ΘΕΜΑ : Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : Κακία Μαρία

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΜΑ : ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : Κακία Μαρία ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : Δρ. Μοίρα Πολυξένη ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2004

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.. 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 ΕΝΟΤΗΤΑ 1η: Η ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Γεωγραφική Θέση και Μορφολογία Φυσικοί Τουριστικοί Πόροι Ορεινοί Όγκοι Δάση Νησιά Περιοχές Ειδικής Προστασίας Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους Ανθρωπογενείς Τουριστικοί Πόροι Το Οικιστικό Περιβάλλον Παραδοσιακοί Οικισμοί Αρχαιολογικοί Χώροι Μνημεία Πολιτισμικό Κεφάλαιο, Ήθη, Έθιμα Υποδομές της περιοχής Μεταφορικές Υποδομές Υποδομές Υγείας και Πρόνοιας Τουριστικές και Πολιτιστικές Υποδομές Κοινωνικά Στοιχεία της Περιοχής Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Κοινωνικά Χαρακτηριστικά Πληθυσμού Παραγωγικές Δραστηριότητες που ασκούνται στην περιοχή ΕΝΟΤΗΤΑ 2η : Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ Περιγραφή της Τουριστικής Περιόδου στην Κέρκυρα Δραστηριότητες Τουρισμού / Αναψυχής στην Κέρκυρα Επιπτώσεις του Τουρισμού ΕΝΟΤΗΤΑ 3η : ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟ Έννοια του Αγροτουρισμού Χαρακτηριστικά Αγροτουρισμού Είδη Αγροτουριστικών Καταλυμάτω Πλεονεκτήματα Αγροτουρισμού Δυσμενείς επιπτώσεις από τον Αγροτουρισμό Προφίλ Αγροτουριστών Παρελθόν, παρόν και μέλλον Αγροτουρισμού 44 1

3 ΕΝΟΤΗΤΑ 4η: ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Εντοπισμός Zωνών Αγροτικού Τουρισμού Ζώνες Ώριμης Τουριστικής Ανάπτυξης Ζώνες Δυναμικής Τουριστικής Ανάπτυξης Ζώνες Αναξιοποίητες Παρουσίαση των περιοχών Αγροτικού Τουρισμού. 50 ΕΝΟΤΗΤΑ 5η: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Σχεδιαζόμενες Παρεμβάσεις στο Γ ΚΠΣ ΠΕΠ ΟΠΑΑΧ Περιοχές NATURA.. 59 ΕΝΟΤΗΤΑ 6η: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Επιμέρους Μορφές Αγροτουρισμού που μπορούν να αναπτυχθούν Οικοτουρισμός (φυσιολατρικός) Οικολογικός Τουρισμός Πολιτισμικός (ή μορφωτικός τουρισμός) Τουρισμός ειδικών δραστηριοτήτων Θρησκευτικός Τουρισμός Ενδιαφέρον από ελληνικές και ξένες αγορές για Αγροτουρισμό.. 70 ΕΝΟΤΗΤΑ 7η: ΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΜΟΡΦΩΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Αειφορική Τουριστική Ανάπτυξη Προτάσεις Πρωτοβουλία LEADER ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 80 ΕΠΙΛΟΓΟΣ.. 84 ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 85 2

