται στα προϊόντα του τοµέα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών (π.χ. Η/Υ, φωτοαντιγραφικά, fax κ.α.). B2B (Business to Business WΕΕΕ): AHHE µη οικιακής προέλευσης 8

9 1.2 Κύκλος ζωής προϊόντων ΗΗΕ Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) αποτελεί ένα από τα εργαλεία περιβαλλοντικής διαχείρισης και λήψης αποφάσεων που συµβάλλει ουσιαστικά στην πρόληψη της ρύπανσης και στην εξοικονόµηση φυσικών πόρων. Το πρόβληµα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στις σύγχρονες κοινωνίες µε το πολύ υψηλό βιοτικό επίπεδο έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, προκαλώντας ποικίλες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και αισθητικές επιβαρύνσεις. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η αντιµετώπιση του προβλήµατος έχει σε πολύ µεγάλο βαθµό να κάνει µε την πρόληψη της ρύπανσης, δηλαδή την αποφυγή της παραγωγής στερεών αποβλήτων στην πηγή της γέννησής τους. Αυτή είναι άλλωστε και η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση του περιβάλλοντος, όπως χαρακτηριστικά απεικονίζεται στη νοµοθεσία τόσο της Ε.Ε. (οδηγία 1996/61/ΕΚ για την ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης από τη βιοµηχανία) όσο και των Η.Π.Α. (Pollution Prevention Act, 1990, U.S. EPA). Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) αποτελεί ένα από τα εργαλεία περιβαλλοντικής διαχείρισης και λήψης αποφάσεων που συµβάλλει ουσιαστικά στην πρόληψη της ρύπανσης, στη βιώσιµη ανάπτυξη και στην εξοικονόµηση φυσικών πόρων. Στην Ευρώπη η ανάπτυξή της συνδυάστηκε µε την εξάπλωση της οικολογικής σήµανσης (Κανονισµός ΕΟΚ 880/92) και σε διεθνές επίπεδο αναγνωρίστηκε και καθιερώθηκε µέσω της ένταξης της στην οικογένεια των διεθνών προτύπων ISO Πρέπει να επισηµανθεί, ότι η πρόταση οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασµό των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια, φιλοδοξεί να ενισχύσει το ρόλο του εργαλείου της ΑΚΖ µέσω του οικολογικού προφίλ των προϊόντων, που θα κληθούν να διαµορφώσουν οι παραγωγοί. H AKZ είναι ένα συστηµατικό εργαλείο για την εκτίµηση της επιβάρυνσης στο περιβάλλον που προκαλεί ένα προϊόν, διεργασία ή δραστηριότητα καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου της ζωής του. Σύµφωνα µε τη SETAC (Society for Environmental Toxicology and Chemistry), το διεθνή οργανισµό δηλαδή που εισήγαγε την ΑΚΖ και ασχολείται επιστηµονικά µε την εξέλιξη της µεθοδολογίας, η AKZ αφενός µεν αναδεικνύει την επιβάρυνση που προκαλεί ένα προϊόν (ή διεργασία ή δραστηριότητα) στο περιβάλλον από τη γέννησή του έως και την τελική απόθεσή του (cradle to grave), αφετέρου δε διερευνά τρόπους για την πρόληψη ή ελαχιστοποίηση της επιβάρυνσης 9

10 µέσω της αξιολόγησης εναλλακτικών σεναρίων βελτίωσής του. Η SETAC καθορίζει ότι µια πλήρης ΑΚΖ πρέπει να περιλαµβάνει τα ακόλουθα 4 ιεραρχικά στάδια: Προσδιορισµός του σκοπού και του αντικειµένου της µελέτης. Απογραφή δεδοµένων, δηλ. η καταγραφή και ποσοτικοποίηση: i) της κατανάλωσης πρώτων υλών και ενέργειας, και ii) των εκποµπών ρύπων προς το περιβάλλον Ανάλυση επιπτώσεων, δηλ. η εκτίµηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον που προκύπτουν από τη χρήση των πρώτων υλών και ενέργειας και από την εκποµπή των ρύπων. Παράθεση εισηγήσεων, δηλ. η διερεύνηση και αποτίµηση των εναλλακτικών δυνατοτήτων που µπορούν να επιφέρουν την αποφυγή ή τη µείωση των επιβαρύνσεων προς το περιβάλλον. Στα ιαγράµµατα 1.1 και 1.2 που ακολουθούν απεικονίζονται ο κύκλος ζωής ενός προϊόντος και η σηµαντική διαφοροποίησή του από το χρόνο ζωής του ιδίου προϊόντος. 10

11 ιάγραµµα 1.1: Κύκλος ζωής προϊόντος 11

12 ιάγραµµα 1.2: ιαφοροποίηση κύκλου ζωής και διάρκεια ζωής προϊόντος Ειδικά για τα προϊόντα ΗΗΕ και µε δεδοµένη την κατανάλωση σηµαντικών ποσοτήτων πρώτων υλών για την παραγωγή τους, είναι σηµαντική η ενσωµάτωση της φιλοσοφίας του κύκλου ζωής στο σχεδιασµό νέων προϊόντων. Είναι χαρακτηριστικό ότι τόνοι χαλκού εκτιµήθηκε ότι περιέχονταν συνολικά στα ΑΗΗΕ το έτος 1998 στην Ε.Ε. εδοµένου ότι απαιτούνται περίπου 1,176 κιλά πρώτων υλών για την εξαγωγή 1 κιλού χαλκού εκτιµάται ότι η ανακύκλωση των ΑΗΗΕ θα εξοικονοµούσε τόνους πρώτων υλών/ έτος. Στο ιάγραµµα 1.3 που ακολουθεί απεικονίζεται ο κύκλος ζωής των προϊόντων ΗΗΕ συναρτήσει όλων των εµπλεκόµενων φορέων. 12

13 Σηµ: Τα κόκκινα βέλη αφορούν σε παλαιά προϊόντα ενώ τα µπλε σε νέες συσκευές ιάγραµµα 1.3: Κύκλος ζωής προϊόντων ΗΗΕ 1.3 Σύσταση των ΑΗΗΕ Τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού αποτελούν ένα από τα πιο πολύπλοκα ρεύµατα αποβλήτων όσον αφορά στη σύστασή τους, γεγονός που οφείλεται τόσο στην µεγάλη ποικιλία προιόντων ΗΗΕ όσο και στην εξέλιξη της τεχνολογίας όσον αφορά στα υλικά που χρησιµοποιούνται, καθώς και στις διαδικασίες που εφαρµόζονται για την παραγωγή των προϊόντων. 13

14 Στον Πίνακα 1.3 που ακολουθεί, απεικονίζονται τα συστατικά που περιέχονται στις 10 υποκατηγορίες ΑΗΗΕ, όπως αυτές ορίζονται στο Παράρτηµα Ι της Οδηγίας 2002/96/ΕΚ. Βέβαια λόγω της µεγάλης ποικιλίας των εφαρµογών ΗΗΕ και των αντίστοιχα παραγόµενων αποβλήτων, ο πίνακας αυτός δεν είναι πλήρης και θα πρέπει να ανανεώνεται συνεχώς µε την εξέλιξη και της τεχνολογίας. Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 1.3, το ρεύµα των ΑΗΗΕ δύναται να αναλυθεί σε οµάδες κοινών συστατικών ώστε να διευκολυνθεί η επεξεργασία του. Τα µέταλλα, τα πλαστικά, τα ηλεκτρονικά κυκλώµατα και τα καλώδια απαντούν σχεδόν σε κάθε συσκευή ΗΗΕ [2]. 14

15 Πίνακας 1.3: Κυριότερα Συστατικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ 15

16 Πίνακας 1.3: Κυριότερα Συστατικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ 16

17 Πίνακας 1.3: Κυριότερα Συστατικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ Συχνή εµφάνιση Πιθανή εµφάνιση 17

18

19 Πολλές µελέτες έχουν διεξαχθεί µε στόχο την ταυτοποίηση της σύστασης του µίγµατος των ΑΗΗΕ και ειδικότερα τις κατηγορίες προϊόντων από τα οποία προέρχεται. Συνήθως τα ΑΗΗΕ αποτελούνται από απορριπτόµενες µεγάλες ηλεκτρικές συσκευές (ψυγεία, πλυντήρια κ.α.) και εξοπλισµό πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών (Η/Υ, εκτυπωτές κ.α.). Τα αποτελέσµατα που προέρχονται από τα πιλοτικά προγράµµατα που διεξήχθησαν σε διάφορα κράτη µέλη είναι δύσκολο να χρησιµοποιηθούν σε ένα συγκεντρωτικό διάγραµµα καθώς συνήθως στόχευαν στη συλλογή και αξιοποίηση συγκεκριµένων ΑΗΗΕ. Στο ιάγραµµα 1.4 που ακολουθεί απεικονίζεται η σύσταση των ΑΗΗΕ µε βάση την µελέτη του ICER (Industry Council of Electronic Equipment Recycling, USA). lamps 1% telecoms 1% toys 1% radio, TV, audio 8% monitoring and control 1% tools 3% large household appliances 43% IT equipment 39% small household appliances 3% ιάγραµµα 1.4: Πηγές προέλευσης των ΑΗΗΕ 19

20 Στο ιάγραµµα 1.5 που ακολουθεί απεικονίζεται η εκτιµώµενη σύσταση των ΑΗΗΕ, όπου παρατηρείται ότι τα σιδηρούχα µέταλλα αποτελούν σχεδόν το 50% του συνολικού βάρους των ΑΗΗΕ, ακολουθούµενα από τα πλαστικά. Αντίστοιχα, στον Πίνακα 1.4 και το ιάγραµµα 1.6 απεικονίζεται µια εκτίµηση της σύστασης των ΑΗΗΕ ανά κατηγορία προιόντων. Τα σιδηρούχα µέταλλα αποτελούν κύριο συστατικό της παραγωγής βιοµηχανικού εξοπλισµού ενώ ταυτόχρονα εµφανίζουν υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης στα προιόντα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Τα µη σιδηρούχα µέταλλα απαντούν κυρίως στα καφέ προϊόντα στις συσκευές ελέγχου και στον ιατρικό εξοπλισµό. Το γυαλί όπως φαίνεται και στα διαγράµµατα, απαντά κυρίως στα φωτιστικά είδη και αξίζει να σηµειωθεί ότι ενώ η ανακύκλωσή του είναι σχετικά εύκολη, το υψηλό ποσοστό προσµίξεων του γυαλιού (οξείδια µετάλλων) που βρίσκεται στα ΑΗΗΕ καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την επεξεργασία. Τέλος ο µεγαλύτερος όγκος πλαστικών από ΑΗΗΕ, προέρχεται από τις µεγάλες οικιακές εφαρµογές, ενώ υψηλές συγκεντρώσεις εµφανίζουν τόσο οι µικρές οικιακές εφαρµογές όσο και ο εξοπλισµός τηλεπικοινωνιών Πίνακας 1.4. Ποσοστιαία σύσταση των ΑΗΗΕ (%) Equipment category Large household appliances Small household appliances Ferrous metals Non-ferrous metals Glass Plastics Other 61% 7% 3% 9% 20% 19% 1% 0% 48% 32% IT equipment 43% 0% 4% 30% 20% Telecoms 13% 7% 0% 74% 6% TV, Radio, etc 11% 2% 35% 31% 22% Gas discharge lamps 2% 2% 89% 3% 3% 20

21 ,9 15,3 Ποσοστιαία σύσταση των ΑΗΗΕ (%) 7 5,4 5,3 4,7 4,6 3,1 2, ,9 21 Σίδηρος - Ατσάλι Πλαστικά χωρίς φλογοεπιβραδυντές Χαλκός Γυαλί Πλαστικά µε φλογοεπιβραδυντές Αλουµίνιο Άλλα Πίνακες κυκλωµάτων Ξύλο Κεραµικά Άλλα µέταλλα Καουτσούκ

22 ιάγραµµα 1.5: Ποσοστιαία σύσταση των αποβλήτων από ΑΗΗΕ 22

23 ιάγραµµα 1.6: Ποσοστιαία σύσταση των ΑΗΗΕ ανά κατηγορία προϊόντων 23

24 1.4 Μεταβολή της σύστασης των ΗΗΕ Τα τελευταία χρόνια οι κατασκευαστές των προϊόντων ΗΗΕ, άρχισαν να λαµβάνουν υπόψη τους κατά το σχεδιασµό, παραµέτρους όπως η ανακύκλωση υλικών και η προστασία του περιβάλλοντος. Η πρωτοβουλία αυτή αναµένεται να διευκολύνει την διαχείριση των ΑΗΗΕ καθώς: Αποκλείονται από το σχεδιασµό ή ελαχιστοποιείται η χρήση επικίνδυνων για το περιβάλλον ουσιών, ή ουσιών που είναι δύσκολο να υποστούν επεξεργασία Χρησιµοποιούνται ανακυκλωµένα προϊόντα όταν τα πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας το επιτρέπουν Βελτιώνεται η δυνατότητα ανακύκλωσης, επεξεργασίας και επαναχρησιµοποίησης των προϊόντων ΗΗΕ Μειώνεται η ποικιλία και ο αριθµός των συστατικών των νέων προϊόντων Προωθείται η ανακύκλωση µέσω της µείωσης του βαθµού επιστρώσεων (βαφές στα τµήµατα των νέων προϊόντων) ιευκολύνεται η αποσυναρµολόγηση των προϊόντων Καθίσταται ευκολότερη η ταυτοποίηση των προϊόντων Για τους παραπάνω λόγους αναµένεται στο µέλλον να µειωθεί η επικινδυνότητα των ΑΗΗΕ και να αυξηθεί αντίστοιχα η ανακυκλωσιµότητά τους. Βέβαια λαµβάνοντας υπόψη την µεγάλη διάρκεια ζωής των περισσότερων προϊόντων ΗΗΕ, θα πρέπει οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας να έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν παλαιότερο εξοπλισµό, πιο πολύπλοκο και µε αρκετές επικίνδυνες ουσίες στη σύστασή του. Στη συνέχεια καταγράφονται οι µεταβολές που λαµβάνουν χώρα αναφορικά µε τη σύσταση των ΑΗΗΕ, λόγω της αλµατώδους εξέλιξης της τεχνολογίας. Κατηγορία 1 - Μεγάλες οικιακές συσκευές Τα κύρια προϊόντα αυτής της κατηγορίας είναι τα ψυγεία, τα πλυντήρια, οι φούρνοι µικροκυµάτων κ.α. Οι σηµαντικότερες τεχνολογικές αλλαγές που πραγµατοποιήθηκαν τόσο στο σχεδιασµό όσο και στη λειτουργία τους ήταν: Ελαχιστοποίηση των ουσιών που περιέχονται στις συσκευές ψύξης και είναι υπεύθυνες για τη µείωση του όζοντος (ODS-ozone depleting substances) 24

25 Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των συσκευών Μείωση της κατανάλωσης νερού κατά τη λειτουργία τους Ελαχιστοποίηση της χρήσης πιθανώς επικίνδυνων ουσιών µέσω της έµφασης στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό. Οι συσκευές αυτής της κατηγορίας συνήθως περιέχουν ένα ηλεκτρικό µοτέρ, πίνακα κυκλωµάτων, µετασχηµατιστή, συσσωρευτή, κάποια µορφή θερµικής µόνωσης, καλώδια και πλήκτρα ενώ ορισµένα µέρη πιθανώς να είναι καλυµµένα µε πλαστικό που περιέχει φλογοεπιβραδυντές. Συσκευές ψύξης Οι συσκευές αυτές υπόκεινται στον ευρωπαϊκό κανονισµό 2037/00 (Ιανουάριος 2002), που σηµαίνει ότι τα απόβλητα που θα προκύψουν και τα οποία περιέχουν ουσίες υπεύθυνες για τη µείωση του όζοντος, θα πρέπει να οδηγηθούν σε ειδικές µονάδες επεξεργασίας. Η χρονολογία παραγωγής της συσκευής πιθανότατα να βοηθά στην εκτίµηση του είδους του ψυκτικού υγρού που περιέχεται (blowing agent), καθώς χρησιµοποιήθηκε: 1) CFC-11 πριν το ) Μειωµένης συγκέντρωσης CFC-11 µεταξύ ) HCFC-141b µετά το ) Κυκλοπεντάντιο µετά το 1994 Για τα ψυγεία ειδικότερα ισχύουν: 1) CFC-12 πριν το ) HCFC-22 µετά το ) HFC-134a µετά το ) Ισοβουτάνιο και άλλοι H/C µετά το 1995 Το γεγονός ότι οι συσκευές ψύξης που καταλήγουν στο ρεύµα των ΑΗΗΕ, είναι συνήθως παλαιάς τεχνολογίας οδηγεί στην υπόθεση, ότι αυτές περιέχουν ουσίες που προκαλούν µείωση του όζοντος, εκτός και αν η ταυτοποίηση αποδεικνύει το αντίθετο. 25

26 Πλυντήρια Τα αυτόµατα πλυντήρια που χρησιµοποιούνται από τα νοικοκυριά εξελίχθηκαν από ηµιαυτόµατες συσκευές, σε πλήρως αυτοµατοποιηµένα προϊόντα µε συστήµατα πρόπλυσης, στεγνώµατος κ.α. Οι παλιές συσκευές πιθανώς να περιέχουν µεγάλους πυκνωτές (capacitors) που αντικαταστάθηκαν στα µοντέρνα προϊόντα όπου οι διαφορετικές ταχύτητες πλύσης ελέγχονται από ηλεκτρονικό κύκλωµα. Σύµφωνα µε το Παράρτηµα ΙΙ της Οδηγίας 2002/96 αυτά τα κυκλώµατα θα πρέπει να αποµακρύνονται πριν την επεξεργασία των αποβλήτων. Κατηγορία 2 - Μικρές οικιακές συσκευές Τα κύρια προϊόντα αυτής της κατηγορίας είναι οι ηλεκτρικές σκούπες, τα ηλεκτρικά σίδερα, τοστιέρες, φριτέζες κ.α. Τα µεταλλικά µέρη αντικαταστάθηκαν από πλαστικό µε την πάροδο του χρόνου για λόγους ευκολίας και κόστους κατά το σχεδιασµό. Τα παλιά προϊόντα πιθανώς να περιέχουν επικίνδυνες ουσίες, όπως ο αµίαντος στη θερµική µόνωση. Κατηγορία 3 - Εξοπλισµός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών Η χρήση µικροεπεξεργαστών και µικροκυκλωµάτων (νανοτεχνολογία) είναι το κύριο γνώρισµα των νέων προϊόντων αυτής της κατηγορίας. Οι παλιοί ογκώδης υπολογιστές αντικαταστάθηκαν από µικρές σε διαστάσεις συσκευές µε πολύπλοκα ηλεκτρονικά κυκλώµατα. Η αξιολόγηση των συσκευών µε βάση την κατανάλωση ενέργειας και την αυτονοµία των µπαταριών, οδήγησε στην ανάπτυξη προϊόντων µε καλύτερη ενεργειακή απόδοση. Ειδικά για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σηµειώνεται η χρήση οθονών LCD/ TFΤ που αντικατέστησαν τις παλιές CRT οθόνες. Οι οθόνες των υπολογιστών (CRTs- cathode ray tubes) και τα ηλεκτρονικά κυκλώµατα περιέχουν ουσίες όπως µόλυβδο, κάδµιο και υδράργυρο. Οι ουσίες αυτές είναι επικίνδυνες για το περιβάλλον, ειδικότερα στο στάδιο διάθεσης των αποβλήτων. Ο µόλυβδος βρίσκεται σε διάφορα µέρη µια οθόνης υπολογιστή και σύµφωνα µε έρευνα του Πανεπιστηµίου της Φλόριντας υπάρχει µεγάλος κίνδυνος διάχυσης του από τις οθόνες CRTs (Toxicity Characteristic Leaching Procedure Test-TCLP). 26

27 Κατηγορία 4 - καταναλωτικά είδη Αυτή η κατηγορία περιλαµβάνει προϊόντα όπως τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, στερεοφωνικά, συσκευές αναπαραγωγής dvd κ.α. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αύξηση των πωλήσεων στις τηλεοράσεις τύπου υγρών κρυστάλλων και Plasma και η αναµενόµενη εµφάνισή τους µελλοντικά στο ρεύµα των ΑΗΗΕ. Επιπλέον προϊόντα που συνδυάζουν τη λειτουργικότητα µιας τηλεόρασης µε τις δυνατότητες ενός Η/Υ (διαδίκτυο, σκληρός δίσκος), έχουν εµφανιστεί ήδη στην ευρωπαϊκή αλλά και ιαπωνική αγορά και προβλέπεται στο µέλλον να καθιερωθεί στην αγορά αυτός ο τύπος προϊόντων. Κατηγορία 5 - Φωτιστικά είδη Η σηµαντικότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτής της κατηγορίας προϊόντων αφορούν στην κατανάλωση ενέργειας, στο χρόνο ζωής και στην παρουσία υδραργύρου στις λάµπες φθορισµού. Τη δεκαετία του 70 το περιεχόµενο σε υδράργυρο κυµαινόταν σε 100mg/λαµπτήρα µειώθηκε στα 20 mg/ λαµπτήρα του δεκαετία του 90 και στη σηµερινή εποχή κυµαίνεται στα 10 mg/ λαµπτήρα. Σηµαντική εξέλιξη πραγµατοποιήθηκε και στις λάµπες φθορισµού, που έκαναν την εµφάνισή τους στις αρχές της δεκαετίας του 40 και πλεονεκτούν σε σύγκριση µε τις λάµπες πυρακτώσεως από ενεργειακή άποψη αλλά και λόγω µικρότερου µεγέθους (λαµπτήρες φθορισµού µικρών διαστάσεων). Σηµειώνεται ότι κατά την ανάλυση του κύκλου ζωής των λαµπτήρων, και κατά τον υπολογισµό των εκποµπών υδραργύρου οι εκποµπές από λαµπτήρες φθορισµού µικρών διαστάσεων είναι µικρότερες καθώς έχουν υψηλότερη ενεργειακή απόδοση και στον υπολογισµό των συνολικών εκποµπών προστίθενται και οι εκποµπές κατά την καύση στερεών καυσίµων (παραγωγή ηλεκτρισµού). Κατηγορία 6 - Ηλεκτρικά εργαλεία Η τεχνολογική εξέλιξη αυτής της κατηγορίας προϊόντων, αφορά στην αυτονοµία των συσκευών και την εξάλειψη των καλωδίων µε τη χρήση επαναφορτιζόµενων µπαταριών τύπου Ni/ Cd. Παλαιότερα οι συσκευές αυτές είχαν ενσωµατωµένες µπαταρίες, στη σηµερινή εποχή οι µπαταρίες είναι συνήθως αποσπώµενες. 27

28 Κατηγορίες 8-10 Με εξαίρεση τους ανιχνευτές καπνού και τις συσκευές θερµορύθµισης, τα περισσότερα προϊόντα αυτής της κατηγορίας αποτελούνται από εξειδικευµένο εξοπλισµό, που απαιτούν διαχείριση από προσωπικό που διαθέτει ήδη εξοικείωση, εµπειρία και τεχνογνωσία του εξοπλισµού. Εν γένει αναµένονται οι εξής διαφοροποιήσεις στη σύσταση των παραγόµενων ΑΗΗΕ, ανάµεσα στα έτη 1992 και 2005: Λιγότερα σιδηρούχα υλικά και περισσότερο αλουµίνιο και πλαστικά Αύξηση των µεταλλικών επιστρώσεων Λιγότερο ξύλο και περισσότερα πλαστικά Λιγότερα πολύτιµα υλικά. 1.5 Ταξινόµηση των ΑΗΗΕ Με βάση την προσπάθεια για κοινή στρατηγική στο θέµα της διαχείρισης των αποβλήτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων µε την απόφαση 94/3/ΕΚ. Ο ΕΚΑ είναι ένας εναρµονισµένος, µη εξαντλητικός κατάλογος αποβλήτων, δηλαδή κατάλογος ο οποίος πρόκειται κατά τακτά διαστήµατα να αναθεωρείται και εφόσον είναι απαραίτητο, να ανασκευάζεται σύµφωνα µε την διαδικασία της επιτροπής. Ο ΕΚΑ αποτελεί σήµερα ονοµατολογία αναφοράς, παρέχοντας κοινή για όλη την Κοινότητα ορολογία, µε σκοπό την αποτελεσµατικότερη διαχείριση των αποβλήτων. Θα πρέπει να τονιστεί, ότι ένα υλικό που περιλαµβάνεται στον ΕΚΑ δεν είναι απόβλητο υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Ο όρος είναι δόκιµος µόνο όταν ικανοποιείται ο ορισµός του αποβλήτου µε βάση το άρθρο 1 της Οδηγίας 75/442/ΕΟΚ. Η αρχική µορφή του ΕΚΑ, όπως άλλωστε προέβλεπε η Κοινοτική Οδηγία, ανανεώνεται συνεχώς. Στις 3 Μαΐου 2000 ψηφίσθηκε η αντικατάσταση της Απόφασης 94/3/ΕΚ από την 2000/532/ΕΚ 1, η οποία ακολούθως τροποποιήθηκε µε τις αποφάσεις 2001/118/ΕΚ, 2001/119/ΕΚ και 2001/573/ΕΚ. Στον Ευρωπαϊκό κατάλογο αποβλήτων, τα ΑΗΗΕ ταξινοµούνται µε τον κωδικό τετραψήφιο κωδικό 16 02, ενώ σηµειώνεται ότι η 1 Η Απόφαση 94/3/ΕΚ καταργήθηκε την 1η Ιανουαρίου 2002 και αντικαταστάθηκε από την 2000/532/ΕΚ. 28

