Γεωργία λέγεται η ασχολία που έχει σαν αντικείμενο την καλλιέργεια της γης, που μπορεί να γίνεται με μηχανικά ή με άλλα πρωτόγονα μέσα.

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαθεσιμότητα των τροφίμων επηρέαζε ανέκαθεν την ανθρώπινη ιστορία. Οι διατροφικές ελλείψεις παραμένουν βασικοί παράγοντες διαμόρφωσης του νοσολογικού φάσματος σε πολλές πληθυσμικές ομάδες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Στις αναπτυγμένες χώρες, όμως, η έκφραση της κακής διατροφής έχει αλλάξει. Γνωστές διατροφικές ελλείψεις εξακολουθούν να πλήττουν τμήματα του πληθυσμού και νέα σύνδρομα διατροφικών ελλείψεων συνεχίζουν να ανακαλύπτονται (π.χ. έλλειψη φυλλικού οξέος σε σχέση με την ανεγκεφαλία και τη δισχιδή ράχη). Οι περισσότερες διατροφοεξαρτώμενες παθολογικές καταστάσεις, όμως, ανάγονται σε διατροφικές υπερβολές ή ποιοτικές παρεκλίσεις και εμφανίζονται στους ενήλικες με τη μορφή συχνών χρόνιων νοσημάτων όπως τα καρδιαγγειακά και οι νεοπλασίες διαφόρων εντοπίσεων. Μέχρι το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα είχε πολλά προβλήματα που εξακολουθούν να είναι κοινά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Από το 1950, όμως, η οικονομική ανάπτυξη συνοδεύτηκε από τη μείωση της πρόωρης θνησιμότητας και την αύξηση της επίπτωσης της στεφανιαίας νόσου και των περισσοτέρων νεοπλασιών (Τριχόπουλος και συν.1989; Κατσουγιάννη και συν, 1990; Trichopoulou et al, 1994). Ο υψηλός επιπολασμός του καπνίσματος και ορισμένοι παράγοντες της αστικοποίησης (World Health Organisation 1997; Καλαποθάκη και συν, 1992) μπορεί να συνέβαλαν στις δυσμενείς τάσεις σχετικά με τη νοσηρότητα των ενηλίκων. Αναγνωρίζεται, όμως, όλο και περισσότερο ότι βασικός παράγοντας που επηρεάζει τις τάσεις αυτές είναι η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών ενός μεγάλου και συνεχώς αυξανόμενου τμήματος του Ελληνικού πληθυσμού, το οποίο απομακρύνεται από την παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή υιοθετώντας δυτικές διατροφικές συνήθειες και τρόπο ζωής. Κατά συνέπεια, η εισαγωγή και εφαρμογή διατροφικών συστάσεων απασχολεί τόσο τους επιστήμονες της διατροφής και της δημόσιας υγείας, όσο και το ευρύτερο κοινό.

2 Γεωργία Κλάδος της Οικονομίας Γεωργία λέγεται η ασχολία που έχει σαν αντικείμενο την καλλιέργεια της γης, που μπορεί να γίνεται με μηχανικά ή με άλλα πρωτόγονα μέσα. Η καλλιέργεια αυτή έχει σκοπό της να παράγει γεωργικά προϊόντα, που είναι χρήσιμα για τη διατροφή του ανθρώπου ή προϊόντα που θα χρησιμοποιηθούν στη βιομηχανία (όπως είναι π.χ. το μπαμπάκι, ο καπνός, το λινάρι κλπ.) ή ακόμη μπορεί να παράγει προϊόντα για ζωοτροφές. Εκτός από τα παραπάνω η καλλιέργεια αυτή μπορεί να αφορά και τα διάφορα καλλωπιστικά και ανθοκομικά φυτά. Η γεωργία γίνεται όλο και πιο ορθολογιστική, βασίζεται όλο και πιο πολύ σε επιστημονικές βάσεις και παύει να είναι μια εμπειρική απασχόληση των κατοίκων των χωριών. Δρεπάνι Σουμερίων από ψημένο πηλό (3.000 π.χ.) Η εποχή που άρχισε ο άνθρωπος να ασχολείται μ' αυτή δεν μπορεί να οριστεί ακριβώς. Μπορούμε όμως να πούμε ότι θα πρέπει να συνέπεσε με την έλλειψη του άφθονου κυνηγιού πάνω στη γη. Έτσι ο άνθρωπος, κάτω από την επιτακτική ανάγκη της συντήρησής του, άρχισε να ασχολείται με τη γεωργία. Στην αρχή, φυσικά, δεν ασχολήθηκε με την καλλιέργεια, αλλά με τη συλλογή των σπόρων, οπότε και ανακάλυψε ότι οι σπόροι αυτοί ήταν δυνατό να φυτευτούν και να αποδώσουν τους ίδιους καρπούς. Διαπίστωσε ακόμη ότι πολλούς από τους σπόρους αυτούς δεν ήταν ανάγκη να τους καταναλώσει αμέσως, αλλά μπορούσε να τους φυλάξει για ένα μεγάλο διάστημα στη σπηλιά του, χωρίς να χαλάσουν. Έμαθε έτσι, ο πρωτόγονος άνθρωπος, ότι μπορεί να έχει τροφή και την εποχή που δεν υπήρχε, δηλ. ακόμη και το χειμώνα. Διαπίστωσε ότι δεν ήταν υποχρεωμένος το χειμώνα να πηγαίνει για κυνήγι κάθε μέρα, εφόσον είχε στη σπηλιά του σπόρους, που

3 είχαν και το πλεονέκτημα να μη χαλάνε, όπως συνέβαινε με το κρέας, όταν του έμενε για λίγο διάστημα και δεν το κατανάλωνε αμέσως. Στην αρχή τους σπόρους τους έσπερνε χωρίς να τους σκεπάζει με χώμα, απλώς τους πέταγε σ' ένα κομμάτι γης και περίμενε να φυτρώσουν μόνοι τους, όταν φυσικά θα έβρεχε. Αργότερα άρχισε να παραχώνει τους σπόρους με χώμα. Έβλεπε πως όσοι σπόροι ήταν σκεπασμένοι με χώμα φύτρωναν πιο εύκολα από τους άλλους που δεν ήταν. Ακόμη ότι οι σπόροι αυτοί ήταν δυνατό να διατηρηθούν, να μην ξεραθούν και να δώσουν και πάλι καρπό. Για να παραχώνει με χώμα τους σπόρους χρησιμοποίησε ένα απλό κομμάτι από ξύλο. Το σκαφτικό ραβδί όπως ονομάζουν το απλό κλαδί του ξύλου οι αρχαιολόγοι, αποτέλεσε και το πρώτο γεωργικό εργαλείο, πρόγονο των σημερινών πολύπλοκων γεωργικών μηχανημάτων. Η σπορά από τον πρωτόγονο άνθρωπο γινόταν σε μέρη που δε φύτρωναν θάμνοι ή άλλα δέντρα. Άρχισε όμως να παρατηρεί ότι οι σπόροι για να φυτρώσουν έπρεπε να βρέξει. Ακόμη παρατηρούσε ότι οι σπόροι που έσπερνε εκεί όπου δε φύτρωναν άλλα χόρτα δε μεγάλωναν πολύ και δεν έδιναν τόσο καλούς καρπούς, όσο οι άλλοι σπόροι που φύτρωναν όπου και τ' άλλα χόρτα και που η γη είχε μαύρο χώμα. Άρχισε λοιπόν να καλλιεργεί κι αυτός τους σπόρους κοντά στις λίμνες και στα ποτάμια, όπου υπήρχε άφθονο νερό. Ακόμη άρχισε να καθαρίζει από τ' άλλα χόρτα το μέρος, όπου επρόκειτο να σπείρει. Το σκαφτικό ραβδί πια δεν του ήταν αρκετό. Άλλωστε η κοινωνία είχε προοδεύσει και χρησιμοποιούσε το χαλκό. Έτσι κατασκεύασε τη γνωστή, ακόμη και σήμερα, τσάπα και το λισγάρι. Και τα δύο αυτά εργαλεία άρχισε να τα χρησιμοποιεί πριν από μέχρι χρόνια π.χ. Η χρησιμοποίηση της τσάπας, του έδωσε τη δυνατότητα να καλλιεργεί όλο και περισσότερες εκτάσεις με μεγαλύτερη ευκολία. Μπορούσε πια να σπέρνει και σε εκτάσεις που πριν ήταν σκεπασμένες με θάμνους, αφού πρώτα τους ξερίζωνε. Παράλληλα, με τη χρήση της αξίνας, έμαθε και την ανάγκη του ποτίσματος. Δεν περίμενε πια πότε θα βρέξει, για να φυτρώσουν ή για να καρπίσουν οι σπόροι που έσπερνε. Έτσι τα πρώτα χωράφια του τα είχε πάντα κοντά στα ποτάμια και στις λίμνες, δηλ. σε μέρη που μπορούσε να τα ποτίζει. Η γεωργική απασχόληση οδήγησε τον πρωτόγονο άνθρωπο και σε πλήρη αλλαγή του τρόπου της ζωής του. Έπαψε πια να ζει νομαδικά και να ακολουθεί στις περιπλανήσεις τους τα ζώα, για να εξασφαλίζει την τροφή του. Άρχισε πια να μένει στον τόπο που μπορούσε να καλλιεργήσει. Σ' αυτό τον βοήθησε και το γεγονός ότι είχε αρχίσει πια να εξημερώνει μερικά κατοικίδια ζώα που μπορούσε να εκτρέφει και να του εξασφαλίζουν το απαραίτητο κρέας. Η αλλαγή όμως του τρόπου ζωής δημιούργησε νέα προβλήματα και νέες δυσκολίες στον άνθρωπο. Εκεί που υπήρχαν κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργεια των φυτών, άρχισαν να μαζεύονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι και να δημιουργούνται τα πρώτα χωριά. Η ζωή των χωριών αυτών άρχισε να οργανώνεται πια σε κοινωνίες. Άρχισε ακόμη να υπάρχει και ο χωρισμός ανάμεσα σε διάφορα επαγγέλματα. Άλλος έγινε βοσκός,

4 άλλος έμαθε να φτιάχνει πήλινα δοχεία, που τόσο απαραίτητα ήταν, ενώ άλλοι παρέμειναν γεωργοί. Αυτοί που παρέμειναν γεωργοί είχαν συνεχώς όλο και περισσότερες υποχρεώσεις απέναντι στο χωριό, για να του προμηθεύουν τρόφιμα. Η τσάπα δεν ήταν αρκετή για την καλλιέργεια της γης. Προσπάθησε τότε ο πρωτόγονος άνθρωπος να βρει άλλους τρόπους, που θα τον βοηθούσαν στη δουλειά του. Ενώ ξέρουμε την εξέλιξη των εργαλείων, που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος στη γεωργία, δεν ξέρουμε ποια ακριβώς φυτά καλλιεργούσε, εκτός από το σιτάρι. Για το σιτάρι ξέρουμε, από τις ανασκαφές, ότι του ήταν γνωστό περίπου χρόνια π.χ. Σήμερα η γεωργία έχει γνωρίσει τεράστια ανάπτυξη. Οι γεωργικές εργασίες πλέον απαιτούν ειδικό μηχανολογικό εξοπλισμό που μειώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ανθρώπινη εργασία, ενώ παράλληλα αυξάνει κατά πολύ την απόδοση. Αρκεί να αναφερθεί ότι ο άνθρωπος στο παρελθόν, για να οργώσει ένα στρέμμα με άροτρο, που το έσερναν βόδια, χρειάζονταν πάνω από 2 ώρες, με άλογα μιάμιση περίπου ώρα, ενώ σήμερα με τρακτέρ κάτι λιγότερο από 15 λεπτά της ώρας. Εκτός όμως από τα τρακτέρ, που χρησιμοποιούνται για το όργωμα, υπάρχουν και πάρα πολλά άλλα μηχανήματα, έτσι που η γεωργία σήμερα να είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό μηχανοποιημένη. Παλιότερα κάθε γεωργός μπορούσε να θρέψει, με τα προϊόντα του, σχεδόν μόνο τον εαυτό του. Σήμερα η γεωργία δε βασίζεται μόνο στη χρήση των μηχανημάτων, αλλά και στη χρησιμοποίηση των διάφορων χημικών λιπασμάτων. Πριν από μερικά χρόνια η χρήση τους ήταν σχεδόν άγνωστη, όπως άγνωστη εξακολουθεί να παραμένει σε πολλές περιοχές των υποανάπτυκτων περιοχών. Όπως και στα πιο παλιά χρόνια, έτσι και σήμερα, η γεωργική δραστηριότητα συνοδεύεται και από την εκτροφή των ζώων. Άλλωστε πολλά από τα γεωργικά προϊόντα ή τα κατάλοιπα μερικών απ' αυτά χρησιμοποιούνται για τη διατροφή των ζώων. Η ανάπτυξη της γεωργίας δημιούργησε καινούριες ανάγκες. Έτσι σήμερα η γεωργική ανάπτυξη συνοδεύεται και από τη δημιουργία των απαραίτητων βιομηχανικών μονάδων, που ασχολούνται αποκλειστικά και μόνο με την κατεργασία και την επεξεργασία των γεωργικών προϊόντων. Ακόμη η ανάπτυξη της γεωργίας δημιούργησε τις προϋποθέσεις ή ακόμη αποτέλεσε και την αιτία για την ανάπτυξη των συγκοινωνιών μιας χώρας. Έτσι βλέπουμε ότι η γεωργία δεν αποτελεί απλώς και μόνο μια παραγωγική δραστηριότητα του ανθρώπου, αλλά αποτελεί και παράγοντα προόδου μιας χώρας. Ιστορική Αναδρομή

5 Πως ξεκίνησε η γεωργία και η εξέλιξή της.

