ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ [1]

Transcript

1 ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ [1]

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α/Α ΘΕΜΑ ΣΕΛΙΔΑ 1. Πειθώ 3 2. Επίκληση στη Λογική 4 3. Αξιολόγηση Επιχειρημάτων 9 4. Αξιολόγηση Τεκμηρίων Επίκληση στο Συναίσθημα Επίκληση στο Ήθος του πομπού Επίκληση στο ήθος του αντιπάλου Επίκληση στην Αυθεντία Μορφές Πειθούς Το Δοκίμιο Το Άρθρο Επιφυλλίδα - Χρονογράφημα Παρενθέσεις Α και Β ενικό πρόσωπο Ρόλος των Ερωτήσεων 14. Παράρτημα 1: άλλα χρήσιμα θέματα [Τεχνικές Ανάπτυξης Παραγράφων, Στίξη, Ενεργητική- Παθητική Σύνταξη] 15. Παράρτημα 2: Ασκήσεις Παράρτημα 3: Θέματα Εξετάσεων [Γ και Β Λυκείου] Παράρτημα 4: κριτήρια Αξιολόγησης [2]

3 ΠΕΙΘΩ Στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους συχνά προσπαθούμε να μεταδώσουμε πληροφορίες, να ερμηνεύσουμε ένα φαινόμενο/γεγονός, να αναλύσουμε μια έννοια, να υποστηρίξουμε μια άποψη και ορισμένες φορές να πείσουμε το δέκτη ότι οι απόψεις μας είναι οι σωστές, ώστε να τις υιοθετήσει ή να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές. Σε όλες τις περιστάσεις επεισέρχεται η οπτική γωνία του πομπού, η οποία άλλοτε απλώς διαφαίνεται, άλλοτε υπολανθάνει στο έμμεσο σχόλιο που κάνει για τα γεγονότα ή στον τρόπο με τον οποίο αναλύει μια έννοια και άλλοτε εκφράζεται ρητά. Άρα ένα πρώτο βήμα για να αντιμετωπίζει κριτικά ο δέκτης το μήνυμα που προσλαμβάνει είναι να προσπαθεί να διακρίνει την οπτική γωνία και το σκοπό του πομπού. Στην περίπτωση μάλιστα που ο πομπός έχει ως κύριο στόχο του την πειθώ, ο δέκτης προσπαθεί να ελέγξει τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο πομπός, το κύρος των επιχειρημάτων και την αξιοπιστία των τεκμηρίων που χρησιμοποιεί. Συγχρόνως προσπαθεί να εντοπίσει και να ελέγξει τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο πομπός. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι βασικοί τρόποι πειθούς είναι οι εξής: Α) η επίκληση στη λογική, οπότε επιστρατεύουμε ως μέσα τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια Β) η πρόκληση συναισθημάτων του δέκτη, οπότε καταφεύγουμε σε διάφορες τεχνικές, για να επηρεάσουμε συναισθηματικά το δέκτη Γ) η επίκληση στην αυθεντία και η επίκληση στο ήθος του ομιλητή, οπότε μεταχειριζόμαστε ποικίλα μέσα, για να παρουσιαστούμε στα μάτια του δέκτη αξιόπιστοι. [3]

4 ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ Επιχειρήματα: είναι λογικές προτάσεις που συνήθως διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης. Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων/κρίσεων με την εξής χαρακτηριστική δομή: μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση δια την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα), η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες. Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός. Τεκμήρια: είναι συγκεκριμένα στοιχεία που αναφέρονται σε μια ορισμένη εμπειρία: παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία κτλ., και χρησιμοποιούνται από τον πομπό, για να υποστηρίξει τη θέση του. Είδη συλλογισμών: Α) Παραγωγικός: στον παραγωγικό συλλογισμό ξεκινούμε από κάτι γενικό και αφηρημένο (μια αρχή, έναν ορισμό, έναν κανόνα κτλ.), που θεωρείται ότι έχει αποδειγμένη ισχύ ή ότι αποτελεί εύλογη υπόθεση και καταλήγουμε σε κάτι ειδικό στον καθορισμό ή τη διευκρίνιση μιας συγκεκριμένης πρότασης. Β) Επαγωγικός: στον επαγωγικό συλλογισμό ακολουθούμε πορεία αντίστροφη προς τον παραγωγικό: ξεκινούμε από το ειδικό και το συγκεκριμένο και καταλήγουμε στο γενικό και αφηρημένο, δηλ. από τις επιμέρους περιπτώσεις στον κανόνα, στο νόμο που τις διέπει. Στον επαγωγικό συλλογισμό οδηγούμαστε στο συμπέρασμα συνήθως πιθανολογικά, με την πεποίθηση ή την προσδοκία ότι αυτό που ισχύει για κάποιο μέρος/τμήμα που μελετήσαμε, θα ισχύει και για τα υπόλοιπα τμήματα του συνόλου. [4]

5 Γ) Αναλογικός: στον αναλογικό συλλογισμό από τα επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους. Ο αναλογικός συλλογισμός στην περίπτωση αυτή είναι συχνά πολύ ασθενής ως προς το βαθμό πιθανότητας. Για το λόγο αυτό στην αναλογία πρέπει να καταλήγουμε με προσοχή σε ένα συμπέρασμα. Η παραπάνω διαίρεση των συλλογισμών γίνεται με βάση την πορεία που ακολουθεί ο νους, για να φθάσει στο συμπέρασμα. Αν η διαίρεση γίνεται με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες, διακρίνουμε τους συλλογισμούς σε: 1) κατηγορικούς, όταν οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις. 2) υποθετικούς, όταν η μία προκείμενη ή και οι δύο είναι υποθετικές προτάσεις 3) διαζευκτικούς, όταν μία έστω προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση. Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος: Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα. Η εγκυρότητα του επιχειρήματος εξαρτάται από τη λογική του μορφή και συγκεκριμένα αφορά τη σχέση, σύμφωνα με καθορισμένους κανόνες, μεταξύ των προκείμενων και του συμπεράσματος. Η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το περιεχόμενό του και συγκεκριμένα αφορά τη (νοηματική) σχέση προκείμενων και συμπεράσματος με την πραγματικότητα. Αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, τότε τις θεωρούμε αληθείς κρίσεις/προτάσεις. Άρα εγκυρότητα και αλήθεια σε ένα επιχείρημα είναι δύο έννοιες διαφορετικές, που δεν πρέπει να συγχέονται. [5]

6 Για να θεωρηθεί ένα επιχείρημα ή ένας συλλογισμός λογικώς ορθός, πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρος και οι προκείμενες του αληθείς. Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται απόδειξη. Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων μας ή να ανασκευάσουμε τα επιχειρήματα άλλου, ελέγχουμε: Α) αν οι προκείμενες είναι αληθείς, δηλ. αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα Β) αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες, οπότε το επιχείρημα θεωρείται έγκυρο. Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση ενός επιχειρήματος έχει να διακρίνουμε αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες ή προσωπικές γνώμες. Ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει απόλυτη ισχύ. Για την αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισμών έχουμε υπόψη ότι μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι αυτό έχει πιθανολογικό χαρακτήρα. Ειδικά για την αξιολόγηση καθενός από τα τρία είδη του επαγωγικού συλλογισμού (γενίκευση, αίτιο-αποτέλεσμα, αναλογία): 1) εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με γενίκευση, προσέχουμε αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή ή αν αντίθετα πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση. 2) εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αίτιο-αποτέλεσμα, αναρωτιόμαστε: [6]

7 -αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική ή μόνο χρονολογική, -μήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης μεταξύ αιτίουαποτελέσματος, δηλ. μήπως μια γενικότερη αιτία προβάλλεται ως η μοναδική -αν η αιτία είναι αναγκαία ή/και επαρκής για να προκληθεί το αποτέλεσμα. * Η σχέση αιτίου-αποτελέσματος μπορεί να παρουσιαστεί στο συλλογισμό μας με μία από τις παρακάτω μορφές: 1) Η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία (δηλ. το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και επαρκής (δηλ. αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα) 2) Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής 3) Η αιτία είναι επαρκής αλλά δεν είναι αναγκαία 3) εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αναλογία, αναρωτιόμαστε: -αν είναι κυριολεκτική ή μεταφορική η αναλογία που χρησιμοποιείται. -Αν είναι μεταφορική, έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος; -Αν είναι κυριολεκτική, είναι οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θεμα/συμπέρασμα; μήπως η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο; [7]