29 υποκατηγορία µε τον διψήφιο αριθµό 16 αναφέρεται στα απόβλητα µη προδιαγραφόµενα αλλιώς στον κατάλογο και σε αυτή ανήκουν πέρα από τα ΑΗΗΕ, τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους (κωδικοποίηση 16 01) ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ * Μετασχηµατιστές και πυκνωτές που περιέχουν PCB ή PCT * Απορριπτόµενος εξοπλισµός που περιέχει PCB ή PCT ή έχει µολυνθεί από παρόµοιες ουσίες άλλος από τον αναφερόµενο στο * Απορριπτόµενος εξοπλισµός που περιέχει χλωροφθοράνθρακες * Απορριπτόµενος εξοπλισµός που περιέχει ελεύθερο αµίαντο * Απορριπτόµενος εξοπλισµός που περιέχει επικίνδυνα συστατικά στοιχεία άλλος από τους αναφερόµενους στο έως Απορριπτόµενος εξοπλισµός άλλος από τον αναφερόµενο στο έως * Επικίνδυνα συστατικά στοιχεία που έχουν αφαιρεθεί από απορριπτόµενο εξοπλισµό Συστατικά στοιχεία που έχουν αφαιρεθεί από απορριπτόµενο εξοπλισµό άλλα από αυτά που αναφέρονται στο [Τα απόβλητα που θεωρούνται επικίνδυνα σηµειώνονται µε αστερίσκο όπως ορίζει η Απόφαση 2000/532/ΕΚ ]. Επιπροσθέτως σηµειώνεται ότι στην κατηγορία µε τον κωδικό 20 ( ηµοτικά απόβλητα και παρόµοια απόβλητα από εµπορικές δραστηριότητες, βιοµηχανίες και ιδρύµατα περιλαµβανοµένων µερών χωριστά συλλεγέντων) ταξινοµούνται τα εξής απόβλητα που δύναται να περιέχονται στα ΑΗΗΕ: * Σωλήνες φθορισµού και άλλα απόβλητα περιέχοντα υδράργυρο * Απορριπτόµενος εξοπλισµός που περιέχει χλωροφθοράνθρακες * Απορριπτόµενος ΗΗΕ άλλος από τον αναφερόµενο στο και που περιέχει επικίνδυνα συστατικά στοιχεία Απορριπτόµενος ΗΗΕ άλλος από τον αναφερόµενο στο , και

30 1.6 Επικινδυνότητα των ΑΗΗΕ Στο Παράρτηµα ΙΙ της Οδηγίας 2002/96/ΕΚ καταγράφονται τα κατασκευαστικά µέρη που πρέπει να αποµακρύνονται από το ρεύµα των ΑΗΗΕ και να συλλέγονται χωριστά, καθώς εµπεριέχουν επικίνδυνες ουσίες. Στον Πίνακα 1.5 που ακολουθεί απεικονίζονται τα προαναφερθέντα κατασκευαστικά µέρη, η κωδικοποίησή τους µε βάση τον ΕΚΑ καθώς και οι επικίνδυνες ουσίες που περιέχουν. Πίνακας 1.5: Τµήµατα που πρέπει να αποµακρυνθούν από το ρεύµα των ΑΗΗΕ Μέρη του Παραρτήµατος ΙΙ Επικίνδυνη ουσία Ταξινόµηση Πυκνωτές που περιέχουν πολυχλωριωµένα διφαινύλια PCB * Κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν υδράργυρο, όπως διακόπτες και οπισθοφωτιστικές λυχνίες Μπαταρίες Πλακέτες τυπωµένων κυκλωµάτων από κινητά τηλέφωνα εν γένει και από άλλες συσκευές>10cm2 οχεία υγρών ή κολλωδών µελανιών καθώς και έγχρωµων Πλαστικά υλικά που περιέχουν βρωµιούχους φλογοεπιβραδυντές Αµιαντούχα απόβλητα και κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν αµίαντο Hg * Pb, Cd, Hg * * * BFRs, Be * BFRs * ή * ή Αµίαντος * Καθοδικές λυχνίες Pb, φώσφορος * CFC,HCFC, HFC,HC ODS * * Λαµπτήρες εκκένωσης αερίων Hg * Οθόνες υγρών κρυστάλλων>100cm2, οθόνες φωτιζόµενες από το πίσω µέρος τους µε λαµπτήρες εκκένωσης αερίων Hg, υγροί κρύσταλλοι * Εξωτερικά ηλεκτρικά καλώδια BFR * Κατασκευαστικά στοιχεία µε πυρίµαχες κεραµικές ίνες RCF * Κατασκευαστικά στοιχεία µε ραδιενεργές ουσίες Ραδιενεργά νουκλίδια Οι ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες * ή

31 Τα πιο επικίνδυνα συστατικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ, αφορούν στα βαρέα µέταλλα όπως ο µόλυβδος, ο υδράργυρος, το χρώµιο, στις αλογονούχες ενώσεις (CFC), στα πλαστικά και στα ηλεκτρονικά κυκλώµατα που περιέχουν βρωµιούχους φλογοεπιβραδυντές. Επιπροσθέτως άλλα επικίνδυνα συστατικά που πιθανώς να περιέχοντα στα ΑΗΗΕ είναι ο αµίαντος, το νικέλιο και ο χαλκός (δρουν ως καταλύτες για το σχηµατισµό διοξινών κατά την καύση) 2 και το αρσενικό. Πλαστικά που περιέχουν βρωµιούχους φλογοεπιβραδυντές ύο βασικές κατηγορίες βρωµιούχων φλογοεπιβραδυντών χρησιµοποίηθηκαν σε προιόντα ΗΗΕ, η πρώτη περιλαµβάνει αιθέρες πολυβρωµιούχων διφαινύλιων (DBPE, OBPE) και η δευτερη φαινόλες όπως η TBBPA η οποία χρησιµοποιείται στους τυπωµένα ολοκληρωµένα κυκλώµατα (printed circuit boards). Υπό διευκρίνιση είναι ακόµα το ερώτηµα κατά πόσο τα ανωτέρω συστατικά και σε ποιες συγκεντρώσεις, εγκυµονούν κινδύνους για το Περιβάλλον. Οι πρώτες επιστηµονικές έρευνες έδειξαν ότι δεν παρουσιάζουν βιοαποδοµήσιµα χαρακτηριστικά, ενώ ανάλυση επικινδυνότητας του Υπουργείου Περιβάλλοντος, τροφίµων και Γεωργίας του Ηνωµένου Βασίλειου(DEFRA- Department of Environment, Food and Rural affairs) κατέληξε στο ότι δεν απαιτούνται µέτρα για την µείωση της DBPE ενώ για την TBBPA πρότεινε την ταξινόµιση της ως τοξική ουσία. Σε ευρωπαικό επίπεδο, από τις 75 συνολικά ενώσεις της κατηγορίας µονο το PBPE και τα πολυβρωµιούχα βιφαινύλια υπόκεινται σε µέτρα εξάλειψης και καµία από τις παραπάνω ενώσεις δεν χρησιµοποιούνται σε εφαρµογές ΗΗΕ. Αναµένονται τα αποτελέσµατα νέων ερευνών για την επικινδυνότητα των υπολοίπων ουσιών. εδοµένου ότι οι κατασκευαστές ΗΗΕ θα στραφούν µελλοντικά στη χρήση εναλλακτικών ουσιών έναντι των BFRs, οι µονάδες επεξεργασίας ΑΗΗΕ θα πρέπει να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στο διαχωρισµό των πλαστικών που περιέχουν τις επίµαχες ουσίες από τα υπόλοιπο µίγµα. Μόνωση Επικίνδυνα συστατικά που πιθανώς να περιέχονται στη µόνωση των υλικών, είναι ο αµίαντος, οι πυρίµαχες κεραµικές ίνες και οι ουσίες που προκαλούν µείωση της στοιβάδας του όζοντος. Ο αµίαντος χρησιµοποιήθηκε στο παρελθόν στα ηλεκτρικά σίδερα, τις τοστιέρες αλλά και σε βραστήρες που εκµεταλλεύονταν τις θερµοµονωτικές

32 ιδιότητες του υλικού. Οι πυρίµαχες κεραµικές ίνες πιθανώς να περιέχονται στις θερµικό εξοπλισµό των κτιρίων και θεωρούνται επίσης καρκινογόνα συστατικά. Οθόνες υγρών κρυστάλλων Η τεχνολογία των οθονών υγρών κρυστάλλων, αρχικώς χρησιµοποίηθηκε στους φορητούς υπολογιστές αλλά πλέον χρησιµοποιείται και στα desktop αλλά και σε ποικίλλες συσκευές όπως τα κινητά τηλέφωνα. Η οδηγία για τα ΑΗΗΕ προβλέπει την αποµάκρυνση από το ρεύµα των αποβλήτων τόσο των οθόνων LCD µε επιφάνεια µεγαλύτερη από 100 cm 2 όσο και των οθονών που φωτίζονται από το πίσω µέρος τους µε λαµπτήρες εκκένωσης αερίων. Οι περισσότερες οθόνες υγρών κρυστάλλων φωτίζονται µε λαµπτήρα εκτός από τις φτηνές φορητές συσκευές και τους υπολογιστές τσέπης. Το ερώτηµα κατά πόσο η αποµάκρυνση του λαµπτήρα από τις οθόνες LCD τις καθιστά µη επιίνδυνες για το περιβάλλον απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση. Περίπου συστατικά υγρών κρυστάλλων είναι γνωστά, αλλά στο συγκεκριµένο τεχνολογικό τοµέα χρησιµοποιούνται περίπου 500 (π.χ. MBBA και 5CB). Στην παρούσα φάση δεν υπάρχουν αποτελέσµατα για την τοξικότητα των συστατικών υγρών κρυστάλλων, για το λόγο αυτό και η Ευρωπαική Επιτροπή στο Παράρτηµα ΙΙ της οδηγίας για τα ΑΗΗΕ ορίζει την διερεύνηση αυτής της παραµέτρου ως ζήτηµα προτεραιότητας. Σταθεροποιητές Επικίνδυνα συστατικά όπως ο µόλυβδος και φθαλικοί εστέρες έχουν χρησιµοποιηθεί στα πλαστικά υλικά ως σταθεροποιητές και πλαστικοποιητές αντίστοιχα. Για παράδειγµα οι διβουτυλεστέρες ταξινοµούνται ως τοξικές ουσίες H10 σε συγκεντρώσεις µεγαλύτερες από 0,5%. Πλακέτες κυκλωµάτων Ενώ το 70% αυτών των κατασκευών είναι µη µεταλλικής σύστασης, κατά µέσο όρο περιέχουν 16% χαλκό, 4% συγκόλληση και το υπόλοιπο 2% Νικέλιο, χρυσό, παλάδιο κ.α. Η πλακέτα αποτελείται από ενισχυµένες εποξειδικές ίνες και είναι εκτιµάται ότι περιέχουν φλογοεπιβραδυντικές ενώσεις σε ποσοστό 15%. Η ουσία που χρησιµοποιείται συνήθως είναι η TBBPA, η οποία έχει χαµηλότερη τοξικότητα από την PBDE αλλά περαιτέρω έρευνα αναφορικά µε την επικινδυνότητά της είναι απαραίτητη. Το 32

33 περιεχόµενο σε µόλυβδο/ κασσίτερο εκτιµάται στο 4-6%, και αυτό αντιστοιχεί στο 2-3% του συνολικού βάρους της πλακέτας. Η επικινδυνότητά του συνίσταται στην πιθανότητα διαφυγής του στο περιβάλλον σε συνθήκες διάθεσης. Υδράργυρος Εκτιµάται ότι το 22% της παγκόσµιας χρήσης υδραργύρου, αφορά σε ηλεκτρικό εξοπλισµό (π.χ. λάµπες φθορισµού). Η χρήση του έχει µειωθεί τα τελευταία χρόνια και θα απαγορευτεί την 1 η Ιουλίου Χρησιµοποιήθηκε σε θερµοστάτες, σε πλακέτες κυκλωµάτων, σε όργανα µέτρησης, στα κινητά τηλέφωνα και στον ιατρικό εξοπλισµό. Πρόσφατες έρευνες στις ΗΠΑ, εκτίµησαν τον αριθµό των Η/Υ που θα είναι τεχνολογικά ξεπερασµένοι το 2004 στα 315 εκατοµµύρια τεµάχια, στα οποία περίέχονται περίπου 20 τόνοι υδραργύρου που ισοδυναµεί σε συγκέντρωση 0,002%. Βηρύλλιο Τα κράµατα βηρυλλίου χαλκού χρησιµοποιούνται στις ηλεκτρονικές συνδέσεις, όπου απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δυνατότητα για συνεχή σύνδεση-αποσύνδεση και για το λόγο αυτό δεν είναι επιθυµητή η µόνιµη συγκόλληση (solder). Τα τµήµατα αυτά είναι συχνά καλλυµένα µε χρυσό, ώστε να αποτρέπεται ο επιφανειακός σχηµατισµός οξειδίων του χαλκού στην επιφάνεια και η διαµόρφωση µη ηλεκτρικά αγώγιµου στρώµατος. Επίσης το βηρύλλιο χρησιµοποιείται µε τη µορφή οξειδίου, λόγω της υψηλης θερµικής του αγωγιµότητας ως προστατευτικό υλικό για τις θερµικές συσκευές. Το οξείδιο του βηρυλλίου, απαντά επίσης στα διπολικά τρανζίστορ επαφής, αν και τα τελευτάια χρόνια η τεχνολογία των διπολικών τρανζίστορ αντοκαταστάθηκε από την τεχνολογία διάχυσης µεταλλικού οξειδίου σιλικόνης (LDMOS). Κινητά τηλέφωνα Είναι προφανές, ότι ο λόγος που περιλήφθηκαν τα κυκλώµατα από κινητά τηλέφωνα στο παράρτηµα της οδηγίας 2002/96 συνδέεται µε την υψηλή πυκνότητα συστατικών στην πλακέτα. 33

34 Ραδιενεργά συστατικά Η Οδηγία για τα ΑΗΗΕ στο Παράρτηµα ΙΙ επιβάλει την αφαίρεση ραδιενεργών συατατικών, από το ρεύµα των αποβλήτων και την ξεχωριστή επεξεργασία αυτών. Τέτοια συστατικά απαντούν στον ιατρικό εξοπλισµό και στις συσκευές ελέγχου και παρακολούθησης. Για τους εσωτερικούς ανιχνευτές καπνού, και τους θαλάµους ιονισµού ανίχνευσης καπνού (ICSD), το εθνικό συµβούλιο ραδιολογικής προστασίας της Αγγλίας (NRPB) έχει υπολογίσει ότι η µέγιστη ετήσια δόση σε έναν χρήστη ενός ICSD είναι πιθανό να είναι περίπου 0,1 microsieverts 3. Έρευνα της ίδιας υπηρεσίας έδειξε ότι τα επίπεδα ακτινοβολίας σε χώρους διάθεσης είναι εξαιρετικά χαµηλά (λιγότερα από 1 microsievert ετησίως), γεγονός που ώθησε την αρµόδια υπηρεσία περιβάλλοντος να εκδώσει ειδική διάταξη εξαίρεσης για αυτές τις συσκευές. Πυκνωτές Η οδηγία 2002/96/ΕK απαιτεί την αφαίρεση των πυκνωτών PCB, και την αφαίρεση των ηλεκτρολυτικών πυκνωτών πέρα από ένα ορισµένο µέγεθος που περιέχει ουσίες που προκαλούν ανησυχία (substances of concern). Ο προαναφερθέν όρος είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί, καθώς δεν τίθεται από την οδηγία κάποιος περιορισµός για αυτές τις ουσίες. Σηµειώνεται δε, πως οι πυκνωτές από ταντάλιο είναι µικροί σε διαστάσεις και σίγουρα πολύ µικρότεροι από τα όρια που θέτει η οδηγία για τους ηλεκτρολυτικούς πυκνωτές που πρέπει να αφαιρεθούν. Οι πυκνωτές που θα πρέπει να αφαιρεθούν, είναι αυτοί που χρησιµοποιούνται στην παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος και χρησιµοποιούν κάποιο µετασχηµατιστή (π.χ. Hi-fi). Οι πυκνωτές που περιέχονται σε Η/Υ (laptopdesktop) είναι αρκετά µικρών διαστάσεων ώστε να εξαιρούνται από την υποχρέωση για αφαίρεση από την ηλεκτρονική συσκευή. Ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές Οι αρχικοί τύποι ηλεκτρολυτών χρονολογούνται από τη δεκαετία του '30 και αποτελούνται συνήθως από γλυκόλη ή µια αµίνη, στις οποίες ένα αγώγιµο άλας

35 (π.χ. βορικό άλας νατρίου) διαλύεται µαζί µε νερό (12%). Πολλές παραλλαγές της αρχικής ιδέας έχουν χρησιµοποιηθεί κατά τη διάρκεια των ετών, αλλά η γλυκόλη χρησιµοποιείται ακόµη. Τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός πυκνωτή αργιλίου (100µF 10V) απεικονίζονται στον Πίνακα 1.6 που ακολουθεί. Πίνακας 1.6: Χαρακτηριστικά πυκνωτή αργιλίου Τµήµατα Σύσταση (g) Σύσταση (%) Φύλλο αλουµινίου 0,17 16 Χαρτί 0,18 17 Αλουµίνιο (Capsule) 0,35 33 Χαλκός 0,12 11 Καουτσούκ 0,23 22 Η γλυκόλη θεωρείται επικίνδυνη ουσία στην περίπτωση κατάποσης (R22) για συγκέντρωση υψηλότερη από 25%. Με βάση των παραπάνω πίνακα όπου οι συγκέντρωσή της στους πυκνωτές αργιλίου είναι περίπου 17%, θα µπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν απαιτείται η αποµάκρυνσή τους σύµφωνα µε όσα ορίζει η οδηγία. Από τη δεκαετία του '80, οι στερεού πολυµερούς πυκνωτές αργιλίου (solid polymer electrolyte) που προσδίδουν βελτιωµένες ηλεκτρικές ιδιότητες στον πυκνωτή είναι διαθέσιµοι. Οι συγκεντρώσεις κατώτερων ορίων για τα περιεχόµενα συστατικά σε αυτούς τους πυκνωτές δεν είναι ακόµα διαθέσιµα. Πυκνωτές που περιέχουν πολυχλωριωµένα διφαινύλια Τα PCBs χρησιµοποιήθηκαν εκτενώς στον ηλεκτρικό εξοπλισµό όπως οι πυκνωτές και οι µετασχηµατιστές. Η χρήση τους στις ανοικτού τύπου εφαρµογές απαγορεύθηκε στο Ηνωµένο Βασίλειο το 1972 και δεν έχουν χρησιµοποιηθεί στην κατασκευή νέου εξοπλισµού από το Οι πυκνωτές που περιέχουν PCBs ταξινοµούνται σε δύο κατηγορίες, σύµφωνα µε το µέγεθος: Οι µικροί πυκνωτές χρησιµοποιήθηκαν στις συσκευές φθορισµού και άλλες συσκευές φωτισµού. Θα πρέπει να θεωρηθεί ότι οι πυκνωτές που κατασκευάζονται πριν από το 1976, περιέχουν PCBs. Ως µέτρο προφύλαξης, οι χειριστές που συµµετέχουν στην αντικατάσταση αυτών των πυκνωτών πρέπει να χρησιµοποιούν γάντια πολυαιθυλένιου 35

36 ή VC (µη λαστιχένια), και µαζί µε τον αφαιρούµενο εξοπλισµό να τους τοποθετούν σε σακούλα πολυαιθυλενίου. Οι µεγάλοι πυκνωτές χρησιµοποιήθηκαν για τη σταθεροποίηση τάσης και ανάλογες διεργασίες, και θα πρέπει να θεωρηθεί ότι όσοι πυκνωτές αυτής της κατηγορίας κατασκευάστηκαν πριν από το 1976, περιέχουν PCBs Συνοψίζοντας αναφορικά µε τα επικίνδυνα συστατικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ, µια µελέτη που διεξήχθη στις Σκανδιναβικές χώρες επισηµαίνει ότι τα περισσότερα επικίνδυνα συστατικά περιέχονται σε συγκεκριµένες εφαρµογές (P. Hedemalm et al., 1995). Πιο συγκεκριµένα περιέχεται: Κάδµιο-περισσότερο από 90% στις επαναφορτιζόµενες µπαταρίες Μόλυβδος- Περίπου 90% περιέχεται στους συσσωρευτές ενώ ποσότητες µολύβδου περιέχονται στις κολλήσεις (PBAs), στους λαµπτήρες φθορισµού κ.α. Οξείδιο του µολύβδου- Περισσότερο από 80% στους CRTs το υπόλοιπο στους λαµπτήρες φθορισµού κ.α. Υδράργυρος- Περισσότερο από 90% στις µπαταρίες και στους αισθητήρες θέσης Το εξασθενές χρώµιο χρησιµοποιείται κυρίως ως ανασταλτικός παράγοντας διάβρωσης στο σύστηµα ψύξης Πολυχλωριοµένα διφαινύλια - Απαντούν κυρίως στους πυκνωτές Χλωροπαραφίνες - Περισσότερο από το 90% απαντά στο PVC των καλωδίων Το µέγεθος των περιβαλλοντικών προβληµάτων που µπορούν να δηµιουργηθούν από τα ανωτέρω επικίνδυνα συστατικά εξαρτάται από την τοξικότητά τους και από τις ποσότητες που απελευθερώνονται στο περιβάλλον ως αποτέλεσµα των πρακτικών διαχείρισης που εφαρµόζονται. Για την ολοκληρωµένη διαχείρισή τους είναι απαραίτητη η γνώση: Tης ποσότητας αυτών των υλικών που προϋπάρχει στην αγορά στα παλαιά προϊόντα ΗΗΕ Της ποσότητας των επικίνδυνων υλικών που εισάγεται στην αγορά µε τα νέα προϊόντα ΗΗΕ Των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της επικινδυνότητας των ανωτέρω υλικών, συναρτήσει της συγκέντρωσης αυτών Η προαναφερθέντα µελέτη εκτιµά την ποσότητα αυτών των επικίνδυνων συστατικών στις Σκανδιναβικές χώρες, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1.7 που ακολουθεί. 36

37 Πίνακας 1.7: Επικίνδυνα συστατικά στα προϊόντα ΗΗΕ που υπάρχουν στην Σκανδιναβική αγορά αλλά και η ετήσια ποσότητα που προστίθεται µέσω των νέων προϊόντων Συστατικά Προϊόντα που ήδη χρησιµοποιούνται (τόνοι) Νέα προϊόντα (τόνοι) Κάδµιο Μόλυβδος Οξείδιο Μολύβδου Υδράργυρος PCB Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Τα ΑΗΗΕ αφορούν σε ένα ευρύ φάσµα επιµέρους ρευµάτων αποβλήτων (λόγω του µεγάλου αριθµού διαφορετικών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών προϊόντων που κατασκευάζονται και προωθούνται στην αγορά) τα οποία παρουσιάζουν διακριτές διαφορές στη σύστασή τους. Κοινή παράµετρος σε όλες τις περιπτώσεις είναι η ύπαρξη υλικών/συστατικών τα οποία χρησιµοποιούνται για την κατασκευή των ΗΕΕ και που χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα, µε αποτέλεσµα να παρουσιάζεται δυνητική επικινδυνότητα από την παρουσία τους όταν τα ΗΕΕ ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους και µετατραπούν σε ΑΗΗΕ. Η επικινδυνότητα αυτή είναι υψηλή στις περιπτώσεις που δεν λαµβάνει χώρα ορθολογική διαχείρισή τους και τα οχήµατα ι. εγκαταλείπονται ανεξέλεγκτα ιι. οδηγούνται ως έχουν προς τελική διάθεση σε χώρους ταφής ιιι. δεν εφαρµόζονται ορθολογικές πρακτικές κατά τη διαχείρισή τους (απορρύπανση, αποσυναρµολόγηση, τεµαχισµός, διαχωρισµός µετάλλων, ταφή υπολείµµατος) iv. εφαρµόζονται πρακτικές οι οποίες παρουσιάζουν υψηλό δυναµικό πρόκλησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως η αποτέφρωση. Σύµφωνα µε στοιχεία µελέτης (ΑΕΑ Technology, 1997, Recovery of WEEE: Economics and environmental impacts, Final Report for the European Commission DGXI), εκτιµήθηκε ότι κατά το έτος 1998, παρήχθησαν στην Ευρώπη ΑΗΗΕ που περιείχαν τις εξής ποσότητες υλικών: 37