6 Η εποχή που άρχισε ο άνθρωπος να ασχολείται μ' αυτή δεν μπορεί να οριστεί ακριβώς. Μπορούμε όμως να πούμε ότι θα πρέπει να συνέπεσε με την έλλειψη του άφθονου κυνηγιού πάνω στη γη. Έτσι ο άνθρωπος, κάτω από την επιτακτική ανάγκη της συντήρησής του, άρχισε να ασχολείται με τη γεωργία. Στην αρχή, φυσικά, δεν ασχολήθηκε με την καλλιέργεια, αλλά με τη συλλογή των σπόρων, οπότε και ανακάλυψε ότι οι σπόροι αυτοί ήταν δυνατό να φυτευτούν και να αποδώσουν τους ίδιους καρπούς. Διαπίστωσε ακόμη ότι πολλούς από τους σπόρους αυτούς δεν ήταν ανάγκη να τους καταναλώσει αμέσως, αλλά μπορούσε να τους φυλάξει για ένα μεγάλο διάστημα στη σπηλιά του, χωρίς να χαλάσουν. κατανάλωνε αμέσως. Έμαθε έτσι, ο πρωτόγονος άνθρωπος, ότι μπορεί να έχει τροφή και την εποχή που δεν υπήρχε, δηλαδή ακόμη και το χειμώνα. Διαπίστωσε ότι δεν ήταν υποχρεωμένος το χειμώνα να πηγαίνει για κυνήγι κάθε μέρα, εφόσον είχε στη σπηλιά του σπόρους, που είχαν και το πλεονέκτημα να μη χαλάνε, όπως συνέβαινε με το κρέας, όταν του έμενε για λίγο διάστημα και δεν το Στην αρχή τους σπόρους τους έσπερνε χωρίς να τους σκεπάζει με χώμα, απλώς τους πέταγε σ' ένα κομμάτι γης και περίμενε να φυτρώσουν μόνοι τους, όταν φυσικά θα έβρεχε. Αργότερα άρχισε να παραχώνει τους σπόρους με χώμα. Έβλεπε πως όσοι σπόροι ήταν σκεπασμένοι με χώμα, φύτρωναν πιο εύκολα από τους άλλους που δεν ήταν. Ακόμη ότι οι σπόροι αυτοί ήταν δυνατό να διατηρηθούν, να μην ξεραθούν και να δώσουν και πάλι καρπό. Για να παραχώνει με χώμα τους σπόρους χρησιμοποίησε ένα απλό κομμάτι από ξύλο. Το σκαφτικό ραβδί όπως ονομάζουν το απλό κλαδί του ξύλου οι αρχαιολόγοι,

7 αποτέλεσε και το πρώτο γεωργικό εργαλείο, πρόγονο των σημερινών πολύπλοκων γεωργικών μηχανημάτων. Η σπορά από τον πρωτόγονο άνθρωπο γινόταν σε μέρη που δε φύτρωναν θάμνοι ή άλλα δέντρα. Άρχισε όμως να παρατηρεί ότι οι σπόροι για να φυτρώσουν έπρεπε να βρέξει. Ακόμη, παρατηρούσε ότι οι σπόροι που έσπερνε εκεί όπου δε φύτρωναν άλλα χόρτα δε μεγάλωναν πολύ και δεν έδιναν τόσο καλούς καρπούς, όσο οι άλλοι σπόροι που φύτρωναν όπου και τ' άλλα χόρτα και που η γη είχε μαύρο χώμα. Άρχισε λοιπόν να καλλιεργεί κι αυτός τους σπόρους κοντά στις λίμνες και στα ποτάμια, όπου υπήρχε άφθονο νερό. Ακόμη άρχισε να καθαρίζει από τ' άλλα χόρτα το μέρος, όπου επρόκειτο να σπείρει. Το σκαφτικό ραβδί πια δεν του ήταν αρκετό. Άλλωστε η κοινωνία είχε προοδεύσει και χρησιμοποιούσε το χαλκό. Έτσι, κατασκεύασε τη γνωστή, ακόμη και σήμερα, τσάπα και το λισγάρι. Και τα δύο αυτά εργαλεία άρχισε να τα χρησιμοποιεί πριν από μέχρι χρόνια π.χ. Η χρησιμοποίηση της τσάπας, του έδωσε τη δυνατότητα να καλλιεργεί όλο και περισσότερες εκτάσεις με μεγαλύτερη ευκολία. Μπορούσε πια να σπέρνει και σε εκτάσεις που πριν ήταν σκεπασμένες με θάμνους, αφού πρώτα τους ξερίζωνε. Παράλληλα, με τη χρήση της αξίνας, έμαθε και την ανάγκη του ποτίσματος. Δεν περίμενε πια πότε θα βρέξει, για να φυτρώσουν ή για να καρπίσουν οι σπόροι που έσπερνε. Έτσι τα πρώτα χωράφια του, τα είχε πάντα κοντά στα ποτάμια και στις λίμνες, δηλαδή σε μέρη που μπορούσε να τα ποτίζει. Η γεωργική απασχόληση οδήγησε τον πρωτόγονο άνθρωπο και σε πλήρη αλλαγή του τρόπου της ζωής του. Έπαψε πια να ζει νομαδικά και να ακολουθεί στις περιπλανήσεις τους τα ζώα, για να εξασφαλίζει την τροφή του. Άρχισε πια να μένει στον τόπο που μπορούσε να καλλιεργήσει. Σ' αυτό τον βοήθησε και το γεγονός ότι είχε αρχίσει πια να εξημερώνει μερικά κατοικίδια ζώα που μπορούσε να εκτρέφει και να του εξασφαλίζουν το απαραίτητο κρέας. Η αλλαγή όμως του τρόπου ζωής δημιούργησε νέα προβλήματα και νέες δυσκολίες στον άνθρωπο. Εκεί που υπήρχαν κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργεια των φυτών, άρχισαν να μαζεύονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι και να δημιουργούνται τα πρώτα χωριά. Η ζωή των χωριών αυτών άρχισε να οργανώνεται πια σε κοινωνίες. Άρχισε ακόμη

8 να υπάρχει και ο χωρισμός ανάμεσα σε διάφορα επαγγέλματα. Άλλος έγινε βοσκός, άλλος έμαθε να φτιάχνει πήλινα δοχεία, που τόσο απαραίτητα ήταν, ενώ άλλοι παρέμειναν γεωργοί. Αυτοί που παρέμειναν γεωργοί είχαν συνεχώς όλο και περισσότερες υποχρεώσεις απέναντι στο χωριό, για να του προμηθεύουν τρόφιμα. Η τσάπα δεν ήταν αρκετή για την καλλιέργεια της γης. Προσπάθησε τότε ο πρωτόγονος άνθρωπος να βρει άλλους τρόπους, που θα τον βοηθούσαν στη δουλειά του. Κάποιος, ίσως ο πιο σοφός, ίσως ο πιο πεπειραμένος της φυλής να σκέφτηκε και να επινόησε το άροτρο. Μπορεί ακόμη το άροτρο να ήρθε σαν εξέλιξη του σκαφτικού ραβδιού. Μπορεί κάποιος να σκέφτηκε ότι αντί να έχουμε ένα μικρό κλαδί και να σκάβουμε, γιατί να μην υπάρχει ένα άλλο μυτερό κλαδί, που να μπορούν να το τραβάνε δύο ή και περισσότεροι άνθρωποι. Ίσως, κάπως έτσι να σκέφτηκαν, ίσως κάπως αλλιώς, το γεγονός πάντως είναι ότι το άροτρο άρχισε να χρησιμοποιείται περίπου χρόνια π.χ. και μάλιστα στην Ασία. Η χρησιμοποίησή του έδωσε νέα ώθηση στη γεωργία. Στην αρχή το έσερναν οι άνθρωποι. Ακόμη και σήμερα είναι δυνατό αυτό να το διαπιστώσει κανείς και σε μερικές πρωτόγονες φυλές. Με τη βοήθεια του μπορούσε να ξεχερσώσει μεγάλες εκτάσεις και να τις καλλιεργήσει. Αργότερα, όταν έμαθε να χρησιμοποιεί σαν κινητήρια δύναμη το άλογο ή και το βόδι, η γεωργία γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη. Ενώ ξέρουμε την εξέλιξη των εργαλείων, που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος στη γεωργία, δεν ξέρουμε ποια ακριβώς φυτά καλλιεργούσε, εκτός από το σιτάρι. Για το σιτάρι ξέρουμε, από τις ανασκαφές, ότι του ήταν γνωστό περίπου χρόνια π.χ. Εξέλιξη της γεωργίας στην Ελλάδα Η εντατικοποίηση της γεωργίας στην ελληνική ύπαιθρο, που έχει σημειωθεί την τελευταία εικοσαετία με την ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε. (τότε Ε.Ο.Κ.) το 1981 και την εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής στους διάφορους τομείς της αγροτική παραγωγής, είναι ιδιαίτερα έντονη στις πεδινές περιοχές όπως έχει παρατηρηθεί και στην υπόλοιπη Ευρώπη (ΕΚΠΑΑ, 2001). Η εφαρμογή των προγραμμάτων αναδιάρθρωσης καλλιεργειών χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψιν οι τοπικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής και η σύνδεση της παραγωγής με τη λήψη επιδοτήσεων, σε συνδυασμό με τον αναδασμό της αγροτικής γης οδήγησαν σε μετάβαση από τις ήπιες παραδοσιακές σε σύγχρονες μορφές εντατικής καλλιέργειας.

9 Είδη όπως το βαμβάκι -η ευρωπαϊκή εξάπλωση του οποίου εντοπίζεται κυρίως στην Ελλάδα- και η ελιά έχουν κυριαρχήσει, το πρώτο ιδιαίτερα σε πεδινές περιοχές όπως ο Θεσσαλικός κάμπος και η ελιά στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Τα δυο αυτά είδη καλύπτουν χιλιάδες στρέμματα μονοκαλλιεργειών και η υπερεντατική καλλιέργεια τους έχει οδηγήσει σε καταστροφή πολλών ημι-φυσικών οικοσυστημάτων και μεγάλου μέρους των δομικών στοιχείων του αγροτικού τοπίου. Στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές, που η παραγωγικότητα είναι μικρή, η γεωργία εγκαταλείπεται με συνέπεια τη διάβρωση των εδαφών που συντηρούσαν το γόνιμο χώμα και το νερό και αντικατάσταση των αγροτικών εκτάσεων και των βοσκοτόπων από δασική ή θαμνώδη βλάστηση, που έχει συχνά μικρότερη βιοποικιλότητα από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Παρότι η κτηνοτροφία έχει μειωθεί σημαντικά σε πολλές περιοχές όπως η Στερεά Ελλάδα, σε άλλες όπως η Κρήτη έχει αυξηθεί υπερβολικά (Γρίβας κ.α. 2002), κυρίως, λόγω του καθεστώτος των επιδοτήσεων που εφαρμόστηκε για την κτηνοτροφία από την ΚΑΠ. Στις περιοχές όπου γίνεται υπερβόσκηση συχνές είναι και οι πυρκαγιές, κυρίως, από κτηνοτρόφους για την δημιουργία βοσκοτόπων, οι οποίες οδηγούν σε υποβάθμιση των οικοσυστημάτων αυτών η οποία, σε αρκετές περιπτώσεις, είναι μη αναστρέψιμη καθώς καταστρέφεται η βλάστηση και χάνεται το γόνιμο έδαφος (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης, 1992). ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ Η Γεωργία διαθέτει ακτογραμμή 310 χλμ. στον Εύξεινο Πόντο, με σημαντικούς λιμένες το Μπατούμι και το Πότι, ενώ δια ξηράς συνορεύει με τη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και την Τουρκία. Η γεωγραφική θέση της χώρας την καθιστά διάδρομο διέλευσης υδρογονανθράκων και άλλων προϊόντων, μεταξύ Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας. Η ακτοπλοϊκή σύνδεση με τους λιμένες της Κωστάντζας και του Μπουργκάς, επιτρέπει την μεταφορά, μέσω Γεωργίας, προϊόντων από την Ευρώπη προς το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία. Η πολεμική σύρραξη μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας τον Αύγουστο 2008, είχε σαν αποτέλεσμα, πέρα από τις ανεκτίμητες σε ανθρώπινες απώλειες, τη δημιουργία κύματος προσφύγων, περιορισμένες μάλλον ζημίες στις υποδομές της χώρας. Τα γεγονότα του Αυγούστου 2008 σε συνδυασμό με την διεθνή οικονομική κρίση αποσταθεροποίησαν την Οικονομία της χώρας. Η διεθνής κοινότητα απέδειξε έμπρακτα αλληλεγγύη στη δοκιμαζόμενη χώρα. Το επιχειρηματικό κλίμα επλήγη από την πολεμική σύρραξη. Ακολούθησε όμως και η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση που έπληξε τόσο τη Γεωργία και τις γειτονικές της χώρες.

10 Οι διεθνείς Οργανισμοί και οι μη κυβερνητικοί Οργανισμοί αναπτύσσουν δραστηριότητες και χορηγούν κεφάλαια στη Γεωργία, ενώ αρκετές χώρες προσφέρουν διμερή αναπτυξιακή βοήθεια μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η οικονομική πρόοδος πάντως που πιστοποιείται από τους διεθνείς Οργανισμούς, δεν έχει γίνει αισθητή από τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις, που ουσιαστικά αποτελούν την πλειοψηφία του γεωργιανού λαού. Στα οικονομικά πλεονεκτήματα της χώρας διακρίνουμε τα ακόλουθα: Η Γεωργία αποτελεί διάδρομο όδευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Από το έδαφος της διέρχονται οι πετρελαιαγωγοί Μπακού-Σούπσα, και Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν, και ο αγωγός φυσικού αερίου Μπακού-Τιφλίδα-Ερζερούμ Διαθέτει στο υπέδαφος της, χρυσό -σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν της χώρας-σίδηρο, άνθρακα, χαλκό, γρανίτη, μάρμαρο και μεταλλικό νερό -επίσης σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν της χώρας. Το 1/3 του εδάφους καλύπτεται από δάση, ενώ επιφανειακά ύδατα επιτρέπουν τη δημιουργία υδρο-ηλεκτρικών έργων. Η εύφορη γη και το ευνοϊκό κλίμα επιτρέπουν την ανάπτυξη ευρέως φάσματος καλλιεργειών, ο αγροτικός τομέας όμως είναι μάλλον καθυστερημένος. Αξιόλογο είναι το δυναμικό τουριστικής ανάπτυξης. Η μικρής διάρκειας πολεμική σύρραξη του Αυγούστου 2008, έπληξε και τον τουριστικό τομέα. Το χαμηλό εργατικό κόστος, αποτελεί κίνητρο προσέλκυσης επενδύσεων. Βασικό πρόβλημα στην αγορά αποτελεί ακόμη η έλλειψη ρευστότητας. Οι Τράπεζες δυσκολεύονται να αντλήσουν κεφάλαια από το εξωτερικό ενώ έχουν περιοριστεί και οι εγχώριες αποταμιεύσεις. Έτσι, οι δανειοδοτήσεις προς τις επιχειρήσεις έχουν και αυτές με τη σειρά τους περιοριστεί, με αλυσιδωτές επιπτώσεις Σύμφωνα με δημοσιεύματα και δηλώσεις επισήμων, αρνητικά επηρεάστηκε η κατασκευαστική δραστηριότητα ενώ η ζήτηση ακινήτων βρίσκεται σε στασιμότητα. Οι αρχές ελπίζουν ότι με την επάνοδο στην ομαλότητα, η δραστηριότητα στην αγορά θα επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα Σε ότι αφορά στις ξένες επενδύσεις στη Γεωργία σημειώνεται ότι ενώ υπήρχε μια σταθερή ανοδική πορεία κατά τα προηγούμενα χρόνια (443 εκατ. δολλ. ΗΠΑ το 2005, 1,12 δισ. δολλ. το 2006, 2,01 δισ. δολλ. το 2007), επέρχεται σημαντική μείωση τα τελευταία δύο έτη, κυρίως μετά την πολεμική σύρραξη με την Ρωσία τον Αύγουστο του Κατά το 2008, οι συνολικές επενδύσεις είχαν ανέλθει στο ποσό των 1,56 εκατ. δολλ. ενώ το διάστημα Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2009 σε 505 εκατ. δολλ. Κατά την περίοδο 2002 έως και το 2008 οι ελληνικές επενδύσεις στη Γεωργία έφθασαν τα 27,5 εκατ. δολλάρια. Το πρώτο εννεάμηνο του περασμένου έτους, οι ελληνικές επενδύσεις στη Γεωργία ανέρχονται σε 1,57 εκατ. δολλ. ΗΠΑ. Σε γενικές γραμμές, όσον αφορά στο οικονομικό περιβάλλον της Γεωργίας σημειώνονται τα εξής: 1. Το κατά κεφαλή εισόδημα για το 2009 ανήλθε σε δολλάρια (εκτ.) ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν αρνητικός (- 4%).