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η επιλογή του θέματος της πτυχιακής μου εργασίας, έγινε αρχικά με κάποια σχετική επιφύλαξη καθώς επρόκειτο για ένα θέμα πρωτότυπο και πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την Κέρκυρα ως αγροτουριστικό προορισμό, οι αναφορές γενικότερα για τον αγροτουρισμό ήταν ελάχιστες έως και μηδαμινές. Στη συνέχεια όμως, συγκεντρώνοντας πληροφορίες και αναπτύσσοντας το θέμα, άρχισα να ανακαλύπτω πόσο ενδιαφέρον είχε. Μου δόθηκε η ευκαιρία να δω τον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα από μια διαφορετική σκοπιά και να γνωρίσω αρκετά πράγματα που μέχρι σήμερα αγνοούσα για το νησί αυτό που τόσο αγαπώ. Θα ήθελα πριν προχωρήσω να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με βοήθησαν όλο το διάστημα της προετοιμασίας αυτής της εργασίας. Ειδικότερα όμως θα ήθελα να ευχαριστήσω: την οικογένειά μου, για την συμπαράσταση και υποστήριξή τους σε κάθε βήμα μου την επιβλέπουσα καθηγήτρια της πτυχιακής μου εργασίας, κυρία Μοίρα Πολυξένη, για την παρότρυνσή της να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα και την άψογη συνεργασία μας τον κύριο Νικόπουλο Δημήτρη, από την ΑΓΡΟΚ ΑΕ, για την πολύτιμη βοήθεια του, και τέλος, έναν άνθρωπο πολύ σημαντικό στη ζωή μου, που με την αγάπη και κατανόησή του, με ενθαρρύνει σε κάθε μου κίνηση 3

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σήμερα αρχίζει να γίνεται συνείδηση ότι η ανάπτυξη των ήπιων μορφών τουρισμού, όπως ο τουρισμός στον αγροτικό χώρο και ιδιαίτερα ο αγροτουρισμός, που χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία του σεβασμού στον άνθρωπο και το περιβάλλον, είναι οι πλέον κατάλληλες μορφές τουρισμού που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη στήριξη του αγροτικού χώρου και στη χρησιμοποίηση αναξιοποίητων ανθρώπινων πόρων δημιουργώντας δυνατότητες αυταπασχόλησης. Η Κέρκυρα έχει από παλιά καθιερωθεί ως ένας προορισμός μαζικού παραθεριστικού τουρισμού. Όλες οι άμεσα επωφελημένες περιοχές από τον τουρισμό είναι οι παραθαλάσσιες περιοχές. Οι κάτοικοι του νησιού δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη των περιοχών αυτών, αμέλησαν την κερκυραϊκή ύπαιθρο η οποία είναι εξίσου εντυπωσιακή όσο και οι παραλίες της και χρίζει κι αυτή ανάπτυξης και αξιοποίησης. Στόχος, αυτής της εργασίας είναι να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά του αγροτουρισμού στην Κέρκυρα και πιο συγκεκριμένα στις ορεινές περιοχές του νησιού καθώς και στις μειονεκτικές περιοχές που είναι γεωγραφικά εφαπτόμενες με τις ορεινές, ώστε να αναδειχθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα ιδιαίτερα φυσικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά στοιχεία της περιοχής, να αξιοποιηθούν οι υφιστάμενες υποδομές και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη νέων υποδομών και την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, προς την κατεύθυνση της ανάδειξης και διατήρησης της ταυτότητας και της βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής. Οι συλλογή των πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκαν αντλούνται κυρίως από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, όπως συνεντεύξεις, έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, καθώς και προσωπικές γνώσεις και εμπειρία. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο λόγος που η εργασία δε διαθέτει πλούσια βιβλιογραφία είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, το γεγονός ότι κατά κύριο λόγο η συλλογή των στοιχείων προέρχεται από προσωπικές συνεντεύξεις από αρμόδιους τοπικούς φορείς και προσωπική έρευνα. Η εργασία αποτελείται από επτά ενότητες. Στην πρώτη ενότητα γίνεται αναφορά στη γεωγραφική θέση της Κέρκυρας, τους υπάρχοντες φυσικούς και ανθρωπογενείς τουριστικούς πόρους, τις υποδομές του νησιού, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού και τις ασκούμενες παραγωγικές δραστηριότητες. Στη δεύτερη ενότητα περιγράφεται σε γενικές γραμμές ο τουρισμός στην Κέρκυρα, ενώ στην τρίτη εισάγουμε την έννοια και τα χαρακτηριστικά του αγροτουρισμού όπως αυτός αντιλαμβάνεται γενικότερα. Στη συνέχεια, στην τέταρτη ενότητα αξιολογούνται οι αγροτουριστικές ζώνες της Κέρκυρας. Οι περιοχές δηλαδή εκείνες που δίνονται προς αγροτουριστική ανάπτυξη και για τις οποίες στην εργασία αυτή, θα αναφερόμαστε ως «περιοχές παρέμβασης». 4