38 2,3 εκατοµµύρια τόνοι σιδηρούχων µετάλλων 1,2 εκατοµµύρια τόνοι µη σιδηρούχων µετάλλων ( τόνοι χαλκού και τόνοι αλουµινίου) τόνοι βαρέων µετάλλων τόνοι µολύβδου τόνοι υδραργύρου 1,2 εκατοµµύρια τόνοι πλαστικών τόνοι φλογοεπιβραδυντών τόνοι γυαλιού Πιο αναλυτικά: Στις περιπτώσεις που δεν λαµβάνει χώρα ανάκτηση τµηµάτων/υλικών από τα ΑΗΗΕ αλλά απορρίπτονται σε χώρους διάθεσης δηµιουργούν σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπως: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης (αναστολή της δράσης ή και θανάτωση των µικροβιακών και βακτηριακών πληθυσµών) παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης (µέταλλα) ή/και εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Τα υλικά που µπορούν να δηµιουργήσουν τα προβλήµατα που περιγράφηκαν παραπάνω είναι τα εξής: Πλακέτες κυκλωµάτων (printed circuit boards): Περιέχουν µέταλλα όπως χαλκός, νικέλιο, µόλυβδος, κασσίτερος, παλλάδιο όπως επίσης ενισχυµένες εποξειδικές ίνες και βρωµιούχους επιβραδυντές φλόγας (BFRs), όπου περιλαµβάνονται 38

39 αιθέρες πολυβρωµιούχων διφαινύλιων (DBPE και OBPE) και φαινολικές ενώσεις όπως η TBBPA Συστατικά µονώσεων τµηµάτων των ΗΕΕ όπως ο αµίαντος και οι πυρίµαχες κεραµικές ίνες. Ο αµίαντος χρησιµοποιήθηκε στο παρελθόν στα ηλεκτρικά σίδερα, τις τοστιέρες αλλά και σε βραστήρες που εκµεταλλεύονταν τις θερµοµονωτικές ιδιότητες του υλικού. Οι πυρίµαχες κεραµικές ίνες πιθανώς να περιέχονται στο θερµικό εξοπλισµό των κτιρίων Συστατικά οθονών υγρών κρυστάλλων: Χρησιµοποιούνται στους φορητούς υπολογιστές αλλά και σε πολλές άλλες συσκευές όπως τα κινητά τηλέφωνα. Στο συγκεκριµένο τεχνολογικό τοµέα χρησιµοποιούνται περίπου 500 συστατικά (π.χ. MBBA και 5CB). Σταθεροποιητές: Επικίνδυνα συστατικά όπως ο µόλυβδος και οι φθαλικοί εστέρες (π.χ διβουτυλεστέρες) έχουν χρησιµοποιηθεί στα πλαστικά υλικά ως σταθεροποιητές και πλαστικοποιητές αντίστοιχα. Υδράργυρος: Εκτιµάται ότι το 22% της παγκόσµιας χρήσης υδραργύρου, αφορά σε ηλεκτρικό εξοπλισµό (π.χ. λάµπες φθορισµού). Χρησιµοποιείται επίσης σε όπως διακόπτες, θερµοστάτες, πλακέτες κυκλωµάτων, όργανα µέτρησης, κινητά τηλέφωνα, µπαταρίες και σε ιατρικό εξοπλισµό. Τµήµατα που περιέχουν βηρύλλιο: Κράµατα βηρυλλίου/χαλκού χρησιµοποιούνται στις ηλεκτρονικές συνδέσεις. Επίσης το βηρύλλιο χρησιµοποιείται υπό τη µορφή οξειδίου ως προστατευτικό υλικό σε θερµικές συσκευές και στα διπολικά τρανζίστορ επαφής. Ραδιενεργά συστατικά: Τέτοια συστατικά απαντούν στον ιατρικό εξοπλισµό και στις συσκευές ελέγχου και παρακολούθησης π.χ. εσωτερικοί ανιχνευτές καπνού. Πυκνωτές που περιέχουν PCBs: Οι πυκνωτές που περιέχουν PCBs χρησιµοποιούνται στις συσκευές φθορισµού και άλλες συσκευές φωτισµού όπως επίσης καθώς και σε διεργασίες σταθεροποίηση τάσης Ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές: Κύρια επικίνδυνα συστατικά τους είναι οι ηλεκτρολύτες που περιέχονται σε αυτούς και συγκεκριµένα οι γλυκόλες και οι αµίνες. Επίσης περιέχουν σηµαντικές ποσότητες µετάλλων όπως αργίλιο και χαλκός 39

40 Τµήµατα που περιέχουν χρώµιο: Το εξασθενές χρώµιο χρησιµοποιείται κυρίως ως ανασταλτικός παράγοντας διάβρωσης στο σύστηµα ψύξης ηλεκτρικών συσκευών Μέταλλα σε µπαταρίες: Κάδµιο στις επαναφορτιζόµενες µπαταρίες Χλωροπαραφίνες: Χρησιµοποιούνται συνήθως στο PVC των καλωδίων οχεία που περιέχουν υγρά ή κολλώδη µελάνια και έγχρωµα Στις περιπτώσεις που τα ΑΗΗΕ υπόκεινται σε διαδικασία καύσης (αποτέφρωσης), λαµβάνει χώρα παραγωγή αερίων, στερεών αποβλήτων (τέφρα) και υγρών αποβλήτων (κατά τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων) τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλή επικινδυνότητα λόγω της παρουσίας επικινδύνων συστατικών στα ΑΗΗΕ. Τονίζεται ακόµη ότι σηµαντικά προβλήµατα δηµιουργεί και η εγκατάλειψη ΑΗΗΕ δεδοµένου ότι: ι. αποτελούν σοβαρή πηγή ρύπανσης ιι. προκαλούν αισθητική όχληση ιιι. αποτελούν εµπόδια στους δρόµους Μια δεύτερη συνιστώσα που αφορά σε αρνητικές επιπτώσεις σχετικά µε τα ΑΗΗΕ είναι η απώλεια πρώτων υλών από τη µη εφαρµογή πρακτικών ανάκτησης, ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης υλικών (µέταλλα, γυαλί, πλαστικό). Στον Πίνακα 18 που ακολουθεί παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που µπορούν να παρουσιασθούν από τη µη ορθολογική διαχείριση των ΑΗΗΕ. Πίνακας 18: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή ΑΗΗΕ Υλικό/συστατικό Επίπτωση Πλακέτες κυκλωµάτων που βρωµιούχους περιέχουν Εγκατάλειψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους 40

41 επιβραδυντές φλόγας BFRs (DBPE, OBPE, TBBPA), µέταλλα όπως χαλκός, νικέλιο, µόλυβδος, κασσίτερος, παλλάδιο όπως επίσης και εποξειδικές ίνες δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης µετάλλων και εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν HBr και ενώσεις του βρωµίου τέφρα που περιέχει ενώσεις βρωµίου αέριες εκποµπές που περιέχουν αιωρούµενα σωµατίδια βαρέων µετάλλων τέφρα που περιέχει βαρέα µέταλλα υγρά απόβλητα από τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων που περιέχουν βαρέα µέταλλα το νικέλιο δρα ως καταλύτης για το σχηµατισµό διοξινών κατά την καύση 41

42 Μονώσεις που περιέχουν αµίαντο και πυρίµαχες κεραµικές ίνες. Συστατικά οθονών υγρών κρυστάλλων (π.χ. MBBA και 5CB) Απόρριψή τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά ινών αµιάντου ατµόσφαιρα µε πιθανότητα εισπνοής από τον άνθρωπο Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένει ως έχει στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: εν υφίστανται διαδικασία αποτέφρωσης αλλά παραµένουν στην παραγόµενη τέφρα ως έχουν Απόρριψή τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά ινών αµιάντου ατµόσφαιρα µε πιθανότητα εισπνοής από τον άνθρωπο 42

43 Σταθεροποιητές (µόλυβδος) πλαστικοποιητές (φθαλικοί εστέρες) και Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένει ως έχει στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Απόρριψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης των εστέρων Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης µετάλλων και εκχύλισης 43

44 ιακόπτες, θερµοστάτες, πλακέτες κυκλωµάτων, όργανα µέτρησης, κινητά τηλέφωνα, µπαταρίες και ιατρικός εξοπλισµός που περιέχουν υδράργυρο όπως και µεταλλικά τµήµατα που έχουν επιµολυνθεί µε υδράργυρο δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν οργανικές ενώσεις (από τους εστέρες) τέφρα που περιέχει µόλυβδο αέριες εκποµπές που περιέχουν αιωρούµενα σωµατίδια µολύβδου τέφρα που περιέχει βαρέα µέταλλα υγρά απόβλητα από τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων που περιέχουν µόλυβδο ιεργασίες απορρύπανσης και τεµαχισµού ΑΗΗΕ Εγκατάλειψη υλικών στους χώρους αποσυναρµολόγησης και τεµαχισµού: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά υδραργύρου στην ατµόσφαιρα Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω εκχύλισης αποδέσµευσης του υδραργύρου 44

45 Ηλεκτρονικές συνδέσεις που περιέχουν βηρύλλιο (κράµατα και οξείδιο του βηρυλλίου) δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν αιωρούµενα σωµατίδια µολύβδου τέφρα που περιέχει ενώσεις υδραργύρου υγρά απόβλητα από τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων που περιέχουν υδράργυρο ιεργασίες τήξης scrap σε φούρνο ηλεκτρικού τόξου εκποµπές υδραργύρου στην ατµόσφαιρα Απόρριψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης και εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής 45

46 Μεταλλικά τµήµατα απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: τέφρα που περιέχει βηρύλλιο αέριες εκποµπές που περιέχουν αιωρούµενα σωµατίδια βηρυλλίου υγρά απόβλητα από τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων που περιέχουν βηρύλλιο Εγκατάλειψή τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης και τεµαχισµού ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά σωµατιδίων που περιέχουν βαρέα µέταλλα στην ατµόσφαιρα Τελική διάθεση: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής 46

47 Ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές που περιέχουν γλυκόλες και αµίνες. Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν αιωρούµενα σωµατίδια βαρέων µετάλλων τέφρα που περιέχει βαρέα µέταλλα υγρά απόβλητα από τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων που περιέχουν βαρέα µέταλλα το νικέλιο και ο χαλκός δρουν ως καταλύτες για το σχηµατισµό διοξινών κατά την καύση Εγκατάλειψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής 47

48 Τµήµατα που περιέχουν χρώµιο (χρησιµοποιείται ως ανασταλτικός παράγοντας διάβρωσης στο σύστηµα ψύξης) Χλωροπαραφίνες σε καλώδια Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν οργανικές ενώσεις Απόρριψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: τέφρα που περιέχει χρώµιο αέριες εκποµπές που περιέχουν αιωρούµενα σωµατίδια χρωµίου υγρά απόβλητα από τις διαδικασίες σβέσης της τέφρας και καθαρισµού των αερίων που περιέχουν χρώµιο Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης λόγω αποδέσµευσης των µετάλλων που περιέχονται σε αυτούς 48

49 Πλαστικά και γυαλί ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν οργανικές ενώσεις Τελική διάθεση: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης συστατικών διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: Αέριες εκποµπές που περιέχουν οργανικές ενώσεις 49

50 Πυκνωτές περιέχουν PCBs που Εγκατάλειψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Υγρά ή κολλώδη µελάνια, κόλλες και βαφές και οι περιέκτες τους Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: αέριες εκποµπές που περιέχουν οργανικές ενώσεις Απόρριψή τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης - τεµαχισµού ΑΗΗΕ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής 50

51 µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Αποτέφρωση: Αέριες εκποµπές που περιέχουν οργανικές ενώσεις Κεφάλαιο 2: Νοµοθετικό πλαίσιο διαχείρισης των ΑΗΗΕ Στο παρόν κεφάλαιο αναλύεται το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Πιο συγκεκριµένα πραγµατοποιείται µια ιστορική αναδροµή από τη χρονική στιγµή που συζητήθηκε για πρώτη φορά το ενδεχόµενο θέσπισης ευρωπαϊκής οδηγίας για τα ΑΗΗΕ µέχρι και την διαµόρφωση της τελικής πρότασης. Ακολούθως αναλύονται οι δύο ευρωπαϊκές οδηγίες που θεσπίστηκαν τελικώς τον Ιανουάριο του 2003 και παράλληλα γίνεται αναφορά στην υφιστάµενη εθνική νοµοθεσία της Κύπρου. 51

52 2.1 Ιστορική αναδροµή Το 1990 το Ευρωπαϊκό συµβούλιο ζήτησε από την ευρωπαϊκή επιτροπή να προβεί στη διάρθρωση προγραµµάτων δράσης για ορισµένους τύπους αποβλήτων, ένα από τα οποία ήταν τα ΑΗΗΕ. Το 1993 µε την έναρξη του 5 ου προγράµµατος δράσης για το περιβάλλον το ζήτηµα της διαχείρισης των ΑΗΗΕ επανήλθε στην επιφάνεια και λίγα χρόνια αργότερα η επιτροπή έκρινε επιβεβληµένη την αναθεώρηση της στρατηγικής της στο ζήτηµα της διαχείρισης των αποβλήτων. Στις 24 Φεβρουαρίου 1997 υιοθέτησε µια νέα στρατηγική, υπογραµµίζοντας πλέον την ιεραρχία (πρόληψη δηµιουργίας, ωφέλιµη χρήση, ασφαλής διάθεση αποβλήτων) που θα πρέπει να ακολουθείται για την διαχείριση των αποβλήτων και προωθώντας παράλληλα το µέτρο της έκδοσης οδηγιών µε συγκεκριµένες διατάξεις για την εκπλήρωση των απαιτούµενων στόχων. Σε αυτό το χρονικό σηµείο, ανακοινώθηκε το πρώτο σχέδιο/ πρόταση για υιοθέτηση οδηγίας αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Αρχικώς το προσχέδιο αυτό στόχευε στην εκπλήρωση τριών στόχων: Την προστασία του εδάφους, των υδάτινων πόρων και της ατµόσφαιρας υπό το πρίσµα και της υφιστάµενης διαχείρισης των ΑΗΗΕ καθώς και την µείωση της παραγωγής αποβλήτων Την διατήρηση των φυσικών πόρων Την εναρµόνιση των εθνικών πρακτικών αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Οι λόγοι που οδήγησαν στην διαµόρφωση της ανωτέρω πρότασης ήταν: Η ραγδαία αύξηση της ποσότητας των αποβλήτων ΗΗΕ Η επικινδυνότητα των ΑΗΗΕ και η λανθασµένη υφιστάµενη µέθοδος διαχείρισής τους Η ανάγκη προστασίας των φυσικών πόρων Η διαµόρφωση νοµοθεσίας για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ από ορισµένα κράτη µέλη Το τµήµα των στερεών αποβλήτων της Ευρωπαϊκής διεύθυνσης για το Περιβάλλον διαµόρφωσε 5 διαφορετικά σχέδια οδηγίας για τα ΑΗΗΕ, στην προσπάθειά του να συµβιβάσει τις αντιρρήσεις των εµπλεκόµενων φορέων (βιοµηχανία, κράτη µέλη). Στις 9 Οκτωβρίου του 1997 ανακοινώθηκε το έγγραφο µε τίτλο «Προσχέδιο για τη διαχείριση των αποβλήτων από ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισµό». Ο σύνδεσµος 52

53 ευρωπαϊκών βιοµηχανιών στο τοµέα της ηλεκτρονικής, µηχανικού και ηλεκτρικού εξοπλισµού Orgalime (αντιπροσωπεύει 25 επιµέρους εµπορικούς συνδέσµους και πάνω από εταιρείες ΗΗΕ σε 16 χώρες) αντέδρασε σε διάστηµα ενός µήνα µε ένα έγγραφο το οποίο ναι µεν χαρακτηρίστηκε αρκετό αδύναµο από άποψη επιχειρηµάτων, αλλά καθόρισε τους βασικούς τοµείς διαφωνίας µε την Ευρωπαϊκή επιτροπή. Πιο συγκεκριµένα γινόταν αναφορά για την ανάγκη διαµόρφωσης συνυπευθυνότητας όλων των εµπλεκόµενων φορέων, ενώ αναφορικά µε το ζήτηµα των ιστορικών αποβλήτων δήλωνε πως η οδηγία θα έπρεπε να καλύπτει µόνο τα καινούρια προϊόντα που θα εισέρχονταν στην αγορά. Ακολούθησε έγγραφο των 5 οργανισµών (EACEM, ECTEL, EECA, ELC, Eurobit, Eurocable, Eurom II) 4 το οποίο εστίαζε στην ανάγκη ύπαρξης συνυπευθυνότητας του χρήστη στο σύστηµα διαχείρισης, ενώ έκανε προτάσεις τόσο για τον ορισµό του ρεύµατος των αποβλήτων όσο και για τη δυνατότητα προώθησης συµφωνιών µε τον βιοµηχανικό τοµέα. Το πρώτο σχέδιο για οδηγία εκδόθηκε στις 21 Απριλίου 1998, ως εξέλιξη των υπό εργασία εγγραφών, και εµπεριείχε ποσοτικούς στόχους συλλογής που κυµαίνονταν από 40 έως 90% ανάλογα και µε το είδος του αποβλήτου. Το δεύτερο σχέδιο για οδηγία αναφορικά µε τα ΑΗΗΕ, εµφανίστηκε στις 27 Ιουλίου του 1998 και οι κύριες διαφορές που εµφάνιζε ήταν οι εξής: Αναφερόταν συγκεκριµένη ηµεροµηνία που θα ξεκινούσε η απαγόρευση χρήσης ορισµένων ουσιών στα ΗΗΕ (Ιανουάριος 2004) ιασφάλιζε ότι µέχρι τον Ιανουάριο του 2004 το µερίδιο των ανακυκλωµένων πλαστικών στις νέες συσκευές θα αποτελούσε τουλάχιστον 5% των συνολικά χρησιµοποιούµενων πλαστικών 4 EACEM: European Association of Consumer Electronics Manufacturers ECTEL: The European Telecommunications and Professional Electronics Industry EECA: European Electronic Component Manufacturers Association ELC: European Lighting Companies Federation EUROBIT: European Association of Manufacturers of Business Machines and Information Technology Industry EUROPACABLE: The European Confederation of Associations of Manufacturers of Insulated Wires and Cables EUROM II: European Industrial Federation for Optics, Laser and Laboratory Instrumentation 53

54 Ενώ στο πρώτο έγγραφο οι στόχοι συλλογής αφορούσαν όλα τα είδη ηλεκτρονικού εξοπλισµού, στο νέο έγγραφο οι ποσοτικοί στόχοι αφορούσαν στα ΑΗΗΕ που προέρχονταν από τα νοικοκυριά. Επιπλέον οι ποσοτικοί στόχοι δεν αφορούσαν κάθε είδος αποβλήτων, αλλά περιορίζονταν σε ένα γενικό στόχο συλλογής 4kg/κάτοικο/ έτος. Επέκταση της υποχρέωσης των παραγωγών για συλλογή των αποβλήτων από τα νοικοκυριά και όχι µόνο για την επεξεργασία και διάθεση των αποβλήτων. Επιπλέον αποσαφηνίζονταν όροι όπως τα αναλώσιµα, ενώ εξαιρούνταν από την οδηγία οι µπαταρίες κάτι που επιθυµούσε και η EPBA (European Portable Battery Association). Ένα επιχείρηµα που χρησιµοποίησε ο τοµέας της βιοµηχανίας αλλά και η EPBA, ήταν η πιθανή ασυµβατότητα µεταξύ των διατάξεων του σχεδίου και των υφιστάµενων συµφωνιών του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (World Trade Organization - WTO). Αναφορικά µε τη χρηµατοδότηση του συστήµατος διαχείρισης οι γνώµες διίστανται. Ο EACEM (European Association of Consumer Electronics Manufacturers) και µερικά µέλη του CECED επιθυµούσαν ένα διαφανές σύστηµα που δεν θα µετέβαλε τη σχέση µεταξύ των παραγωγών και των διανοµέων των ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Άλλοι οργανισµοί όπως ο EUROBIT (European Association of Manufacturers of Business Machines and Information Technology Industry, ECTEL και τα υπόλοιπα µέλη του CECED επιθυµούσαν ένα ανταγωνιστικό σύστηµα χωρίς προκαθορισµένα τέλη στην τιµή του προϊόντος. Αναφορικά µε τις επικίνδυνες ουσίες στα ΑΗΗΕ η µελέτη κατέληγε στο ότι περισσότερο από το 90% του µολύβδου, χαλκού και υδραργύρου προερχόταν από τις µπαταρίες και παράλληλα πρότεινε τη θέσπιση ποσοτικών στόχων ανακύκλωσης, σύµφωνους µε αυτούς του σχεδίου για οδηγία της Επιτροπής. Στις 5 Ιουλίου 1999 εκδόθηκε το 3 ο προσχέδιο για οδηγία ειδικά για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Αναφορικά µε το ζήτηµα των ιστορικών αποβλήτων έγιναν δεκτές οι εισηγήσεις της βιοµηχανίας, καθώς αυτά δεν περιλαµβάνονταν στο προσχέδιο για οδηγία. Επιπλέον τα κράτη µέλη θα ήταν υπεύθυνα για τη διαθεσιµότητα και την 54

55 διανοµή εγκαταστάσεων συλλογής και για τη συλλογή των ΑΗΕΕ από τα νοικοκυριά, παρά το γεγονός ότι το κόστος θα το επωµίζονταν οι παραγωγοί. Επιπλέον το ζήτηµα της ασυµβατότητας µεταξύ των διατάξεων της οδηγίας και των συµφωνιών του παγκόσµιου οργανισµού για το εµπόριο συζητήθηκε σε σύνοδο που πραγµατοποιήθηκε το ίδιο έτος. Η σύνοδος κατέληξε στο συµπέρασµα πως µια οδηγία για τα ΑΗΗΕ θα πρέπει να βασίζεται: 1) Σε επιστηµονικά τεκµηριωµένα στοιχεία 2) Σε ανάλυση κόστους/ οφέλους λαµβάνοντας υπόψη παραµέτρους όπως το περιβάλλον, οι καταναλωτές, η ασφάλεια των εργαζοµένων καθώς και οι κοινωνικές και επιχειρηµατικές επιπτώσεις 3) Σε τεχνικές και εµπορικές λύσεις που προωθούνται από τη βιοµηχανία 4) Στη γνωµοδότηση όλων των εµπλεκόµενων φορέων Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή επανειληµµένα είχε δηλώσει πως δεν θα εκδοθεί νέο σχέδιο για οδηγία, αυτό τελικά έγινε στις 10 Μαΐου του Πολύ θετική σε αυτό το 4 ο σχέδιο ήταν η αντίδραση του EACEM, ο οποίος δέχτηκε σε γενικές γραµµές το κείµενο και απλά πρότεινε ένα µικρότερο ποσοτικό στόχο ανακύκλωσης των προϊόντων οπτικοακουστικού εξοπλισµού, της τάξεως του 40 %. Οι βασικές αλλαγές σε αυτό το 4 ο σχέδιο για οδηγία αφορούσαν στη συλλογή των ΑΗΗΕ. Η σουηδική εταιρία Electrolux καθώς και οι εταιρείες ICL, Nokia, Ericsson, Intel, IBM, HP, Sony πίεζαν την επιτροπή να προωθήσει την ξεχωριστή ευθύνη από την κάθε εταιρεία, κάτι που έβρισκε σύµφωνο τον EICTA (European Information and Communications Technology Industries Association. Το επιχείρηµα ήταν η προώθηση σε µια ανταγωνιστική αγορά των προϊόντων που θα ήταν ευκολότερο να ανακυκλωθούν καθώς σε αυτή την περίπτωση το κόστος για τις εταιρείες θα ήταν µικρότερο. Βέβαια υπήρχαν και σύνδεσµοι που αντιτίθονταν σε αυτό και επιθυµούσαν τη συλλογική ευθύνη στη διαχείριση όπως οι CEDED - Conseil Europeen de la Construction Electrodomestique (µε εξαίρεση την Electrolux) και ο EACEM. 55

56 Μια επιπλέον σηµαντική αλλαγή στο 4 ο σχέδιο για οδηγία αφορούσε στα «ορφανά προϊόντα». Για τους παραγωγούς προϊόντων µε µεγάλο κύκλο ζωής, ήταν δυνατή η επιβολή κάποιου τέλους στα νέα προϊόντα (µε χρονική διάρκεια δέκα έτη από την ανακοίνωση της οδηγίας) ενώ επέτρεπε και µια µεταβατική περίοδο 5 ετών στις εταιρείες ώστε να µειώσουν το κόστος διαχείρισης των προϊόντων που θα εισέρχονταν στην αγορά έως ότου τεθεί σε ισχύ η οδηγία για τα ΑΗΗΕ. Το χρονικό διάστηµα αυτό θεωρήθηκε µικρό από τη EICTA καθώς εξέφρασε τη γνώµη πως θα απαιτούνταν δισεκατοµµύρια ευρώ για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, ποσό ικανό να απειλήσει την οικονοµική βιωσιµότητα του τοµέα. Αναφορικά µε την επιβολή ειδικού τέλους διαχείρισης στην τιµή των νέων προϊόντων, αξίζει να σηµειωθεί πως το άρθρο 8 του σχεδίου για οδηγία δεν καθόριζε πλήρως τον τρόπο επιβολής τους, ενώ αρκετοί φορείς ισχυρίζονταν πως η επιβολή του θα ήταν αντίθετη µε τους κανόνες ανταγωνισµού της αγοράς. Οικονοµική ανάλυση των προτάσεων Η επιτροπή ισχυρίστηκε πως το κόστος της διαχείρισης των ΑΗΗΕ (συλλογή, επεξεργασία, διάθεση) µε βάση τις διατάξεις τις οδηγίας θα άγγιζε τα εκατοµµύρια ευρώ/έτος ενώ τα έµµεσα κόστη (π.χ. εταιρείες συµβούλων, δηµόσιες σχέσεις, marketing) θα πλησίαζαν τα 100 εκατοµµύρια ευρώ το έτος. Αν ολόκληρο το προαναφερθέν ποσό µεταβιβαζόταν στον καταναλωτή τότε θα επερχόταν µια αύξηση της τιµής του προϊόντος της τάξεως του 1% και σε ορισµένους τοµείς όπως τα ψυγεία, οι τηλεοράσεις το 2-3%. Ειδικότερα για το κόστος συλλογής, αν ο στόχος των 4 kg/ κάτοικο επιτευχθεί το συνολικό κόστος για τα 15 µέλη θα ανερχόταν στα 600 εκατοµµύρια ευρώ/ έτος. Το κόστος ανακύκλωσης για τον ηλεκτρονικό και ηλεκτρονικό εξοπλισµό προερχόµενο από τα νοικοκυριά, ποικίλει ανάλογα και µε το είδος του εξοπλισµού. Για τις µεγάλες οικιακές συσκευές κυµαίνεται από ευρώ το χρόνο για τα ψυγεία από ευρώ το χρόνο, για τις οθόνες και τις τηλεοράσεις από ευρώ/ τόνο και για τις µικρές οικιακές συσκευές από ευρώ ανά τόνο. Αναφορικά µε την απαγόρευση ορισµένων επικίνδυνων ουσιών όπως ο µόλυβδος, η αντικατάστασή του από κασσίτερο ανέρχεται στα 150 εκατοµµύρια το χρόνο. Με αυτό 56