11 2. Τον Δεκέμβριο του 2009 ο πληθωρισμός ανήλθε σε 3% παρουσιάζοντας μείωση σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2008 όταν ο πληθωρισμός ήταν της τάξεως του 5,5%. Η ανεργία παρουσιάζει αύξηση καθώς το ποσοστό ανεργίας το 2007 κυμάνθηκε στο 13,3% ενώ το 2008 ανήλθε σε 16,5%. Δεν υπάρχουν ακόμα διαθέσιμα στοιχεία για το Οι εισαγωγές το 2009 ανήλθαν σε 4,37 δισ. δολλάρια ΗΠΑ, μειωμένες κατά 31% σε σχέση με το προηγούμενο έτος (6,3 εκατ. το 2008). Οι εξαγωγές επίσης μειώθηκαν κατά 24%, από 1,49 εκ. δολλ. το 2008 σε 1,13 εκ. δολλ. το Οι άμεσες ξένες επενδύσεις το πρώτο εννεάμηνο του 2009 ανήλθαν σε 505 εκατ. δολλ. σημειώνοντας σημαντική πτώση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. 5. Το εξωτερικό χρέος της Γεωργίας αυξήθηκε κατά 30% σε σχέση με το περασμένο έτος και από 2,5 δισ. δολλ. ΗΠΑ το 2008 ανήλθε σε 3,38 δισ. δολλ. το Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ποσοστό 30% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. 7. Η γήρανση του πληθυσμού και η μετανάστευση είχαν σαν αποτέλεσμα τη μείωση του εργατικού δυναμικού, ενώ η έλλειψη κατάρτισης των εργαζομένων σε νέες εργασιακές μεθόδους και τεχνολογίες συνέβαλαν στην αυξημένη ανεργία. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Για την παραγωγή προϊόντων Βιολογικής γεωργίας δεν χρησιμοποιούνται ή χρησιμοποιούνται ελάχιστα χημικές ουσίες όπως π.χ. φυτοφάρμακα, δεν χρησιμοποιούνται Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί, τα ζώα ζουν με φυσικό τρόπο π.χ. τρέφονται από χορτάρι και όχι από έτοιμες ζωοτροφές, προστατεύεται η βιοποικιλότητα και το περιβάλλον. Για τον εμπλουτισμό του εδάφους με θρεπτικά στοιχεία δεν χρησιμοποιούνται ανόργανα λιπάσματα (χημικές ουσίες), αλλά εφαρμόζονται μέθοδοι όπως η αμειψισπορά* και η χλωρή λίπανση**. Γίνεται λογική χρήση των γεωργικών μηχανημάτων και για Λογότυπο Ευρωπαϊκής την αντιμετώπιση των παρασίτων χρησιμοποιούνται οι Επιτροπής για τη βιολογικές μορφές καταπολέμησης όπως για παράδειγμα Βιολογική Γεωργία χρήση ουσιών που προέρχονται από άλλα φυτά όπως τσουκνίδα κλπ. Τα βιολογικά προϊόντα πιστοποιούνται από ειδικό φορέα πιστοποίησης. Το σύστημα Ολοκληρωμένης διαχείρισης στη γεωργική παραγωγή στηρίζεται στην ορθολογική διαχείριση του εδάφους, φυτοπροστασίας, λίπανσης, άρδευσης. Δηλαδή χρησιμοποιούνται λιπάσματα και φυτοφάρμακα, όταν πρέπει και σε ποσότητες που πρέπει, χρησιμοποιείται όσο νερό είναι απαραίτητο, εφαρμόζοντας νέες μεθόδους και νέα τεχνολογία. Τα προϊόντα που παράγονται είναι ποιοτικά και ασφαλή για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον και πιστοποιούνται από ειδικό φορέα πιστοποίησης ή αρμόδια αρχή. Η συμβατική γεωργία χρησιμοποιεί υλικά και μεθόδους, ώστε να αυξήσει την γεωργική παραγωγή. Κάνει ανεξέλεγκτη χρήση αγροχημικών, αλλά παρουσιάζει μεγάλες αποδόσεις. Αναπτύχθηκε μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο, όταν ο πληθυσμός της γης άρχισε να αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς και η παραγωγή τροφίμων να μη μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του. Συνέχισε να υφίσταται, επειδή ο έλεγχος των παραγόμενων προϊόντων ήταν ανύπαρκτος, η πίεση για «καθαρά τρόφιμα» από τους

12 καταναλωτές ήταν ελάχιστη και η γνώση γύρω από τους κινδύνους τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το περιβάλλον, ήταν μικρή. Δυσμενείς επιπτώσεις από τη χρήση λιπασμάτων Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται έντονα το φαινόμενο του «ευτροφισμού» των υδάτων. Έχει διαπιστωθεί ότι μεγάλο ρόλο στην εμφάνιση αυτού του φαινομένου παίζει ο εμπλουτισμός τους κυρίως από τα στοιχεία άζωτο και φώσφορο Στις αγροτικές περιοχές, τα στοιχεία αυτά προέρχονται κυρίως από τα αγροοικοσυστήματα. Λόγω της υπερβολικής λίπανσης, υπάρχουν ποσότητες των στοιχείων αυτών που δεν μπορούν να συγκρατηθούν από το έδαφος, και συσσωρεύονται στα επιφανειακά νερά. Ρύπανση λόγω υπερβολικής λίπανσης παρατηρείται και στα υπόγεια νερά, όπου τα νιτρικά (NO3) μπορούν να φθάσουν σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις (μεγαλύτερες των 50mg/lt που θεωρείται το ασφαλές ανώτατο όριο) και να τα καταστήσουν ακατάλληλα για ύδρευση. Τα νιτρικά προέρχονται από τα αζωτούχα λιπάσματα και πιστεύεται ότι συμμετέχουν στο σχηματισμό καρκινογόνων ουσιών που προσβάλλουν το πεπτικό σύστημα. Η υπερβολική αζωτούχος λίπανση μπορεί να δημιουργήσει συσσώρευση νιτρικών κυρίως στα φυλλώδη λαχανικά,, σε βαθμό που αυτά γίνονται επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία. Το 20-30% των νιτρικών μπορεί να εισέλθει στον ανθρώπινο οργανισμό με το νερό της άρδευσης. Το υπόλοιπο 70-80% εισέρχεται με την κατανάλωση κρέατος -το οποίο έχει υποστεί επεξεργασία με συντηρητικά που περιέχουν νιτρικά- και λαχανικών. Η μακροχρόνια λίπανση με αζωτούχα λιπάσματα κάνει τα εδάφη πιο όξινα. Οι μεταβολές της οξύτητας του εδάφους επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους προς το φυτό. Η μεταβολή της οξύτητας και η ελάττωση της σταθερότητας της δομής του εδάφους μπορούν να μειώσουν τη γονιμότητα του και κατ επέκταση τις αποδόσεις των καλλιεργούμενων φυτών. Δυσμενείς επιπτώσεις από την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων παρατηρούνται και στην ατμόσφαιρα. Μεγάλες ποσότητες αζώτου εκλύονται από τα λιπάσματα με τη μορφή αερίων, κυρίως στοιχειακού αζώτου, υποξειδίου του αζώτου και αμμωνίας (Ν2, Ν2O, NH3). Το υποξείδιο του αζώτου (N2O) παίζει σημαντικό ρόλο στην καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος της στρατόσφαιρας και συμβάλλει στη διαταραχή των κλιματικών συνθηκών του πλανήτη μας εφόσον εκφράζονται φόβοι ότι το Ν2O συμμετέχει στη δημιουργία του «φαινομένου του θερμοκηπίου». Η αμμωνία, μαζί με άλλες ενώσεις που ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα, συμβάλλει στο φαινόμενο της «όξινης βροχής». Έχει διαπιστωθεί ότι η βιομηχανοποιημένη γεωργία παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του τελευταίου φαινομένου.

13 Η Διαφήμιση και ο Ρόλος της στον Σύγχρονο Κόσμο Μια ψηλάφηση των σύγχρονων τεχνικών διαφήμισης. Μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης του αμφιλεγόμενου ρόλου της στο σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά και αντίστασης στα αδιόρατα μηνύματά της. -Αυτό το θέλω, αυτό το θέλω δικό μου. Θέλω να το αγοράσω! Ετούτος είναι ο ένας και μοναδικός απώτερος στόχος της εμπορικής διαφήμισης: Να υπαγορεύσει - προκαλέσει μέσα μας την παραπάνω φράση. Διαβάζουμε στο αντίστοιχο λήμμα σε διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια ότι διαφήμιση είναι διαδικασία γνωστοποίησης και επηρεασμού του καταναλωτικού κοινού για ένα προϊόν ή μία υπηρεσία επί πληρωμή. Η διαφήμιση μπορεί να χρησιμοποιεί άλλοτε συγκινησιακά χαρακτηριστικά (επίκληση στο συναίσθημα) που συνδέουν το χρήστη με την αγορά ή τη χρήση του προϊόντος και άλλοτε λογικά χαρακτηριστικά (επίκληση στη λογική) όπως τεχνικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα του προϊόντος σε σχέση με τα ανταγωνιστικά. Όμως, δυστυχώς, δεν είναι μόνο αυτοί οι τρόποι που μπορεί ένα διαφημιστικό μήνυμα να διεισδύσει εντός μας και να καταλάβει την ελεύθερη μας βούληση. Φημολογείται ότι όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες διαφημίσεις στον ελληνικό ημερήσιο τύπο, υπήρξαν αναγνώστες που προσβλήθηκαν, αφενός διότι θεώρησαν τις καταχωρήσεις ανήθικες καθώς εκείνη την εποχή που οι αναγνώστες ήταν ανυποψίαστοι το διαφημιστικό μήνυμα ήταν δύσκολο να διαχωριστεί από τις ειδησεογραφικές καταχωρήσεις, και αφετέρου διότι υποπτεύθηκαν το μήνυμα ως απάτη. Προσέτρεξαν λοιπόν στη δικαιοσύνη με μηνύσεις για να αποκαταστήσουν την ηθική τάξη των πραγμάτων. Φυσικά έχασαν τις δίκες. Η νέα εποχή της κατανάλωσης, της προώθησης των προϊόντων, του marketing είχε αρχίσει. Άμεση και Έμμεση Διαφήμιση Η διαφήμιση στην πραγματικότητα είναι η εκπομπή ενός μηνύματος που προτρέπει στην αγορά ενός προϊόντος, στη δημιουργία θετικής γνώμης για ένα προϊόν ή μια εταιρεία. Το αν το μήνυμα αυτό είναι αληθές δεν απασχολεί τις εταιρείες παραγωγής και προβολής διαφημίσεων. Επίσης. δεν υπάρχει κάποιος δεοντολογικός κώδικας ή ηθική αναστολή για το πώς αυτό το μήνυμα θα φτάσει και θα αφομοιωθεί από τον υποψήφιο πελάτη. Αντιθέτως, το μοναδικό μέτρο αξιολόγησης μιας διαφήμισης είναι το πόσο βαθιά έχει καταφέρει να εντυπώσει το μήνυμα στους υποψήφιους αγοραστές. Έτσι, κατά καιρούς, χωρίς δισταγμό οι διαφημιστικές εταιρείες προκειμένου να αλώσουν κάθε άμυνα του καταναλωτικού κοινού, χρησιμοποιούν μεθόδους πλάγιες και πολύ ύποπτες για να εμφυτεύσουν το μήνυμα που θέλουν. Το πιο απλό διαφημιστικό μήνυμα είναι το άμεσο. Συγκεκριμένα, άμεση λέγεται μια διαφήμιση όταν είναι αναγνωρίσιμη και ο καθένας αντιλαμβάνεται πως αυτό που βλέπει ή διαβάζει είναι ένα διαφημιστικό μήνυμα. Όπως, για παράδειγμα, μια διαφημιστική ταμπέλα στο δρόμο, ή μια διαφημιστική καταχώριση σε ένα περιοδικό ή εφημερίδα, ένα διαφημιστικό ηχητικό μήνυμα στο ραδιόφωνο ή ένα τηλεοπτικό διαφημιστικό σποτ.

14 Εκτός από την άμεση διαφήμιση, όμως, υπάρχουν πολλές άλλες εναλλακτικές μορφές με τις οποίες η διαφήμιση φτάνει στον καταναλωτή. Στις έμμεσες διαφημίσεις είναι πιο δύσκολο να αναγνωρίσει ο υποψήφιος πελάτης ότι αυτό που προσλαμβάνει είναι διαφημιστικό μήνυμα. Για παράδειγμα, μπορεί ένας πρωταγωνιστής σε μια ταινία να φορά ευκρινώς αναγνωρίσιμα μια συγκεκριμένη μάρκα παντελόνι ή να πίνει ένα συγκεκριμένο ποτό ή να ανάβει μια αναγνωρίσιμη μάρκα τσιγάρου. Οι διαφημιστικές εταιρείες, πολύ συχνά, πληρώνουν τεράστια ποσά για να διαφημίσουν τα προϊόντα τους μέσα από κινηματογραφικές ταινίες. Ένας άλλος τρόπος έμμεσης διαφήμισης πραγματοποιείται όταν μια εταιρία γίνεται χορηγός σε κάποια δραστηριότητα όπως, για παράδειγμα, σε ένα πολιτιστικό γεγονός ή σε αθλητική ομάδα κλπ. Τότε συνδέεται η δραστηριότητα και τα χαρακτηριστικά της με την εταιρεία που διαφημίζεται κι έτσι κατά κάποιο βαθμό η εταιρεία γίνεται γνωστή, αλλά ταυτόχρονα αποκτά και χαρακτήρα από τη σύνδεση αυτή με την χορηγούμενη δραστηριότητα. Για παράδειγμα, αν μια εταιρεία τσιγάρων μετά από έρευνα αγοράς διαπιστώσει ότι μπορεί να αποκτήσει μερίδιο αγοράς σε καπνιστές που είναι νέοι κι αγαπούν την τέχνη αλλά και τους εναλλακτικούς και οικολογικούς τρόπους ζωής, τότε μπορεί να προσφέρει μια χορηγία. Για παράδειγμα, να γίνει χορηγός σε έναν διαγωνισμό τέχνης από ανακυκλωμένα υλικά τον οποίο να χρησιμοποιήσει ως μέσο για να προβληθεί, να προσεγγίσει το αγοραστικό της κοινό και να το πείσει ότι το τσιγάρο της είναι συνδεδεμένο με την οικολογία, την τέχνη, τους εναλλακτικούς τρόπους ζωή που αναζητούν οι νέοι. Βέβαια, το γεγονός ότι για έναν ενδιαφέροντα, εναλλακτικό, οικολογικό τρόπο ζωής δεν είναι απαραίτητο το κάπνισμα, αποσιωπάται. Ούτε γίνεται λόγος για τα φυτοφάρμακα και τα άλλα χημικά που χρησιμοποιούνται για να παραχθεί το συγκεκριμένο τσιγάρο κλπ. Ένα άλλο μέσο για να πειστεί ο πελάτης ότι ένα συγκεκριμένο προϊόν είναι «καλό» αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο το προϊόν αυτό προβάλλεται στα καταστήματα. Όταν, για παράδειγμα, ένα κεντρικό βιβλιοπωλείο στην είσοδό του έχει ειδικά ράφια γεμάτα με ένα και μοναδικό τίτλο βιβλίου, αυτό προκαλεί την πεποίθηση ότι αυτό το βιβλίο πουλάει πολύ, άρα είναι καλό. Επίσης, σχηματίζει την εντύπωση στον πελάτη ότι αφού το βιβλίο αυτό προτείνεται από το συγκεκριμένο βιβλιοπωλείο θα είναι και αξιόλογο. Συνήθως παραβλέπεται το γεγονός ότι ο εκδότης έχει πληρώσει στο βιβλιοπωλείο για αυτή την προβολή. Εκτός αυτού η διάταξη του προϊόντος στα ράφια ενός καταστήματος αποτελεί τεχνική έμμεσης διαφήμισης και προβολής. Οι εταιρείες που παράγουν προϊόντα πληρώνουν πολλά ή δίνουν μεγάλες παροχές στα πολυκαταστήματα που φιλοξενούν τα προϊόντα τους, ώστε να τοποθετηθούν στα ράφια σε θέσεις που συνήθως πέφτει το βλέμμα και είναι εύκολο να προσεγγίσει κανείς χωρίς να σκύψει, απλώς απλώνοντας το χέρι του. Είναι όμως τότε η κρίση του καταναλωτή εκείνη που επιλέγει τις αγορές του όταν αγοράζει από τα πολυκαταστήματα; Πέρα από αυτές τις τεχνικές υπάρχουν κι άλλες που προχωρούν ακόμη περισσότερο στην πολιορκία της ελεύθερής μας βούλησης. Έτσι, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο εμφανίζονται άρθρα και εκπομπές με χαρακτήρα επιστημονικοφανή που προσεγγίζουν κάποιο θέμα, λόγου χάρη ένα ζήτημα υγείας όπως η υπέρταση. Και αμέσως μετά το σχετικό κείμενο και μετά την εκπομπή ή στη διάρκειά της, παρουσιάζονται ή προβάλλονται διαφημίσεις για κάποιο συγκεκριμένο σχετικό προϊόν, π.χ. ένα φάρμακο ή συμπλήρωμα διατροφής για την υπέρταση. Στην