8 Συχνά ορισμένα συλλογιστικά σχήματα, ενώ αντιβαίνουν στον ορθό λόγο & δεν έχουν αποδεικτική αξία, μπορούν εν τούτοις να επηρεάσουν το δέκτη του μηνύματος & να τον παραπλανήσουν, επειδή εξωτερικά παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους έγκυρους συλλογισμούς. Τα συλλογιστικά τμήματα αυτά, που λέγονται παραλογισμοί, μπορεί να οφείλονται είτε σε λογικά σφάλματα είτε σε πρόθεση εξαπάτησης. Στην τελευταία περίπτωση ο παραλογισμός ονομάζεται σόφισμα. [8]

9 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ (ΣΕ ΠΙΝΑΚΕΣ) 1) Αξιολόγηση Παραγωγικών Συλλογισμών Ένας παραγωγικός συλλογισμός είναι Λογικά Ορθός,όταν είναι Έγκυρος,δηλαδή οι προκείμενές του οδηγούν με λογική αναγκαιότητα στο συμπέρασμα και Αληθής ταυτόχρονα,όταν δηλαδή οι προκείμενές του και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην αντικειμενική πραγματικότητα. ΕΓΚΥΡΟΣ ΑΛΗΘΗΣ ΛΟΓΙΚΑ ΟΡΘΟΣ Όλοι οι πλανήτες φωτίζονται από τον Ήλιο Η Γη φωτίζεται από τον Ήλιο Άρα, η Γη είναι πλανήτης ΜΗ ΕΓΚΥΡΟΣ ΑΛΗΘΗΣ ΜΗ ΛΟΓΙΚΑ ΟΡΘΟΣ Χθες το πρωί είχε ηλιοφάνεια Χθες το πρωί πήγαμε εκδρομή Άρα, σήμερα θα πάμε για ψώνια ΕΓΚΥΡΟΣ ΜΗ ΑΛΗΘΗΣ ΜΗ ΛΟΓΙΚΑ ΟΡΘΟΣ Ο Γιάννης είναι ψηλός Το βουνό είναι ψηλό Άρα, ο Γιάννης είναι βουνό ΜΗ ΕΓΚΥΡΟΣ ΜΗ ΑΛΗΘΗΣ ΜΗ ΛΟΓΙΚΑ ΟΡΘΟΣ Ο φίλος μου,ο Πέτρος,αξίζει το σεβασμό μου, Παρόλο που με συκοφάντησε Γιατί αγαπάει την αλήθεια και είναι ειλικρινής. [9]

10 2) Αξιολόγηση Επαγωγικών Συλλογισμών Ένας Επαγωγικός Συλλογισμός είναι Τέλειος ή Τέλεια Επαγωγή,δηλαδή λογικά ορθός, όταν οι προκείμενές του οδηγούν σε ένα βέβαιο συμπέρασμα που έχει μια καθολική ισχύ. Σε κάθε άλλη περίπτωση, χαρακτηρίζεται Ατελής Επαγωγικός (μη λογικά ορθός) ή Ατελής Επαγωγή. Πορεία Αξιολόγησης Επαγωγικού Συλλογισμού : 1.Ελέγχουμε τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται (Γενίκευση, Αίτιο- Αποτέλεσμα, Αναλογία) 2. Ελέγχουμε κατόπιν τις προκείμενες και το συμπέρασμά του α) Ανάπτυξη με Γενίκευση Τέλεια Επαγωγή (στηρίζεται σε Επαρκή Στοιχεία) Ατελής Επαγωγή (στηρίζεται σε μη επαρκή στοιχεία) Οι συμμαθητές μου στην τάξη έχουν γενικό βαθμό 20 στα φιλολογικά μαθήματα. Άρα, οι συμμαθητές μου είναι αριστούχοι στα φιλολογικά μαθήματα. Σήμερα το πρωί ένας ταξιτζής μου έκλεψε το πορτοφόλι μου. Συμπεραίνω λοιπόν, ότι όλοι οι ταξιτζήδες είναι κλέφτες β) Ανάπτυξη με Αίτιο Αποτέλεσμα Τέλεια Επαγωγή (το αίτιο είναι «ισχυρό» για να προκαλέσει το αποτέλεσμα) Η πολυκατοικία κατέρρευσε,έπειτα από το σεισμό των 9 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ που προηγήθηκε. Ατελής Επαγωγή (το αίτιο είναι υπεραπλουστευμένο) Σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα,γιατί έτρεχε με την ταχύτητα των 10 χλμ/ώρα. [10]

11 Τέλεια Επαγωγή (Η αιτιώδης σχέση είναι λογική) Ο Παύλος έχει έφεση στα μαθηματικά. Επομένως, θα ακολουθήσει μάλλον τη Θετική Κατεύθυνση. Ατελής Επαγωγή (Η αιτιώδης σχέση είναι απλά χρονολογική, δηλαδή το αίτιο προηγείται του αποτελέσματος χρονικά,χωρίς ουσιαστικά να το επηρεάζει) Είναι Τρίτη και 13. Άρα, κάτι κακό θα μου συμβεί. Τέλεια Επαγωγή (Το Αίτιο είναι Αναγκαίο και Επαρκές ταυτόχρονα) Οι συνθήκες της ατμοσφαιρικής πίεσης είναι κανονικές και η θερμοκρασία του νερού έχει ξεπεράσει τους 100 βαθμούς. Επομένως, το νερό βράζει. Ατελής Επαγωγή (Το Αίτιο είναι αναγκαίο,αλλά δεν είναι επαρκές) Κάνει κρύο. Επομένως,θα χιονίσει. (το Αίτιο είναι επαρκές,αλλά δεν είναι αναγκαίο) Έχει έντονο άγχος. Επομένως,θα πάθει έμφραγμα. γ) Ανάπτυξη με Αναλογία Κυριολεκτική Αναλογία (συγκρίνονται δυο όμοια ή παρόμοια «αντικείμενα») Μεταφορική Αναλογία (συγκρίνονται δύο ανόμοια «αντικείμενα») Τέλεια Επαγωγή (οι ομοιότητες είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα) Όπως στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, έτσι και στην περίπτωση άλλης στρατιωτικής χρήσης πυρηνικών όπλων τα αποτελέσματα θα είναι ολέθρια. Τέλεια Επαγωγή (Η αναλογία έχει την αξία ενός λογικού επιχειρήματος) Τα παιδιά είναι σαν τα λουλούδια. Χρειάζονται και τα δυο φροντίδα και περιποίηση,για να αναπτυχθούν. [11]

12 Ατελής Επαγωγή (οι ομοιότητες δεν είναι επαρκείς ή εξωθούνται πέρα από το επιτρεπόμενο-λογικό όριο) Ο μαθηματικός μου, όπως και ο φυσικός μου, δεν είναι καλοί καθηγητές,γιατί καπνίζουν. Ατελής Επαγωγή (η αναλογία δεν έχει την αξία ενός λογικού επιχειρήματος) Όπως στα χαρτιά χρειάζεται κανείς τύχη,για να κερδίσει, έτσι και στη ζωή τον πρώτο λόγο για την επιτυχία τον έχει πάντα η τύχη. Παραλογικοί Συλλογισμοί Παραλογισμοί (πρόκειται για παραλογικούς συλλογισμούς που προκύπτουν από άγνοια ή από ένα λογικό σφάλμα) Σοφίσματα (πρόκειται για εσκεμμένη προσπάθεια του πομπού να εξαπατήσει ή να παραπλανήσει το δέκτη) Ο αστυνομικός είναι όργανο. Το μπουζούκι είναι όργανο. Άρα, ο αστυνομικός είναι μπουζούκι. Όποιος υπάρχει, σκέφτεται. Εσύ δε σκέφτεσαι. Άρα, εσύ δεν υπάρχεις. [12]

13 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ Στην αξιολόγηση τεκμηρίων ελέγχουμε: 1. Αν τα τεκμήρια σχετίζονται άμεσα με το θέμα (συνάφεια, επάρκεια) 2. Αν θεωρούνται επαρκή προκειμένου να στηρίξουν το επιχείρημα (εγκυρότητα, επάρκεια). 3. Αν είναι αμερόληπτα ή δογματικά, αν είναι σήμερα αποδεκτά ή απηχούν αναχρονιστικές αντιλήψεις (αλήθεια, αξιοπιστία) Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στις ακόλουθες περιπτώσεις: 1) για το τεκμήριο της αυθεντίας, πρέπει να διαπιστώνεται αν το πρόσωπο που επιλέγεται ως αυθεντία είναι πράγματι ειδήμων στο εξεταζόμενο θέμα ή μήπως χρησιμοποιείται αυθαίρετα και καταχρηστικά. 2) Επιβάλλεται η αναγραφή των πηγών απ όπου προέρχονται τα τεκμήρια, προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία τους. [13]