57 το δεδοµένο η αύξηση του κόστους παραγωγής των προϊόντων είναι ιδιαίτερα µικρή (0,0006/τηλέφωνο, 0,003-0,0017/ υπολογιστή τσέπης, 0,03-0,17/ τηλεόραση. 2.2 Κοινοτικό νοµοθετικό πλαίσιο Από το χρονικό σηµείο που έγινε η τελική πρόταση για έκδοση Οδηγίας ( ) µέχρι και τις 27 Ιανουαρίου 2003 που τελικώς αυτή υιοθετήθηκε από την Ε.Ε., και µέσω της διαδικασίας της γνωµοδότησης της Επιτροπής των περιφερειών, των αναγνώσεων στο ευρωκοινοβούλιο πραγµατοποιήθηκαν σηµαντικές αλλαγές στο αρχικό έγγραφο. εν είναι σκόπιµη η αναφορά όλων αυτών των αλλαγών, καθώς είναι σηµαντικότερο να αναλυθούν τα σηµεία των 2 οδηγιών που τελικώς υιοθετήθηκαν, µετά και την τελευταία τροποποίησή στις 8 εκέµβρη του Είναι σηµαντικό επίσης να αναφερθούν τα σηµεία στα οποία εστιάζει η αιτιολογική έκθεση της επιτροπής για τη διαµόρφωση των ανωτέρω οδηγιών. Πιο συγκεκριµένα εκτιµήθηκαν τα ακόλουθα: Το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 14 ης Νοεµβρίου 1996, το οποίο καλούσε την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για οδηγίες σχετικά µε ορισµένα ρεύµατα αποβλήτων προτεραιότητας, συµπεριλαµβανόµενων των ΑΗΗΕ Το 5 ο πρόγραµµα δράσης για το Περιβάλλον αναφέρει τα ΑΗΗΕ ως έναν από τους τοµείς αποβλήτων που πρέπει να επιτευχθεί κανονιστική ρύθµιση, βάσει της εφαρµογής των αρχών πρόληψης, αξιοποίησης και ασφαλούς διάθεσης. Η αύξηση της ποσότητας των ΑΗΗΕ καθώς και η επικινδυνότητα ορισµένων ουσιών που περιλαµβάνονται σε αυτά. Η ανάγκη καθιέρωσης της ευθύνης του παραγωγού ως βασικό µέσο ενθάρρυνσης του οικολογικού σχεδιασµού των νέων προϊόντων. Η ανάγκη καθιέρωσης βασικών αρχών για τη χρηµατοδότηση διαχείρισης των ΑΗΗΕ σε κοινοτικό επίπεδο Η οδηγία 2002/96/ΕΚ Στο άρθρο 1 αναλύεται ο σκοπός της οδηγίας, που δεν είναι άλλος από την πρόληψη αλλά και µείωση της παραγωγής αποβλήτων, και ακολούθως την αξιοποίηση αυτών ώστε 57

58 να µειωθεί η τελική ποσότητα που οδηγείται σε χώρους διάθεσης. Επιπροσθέτως επιδιώκεται η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων όλων των φορέων (παραγωγοί, διανοµείς, καταναλωτές) που συµµετέχουν στον κύκλο ζωής του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Στο άρθρο 2, περιγράφεται το πεδίο εφαρµογής της οδηγίας και σηµειώνεται το παράρτηµα που επισυνάπτεται στην οδηγία και το οποίο περιγράφει τις κατηγορίες προϊόντων ΗΗΕ που υπάγονται σε αυτή. Για λόγους προστασίας των εθνικών συµφερόντων των κρατών µελών, εξαιρούνται της οδηγίας, τα όπλα τα πυροµαχικά και το πολεµικό υλικό. Στο άρθρο 3 αποσαφηνίζονται όροι όπως ο ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισµός, τα απόβλητα που προκύπτουν από αυτόν, ο διανοµέας ΗΗΕ, τα ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης κ.α. Το άρθρο 4, προτρέπει τα κράτη µέλη να προωθούν το σχεδιασµό νέων προϊόντων ο οποίος θα διευκολύνει την αποσυναρµολόγησή τους, και εν γένει την αξιοποίησή τους µετά την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής τους. Το άρθρο 5, επιβάλλει στα κράτη µέλη τη λήψη όλων των αναγκαίων µέτρων ώστε στις 13 Αυγούστου 2005: να έχουν δηµιουργηθεί συστήµατα τα οποία να επιτρέπουν στους τελικούς κατόχους και τους διανοµείς να επιστρέφουν τα απόβλητα αυτά τουλάχιστον δωρεάν. οι διανοµείς κατά την παροχή νέου προϊόντος είναι υπεύθυνοι να εξασφαλίζουν ότι τα απόβλητα µπορούν να επιστρέφονται στο διανοµέα τουλάχιστον δωρεάν, εφόσον ο εξοπλισµός αυτός είναι ισοδύναµου τύπου. να επιτρέπεται στους παραγωγούς να διαµορφώσουν ατοµικά ή συλλογικά συστήµατα συλλογής των ΑΗΗΕ που προέρχονται από τα νοικοκυριά Για τη συλλογή των ΑΗΗΕ µη οικιακής προέλευσης υπεύθυνοι είναι οι παραγωγοί Στο άρθρο 6 καθορίζονται οι ιδιότητες των µονάδων επεξεργασίας ΑΗΗΕ, ενώ σηµειώνεται πως η επεξεργασία αυτών δύναται να γίνει και σε άλλο κράτος µέλος. 58

59 Επιπλέον δίνονται οδηγίες για την επιλεκτική επεξεργασία ορισµένων ΑΗΗΕ (π.χ. αφαίρεση υδραργύρου από λαµπτήρες εκκένωσης αερίων), οι οποίες περιγράφονται αναλυτικά στο Παράρτηµα ΙΙ της οδηγίας. Στο επόµενο άρθρο 7 της οδηγία, καθορίζονται οι ποσοτικοί στόχοι αξιοποίησης για κάθε τύπο απόβλητου ΗΗΕ που θα πρέπει να προσεγγίσουν τα κράτη µέλη ως και τις 31 εκέµβρη Στα άρθρα 8 και 9 καθιερώνεται η ευθύνη του παραγωγού µια και η οδηγία τους καθιστά υπεύθυνους τόσο για την χρηµατοδότηση της επεξεργασίας των ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης αλλά και όσων δεν προέρχονται από νοικοκυριά. Ειδικότερα για τα; ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης, η χρηµατοδότηση της διαχείρισης των προϊόντων που διατίθενται στην αγορά το αργότερο ως τις 13 Αυγούστου 2005 επιβαρύνει τους παραγωγούς. Το άρθρο 10 επιβάλει στα κράτη µέλη να διασφαλίσουν την άρτια ενηµέρωση των χρηστών σχετικά µε: Την υποχρέωση να µην διατίθενται τα ΑΗΗΕ στο ρεύµα των αστικών αποβλήτων Τα συστήµατα συλλογής και διαχείρισης των ΑΗΗΕ Το ρόλο των καταναλωτών/ χρηστών στη βιωσιµότητα του συστήµατος διαχείρισης Επιπλέον γίνεται αναφορά στο ειδικό σύµβολο σήµανσης των προϊόντων (Σχήµα 2.1) που επισηµαίνει στους καταναλωτές την υποχρέωση της διάθεσής τους ως ξεχωριστό ρεύµα αποβλήτων. 59

60 Σχήµα 2.1: Σύµβολο που δηλώνει την απαγόρευση διάθεσης των ΑΗΗΕ µαζί µε το ρεύµα των αστικών αποβλήτων Στο άρθρο 11 παρέχονται πληροφορίες σχετικά µε τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και επισηµαίνεται η σήµανση του προϊόντος ώστε να διασφαλιστεί η εξακρίβωση της ηµεροµηνίας που αυτό εισέρχεται στην αγορά. Για το σκοπό αυτό η Επιτροπή, ζήτησε από τον CENELEC (European committee for electro technical standardization) να καθορίσει τη σήµανση των προϊόντων ΗΗΕ. H σήµανση θα έχει τίτλο Marking of electrical and electronic equipment in accordance with Article 11(2) Directive 2002/96/EC (WEEE), και ο αριθµός αναφοράς (reference number) θα είναι pren Το άρθρο 12 τέλος, υποχρεώνει τα κράτη µέλη να καταρτίσουν µητρώο παραγωγών στο οποίο θα καταγράφονται ποσοτικές πληροφορίες σχετικά µε την ανακύκλωση/ επαναχρησιµοποίηση και εν γένει επεξεργασία των ΑΗΗΕ. Η οδηγία 2002/96 ενσωµατώνεται στο εθνικό δίκαιο των κρατών µελών, το αργότερο ως τις 13 Αυγούστου του Οι ποσοτικοί στόχοι που θέτει η οδηγία θα πρέπει να προσεγγιστούν από τα κράτη µέλη το αργότερο στις 31 εκέµβρη Η απόφαση του Συµβουλίου 2004/312/ΕΚ στις 30 Μαρτίου 2004 έδωσε χρονική παράταση στα 7 νέα κράτη µέλη. ιετή παράταση δόθηκε στις Τσεχία, Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Ουγγαρία και Σλοβακία και 12µηνη στη Σλοβενία. Η Ελλάδα και η Ιρλανδία λόγω της ανεπαρκούς ανακυκλωτικής υποδοµής αλλά και άλλων παραγόντων (χαµηλή 60

61 πληθυσµιακή πυκνότητα, γεωγραφικών συνθηκών κ.α.) είχαν ήδη πετύχει διετή παράταση, ενώ η Κύπρος, η Μάλτα και η Πολωνία ενώ αρχικώς δεν αξίωσαν παράταση µετά την πρόταση των 7 προαναφερθέντων κρατών, ζήτησαν και πήραν διετή παράταση µε την απόφαση 2004/486/ΕΚ του Συµβουλίου της 26 ης Απριλίου του Τέλος σηµειώνεται πως στην οδηγία 2002/96/ΕΚ διατυπώνεται η ανάγκη αναθεώρησης της κοινοτικής νοµοθεσίας για τις Ηλεκτρικές Στήλες και τους Συσσωρευτές (οδηγία 91/157/ΕΟΚ και 93/86/ΕΟΚ) το ταχύτερο δυνατό. Αναφορικά µε τον περιορισµό των επικίνδυνων ουσιών προδίνονται οι εξής συγκεντρώσεις: -5 ppm για τον υδράργυρο -40 ppm για τον µόλυβδο -20 ppm για το κάδµιο Επιπλέον συζητιέται το ενδεχόµενο να αλλάξει ο ποσοτικός στόχος συλλογής φορητών µπαταριών των 160 gr/ κάτοικο/ έτος, στο 50% των εθνικών ετήσιων πωλήσεων Η οδηγία 2003/108/ΕΚ Η οδηγία αυτή είναι τροποποίηση της 2002/96/ΕΚ για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ µη οικιακής προέλευσης, και έχει ως στόχο τη µείωση του κινδύνου που πιθανώς να εγκυµονούσαν για την οικονοµική βιωσιµότητα των µικρών επιχειρήσεων οι διατάξεις τις 2002/96. Για το λόγο αυτό τροποποίησε το άρθρο 9 ως εξής: Για τα «ορφανά» προϊόντα που αντικαθίστανται από ισοδύναµα προϊόντα ή από προϊόντα που καλύπτουν την ίδια λειτουργία, η χρηµατοδότηση της διαχείρισής τους επιβαρύνει τους παραγωγούς αυτών των προϊόντων κατά την παροχή τους. Τα κράτη µέλη δύνανται εναλλακτικά, να προβλέπουν ότι οι χρήστες πλην των ιδιωτικών νοικοκυριών, µπορούν να καθίστανται εν µέρει ή πλήρως υπεύθυνοι για την χρηµατοδότηση αυτή. Για τα λοιπά «ορφανά» προϊόντα, πλην αυτών που προέρχονται από νοικοκυριά η χρηµατοδότηση της διαχείρισής τους επιβαρύνει τους χρήστες. Όσον αφορά τα νέα προϊόντα που εισέρχονται στην αγορά µετά τις 13 Αυγούστου 2005 η χρηµατοδότηση της διαχείρισης τους όπως και στα ΑΗΗΕ προερχόµενα από τα οικιακά, επιβαρύνει τους παραγωγούς. 61

62 Ουσιαστικά η τροποποιηµένη οδηγία µεταθέτει την ευθύνη για τη χρηµατοδότηση των ιστορικών αποβλήτων από µη οικιακές πηγές, από τους παραγωγούς των αποβλήτων από είδη εξοπλισµού στους παραγωγούς που κυκλοφορούν νέα προϊόντα, εφόσον υφίστανται ανάλογα νέα προϊόντα Οδηγία 2002/95/ΕΚ Το πεδίο εφαρµογής της οδηγίας, είναι το ίδιο µε εκείνο της οδηγίας για τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (εξαιρουµένων των ιατροτεχνολογικών συσκευών και των οργάνων παρακολούθησης και ελέγχου). Εφαρµόζεται επίσης στους λαµπτήρες πυράκτωσης και στα οικιακά φωτιστικά σώµατα. Βασίζεται στο άρθρο 95 της Συµφωνίας, ώστε αν τα ορισµένα κράτη µέλη επιθυµούν να επιβάλουν αυστηρότερα µέτρα σχετικά µε τις επικίνδυνες ουσίες, θα πρέπει παρουσιάσουν επιστηµονικά δεδοµένα, κάτι που δεν θα συνέβαινε αν βασιζόταν στο άρθρο που βασίστηκε η οδηγία 2002/96. Από την 1η Ιουλίου 2006, απαγορεύεται η χρήση µολύβδου, υδραργύρου, καδµίου, εξασθενούς χρωµίου, πολυβρωµοδιφαινυλίων (PBB) και πολυβρωµοδιφαινυλαιθέρων (PBDE) στα νέα είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού που εισέρχονται στην αγορά. Προβλέπονται ορισµένες εξαιρέσεις, οι οποίες αναφέρονται στο παράρτηµα της οδηγίας (π.χ. Μόλυβδος στο γυαλί καθοδικών λυχνιών, ηλεκτρονικών κατασκευαστικών στοιχείων και λαµπτήρων φθορισµού) Απόφαση της Επιτροπής της 11 ης Μαρτίου 2004 Στις 11 Μαρτίου του 2004 ανακοινώθηκε η απόφαση της επιτροπής, µε αντικείµενο το ερωτηµατολόγιο όσον αφορά τις εκθέσεις των κρατών µελών για την εφαρµογή της οδηγίας 2002/96/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ). Η οδηγία 2002/96 υποχρέωνε τα κράτη µέλη να υποβάλουν έκθεση σχετικά µε την εφαρµογή της οδηγίας, έκθεση η οποία θα καλύπτει τόσο την ενσωµάτωσή της στο εθνικό δίκτυο όσο και την εφαρµογή της. Η απόφαση της επιτροπής περιέχει στο παράρτηµα της το ερωτηµατολόγιο το οποίο θα πρέπει να συµπληρώσουν τα κράτη µέλη. 62

63 Η πρώτη τριετή έκθεση θα καλύψει την περίοδο Εντός εννέα µηνών από την παραλαβή των εκθέσεων των κρατών µελών, η Επιτροπή δηµοσιεύει, µε τη σειρά της, έκθεση σχετικά µε το ίδιο θέµα [6] Πρόταση οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασµό των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια (ΠΚΕ) Βασιζόµενη στο άρθρο 95 της Συνθήκης, η Οδηγία στοχεύει στα εξής: να διασφαλιστεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια µέσα στην ΕΕ να βελτιωθούν οι εν γένει περιβαλλοντικές επιδόσεις των εν λόγω προϊόντων και µε τον τρόπο αυτό, να ενισχυθεί η προστασία του περιβάλλοντος να υποστηριχθεί η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασµού και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας της ΕΕ να διαφυλαχθούν τα συµφέροντα τόσο της βιοµηχανίας όσο και των καταναλωτών. Το περιεχόµενο της πρότασης είναι το ακόλουθο: Το άρθρο 1 καθορίζει τους σκοπούς και το πεδίο εφαρµογής της οδηγίας-πλαισίου. Στόχος της είναι να διασφαλίσει την ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων και να συµβάλλει στη βιώσιµη ανάπτυξη µέσω της αύξησης της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασµού και της υψηλής περιβαλλοντικής προστασίας. Το άρθρο 2 περιλαµβάνει τους ορισµούς των κύριων όρων και εννοιών που χρησιµοποιούνται στην πρόταση οι γενικές απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασµού αφορούν τις γενικές περιβαλλοντικές επιδόσεις του προϊόντος, λαµβανοµένων υπόψη των σηµαντικότερων περιβαλλοντικών πτυχών οι ειδικές απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασµού αφορούν µια δεδοµένη περιβαλλοντική πτυχή και ορίζουν κατάλληλες οριακές τιµές. 63

64 Το άρθρο 3 διευκρινίζει ότι µόνο τα ΠΚΕ που συνάδουν µε το σχετικό µέτρο εφαρµογής, αν υπάρχει, µπορούν να διατεθούν στην αγορά, ενώ το άρθρο 4 θεσπίζει διατάξεις για τη σήµανση και τη δήλωση συµµόρφωσης. Το άρθρο 5 ορίζει ότι η ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια δεν µπορεί να εµποδιστεί για λόγους που άπτονται των απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασµού, αν το προϊόν συνάδει µε το σχετικό µέτρο εφαρµογής. Λαµβάνοντας υπόψη τις διαδικασίες που χρησιµοποιούνται στις υφιστάµενες οδηγίες της νέας προσέγγισης, το άρθρο 6 καθορίζει τη διαδικασία επιβολής περιορισµών στη διάθεση στην αγορά προϊόντων που φέρουν τη σήµανση CE χωρίς να συµµορφώνονται µε τις απαιτήσεις του σχετικού µέτρου εφαρµογής. Το άρθρο 7 θεσπίζει διατάξεις για την αξιολόγηση της πιστότητας (συµµόρφωσης). Κατ' αρχήν, θεωρούνται επαρκείς µια διαδικασία αυτοαξιολόγησης και η διαθεσιµότητα τεχνικής τεκµηρίωσης χωρίς παρέµβαση τρίτου µέρους. Περιλαµβάνεται επίσης η δυνατότητα χρήσης συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης που εµπεριέχουν τη διάσταση του σχεδιασµού του προϊόντος. Οι κατασκευαστές θα µπορούν να επιλέξουν µεταξύ αυτών των δύο διαδικασιών. Το άρθρο 8 εξηγεί ότι η συµµόρφωση µε το µέτρο εφαρµογής τεκµαίρεται, όταν έχει απονεµηθεί στο προϊόν το οικολογικό σήµα της ΕΕ, και διευκρινίζει τον τρόπο µε τον οποίο τα εναρµονισµένα πρότυπα µπορούν να συµβάλουν στο τεκµήριο συµµόρφωσης. Το άρθρο 9 διευκρινίζει ορισµένες πτυχές της διαδικασίας έκδοσης και δηµοσίευσης εναρµονισµένων προτύπων. Το άρθρο 10 ασχολείται µε το θέµα των κατασκευαστικών στοιχείων και υποµονάδων συναρµολόγησης, τα οποία δεν µπορούν να αποτελέσουν αυτοτελώς αντικείµενο µέτρου εφαρµογής βάσει της παρούσας οδηγίας-πλαισίου από την άλλη πλευρά, ενδέχεται να απαιτηθούν περιβαλλοντικές πληροφορίες για τα εν λόγω κατασκευαστικά στοιχεία για την κατάρτιση του οικολογικού προφίλ από τον κατασκευαστή. 64

65 Το άρθρο 11 ζητά την ουσιαστική συνεργασία µεταξύ των κρατών µελών για τη σωστή λειτουργία της οδηγίας. Το άρθρο 12 θεσπίζει τα κριτήρια επιλογής των προϊόντων που θα υπαχθούν σε µέτρα εφαρµογής, καθώς και τους ουσιώδεις παράγοντες καθορισµού του περιεχοµένου των εν λόγω µέτρων. ιευκρινίζει επίσης ότι τα µέτρα εφαρµογής µπορούν να περιλαµβάνουν γενικές ή ειδικές απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασµού ή και τα δύο. Το άρθρο 13 προβλέπει την ένταξη, ως µέτρων εφαρµογής της παρούσας οδηγίαςπλαισίου σε σχέση µε την ενεργειακή απόδοση κατά τη χρήση, των τριών υφισταµένων οδηγιών που καθορίζουν απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης για τους λέβητες, τους καταψύκτες και τα στραγγαλιστικά πηνία των λαµπτήρων φθορισµού. Το άρθρο 14 καθορίζει τη διαδικασία (κανονιστική επιτροπή) για την έκδοση µέτρων εφαρµογής. Το άρθρο 15 αφορά τους κανόνες τους σχετικούς µε τις κυρώσεις που πρέπει να επιβάλλονται από τα κράτη µέλη. Τα άρθρα 16 και 17 αφορούν τη µείωση/ απλούστευση του κοινοτικού κεκτηµένου. Τα άρθρα αφορούν διοικητικές πτυχές της πρότασης. Το παράρτηµα I περιγράφει τη διαδικασία και τις σχετικές παραµέτρους για την κατάρτιση του οικολογικού προφίλ από τον κατασκευαστή προϊόντων τα οποία καλύπτονται από µέτρο εφαρµογής που θεσπίζει γενικές απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασµού. Το παράρτηµα II σκιαγραφεί τη µέθοδο καθορισµού του επιπέδου των ειδικών απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασµού. 65

66 Το παράρτηµα III περιέχει διατάξεις για τη σήµανση CE. Τα παραρτήµατα IV και V περιγράφουν τις διαδικασίες που έχει στη διάθεσή του ο κατασκευαστής για να διασφαλίσει και να δηλώσει ότι το ΠΚΕ του συνάδει µε τις διατάξεις του σχετικού µέτρου εφαρµογής. Το παράρτηµα VI θεσπίζει τα λεπτοµερή στοιχεία που απαιτούνται για τη δήλωση συµµόρφωσης. Το παράρτηµα VII καθορίζει τα κύρια στοιχεία που πρέπει να περιλαµβάνει ένα µέτρο εφαρµογής [7, 8]. 2.3 Κυπριακό Νοµοθετικό Πλαίσιο Η Κυπριακή περιβαλλοντική νοµοθεσία βρίσκεται υπό διαµόρφωση, µε στόχο την κατάρτιση ενός ολοκληρωµένου πλαισίου περιβαλλοντικής πολιτικής, τη θέσπιση νόµων και διατάξεων για τη διαχείριση των αποβλήτων µε σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και της δηµόσιας υγείας. Με το Νόµο 29(ΙΙΙ) του 1992, η Κύπρος εναρµονίζεται µε την Σύµβαση της Βασιλείας για τον Έλεγχο της ιασυνοριακής ιακίνησης Επικινδύνων Αποβλήτων (περιγράφεται στο νοµοθετικό πλαίσιο της ΕΕ), καθώς επίσης και την τροποποίησή της που αφορά στην απαγόρευση µεταφοράς αποβλήτων σε αναπτυσσόµενες χώρες (Νόµος 12(ΙΙΙ) του 2000). Για τη διαχείριση των οικιακών απορριµµάτων, υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες στους ακόλουθους Νόµους: 1. Κ Π 235 του 1996 Περί Χωρίων 2. Νόµος 86(Ι) του 1999 Περί Κοινοτήτων 3. Νόµος 111 του 1985 Περί ήµων 66