6 Στην πέμπτη ενότητα αναφέρουμε κάποια προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ (3 ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης) για το νομό της Κέρκυρας και τις περιοχές Natura, περιοχές δηλαδή μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας. Στην έκτη και προτελευταία ενότητα προσδιορίζονται διάφορες προοπτικές και τάσεις στην περιγραφόμενη περιοχή και παρουσιάζεται το ενδιαφέρον από ξένες αγορές για διακοπές αγροτουριστικού ενδιαφέροντος. Τέλος, στην έβδομη ενότητα παρατίθενται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτήν την εργασία καθώς και ορισμένες προτάσεις που κατά τη γνώμη μου, θα μπορούσαν να συντελέσουν στην αξιοποίηση του αγροτικού τουρισμού στην Κέρκυρα. 5

7 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 η : Η ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 6

8 1.1 Γεωγραφική Θέση και Μορφολογία Η Κέρκυρα βρίσκεται στο βόρειο άκρο του Ιονίου Πελάγους, στην είσοδο της Αδριατικής θάλασσας. Είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί από το σύμπλεγμα των Ιονίων Νήσων (με πρώτη την Κεφαλονιά). Μαζί με τα Διαπόντια Νησιά (Οθωνοί, Ερείκουσα, Μαθράκι) στα ΒΔ της και τους Παξούς στα ΝΑ της, σχηματίζει ιδιαίτερο νομό. Έχει έκταση περίπου 592 τ.χ. Το μήκος της φτάνει τα 60 χ.λ.μ., ενώ το πλάτος της κυμαίνεται από 4 έως 30 χ.λ.μ. Ο πλυθησμός της ανέρχεται περίπου σε κατοίκους και έρχεται πρώτη σε πληθυσμό απ όλα τα νησιά του Ιονίου. Γεωλογικά το νησί έχει μεγάλη συγγένεια με την απέναντι στεριά, με την οποία ήταν ενωμένο και αργότερα χωρίστηκε από μια σειρά κατακρημνίσεων. Το μεγαλύτερο τμήμα το διασχίζουν τρεις βουνοσειρές. Το βορειότερο και πλατύτερο κομμάτι της Κέρκυρας καλύπτεται από την υψηλότερη βουνοσειρά, με σημαντικότερες τις κορφές του Παντοκράτορα (ύψος 914 μ.), του Στραβοσκιάδη (ύψος 849 μ.) και της Βίγλας (ύψος 782 μ.). Ανάμεσα στις βουνοσειρές σχηματίζεται το λιβάδι του Ρόπα και η κοιλάδα της περιοχής Λευκίμμης (στα νότια). Αυτές είναι και οι κυριότερες του νησιού. Επειδή δεν έχει μεγάλη έκταση κι επειδή το έδαφος δε σχηματίζει μεγάλες και ψηλές βουνοσειρές, η Κέρκυρα δε διαθέτει ποτάμια αξιόλογα. Ωστόσο οι τακτικές και πυκνές χειμωνιάτικες βροχές σχηματίζουν μερικούς χείμαρρους (Μεσογγής, Μεγαλοπόταμος, Τυφλοπόταμος, κ.ά.) Από το βορρά προς το νότο η ακτογραφία είναι ανώμαλη. Κυριότεροι όρμοι είναι οι : Ύψος, Γαρίτσα, η λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου, του Μαντουκιού, κ.ά. Η ανώμαλη ακτογραφία έχει ευνοήσει το σχηματισμό διαφόρων ακρωτηρίων, όπως της Αγ. Αικατερίνης (στα βόρεια), το Κεφάλι (στη δυτική ακτή) και τα ακρωτήρια Ασπροκάβου και Λευκίμμης (στα νότια). Τριγύρω στην Κέρκυρα υπάρχουν διάφορα νησάκια. Σπουδαιότρα είναι το νησάκι Βίδο, το παλιό Λαζαρέτο, και το χαριτωμένο Ποντικονήσι. Η πυκνότατη βλάστηση με τη μεγάλη ποικιλία σε χρώμα και είδος, οφείλεται στο ήπιο κλίμα του νησιού και στο υψηλό, για τα ελληνικά δεδομένα, ποσοστό υγρασίας, λόγω των συχνών βροχοπτώσεων ετήσιο ύψος 1260 χιλιοστά, απ τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα κατά τους μήνες Νοέμβριο ως Φεβρουάριο. Η καλοκαιρινή ζέστη μετριάζεται από την υγρασία (μέση μέγιστη θερμοκρασία 7