14 ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ Συχνά η πειθώ έχει στόχο να προκαλέσει μια απόφαση/ενέργεια. Στην περίπτωση αυτή δεν αρκεί η επίκληση στη λογική του δέκτη, με την αποδεικτική ισχύ της επιχειρηματολογίας, αλλά χρειάζεται επιπλέον να προκληθούν στο δέκτη εκείνα τα συναισθήματα που θα τον παρακινήσουν στην προσδοκώμενη απόφαση. Ο Αριστοτέλης στη «Ρητορική» του συζητάει το θέμα & διδάσκει το ρήτορα πώς να διεγείρει ορισμένα συναισθήματα («πάθη») όπως οργή, πραότητα, αγάπη, μίσος, φόβο, εμπιστοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο, ντροπή κλπ. Ορίζει επίσης 3 παραμέτρους, τις οποίες πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο ρήτορας σχετικά με το συναίσθημα: 1)σε ποια διάθεση πρέπει να βρίσκεται το ακροατήριο, για να κυριευθεί από το συγκεκριμένο συναίσθημα, 2) προς ποιους το απευθύνει, 3) ποια αίτια το προκαλούν. Συνηθισμένα μέσα για την πρόκληση των παραπάνω συναισθημάτων με στόχο την πειθώ είναι η περιγραφή και η αφήγηση. Μερικές φορές γίνεται κατάχρηση αυτής της τακτικής («επίκλησης στο συναίσθημα») από αδίστακτους ρήτορες, που εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα, προκαταλήψεις, όνειρα, προσδοκίες του κοινού ανθρώπου για να πετύχουν το σκοπό τους. Ισχυρά μέσα, κατάλληλα σε ορισμένες περιστάσεις για τη συγκινησιακή διέγερση του ακροατηρίου, είναι το χιούμορ κι η ειρωνεία που στρέφονται εναντίον των θέσεων του αντιπάλου. Είναι ιδιαίτερα ισχυρά μέσα γιατί, καθώς ο δέκτης συμμερίζεται πρόθυμα το χιούμορ/ειρωνεία του πομπού, αποκτά ευνοϊκή διάθεση απέναντί του. Ωστόσο η κατάχρηση των μέσων αυτών μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για τον ίδιο τον πομπό. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ Για να είναι αποτελεσματική η πειθώ, είναι απαραίτητο να κερδίσει ο πομπός με το λόγο του την εμπιστοσύνη του δέκτη. Εννοείται ότι η εντύπωση για την αξιοπιστία του πομπού πρέπει να απορρέει από τον ίδιο το λόγο κι όχι από την εικόνα που τυχόν έχει σχηματίζει προηγουμένως ο δέκτης γι αυτόν. [14]

15 ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ Ορισμένες φορές αυτός που επιχειρηματολογεί, αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του, δηλ. ασκεί κριτική στο χαρακτήρα του και στην ιδιωτική του ζωή. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ Πολλές φορές ο πομπός για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος επικαλείται κάποια αυθεντία η οποία συμμερίζεται τη συγκεκριμένη θέση και συχνά παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα. Ειδικά στον επιστημονικό λόγο η παράθεση τέτοιων αποσπασμάτων είναι αναμενόμενη και ως ένα βαθμό θεμιτή. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία και ότι βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές. Μερικές φορές όμως γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία, για να καλύψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. Υπάρχει μάλιστα η περίπτωση να επικαλείται δημοφιλή πρόσωπα τα οποία είναι αυθεντίες στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός. [15]

16 ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ 1. Η πειθώ στη διαφήμιση Ο λόγος της διαφήμισης απευθύνεται κατ εξοχήν στο συναίσθημα του δέκτη. Αυτό είναι αναμενόμενο, από τη στιγμή που τα λογικά επιχειρήματα δεν μπορούν να πείσουν έναν καταναλωτή να αγοράσει προϊόντα έξω από τις βασικές του ανάγκες. Τα χαρακτηριστικά της διαφημιστικής γλώσσας είναι: α. Απλότητα (φυσικότητα) β. λεκτικός πληθωρισμός (επαναλήψεις, πλεονασμοί, λέξεις με ιδιαίτερο ήχο, κτλ) γ. Συντομία και ευρηματικότητα (λογοπαίγνια, χιούμορ, μεταφορές, κτλ) δ. Εικονοπλασία ε. Χρόνος ενεστώτας Εκτός από τη γλώσσα, όμως η διαφήμιση μεταχειρίζεται και άλλες τεχνικές για να επηρεάσει τον δέκτη: α. Συνειρμός ιδεών (π.χ. με το ΤΑΔΕ αυτοκίνητο θα σε θέλουν οι γυναίκες) β. Λανθάνων αξιολογικός συλλογισμός (π.χ. οι καλύτεροι οδηγούν ΤΑΔΕ, γοητευτικός είναι αυτός που φοράει άρωμα ΔΕΙΝΑ) γ. Επίκληση στην αυθεντία (ο Ανρί ξυρίζεται με ΤΑΔΕ, ο Ροναλντίνιο τρώει ΠΑΤΑΤΑΚΙΑ) δ. Επίκληση στο συναίσθημα (τα δάνεια σας τρομάζουν; οι κατσαρίδες κρύβονται παντού!) ε. Αναλυτική περιγραφή (εκπομπές ολόκληρες για ένα προϊόν και τη λειτουργία του, δημόσια χρήση απορρυπαντικών) στ. Επίκληση στη λογική (σπάνια) [16]

17 ζ. Χρώματα η. Μουσική θ. Χρήση της γυναίκας ως σύμβολο ομορφιάς των αγορών - ως «ειδικό» του νοικοκυριού, της μητρότητας, ι. Χρήση των παιδιών (ή διαφημίσεις που απευθύνονται στα εύκολα θύματα παιδιά) 2. Η πειθώ στον δικανικό λόγο Ο δικανικός λόγος χρησιμοποιείται στα δικαστήρια. Πρόκειται για λόγους ρητορικούς, στους οποίους ο πομπός επιστρατεύει και τους τρεις τρόπους πειθούς: 1. Επίκληση στη λογική (του δέκτη) για να ανασκευάσει ο πομπός τα επιχειρήματα του αντιδίκου. Συχνά χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό και σοφίσματα. 2. Επίκληση στο συναίσθημα (του δέκτη) για να προκαλέσει ο πομπός θετικά συναισθήματα στο ακροατήριο υπέρ της θέσης του ή αρνητικά συναισθήματα σε βάρος του αντιδίκου. 3. Επίκληση στην αυθεντία ή στο ήθος (του πομπού), με σκοπό και πάλι να ευαισθητοποιήσει το ακροατήριο και ειδικότερα τους δικαστές. 3. Η πειθώ στον πολιτικό λόγο Αντικειμενικός σκοπός του πολιτικού δεν είναι απλά να πείσει το ακροατήριο, αλλά να το ενεργοποιήσει, ώστε οι δέκτες να πάρουν αποφάσεις που εξυπηρετούν τον πομπό / πολιτικό. Άλλωστε, τι όφελος έχει ο πολιτικός να πείσει τους πολίτες για την ορθότητα των απόψεών του αν τελικά οι δέκτες ψηφίσουν κάποιο άλλο κόμμα; 0Ο πολιτικός λόγος, λοιπόν, είναι σύνθετος, δηλαδή επιστρατεύει και τους τρεις τρόπους πειθούς. [17]

18 Δεν είναι λίγες οι φορές που ο πολιτικός λόγος μετατρέπεται σε προπαγάνδα. Αυτό συμβαίνει όταν: α) χρησιμοποιούνται λέξεις έννοιες με τεράστια ηθική διάσταση, ώστε να παγιδεύεται συναισθηματικά ο δέκτης, να ενθουσιάζεται και να παρασύρεται, καθώς η επιθυμία εκτοπίζει τη λογική. Τέτοιες έννοιες είναι η Πατρίδα, το Έθνος, η Δημοκρατία, η Λαϊκή Κυριαρχία, η Πολιτιστική Κληρονομιά, κ.α. β) συστηματικά χρησιμοποιούνται σοφιστικά επιχειρήματα, τα οποία μοιάζουν αληθινά ενώ δεν είναι. γ) διαστρεβλώνονται έννοιες και ιστορικές αλήθειες, οι οποίες παρουσιάζονται με τρόπο που τεκμηριώνει την υποτιθέμενη ορθότητα του πολιτικού λόγου ή θεωρίας. δ) κυριαρχεί η υπεραπλουστευμένη διατύπωση και ο λαϊκισμός. ε) υπάρχουν πλεονασμοί, επαναλήψεις νοημάτων, ρητορεία και γλωσσική επίδειξη (λεκτικός πληθωρισμός). στ) διαπιστώνεται κινδυνολογία ή ακατάσχετη υποσχεσιολογία. ζ) υπάρχει διατύπωση βεβαιωτική, δεοντολογική, θαυμαστική. 4. Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο Ο επιστημονικός λόγος είναι περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. Αυτό σημαίνει ότι ο πομπός χρησιμοποιεί τη λογική χρήση της γλώσσας, κάνει συχνά επίκληση στην αυθεντία και τη σχετική με το θέμα βιβλιογραφία και επιστρατεύει ως αποδεικτικό μέσο την επίκληση στη λογική. Εξάλλου πρόθεση του πομπού είναι να πείσει και να πληροφορήσει. Υπό αυτή την οπτική γωνία ο επιστημονικός λόγος έχει ύφος ουδέτερο, επίσημο και πληροφοριακό. Τα Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου Α. Ως προς το περιεχόμενο 1. Λόγος περιγραφικός Αν ο συγγραφέας παρουσιάζει απλώς τα στοιχεία που δείχνουν την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη (το «φαινόμενο του θερμοκηπίου»), ο λόγος του είναι περιγραφικός. [18]