67 4. Νόµος 19 του 1992 Για την καταπολέµηση της Ρύπανσης των ηµοσίων ρόµων Στο παραπάνω νοµοθετικό πλαίσιο καλύπτονται µόνο µερικές συνιστώσες της διαχείρισης των απορριµµάτων και όχι το σύνολο. Επίσης, στο Νόµο 69 του 1991 περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Nερών που αφορά στην ανάπτυξη δράσεων για την πρόληψη / µείωση / έλεγχο της ρύπανσης των νερών στην Κύπρο, µε στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και της δηµόσιας υγείας, γίνονται αναφορές στα ακόλουθα: ιαδικασίες και προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας για απόρριψη επικινδύνων ουσιών σε νερά ή επί ή εντός του εδάφους. Καθορισµός επιπτώσεων από τη µη ορθολογική τελική διάθεση των απορριµµάτων στα υπόγεια ύδατα. Για την έγκριση άδειας απόρριψης των βιοµηχανικών αποβλήτων (η διαδικασία περιγράφεται στον προαναφερθέντα Νόµο 69/91), η κάθε βιοµηχανία πρέπει να δίνει αντιπροσωπευτικά στοιχεία για κάθε είδος αποβλήτων που παράγει. Ενδεικτικά πρέπει να δίνονται στοιχεία για τα ακόλουθα: είδος αποβλήτου, πηγή αποβλήτου (στάδια παραγωγικής διαδικασίας), σύσταση και ποσότητα αποβλήτου, δυνατότητα ανακύκλωσης ή επαναχρησιµοποίησης υλικών, τεχνικές επεξεργασίας, τρόπος και χώροι τελικής διάθεσης απόρριψης. Υφίστανται Νόµοι περί Τροφίµων, στο περιεχόµενο των οποίων αναφέρονται Κανονιστικές ιοικητικές Πράξεις σχετικά µε τη διαχείριση των παραγόµενων στερεών αποβλήτων, µε τρόπο που να προστατεύεται η δηµόσια υγεία (αποφυγή µόλυνσης των τροφίµων) και να προλαµβάνεται η ρύπανση του περιβάλλοντος (Κ..Π. 143/2001). Επίσης, υφίσταται ο Νόµος 90(Ι)/2001, που προνοεί για τον έλεγχο και την εποπτεία της ίδρυσης και λειτουργίας ιδιωτικών νοσηλευτηρίων. Στο περιεχόµενο του Νόµου αυτού περιλαµβάνονται και στοιχεία που αφορούν στη διαχείριση των παραγόµενων στερεών αποβλήτων. 67

68 Τέλος, έχει τεθεί σε ισχύ (2002) Νόµος ο οποίος προνοεί για τη διαχείριση των στερεών και επικινδύνων αποβλήτων. Η Nοµική Yπηρεσία Γενική Εισαγγελία της Κυπριακής ηµοκρατίας, σε συνεργασία µε το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος καθώς και µε τα συναρµόδια υπουργεία και φορείς, έχει αναθέσει σε εµπειρογνώµονες την ανάπτυξη νοµοθεσίας για ολόκληρη τη θεµατική ενότητα που αφορά στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Η ανάπτυξη νοµοθεσίας έχει φτάσει σε τελικό στάδιο αναφορικά µε τις παρακάτω κατηγορίες αποβλήτων: - Χρησιµοποιηµένα Ορυκτέλαια (µηχανέλαια) - PCBs - Απόβλητα που περιέχουν αµίαντο - Τελική διάθεση αποβλήτων - Υλικά συσκευασίας - Απορριπτόµενες ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές - Ιλύες από επεξεργασία αποβλήτων - Επικαιροποιηµένο ευρωπαϊκό κατάλογο αποβλήτων (2001) - Οδηγία περί ολοκληρωµένης πρόληψης και ελέγχου της ρύπανσης από τη βιοµηχανία Στις 19 Σεπτέµβρη του 2003, τέθηκε σε ισχύ ο νόµος πλαίσιο για το Περιβάλλον και την Προστασία της Φύσης, ο οποίος µεταξύ άλλων (αρµοδιότητες για την προστασία του περιβάλλοντος, Μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κανόνες διαχείρισης αποβλήτων κ.α. ) εισάγει και την ευθύνη του παραγωγού σε ζητήµατα περιβαλλοντικής προστασίας. Όσον αφορά στην ΑΗΗΕ το νοµοσχέδιο για εναρµόνιση µε τις Κοινοτικές Οδηγίες βρίσκεται στο τελικό στάδιο της ψήφισης του. Συγκεκριµένα αναµένεται σύντοµα να δηµοσιευτεί νέος κανονισµός µε τίτλο O περί Στερεών και Επικίνδυνων Αποβλήτων (Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού) Κανονισµός του Με βάση αυτό το νοµοσχέδιο αναµένεται να είναι αρµόδιοι για τη συλλογή, τo διαχωρισµό 68

69 και τη µεταφορά των ΑΗΗΕ οι παραγωγοί και όχι οι δηµοτικές αρχές. (Ο ανωτέρω κανονισµός τελικώς ψηφίστηκε στις 30 Ιουνίου του Συνοψίζοντας τα σηµαντικότερα σηµεία των ευρωπαϊκών οδηγιών για το σχεδιασµό των προϊόντων ΗΗΕ, καθώς και τη συλλογή και την αξιοποίηση των ΑΗΗΕ είναι: 1. Σχεδιασµός των προϊόντων Τα κράτη µέλη ενθαρρύνουν το σχεδιασµό και την παραγωγή ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού που λαµβάνει υπόψη την αποσυναρµολόγηση και αξιοποίησή του και διευκολύνουν την επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση των αποβλήτων τους 2. Χωριστή συλλογή Τα κράτη µέλη περιορίζουν στο ελάχιστο δυνατό τη διάθεση αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού µαζί µε αστικά απόβλητα που δεν έχουν υποβληθεί σε διαλογή και καθιερώνουν χωριστή διαλογή των πρώτων. Σχετικά µε τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, τα κράτη µέλη µεριµνούν ώστε από τις 13 Αυγούστου 2005: - οι τελικοί κάτοχοι και οι διανοµείς των εν λόγω αποβλήτων να µπορούν να απαλλαγούν από αυτά χωρίς επιβάρυνση, - οι διανοµείς νέου προϊόντος να εξασφαλίζουν ότι απόβλητα εξοπλισµού του ιδίου τύπου µπορούν να τους επιστρέφονται δωρεάν και σε ποσότητα ενός προϊόντος ετησίως, - οι παραγωγοί να µπορούν να συγκροτούν και να θέτουν σε λειτουργία ατοµικά ή συλλογικά συστήµατα επιστροφής, - να είναι δυνατή η απαγόρευση της παράδοσης µολυσµένων αποβλήτων που ενέχουν κίνδυνο για την υγεία και την ασφάλεια του προσωπικού. - Οι παραγωγοί πρέπει να εξασφαλίζουν τη συλλογή των αποβλήτων που δεν προέρχονται από οικιακή χρήση. Τα κράτη µέλη λαµβάνουν τα αναγκαία µέτρα, ώστε όλα τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού να µεταφέρονται σε εγκεκριµένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Το αργότερο την 31η εκεµβρίου 2006, ο µέσος βαθµός χωριστής συλλογής αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού οικιακής χρήσης, πρέπει να ανέρχεται 69

70 τουλάχιστον σε 4 χιλιόγραµµα ανά κάτοικο ετησίως. Ένας νέος στόχος που θα καθοριστεί αργότερα θα πρέπει να επιτευχθεί έως τις 31 εκεµβρίου Επεξεργασία Οι παραγωγοί ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού οφείλουν να χρησιµοποιούν τις βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές επεξεργασίας, αξιοποίησης και ανακύκλωσης. Η επεξεργασία αυτή περιλαµβάνει αφαίρεση των ρευστών και επιλεκτική κατεργασία σύµφωνα µε το παράρτηµα ΙΙ της οδηγίας 2002/96. Η επεξεργασία και η αποθήκευση πρέπει να ανταποκρίνονται στα προβλεπόµενα στο παράρτηµα ΙΙΙ της οδηγίας. Οι αρµόδιες αρχές πρέπει να χορηγούν άδειες στις επιχειρήσεις που ασχολούνται µε την επεξεργασία. Οι επιχειρήσεις αυτές ενθαρρύνονται να συµµετάσχουν στο κοινοτικό σύστηµα οικολογικής διαχείρισης και ελέγχου (EMAS). Η επεξεργασία µπορεί να διενεργείται εκτός του κράτους µέλους ή της Κοινότητας, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι διατάξεις του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 259/93 του Συµβουλίου σχετικά µε την παρακολούθηση και τον έλεγχο των µεταφορών αποβλήτων στο εσωτερικό της Κοινότητας καθώς και κατά την είσοδο και έξοδό τους. Η επεξεργασία εκτός της Κοινότητας θεωρείται ότι συµβάλλει στην επίτευξη των στόχων της οδηγίας µόνον εφ' όσον ο εξαγωγέας είναι σε θέση να αποδείξει ότι έχει διεξαχθεί υπό συνθήκες ισοδύναµες προς τις απαιτήσεις της οδηγίας. 4. Αξιοποίηση Οι παραγωγοί πρέπει να θέσουν σε λειτουργία συστήµατα αξιοποίησης των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού που συλλέγονται επιλεκτικά. Το αργότερο την 31η εκεµβρίου 2006, ο βαθµός ανάκτησης, εκφραζόµενος σε µέσο βάρος ανά συσκευή, πρέπει να ανέρχεται σε 80% για τις µεγάλες οικιακές συσκευές και τις συσκευές αυτόµατης πώλησης, 70% για τις µικρές οικιακές συσκευές, τα φωτιστικά είδη, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία, τα παιχνίδια, τον εξοπλισµό ψυχαγωγίας και αθλητισµού καθώς και για τα όργανα παρακολούθησης και ελέγχου και σε 75% για τον εξοπλισµό πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και για τα είδη ευρείας κατανάλωσης. Την ίδια ηµεροµηνία, ο βαθµός επαναχρησιµοποίησης και ανακύκλωσης των κατασκευαστικών στοιχείων, των υλικών και των ουσιών, εκφραζόµενος σε µέσο βάρος 70

71 ανά συσκευή, πρέπει να ανέρχεται σε 80% για τους λαµπτήρες εκκενώσεως, 75% για τις µεγάλες οικιακές συσκευές και τις συσκευές αυτόµατης πώλησης, 50% για τις µικρές οικιακές συσκευές, τα φωτιστικά είδη, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία, τα παιχνίδια, τον εξοπλισµό ψυχαγωγίας και αθλητισµού καθώς και για τα όργανα παρακολούθησης και ελέγχου και σε 65% για τον εξοπλισµό πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και για τα είδη ευρείας κατανάλωσης. Ειδικά για τα απόβλητα του τοµέα προϊόντων ιατρικού εξοπλισµού, οι στόχοι αξιοποίησης θα καθοριστούν µέχρι και το εκέµβρη του 2008, αφού αξιολογηθούν οι τελευταίες εξελίξεις στην τεχνολογία των υλικών που χρησιµοποιούνται στην ιατρική. Το αργότερο την 13η Αυγούστου 2004, η Επιτροπή θεσπίζει κανόνες σχετικά µε την τήρηση των στόχων που καθορίζονται ανωτέρω. Οι παραγωγοί οφείλουν να δηλώνουν το βάρος των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού κατά την είσοδο των εγκαταστάσεων επεξεργασίας και αξιοποίησης ή ανακύκλωσης καθώς και κατά την έξοδο από τις εγκαταστάσεις αυτές. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο θα καθορίσουν άλλα ποσοστά για την αξιοποίηση, την ανακύκλωση και την επαναχρησιµοποίηση το αργότερο την 31η εκεµβρίου Χρηµατοδότηση Το αργότερο την 13η Αυγούστου 2005, οι παραγωγοί πρέπει να εξασφαλίζουν τη χρηµατοδότηση της συλλογής, επεξεργασίας, αξιοποίησης και περιβαλλοντικώς ορθής τελικής διάθεσης των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού οικιακής χρήσης. Για τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά µετά τις 13 Αυγούστου 2005, κάθε παραγωγός είναι υπεύθυνος για τη χρηµατοδότηση των προϊόντων του. Όταν ένας παραγωγός διαθέτει ένα προϊόν στην αγορά, οφείλει να παρέχει εγγύηση όσον αφορά τη χρηµατοδότηση της διαχείρισης των αποβλήτων του. Η εγγύηση αυτή µπορεί να λαµβάνει τη µορφή συµµετοχής του παραγωγού στα συστήµατα χρηµατοδότησης, µιας ασφάλισης της ανακύκλωσης ή ενός δεσµευµένου τραπεζικού λογαριασµού. Όσον αφορά τα προϊόντα οικιακής προέλευσης που έχουν διατεθεί στην αγορά πριν από τις 13 Αυγούστου 2005 ("ορφανά προιόντα"), η χρηµατοδότησή τους εξασφαλίζεται από του υφιστάµενους στην αγορά παραγωγούς, µε συνεισφορά ανάλογη, επί παραδείγµατι, προς το µερίδιό τους στην αγορά. 71

72 Το αργότερο την 13η Αυγούστου 2005, η χρηµατοδότηση για τα απόβλητα που προέρχονται από έξω - οικιακούς χρήστες και που διατίθενται στην αγορά µετά την ηµεροµηνία αυτή, καλύπτεται από τους παραγωγούς. Τα έξοδα διαχείρισης των αποβλήτων προϊόντων που έχουν διατεθεί στην αγορά πριν από τις 13 Αυγούστου 2005, βαρύνουν τους παραγωγούς που εισάγουν νέα ισοδύναµα προϊόντα στην αγορά, ενώ στην περίπτωση που τα παλαιά προϊόντα δεν αντικαθίστανται από νέα η διαχείριση τους βαραίνει τον τελικό χρήστη (εκτός των ιδιωτικών νοικοκυριών). 6. Ενηµέρωση Οι χρήστες ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού οικιακής χρήσης πρέπει να έχουν πρόσβαση στις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά µε την υποχρέωση να µην διατίθενται πλέον τα απόβλητα αυτού του τύπου µαζί µε αδιαχώριστα αστικά απόβλητα, αλλά να αποκοµίζονται χωριστά, µε τα συστήµατα συλλογής και επιστροφής, µε το ρόλο τους στην αξιοποίηση των αποβλήτων, µε τις επιπτώσεις των αποβλήτων αυτών στο περιβάλλον και την υγεία και µε την έννοια του συµβόλου που θα πρέπει να φέρει η συσκευασία των εν λόγω ειδών (ένας διαγραµµένος τροχοφόρος κάδος απορριµµάτων). Οι παραγωγοί οφείλουν να παρέχουν πληροφορίες επαναχρησιµοποίησης και επεξεργασίας για κάθε νέο τύπο ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, εντός ενός έτους από τη διάθεσή του στην αγορά. Οι πληροφορίες αυτές αναφέρουν τα περιεχόµενα συστατικά και υλικά καθώς και τη θέση των επικίνδυνων ουσιών και παρασκευασµάτων. Οι εν λόγω πληροφορίες πρέπει να κοινοποιούνται στα κέντρα επαναχρησιµοποίησης και στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και ανακύκλωσης. Οι παραγωγοί ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού που διατίθεται στην αγορά από τις 13 Αυγούστου 2005 θα είναι αναγνωρίσιµοι χάρη στην επισήµανση της συσκευής. 7. Εκθέσεις και κυρώσεις Τα κράτη µέλη καταρτίζουν µητρώο παραγωγών και κατέχουν πληροφορίες σχετικά µε τις ποσότητες και τις κατηγορίες ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού που διατίθενται στην αγορά, συλλέγονται, ανακυκλώνονται και αξιοποιούνται στο έδαφός τους. Οι πληροφορίες αυτές θα διαβιβάζονται στην επιτροπή ανα διετία, εντός 18 µηνών 72

73 από τη λήξη της καλυπτόµενης περιόδου και η πρώτη περίοδος αφορά στα έτη Πρέπει επίσης να υποβάλλουν στην Επιτροπή, ανά τριετία, έκθεση σχετικά µε την εφαρµογή της οδηγίας 2002/96. Η πρώτη έκθεση θα καλύψει την περίοδο Εντός εννέα µηνών από την παραλαβή των εκθέσεων των κρατών µελών, η Επιτροπή δηµοσιεύει, µε τη σειρά της, έκθεση σχετικά µε το ίδιο θέµα. Τα κράτη µέλη καθορίζουν τις κυρώσεις που επιβάλλονται για τις παραβάσεις των διατάξεων της παρούσας οδηγίας. Το χρονοδιάγραµµα που θέτουν οι οδηγίες 2002/96 και 2002/95 είναι: 13 Αυγούστου 2004: Καταληκτική ηµεροµηνία για την ενσωµάτωση των οδηγιών στο εθνικό δίκαιο των κρατών µελών 13 Αυγούστου 2005: Καταληκτική ηµεροµηνία για τη διαµόρφωση των συστηµάτων συλλογής αξιοποίησης και χρηµατοδότησης της διαχείρισης των ΑΗΗΕ 13 Αυγούστου 2005: Καταληκτική ηµεροµηνία για τη σήµανση των ΑΗΗΕ ή της συσκευασίας αυτών 30 Ιουνίου 2006: Καταληκτική ηµεροµηνία για την εξάλειψη ορισµένων επικίνδυνων ουσιών από τα νέα προϊόντα 31 εκεµβρίου 2006: Καταληκτική ηµεροµηνία για την προσέγγιση των ποσοτικών στόχων αξιοποίησης 31 εκεµβρίου 2007: Καταληκτική ηµεροµηνία για τη Σλοβενία, ώστε να προσεγγίσει τους ποσοτικούς στόχους αξιοποίησης/ ανακύκλωσης 13 Φεβρουαρίου 2008: Η Επιτροπή παραθέτει τα αποτελέσµατα εφαρµογής των οδηγιών και προβαίνει στις απαραίτητες τροποποιήσεις 31 εκεµβρίου 2008: Καταληκτική ηµεροµηνία για τις Ελλάδα, Ιρλανδία, Κύπρος, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Σλοβακία, ώστε να προσεγγίσουν τους καθορισµένους ποσοτικούς στόχους αξιοποίησης 31 εκεµβρίου 2008: Καταληκτική ηµεροµηνία για την θέσπιση νέων ποσοτικών στόχων συλλογής, αξιοποίησης των ΑΗΗΕ Η πρόταση για οδηγία-πλαίσιο για τα ΠΚΕ θεσπίζει ένα σφαιρικό και συνεκτικό νοµοθετικό πλαίσιο για την αντιµετώπιση των απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασµού των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια, µε σκοπό να συµβάλει στη βιώσιµη ανάπτυξη 73

74 διασφαλίζοντας την ελεύθερη κυκλοφορία τους στην εσωτερική αγορά, αυξάνοντας την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασµού και προωθώντας ένα υψηλότερο επίπεδο περιβαλλοντικών επιδόσεων. εδοµένων των ευθυνών της Κοινότητας και του διασυνοριακού χαρακτήρα των θεµάτων αυτών, οι στόχοι θα επιτευχθούν αποτελεσµατικότερα µε την ανάληψη δράσης σε κοινοτικό επίπεδο. Αν συνεχιστεί η πρόταση οδηγιών µε εξαιρετικά λεπτοµερές τεχνικό περιεχόµενο βάσει της διαδικασίας συναπόφασης, όπως έχει ήδη γίνει στο παρελθόν για µεµονωµένα προϊόντα, η πρόοδος θα είναι αργή στο πνεύµα της προσφάτως προταθείσας θεσµικής αρχιτεκτονικής και της δέσµης µέτρων για τη βελτίωση των κανονιστικών ρυθµίσεων, προτείνεται οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασµού να καθοριστούν µέσω µέτρων εφαρµογής µε διαδικασία "επιτροπολογίας", µετά από κατάλληλες διαβουλεύσεις µε τα ενδιαφερόµενα µέρη και αφού προηγηθεί αξιολόγηση αντικτύπου. Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζεται η ευέλικτη προσαρµογή στις τεχνολογικές εναλλακτικές δυνατότητες και στις ευαισθησίες της αγοράς και ενισχύεται ο πιθανός αντίκτυπος της αυτορρύθµισης από τη βιοµηχανία. Το προαναφερθέν σχέδιο οδηγίας συµπληρώνει και διευκολύνει την εφαρµογή των υφισταµένων µέτρων της ΕΕ παρέχει επίσης το σωστό πλαίσιο για την ταχεία αντιµετώπιση των αναδυοµένων περιβαλλοντικών ζητηµάτων. Αναµένεται ότι η συστηµατική ένταξη των περιβαλλοντικών παραµέτρων στο σχεδιασµό των προϊόντων θα οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγικότητας των πόρων και σε µείωση του κόστους καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων, πράγµα που θα αντισταθµίσει τις αρχικές δαπάνες, αν υπάρχουν. Η εµπειρία από την οδηγία για την επισήµανση της κατανάλωσης ενέργειας δείχνει ότι η κοινοτική νοµοθεσία στον τοµέα των περιβαλλοντικών επιδόσεων των προϊόντων µπορεί να είναι µια δράση πολιτικής που αποφέρει οφέλη σε τέσσερα επίπεδα (ενέργεια, περιβάλλον, καταναλωτές και βιοµηχανία), όταν προβλεφθεί κατάλληλη περίοδος προσαρµογής και εφαρµοστεί η ενδεδειγµένη διαδικασία διαβουλεύσεων. 74

75 Κεφάλαιο 3: Υφιστάµενη κατάσταση αναφορικά µε τη διαχείριση των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού 3.1 ιαχείριση των ΑΗΗΕ σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ορισµένα κράτη είχαν προβεί στη διαµόρφωση µέτρων για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, αρκετά πριν την διαµόρφωση της τελικής ευρωπαϊκής Oδηγίας. Σε αρκετά από αυτά λειτουργούν ήδη συστήµατα διαχείρισης των ΑΗΗΕ και προβλέπεται η προσαρµογή των ήδη υπαρχόντων στις επιταγές της οδηγίας και σε ορισµένες περιπτώσεις, η δηµιουργία νέων συστηµάτων διαχείρισης. Μέχρι και τον Αύγουστο του 2004 όπως άλλωστε προβλέπει και η οδηγία, αναµένεται τα περισσότερα κράτη µέλη, να ενσωµατώσουν τις οδηγίες για τα ΑΗΗΕ στην εθνική νοµοθεσία ώστε να πετύχουν τους στόχους που έχει θέσει η ευρωπαϊκή επιτροπή. Όπως έχει ήδη αναφερθεί οι ποσοτικοί στόχοι που θέτει η οδηγία θα πρέπει να προσεγγιστούν από τα κράτη µέλη το αργότερο στις 31 εκέµβρη Η απόφαση του Συµβουλίου 2004/312/ΕΚ στις 30 Μαρτίου 2004 έδωσε χρονική παράταση στα 7 νέα κράτη µέλη. ιετή παράταση δόθηκε στις Τσεχία, Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Ουγγαρία και Σλοβακία και 12µηνη στη Σλοβενία. Η Ελλάδα και η Ιρλανδία λόγω της ανεπαρκούς υποδοµής αλλά και άλλων παραγόντων (χαµηλή πληθυσµιακή πυκνότητα, γεωγραφικών συνθηκών κ.α.) είχαν ήδη πετύχει διετή παράταση, ενώ η Κύπρος, η Μάλτα και η Πολωνία ενώ αρχικώς δεν αξίωσαν παράταση µετά την πρόταση των 7 προαναφερθέντων κρατών, ζήτησαν και πήραν διετή παράταση µε την απόφαση 2004/486/ΕΚ του Συµβουλίου της 26 ης Απριλίου του Αυστρία Το εκέµβρη του 2003, το υπουργείο περιβάλλοντος της Αυστρίας ανέθεσε την εκπόνηση µελέτης που θα διερευνούσε τις δυνατότητες αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ στην Αυστρία και πιο συγκεκριµένα: -Την συλλογή των ΑΗΗΕ -Τη χρηµατοδότηση της συλλογής -Την ενηµέρωση των εµπλεκόµενων φορέων -Το ρόλο και τη δοµή ενός συλλογικού φορέα διαχείρισης -Τα πιθανά εναλλακτικά σενάρια 75