15 καλύτερη περίπτωση η διαφημιστική εταιρεία έχει εντοπίσει και αγοράσει το χώρο ή το χρόνο ως πιο κατάλληλο για να τοποθετήσει την καταχώριση της. Στη χειρότερη περίπτωση, η διαφημιστική εταιρεία έχει φροντίσει να γραφτεί το άρθρο ή έχει σκηνοθετήσει την εκπομπή. Ακόμη πιο έντεχνα και αδιόρατα επιβουλεύονται την ελεύθερη βούληση επιστημονικά άρθρα ή και ολόκληρες δημοσιευμένες επιστημονικές έρευνες που έχουν γραφεί από επιστήμονες που με την αυθεντία τους προβάλλουν ένα συγκεκριμένο προϊόν ή ακόμη και μια στάση ζωής. Το επικίνδυνο είναι ότι αυτοί οι επιστήμονες και τα ερευνητικά τους αποτελέσματα είναι χρηματοδοτημένα είτε από διαφημιστικές εταιρείες ή κι από τις ίδιες τις εταιρείες που παράγουν το προϊόν. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, ότι ολόκληρες γενιές επηρεάστηκαν στο ότι τα γάλατα των εταιρειών είναι πιο πλήρη και ωφέλιμα από το μητρικό γάλα για να τρέφονται βρέφη. Πρόσφατα ολόκληρες αγροτικές περιοχές στην Ινδία ξεκληρίστηκαν από το γεγονός ότι οι αγρότες πείστηκαν διαφημιστικά ότι οι μεταλλαγμένοι σπόροι είναι πιο προσοδοφόροι από τους φυσικούς. Αλλά συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Οι μεταλλαγμένοι σπόροι έγιναν η αιτία για ολοκληρωτικές καταστροφές της σοδειάς, πτώχευση και εντέλει ακόμη και αυτοκτονίες των υπερχρεωμένων αγροτών. Τα Υποσυνείδητα Μηνύματα Όμως, δεν επαρκούν για τους διαφημιστές και τις εταιρείες που πασχίζουν να προβληθούν στην αγορά -ή θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε να επιβληθούν- μόνο αυτοί οι τρόποι για να πολιορκηθεί η ελεύθερη μας βούληση. Όσο ο θεατής ή ο αναγνώστης εξελίσσεται συγκροτώντας αμυντικές γραμμές προκειμένου να διατηρήσει ανεξάρτητη και καθαρή την κρίση του, τόσο οι διαφημιστές επιστρατεύουν όλο και πιο αποτελεσματικά μέσα για να πετύχουν το σκοπό τους. Ένα από αυτά είναι η προσπάθεια να φτάσει το διαφημιστικό μήνυμα στον καταναλωτή μέσα από οδούς ασυνείδητης επικοινωνίας. Δηλαδή, οι αισθήσεις να μη συλλαμβάνουν το μήνυμα κι ο εναργής νους να μην αντιλαμβάνεται ότι βομβαρδίζεται από διαφημίσεις, αλλά να παρακάμπτεται όλη η συνειδητή υπόστασή μας και να φτάνει το μήνυμα κατευθείαν στο υποσυνείδητο χωρίς να βρίσκει αντίσταση στις γραμμές άμυνας του συνειδητού. Αυτό επιτυγχάνεται ως εξής: Καταρχήν αφορά ηχητικά ή οπτικά μηνύματα, καθώς στηρίζεται στις λειτουργίες της ακοής και της όρασης. Για την όραση υπάρχει η αρχή ότι αν το μάτι δει μια εικόνα για χρονικό διάστημα μικρότερο του 1/10 του δευτερολέπτου, αυτή η εικόνα δε γίνεται άμεσα αντιληπτή. Δηλαδή κοντολογίς δεν την βλέπει. Ωστόσο, διατηρείται ως οπτικό ερέθισμα που δεν συνειδητοποιείται αλλά επηρεάζει το υποσυνείδητο. Έτσι αν, για παράδειγμα, σε, τηλεοπτική ή κινηματογραφική προβολή κατά τακτά χρονικά διαστήματα εκπέμπονται διαφημιστικά μηνύματα πολύ μικρής διάρκειας, οι θεατές τα προσλαμβάνουν υποσυνείδητα και ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ανταποκρίνεται σε αυτά. Για την ακοή ισχύει ότι το φάσμα ήχων που μπορεί να αντιληφθεί το ανθρώπινο αυτί ξεκινά από μια χαμηλή συχνότητα και φτάνει σε μια υψηλή. Όλες τις ενδιάμεσες συχνότητες ο άνθρωπος τις ακούει. Τις πιο μπάσες από την χαμηλή, τις υποηχητικές δηλαδή, όπως και τις πιο υψίσυχνες από την υψηλή, τις υπερηχητικές, δεν τις ακούει.

16 Παρόλα αυτά έχει διαπιστωθεί ότι όταν εκπέμπεται σε ένα χώρο υποηχητικό ή υπερηχητικό μήνυμα, παρόλο που όσοι βρίσκονται εκεί δεν ακούνε κάτι, όμως επηρεάζονται από αυτό σε μεγάλο ποσοστό. Έτσι, αν σε ένα πολυκατάστημα από τα μεγάφωνα εκπέμπονται τέτοια μη ακροατά διαφημιστικά μηνύματα, τότε οι πελάτες επηρεάζονται για τις αγορές τους. Αν θυμηθούμε τώρα εκείνους που όταν πρωτοεμφανίστηκαν οι διαφημίσεις προσέτρεξαν στη δικαιοσύνη νιώθοντας ότι εξαπατώνται, μάλλον εκ των υστέρων θα τους δικαιώσουμε. Κι αυτό, όσο πρόδηλο κι αν είναι από την ταξινόμηση που προηγήθηκε και έγινε με βάση τον τρόπο που εκπέμπεται το διαφημιστικό μήνυμα, φανερώνεται ακόμη πιο πολύ όταν εξετάσουμε το συντακτικό, τη γραμματική και τα υλικά της διαφήμισης. Ας κάνουμε λοιπόν μια ταξινόμηση της διαφήμισης σχετική με το περιεχόμενο του μηνύματος. Η Επίδραση της Διαφήμισης Η διαφήμιση χρησιμοποιεί την πειθώ. Υπάρχουν κάποιοι συγκεκριμένοι τρόποι για να πείσει κανείς. Χρησιμοποιώντας το συναίσθημα, τη λογική, την αυθεντία και τέλος σύμβολα και αρχέτυπα που μιλούν κατευθείαν στα ενδόμυχα μας. Ο πιο απλός τρόπος είναι αυτός που απευθύνεται στη λογική μας. Είναι ευθύς και μπορεί να τεθεί πολύ εύκολα στον έλεγχο της κρίσης μας. Παράδειγμα είναι η προβολή με τη διαφήμιση των τεχνικών χαρακτηριστικών, της τιμής αγοράς ενός προϊόντος κ.α. Πολύ εύκολα ο αποδέκτης της πληροφορίας μπορεί να ελέγξει και συγκρίνει τις πληροφορίες που παραθέτει η διαφήμιση. Αυτή η διαφήμιση περισσότερο έχει το νόημα της πληροφόρησης για την ύπαρξη ενός προϊόντος και είναι η λιγότερο δόλια. Σε ένα βαθμό είναι η μετεξέλιξη του «ντελάλη» αλλοτινών εποχών στη σημερινή εποχή με τα σημερινά μέσα, είναι κατά κάποιο τρόπο μια έντυπη ή ηλεκτρονική βιτρίνα. Μια βαθμίδα δυσκολίας για την κρίση μας προκύπτει όταν η διαφήμιση κάνει αναφορά στην αυθεντία. Τότε επιστρατεύονται στατιστικές, η κοινή γνώμη, επιστήμονες, ειδήμονες και κάθε λογής αυθεντίες για να μας πείσουν ότι το συγκεκριμένο προϊόν είναι καλό. Είναι βέβαια οξύμωρο να εμφανίζονται κάποιες φορές ηθοποιοί και να υποδύονται τον ρόλο γιατρών ή ερευνητών ή άλλων ειδημόνων σε διαφημιστικά σποτ για να μας πείσουν για την αξία ενός προϊόντος. Παρόλα αυτά. Όμως. η δύναμη του λόγου των ειδημόνων κάμπτει την αντίσταση, ειδικά των αποδεκτών που δεν είναι αρκετά εξοικειωμένοι με τον τρόπο που λειτουργεί η διαφήμιση και την αντιμετωπίζουν εύπιστα. Αυτό παθαίνουν, κυρίως, οι παλαιότερες γενιές και τα μικρά παιδιά. Ένας άλλος «Δούρειος Ίππος» για να εισχωρήσει η διαφήμιση στα πεδία της ελεύθερης μας βούλησης είναι το συναίσθημα. Όλα τα μέσα επιστρατεύονται για να διεγερθεί το συναίσθημά μας: Μωράκια, κουταβάκια, συμπαθητικοί ηλικιωμένοι, ερωτευμένα ζευγάρια, κι ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς. Έτσι ο πιθανός πελάτης βομβαρδίζεται με πληροφορίες που αποσκοπούν στο να ταυτίσουν ή έστω να συνδέσουν συνειρμικά ένα προϊόν με κάποια ελκυστικά συναισθήματα και να τα κάνουν όχημα ώστε να νιώσουμε τελικά αντίστοιχα για το προϊόν.

17 Παρόμοια με την τελευταία κατηγορία είναι και αυτή όπου αρχέτυπα χρησιμοποιούνται για να μεταφέρουν μηνύματα και ως σύμβολα να εισχωρήσουν κατευθείαν στις εσώτερες πτυχές της φύσης μας και να αντικαταστήσουν αυθεντικά στοιχεία που υπάρχουν εκεί. Είναι σαν να φυτεύονται μέσα μας κατάσκοποι, υποβολείς στη θέληση μας και να αντικαθιστούν τις αξίες μας με καταναλωτικά πρότυπα. Το Ζευγάρι, η Γυναίκα, ο Φίλος, ο Βασιλιάς, η Ευτυχισμένη Οικογένεια, η Περιπέτεια, η Ελευθερία και άλλα πολλά γίνονται εργαλεία για να πουληθούν σοκολάτες, παγωτά, μπύρες, αυτοκίνητα, δάνεια, τσιγάρα, ποτά. Λες και το ζευγάρι νιώθει απαραίτητα τον έρωτα μόνο μέσα από μια συγκεκριμένη μάρκα σοκολάτας ή ότι μόνο όποια γυναίκα τρώει το συγκεκριμένο παγωτό είναι τόσο γυναίκα όσο αυτή της διαφήμισης. Ή ότι η πραγματική ευτυχία της οικογένειας εξαρτάται από το χρήμα κι ότι το δάνειο θα γίνει και εισιτήριο για έναν γυαλιστερό κόσμο μακριά από τις τριβές της καθημερινότητας. Μια πιο σύνθετη δομή τέλος έχουν εκείνες οι διαφημίσεις που προάγουν ένα ύφος ζωής (life style). Παρουσιάζουν μια πραγματικότητα εικονική κι επίπλαστη που υπόσχεται ευτυχία και υπαρξιακή ικανοποίηση. Υπόσχεται ότι οι αγωνίες, τα ερωτηματικά και οι πόνοι που υπάρχουν στον αληθινό βίο στον κόσμο αυτό έχουν απαντηθεί, αρκεί να μοιάσει κανείς σε αυτό το πρότυπο, έστω και εξωτερικά. Αυτό σημαίνει αμέσως ότι για να μοιάσει κανείς σε αυτό το πρότυπο πρέπει να αποκτήσει τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής που προτείνει, δηλαδή να αγοράσει αντίστοιχα ρούχα, αξεσουάρ, γκάτζετς, έπιπλα, συσκευές, αυτοκίνητα κλπ. Σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται ολόκληρες οικογένειες περιοδικών που μαζί με δημοσιογραφικά άρθρα που αναλύουν με χίλιους δυο τρόπους και προωθούν τέτοιου είδους πρότυπα ζωής, φιλοξενούνται πολλές, μα πάρα πολλές, διαφημίσεις ανάλογου περιεχόμενου. Έτσι το πραγματικό πρότυπο για ζωή, αυτή η εικόνα που έχουμε μέσα μας σιγά - σιγά αλλοιώνεται κι αντικαθίσταται από μια άλλη, παρόμοια μεν, αλλά που αντί του εσωτερικού της περιεχόμενου που ελεύθερα θα αναπτυσσόταν μέσα μας έχει ένα εξωτερικό περιτύλιγμα που το μόνο που εξυπηρετεί είναι η κατανάλωση. Χάνουμε έτσι την ελευθερία μας για να μεταλλαχτούμε σε καταναλωτές. Αμφιλεγόμενα Κοινωνικά Μηνύματα Δεν υπάρχει βέβαια μόνο η εμπορική διαφήμιση. Όσο κι αν αυτό παλιά δε ονομαζόταν διαφήμιση αλλά απλά ανακοίνωση, σήμερα πολλά κοινωνικά μηνύματα προβάλλονται μέσω της διαφημιστικής οδού. Αυτό γίνεται διότι και στον ραδιοτηλεοπτικό χρόνο αλλά και στον έντυπο χώρο, οι καταχωρίσεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους πληρώνοντας χωρίς εξαίρεση. Έτσι και τα κοινωνικά μηνύματα και οι ανακοινώσεις είναι υποχρεωμένα να πληρώσουν. Επίσης, αυτά τα μηνύματα, τα κοινωνικά, έχουν συνήθως προτρεπτικό χαρακτήρα και δεν είναι απλές ανακοινώσεις. Επιπλέον, με το κοινό εκπαιδευμένο να προσλαμβάνει μηνύματα μέσω της διαφήμισης, έχει διαπιστωθεί ότι αυτός είναι ένας τρόπος αρκετά αποτελεσματικός για να προβληθούν και κοινωνικά μηνύματα. Παραδείγματα τέτοιων κοινωνικών διαφημίσεων είναι, για παράδειγμα, η προτροπή από δημόσιους φορείς για οικονομία στην κατανάλωση του νερού και ηλεκτρικού ρεύματος, η ευαισθητοποίηση του κοινού για το AIDS, η προτροπή για ενίσχυση της δράσης οικολογικών και ανθρωπιστικών οργανώσεων. Όμως και σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιες γκρίζες πτυχές. Για παράδειγμα, μπορεί να φαίνεται