19 Περιγράφει απρόσωπα και ουδέτερα ένα φαινόμενο ή ένα γεγονός. Εκθέτει τα δεδομένα που προκαλούν τον επιστημονικό προβληματισμό. Παρουσιάζει τις απόψεις που διατυπώνονται, με σκοπό να δώσει στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη, κατά το δυνατόν, εικόνα του θέματος που πραγματεύεται. 2. Λόγος ερμηνευτικός Αν ο συγγραφέας εξηγεί πώς προκαλείται το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», δηλαδή ποιες είναι οι αιτίες του, τότε ο λόγος του είναι ερμηνευτικός. Εξηγεί πώς προκαλείται το πρόβλημα που πραγματεύεται (ποιες είναι οι αιτίες του). Η ερμηνεία είναι οπωσδήποτε υποκειμενική σε κάποιο βαθμό. Θεωρείται όμως επιστημονικά επαρκής, όταν μπορεί να δώσει πειστική απάντηση σε όλα τα ερωτήματα που μας γεννιούνται, καθώς εξετάζουμε τα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας. Ανεπαρκής ή στρεβλή ερμηνεία είναι αυτή που αποσιωπά σκόπιμα όσες πτυχές του προβλήματος δεν μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά. 3. Λόγος αποδεικτικός Αν ο συγγραφέας παρουσιάζει επιχειρήματα και τεκμήρια που αποδεικνύουν την ορθότητα της δικής του γνώμης ή θεωρίας, και καταρρίπτει άλλες ερμηνείες-θεωρίες, τότε ο λόγος του είναι αποδεικτικός. Παρουσιάζονται επιχειρήματα και τεκμήρια που απορρίπτουν άλλες πιθανές ερμηνείες και προκρίνουν τη δική μας. Η αποδεικτική ισχύς της ερμηνείας δεν μπορεί να εξαρτάται από σοφίσματα, επίκληση στο συναίσθημα κτλ. Β. Ως προς την πρόθεση 1. Αν ο λόγος του κειμένου είναι περιγραφικός και ερμηνευτικός, ο συγγραφέας αποβλέπει στη διαφώτιση-πληροφόρηση. 2. Αν ο λόγος του κειμένου είναι ερμηνευτικός και αποδεικτικός, ο συγγραφέας αποβλέπει στην πειθώ. 3. Οι μέθοδοι πειθούς στον επιστημονικό λόγο είναι: Η επίκληση στη λογική. Η επίκληση στην αυθεντία (αναφορά στο έργο και στις απόψεις άλλων επιστημόνων). Γ. Ως προς τη δομή Σαφής διατύπωση της επιστημονικής θέσης, συνήθως στην αρχή (σπανιότερα στο τέλος του κειμένου). [19]

20 Δ. Ως προς τη γλώσσα 1. Ακριβής - κυριολεκτική - χρήση της γλώσσας. Το ύφος είναι αυστηρό και λιτό. Απουσία οχημάτων λόγου. 2. Μεταφορική χρήση της γλώσσας παρατηρείται μόνο όταν ο συγγραφέας θέλει να εκλαϊκεύσει τα νοήματα και να κεντρίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 3. Χρήση ειδικού λεξιλογίου ενός συγκεκριμένου επιστημονικού κλάδου. [20]

21 ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Το δοκίμιο είναι ένα είδος γραπτού λόγου με τον οποίο έχουν ασχοληθεί διακεκριμένοι άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών και της επιστήμης. Η λέξη προέρχεται από τη γαλλική essai (= απόπειρα, δοκιμή) Ορισμός: δοκίμιο είναι μια απόπειρα να προσεγγίσει κανείς, σε ικανοποιητικό βαθμό, ένα θέμα κριτικής, επιστήμης, τέχνης, ηθών κτλ. με γνώση και καλλιέπεια, χωρίς όμως να το εξαντλεί γιατί τούτο θα απαιτούσε συστηματική και διεξοδική διερεύνηση (δηλ. μια πραγματεία). Πρόθεση του δοκιμιογράφου είναι να εκλαϊκεύσει το θ'εμα που διαπραγματεύεται, συνεπώς το είδος αυτό έχει διδακτικό χαρακτήρα, καθώς έμμεσα παρέχει στο δέκτη ερεθίσματα για σκέψη και έρευνα. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του το δοκίμιο διακρίνεται σε: αποδεικτικό και στοχαστικό. α) Αποδεικτικό δοκίμιο: 1. Πρόθεση να πληροφορήσει και να πείσει. 2. Λειτουργία της γλώσσας Αναφορική (κυριολεξία). 3. Ύφος λόγου Πληροφοριακό, σοβαρό. 4. Τρόπος πειθούς Επίκληση στη λογική του δέκτη. 5. Μέσα πειθούς Επιχειρήματα και τεκμήρια. 6. Δομή Λογική / Αυστηρή (διατύπωση του θέματος στον πρόλογο, ανάλυση στο κύριο μέρος, συμπέρασμα ή επανέκθεση του θέματος στον επίλογο) β) Στοχαστικό δοκίμιο: 1. Πρόθεση να προβληματίσει και να τέρψει. 2. Λειτουργία της γλώσσας Ποιητική (μεταφορά). 3. Ύφος λόγου Στοχαστικό, γλαφυρό (=κομψό). [21]

22 4. Τρόπος πειθούς Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη. 5. Μέσα πειθούς Περιγραφή, αφήγηση, χιούμορ, ειρωνεία. 6. Δομή Χαλαρή, συχνά συνειρμική (δεν υπάρχει καθαρό διάγραμμα), ο συγγραφέας περιηγείται ελεύθερα στις ιδέες. ΤΟ ΑΡΘΡΟ Το άρθρο είναι ένα δημοσιογραφικό κείμενο, που δημοσιεύεται σε εφημερίδες ή περιοδικά. Το κύριο άρθρο δημοσιεύεται στην πρώτη σελίδα του εντύπου και αναφέρεται στο σημαντικότερο γεγονός της ημέρας ή της επίκαιρης θεματολογίας. Εκτός από το κύριο άρθρο δημοσιεύονται στον Τύπο και άλλα άρθρα ποικίλου περιεχομένου. - Έχει επικαιρικό χαρακτήρα, δηλαδή διαπραγματεύεται ένα θέμα της επικαιρότητας. - Περιέχει σχόλια του αρθρογράφου για το θέμα, αφού έχει ερμηνευτικό χαρακτήρα. - Η λειτουργία της γλώσσας είναι αναφορική / κυριολεκτική, αφού στο άρθρο παρατίθενται γεγονότα και κρίσεις γι αυτά. - Διακριτικό στοιχείο του άρθρου είναι ο τίτλος του. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΡΘΡΟΥ - ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΑΡΘΡΟ 1. Μικρής έκτασης. 2. Επικαιρικός χαρακτήρας. 3. Αναφορική λειτουργία της γλώσσας. 4. Το ύφος του λόγου είναι πληροφοριακό και ερμηνευτικό. [22]