76 Την άνοιξη του 2004 ολοκληρώθηκε η προαναφερθείσα µελέτη, ενώ αξίζει να σηµειωθεί πως ορισµένα σηµεία είναι ακόµα υπό συζήτηση, όπως το αν το συλλογικό σύστηµα διαχείρισης θα είναι πρωτοβουλία της βιοµηχανίας, αν θα περιλαµβάνει όλες τις υποκατηγορίες των ΑΗΗΕ ή αν θα είναι αρµόδιες για τη λειτουργία του οι τοπικές αρχές και θα υποδιαιρεθεί σε επιµέρους συστήµατα ειδικά για την διαχείριση κάθε υποκατηγορίας ΑΗΗΕ. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Αυστρίας προετοίµασε ένα προσχέδιο επικείµενων διατάξεων (Abfallbehandlungspflichten-verordnung), το οποίο θα καλύπτει τη διαχείριση των ΑΗΗΕ αλλά και άλλων αποβλήτων όπως οι συσσωρευτές, τα χρώµατα και οι διαλύτες, τις συσκευές που περιέχουν PCB κ.α. Στο προαναφερθέν προσχέδιο περιλαµβάνονται οι διατάξεις του άρθρου 6 και το παράρτηµα ΙΙΙ της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα ΑΗΗΕ. Στόχος της κυβέρνησης είναι να τεθεί σε ισχύ το νοµοσχέδιο που θα περιλαµβάνει τους ποσοτικούς στόχους συλλογής πριν τις 13 Αυγούστου 2004, ενώ η νοµοθετική ρύθµιση που θα ενσωµατώνει τις υπόλοιπες διατάξεις της οδηγίας δεν προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ πριν την καταληκτική ηµεροµηνία. Πιο συγκεκριµένα δηµοσιεύτηκε στις 20 Σεπτέµβρη του 2004, το σχέδιο νόµου (draft Electro Ordinance) το οποίο προβλέπει τη συλλογή των ΑΗΗΕ σε 5 ξεχωριστές κατηγορίες (καφέ προϊόντα, λευκά προϊόντα, µικρές ηλεκτρικές εφαρµογές, εξοπλισµός µε οθόνες, λαµπτήρες) επιβάλει τη διαµόρφωση τουλάχιστον ενός σηµείου συλλογής σε κάθε µία από τις 99 διοικητικά διαιρεµένες περιοχές της Αυστρίας. Η αναµενόµενη ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα ΑΗΗΕ θα τροποποιήσει και τα υφιστάµενα µέτρα τα οποία συνοψίζονται ως εξής: - Η διάταξη του 1991 για τη διαχείριση των λαµπτήρων επιβάλει ειδικό τέλος 0,7 ευρώ στη διάθεση ορισµένων τύπων (π.χ. λάµπες φθορίου) ενώ αυτό αντιπαρέρχεται αν κατά την αγορά νέου προϊόντος επιστρέφεται το παλαιό ή αν ο αγοραστής προµηθευτεί πάνω από 50 προϊόντα και αποδείξει ότι συνεργάζεται µε τρίτα πρόσωπα για τη διαχείριση των παραγόµενων αποβλήτων. Οι διανοµείς λαµπτήρων υποχρεούνται να συµµετέχουν σε συλλογικό σύστηµα διαχείρισης/ ανακύκλωσης. - Η διάταξη του 1995 για τον εξοπλισµό ψύξης (air-condition, ψυγεία κ.α.) επιβαρύνει µε ειδικό τέλος διάθεσης 72,67 ευρώ τον τελικό χρήστη εκτός και αν ο διανοµέας συµµετέχει σε συγκεκριµένο εθνικό σύστηµα διαχείρισης και αν το προϊόν του τελικού 76

77 χρήστη διαθέτει ειδικό σήµα προπληρωµής του κόστους διαχείρισης (αξίας 7,27 ευρώ). Κατά την αγορά νέου προϊόντος το παλαιό επιστρέφεται χωρίς επιπλέον κόστος. Στην περίπτωση που δεν πραγµατοποιείται αγορά νέου προϊόντος τότε: - Αν ο εξοπλισµός έχει έτος κατασκευής πριν το 1995 και διαθέτει ειδικό σήµα προπληρωµής του κόστους διαχείρισης τότε δύναται να επιστραφεί χωρίς επιπλέον κόστος. - Αν ο εξοπλισµός αγοράστηκε µετά το 1995 και διαθέτει το προαναφερθέν σήµα, τότε ο τελικός χρήστης πληρώνει τη διαφορά ανάµεσα στα 7,27 Ευρώ και στο υφιστάµενο κόστος διαχείρισης (25-30 Ευρώ) - Αν ο τελικός χρήστης δεν διαθέτει την ειδική σήµανση στο προϊόν, τότε χρεώνεται µε το υφιστάµενο κόστος διαχείρισης. Οι υφιστάµενοι οργανισµοί, αρµόδιοι για τη διαχείριση ορισµένων ΑΗΗΕ είναι ο Umweltforum Lampen (UMF) και ο Umweltforum Haushalt (UFH). Για την αποδοτικότερη διαχείριση των ΑΗΗΕ, έχουν διαµορφωθεί δύο πρότυπα σχήµατα διαχείρισης, τα εξής: -ÖNORM S 2106 για την επεξεργασία των ΑΗΗΕ (αφορά σε 26 προϊόντα ΗΗΕ) -ÖNORM S 2107 για τη συλλογή των ΑΗΗΕ Επιπλέον το διαχειριστικό πλάνο του 2001 για τα απόβλητα περιλαµβάνει τις ελάχιστες απαιτήσεις για τη συλλογή, µεταφορά και αποσυναρµολόγηση των «λευκών» προϊόντων και τη διάθεση των µονωτικών υλικών. Αξίζει τέλος να σηµειωθεί ότι στην Αυστρία έχουν τα τελευταία χρόνια αναληφθεί σηµαντικές πρωτοβουλίες, για την οργάνωση συστηµάτων συλλογής. Στην περιοχή του Σάλτσµπουργκ για παράδειγµα, έχουν διαµορφωθεί 108 σηµεία συλλογής για οθόνες, λευκά προϊόντα και µικρές ηλεκτρικές εφαρµογές και οι διανοµείς συµµετέχουν σε εθελοντική βάση στα συστήµατα διαχείρισης. Στη Βιέννη από το 1998, έχει οργανωθεί σύστηµα διαχείρισης όλων των κατηγοριών ΑΗΗΕ, µέσω της συλλογής του σε προκαθορισµένα σηµεία. Ειδικά για τα κινητά τηλέφωνα, οι εταιρίες κινητής τηλεφωνίας της Αυστρίας έχουν οργανώσει από το εκέµβρη του 2000 σύστηµα δωρεάν συλλογής των παλαιών κινητών τηλεφώνων (µέσω των διανοµέων αλλά και των σηµείων συλλογής των τοπικών αρχών). Μέσω της 77

78 εφαρµογής πιλοτικών προγραµµάτων (Bregenz-1994) και της αξιοποίησης των συµπερασµάτων που εξάγονται από αυτά, διαµορφώθηκαν συστήµατα συλλογής σε ολόκληρη την επικράτεια της Αυστρίας. Βέλγιο Οι τρεις διοικητικές περιοχές του Βελγίου Βαλωνία, Φλαµανδία και Βρυξέλλες έχουν τις δικές τους διατάξεις αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ αλλά συνεργάζονται στα πλαίσια της συµφωνίας της 19 ης Φεβρουαρίου Αναµένεται η προσαρµογή των διατάξεων αυτών στις επιταγές της ευρωπαϊκής οδηγίας πριν το τέλος του 2004, µετά και την ολοκλήρωση των εθνικών εκλογών στο Βέλγιο. Φλαµανδία Το εκέµβρη του 2003, η αρχές της Φλαµανδίας συµφώνησαν στην τροποποίηση της διάταξης για την πρόληψη και διαχείριση των αποβλήτων (Waste Prevention and Management Ordinance). Η Υπηρεσία περιβάλλοντος επεξεργάζεται ένα έγγραφο που θα επιφέρει τις επιθυµητές τροποποιήσεις όπως προβλέπει και η οδηγία. Ο ποσοτικός στόχος συλλογής των 4 Kg/ άτοµο µέχρι το 2006 δεν περιλαµβάνεται καθώς έχει ήδη επιτευχθεί. Αντίθετα τέθηκαν υψηλότεροι ποσοτικοί στόχοι συλλογής και πιο συγκεκριµένα: - 5 kg/ κάτοικο το kg/ κάτοικο το kg/ κάτοικο το ,5 kg/ κάτοικο από το 2008 και έπειτα Αξίζει να σηµειωθεί ότι η διάταξη για την πρόληψη των αποβλήτων υποχρεώνει τους παραγωγούς και διανοµείς να δέχονται την επιστροφή λευκών και καφέ προϊόντων αλλά και µικρών ηλεκτρικών συσκευών δωρεάν µε την παράλληλη αγορά νέου προϊόντος, ενώ µετά την 1 η Ιουλίου 2004 θα είναι δυνατή η δωρεάν επιστροφή ακόµα και όταν δεν υφίσταται αγορά νέου προϊόντος. Η νοµοθετική ρύθµιση για την ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα ΑΗΗΕ, δηµοσιεύθηκε στις 30 Απριλίου του 2004 και τέθηκε σε ισχύ την 1 η Ιουλίου. Περιλαµβάνει 2 επιπλέον κατηγορίες προϊόντων ΑΗΗΕ πέρα από αυτές που αναφέρονται στην ευρωπαϊκή οδηγία (Η κατηγορία 6-Ηλεκτρικά και 78

79 ηλεκτρονικά εργάκια διαιρέθηκε σε 2 υποκατηγορίες εργαλεία κήπου και άλλα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία, ενώ προστέθηκε και η κατηγορία µικρές και µεγάλες εφαρµογές για µη οικιακή χρήση). Επιπροσθέτως στις 14 Ιουλίου του 2004 δηµοσιεύτηκε µια νέα διάταξη (Vlareabesluit ) που ολοκληρώνει την ενσωµάτωση των ευρωπαϊκών οδηγιών και τίθεται σε ισχύ τη 1 η εκεµβρίου του Αναφορικά τέλος µε τους ποσοτικού στόχους ανακύκλωσης και αξιοποίησης (σε ορισµένες περιπτώσεις υψηλότεροι από αυτούς της οδηγίας) που τέθηκαν αυτοί είναι: 1. Επαναχρησιµοποίηση/ ανακύκλωση υλικών -Σιδηρούχα µέταλλα 95% -Μη σιδηρούχα µέταλλα 95% -Πλαστικά 50% -Μπαταρίες και συσσωρευτές 65% 2. Ανάκτηση πλαστικών 80% 3. Επαναχρησιµοποίηση/ ανακύκλωση εφαρµογών ΗΗΕ -Μεγάλες οικιακές εφαρµογές και λαµπτήρες 80% -Συσκευές αυτόµατης διανοµής 75% -Όλα τα υπόλοιπα ΑΗΗΕ 70% 4. Ανάκτηση εφαρµογών ΗΗΕ -Μεγάλες οικιακές εφαρµογές 85% -Συσκευές αυτόµατης διανοµής 80% -Εξοπλισµός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και καταναλωτικά είδη 75% Σηµειώνεται πως οι παραγωγοί και διανοµείς που θα θελήσουν να χρησιµοποιήσουν τις υφιστάµενες µονάδες συλλογής/ επεξεργασίας θα πρέπει να αναλάβουν και το κόστος συλλογής και διαχωρισµού των αποβλήτων. 79

80 Βαλωνία Το υπουργείο Περιβάλλοντος στη Βαλωνία, έχει επεξεργαστεί 2 προσχέδια για την τροποποίηση της διάταξης της ευθύνης του παραγωγού (Producer Responsibility Decree) και αναµενόταν η ψήφιση τους στο Κοινοβούλιο το Μάρτη του Οι τροποποιήσεις αφορούν κυρίως στο εύρος των προϊόντων που θα καλύπτει η νέα ρύθµιση, στην επέκταση του όρου του παραγωγού για τις εµπορικές συναλλαγές και µέσω διαδικτύου καθώς και στην τροποποίηση των ποσοτικών στόχων συλλογής και αξιοποίησης. Οι απαραίτητες τροποποιήσεις έχουν ολοκληρωθεί από το καλοκαίρι και αναµένεται οι τελική αποδοχή τους από τις τοπικές αρχές. Αναφορικά µε την ενηµέρωση των καταναλωτών, η υπάρχουσα νοµοθεσία επιβάλει την ανάρτηση ειδικού σήµατος στα σηµεία πώλησης (υποχρέωση να δέχεται παλαιά προϊόντα ΗΗΕ) ενώ µε τη νέα τροποποίηση οι διανοµείς οφείλουν να ενηµερώνουν τους αγοραστές για το κόστος συλλογής και διαχείρισης. Επισηµαίνεται τέλος ότι πέρα από την υποχρέωση για το διαχωρισµό του ρεύµατος των αποβλήτων ΗΗΕ, η διάταξη για την ευθύνη του παραγωγού του 2002 επιβάλει την αποτέφρωση των πλαστικών που δεν µπορούν να ανακυκλωθούν, µε στόχο την ανάκτηση ενέργειας. Βρυξέλλες Η τροποποίηση της υπάρχουσας διάταξης για την ευθύνη του παραγωγού ψηφίστηκε στις 3 Ιουνίου του 2004 και δηµοσιεύτηκε στις 28 Ιουλίου και σε αυτή διατηρούνται οι στόχοι συλλογής και επεξεργασίας που θέτουν οι ευρωπαϊκές οδηγίες, ενώ επιτρέπεται η ξεχωριστή αναγραφή από την τιµή του προϊόντος, του κόστους διαχείρισής του. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι το υφιστάµενο σύστηµα διαχείρισης στο Βέλγιο (Recupel) βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία ήδη από τον Ιανουάριο του 2002, και υποδιαιρείται σε 5 υποσυστήµατα: -Recupel AV για τον οπτικοακουστικό εξοπλισµό -Recupel BW για λευκά και καφέ προϊόντα -Recupel SDA για µικρές οικιακές εφαρµογές -Recupel ICT για εξοπλισµό IT και εφαρµογές γραφείου -Recupel Et&garden για ηλεκτρικά εργαλεία που περιλαµβάνουν τα ηλεκτρικά εργαλεία κηπουρικής 80

81 Από την 1 η Ιουλίου 2004, ένα 6 ο υποσύστηµα αναµένεται αναλάβει τη διαχείριση εξοπλισµού φωτισµού. Ήδη από τον Ιούλιο του 2004 ο ΒΕΒΑΤ, o αρµόδιος οργανισµός για τη συλλογή των µπαταριών συλλέγει και τους ηλεκτρικούς φακούς και την χρηµατοδότηση ανέλαβαν οι παραγωγοί των προϊόντων. Υπάρχουν 2245 σηµεία συλλογής ΑΗΗΕ στο Βέλγιο, το 75% των οποίων βρίσκονται σε σηµεία πώλησης, το 24% σε ειδικά διαµορφωµένους χώρους (container parks) και το υπόλοιπο 1% σε σηµεία συλλογής οργανωµένα από µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το 75% των ΑΗΗΕ συλλέγεται στα container parks και µόνο το 15% από τους διανοµείς. Από τον Ιανουάριο του 2003 το Recupel συλλέγει περίπου τόνους/ µήνα που ισοδυναµούν µε 4,1kg/ άτοµο/ χρόνο και εν συνεχεία αξιοποιούνται από εταιρίες που συνεργάζονται µε το σύστηµα και διαθέτουν την απαιτούµενη τεχνογνωσία και εξοπλισµό. Στους Πίνακες 3.1 και 3.2 που ακολουθούν απεικονίζονται οι ποσοτικοί στόχοι συλλογής και αξιοποίησης του Recupel το έτος Σηµειώνεται πως συνολικά 45,037 τόνοι ΑΗΗΕ συλλέχθηκαν το 2003, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 4,5 kg/ κάτοικο. 81

82 Πίνακας 3.1:Ανακύκλωση και αξιοποίηση των ΑΗΗΕ στο Βέλγιο το 2003 ανά κατηγορία προϊόντων Type of equipment 2003 result Recycling Belgian target EU target 2003 result Recovery Belgian target EU target Large white goods Freezers and fridges TV/ computer screens 84 % 90 % 80 % 84 % 90 % 75 % 81 % 70 % 80 % 92 % 70 % 75 % 83 % 70 % 65 % 91 % 70 % 65 % Other 82 % 70 % - 83 % 70 % - Πίνακας 3.2: Ανακύκλωση και αξιοποίηση των υλικών που περιέχονται στα ΑΗΗΕ το 2003 Type of materials Recycling 2003 Target result 2003 result Recovery Target Ferrous metals 100 % 95 % 100 % 95 % Non ferrous metals 100 % 95 % 100 % 95 % Synthetic metals 62 % 20 % 78 % 100 % Other 60 % - 67 % - Παρά το γεγονός ότι οι υπάρχουσες νοµοθετικές διατάξεις της Βαλωνίας και των Βρυξελλών υποχρεώνουν τους παραγωγούς να δέχονται την επιστροφή όλων των προϊόντων που καλύπτονται από την Οδηγία για τα ΑΗΗΕ, η συµφωνία ανάµεσα στις αρµόδιες αρχές και το Recupel για την διαχείριση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, των 82

83 ιατρικών συσκευών και τα είδη φωτισµού δεν έχει ακόµα υπογραφεί και στην παρούσα φάση δεν είναι δεκτή η επιστροφή αυτών των προϊόντων. Στον Πίνακα 3.3 που ακολουθεί απεικονίζεται το ειδικό τέλος ανακύκλωσης για κάθε κατηγορία προϊόντων ΗΗΕ. Σηµειώνεται πως ισχύουν µέχρι και τις 30 Ιουνίου του 2005 και περιλαµβάνουν και το κόστος ανακύκλωσης και των ορφανών προϊόντων. Πίνακας 3.3: Ειδικό τέλος ανακύκλωσης για κάθε κατηγορία προϊόντων ΗΗΕ 83

84 Στον Πίνακα 3.4 που ακολουθεί απεικονίζονται τα εκτιµώµενα συνολικά έσοδα του συστήµατος διαχείρισης Recupel για κάθε υποκατηγορία προϊόντων. Πίνακας 3.4: Εκτίµηση εσόδων του συστήµατος διαχείρισης Recupel Volumes collected ( 000 kg) Fee revenues ( 000 euros) Total revenue Per kg Household appliances Small domestic appliances Audi/ visual equipment IT and office products Electrical tools and garden equipment 19,787 19, ,857 5, ,913 15, ,652 5, , Total 35,879 48, ανία Το εκέµβρη του 2003 το πρώτο νοµικό έγγραφο για την αναθεώρηση της νοµοθετικής διάταξης Environmental Act ανακοινώθηκε προς συζήτηση, και αναµένεται ένα δεύτερο τον Ιούνιο του Το υπάρχον σύστηµα διαχείρισης των ΑΗΗΕ στη ανία, χρηµατοδοτείται από τους επιβαλλόµενους φόρους στα οικιακά απόβλητα. Όσον αφορά στα ΑΗΗΕ µη οικιακής προέλευσης καταβάλλεται ειδικό τέλος όταν αυτά παραδίδονται στις τοπικές αρχές, οι οποίες είναι και αρµόδιες για τη διαχείρισή τους. Βέβαια µπορούν και οι διανοµείς να παραδώσουν δωρεάν τα ΑΗΗΕ στα σηµεία συλλογής των τοπικών αρχών, αρκεί να αποδεικνύουν ότι είναι οικιακής προελεύσεως. Οι διανοµείς και οι έµποροι που 84

85 επιθυµούν να προσφέρουν δωρεάν επιστροφή των παλαιών προϊόντων στους πελάτες, θα πρέπει να ζητήσουν άδεια από τις τοπικές αρχές, να εγγυηθούν την οργανωµένη διαχείρισή τους µε βάση τους ισχύοντες κανονισµούς(statutory Order No. 106) και να υποβάλλουν ετήσια έκθεση µε ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία. Οι 275 δήµοι της ανίας έχουν σχηµατίσει 32 δηµοτικές επιχειρήσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. Μεγαλύτερες αστικές περιοχές όπως η Κοπεγχάγη, το Ααρχους, το Άαλµποργκ και η Οντένσε έχουν προχωρήσει στη διαµόρφωση δικών τους οργανισµών διαχείρισης αποβλήτων. Οι ανωτέροι οργανισµοί ουσιαστικά συνθέτουν ένα σύστηµα διαχείρισης που επιµερίζεται σε 2 βασικά συστήµατα, µε βάση λειτουργίας την ευθύνη του παραγωγού όπως συµβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες (Το ένα σύστηµα είναι γνωστό ως Affald Denmark και εξυπηρετεί τα µεγάλα αστικά κέντρα, το άλλο ως Renosam και εξυπηρετεί τον υπόλοιπο πληθυσµό τουτέστιν περίπου 3,3 εκατοµµύρια κατοίκους επί συνόλου 5,2 εκατοµµυρίων). Οι µικρές ηλεκτρικές συσκευές συλλέγονται µαζί µε τα αστικά απόβλητα, εκ των οποίων το 90% οδηγείται προς αποτέφρωση. Οι µεγαλύτερες συσκευές συλλέγονται ξεχωριστά και διαχωρίζονται σε 3 ρεύµατα, µέταλλα, απόβλητα για αποτέφρωση και απόβλητα για διάθεση σε χώρους υγειονοµικής ταφής. Όπως αναφέρθηκε ο επιβεβληµένος φόρος για τα απόβλητα, καλύπτει το κόστος διαχείρισης των ΑΗΗΕ και ανέρχεται περίπου στα 4 Ευρώ (30 DKr) ανά νοικοκυριό. Όσον αφορά στις παλαιές τηλεοράσεις, οι καταναλωτές καταβάλλουν ειδικό τέλος στις περιπτώσεις που αυτές οδηγούνται για διάθεση σε χώρους ταφής. Το τέλος αυτό σήµερα είναι 1,4-2,8 Ευρώ. Προωθείται όµως νοµοθετική ρύθµιση, σύµφωνα µε την οποία το τέλος τελικής διάθεσης θα δεκαπλασιαστεί. Στόχος της αύξησης είναι η µείωση/ εξάλειψη της πρακτικής της τελικής διάθεσης των παλαιών τηλεοράσεων και η ανάπτυξη της πρακτικής ανακύκλωσης. Αναφορικά µε τα παλαιά ψυγεία που περιέχουν χλωροφθοροάνθρακες (CFC), η διαχείρισή τους αποτελεί υποχρέωση των Τοπικών Αρχών σύµφωνα µε προβλεπόµενες διατάξεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Οι Τοπικές Αρχές 85

86 υποχρεούνται να εφαρµόσουν οι ίδιες σύστηµα συλλογής των συσκευών αυτών και να αναθέσουν σε ιδιωτικές εταιρείες την περαιτέρω διαχείρισή τους. Στόχος της συµφωνίας είναι η συλλογή του 90% των παλαιών ψυγείων που περιέχουν CFCs, (DEPA, 1999). Σύµφωνα µε στοιχεία του έτους 1997, περίπου τόνοι ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών υπέστησαν ειδική επεξεργασία και τόνοι οδηγήθηκαν σε µονάδες τεµαχισµού, (DEPA, 1999). Γενικά εκτιµάται ότι το 50% των συσκευών οδηγείται σε µονάδες καύσης, το 30% ανακυκλώνεται και το 20% καταλήγει σε χώρους διάθεσης. Μέχρι το παρόν στάδιο, η διαχείριση των ΑΗΗΕ ακολουθεί το συµβατικό πλάνο διαχείρισης των αποβλήτων, µε αποτέλεσµα ένα µεγάλο µέρος επιβλαβών για το περιβάλλον υλικών να καταλήγει σε χώρους διάθεσης. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στην υιοθέτηση της ανάλυσης του κύκλου ζωής των προϊόντων ΗΗΕ, ώστε να είναι δυνατές οι κατάλληλες παρεµβάσεις στο σχεδιασµό και τελικώς στην ποιότητα των προϊόντων. Φιλανδία Το πρώτο επίσηµο έγγραφο για την ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα ΑΗΗΕ ανακοινώθηκε το καλοκαίρι του Ουσιαστικά δεν παρουσίαζε καµιά διαφορά µε τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Στα µέσα Ιούλιου έγινε αποδεκτή τροποποίηση της υπάρχουσας διάταξης για τα απόβλητα (1993 waste act), και τελικώς ψηφίστηκε η διάταξη για τα ΑΗΗΕ (Electrical and Electronic Waste (852/2004) στις 9 Σεπτέµβρη Με βάση τις νέες νοµοθετικές ρυθµίσεις, αρµόδιοι για τη συλλογή των ΑΗΗΕ είναι οι παραγωγοί οι οποίοι θα πρέπει να διαµορφώσουν ένα δίκτυο συλλογής σε συνεργασία και µε εταιρίες που ειδικεύονται σε αυτό τον τοµέα. Σηµειώνεται ότι συστάθηκε ένας οργανισµός, µε την επωνυµία SER- TUOTTAJAYHTEISÖ και ο οποίος θα είναι αρµόδιος για τη συλλογή όλων των ΑΗΗΕ από τα νοικοκυριά. Πρόκειται για ένα σύνδεσµο των παραγωγών προϊόντων ΗΗΕ, ο οποίος στην παρούσα φάση εκπροσωπεί το 50 % - 60 %. των παραγωγών µεγάλων ηλεκτρικών συσκευών και 70 % - 80 % αντίστοιχα των µικρών ηλεκτρικών συσκευών. Οµοίως έχουν συσταθεί οργανισµοί αρµόδιοι για την καταγραφή των συλλεγόµενων ποσοτήτων καθώς και του ποσοστού αυτών που θα αξιοποιούνται κάθε χρόνο. Οι παραγωγοί που δεν έχουν διαµορφώσει οι ίδιοι συστήµατα διαχείρισης των ΑΗΗΕ, θα πρέπει να συνεργαστούν µε τον εθνικό φορέα διαχείρισης (Pirkanmaa Regional 86