9 Ιουλίου 27 ο C, ενώ οι χειμώνες είναι πιο ήπιοι με μέση ελάχιστη θερμοκρασία Ιανουαρίου 10 ο C. 1.2 Φυσικοί Τουριστικοί Πόροι Ορεινοί όγκοι Ο σημαντικότερος ορεινός όγκος στο βόρειο τμήμα της περιοχής παρέμβασης είναι το όρος του Παντοκράτορα με ύψος 914 μ. Στην περιοχή αυτή υπάρχει ποικιλία δασικών και λιβαδικών οικοσυστημάτων, θαμνώνων και χασμόφυτων κοινωνιών. Δυτικά του Παντοκράτορα στην περιοχή Γύρου (Καστελάνοι), βρίσκεται η κορυφή της Βίγλας με υψόμετρο 782 μ., ενώ στο κεντρικό τμήμα του νησιού εντοπίζεται η κορυφή των Άγιων Δέκα με ύψος 529 μ. Τέλος στο νότιο τμήμα, παρά το πεδινό του τοπίου βρίσκεται η κατάφυτη κορυφή του Χλωμού με ύψος 930μ Δάση Το νησί της Κέρκυρας στην μεγαλύτερη έκτασή του είναι προικισμένο με πλούσιες δασικές εκτάσεις που καλύπτουν το 5,6 % της συνολικής του έκταση ( στρέμματα). Τα σημαντικότερα δάση της περιοχής παρέμβασής βρίσκονται στις περιοχές του, Σωκρακίου, Σκριπερού, Κορακιάνας, Κομπιτσίου, Ερμόνων, Βάτου, Αγ. Ματθαίου. Κανένα από αυτά δεν παρουσιάζει οικονομική σημασία εκμετάλλευσης εκτός από την παραγωγή και απόληψη ξύλου και δασοκομικών προϊόντων η οποία είναι πολύ μικρή και αφορά κυρίως κυπαρίσσια. Τα έργα αντιπυρικής προστασίας και αναδασώσεις, με σκοπό τη βελτίωση των υποβαθμισμένων δασών και τη διαμόρφωση χώρων αναψυχής, είναι οι μόνες δασοπονικές εργασίες που γίνονται. Η σημαντικότερη πρόσοδος για τη Δασική Υπηρεσία είναι το κυνήγι και οι άδειες 8