23 ΔΟΚΙΜΙΟ 1. Μέσης έκτασης. 2. Διαπραγματεύεται ένα διαχρονικό θέμα. 3. Σε αρκετά δοκίμια η λειτουργία της γλώσσας είναι ποιητική. 4. Το ύφος του λόγου είναι συχνά στοχαστικό, ο τόνος πιο προσωπικός και οικείος. ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ Είναι κείμενο που δημοσιεύεται σε εφημερίδα. Η θέση της ποικίλλει, αν και συνήθως χωρίζεται από τη υπόλοιπη ύλη με μια ολοσέλιδη, οριζόντια ή κάθετη γραμμή. Το θέμα της είναι συνήθως φιλολογικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό και γράφεται από πρόσωπο που ειδικεύεται στο θέμα (φιλόλογος, επιστήμονας, καλλοτέχνης). Πολλές φορές ο επιφυλλιδογράφος ξεκινά από ένα επίκαιρο θέμα και προχωρεί σε σκέψεις και παρατηρήσεις διαχρονικού χαρακτήρα. Στόχος είναι να πληροφορήσει το κοινό παρέχοντας επιστημονική γνώση για ένα ζήτημα. Τα όρια ανάμεσα στην επιφυλλίδα και το άρθρο δεν είναι πάντα ευδιάκριτα. ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ Είναι ένα είδος έντεχνου πεζού λόγου με λογοτεχνική χροιά που δημοσιεύεται σε εφημερίδες ή περιοδικά. Σχολιάζει την επικαιρότητα της κοινωνικής, πολιτιστικής και πολιτικής ζωής. Το ύφος του είναι συνήθως λιτό, προτιμάται ο μικροπερίοδος λόγος και η παρατακτική σύνδεση ή το ασύνδετο σχήμα. Το ύφος του προσομοιάζει στον προφορικό λόγο. [23]

24 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΝΘΕΣΕΩΝ Συνήθως έχουν επεξηγηματικό χαρακτήρα, δηλαδή διασαφηνίζουν ένα νόημα που έχει προηγουμένως εκτεθεί. Δεν αποκλείεται όμως σε μια παρένθεση να διατυπώνει ο συγγραφέας σχόλια ή ερμηνευτικές κρίσεις για τα γεγονότα, τις καταστάσεις ή τις θεωρίες που περιγράφει ή παραθέτει. Η ΧΡΗΣΗ Α ΚΑΙ Β ΕΝΙΚΟΥ Η ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ Αποσκοπεί στη διαμόρφωση πιο οικείου και άμεσου ύφους και τόνου λόγου στο κείμενο. Ειδικά το α πληθυντικό πρόσωπο ενδείκνυται όταν ο συγγραφέας θέλει να τονίσει την καθολικότητα του νοήματος που εκφράζει (δηλαδή ότι μας αφορά όλους). Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΣΕ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ 1. Στην αρχή του κειμένου (προλογικά): αφορμή για να ξεκινήσει ο συγγραφέας τον προβληματισμό του. 2. Στο κυρίως θέμα: για να μεταβεί ο συγγραφέας από μια παράγραφο ή νοηματική ενότητα σε μια άλλη. Στο τέλος του κειμένου (επιλογικά): ο συγγραφέας θέλει να προβληματίσει τον αναγνώστη, να του δώσει λαβές για να επεκτείνει περαιτέρω τις σκέψεις του πάνω στο θέμα. [24]

25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Άλλα χρήσιμα θέματα ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 1. Αιτιολόγηση: Είναι η συνηθέστερη μέθοδος και αυτή με την ισχυρότερη αποδεικτική αξία. Στηρίζεται σε επιχειρήματα και τεκμήρια, θεμέλια της επίκλησης στη λογική. Συνίσταται σε μια γενική διατύπωση της θεματικής πρότασης και στη συνέχεια με τη χρήση του «γιατί» παρατίθενται οι λεπτομέρειες / σχόλια. [Η αιτιολόγηση συνίσταται ως κύρια αποδεικτική μέθοδος σε κάθε έκθεση]. π.χ. «Εξίσου σημαντική πρόταση για την αντιμετώπιση του ρατσισμού είναι η πλήρης νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των αλλοδαπών μεταναστών, καθώς και η κάλυψη ενδεχόμενων κενών στην ήδη υπάρχουσα νομοθεσία. Με τον τρόπο αυτό θα έχουμε ουσιαστική κοινωνική δικαιοσύνη και ταυτόχρονα αναβάθμιση των δημοκρατικών θεσμών. Παράλληλα, με την ενίσχυση της κρατικής μέριμνας για την περαιτέρω κοινωνική και οικονομική αποκατάσταση των μειονοτήτων, εδραιώνεται ένα κράτος πρόνοιας, βασική δομή του δημοκρατικού πολιτεύματος και αξιοποιούνται σε ρεαλιστικό επίπεδο τα δικαιώματα των μεταναστών». 2. Αίτιο Αποτέλεσμα: Συχνά συγχέεται με τη μέθοδο της Αιτιολόγησης. Η θεματική πρόταση, στην περίπτωση αυτή, έχει τη μορφή αιτίου αποτελέσματος, ενώ στα σχόλια / λεπτομέρειες ακολουθεί η περιγραφική καταγραφή των αιτιών ή των αποτελεσμάτων ενός φαινομένου. π.χ. «Αξιοσημείωτα είναι τα αποτελέσματα που δημιουργούνται από το φανατισμό. Αρχικά, ο άνθρωπος αποκτά εμμονές και χάνει τη δυνατότητα σφαιρικής αντίληψης των πραγμάτων. Στη συνέχεια γίνεται οξύθυμος, χάνει εύκολα την ψυχραιμία του και χρησιμοποιεί βία για να επιβάλει τις απόψεις του. Πρέπει, τέλος, να αναφέρουμε την πολιτιστική στασιμότητα που επέρχεται σε μια κοινωνία, όταν ο δογματισμός την κυριεύσει». 3. Ορισμός: Οριστέα έννοια: η έννοια της οποίας τα χαρακτηριστικά επιθυμούμε να επισημάνουμε. Γένος: η ευρύτερη κατηγορία (οικογένεια) στην οποία ανήκει η οριστέα έννοια. [25]

26 Ειδοποιός διαφορά: το γνώρισμα που διαφοροποιεί την οριστέα έννοια από το Γένος της. [Η μέθοδος αυτή είναι δύσχρηστη και ίσως μόνο στον πρόλογο θα μπορούσε (σπάνια) να βρει πρακτική εφαρμογή]. π.χ. «Ο όρος «τέχνη» ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα «τίκτω», που σημαίνει γεννώ. Μεταφορικά, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι τέχνη είναι η ικανότητα του ανθρώπου να κατασκευάζει έργα καλαίσθητα, με τα οποία θα ικανοποιήσει τις αισθητικές του ανάγκες και πηγαία θα εκφράσει τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες του σχετικά με όλες τις παραμέτρους της σύγχρονής του πραγματικότητας». 4. Διαίρεση: Διαιρετέα έννοια: η έννοια την οποία διαιρούμε σε επιμέρους. Διαιρετική βάση: το κριτήριο με το οποίο γίνεται η διαίρεση. Επιμέρους έννοιες: είναι οι τα προϊόντα της διαίρεσης (υποδιαιρέσεις). π.χ. «Ο πολιτισμός, ανάλογα με το γεωγραφικό χώρο στον οποίο αναπτύσσεται κάθε φορά, μπορεί να διακριθεί σε τοπικό, εθνικό και οικουμενικό. Από την άλλη, αν τα κριτήρια που θα τεθούν γίνουν ποιοτικά και αφορούν στο είδος των ανθρώπινων επιτευγμάτων, τότε ο πολιτισμός διαιρείται σε υλικό, πνευματικό και ηθικό». 5. Αναλογία: Είναι η σύγκριση / παραλληλισμός / συσχετισμός μιας έννοιας με κάποια άλλη. Η σύγκριση μπορεί να είναι κυριολεκτική ή μεταφορική. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επισημαίνουμε τα μέλη της αναλογίας και το είδος της σύγκρισης. μεταφορική π.χ. «Αρχικά, ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε το διαδίκτυο και ειδικά τον παγκόσμιο ιστό. Ας φανταστούμε τον κυβερνοχώρο σαν μια τεράστια έκθεση. Κάθε «εκθέτης» δημιουργεί το δικό του εκθεσιακό χώρο, το δικό του «περίπτερο» (site), που καταχωρείται σε μια διεύθυνση (www. ). Ο χρήστης του διαδικτύου, μέσα από τηλεπικοινωνιακούς διαδρόμους, που δημιουργούνται από τη σύνδεση τηλεφώνου υπολογιστή, επισκέπτεται αυτή την παγκόσμια, διαρκή, ψηφιακή έκθεση. Βλέπει τα sites, επικοινωνεί με τους εκθέτες και μπορεί να πάρει υλικό (σε μορφή πληροφορίας) για προσωπική του χρήση». κυριολεκτική π.χ. «Η πρόσφατη στρατιωτική επέμβαση των Αμερικανών στο Ιράκ και η παλαιότερη επέμβασή τους στο Βιετνάμ μοιάζουν σαν δυο σταγόνες [26]