87 Environmental Centre). Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι η εταιρία Nokia σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο του Ελσίνκι, αναπτόσουν σύστηµα για τον αυτόµατο διαχωρισµό των συσκευών κινητών που επιστρέφονται από τους χρήστες. Γαλλία Το Υπουργείο Περιβάλλοντος σε συνεργασία µε µια οµάδα από 40 µεγάλες εταιρείες προϊόντων ΗΗΕ, επεξεργάζεσαι το νοµικό έγγραφο που θα ενσωµατώσει τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Το προσχέδιο θα πρέπει να εγκριθεί και από το Εθνικό Συµβούλιο για τον ανταγωνισµό, διαδικασία που απαιτεί 2-3 µήνες και εν συνεχεία να σταλεί στο Συµβούλιο του κράτους (Conseil d État), µετά την έγκριση του οποίου θα δηµοσιευτεί και στο κοινό. Το Υπουργείο περιβάλλοντος εκτιµά ότι θα πετύχει την τελική ενσωµάτωση της οδηγίας το Φθινόπωρο του Σηµειώνεται πως το γεγονός ότι η νέα νοµοθεσία θα υποχρεώνει τους παραγωγούς και τους διανοµείς να αναγράφουν το κόστος διαχείρισης των ΑΗΗΕ ξεχωριστά από την τιµή των προϊόντων, είναι και ο λόγος για τον οποίο θα πρέπει να σταλεί και να εγκριθεί από το Εθνικό Συµβούλιο για τον ανταγωνισµό. Η παράγραφος 2224 του ηµοτικού κώδικα υποχρεώνει τις τοπικές αρχές να συλλέγουν τα ογκώδη απόβλητα, µε την προϋπόθεση ότι αυτά δεν θεωρούνται επικίνδυνα, δεν παρουσιάζουν δυσκολία στην αποθήκευσή τους και δεν είναι ιδιαίτερη δύσκολη η συλλογή τους. Στην παρούσα φάση οι τοπικές αρχές σε συνεργασία µε εταιρείες ανακύκλωσης συλλέγουν τα ΑΗΗΕ ενώ ο SCRELEC, ο ιδιωτικός οργανισµός που είναι αρµόδιος για τη διαχείριση των συσσωρευτών ανακοίνωσε το 2002 ότι θα δέχεται ΑΗΗΕ από τη χρονική στιγµή που θα ενσωµατωθεί η ευρωπαϊκή οδηγία στο Εθνικό δίκαιο. Σε συνεργασία µε την γαλλική υπηρεσία περιβάλλοντος ADEME (ανέλαβε το 20% της χρηµατοδότησης και το υπόλοιπο οι παραγωγοί) οργανώνει ένα διετές πιλοτικό πρόγραµµα συλλογής και αξιοποίησης των ΑΗΗΕ στην περιοχή της Ναντ, ώστε να προετοιµαστεί κατάλληλα για την ενσωµάτωση των ευρωπαϊκών οδηγιών. Με πληθυσµό κοντά στους κατοίκους (1% επί συνόλου) και υποδιαιρεµένη διοικητικά σε 24 δήµους, η Ναντ αποτελούσε κατάλληλο αντιπροσωπευτικό δείγµα για την εφαρµογή του προγράµµατος. Επιπλέον επιλέχθηκε για τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης, και το οργανωµένο δίκτυο διανοµέων. Το συνολικό κόστος του προγράµµατος 87

88 εκτιµήθηκε στα 2 εκατοµµύρια ευρώ και τον Οκτώβρη του 2003, ένα χρόνο µετά την έναρξη του προγράµµατος συλλέχθηκαν κατά µέσο όρο 2,6 kg αποβλήτων/ κάτοικο/ έτος. Πιο συγκεκριµένα συλλέχθηκαν 1,260 τόνοι ΑΗΗΕ που αποτελούν το 60% της ποσότητας που απαιτεί η ευρωπαϊκή οδηγία. Η αύξηση των σηµείων συλλογής ως και το 2004 αναµένεται να προσεγγίσει τελικώς τους στόχους της οδηγίας. Το 50% των συσκευών που συλλέχθηκαν αποτελούσαν µεγάλες ηλεκτρικές εφαρµογές, οι οποίες συνιστούσαν και τα ¾ του συνολικού βάρους. Ο ADEME εκτιµά ότι γύρω στους 1,5 εκατοµµύριο τόνους ΑΗΗΕ, παράχθηκαν το 2000 εκ των οποίων το 50% τουλάχιστον προερχόταν από τα νοικοκυριά. Το 27% αποτελούσαν λευκά προϊόντα, το 23 % επαγγελµατικό εξοπλισµό κάθε είδους, το 18% προϊόντα του τοµέα των καταναλωτικών ειδών (συµπεριλαµβανοµένων των Η/Υ), 12% µικρές ηλεκτρικές εφαρµογές και το υπόλοιπο 20% λοιπά προϊόντα συµπεριλαµβανοµένων και των καλωδίων και των µπαταριών. Ο ρυθµός αύξησης της ποσότητας των ΑΗΗΕ εκτιµάται σε 3 5% ετησίως, ενώ κάθε χρόνο εισέρχονται στην αγορά περίπου 50 εκατοµµύρια λαµπτήρων φθορίου και 3 εκατοµµύρια συσκευών ψύξης. Αξίζει να σηµειωθεί και η σήµανση Retour, η οποία από το 1991 αποδίδεται σε διανοµείς και παραγωγούς που επιτρέπουν την επιστροφή προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Πριν το 2004 οι εταιρίες πλήρωναν 2287 ευρώ για την κάλυψη λειτουργικού κόστους (ενηµέρωση σχετικά µε το Retour label, συνέδρια µεταξύ των µελών) ώστε να συµπεριληφθούν στη λίστα των εταιριών µε τη σήµανση Retour. Η σήµανση αφορούσε προϊόντα όπως αντιγραφικά, ψυγεία, µελάνια εκτυπωτών, αναλώσιµα κ.α. ενώ ορισµένες από τις εταιρίες που συµµετείχαν ήταν η Canon Framce, Ricoh, Xerox, CGP Primagaz κ.α. Γερµανία Την 1 η Σεπτέµβρη του 2004 το Συµβούλιο αποδέχθηκε το σχέδιο διάταξης (draft ElectroG Law) που θα µεταφέρει την ευρωπαϊκή οδηγία στο γερµανικό δίκαιο, και αναµένεται η τελική ψήφιση στο κοινοβούλιο. Σε αυτό το προσχέδιο περιλαµβάνονται όλες οι διατάξεις της οδηγίας, ενώ προβλέπεται να υποχρεώνονται οι δηµοτικές αρχές να συλλέγουν και να παραδίδουν στους παραγωγούς ΑΗΗΕ διαχωρισµένα σε 7 ξεχωριστά ρεύµατα: 88

89 - Μεγάλα οικιακά προϊόντα - Συσκευές ψύξης - Εξοπλισµός τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής - Καταναλωτικά είδη - Τηλεοράσεις- οθόνες - Λαµπτήρες που περιέχουν υδράργυρο - Μικρές ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές εφαρµογές Όταν τα αντίστοιχα containers συλλογής προσεγγίσουν τον όγκο των 30 m 3 για τις κατηγορίες 1 και 3, 15 m 3 για τις κατηγορίες 4 και 6, και 3 m 3 στην πέµπτη αντίστοιχα κατηγορία., οι δηµοτικές αρχές οφείλουν να ενηµερώσουν τον κεντρικό οργανισµό διαχείρισης ο οποίος και θα καθορίσει ποιος παραγωγός ή τρίτο πρόσωπο θα αναλάβει την επεξεργασία τους. Ένας κρατικός οργανισµός (Umweltbundesamt, UWB) θα αναλάβει την εγγραφή των µελών (παραγωγοί/ εισαγωγείς) αλλά για να αποφευχθούν πιθανές καθυστερήσεις λόγω γραφειοκρατίας, θα είναι δυνατή η δηµιουργία ενός η περισσότερων ιδιωτικών φορέων που θα συνεργάζονται µαζί του. Ύστερα από απαίτηση των δήµων, τους δίνεται η δυνατότητα να µην επιστρέψουν τα συλλεγόµενα ΑΗΗΕ στους παραγωγούς, αλλά να τα επεξεργαστούν µε βάση τις προδιαγραφές που θέτει η ισχύουσα νοµοθεσία. Με τη ρύθµιση αυτή θα συνεχιστεί η λειτουργία της δηµοτικής επιχείρησης ( Sozialbetriebe ) η οποία παρέχει εργασία στον τοµέα της αποσυναρµολόγησης σε άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Επιπλέον οι παραγωγοί/ διανοµείς έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν οι ίδιοι τα ΑΗΗΕ από τα νοικοκυριά αν το επιθυµούν. Για τα ΑΗΗΕ µη οικιακής προέλευσης, θα πρέπει µέχρι τις 13 Αυγούστου 2005 να έχουν διαµορφωθεί από τους παραγωγούς, εγκαταστάσεις συλλογής/ επεξεργασίας. Προβλέπεται ακόµα η λειτουργία ενός µη κερδοσκοπικού οργανισµού, ο οποίος θα συντονίζει το σύστηµα διαχείρισης, θα καθορίζει ποιος παραγωγός η συνεργαζόµενη επιχείρηση θα είναι κάθε φορά αρµόδια για τη συλλογή και επεξεργασία των ΑΗΗΕ. Η µέθοδος που θα χρησιµοποιείται, θα δηµοσιευτεί στο διαδίκτυο και ο ιδιωτικός αυτός φορέας θα πρέπει να έχει συσταθεί από τους παραγωγούς ως τη 1 η Μαΐου του 2005, σε αντίθετη περίπτωση οι δηµοτικές αρχές θα πρέπει να χρηµατοδοτηθούν από τους παραγωγούς µε το ανάλογο κόστος διαχείρισης. 89

90 Το ειδικό τέλος για την επεξεργασία των ΑΗΗΕ, θα υπολογίζεται µε βάση το µερίδιο αγοράς του κάθε παραγωγού, αλλά µετά τις 13 Αυγούστου του 2005 κάθε παραγωγός θα έχει τη δυνατότητα να ζητά τον καθορισµό του τέλους µε βάση το µερίδιο των προϊόντων του στα απόβλητα, αρκεί να µπορεί να αποδείξει το τελευταίο. Την 1 η Μαΐου του 2001, το Υπουργείο Περιβάλλοντος δηµοσίευσε τα αποτελέσµατα µιας έρευνας (1999) σχετικά µε τη συλλογή ΑΗΗΕ στην περιοχή της Νότια Σαξονίας. Συλλέχθηκαν τόνοι, περίπου 60% περισσότερη ποσότητα από το 1995 και αντιστοιχεί σε 2,7 kg/ κάτοικο. Σχεδόν το 100% των λευκών προϊόντων, τηλεοράσεων, και Η/Υ συλλέχθηκαν αλλά µόνο το 30-40% των µικρών ηλεκτρικών συσκευών αντίστοιχα. Το κόστος διαχείρισης εκτιµήθηκε µεταξύ 2,9-8,8 Ευρώ/ κάτοικο για τα ΑΗΗΕ που είχαν ρυθµό αύξησης περίπου 2 εκατοµµύρια τόνους το χρόνο το Από τη συνολική αυτή ποσότητα, το 48% αφορούσε σε εφαρµογές νοικοκυριών, το 25% σε εφαρµογές γραφείου, το 9% ήταν εξοπλισµός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, το 1% εξοπλισµός εργαστηρίων και το υπολειπόµενο 1% ιατρικός εξοπλισµός. Ο ZVEI εκτιµά ότι οι παραγωγοί θα κληθούν να διαχειριστούν περίπου 1,1 εκατοµµύρια τόνους σκραπ από ηλεκτρονικές συσκευές το χρόνο, ενώ τα λευκά προϊόντα ανέρχονται σε τόνους το 255 των οποίων αφορά σε ψυγεία. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα του τοµέα της πληροφορικής και των καταναλωτικών ειδών ανέρχονται σε τόνους το χρόνο. Στα πλαίσια του νοµοθετικού πλαισίου που διέπει τη διαχείριση των αποβλήτων και ιδιαίτερα των ΑΗΗΕ, πολλές εταιρείες παραγωγής ΗΗΣ έχουν εφαρµόσει εθελοντικά προγράµµατα µείωσης της παραγωγής ή/ και ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ µεµονωµένα, σε συνεργασία µε τις Αρχές ή/ και µε εταιρείες διαχείρισης αποβλήτων. Η εταιρεία οικιακών συσκευών Bosch-Siemens-Hausgeräte έχει αναπτύξει και εφαρµόσει σύστηµα που στοχεύει στη µείωση των επικινδύνων ουσιών και στην αύξηση της δυνατότητας ανακύκλωσης των συσκευών τις οποίες παράγει. Η εταιρεία Siemens-Nixdorf συλλέγει τις επιστρεφόµενες συσκευές από τη δεκαετία του Το 1993 κατασκεύασε µονάδα ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ, έχοντας ως πρώτη προτεραιότητα την επαναχρησιµοποίηση των παλαιών συσκευών παρά την ανακύκλωση των υλικών από τα οποία αυτές αποτελούνται. 90

91 Αρκετοί δήµοι συλλέγουν τα ΑΗΗΕ (κυρίως τις µεγάλες συσκευές) άµεσα από τους καταναλωτές, εφόσον τους ζητηθεί, ενώ άλλοι δήµοι τα συλλέγουν από ειδικά διαµορφωµένους χώρους όπου τα αποθέτουν οι καταναλωτές, σε δεκαπενθήµερη ή µηνιαία βάση. Αναφορικά µε τις µικρές οικιακές συσκευές, µερικοί δήµοι επιτρέπουν την απόρριψη τους είτε σε ειδικούς κάδους είτε στους κοινούς κάδους από όπου στη συνέχεια συλλέγονται για περαιτέρω διαχείριση. Πρέπει να τονισθεί ότι σε περιπτώσεις όπου οι δήµοι επέβαλλαν στους καταναλωτές την απόρριψη των µικρών συσκευών σε ειδικούς κάδους µε ταυτόχρονη επιβολή ειδικού τέλους απόρριψης, το αποτέλεσµα ήταν η µείωση του ποσοστού απόρριψης σε χωριστούς κάδους και η αύξηση της απόρριψής τους σε κοινούς κάδους. Επίσης, όταν παρόµοια τέλη εφαρµόσθηκαν και για τις µεγάλες συσκευές, τότε αυτές είτε παρέµεναν στις αυλές των σπιτιών είτε εξάγονταν σε γειτονικές χώρες. Αξιολογώντας τα παραπάνω, παρατηρείται ότι τα συστήµατα που εφαρµόζονται και έχουν χαρακτήρα εθελοντικής συµφωνίας και συνεργασίας µεταξύ των δήµων και των παραγωγών ή και απλώς µεταξύ των εταιρειών παραγωγής Ηλεκτρικών και Ηλεκτρονικών Συσκευών (ΗΗΣ) είναι πιο αποδοτικά, συγκριτικά µε τα συστήµατα που έχουν ως βάση της επιβολή ειδικών τελών κλπ. Ιρλανδία Η αρµόδιο τµήµα περιβάλλοντος της Ιρλανδίας σε συνεργασία µε τον σύνδεσµο εργοδοτών (IBEC) προχώρησαν στη σύσταση οµάδας, η οποία προετοίµασε το νοµικό έγγραφο που θα ενσωµατώσει την οδηγία για τα ΑΗΗΕ. Το πρώτο επίσηµο έγγραφο εµφανίστηκε το Μάρτη του 2004 και αναµένεται να ψηφιστεί το φθινόπωρο του Υπάρχουν 50 εγκαταστάσεις συλλογής των ΑΗΗΕ στην Ιρλανδία και αναµένεται να έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε αυτές οι διανοµείς που δέχονται δωρεάν ΑΗΗΕ από τους χρήστες, ενώ αντίθετα θα πληρώνουν ορισµένο ποσό αυτοί που δεν επιτρέπουν τη δωρεάν επιστροφή ΑΗΗΕ. Ο Υπουργός περιβάλλοντος για να αυξήσει την αποδοτικότητα του συστήµατος, ζήτησε από τις τοπικές αρχές να του υποβάλλουν 91

92 εκθέσεις µέχρι και τον Οκτώβρη του 2004 όπου θα περιλαµβάνονται και οι προτάσεις τους. Ο αριθµός και το είδος των εγκαταστάσεων συλλογής/ επεξεργασίας στην Ιρλανδία είναι µικρός συγκριτικά µε τα υπόλοιπα κράτη µέλη. Εκτιµάται ότι 2,412 τόνοι ΑΗΗΕ (δεν περιλαµβάνονται οι µεγάλες ηλεκτρικές συσκευές) ανακυκλώθηκαν το 2001, ενώ περίπου το 80% αυτών (1,894) εξάχθηκαν για επεξεργασία στο εξωτερικό. Συνολικά τόνοι ΑΗΗΕ, κυρίως λευκά προϊόντα οδηγήθηκαν σε τεµαχιστές το ίδιο έτος. Η υπηρεσία περιβάλλοντος της Ιρλανδίας, στην ετήσια έκθεση για τα απόβλητα που δηµοσίευσε τον Ιούλιο του 2003 εκτίµησε τις παραγόµενες ποσότητες ΑΗΗΕ µεταξύ 35,000-82,000 τόνους. Σηµειώνεται ότι το κόστος επεξεργασίας των ΑΗΗΕ εκτιµάται στα 5,5-7,8 εκατοµµύρια ευρώ/ έτος, ενώ αν προστεθεί και το κόστος συλλογής το συνολικό κόστος εκτιµάται στα εκατοµµύρια ευρώ/ έτος. Αν και οι παραγόµενες ποσότητες αποβλήτων στην Ιρλανδία είναι σχετικά µικρές συγκριτικά µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, µια έρευνα του Ινστιτούτου τεχνολογίας του Cork κατέληξε στο συµπέρασµα ότι δεν αρκούν τα σηµεία συλλογής των τοπικών αρχών αλλά θα πρέπει και οι διανοµείς να οργανώσουν τα δικά τους σηµεία συλλογής. Άλλωστε η µορφολογία της χώρας και ο µικρός πληθυσµός της, δεν προώθησε τη διαµόρφωση εγκαταστάσεων επεξεργασίας και για το λόγο αυτό τα απόβλητα µεταφέρονται για επεξεργασία στο εξωτερικό. Σηµειώνεται ότι δοκιµαστικά η Υπηρεσία Περιβάλλοντος της Ιρλανδίας χρηµατοδότησε τη συλλογή ΑΗΗΕ σε 5 σηµεία συλλογής και ο ποσοτικός στόχος που προσεγγίστηκε κυµαινόταν από 2,1 έως και 3.6 kg/ κάτοικο/ έτος. Ιταλία Τον Οκτώβριο του 2003 το ιταλικό Κοινοβούλιο ολοκλήρωσε τη θέσπιση του κοινοτικού δικαίου 2003 (European Community Law 2003), το οποίο δίνει στην κυβέρνηση τη δυνατότητα να υιοθετηθεί νοµοθετικές ρυθµίσεις που θα οδηγήσουν στην ενσωµάτωση ευρωπαϊκών οδηγιών όπως οι WEEE και RoHs Η ενσωµάτωση των ευρωπαϊκών οδηγιών στο ιταλικό δίκαιο δεν έχει πραγµατοποιηθεί ακόµα και αναµένεται να λάβει χώρα πριν το τέλος του Στα ήδη υπάρχοντα µέτρα καταγράφεται το διάταγµα µε αριθµό 22 της 5 ης Φεβρουαρίου του 1997 για τα Επικίνδυνα απόβλητα και τα απόβλητα συσκευασίας, το οποίο περιέχει άρθρα για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Σύµφωνα µε αυτό οικιακές ηλεκτρικές συσκευές όπως ψυγεία, τηλεοράσεις Η/Υ κ.α. θα πρέπει να 92

93 οδηγούνται µετά το τέλος ζωής τους σε εξουσιοδοτηµένο διανοµέα, ή σε σύστηµα διαχείρισης των δηµοτικών αρχών. Ο Υπουργός Περιβάλλοντος σε συνεργασία µε το Υπουργείο Βιοµηχανίας, θα προωθήσει συµφωνίες ανάµεσα στις επιχειρήσεις που διανέµουν, εισάγουν και παρασκευάζουν τα ανωτέρω προϊόντα αναφορικά µε: Την χωροθέτηση των σηµείων συλλογής Τη διαµόρφωση των µονάδων επεξεργασίας και ανάκτησης υλικών Τη διάθεση του κλάσµατος των αποβλήτων που δεν δύναται να αξιοποιηθεί Στόχος της κυβέρνησης είναι η δηµιουργία εγκαταστάσεων επεξεργασίας στο νότιο τµήµα της χώρας, και ειδικότερα η επεξεργασία Η/Υ και τηλεοράσεων. Τα Υπουργεία Περιβάλλοντος και Εργασίας χρηµατοδότησαν τον πρώτο χρόνο λειτουργίας 12 εγκαταστάσεων σε ολόκληρη τη χώρα, και κάθε µια ξεχωριστά είναι ικανή να διαχειριστεί προϊόντα το χρόνο. Οι παραπάνω εγκαταστάσεις ξεκίνησαν τη λειτουργία τους δεχόµενες συσκευές ψύξης και αναµένεται να επεκταθούν και στην επεξεργασία των υπόλοιπων προϊόντων ΗΗΕ. Τέλος αξίζει να σηµειωθεί και η λειτουργία του δικτύου Relight, το οποίο εντός του 2001 συνέλεξε 200 τόνους λαµπτήρων φθορίου (σχεδόν το 97% της συνολικής ποσότητας) και το οποίο βραβεύτηκε για την άρτια οργάνωσή του µε το Εθνικό Βραβείο Καινοτοµίας για το Περιβάλλον από το Πανεπιστήµιο Bocconi και την Πολυτεχνική σχολή του Μιλάνου. Λουξεµβούργο Το πρώτο επίσηµο έγγραφο για την µεταφορά της ευρωπαϊκής οδηγίας αποτέλεσε αντικείµενο εργασίας πολλών εµπλεκόµενων φορέων (Οµοσπονδία διανοµέων, ιεύθυνση περιβάλλοντος, ιεύθυνση εµπορίου κ.α.) και ανακοινώθηκε µε µεγάλη καθυστέρηση το Φεβρουάριο του Στα τέλη Απριλίου 2004 το αρχικό κείµενο έγινε δεκτό από το Υπουργικό Συµβούλιο και αναµένεται η τελική του έγκριση από το Κοινοβούλιο το Φθινόπωρο του Αναφορικά µε την καταγραφή των αποβλήτων ήδη από τις 19 Φεβρουαρίου του 2004 συστάθηκε ο Ecotrel ( Etude, Collecte, Traimente des Electroniques ) ένας µη κερδοσκοπικός οργανισµός ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την καταγραφή των συλλεγόµενων ποσοτήτων, αλλά και το βαθµό αξιοποίησης αυτών. 93

94 Στην παρούσα φάση υπάρχουν 2 σύνδεσµοι που συλλέγουν ΑΗΗΕ, ο SuperFreonsKescht ο οποίος διαχειρίζεται ψυγεία, τα συλλέγει από 40 διαφορετικά σηµεία σε συνεργασία µε τις τοπικές αρχές έναντι 26,5 ευρώ (To 2003 συλλέχθηκαν πάνω από ψυγεία) και ο SuperDrecksKescht ο οποίος διαχειρίζεται τους λαµπτήρες φθορισµού στο τέλος ζωής τους. Αξίζει να σηµειωθεί πως τα ψυγεία επεξεργάζονται σε µονάδα του Λουξεµβούργου, αλλά από τα µέσα του 2004 αναµένεται να γίνεται η επεξεργασία τους στη Γερµανία ώστε να µειωθεί το συνολικό κόστος. Στον Πίνακα 3.5 που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοτικά στοιχεία που δηµοσίευσε το Υπουργείο Περιβάλλοντος του Λουξεµβούργου, σχετικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Σηµειώνεται πως το 1995 συλλέγονταν 0,8 kg αποβλήτων/ κάτοικο και το 2000 η ποσότητα αυτή αυξήθηκε σε 3 kg/ κάτοικο. Πίνακας 3.5: Συλλογή των ΑΗΗΕ στο Λουξεµβούργο Collection in kg 2002 (households only) 2001 (households and non- households) Fridges and freezers 613, ,390 Other WEEE 1,203,000 1,792,000 Mercury lamps 30, ,860 Heaters containing oil ,634 Total 1,852,757 2,576,884 Kg per capita

95 Ολλανδία Τον Φεβρουάριο του 2004 ανακοινώθηκε το πρώτο προσχέδιο για την µεταφορά της οδηγίας για τα ΑΗΗΕ στο εθνικό δίκαιο της Ολλανδίας και την τροποποίηση της ισχύουσας νοµοθεσίας. Το υπάρχον σύστηµα διαχείρισης NVMP, υποδιαιρείται σε 5 ξεχωριστούς οργανισµούς (λευκά προϊόντα, καφέ προϊόντα κ.α.). Ξεκίνησε τη λειτουργία του το Ιανουάριο του 1999 και από το 2000 είναι αρµόδιο για όλες τις κατηγορίες των ΑΗΗΕ. Χρηµατοδοτείται από το ειδικό τέλος διαχείρισης που επιβάλλεται σε όλα τα παραγόµενα ΑΗΗΕ, συµπεριλαµβανοµένων των ιστορικών αποβλήτων. Οι παραγωγοί καταγράφουν τα προϊόντα που εισέρχονται στην αγορά και µοιράζονται το κόστος επεξεργασίας, αλλά το κόστος συλλογής µεταφέρεται µέσω της εµπορικής αλυσίδας από τους κατασκευαστές στους εισαγωγείς-διανοµείς και από εκεί στον τελικό καταναλωτή. Το NVMP απαιτεί την αναγραφή του κόστους διαχείρισης ξεχωριστά από την τιµή του προϊόντος. Το κόστος αυτό ποικίλει από ένα ευρώ για συσκευές όπως οι καφετιέρες και οι ηλεκτρικές σκούπες και αγγίζει τα 17 ευρώ για τις µεγάλες ηλεκτρικές εφαρµογές όπως τα ψυγεία. Στην παρούσα φάση διαχειρίζεται ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης, αλλά µετά την ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας αναµένεται να επεκτείνει τη λειτουργία του και στη διαχείριση των µη οικιακών ΑΗΗΕ. Στον Πίνακα 3.6 που ακολουθεί απεικονίζονται τα κόστη διαχείρισης για κάθε προϊόν ΑΗΗΕ. 95