18 ότι είναι κοινωνική μια διαφήμιση αλλά με προσεκτικότερη εξέταση θα διαπιστώσουμε ότι πρόκειται για καθαρά εμπορική διαφήμιση, «ντυμένη» με ένα «ένδυμα» κοινωνικής ευαισθησίας. Μια διαφήμιση προτροπή προς ανακύκλωση μπορεί να κρύβει πίσω της μια ιδιωτική εταιρεία ανακύκλωσης. Οπότε η κοινωνική ανάγκη που εξυπηρετείται ίσως κρύβει την αλήθεια, δηλαδή την πρόθεση κέρδους. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει ακόμη πιο δόλια. Η διαφημιστική προτροπή για αγορά ενός αξεσουάρ ένδυσης που έχει σήμα του ένα κοινωνικό μήνυμα να χρησιμοποιεί αυτό το μήνυμα μόνο και μόνο για αύξηση των πωλήσεων. Εξαπατά τους αγοραστές που ενώ νομίζουν ότι βοηθούν κοινωνικά ή έστω ότι διαδίδουν μια ιδέα, αντίθετα απλά αυξάνουν τις πωλήσεις της συγκεκριμένης εταιρείας. Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει αυτές οι τακτικές να ακυρώσουν μέσα στη συνείδησή μας όλους εκείνους που μοχθούν καθημερινά, μέσα από οικολογικές και ανθρωπιστικές οργανώσεις, για την επίτευξη ενός καλύτερου κόσμου. Τέλος η πολιτική διαφήμιση είναι ένα ακόμη πεδίο άξιο προσοχής. Γιατί μέσα στο στίβο της κατανάλωσης και του μάρκετινγκ, όλως παραδόξως, έχει εισχωρήσει και η πολιτική, που εξ ορισμού είναι ένας χώρος όπου κατεξοχήν θα έπρεπε να κυβερνά η κριτική σκέψη. Όμως, η δύναμη της διαφήμισης στο να ασκεί πειθώ οδήγησε τα κόμματα να την χρησιμοποιούν υποβιβάζοντας έτσι τον πολιτικό λόγο σε μια επιφανειακή, επιδερμική αντιπαράθεση γοητευτικών και επιπόλαιων εικόνων ή λέξεων που δεν έχουν καμία ουσιαστική σχέση με την ουσία των προγραμμάτων των κομμάτων, τα οποία θα έπρεπε κανονικά να είναι το υλικό προς εξέταση από τους υποψήφιους. Υποβιβάζουν την νοημοσύνη των ψηφοφόρων. Οι image makers και οι διαφημιστές, οι συγγραφείς πολιτικών λόγων ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το φαίνεσθαι, φυσικά χωρίς να παραβιάζουν τις βασικές αρχές του είναι. Αλλά τελικά σε μεγάλο βαθμό κερδίζει το ένα κόμμα ή το άλλο ανάλογα με το πόσο έχουν φτιάξει ένα καλό φαίνεσθαι που πείθει. Στον αντίποδα όλων αυτών των διαφημιστικών μεθόδων βρίσκεται η πράξη της αντιδιαφήμισης -αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο. Υπάρχουν εταιρείες που από άποψη επιλέγουν να μη χρησιμοποιήσουν τη διαφήμιση για να προβληθούν. Στοχεύουν σε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, θέλουν να μειώσουν το κόστος των προϊόντων τους δίνοντας περιθώριο για καλύτερη ποιότητα. Επιχειρούν να επιβληθούν στην αγορά με τη «φιλοσοφία» και την ποιότητα του προϊόντος τους. Αυτές οι εταιρείες πράγματι παράγουν μια αισθητική και μια ηθική αντίληψη διαφορετική από την παραδοσιακή. Το δικό τους μάρκετινγκ στηρίζεται σε άλλες δυνάμεις, όπως για παράδειγμα στη δύναμη του λόγου των ίδιων των καταναλωτών που όταν ικανοποιούνται από το προϊόν το διαδίδουν κι έτσι η διαφήμιση γίνεται από στόμα σε στόμα. Έτσι σχεδιάζουν και παράγουν τα προϊόντα τους με διαφορετική στρατηγική μέθοδο. Αντιστεκόμενοι στις Διαφημίσεις Η διαφήμιση είναι ένα προϊόν που χρησιμοποιεί πολλές τέχνες, επιστήμες και τεχνικές για να παραχθεί: Μαθηματικές αναλύσεις και αρχές οικονομίας με την μορφή στατιστικών ερευνών και ερευνών αγοράς ώστε να σχεδιαστεί ένα κατάλληλο προϊόν που θα πουλήσει.

19 Ψυχολογία με σκοπό να σφυγμομετρηθεί ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να παραχθεί μια επίπλαστη ανάγκη και πώς αυτή θα εμφυτευθεί μέσα μας για να μας κάνει να αγοράσουμε. Εικαστικές τέχνες και μουσική για να μπορεί να φτιασιδώνει ένα φανταστικό και ουτοπικό μοντέλο ζωής που όμως θα πουλάει, είναι μόνο κάποιοι από τους τομείς που εξυπηρετούν την παραγωγή διαφημίσεων. Ο κύκλος εργασιών που σχετίζεται παγκοσμίως με τη διαφήμιση είναι τεράστιος και αν κανείς συνειδητοποιήσει τα ποσά που ξοδεύονται για διαφήμιση τον πιάνει ίλιγγος. Εν τέλει η διαφήμιση είναι ένα πολύ σύνθετο, ακριβό προϊόν που τελικά πληρώνει ο πελάτης. Κι επιπλέον είναι τόσο ισχυρή και πολλές φορές δυσδιάκριτη η επίδρασή της που προκαλεί ασυνείδητα λαθεμένες αξίες ζωής και στη συνέχεια μας καθιστά μαριονέτες στις καταναλωτικές προσταγές ενός συστήματος που διαβρώνει συστηματικά την ποιότητα της ύπαρξης του ανθρώπου με σκοπό να παράγει κέρδος. Τι μπορούμε να κάνουμε; Πώς μπορούμε να αποκαταστήσουμε την ισχυρή κυριαρχία του υγιούς Ανώτερου Εαυτού μας; Να αποκαταστήσουμε την κυριαρχία της Ψυχής μέσα μας που καταφέρνει να ελέγξει την παραμορφωμένη προσωπικότητά μας από τα χίλια δυο αμφίβολης αξίας εξωτερικά ερεθίσματα; Πώς θα καταφέρουμε να αντισταθούμε στη διαφήμιση και να κάμψουμε τη διαβρωτική της εξουσία; Και κυρίως πώς θα προστατέψουμε τα παιδιά από την καταστροφική της δύναμη; Δεν θα πρέπει άλλωστε να λησμονούμε ότι τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις διαφημίσεις και είναι ο πρώτος στόχος των εταιρειών, καθώς αποτελούν τους μελλοντικούς πελάτες τους. Και αυτό διότι οι διαφημίσεις έχουν την ισχύ να διαμορφώνουν τα πρότυπα και την κοινωνική συμπεριφορά των παιδιών και να τα καθιστούν, μελλοντικά, ιδανικούς καταναλωτές που με τη σειρά τους θα εκπαιδεύσουν και τα δικά τους παιδιά κ.ο.κ. Οι βασικές μέθοδοι δεν μπορεί να είναι άλλες από την ουσιαστική παιδεία, την πνευματική καλλιέργεια, τη διάκριση και την επίμονη κι επίμοχθη αυτοανάλυση. Εκείνο που απαιτείται είναι ένα επίπεδο πολιτισμού τέτοιο ώστε μέσα στα σχολεία να δημιουργούνται, πρωτίστως, ισορροπημένοι και ευτυχισμένοι άνθρωποι, γεμάτοι με αυτογνωσία και χαρά για τη ζωή. Έτσι η αντίστασή μας στην επιρροή της διαφήμισης μπορεί να γίνει μια δημιουργική δύναμη, μια δύναμη εξέλιξης και αυτογνωσίας στην τόσο πολύπλοκη και κρίσιμη εποχή που ζούμε και με αυτό τον τρόπο να μετατρέψουμε το δεδομένο γεγονός της διαφήμισης σε ευκαιρία για την Ψυχή μας να ενισχύσει την επιρροή της στην ύπαρξή μας, να γίνει ο ηνίοχος της υπόστασής μας. Όσο αναρωτιόμαστε σε κάθε στιγμή αγοράς ποιος είναι ο πραγματικός, ο βαθύτερος λόγος που αγοράζουμε ένα αντικείμενο, τόσο θα αποκαλύπτεται σε ποιο βαθμό είμαστε πραγματικά αυτό που επιλέγουμε παρά αυτό που μας υπαγορεύουν. Όσο περισσότερο στρεφόμαστε στις αξίες τις πνευματικές και την καλλιέργειά μας, όσο περισσότερο μας απασχολεί ο άλλος και ο πόνος του παρά οι δικές μας ανάγκες, όσο περισσότερο καταφέρνουμε να γίνουμε πραγματικά ένα με την εσωτερική μας φωνή που μας προτείνει και μας ωθεί στις δικές μας ατομικές αξίες, τόσο θα ενισχύεται η ελεύθερή μας βούληση και η πραγματική ελευθερία μας.

20 Από μόνη της μια τέτοια στάση είναι ένα πολύ σημαντικό παράδειγμα για τα παιδιά. Μας καθιστά ικανούς να διακρίνουμε τι είναι κατάλληλο για αυτά και να τα προστατεύουμε σχεδόν χωρίς να είναι η ανάγκη να παρεμβαίνουμε. Απλά, αυτή η επίτευξη μέσα μας λειτουργεί ως φάρος, ως ήλιος που επηρεάζει δυναμικά όλο το περιβάλλον μας. Η επιρροή των διαφημίσεων στα παιδιά Τα παιδιά δεν έχουν τις γνώσεις και τις δυνατότητες για να μπορούν να αντιλαμβάνονται τα διαφημιστικά μηνύματα με τον ίδιο τρόπο που μπορούν οι ενήλικες. Για το λόγο αυτό τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και επηρεάζονται από τις διαφημίσεις. Το πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο σε παιδιά κάτω των οκτώ ετών τα οποία έχουν την τάση να πιστεύουν ότι οι διαφημίσεις παρουσιάζουν πάντοτε την αλήθεια με αμεροληψία. Η συμπεριφορά τους επηρεάζεται από αυτά που βλέπουν. Το αποτέλεσμα είναι ότι αγοράζουν προϊόντα που τους διαφημίζονται είτε από μόνα τους είτε ζητώντας από τους γονείς τους να τους τα αγοράσουν. Δεν είναι σπάνιες οι φορές που δημιουργούνται διαφορές μεταξύ των παιδιών και των γονιών τους διότι οι τελευταίοι δεν θέλουν να αγοράσουν προϊόντα που τα παιδιά απαιτούν διότι τα έχουν δει σε μια διαφήμιση στην τηλεόραση ή αλλού. Σε πολλές περιπτώσεις η αγοραστική συμπεριφορά όλης της οικογένειας επηρεάζεται από τις απαιτήσεις των μικρών παιδιών. Στην εποχή μας που τα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν διαδοθεί σε βαθμό που δεν υπήρξε ποτέ προηγουμένως, τα παιδιά υποβάλλονται σε μεγάλο αριθμό διαφημίσεων όπου και αν βρίσκονται. Εκτός από την τηλεόραση στο σπίτι, οι διαφημίσεις στο σχολείο τους, στην τάξη τους, αρχίζουν να παίρνουν μεγάλη διάσταση. Έχει υπολογιστεί ότι ένα παιδί βλέπει κατά μέσο όρο διαφημίσεις στην τηλεόραση κάθε χρόνο. Οι διαφημίσεις που στοχεύουν τα παιδιά αφορούν προϊόντα όπως παιγνίδια, σοκολάτες, ζαχαρωμένα δημητριακά, αναψυκτικά, σνακ και άλλα ζαχαρωτά. Επειδή τα παιδιά δεν μπορούν να αντιληφθούν την πρόθεση που έχει ο διαφημιστής για να τα πείσει, γίνονται εύκολοι στόχοι με αποτέλεσμα η αγοραστική δύναμη της ομάδας αυτής του πληθυσμού να προσελκύει τους εμπορευόμενους. Πολύ συχνά προϊόντα που διαφημίζονται, ιδιαίτερα από την τηλεόραση, δεν είναι ότι καλύτερο για την υγιεινή διατροφή των παιδιών. Το φαινόμενο αυτό θεωρείται ότι έχει συμβάλει και συνεχίζει να επιδεινώνει τη μάστιγα της παχυσαρκίας που παρατηρείται στον παιδικό πληθυσμό.

21 Ακόμη ένα γεγονός που επηρεάζει τα παιδιά, είναι οι διαφημίσεις που απευθύνονται προς τους ενήλικες αλλά τις οποίες παρακολουθούν σε μεγάλο βαθμό και τα παιδιά. Όταν για παράδειγμα κατά τη διάρκεια αθλητικών γεγονότων που προβάλλονται στην τηλεόραση διαφημίζονται μπύρες και άλλα αλκοολούχα ποτά, επηρεάζονται και τα παιδιά. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μεταδίδονται θετικές εικόνες σχετικά με την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Τα παιδιά εξοικειώνονται με την ιδέα του αλκοόλ και αυτό συμβάλλει μεταξύ άλλων στις αυξανόμενες τάσεις που παρατηρούνται για κατανάλωση αλκοολούχων ποτών ακόμη και σε παιδιά ηλικίας 9-10 ετών. Ένα ανάλογο φαινόμενο παρατηρείται και για τις διαφημίσεις που αφορούν βίαια παιγνίδια βίντεο ή κινηματογραφικές ταινίες. Οι καταστάσεις αυτές αυξάνουν την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών και μειώνουν την ευαισθησία τους στη βία που υπάρχει στον κόσμο πραγματικά. Οι πιο πάνω ανησυχητικές διαπιστώσεις σχετικά με την επίδραση στα παιδιά της διαφήμισης από την τηλεόραση και άλλα μέσα μαζικής επικοινωνίας, προκύπτουν από έρευνα που διεξήχθη από την Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολογίας. ΕΛΕΓΧΟΙ ΤΡΟΦΩΝ Σκοπός του ελέγχου είναι να ελεγχθεί η συμμόρφωση προς τη νομοθεσία και να διασφαλιστεί η ασφάλεια των τροφίμων με σκοπό την προστασία της υγείας και των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών. Ως έλεγχος θεωρείται: Ο οποιοσδήποτε έλεγχος στα τρόφιμα, στα συστατικά των τροφίμων, στα υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα. Ο οποιοσδήποτε έλεγχος της επισήμανσης, της παρουσίασης, της διαφήμισης, και των εμπορικών παραστατικών. Η δειγματοληψία, η εργαστηριακή εξέταση ή η ανάλυση ή τα άλλα μέσα διεξαγωγής ελέγχων από την αρμόδια αρχή ή από τους εντεταλμένους της. Η οποιαδήποτε επιθεώρηση, έλεγχος εγκατάστασης, τήρησης και επαλήθευσης των συστημάτων διασφάλισης στις επιχειρήσεις παραγωγής, επεξεργασίας, αποθήκευσης, διανομής, εμπορίας, διάθεσης και εστίασης και, Ο έλεγχος στα οχήματα μεταφοράς.