27 νερού. Όπως τότε, έτσι και τώρα οι ανθρώπινες απώλειες υπήρξαν τεράστιες. Επίσης και οι δυο επεμβάσεις έγιναν στο όνομα της ειρήνευσης και της παγκόσμιας τάξης. Επιπλέον, οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης ήταν εξίσου έντονες. Τέλος, όπως στο Βιετνάμ διαψεύστηκαν γρήγορα οι ελπίδες για γρήγορη επικράτηση, έτσι και στο Ιράκ η πολεμική δράση φαίνεται να μην τελειώνει ποτέ». 6. Παράδειγμα: Αρχικά διατυπώνουμε μια θέση. Στα σχόλια / λεπτομέρειες παρατίθενται παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την ορθότητα Της θέσης αυτής. Τα παραδείγματα μπορεί να είναι σύγχρονα, ιστορικά ή και πλαστά (κατασκευασμένα με αληθοφάνεια). [Μέθοδος εύχρηστη για παραγράφους εισαγωγικές ή μεταβατικές ή για θέματα που ζητούν μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται ένα φαινόμενο]. π.χ. «Είναι εύκολο να διαπιστώσουμε στις μέρες μας την υποβάθμιση του αθλητικού ιδεώδους, καθώς παραδείγματα βλέπουμε καθημερινά. Πρώτα πρώτα υπάρχει ο φανατισμός και τα φαινόμενα βίας, τόσο στις κερκίδες, όσο και μέσα στον αγωνιστικό χώρο, όπου αντιαθλητικές συμπεριφορές οξύνουν τα, ήδη τεταμένα, νεύρα. Θα σταθούμε, έπειτα, στην εμπορευματοποίηση του αθλητισμού, με τα ακριβά συμβόλαια και τα ακόμη πιο ακριβά τηλεοπτικά και διαφημιστικά δικαιώματα. Τελικά τα αθλητικά σωματεία και οι αθλητές οι ίδιοι φτάνουν να ελέγχονται από διαφημιστικές εταιρείες. Από αυτά εύκολα συμπεραίνουμε ότι το αθλητικό πνεύμα έχει εκφυλιστεί». 7. Σύγκριση Αντίθεση: Δίνεται ένα ζευγάρι αντιθέτων (συνήθως) εννοιών, οι οποίες αναλύονται με τα γνωρίσματά τους. Η ανάλυση αυτή γίνεται: - είτε σε διαφορετικά τμήματα της παραγράφου, - είτε παράλληλα (με κίνδυνο να υποπέσουμε σε σύγχυση και σε επαναλήψεις). π.χ. «Δεν είναι τυχαία η διαμάχη που συχνά ξεσπά ανάμεσα στους ανθρώπους της επιστήμης από τη μια και τους καλλιτέχνες από την άλλη, καθώς επιστήμη και τέχνη είναι δυο κόσμοι διαφορετικοί και, κάποιες φορές, αλληλοσυγκρουόμενοι. Η τέχνη, κατ αρχάς, έχει ως πρώτη ύλη το συναίσθημα και την αυθόρμητη έκφραση του ωραίου. Επίσης ανήκει στο θεωρητικό κόσμο του πολιτισμού, άρα δε βρίσκει εφαρμογές στην καθημερινότητα. Τέλος η τέχνη επιδέχεται την κρίση και την άποψη όλων, καθώς δεν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις. Αντίθετα, η επιστήμη είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα θεμελιωμένη πάνω στη λογική. Βασίζεται στη γνώση και στην έρευνα και εκφράζει το [27]

28 αντικειμενικά σωστό, όχι το ωραίο ή το προτιμητέο. Επιπλέον, οι εφαρμογές της στην καθημερινότητα διευκολύνουν τη ζωή των ανθρώπων, καθώς κάθε νέα τεχνολογία βρίσκει άμεσα χρήση στις δραστηριότητές μας. Τέλος, άποψη για την επιστήμη έχουν λίγοι. Μάλιστα μόνον οι ειδικοί της κάθε επιστήμης μπορούν να έχουν πλήρη αντίληψη του αντικειμένου τους». 8. Συνδυασμός Μεθόδων: Συνήθως ο συγγραφέας, όταν αναπτύσσει το κείμενό του, δεν έχει την προσοχή του στραμμένη στη μέθοδο που θα εφαρμόσει στην κάθε παράγραφο. Λογικό επακόλουθο, λοιπόν, είναι να προκύπτουν μικτά σχήματα, βασισμένα πάντως σε αυτά που προαναφέραμε. [28]

29 Η ΣΤΙΞΗ Α. Η Γραμματικο-συντακτική λειτουργία της στίξης Τελεία (.) Χρησιμοποιείται για να δηλώσει: - το τέλος περιόδου - σύντμηση λέξεων - συντομογραφίες Άνω τελεία ( ) Σημειώνεται για να δηλώσει: - το τέλος ημιπεριόδου Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί. Διπλή τελεία (:) Χρησιμοποιείται για: - να εισαγάγει παράθεμα - να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων - να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ. - να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης - να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού χαρακτήρα [29]

30 Κόμμα (,) Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται: - σε ασύνδετο σχήμα - στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης - πριν και μετά την κλητική προσφώνηση - στην παράθεση και την επεξήγηση - στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί) Παύλα (-) Χρησιμοποιείται για να δηλώσει: - την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο - το διάστημα μεταξύ δυο ορίων - την ένωση στοιχείων - τη διάζευξη Διπλή παύλα (- -) Χρησιμοποιείται για: - την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα. Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >) [30]

31 Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν: - παραπομπές - πηγές παραθεμάτων - επεξηγηματικά στοιχεία - σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες Β. Η στίξη ως σχόλιο Θαυμαστικό (!) Ως σχόλιο χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για να δηλώσει: - θαυμασμό - έκπληξη - ειρωνεία - απορία - αμφισβήτηση - αποφασιστικότητα - ανησυχία - για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο αλλά και αμφιβολία, υπερβολή, πάθος, φόβο, πόνο, χαρά, ελπίδα, κ.ά. Παραδείγματα: α) θαυμασμός: Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου! β) έκπληξη: [31]

32 Κανένας υπεύθυνος δε σκέφτηκε ότι τέτοιες παραγωγικές δραστηριότητες θα προκαλέσουν προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον! Όταν το θαυμαστικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει έκπληξη σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος. Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής (!) στο Συνέδριο του κόμματος. γ) ειρωνεία: Φαίνεται πως κανένας Γερμανός πολίτης δε γνώριζε την ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης! Σπουδαίος πολιτικός!!! δ) απορία: Τι παράξενη συμπεριφορά! ε) αμφισβήτηση: Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα! στ) αποφασιστικότητα: Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός αυθόρμητα, μηχανικά, χωρίς να σκεφτεί τι έλεγε με το ίδιο πάντα αφαιρεμένο και παράξενο ύφος*. ζ) ανησυχία: Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες! η) για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο Και όμως, ο πολίτης συχνά, εκλαμβάνει ως αληθινό το ψευδές, όταν αυτό προβάλλεται ως τέτοιο από τα ΜΜΕ! Με την απλή συντακτική του χρήση το θαυμαστικό σημειώνεται: - ύστερα από επιφωνήματα ή επιφωνηματικές φράσεις - σε προστακτικές [32]

33 Ερωτηματικό (;) Ως σχόλιο, μπορεί να δηλώνει: - προβληματισμό - προτροπή - ειρωνεία - αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης - αμφιβολία - διατύπωση ρητορικής ερώτησης (ερώτησης δηλαδή της οποίας η απάντηση είναι αυτονόητη) - πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη αλλά και για να δείξει απειλή, να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να δώσει παραστατικότητα. Παραδείγματα: α) προβληματισμό: Γιατί άραγε επιλέχτηκε μια εικόνα ως αφόρμηση και όχι ένα κείμενο; β) προτροπή: Δεν πρέπει οι νέοι να συμμετέχουν ενεργητικά στις κοινωνικές διαδικασίες; γ) ειρωνεία: Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο; δ) αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης: Είναι παιχνίδι η ζωή; ε) αμφιβολία: Ο κατάλληλος(;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. [33]

34 Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία / αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος. στ) διατύπωση ρητορικής ερώτησης: Δεν έχει πια αποδείξει η ζωή πώς η τεχνολογία έχει το πρόσωπο του Ιανού; ζ) πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη: Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη; Αποσιωπητικά ( ) Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει: - κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης - στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του - συγκίνηση - ντροπή - δισταγμό - απειλή - προβληματισμό Παραδείγματα: α) κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης: Παρά τα όσα είχαν ανακοινωθεί, ο υπουργός δεν παραβρέθηκε στη συνάντηση των συνδικαλιστών [34]