96 Πίνακας 3.6: Κόστος διαχείρισης των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού Το σύστηµα NVMP συνέλεξε τόνους AHHE το 2002, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 4,13 kg/ κάτοικο έτος. Αντίστοιχα το ICT Milieu συνέλεξε τόνους, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 0,59 Kg κάτοικο. Τα προαναφερθέντα απεικονίζονται στον Πίνακα 3.7 που ακολουθεί. 96

97 Πίνακας 3.7: Συλλογή των ΑΗΗΕ από τα υπάρχοντα συστήµατα διαχείρισης στην Ολλανδία 000 tonnes collected Kg per capita NVMP Cooling & freezing equipment Large white goods Televisions Small appliances Total ICT Milieu IThardware Paper printing equipment Telecoms equipment Orphans & free-riders Total Το σύστηµα NVMP εκτιµά το συνολικό κόστος διαχείρισης στα 350 ευρώ/ τόνο αποβλήτων και αντίστοιχα για το ICT-Milieu και τους 27,500 τόνους αποβλήτων (έτη ) 13,8 εκατοµµύρια ευρώ (502 ευρώ/ τόνο). Μετά την ενσωµάτωση της 97

98 ευρωπαϊκής οδηγίας, αναµένεται και τα 2 συστήµατα να συνεχίσουν τη λειτουργία τους παράλληλα µε τη δηµιουργία τριών νέων συστηµάτων. Πορτογαλία Ο νόµος 20/2002 της 30 ης Ιανουαρίου 2002, εισήγαγε την ευθύνη του παραγωγού στο σύστηµα συλλογής και αξιοποίησης των ΑΗΗΕ. Η νοµοθετική αυτή ρύθµιση προηγήθηκε της ευρωπαϊκής οδηγίας και απαιτούσε τη συλλογή 2 kg κάτοικο µέχρι και το τέλος του Ο νόµος θέτει συγκεκριµένους στόχους αξιοποίησης (75% για τα ψυγεία, τα πλυντήρια, 65% για τους Η/Υ και 50% για τους λαµπτήρες που περιέχουν υδράργυρο). Ορισµένες διατάξεις του νόµου είναι σύµφωνες µε τα άρθρα της οδηγίας και αναµένεται η τροποποίησή του για την πλήρη εναρµόνιση. Μια οµάδα από παραγωγούς/ κατασκευαστές, στην οποία συµµετέχουν η Bosch/ Siemenes και Canon µελετά τις τελικές προτάσεις για τη σύσταση 2 συστηµάτων διαχείρισης ώστε να µη χαθεί πολύτιµος χρόνος µετά την ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας. Αν και τελικώς η διάταξη για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, ψηφίστηκε στις 16 Σεπτεµβρίου του 2004 δεν έχει ακόµα δηµοσιευθεί επίσηµα. Η επικείµενη διάταξη δεν επιτρέπει την ξεχωριστή αναγραφή του κόστους διαχείρισης των ΑΗΗΕ, προβλέπει τη σύσταση ιδιωτικού φορέα ο οποίος σε συνεργασία µε το Ινστιτούτο για τα απόβλητα θα αναλάβει την καταγραφή των παραγωγών, αλλά και τη σύσταση επιτροπής (CAGREEE) που θα συντονίζει και θα διευθετεί όποια προβλήµατα συνεργασίας προκύψουν µεταξύ των τοπικών αρχών και του ιδιωτικού τοµέα. Τέλος σηµειώνεται πως ο βιοµηχανικός τοµέας προσβλέπει στη σύσταση συλλογικού συστήµατος αξιοποίησης µε την επωνυµία Am3E. Ισπανία Στις αρχές του 2004 ανακοινώθηκε το πρώτο επίσηµο έγγραφο που θα µετέφερε την οδηγία για τα ΑΗΗΕ στο εθνικό δίκαιο της Ισπανίας ώστε να ληφθούν και πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο για τη οργάνωση συστήµατος διαχείρισης. Στην παρούσα φάση µόνο η περιοχή της Ανδαλουσίας, ψήφισε διάταξη (Στις 15 Σεπτέµβρη 2003) που θα επέτρεπε τη διαχείριση των τόνων ΑΗΗΕ που παράγονται ετησίως σε αυτή την αυτόνοµη περιοχή. Στην Ανδαλουσία λειτουργούν 23 98

99 εγκαταστάσεις που δέχονται διαχωρισµένα ρεύµατα ΑΗΗΕ και αναµένεται να φτάσουν τις 90 στα επόµενα 2 χρόνια. Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να παραδώσουν τον παλαιό ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισµό σε αυτά τα κέντρα, σε κέντρα συλλογής των τοπικών αρχών αλλά και στους διανοµείς µε την αγορά κάποιου νέου εξοπλισµού. Ο βιοµηχανικός τοµέας έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για την επιστροφή και διαχείριση των ΑΗΗΕ αλλά ακόµα δεν υπάρχει το νοµικό πλαίσιο για την οργάνωση του δικτύου διαχείρισης. Πιο συγκεκριµένα οι παρακάτω οργανισµοί: ΑΝΙΕL - Εθνικός σύνδεσµος της Βιοµηχανίας των ηλεκτρονικών και τηλεπικοινωνιών ANFEL - Σύνδεσµος των παραγωγών λευκών προϊόντων FAPE - Σύνδεσµος των παραγωγών µικρών ηλεκτρικών εφαρµογών ASIMELEC Ισπανικός σύνδεσµος των επιχειρήσεων ηλεκτρονικών και τηλεπικοινωνιών προχώρησαν στη σύσταση µη κερδοσκοπικού οργανισµού για τη συλλογή, επεξεργασία όλων των προϊόντων που κατασκευάζονται από τα µέλη του. κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου λειτουργίας αποσκοπεί στη συλλογή 700,000 κινητών τηλεφώνων αλλά και στην συλλογή και ανακύκλωση µπαταριών, τηλεοράσεων και άλλων προϊόντων οπτικοακουστικού εξοπλισµού. Σουηδία Την άνοιξη του 2004 ανακοινώθηκε το πρώτο επίσηµο έγγραφο που θα ενσωµατώσει την οδηγία για τα ΑΗΗΕ στη νοµοθεσία της Σουηδίας. Στην παρούσα φάση αναθεωρείται καθώς δέχθηκε µεγάλη κριτική από τους εµπλεκόµενους φορείς και αναµένεται ότι θα ψηφιστεί από το κοινοβούλιο µέχρι και το τέλος Το υπάρχον σύστηµα διαχείρισης El - Kretsen είναι αρµόδιο για την πλειοψηφία των ΑΗΗΕ και χρηµατοδοτείται από τους παραγωγούς και τους εισαγωγείς. Από τον Ιανουάριο του 2002 ορισµένα ΑΗΗΕ, ταξινοµήθηκαν στα επικίνδυνα απόβλητα και αρκετοί διανοµείς δεν επιθυµούσαν την επιστροφή σε αυτούς από τους καταναλωτές αυτών των τύπων ΑΗΗΕ. Η φόρµουλα βρέθηκε µε τον περιορισµό της υποχρέωσής τους στο να ενηµερώνουν τους καταναλωτές για τα σηµεία συλλογής που δύνανται οι τελευταίοι να µεταφέρουν αυτά τα προϊόντα. Στην πράξη οι τοπικές αρχές 99

100 χρηµατοδοτούν τη συλλογή των ΑΗΗΕ και οι παραγωγοί την επεξεργασία αυτών. Οι διανοµείς µπορούν να µεταφέρουν τα παλαιά προϊόντα στα σηµεία συλλογής των τοπικών αρχών ή να απευθυνθούν στο El - Kretsen για τη συλλογή τους. Υπάρχουν περίπου 1000 σηµεία συλλογής ΑΗΗΕ και τα 250 από αυτά απευθύνονται σε εξοπλισµό βιοµηχανικής χρήσης. Το El - Kretsen έχει 511 µέλη και εκτιµάται ότι το νούµερο αυτό αντιπροσωπεύει το 90% των συνολικών πωλήσεων προϊόντων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού στη Σουηδία. Σηµειώνεται ότι το λειτουργικό κόστος του συστήµατος εκτιµάται στα 33 εκατοµµύρια ευρώ. Για το 2004 το κόστος εγγραφής στο σύστηµα είναι 385 ευρώ και η ετήσια συνδροµή ανέρχεται στα 55 ευρώ. Επιπροσθέτως επιβάλλεται ένα κόστος ανάλογα µε τον όγκο των πωλήσεων Ο υπολογισµός του τελικού κόστους διαχείρισης διέφερε ανάλογα µε το είδος του προϊόντος και έχουν αναπτυχθεί διαφορετικά µοντέλα υπολογισµού για κάθε προϊόν. Οι διαφορές στην τιµή αυτή οφείλονται στα διαφορετικά κόστη ανακύκλωσης για κάθε προϊόν και στο γεγονός ότι διέφερε το ποσοστό επιστροφής παλαιών συσκευών (για παράδειγµα οι περισσότεροι καταναλωτές επέστρεφαν το παλαιό ψυγείο µε την αγορά ενός νέου κάτι που δεν συνέβαινε στην περίπτωση µιας βιντεοκάµερας). Στους πρώτους 12 µήνες λειτουργίας του συστήµατος από τη 1 η Ιουλίου ως και τις 30 Ιουνίου 2002, τόνοι ΑΗΗΕ συλλέχθηκαν από το El-Kretsen (7,27 / κάτοικο/ έτος) και 18,650 τόνοι εξοπλισµού ψυγείων που περιείχαν CFC (2,1 kg/ κάτοικο/ έτος). Η συνολικά συλλεγόµενη ποσότητα στη Σουηδία ανήλθε στα 9,28 kg/ κάτοικο/ έτος. Τα παραπάνω απεικονίζονται στον Πίνακα 3.8 που ακολουθεί. Πίνακας 3.8: ΑΗΗΕ που συλλέχθηκαν στην Σουηδία τα έτη Tonnes recycled Large white goods 30,800 32,800 Other household appliances IT, office equipment, telecoms 9,800 8,900 11,500 14,

101 TVs, video, audio 16,800 16,600 Cameras, clocks, toys Light sources, fittings 5,600 5,800 Medical and laboratory equipment Total 74,800 78,600 Η συλλογή εξοπλισµού ψύξης που περιέχει ουσίες υπεύθυνες για τη µείωση του όζοντος (π.χ. CFC) πραγµατοποιείται ξεχωριστά από τις δηµοτικές αρχές και το El - kretsen, ενώ απαγορεύεται η εξαγωγή τους σε άλλες χώρες. Το κόστος διαχείρισης κατανέµεται ανάλογα µε τον όγκο πωλήσεων των παραγωγών και κάθε τοµέας αποφασίζει την τιµή που αυτό θα έχει. Η νοµοθεσία δεν επιτρέπει την ξεχωριστή αναγραφή του κόστους διαχείρισης και υποχρεώνει τους διανοµείς να το ενσωµατώσουν στην τιµή του προϊόντος. Μεγάλη Βρετανία Στις 28 Μαρτίου 2003, το Τµήµα Εµπορίου και Βιοµηχανίας δηµοσίευσε ένα έγγραφο προς συζήτηση της διαδικασίας και του τρόπου ενσωµάτωσης των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Λαµβάνοντας υπόψη τις προτάσεις των εµπλεκόµενων φορέων, ακολούθησε η δηµοσίευση νέου πιο λεπτοµερούς προσχεδίου στις 25 Νοέµβρη του Τον Ιούλιο του 2004 αναµενόταν η δηµοσίευση νέου προσχεδίου και η τελική ενσωµάτωση των οδηγιών προβλέπεται να λάβει χώρα στα τέλη του Υπό συζήτηση είναι ακόµα η λειτουργία των λεγόµενων «συντονιστικών κέντρων» ( clearing house ) και οι αρµοδιότητές του σχετικά µε την µεταφορά των συλλεχθέντων αποβλήτων προς επεξεργασία. Στο κείµενο που είναι υπό συζήτηση για την τελική ενσωµάτωση των ευρωπαϊκών οδηγιών για τα ΑΗΗΕ, εκτιµάται και το κόστος διαχείρισής τους στη Μεγάλη Βρετανία. Πιο συγκεκριµένα για το 2006 προβλέπεται το κόστος συλλογής, επεξεργασίας και ανάκτησης να είναι µεταξύ 217 εκατοµµύρια (302 εκατοµµύρια ευρώ) και

102 εκατοµµύρια (632 εκατοµµύρια ευρώ). Το 60 70% του ποσού αυτού αφορά σε κόστος επεξεργασίας και αναµένεται να καλυφθεί από τους παραγωγούς, το 10-20% αφορά σε κόστος ξεχωριστής συλλογής και αναµένεται να καλυφθεί από τους διανοµείς. Τελικά το κόστος διαχείρισης ανέρχεται ανά τόνο µεταξύ 379 και 505 ευρώ, ποσό που προσεγγίζει τις εκτιµήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για κάθε κράτος µέλος ( ευρώ). Το κόστος εφαρµογής της οδηγίας για την απαγόρευση χρήσης επικίνδυνων ουσιών (RoHs directive) ήταν δύσκολο να εκτιµηθεί παρόλα αυτά το DTI το εκτίµησε στα 167 εκατοµµύρια ευρώ ετησίως για τα επόµενα 10 χρόνια. Το ICER δηµοσίευσε το Μάρτη του 2000 µελέτη αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ στη Μεγάλη Βρετανία. Σύµφωνα µε αυτή τη µελέτη τόνοι ΑΗΗΕ παρήχθησαν το 1998 στη Μ. Βρετανία και το 50% οδηγήθηκε σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Το 82% των ΑΗΗΕ προήλθε από 2 βασικές κατηγορίες όπως φαίνεται και στον Πίνακα 3.9 που ακολουθεί, τις µεγάλες οικιακές εφαρµογές και τα προϊόντα του τοµέα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Πίνακας 3.9: ιαχείριση των ΑΗΗΕ στη Μ. Βρετανία tonnes share tonnes share Large household appliances 392, % Gas discharge lamps 12,000 1 % IT equipment 357, % Toys 8,000 < 1 % Radio, TV, audio equipment 72,000 8 % Monitoring Equipment 8,000 < 1 % Small household appliances 30,000 3 % Telecommunications Equipment 8,000 < 1 % Electrical & 28,000 3 % Medical Equipment No data 102

103 Electronic tools Αναφορικά µε την ποιοτική σύσταση των αποβλήτων, το 47% αφορούσε σε σιδηρούχα µέταλλα, το 22% πλαστικά, το 6% γυαλί και το 4% µη σιδηρούχα µέταλλα και το εναποµείναν 21% διάφορα υλικά όπως ξύλο, κράµατα κ.α. Σε αυτό το ποσοστό εµπεριέχονται και επικίνδυνα συστατικά όπως ο αµίαντος, το αρσενικό και αλογονούχες ενώσεις. Στον Πίνακα 3.10 που ακολουθεί απεικονίζεται η ποσότητα των ΑΗΗΕ ανά κατηγορία προϊόντων, που οδηγήθηκε σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Πίνακας 3.10: Ανακύκλωση των ΑΗΗΕ ανά κατηγορία προϊόντων στη Μ. Βρεττανία tonnes share Large household appliances 345, % Office equipment (copiers) 50, % Data processing equipment Telecommunications equipment Radio, TV, audio equipment Electrical & Electronic tools Small household appliances 45, % 4,000 1 % 3,000 1 % % % Gas discharge lamps % Σηµειώνεται πως από τη συνολική ποσότητα που οδηγήθηκε προς ανακύκλωση, ένα σηµαντικό κλάσµα δεν ανακυκλώθηκε (28% πλυντηρίων και 38% συσκευών ψύξης). 103

104 Στον Πίνακα 3.11 που ακολουθεί απεικονίζεται το ποσοστό χρήσιµων υλικών που ανακτήθηκε από κάθε κατηγορία ΑΗΗΕ. Πίνακας 3.11: Ποσοστό ανάκτησης υλικών ανά κατηγορία ΑΗΗΕ στη Μ. Βρεττανία Telecommunications equipment 96 % Cookers 84 % Washing machines 67 % Refrigerators 59 % IT equipment 40 % Televisions & small household appliances < 10 % Το υλικά που ανακτώνται συνήθως είναι τα σιδηρούχα µέταλλα, τα µη σιδηρούχα καθώς και τα πολύτιµα µέταλλα. Η ανακύκλωση των πλαστικών είναι αρκετά δύσκολη καθώς περιέχουν διαφορετικά πολυµερή και πιθανώς φλογοεπιβραδυντές. Σύµφωνα τέλος µε την ίδια µελέτη στη Μ. Βρετανία συλλέγονται περίπου 7,83 kg/ κάτοικο ΑΗΗΕ σχεδόν διπλάσια ποσότητα από τον ποσοτικό στόχο που θέτει η ευρωπαϊκή οδηγία για τα ΑΗΗΕ. Το µέσο ποσοστό ανακύκλωσης για όλα τα ΑΗΗΕ είναι δύσκολο να εκτιµηθεί, αλλά υπολογίζεται περίπου στο 68%. Αναµένεται νέα µελέτη του ICER εντός του Ουγγαρία Με τη συνεργασία όλων των εµπλεκόµενων φορέων (αρκετοί από τους οποίους δεν γνώριζαν για την ευρωπαϊκή οδηγία για τα ΑΗΗΕ), προετοιµάστηκε το προσχέδιο για την ενσωµάτωση της οδηγίας και το κείµενο υποβλήθηκε στο Υπουργικό Συµβούλιο και ακολούθως θα ψηφιστεί από το κοινοβούλιο. Στην παρούσα φάση δεν έχουν συσταθεί οργανισµοί για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, αλλά ήδη αρκετές εταιρίες διαφηµίζουν τη δυνατότητα που έχουν για την επεξεργασία και µεταφορά των ΑΗΗΕ και ο CECED, και ιδιαίτερα η Electrolux στην Ουγγαρία σε συνεργασία µε τον σύνδεσµο επιχειρήσεων για το περιβάλλον (KSZGYSZ -Association of Environmental Enterprises) εξετάζουν τη δυνατότητα διαµόρφωσης συλλογικού συστήµατος διαχείρισης. 104

105 Οι δηµοτικές αρχές θα είναι αρµόδιες για τη συλλογή των ΑΗΗΕ και το κόστος της συλλογής θα καλύπτεται από τους παραγωγούς. Ένας εθνικός δηµόσιος οργανισµός αναµένεται να αναλάβει την καταγραφή των παραγωγών αλλά και των ποσοτήτων που παράγονται (National Environmental Inspectorate) και σε επόµενο στάδιο θα προωθηθεί η οργάνωση ενός κεντρικού συνδέσµου µε µέλη παραγωγούς και διανοµείς σε αντιστοιχία µε το µοντέλο της Γαλλίας. Το ειδικό τέλος που θα πληρώνουν οι παραγωγοί για τη διαχειριστών ΑΗΗΕ, θα είναι συνάρτηση του µεριδίου της αγοράς που κατέχει. Στον Πίνακα 3.12 που ακολουθεί απεικονίζεται το ποσοστό χρέωσης ανά κατηγορία προϊόντων ΗΗΕ. Στο παράρτηµα τέλος του προσχεδίου περιλαµβάνεται το σχέδιο δράσης του υπουργείου περιβάλλοντος για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ και τους στόχους που θα πρέπει να προσεγγιστούν στα τέλη του Πίνακας 3.12: Ειδικό κόστος διαχείρισης συναρτήσει του µεριδίου αγοράς ανά κατηγορία προϊόντων ΗΗΕ στην Ουγγαρία Take back obligations for producers as % of market share Large household appliances 9 % 18 % 28 % 36 % Small household appliances 5 % 10 % 15 % 19 % IT & communications equipment 9 % 17 % 26 % 35 % Home entertainment equipment 9 % 17 % 25 % 33 % Lamps (except filament bulbs & halogen lamps) 1 % 2 % 4 % 5 % Gas discharge lamps 0 % 0 % 1 % 1 % Power tools (except large, fixed industrial equipment) 1 % 2 % 4 % 5 % Toys & sporting equipment 0 % 0 % 1 % 1 % Σηµειώνεται ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος εκτιµά ότι περίπου τόνοι αποβλήτων ΑΗΗΕ παράγονται στην Ουγγαρία, και η πλειοψηφία αυτών καταλήγει σε χώρους διάθεσης αν και ορισµένες εταιρίες ήδη δέχονται την επιστροφή ορισµένων προϊόντων όπως τα κινητά τηλέφωνα και οι συσκευές ψύξης. Ειδικότερα για τα ψυγεία 105

106 υπάρχει ειδικό τέλος που επιβάλλεται µε βάση τη διάταξη ACT LVI του 1995, ενώ ειδική χρέωση υπάρχει για τα εισαγµένα µεταχειρισµένα ψυγεία. Ο Πίνακας 3.13 που ακολουθεί απεικονίζει τα προαναφερθέντα, ενώ σηµειώνεται ότι το ειδικό τέλος για τα χρησιµοποιηµένα προϊόντα καταβάλλεται κατά την εισαγωγή στην Ουγγαρία. Πίνακας 3.13: Ειδικό τέλος διαχείρισης συσκευών ψύξης στην Ουγγαρία Jan00 Feb Jan00 Feb Feb Dec 14 Feb Dec New cooling apparatuses: Nominal refrigeration volume HUF per unit Euros per unit 120 lt or less < lt <250 lt Quantity of refrigerators HUF per unit Euros per unit 0.5 kg or less <0.5-2 kg < 2 kg Refrigerants: Mass HUF per kg Euros per kg HCFC & HCFC blends

107 Πολωνία Στις αρχές Μαΐου του 2004 το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Πολωνίας, διαµόρφωσε ένα προσχέδιο το οποίο θα ενσωµάτωνε τις ευρωπαϊκές οδηγίες για τα ΑΗΗΕ στο εθνικό δίκαιο της χώρας. Το κείµενο παρουσιάστηκε στους εµπλεκόµενους φορείς και µετά τις απαραίτητες τροποποιήσεις εγκρίθηκε στις αρχές Ιουνίου από το Υπουργικό Συµβούλιο και αναµένεται η ψήφισή του στο κοινοβούλιο. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος επιθυµεί τον περιορισµό των συστηµάτων διαχείρισης, ώστε να αποφευχθεί το φαινόµενο που παρατηρήθηκε µε τα υλικά συσκευασίας και τους 40 συνολικά οργανισµούς που συστάθηκαν για τη διαχείρισή τους. Σηµειώνεται πως µε βάση διάταγµα του Υπουργείου Οικονοµικών, απαγορεύτηκε από το Νοέµβρη του 2002 η εισαγωγή συσκευών ψύξης που περιέχουν CFC και HCFCs (τέθηκε σε ισχύ την 1 η Ιανουαρίου του 2004). Επιπροσθέτως στις 20 Απριλίου του 2004 ψηφίστηκε η νοµοθετική πράξη για τις ουσίες που ευθύνονται για τη µείωση του όζοντος, µε βάση την οποία απαγορεύτηκε η εµπορία συσκευών ψύξης που περιέχουν αυτά τα συστατικά. Τέλος το Υπουργικό Συµβούλιο της 11 ης Σεπτεµβρίου 2001 έθεσε τους ποσοτικούς στόχους για την αξιοποίηση των συσκευών ψύξης, που απεικονίζονται στους Πίνακες 3.14 και 3.15 που ακολουθούν. Πίνακας 3.14: Ποσοτικοί στόχοι αναφορικά µε τη διαχείριση των συσκευών ψύξης και των λαµπτήρων στην Πολωνία Η νοµοθετική πράξη για την ευθύνη του παραγωγού θέτει τα ανώτερα όρια των τελών που επιβάλλονται στις συσκευές ψύξης και τους λαµπτήρες. Τα διατάγµατα που 107

108 ακολούθησαν το 2001 και το 2003 αύξησαν τα συγκεκριµένα τέλη µε βάση και τον πληθωρισµό και στον πίνακα που ακολουθεί απεικονίζεται η υφιστάµενη κατάσταση που ισχύει από τον Ιανουάριο του Πίνακας 3.15: Ανώτερα όρια τελών στις συσκευές ψύξης και στους λαµπτήρες στην Πολωνία 3.2. Υφιστάµενη κατάσταση αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ στην Κύπρο Σχεδιασµός Προϊόντων Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία 2002/96/ΕΚ, ενθαρρύνεται ο σχεδιασµός και η παραγωγή ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισµού που λαµβάνει υπόψη την αποσυναρµολόγηση και αξιοποίηση, και ιδίως την επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ και των κατασκευαστικών στοιχείων και υλικών τους. Επίσης προνοείται ότι θα πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα ώστε οι παραγωγοί να µην εµποδίζουν την επαναχρησιµοποίηση των ΑΗΗΕ εκτός και αν ειδικά χαρακτηριστικά σχεδίασης ή διαδικασίες κατασκευής παρουσιάζουν πλεονεκτήµατα µεγαλύτερης σηµασίας (π.χ. ως προς το περιβάλλον και την ασφάλεια). 108