22 Για καλύτερη αποσαφήνιση, ως έλεγχοι θεωρούνται: Ο έλεγχος των τροφίμων και των συστατικών τους, των προσθέτων, βιταμινών, ανόργανων αλάτων, άλλων προσθέτων που προορίζονται να πωληθούν ως έχουν και των υλικών που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα, καθώς και ο έλεγχος της επισήμανσης, της παρουσίασης και της διαφήμισης τους, Η επιθεώρηση που αφορά την εφαρμογή κανόνων υγιεινής και συστημάτων διασφάλισης σε όλα τα στάδια από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση. Οι έλεγχοι που γίνονται στη βάση εθνικών προγραμμάτων, κοινοτικών προγραμμάτων, προγραμμάτων παρακολούθησης και στα πλαίσια ερευνητικών προγραμμάτων για τη δημιουργία προτύπων (τακτικοί έλεγχοι). Οι έλεγχοι που επιβάλλονται μετά από καταγγελίες, ειδοποίηση από το σύστημα alert ή μετά από εκδήλωση διατροφικών κρίσεων (έκτακτοι έλεγχοι). Αναλυτικότερα ο έλεγχος των τροφίμων περιλαμβάνει: Ελέγχους που αφορούν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Ελέγχους των σημάτων καταλληλότητας, Ελέγχους που αφορούν τις μικροβιολογικές προδιαγραφές, Ελέγχους που αφορούν την παρουσία χημικών, φυσικών ρυπαντών και ραδιενέργειας, Ελέγχους που αφορούν την ποιότητα ή/ και νοθεία. Ελέγχους που αφορούν τη σωστή επισήμανση. Ελέγχους που αφορούν την παραπλανητική διαφήμιση, παρουσίαση. Ελέγχους υλικών που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα. Η επιθεώρηση διεξάγεται στις επιχειρήσεις τροφίμων κατά την παρασκευή, μεταποίηση, παραγωγή, συσκευασία, αποθήκευση, μεταφορά, διανομή και προσφορά προς πώληση ή διάθεση στον καταναλωτή, στα τρόφιμα που παράγονται, διακινούνται ή εισάγονται στη χώρα μας ή εξάγονται από αυτή. Τακτικοί έλεγχοι Ο Ε.Φ.Ε.Τ. άρχισε να ασκεί την ελεγκτική δραστηριότητα από τα τέλη Μαΐου του Διενεργεί σήμερα τακτικούς ελέγχους σε πολλαπλά επίπεδα. Ασκεί ελεγκτικές δραστηριότητες στην αγορά τροφίμων με αυτοτελή δικά του κλιμάκια ή μικτά κλιμάκια με τις νομαρχιακές υπηρεσίες σε Αττική, Κεντρική Μακεδονία, Κρήτη, Δυτική Μακεδονία [Λιανικό εμπόριο, κέτεριγκ, νοσοκομεία, επιχειρήσεις επεξεργασίας (που δεν διέπονται από κάθετες διατάξεις) και κεντρικές αγορές]. Οι συστηματικοί (τακτικοί) έλεγχοι βασίζονται σε καθορισμένη αλλά εκτενή Κοινοτική

23 και Εθνική Νομοθεσία. Επίσης, έλεγχοι διεξάγονται μετά από καταγγελίες πολιτών ή μετά από συγκεκριμένο αίτημα φορέων, όπως π.χ. ο στρατός για τον έλεγχο της τήρησης των απαραίτητων προδιαγραφών ασφάλειας και υγιεινής από επιχειρήσεις τροφίμων που πρόκειται να λάβουν μέρος σε διαγωνισμούς κρατικών προμηθειών κ.λ.π. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ,ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ Το Συνεργαζόμενο Κέντρο Τροφίμων και Διατροφικής Πολιτικής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Αθήνα συμβάλλει στην έρευνα στον τομέα της διατροφικής επιδημιολογίας και στη διαμόρφωση διατροφικής πολιτικής στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες. Ιδρύθηκε το 1990 και συνεργάζεται με την Ελληνική κυβέρνηση και άλλες κυβερνητικές και μη-κυβερνητικές οργανώσεις, με στόχο την προαγωγή των σκοπών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), οι οποίοι αναφέρονται στην υγιεινή διατροφή και την κατάλληλη πολιτική τροφίμων. Το προσωπικό και οι συνεργάτες του Κέντρου συνέβαλλαν ουσιαστικά κυρίως στη διατροφική επιδημιολογία διαφόρων μορφών καρκίνου και καρδιαγγειακών νοσημάτων καθώς και στη διαμόρφωση διατροφικών οδηγιών για τους ενήλικες Έλληνες. Το Συνεργαζόμενο Κέντρο Τροφίμων και Διατροφικής Πολιτικής στην Αθήνα: Υποστηρίζει τον ΠΟΥ και τα Κράτη Μέλη στις εξής δράσεις: - Σχεδιασμό διατροφικής πολιτικής - Ανάπτυξη εθνικών και διεθνών συστημάτων εποπτείας για τη διαθεσιμότητα και την κατανάλωση τροφίμων Υποστηρίζει τον ΠΟΥ στην εκτίμηση της επάρκειας της διατροφικής πρόσληψης του γενικού πληθυσμού στα Κράτη Μέλη Εκτιμά τη συμβολή της εκτός σπιτιού σίτισης στην επιδημία της παχυσαρκίας Συμβάλλει στην εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας των Κρατών Μελών του ΠΟΥ σε θέματα διατροφής, σωματικής δραστηριότητας και παραγόντων κινδύνου χρόνιων νοσημάτων

24 Εκτιμά τη διατροφική σύνθεση των παραδοσιακών τροφίμων και το ρόλο τους στη σύγχρονη διατροφή Ι.Δ.Μ.Ε.( Ινστιτούτο Διατροφικών Μελετών & Ερευνών) Το Ινστιτούτο Διατροφικών Μελετών & Ερευνών αποτελεί έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με κοινωφελή χαρακτήρα, η συμμετοχή στον οποίο στηρίζεται στην αρχή του εθελοντισμού και της δημιουργικής συνεργασίας. Απαρτίζεται από προσωπικότητες με σημαντική εμπειρία στο χώρο της έρευνας, της διατροφής και της υγείας και μέλη του είναι φυσικά πρόσωπα με επιστημονικό και προσωπικό ενδιαφέρον σε θέματα που σχετίζονται με τη διατροφή και την υγεία, καθώς και οργανισμοί που με τη συμμετοχή τους συμβάλλουν στην εκπλήρωση των σκοπών του. Κύριος σκοπός του Ι.Δ.Μ.Ε. είναι να συμβάλει, μέσα από την ενημέρωση και πληροφόρηση του κοινού αλλά και την κινητοποίηση επιστημονικών ομάδων από το χώρο της διατροφής και της υγείας, στη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών και κατ επέκταση της υγείας του πληθυσμού. Στόχοι του Ι.Δ.Μ.Ε. είναι η προώθηση προτύπων υγιεινής διατροφής, η συμβολή στην πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της παχυσαρκίας, η προώθηση της διατροφικής αγωγής μέσω της οργάνωσης προγραμμάτων πληροφόρησης και βιωματικής εκπαίδευσης για την παραδοσιακή ελληνική και μεσογειακή διατροφή, την παχυσαρκία και τη σωματική άσκηση, η ανάπτυξη και διάδοση βέλτιστων πρακτικών για την προώθηση της υγείας, της υγιεινούς διατροφής και της φυσικής άσκησης στα παιδιά και στους νέους, η προώθηση της έρευνας στο πεδίο της διατροφής ώστε να αυξηθούν οι γνώσεις σχετικά με τους καθοριστικούς παράγοντες των διατροφικών επιλογών σε σχέση με την υγεία, η ενίσχυση της συνεργασίας, της συνηγορίας και της αλληλεπίδρασης των φορέων σχεδιασμού και υλοποίησης διατροφικών πολιτικών σε εθνικό, Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, καθώς και φορέων σχεδιασμού και υλοποίησης δράσεων για την υγεία. Οι Διατροφικές συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων

25 Στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία μας η διατροφή απασχολεί έντονα τον μέσο άνθρωπο και η σημασία της για την υγεία μας είναι πάρα πολύ μεγάλη. Οι διατροφικές μας συνήθειες διαφέρουν ριζικά από τις συνήθειες των αρχαίων μας προγόνων αν και ακόμη διατηρούμε κάποιες από αυτές. Οι αρχαίοι Έλληνες ξυπνούσαν μόλις εμφανιζόταν ο ήλιος και το πρωινό τους αποτελούνταν από τον «κυκεώνα», ένα ρόφημα από βρασμένο θυμάρι, αρωματισμένο με σουσάμι ή μέντα, γάλα και χλιαρό νερό με μέλι, και το «ακράτισμα», που ήταν ψωμί βουτηγμένο σε ανέρωτο κρασί, συνοδευόμενο από ελιές και σύκα. Γύρω στις έντεκα έτρωγαν το «άριστον» που αποτελούνταν από ψωμί, τυρί, σκόρδο ή κρεμμύδι. Το μεσημέρι κατά τις τρεις είχαν το «εσπέρισμα», ένα ελαφρύ γεύμα προκειμένου να κρατηθούν μέχρι το βράδυ. Τα γεύματά τους ήταν στυην πλειοψηφία τους μικρά και μόνο όταν νύχτωνε έτρωγαν πλούσια, το λεγόμενο «δείπνον». Αυτό αποτελούνταν από όσπρια, κρέας ή ψάρι, τυρί, ελιές, πίτες και ως επιδόρπιο φρούτα, ξηρούς καρπούς και γλυκά. Το κρασί ήταν βασικό στοιχείο της καθημερινότητας των Ελλήνων. Το έπιναν όμως νερωμένο και ανάλογα με την ώρα της ημέρας έβαζαν την ανάλογη ποσότητα νερού. Όσο πλησίαζε η νύχτα, τόσο λιγότερο νερό έβαζαν. Τα συμπόσια ήταν μια άλλη αγαπημένη συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων. Ξεκίναγαν συνήθως στις δέκα το πρωί και τέλειωναν με τη δύση του ηλίου. Το φαγητό και το κρασί έρεε άφθονο και σε συνδυασμό με κάθε είδους ηδονή και τις διαλογικές συζητήσεις πάνω σε κάθε κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος αποτέλεσαν ένα αξεπέραστο αρμονικό σύνολο που ποτέ άλλοτε δεν συναντάμε στην ιστορία. Οι πρόγονοί μας λάτρευαν επίσης τα γλυκά. Το «μελίκρατον» (γάλα, μέλι και καρύδια), ο «μυττωτός» (πίτα με τυρί, λάδι, μέλι και

26 σκόρδο), το «νωγάλευμα» (λιναρόσπορο και μέλι) καθώς και τηγανίτες και τυρόψωμα. Τα νωγαλεύματα, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι τις λιχουδιές, σερβίρονται ως τελευταίο πιάτο. Σ' όλη την Ελλάδα οι άνθρωποι είχαν λίγο-πολύ τις ίδιες διατροφικές συνήθειες. Σ' όλη εκτός των Λακεδαιμονίων. Για τους λάτρεις του καλού φαγητού η Σπάρτη δεν ήταν ο κατάλληλος τόπος για να ζήσουν. Ο σκληρός τρόπος ζωής τους και οι απαιτήσεις της πολεμικής τους κοινωνίας δεν επέτρεπαν απολαύσεις και ηδονές. Το καλό φαγητό είναι και αυτό μια ηδονή που ο Σπαρτιάτης έπρεπε να αποφεύγει. Το βασικό τους φαγητό ήταν ο περίφημος «μέλανας ζωμός», ένα κακόγευστο ζουμί από κρέας, αίμα, ξύδι. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι Σπαρτιάτες έτρωγαν λίγο και όχι εκλεκτά. Οι μισητοί τους αντίπαλοι Αθηναίοι για να τους πικάρουν έλεγαν σε όποιον εκθείαζε την ανδρεία και την αυτοθυσία των Σπαρτιατών ότι ο οποιοσδήποτε θα προτιμούσε να σκοτωθεί στην μάχη παρά να τρώει κάθε μέρα μέλανα ζωμό Μια ακόμη συνήθεια των Σπαρτιατών ήταν ξακουστή στην Αρχαία Ελλάδα. Λίγο πριν τη μάχη έτρωγαν ωμά κρεμμύδια για να ανεβάσουν την αδρεναλίνη τους!