35 β) στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του: Γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός σύμφωνα με τους Φλαμανδούς. γ) συγκίνηση: Μέσα στην πικρή μοναξιά της φυλακής, έφερε ξάφνου στο μυαλό του τους πολιτικούς κρατούμενους άλλων εποχών κι ένιωσε παράξενα συντροφευμένος για λίγο. δ) ντροπή: Στην εποχή της κατανάλωσης, το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας είναι πια ολωσδιόλου ξένο τι να πει πια κανείς; ε) δισταγμό: Η ατομική αντίσταση ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται. στ) απειλή: Λύματα, φυτοφάρμακα, σκουπίδια ο πολιτισμός μας πολιορκείται ασφυκτικά από τα ίδια του τα απορρίμματα. ζ) προβληματισμό: Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά Εισαγωγικά () Ως σχόλιο, χρησιμοποιούνται δηλώνοντας: - αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα - μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου - έμφαση - αμφισβήτηση - ειρωνεία [35]

36 Παραδείγματα: α) αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας: Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα. β) μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου: Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα. γ) έμφαση: Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία»*. δ) αμφισβήτηση: Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών. ε) ειρωνεία : Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων. [36]

37 ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΠΑΘΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Σε πολλές περιπτώσεις, συναντάμε το ίδιο ρήμα και στην ενεργητική και στην παθητική φωνή. Η ενεργητική φωνή δηλώνει ότι το υποκείμενο του ρήματος (πρόσωπο ή πράγμα) δρα, ενώ η παθητική φωνή δηλώνει ότι το υποκείμενο δέχεται την ενέργεια του ρήματος ή επηρεάζεται από αυτή. Το αντικείμενο της ενεργητικής αντιστοιχεί στο υποκείμενο της παθητικής, ενώ το υποκείμενο της ενεργητικής αντιστοιχεί στο ποιητικό αίτιο της παθητικής. Με την ενεργητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο υποκείμενο, ενώ µε την παθητική σύνταξη δίνεται έμφαση στην ενέργεια του υποκείμενου. Π.χ. Ο γιατρός θεράπευσε τη γιαγιά. Υποκείμενο: Ο γιατρός Ρήμα: θεράπευσε Αντικείμενο: τη γιαγιά Η γιαγιά θεραπεύτηκε από το γιατρό. Υποκείμενο: Η γιαγιά Ρήμα: θεραπεύτηκε Ποιητικό αίτιο: από το γιατρό [37]

38 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Ασκήσεις Α. Να βρεθούν οι τρόποι και τα μέσα πειθούς στις παρακάτω παραγράφους 1. Εάν υποθέσουμε ότι ο γονιός από την πρώτη τρυφερή ηλικία κάθεται μαζί με το παιδί του και ανακαλύπτει ταυτόχρονα με αυτό τον καινούριο ψηφιακό κόσμο, τότε δεν έχει τίποτα να φοβηθεί αφού μπορεί να παρέμβει άμεσα, διδάσκοντάς του ταυτόχρονα τους κανόνες δικτυακής συμπεριφοράς και ασφάλειας, οι οποίοι δεν είναι πολύ διαφορετικοί από τους ίδιους κανόνες στην καθημερινότητα. Η απλή λογική υποδεικνύει ότι όπως δεν αφήνεις ένα δεκάχρονο να κάνει βόλτες μόνο του στην Ομόνοια τα μεσάνυχτα, κατά τον ίδιο τρόπο δεν του επιτρέπεις να πλοηγείται παντού στο δίκτυο. Διδάσκουμε στα παιδιά να μην μιλούν σε αγνώστους. Το ίδιο ισχύει και για το Ίντερνετ. Δυστυχώς, όμως, δύο παράγοντες παραπλανούν τους γονείς: Ο πρώτος είναι ότι η τεχνολογία θεωρείται ασφαλής ως παράγωγο της επιστήμης. Ο δεύτερος είναι ότι ο υπολογιστής είναι εξίσου καλή μπέιμπι σίτερ με την τηλεόραση. 2. Η συνέπεια ήταν να εκτιναχθεί ο πληθυσμός της γης από το 1 δισ. πριν από 150 περίπου χρόνια στα 6 δισ. στο τέλος του 20ού αιώνα, ενώ ταυτόχρονα η άγρια εκμετάλλευση των συντελεστών του φυσικού περιβάλλοντος έχει οδηγήσει σε μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη οικολογική κρίση. Εμφανείς όψεις αυτής της κρίσης αποτελούν, μεταξύ άλλων, φαινόμενα όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δράσης, η εξάντληση των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η σπάνις πρώτων υλών όπως το νερό, η αποψίλωση των δασών, η διόγκωση των απορριμμάτων και των αποβλήτων, η ερημοποίηση της υπαίθρου, η χρήση ρυπογόνων πυρηνικών μέσων (ενίοτε και όπλων). 3. Ο λαϊκισμός, στην τρέχουσα πολιτική και δημοσιογραφική χρήση του όρου, συνδέεται με κάθε μορφή δημαγωγίας και κολακείας του λαϊκού στοιχείου. Αυτό πραγματοποιείται παράλληλα με την παράκαμψη των θεσμών: «Όχι θεσμοί, μονάχα λαός», όπως είχε πει επιγραμματικά σπουδαία μορφή της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας σε προεκλογικό λόγο πριν από δέκα χρόνια. Η αντίληψη αυτή είναι συνυφασμένη με την πολιτική παράδοση του λαϊκισμού (ποπουλισμού) έτσι όπως εκδηλώθηκε τον 19ο και τον 20ό αιώνα, κυρίως σε περιοχές με μεγάλο αγροτικό πληθυσμό Ρωσία, Ανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική, μεταξύ άλλων. Ο λαϊκισμός είναι κίνημα που εκθειάζει τον λαό και ό,τι πηγάζει από αυτόν, θεωρώντας τον μοναδική πηγή νομιμότητας. Βασίζεται σε μια «φυλετική» αντίληψη της πολιτικής σύμφωνα με την οποία δεν έχουν σημασία οι κανόνες ή οι αρχές αλλά ο λαός, η βούλησή του και κατ' [38]

39 επέκτασιν η παράταξη ή η κυβέρνηση, που του αποδίδονται ως κατ' εξοχήν «δικές του». 4. Το Βυζάντιο στάθηκε το χρυσό παλάτι απ' όπου βγήκε η νέα λάμψη του Ελληνισμού. Ο σκοτεινιασμένος και ξεραμένος κόσμος, πάλι ξανάνθισε σαν περιβόλι μοσχοβολημένο, κι ο σπόρος ήταν ο ένας κι ακατάλυτος σπόρος της ζωής, ο Ελληνικός. Αυτό έκανε το μεγάλο ποιητή της Ιταλίας Λεοπάρδη να πει κατάπληκτος, γράφοντας για το βυζαντινό φιλόσοφο Πλήθωνα: «Ακατάλυτη και τρομερή δύναμη Ελλάδα! Χωρίς το δικό σου πνεύμα, τίποτα δε γίνεται στον κόσμο. Όλα τα γονιμοποιείς εσύ. Για μια στιγμή φαίνεται πως πεθαίνεις, κι άξαφνα παρουσιάζεσαι πάλι ολοζώντανη και δροσερή εκεί που δε σε περίμενε κανείς!» [...] 5. Στην εποχή της γνώσης, της τεχνογνωσίας και της πληροφορίας όλα αλλάζουν, και το ζητούμενο είναι να αποφευχθεί κάθε αδυναμία προσαρμογής του πανεπιστημίου σε αυτή τη νέα αναδυόμενη κοινωνία. Γιατί σε αυτή τη νέα κοινωνία της καλπάζουσας γνώσης ο κάθε πολίτης θα πρέπει να επικαιροποιεί τη γνώση του. Η διά βίου εκπαίδευση ήδη δεν είναι σχήμα λόγου αλλά εξελίσσεται σε οδυνηρή και αναγκαία πραγματικότητα, αποτέλεσμα του εξοντωτικού για τις ανθρώπινες δυνατότητες ρυθμού της τεχνολογικής εξέλιξης. Ο μεγάλος κοσμολόγος Χόκινγκ τονίζει ότι με τους ρυθμούς παραγωγής γνώσης που αναπτύσσουμε θα δημοσιεύονται τρία συγγράμματα ανά λεπτό και δεν θα υπάρχει χρόνος να διαβάσει κανείς ούτε ένα από αυτά. Άλλη εκτίμηση αναφέρεται στην πολυπλοκότητα των υπολογιστών που ήδη διπλασιάζεται κάθε μήνες. 6. Κάποιοι ανθρωπολόγοι χαρακτηρίζουν το ποδόσφαιρο «συναισθηματική πληγή» ή «χολέρα του ντελίριου». Όμως ο περισσότερος κόσμος θεωρεί ότι πρόκειται για το ωραιότερο σπορθέαμα, χωρίς να αγνοεί τα προβλήματά του. Προβλήματα, τα οποία χειροτερεύουν από την παγκοσμιοποίηση, που εκμεταλλεύεται την οικονομική πλευρά του. Για το φετινό πρωτάθλημα οι σπόνσορες πλήρωσαν περισσότερα από 400 εκατ. ευρώ. Τα δε δικαιώματα για την τηλεόραση και τα κινητά τηλέφωνα πουλήθηκαν σε περίπου 170 χώρες για ένα δισ. ευρώ. Η Διεθνής Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (FIFA) απέκτησε έτσι προϋπολογισμό μεγαλύτερο από της Γαλλίας. Οι σπόνσορες με τη σειρά τους γεμίζουν τον πλανήτη με τα προϊόντα-φετίχ τους: παπούτσια, φανέλες, μπάλες, κατασκευασμένα κατά κανόνα στις φτωχότερες περιοχές του κόσμου από εργάτες που υφίστανται άγρια εκμετάλλευση και τα οποία κατόπιν πουλιούνται χρυσά στις πλούσιες χώρες. Μια φανέλα στην Ευρώπη κοστίζει περίπου 70 ευρώ, ποσό που [39]