10 κυνηγίου. Υπάρχουν τέλος, δύο καταφύγια θηραμάτων στην περιοχή του Παντοκράτορα, του Δήμου Θιναλίων και στην περιοχή Αγ. Ματθαίου, του Δήμου Μελιτειέων Νησιά Στην περιοχή παρέμβασης υπάγονται τα Διαπόντια νησιά, Οθωνοί, Ερείκουσσα και Μαθράκι, που χωροθετούνται στα βόρεια των ακτών της Κέρκυρας σε απόσταση 7.5, 4.5 και 3 ναυτικά μίλια αντίστοιχα και προσφέρουν στον επισκέπτη την αδιατάραχτη γαλήνη. Όλη η βορειοδυτική πλευρά των νησιών διατρέχεται από ψηλούς βράχους και καταπράσινες μικρές πεδιάδες. Νότια της Κέρκυρας βρίσκονται το νησιωτικό σύμπλεγμα των Παξών και Αντίπαξων. Και τα δύο νησιά διαθέτουν εικόνες σπάνιας φυσικής ομορφιάς με δαντελωτά ακρογιάλια και παραδοσιακή Επτανησιακή αρχιτεκτονική. Όλη η δυτική πλευρά των Παξών είναι κρημνώδης ενώ εκπλήσσουν με την άγρια ομορφιά τους τα θαλασσινά σπήλαια και οι βράχοι που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος με καΐκι Περιοχές Ειδικής Προστασίας Υπάρχουν αρκετές περιοχές στο νησί της Κέρκυρας που εντάσσονται στο Διεθνές δίκτυο προστασίας NATURA 2000 (1). Αυτές είναι: 1. Η Λιμνοθάλασσα Αντινιώτη 2. Η Λιμνοθάλασσα Κορισσίων 3. Η Αλυκή Λευκίμμης 4. Η Παράκτια θαλάσσια ζώνη από Κανόνι έως Μεσογγή 5. Οι Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι Επιπρόσθετα, είναι χαρακτηρισμένοι από το ΕΚΒΥ (2) σημασίας οι παρακάτω Υγρότοποι: ως ιδιαίτερης 1. Λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου 2. Λίμνη Σκοτεινή 3. Λιμνοθάλασσα Βαρβάρας και Αγ. Στέφανος 9

11 1.2.5 Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Στην Περιοχή Παρέμβασης περιλαμβάνονται αρκετά θεσμοθετημένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλους που συμπληρώνουν την ιδιαιτερότητα του τοπίου των Ιονίων Νήσων. Ιδιαίτερης ομορφιάς είναι ο οικισμός της Περίθειας στο Β.Δ. άκρο της Κέρκυρας, που αποτελείται από 130 σπίτια Ενετικής Αρχιτεκτονικής και αρκετές αξιόλογες εκκλησίες με τοιχογραφίες, διατηρώντας σημαντικά στοιχεία της παλιάς πόλης. Ιδιαίτερο ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή που περιβάλλει το Αχίλλειο, νότια της πόλης της Κέρκυρας, αλλά και το παραδοσιακό χωριό Γαστούρι που εντοπίζεται σε δασώδη περιοχή, μόλις 2 χλμ. νοτιότερα. Στο δυτικό τμήμα του νησιού συναντάμε το χωριό Πέλεκας, ονομαστό για την εξαιρετική θέα του ηλιοβασιλέματος και την ομορφιά των χρωματιστών σπιτιών του. Νοτιοδυτικά, πάνω από το παραδοσιακό χωριό του Αγίου Ματθαίου, που είναι χτισμένο στους πρόποδες του ομώνυμου βουνού, υπάρχει μια καταπράσινη έκταση που αξίζει κανείς να επισκεφθεί. Εκτός από τις θεσμοθετημένες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους υπάρχει πλήθος άλλων αξιόλογων τοπίων που δεν προστατεύονται. Ενδεικτικά αναφέρουμε το δάσος των ελαιώνων στις Αλυκές, τον ύψους 20 μέτρων καταρράκτη των Νυμφών, την λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου, τον καταρράκτη των Κυπριανάδων με ύψος 15 μέτρα και τον εγκαταλελειμμένο οικισμό των Παλαιών Σινιών. Τέλος, υπάρχει πληθώρα αξιόλογων και ευαίσθητων οικοσυστημάτων όπως: 1. Λιμνοθαλάσσια: Άκολη και Βρωμολίμνη Κασσιόπης, ως βιότοπος της βίδρας 2. Λιμναία: Κουνούπεια, Γαϊδαράνα, Γαβρολίμνη 3. Ποτάμια: Τυφλός, Άγνος, Μεσογγής, Λευκίμμης, Ρόπα 10