27 Θεμέλιό της διατροφής τους ήταν η λεγόμενη «μεσογειακή τριάδα» : σιτάρι λάδι και κρασί. Τα δημητριακά είναι το κύριο συστατικό στις συνταγές τους. Ο άρτος είναι ιερό προϊόν και απαραίτητο. Χωρίς αυτό, δεν υπάρχει ολοκληρωμένο γεύμα. Αλεύρι από κριθάρι ζυμωμένο σε γαλέτα είναι η συνηθισμένη εκδοχή και ονομάζεται μάζα. Η μεγάλη ποικιλία θεωρείται πολυτέλεια και πλούτος. Για το λόγο αυτό συναντάμε τον "Ιπνίτη" (ψωμί σε θερμή σκάφη), τον "Εσχαρίτη" (ψωμί στη σχάρα), τον "Άρτο τυρέοντα" (η λεγόμενη τυρόπιτα), τον "Κριβανίτη άρτο" (από σιμιγδάλι), το "όφωρος", τις λαγάνες και άλλα πολλά που στολίζουν το γιορτινό τραπέζι. Φασόλια, φακές, κουκιά υπάρχουν σε κάθε κουζίνα. Απαραίτητο υλικό για την δημιουργία λαχταριστών εδεσμάτων το λάδι. Λάδι από τη Σάμο και την Ικαρία θεωρείται το καλύτερο και νοστιμότερο όλων. Επίσης το γάλα αποτελεί σταθερή διατροφική συνήθεια. Τυρί, σκόρδα, κρεμμύδια, κοχλιοί, σαλιγκάρια, μικρά πουλιά (τσίχλες, σπίνοι), σούπες, ζωμός από μπιζέλια συνθέτουν το πορτραίτο της καθημερινής και αναγκαίας βρώσης. Ο Αριστοφάνης περιγράφει γεύσεις περίεργες στα έργα του : "ξίγκι βοδινό ψημένο με συκόφυλλα", "πελανό" (κράμα από αλεύρι, μέλι, λάδι), "έκχυτος" (μείγμα από αλεύρι και ψημένο τυρί με κρασί μελωμένο), "μυττωτός" (πίτα με τυρί ανακατεμένο με μέλι και σκόρδα). Ποτέ στην αρχή του γεύματος δεν σερβίρεται σούπα για να μην κοπεί η όρεξη. Τα φρούτα, όπως η ορβικλάτα (γλυκά μήλα), στρουθιά και κοδύματα (κυδώνια), κοκκύμπα (ροδάκινα), σταφύλια, σύκα αποτελούν μεγάλη αδυναμία γι' αυτό και δεν λείπουν από κανένα δείπνο. Οι Έλληνες ανέτρεφαν πάπιες, χήνες, ορτύκια και κότες για να εξασφαλίζουν αυγά. Ορισμένοι συγγραφείς κάνουν ακόμη αναφορά

28 σε αυγά φασιανού και αιγυπτιακής χήνας, εντούτοις μπορούμε να υποθέσουμε πως επρόκειτο για σπάνια εδέσματα. Τα αυγά καταναλώνονταν είτε μελάτα είτε σφικτά ως ορεκτικό ή επιδόρπιο. Επιπλέον τόσο ο κρόκος όσο και το ασπράδι του αυγού αποτελούσαν συστατικά διάφορων συνταγών. Η κατανάλωση κρέατος και θαλασσινών σχετιζόταν με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, αλλά και με το αν κατοικούσε στην πόλη, στην ύπαιθρο ή κοντά στη θάλασσα. Οι Έλληνες κατανάλωναν ιδιαιτέρως τα γαλακτοκομικά και κυρίως το τυρί. Το βούτυρο ήταν γνωστό, αλλά έχανε σε προτιμήσεις σε σχέση με το ελαιόλαδο το οποίο ήταν ένα απο τα ''θεμέλεια'' της διατροφής τους. Περι χορτοφαγίας Ο ορφισμός και ο πυθαγορισμός, δύο αρχαιοελληνικά θρησκευτικά ρεύματα, πρότειναν ένα διαφοροποιημένο τρόπο ζωής βασισμένο στην αγνότητα και την κάθαρση - στην πραγματικότητα πρόκειται για μία μορφή άσκησης. Στο πλαίσιο αυτό η χορτοφαγία αποτελεί κεντρικό σημείο στην ιδεολογία του ορφισμού, καθώς και σε μερικές από τις παραλλαγές του πυθαγορισμού.

29 Ο Εμπεδοκλής τον 5ο αιώνα π.χ πλαισιώνει τη χορτοφαγία στην πεποίθηση της μεταμψύχωσης : ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι ένα ζώο που θανατώνεται δεν αποτελεί το καταφύγιο μιας ανθρώπινης ψυχής; Οφείλουμε να παρατηρήσουμε, ωστόσο, πως ο Εμπεδοκλής, αν ήθελε να είναι συνεπής με την ίδια του τη λογική, θα έπρεπε να αρνείται επίσης να καταναλώνει και φυτά για τον ίδιο λόγο.η χορτοφαγία πιθανώς επίσης εκπορεύεται από την απέχθεια προς τη θανάτωση ζωντανών οργανισμών, καθώς ο ορφισμός δίδασκε την αποχή απο αιματοχυσίες. Η διδασκαλία του Πυθαγόρα τον 4ο αιώνα π.χ είναι ακόμη δυσκολότερο να οριοθετηθεί με ακρίβεια. Οι ποιητές της Μέσης κωμωδίας, όπως ο Άλεξις ή ο Αριστοφών, περιγράφουν τους πυθαγόρειους ως αυστηρά χορτοφάγους: μάλιστα ορισμένοι περιορίζονταν μονάχα στην κατανάλωση ψωμιού και νερού. Ωστόσο, άλλα ρεύματα περιορίζονταν στην απαγόρευση συγκεκριμένων φυτικών τροφών όπως τα κουκιά ή ιερών ζώων όπως ο λευκός κόκκορας ή ακόμη συγκεκριμένων σημείων του σώματος των ζώων. Τέλος, ακόμη και οι οπαδοί της χορτοφαγίας σε συγκεκριμένες θρησκευτικές περιστάσεις κατανάλωναν θυσιασμένα ζώα, κατά την άσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.

30 ΡΟΛΟΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ Τις μέρες αυτές άλλος για περισσότερο χρόνο (σαράντα μέρες), άλλος για λιγότερο νηστεύουμε τηρώντας τις θρησκευτικές μας παραδόσεις. Τι συμβαίνει όμως διατροφικά με την νηστεία; Συμβάλλει το ίδιο η διατροφική αποτοξίνωση στην σωματική μας υγεία όσο και η ηθική αποτοξίνωση στην ψυχική μας ανάταση; Ενεργειακά δεν φαίνεται να έχουμε διαφορές με την φυσιολογική μας διατροφή. Αν εξαιρέσουμε τις αυστηρές νηστείες (μόνο λαχανικά, όχι λάδι ) παρατηρείται μόνο μια μικρή διαφοροποίηση στα μακροστοιχεία της ενεργειακής πρόσληψης, δηλαδή κατά την νηστεία αυξάνεται η πρόσληψη ενέργειας που προέρχεται από υδατάνθρακες και μειώνεται αυτή που προέρχεται από λίπη και πρωτείνες. Η μείωση του λίπους και ειδικά του κορεσμένου (που προέρχεται από τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα κρέατα), πραγματικά μας αποτοξινώνει συμβάλλοντας στην βελτίωση της υγείας μας. Ωστόσο, ιδιαίτερα την προσοχή μας θα πρέπει να την εστιάσουμε σε αυτούς που δεν τρώνε ψάρι, μειώνοντας έτσι την πρόσληψη στο διαιτολόγιό τους των περίφημων πλέον ω-3 λιπαρών οξέων, και πιο συγκεκριμένα του DHA και του EPA. Τα δύο αυτά λιπαρά οξέα θεωρούνται απαραίτητα για την καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος και της πνευματικής μας ανάπτυξης και η έλλειψή τους προκαλεί νευρικές διαταραχές και κατάθλιψη. Κανείς βέβαια δεν ισχυρίζεται πως τέτοια φαινόμενα συμβαίνουν σε αυτούς που νηστεύουν, ωστόσο δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε την πιθανότητα σε αυτούς που είτε νηστεύουν για μεγάλο χρονικό διάστημα είτε/ και είχαν προ νηστείας χαμηλές προσλήψεις σε ω-3 λιπαρά οξέα. Ποιο είναι το κύριο πλεονέκτημα της νηστείας; Το μεγάλο όμως διατροφικό πλεονέκτημα της νηστείας είναι η αυξημένη κατανάλωση φυτικών ινών. Έτσι, ενώ η μέση κατανάλωση φυτικών ινών στις αναπτυγμένες χώρες είναι γραμ./ μέρα με RDA (μέση ημερήσια διαιτητική πρόσληψη) 30γραμ. τη μέρα παρατηρήθηκε ότι λόγω της αυξημένης κατανάλωσης φρούτων λαχανικών και οσπρίων φτάνει τα γραμ τη μέρα. Είναι γνωστό πως οι φυτικές ίνες μειώνουν τα επίπεδα λιπιδίων και γλυκόζης στο αίμα, συμβάλλουν στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας και προφυλάσσουν από ορισμένες μορφές καρκίνου. Επίσης, με την αυξημένη κατανάλωση λαχανικών, φρούτων, ακατέργαστων δημητριακών και λαδιού (κυρίως ελαιολάδου) θωρακίζουμε τον οργανισμό μας με καροτίνες (β-καροτίνη,λικοπίνη ), βιοφλαβονοειδή (κουερσιτίνη)και βιταμίνες που είναι γνωστά πλέον για την αντιοξειδωτική τους δράση και την τόνωση του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Τι συμβαίνει με την έλλειψη διαφόρων θρεπτικών συστατικών που παρατηρούνται κατά τη νηστεία;

31 Η μειωμένη πρόσληψη πρωτείνης δεν επηρεάζει το ισοζύγιο αζώτου του οργανισμού, ειδικά όταν γίνεται για μικρό χρονικό διάστημα. Η μη κατανάλωση κρέατος σχετίζεται με τη μειωμένη πρόσληψη σιδήρου. Είναι γνωστό πως ο σίδηρος που υπάρχει στο φυτικό βασίλειο έχει χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα, δηλαδή απορροφάται σε μικρές ποσότητες, εξαιτίας ορισμένων συστατικών (π.χ φυτικό οξύ, τανίνες) που υπάρχουν στις τροφές αυτές. Δεν είναι όμως ο σίδηρος επίσης η βιταμίνη β-12 και το φυλλικό οξύ, δυο βιταμίνες που σχετίζονται με την ανάπτυξη των ερυθροκυττάρων, προσλαμβάνονται και αυτές σε μικρές ποσότητες γιατί κατά κύριο λόγο βρίσκονται στο ζωικό βασίλειο. Έτσι, για τα τρία αυτά στοιχεία: σίδηρο, β12, φυλλικό οξύ, παρατηρούνται χαμηλές συγκεντρώσεις τους στο αίμα σε παρατεταμένη νηστεία. Συμπτώματα δεν εμφανίζονται απαραιτήτως αν δεν υπάρχει προ νηστείας μειωμένη πρόσληψή τους ή δεν έχουμε αυξημένες απώλειες σιδήρου κατά τη διάρκεια της νηστείας (π.χ αιμορραγίες, έμμηνος ρύση). Συμπερασματικά, ειδικότερα για τις γυναίκες που νηστεύουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και για να αποφευχθούν η εύκολη κόπωση, οι ζαλάδες και η αδυναμία, θα πρέπει να καταναλώνονται όσπρια, δημητριακά (συνήθως είναι εμπλουτισμένα με σίδηρο), ενώ πολύ καλή πηγή αποτελούν και τα θαλασσινά. Επίσης, θα πρέπει να αυξήσουμε την πρόσληψη βιταμίνης C που αυξάνει την απορρόφηση σιδήρου. Συμπερασματικά πόσο ωφέλιμη ή επικίνδυνη είναι η νηστεία; Αναμφίβολα λοιπόν, η νηστεία όταν γίνεται για μικρό χρονικό διάστημα συμβάλλει πραγματικά στη σωματική μας αποτοξίνωση. Ιδιαίτερη προσοχή και τη γνώμη του ειδικού χρειαζόμαστε όταν νηστεύουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί στερούμε από τον οργανισμό μας ορισμένα δυσαναπλήρωτα θρεπτικά συστατικά που κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να είναι επικίνδυνα.

32 ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΗΘΗ-ΕΘΙΜΑ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Σουηδικά κεφτεδάκια Τι χρειαζόμαστε: 250γ ρ κιμα μοσχαρισιο 250 γρ κιμα χοιρινο 1 ξερο κρεμμυδι τριμμενο 1 αβγο ελαφρα χτυπημενο 1/2 φλ. ψιχα τριμμενη 1 κ.γ. κοφτη αλατι 1/2 κ.γ. πιπεροριζα 1/4 κ.γ. μσχοκαρυδο 1/2 κ.γ. πιπερι 1 κ.σ. λιωμενο ασπρο βουτυρο Για τη σαλτσα θα χρειαστειτε 3 κ.σ. ξηρο κρασι 2 κ.σ. αλευρι 2 φλ. ζωμο απο κρεας 1/2 φλ. κρεμα γαλακτος Πως το κάνουμε: 1. Αναμυγνειω καλα ολα τα υλικα 2. Πλαθω το κιμα σε μικρα μπαλλακια βρεχοντας τα χερια μου σε νερο 3. Τα βαζω στη καταψυξη 30 λεπτα

33 4. Αλοιφω ελαφρα ενα καλο αντικολλητικο ταψι με λιγο λαδι και το βαζω στο φουρνο αδειο 5. Προθερμαινω στους 220, βγαζω προσεκτικα το ζεστο ταψι και ριχνω τα κεφτεδακια 6. Τα ψηνω γυρω στα 10 λεπτα (να γινουν σκουρα καφε) και τα αδειαζω σε πιατελα 7. Βαζω το ταψι πανω σε αναμμενο ματι κουζινας (πιανουμε προσεκτικα να μη καουμε)και ριχνουμε με τη σειρα τα υλικα της σαλτσας 8. Ανακατευουμε με το συρμα, σε χαμηλη φωτια ώσπου να δεσει 9. Αν θελουμε τη περιχυνουμε στα κεφτεδακια ή τη σερβιρουμε χωριστα Λίγα μυστικά ακόμα Στο διαστημα που ψηνονται τα κεφτεδακια τ ανακατευω 2-3 φορες, κουνωντας το ταψι. Ινδικό Κοτόπουλο Βομβάης Τι χρειαζόμαστε: 500 γραμ. στήθος κοτόπουλου, κομμένο σε κύβους 2 κονσέρβες ντοματάκι ψιλοκομμένο 2 κουτ. σούπας πελτέ ντομάτας 1 μέτριο κρεμμύδι ψιλοκομμένο 7 σκελίδες σκόρδο ψιλοκομμένες ½ κουτ. γλυκού πιπέρι καγιέν σε σκόνη ½ κουτ. γλυκού Γκαράμ Μασάλα Αλάτι (όσο θέλετε εσείς) 5 κουτ. σούπας ελαιόλαδο ¾ κουτ. γλυκού κύμινο σε κόκκους ¾ κουτ. γλυκού μαύρο πιπέρι σε κόκκους 1 ξυλαράκι κανέλλας 2 αποξηραμένα φύλλα δάφνης

34 Πως το κάνουμε: 1. Σε ένα μεγάλο, βαθύ και φαρδύ τηγάνι - φροντίστε να έχει και καπάκι - ζεσταίνετε το ελαιόλαδο. Ρίχνετε μέσα τους κόκκους των μπαχαρικών, το ξυλαράκι κανέλλας και τα φύλλα δάφνης και σωτάρετε ανακατεύοντας για περίπου 20 δευτερόλεπτα. Ρίχνετε μέσα το κρεμμύδι και το σκόρδο, και συνεχίζετε το σωτάρισμα μέχρι να ροδίσουν τα δύο τελευταία. 2. Ρυθμίζετε τη φωτιά σε χαμηλή ένταση. Προσθέτετε τους κύβους κοτόπουλου, τα ντοματάκια, τον πελτέ ντομάτας, το αλάτι και το πιπέρι καγιέν, ανακατεύετε καλά, σκεπάζετε το τηγάνι με το καπάκι του και, αφήνετε το φαγητό να σιγοβράσει για 30 λεπτά. 3. Μετά, σηκώνετε το καπάκι, προσθέτετε το γκαράμ μασάλα, ανακατεύετε καλά, βάζετε πάλι το καπάκι, αυξάνετε τη φωτιά στη μεσαία ένταση και βράζετε για 10 λεπτά ακόμα. Λίγα μυστικά ακόμα Το Γκαράμ Μασάλα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μπαχαρικά της Ινδικής κουζίνας. Μπορείτε να το βρείτε έτοιμο στα καταστήματα μπαχαρικών ή ειδών ασιατικής κουζίνας, όμως ο Ajay μου έμαθε πώς να το φτιάχνω, οπότε, αν θέλετε, μπορείτε να το φτιάξετε κι εσείς πολύ εύκολα (η συνταγή θα ανέβει τις επόμενες μέρες). Το φαγητό αυτό ταιριάζει «σαν τον τέντζερη με το καπάκι» με ρύζι μπασμάτι, στο οποίο (αν θέλετε), θα προσθέσετε στο νερό που θα βράσει λίγο κρόκο Κοζάνης (ή κουρκουμά σε σκόνη - το αντίστοιχο Ινδικό σκεύασμα που θα δώσει υπέροχο κίτρινο χρώμα), σταφίδες και, μαζί με το αλάτι, θα βάλετε και 1 κουτ. γλυκού ζάχαρη, για ποιο αυθεντική Ινδική γεύση!(βλέπε φωτό). Αν όμως δεν θέλετε κάτι τέτοιο, φτιάξτε το σκέτο. Αν θέλετε, δοκιμάστε το! Καλή σας επιτυχία! ΚΡΗΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ Πολλοί μύθοι, όπως αυτοί του Μίνωα,του Μινώταυρου, της Αριάδνης,του Δαίδαλου, της Ευρώπης, γεννήθηκαν στο νησί της Κρήτης. Ο Μινωικός πολιτισμός, από τους πρώτους της Μεσογείου, μας κληρονόμησε στοιχεία ενός λαού με εκλεπτυσμένη κουλτούρα ακόμα και σε θέματα διατροφής, όπως φάνηκε από τις ανασκαφές των ανακτόρων της Μινωικής εποχής.μεγάλα πιθάρια για το λάδι,τις ελιές, τα δημητριακά, τα όσπρια,το μέλι,το κρασί. Στις εικονογραφικές μαρτυρίες βλέπουμε τον απίθανο κόσμο των κρητικών φυτών και βοτάνων. Οι νωπογραφίες της Κνωσσού, οι απεικονίσεις στα βάζα δηλώνουν ότι το λάδι και το κρασί ήταν τα απαραίτητα στοιχεία της καθημερινής ζωής.