40 αντιπροσωπεύει μισθό πολλών μηνών για το παιδί-εργάτη που την κατασκευάζει στην Ινδία. 7. Ο άνθρωπος γενικά οφείλει να σέβεται τον συνάνθρωπό του, στο βαθμό που ο ίδιος θα ήθελε να τον σεβαστούν, κάνοντας πράξη αυτό που πολύ εύστοχα είπε κάποτε ο Καζαντζάκης: «Αγάπα τον άνθρωπο, γιατί είσαι εσύ». Αν ο καθένας από μας βλέπει μέσα στον άλλο τον ίδιο του τον εαυτό, τότε είναι βέβαιο ότι πολλές παρανοήσεις, παρεξηγήσεις και αδικίες δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης, ενώ τα ανθρώπινα δικαιώματα θα είναι σεβαστά και κανείς δεν θα διανοείται να τα παραβιάσει. 8. Γνωρίζουμε πια καλά ότι αυτός ο μικρός πλανήτης δεν είναι απλά η κατοικία μας, είναι το σπιτικό μας, είναι η «μητρίδα» μας και ακόμη περισσότερο η Γη πατρίδα μας. Μπορούμε να φύγουμε, να ταξιδέψουμε, να αποικίσουμε άλλους πλανήτες. Όμως εδώ στο σπίτι μας έχουμε τα φυτά μας, τα ζώα μας, τους νεκρούς μας. Η ζωή μας η ίδια βρίσκεται εδώ. Και πρέπει να προστατέψουμε και να σώσουμε τη Γη πατρίδα μας. 9. Πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τον άνθρωπο σαν ένα υπερφυσικό ον και να εγκαταλείψουμε μια για πάντα εκείνο το σχέδιο που επεξεργάστηκε πρώτος ο Καρτέσιος και στη συνέχεια ο Μαρξ, το οποίο συνίσταται στην κατάκτηση και την κατοχή της φύσης. Η απόπειρα αυτή αποδείχτηκε τουλάχιστον γελοία, από τη στιγμή που κατανοήσαμε ότι το σύμπαν μέσα στην απεραντοσύνη του ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες. Ακόμα παραπέρα, συνειδητοποιήσαμε πως μεταβλήθηκε σε παραλήρημα, ακριβώς γιατί ο προμηθεϊκός χαρακτήρας της επιστήμης και της τεχνολογίας οδηγεί σήμερα στην καταστροφή της βιόσφαιρας και στην αυτοκτονία της ανθρωπότητας. 10. Η είδηση δεν συγκίνησε κανέναν. Οι εφημερίδες, τα κόμματα και οι πασών αποχρώσεων προοδευτικοί ήταν απασχολημένοι με το να αναλύουν το μήνυμα των εκλογών και έτσι δεν βρήκαν την ευκαιρία ούτε να αναλύσουν ούτε να καταγγείλουν ότι στην Κωνσταντινούπολη παιδάκια ετών ράβουν τα τζιν Benetton με μεροκάματο 200 δρχ. την ημέρα. Κανένας δε φώναξε για σκάνδαλο, γιατί φαίνεται ότι η Αριστερά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν έχει τίποτε να πει για την παγκοσμιοποίηση της εκμετάλλευσης των παιδιών. Το θέμα αν δεν της φαίνεται φυσιολογικό δεν την απασχολεί. Στην εποχή μας σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο και όχι ότι κάθε λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά από ασιτία. Ότι 250 εκατομμύρια αγοράκια και κοριτσάκια σε όλον τον κόσμο ηλικίας 5 14 χρόνων δουλεύουν ώρες την ημέρα δένοντας κόμπους σε χαλιά, στρίβοντας φύλλα καπνού, [40]

41 κόβοντας σπίρτα. Ότι παιδάκια παραμορφώνουν τα χέρια τους ράβοντας μπάλες, κόβοντας διαμάντια, παραμορφώνουν τα πόδια τους δουλεύοντας σε υαλουργίες, σε νταμάρια ή κάνοντας τους βαστάζους στις αγορές (...) ότι παιδάκια ξεφορτώνουν τούβλα στο Νεπάλ για 70 δρχ. σε κάθε 100 διαδρομές μεταξύ του φορτηγού και του γιαπιού. 11. Δεύτερον, είναι πλάνη να υποθέτομε ότι οι εκπληκτικές κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνικής, για τις οποίες δικαιολογημένα υπερηφανεύεται ο πολιτισμός μας, δεν έχουν καμιάν ουσιαστικήν αξία, επειδή τάχα δεν έκαναν "ευτυχέστερο" τον άνθρωπο - άρα δεν αποτελούν "πρόοδο". "Άχ! τι ωραία που ζούσαν άλλοτε οι άνθρωποι στις πρωτόγονες κοινωνίες τους, χωρίς το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο".. Δεν πρέπει, νομίζω, να παίρνομε στα σοβαρά αυτό τον ψευτορομαντισμό της υποκριτικής νοσταλγίας του παρελθόντος. Πρώτα - πρώτα γιατί δογματίζει "εκ του ασφαλούς" και "με το αζημίωτο": δεν εγνώρισα ακόμη κανένα οπαδό του δόγματος να διακόψει το ηλεκτρικό ρεύμα στο σπίτι του για να ζήσει ευτυχέστερος. Και έπειτα, γιατί είναι τουλάχιστο γελοίο να υποστηρίζει κανείς ότι ζούσαν "καλύτερα" οι άνθρωποι τότε που οι γιατροί καίγανε με πυρωμένο σίδερο τις μολυσμένες πληγές (χωρίς φυσικά, να μεταχειρίζονται αναισθητικά ή αναλγικά φάρμακα) ή που πέθαιναν τα μωρά κατά εκατομμύρια από εντερίτιδα... ή τότε που σοφοί και υψηλής ευαισθησίας άνθρωποι καταδέχονταν να θεωρούν τη δουλεία αναπόφευκτη, επειδή έπρεπε να μένουν ώρες και δυνάμεις σ' αυτούς και στους οικείους των ελεύθερες για να διαβάζουν και να ψυχαγωγούνται...ή τότε που η ανάγνωση και η γραφή ήταν προνόμιο των ολίγων και των "ισχυρών" και ο μεγάλος αριθμός έπρεπε να πιστεύει μοίρα του αδυσώπητη να μένει εσαεί βυθισμένος στην άγνοια, στη δεισιδαιμονία και στο σκότος. Έχομε άραγε όλοι συνειδητοποιήσει τις τεράστιες προόδους που έχει πραγματοποιήσει στα μέσα και στον τρόπο της ζωής μας αυτός ο πολιτισμός που τον αποκαλούμε με περιφρόνηση "απλώς τεχνικό"; Ιδού μια λεπτομέρεια διατυπωμένη με αριθμούς που αξίζει να τη σκεφτούμε πολύ: Στο Λίβερπουλ (της Μεγ. Βρετανίας) ο μέσος όρος ζωής των κατοίκων το 1846 ήταν το 26ο έτος της ηλικίας στο Μπόστον (των Ηνωμένων Πολιτειών) ο μέσος όρος ήταν πέρσι το 66,7 της ηλικίας. Και δεν είναι μόνο η διάρκεια που μεγάλωσε έγινε και το ποιόν της ζωής διαφορετικό. Σήμερα ο άνθρωπος των προχωρημένων στον πολιτισμό χωρών έχει άπειρες ευκαιρίες να "εντείνει" και να "υψώσει" (να ευγενίσει με τα αγαθά της παιδείας) τη ζωή του. Να την εκτιμήσει και να τη χαρεί. Ότι ζει "καλύτερα", "ανετότερα", "τελειότερα", "ανθρωπινότερα", δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Είναι άραγε και ευτυχέστερος; Η απάντηση εξαρτάται από το τι ονομάζεται "ευτυχία". Θα αναγνωρίσετε πάντως ότι [41]