35 Στο διάβα των αιώνων οι Κρητικοί διατήρησαν τις συνήθειες που κληρονόμησαν τρώγοντας ότι τους πρόσφερε η γη τους. διατροφικές Τα τελευταία χρόνια η κρητική διατροφή και η υγεία των κατοίκων της Κρήτης πήρε διαστάσεις, έγινε θέμα ερευνών,συζητήσεων, συνεδρίων, έγινε πρωτοσέλιδο σε εφημερίδες και ιατρικά περιοδικά. Τα συμπεράσματα των ερευνών στο διάστημα των τελευταίων 60 χρόνων δείχνουν πράγματι, ότι η Κρητική δίαιτα βοηθά στη διατήρηση της καλής υγείας. Γεννήθηκε λοιπόν ένας νέος μύθος ; ο μύθος της Κρητικής διατροφής ; Για να απαντήσουμε σ' αυτό ας δούμε συνοπτικά κάποιες από τις έρευνες που έγιναν και αφορούν την κρητική διατροφή. Το 1947 το Ίδρυμα Rokfeler ήρθε στην Κρήτη για να δει σε τι κατάσταση βρισκόταν οι νησιώτες μετά τον πόλεμο και διαπίστωσε το πολύ καλό επίπεδο της υγείας τους. Οι κρητικοί ήταν κατά 90% υγιέστεροι σε σύγκριση με τον Αμερικάνικο λαό. Αν και ο ιατρικός κόσμος χρειάστηκε πολύ καιρό να κατανοήσει τις συνέπειες αυτών των ευρημάτων, είχε μόλις σκοντάψει πάνω στις βασικές αρχές της Κρητικής Διατροφής. Δέκα χρόνια αργότερα η μελέτη των επτά (7) χωρών την οποία επινόησε και διηύθυνε ο Δρ Ancel Keys, ειδικός καρδιολόγος από τη Μινεσότα έκανε την Κρήτη διάσημη. Μελέτησε 7 διαφορετικές χώρες Ολλανδία, Φιλανδία, Ιαπωνία, Η.Π.Α & τις Μεσογειακές Χώρες Ιταλία, Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα,από την Ελλάδα την Κρήτη και την εξευρωπαϊσμένη Κέρκυρα. Από όλες τις ομάδες που παρακολουθήθηκαν οι ομάδες της Ιταλίας και της Γιουγκοσλαβίας παρουσίασαν χαμηλότερη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα σε σχέση με τις ομάδες της Β. Ευρώπης και των Η.Π.Α, αλλά εκείνο το οποίο τους εξέπληξε ήταν τα αποτελέσματα της ομάδας της Κρήτης, η οποία είχε το χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας,ανεξάρτητα από την αιτία θανάτου. Η Έρευνα συνεχίστηκε και το 1991 ο Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης ανέλαβε την επανεξέταση των ατόμων που είχαν λάβει μέρος

36 στην έρευνα πριν 31 χρόνια και διαπιστώθηκε ότι στην Κρήτη οι επιζώντες ήταν το 50% της αρχικής ομάδας, ενώ στην Φιλανδία δεν υπήρχαν επιζώντες. Ακόμη και σε σύγκριση με τους Ιάπωνες (διατρέφονται με σογιέλαιο και ψάρια), το ποσοστό θνησιμότητας των Κρητικών μειώνονταν στο μισό παρόλο που η δίαιτα της Κρήτης περιείχε τρεις φορές περισσότερη λιπαρή ύλη από την Γιαπωνέζικη διατροφή. Εκείνο το οποίο προσδιόρισε σίγουρα η μελέτη είναι ότι η διατροφή με κεκορεσμένα λιπαρά συνδέεται άμεσα με την θνησιμότητα που οφείλεται σε στεφανιαία νόσο. Στη δίαιτα όμως της Κρήτης υπήρχε κάτι το μοναδικό το οποίο εκείνη την εποχή η ιατρική κοινότητα δεν μπορούσε να προσδιορίσει και προτιμούσε να αποδώσει την προστασία του πληθυσμού περισσότερο στον τρόπο διαβίωσης (έλλειψη στρες, μόλυνση περιβάλλοντος κ.λ.π ) παρά στις διατροφικές συνήθειες. Για να επαληθεύσουν το φαινόμενο αυτό μετέφεραν τις διατροφικές συνήθειες σε άλλο πλαίσιο. Συγκεκριμένα στην Λυών ο Γάλλος γιατρός Σερζ Ρενώ πραγματοποίησε μια καρδιολογική έρευνα σταθμό στα έτη με δύο ομάδες καρδιοπαθών ασθενών και δύο διαιτολόγια. Το ένα ήταν το διαιτολόγιο που συνιστούσε η Αμερικάνικη Καρδιολογική Εταιρεία και το άλλο, ένα νέο διαιτολόγιο που είχε ως πρότυπο την Κρητική Διατροφή. Τα κλινικά αποτελέσματα της έρευνας έγραψαν ιστορία. Οι θάνατοι καρδιοπαθών που τρέφονταν με το κρητικό διαιτολόγιο ήταν πολύ λιγότεροι από αυτών που ακολούθησαν το διαιτολόγιο της Αμερικάνικης Καρδιολογικής εταιρείας. Συμπέρασμα αυτής της μελέτης : Οι διατροφικές συνήθειες επηρεάζουν την καλή εξέλιξη της υγείας άσχετα από τον τρόπο διαβίωσης. Αυτό επιβεβαιώνεται με έρευνες σε πληθυσμούς μεταναστών των λαών της Μεσογείου σε Αυστραλία και Αμερική. Και οι μελέτες και οι έρευνες συνεχίζονται. Αλλά οι Κρητικοί δεν χρειάζεται να ανατρέξουν σε μελέτες και διαιτητικές συμβουλές. Αρκεί να θυμηθούν το τραπέζι των γονιών και των παππούδων τους. Πολλά άγρια χόρτα,λαχανικά, ελιές, όσπρια, ζυμωτό μαύρο ψωμί, μέλι, κόκκινο κρασί, περιστασιακά κρέας και γαλακτοκομικά. Για επιδόρπιο εποχιακά φρούτα. Καρύδια συνόδευαν την τσικουδιά τους, καρύδια με μέλι (χαρακτηριστικό γαμήλιο κέρασμα), μουσταλευριά και ξεροτήγανα ήταν τα συνηθισμένα τους γλυκά. Μοναδική λιπαρή ύλη το ελαιόλαδο. Το χρησιμοποιούσαν για μαγείρεμα, για σαλάτες ακόμα και πάνω στο ψωμί για πρωινό. ο ίδιος ο Keys διαπιστώνει " πόσο

37 λάδι τρώνε θεέ μου! ", Θα μπορούσε άραγε να είναι η χρήση του ελαιολάδου η κύρια αιτία της αξιοσημείωτης υγείας των Κρητικών ;. Η λαϊκή σοφία λέγει σε μια μαντινάδα " Που τρώει λάδι και ψωμί (γ)ή λαδωτό πιτάρι, δεν τον(ε) πιάνου οι σαϊτιές του χαρομακελάρη". Γι αυτό στην προσπάθεια μας να αποκωδικοποιήσουμε την λεγόμενη Κρητική Δίαιτα δηλ. τον τρόπο διατροφής των Κρητικών σε παλαιότερες εποχές, ας ξεκινήσουμε από το ελαιόλαδο. Το ελαιόλαδο αποτελείται κατά 99% από λιπαρά οξέα υπό μορφή τριγλυκεριδίων. Το κυριότερο οξύ είναι το ελαϊκό ( 18:1 ω-9 ) λιπαρό οξύ,ενώ σε μικρότερα ποσοστά είναι το λινελαϊκό οξύ (18:2 ω-6) και λινολενικό οξύ (18:3 ω-3). Εκτός από τα λιπαρά οξέα περιέχει άλλες ουσίες όπως : Τον υδρογονάνθρακα σκουαλένιο, αντιοξειδωτική ουσία, πρόδρομο βιοσύνθεσης στερολών, σε περιεκτικότητα (1,5 mg / Kr ), μεγαλύτερη από τα άλλα λάδια φυτικής προέλευσης. Επίσης περιέχει και άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες όπως φαινόλες και τοκοφερόλες. Οι τελευταίες δρουν και ως βιταμίνες με την πιο δραστικά βιολογική μορφή την α- τοκοφερόλη ή βιταμίνη - Ε. Ακόμα περιέχει καροτενοειδή όπως β- καροτένιο, ξανθοφύλλη, λυκοπένιο και στερόλες, κυρίως β- σιτοστερόλη. Η σύσταση του ελαιολάδου αποτελεί ένα μοναδικό συσχετισμό μονοακορέστων, πολυακορέστων και κεκορεσμένων λιπαρών οξέων, που σε συνδυασμό με τα περιεχόμενα αντιοξειδωτικά προσδίδουν στο ελαιόλαδο μοναδικές ιδιότητες σε σχέση με άλλα έλαια. Έτσι ενώ το ελαιόλαδο περιέχει μικρή ποσότητα πολυακορέστων,σε σύγκριση με άλλα φυτικά έλαια ή τα ιχθυέλαια, περιέχει τα απαραίτητα για την ανάπτυξη και την προαγωγή της υγείας οξέα,όπως είναι το λινελαϊκό ω-6 και το λινολενικό ω-3 και μάλιστα σε πολύ καλή αναλογία μεταξύ τους (η αναλογία λινολενικού/λινελαϊκού είναι παρόμοια με αυτή του μητρικού γάλακτος). Τα ω-3 και ω-6 είναι απαραίτητα γιατί δεν μπορεί να τα συνθέσει ο οργανισμός και πρέπει να τα πάρει από την τροφή. Μεγάλες ποσότητες από ω-6 είναι βλαπτικές γιατί είναι ουσίες ευαίσθητες σε οξειδώσεις. Οι οξειδώσεις τις μετατρέπουν σε υπεροξείδια και ελεύθερες ρίζες που είναι επικίνδυνες για τον οργανισμό. Η παραπάνω σύσταση και η παρουσία αντιοξειδωτικών κάνει το ελαιόλαδο ιδιαίτερα ανθεκτικό στις οξειδώσεις, ιδιότητα που δεν έχουν τα σπορέλαια, το οποία συστήνονταν παλιότερα για πρόληψη καρδιαγγειακών προβλημάτων.

38 Το ελαιόλαδο βρέθηκε ότι επιδρά ευεργετικά στην πρόληψη του εμφράγματος του μυοκαρδίου, γιατί έχει αντιαθηρογόνες και αντιθρομβωτικές ιδιότητες. Οι ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου περιλαμβάνουν, πρώτον τη μείωση της LDL χοληστερόλης και την προστασία της από την οξείδωση, λόγω της μικρής περιεκτικότητας του σε πολυακόρεστα και της παρουσίας αντιοξειδωτικών, (η οξειδωμένη μορφή είναι πιο αθηρογόνος ) και δεύτερον τη διατήρηση ή αύξηση της HDL. Το ελαιόλαδο δεν είναι ευαίσθητο στην υπεροξείδωση και έτσι προφυλάσσει από κυτταρικές βλάβες και βλάβες των νευρώνων που προκαλούνται από ελεύθερες ρίζες. Μεγάλο πλεονέκτημα της κρητικής δίαιτας ήταν η απουσία trans λιπαρών οξέων. Τα βλαβερά αυτά λιπαρά οξέα στην κρητική δίαιτα δεν περιέχονται ούτε στο 0,1% της ημερήσιας ενέργειας, ενώ στη σύγχρονη ''πλαστική '' διατροφή μας ξεπερνούν το 4%. Στις μελέτες της σύστασης του λιπώδους ιστού των Κρητικών παρουσιάζεται μεγάλη περιεκτικότητα σε α- λινολενικό οξύ που δεν δικαιολογείται από την κατανάλωση ελαιολάδου. Η ρτεμις Σιμοπούλου Ελληνίδα ερευνήτρια στην Αμερική ανέλυσε χορταρικά που συνηθίζουν να τρώνε στην Κρήτη και ειδικά για τη γλιστρίδα βρήκε ότι περιέχει 150 mg / Kr α- λινολενικού δηλ. 15 φορές πάνω από τα μαρούλια του Εμπορίου. Όλα τα φυλλώδη λαχανικά, τα όσπρια αλλά και τα αρωματικά φυτά όπως το μάραθο είναι πλούσια σε λινολενικό οξύ,τα αυγά από κότες ελευθέρας βοσκής περιέχουν 20 % περισσότερο λινολενικό από αυτά των πτηνοτροφείων. Το ίδιο ισχύει και για άλλα ζώα ελεύθερης βοσκής. Μια άλλη σπουδαία πηγή λινολενικού οξέος είναι οι ξηροί καρποί και ειδικά τα καρύδια. Η κρητική δίαιτα περιλάμβανε μεγάλες ποσότητες από χόρτα και λαχανικά και κυρίως άγρια χόρτα, τα οποία κατανάλωναν ωμά, σε σαλάτες, σε πίττες και πιτάκια ή μαγειρεμένα με διάφορους τρόπους ακόμα και με κρέας ανάλογα με την εποχή.