12 1.3 Ανθρωπογενείς Τουριστικοί Πόροι (3) Το οικιστικό περιβάλλον Τα μεγαλύτερα οικιστικά κέντρα του νησιού, όπως η πόλη της Κέρκυρας, η Λευκίμμη και κάποια μεγάλα χωριά πλαισιώνονται από πυκνό δίκτυο οικισμών. Όσον αφορά την αρχιτεκτονική των οικισμών αυτών, εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι δέχθηκαν επιρροές από λαούς και πολιτισμούς που πέρασαν από το νησί τους προηγούμενους αιώνες. Σήμερα σώζονται κτίρια από τα Βυζαντινά χρόνια, πολλά από τα οποία διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Εκείνοι όμως που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους Κερκυραίους με την αρχιτεκτονική τους όσο και με τις άλλες μορφές τέχνης που ανέπτυξαν, ήταν οι Ενετοί. Η περίοδος της Ενετοκρατίας έχει καθορίσει την ταυτότητα του οικιστικού περιβάλλοντος μεταφέροντας την τεχνοτροπία της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Φυσικά τα τελευταία χρόνια χτίζονται σύγχρονα κτίρια από μπετόν, πολύ λίγα όμως από αυτά έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τα καθιστά αξιόλογα Παραδοσιακοί Οικισμοί Σε όλη την περιοχή παρέμβασης συναντούμε αξιόλογους παραδοσιακούς οικισμούς με ιστορικό, πολιτιστικό αλλά και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Ο πίνακας στην επόμενη σελίδα, αναφέρει αναλυτικά τους οικισμούς αυτούς: 11

13 Άγιοι Δέκα Γιμάρι Κυνοπιάστες Άγιος Μάρκος Δουκάδες Κυπριανάδες Άγιος Ματθαίος Ευρώπουλοι Κυπριανάδες Άγιος Προκόπιος Καβαλούρι Λάκωνες Άγιος Στέφανος Σινιών Καλάμι Λιαπάδες Αγραφοί Καλαφατιώνες Λουκάτα Σταυρού Άνω Γαρούνα Καμάρα Λάκωνες Αργυράδες Καστελλάνοι Μέσης Λιαπάδες Αυλιώτες Κατσιμάτικα Παξών Λουκάτα Σταυρού Βαρυπατάδες Κάτω Γαρούνα Μαγαζιά Παξών Βλαχάτικα Γιμαρίου Κέντρωμα Γιμαρίου Μέγγουλας Βλαχοπουλάτικα Κοκκοκύλας Σινιών Νυμφές Παξών Βυρός Κομιανάτα Σταυρού Πέλεκας Αρχαιολογικοί Χώροι Μνημεία Γαρδίκι (Άγιος Ματθαίος) Το κάστρο του Γαρδικίου οικοδομήθηκε τον 13ο αιώνα από το Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Άγγελο τον Β' και είναι χτισμένο σε σχήμα οκταγώνου με έναν ισχυρό πύργο σε κάθε γωνία. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα υπολείμματα αρχαίων τειχών στο εσωτερικό του. Αγγελόκαστρο (Κρήνη) Το Αγγελόκαστρο είναι το δυτικότερο φυλάκιο του Δεσποτάτου της Ηπείρου, στο οποίο ανήκε και η Κέρκυρα ως τα Κτήμα Καψοκαββάδη & Μπρεντάνου (Μπενίτσες) Στο κτήμα Καψοκαββάδη σώζονται ερείπια βίλλας με λουτρό, ρωμαϊκών χρόνων. Το κτίσμα διαθέτει στα ανατολικά μία μεγάλη αίθουσα, με είσοδο από βορρά και καμαροειδή στέγαση. Στα δυτικά ένα καμαροσκέπαστο διάδρομο, ενώ στα ΝΔ της πρώτης αίθουσας, ακόμη μια καμαροσκέπαστη αίθουσα. Βόρεια αυτής, δεξαμενή νερού. Άλλοι μεγάλοι χώροι αποκαλύφθηκαν μέσα στο γειτονικό κτήμα Μπρεντάνου. O χώρος μέσα στον οποίο σώζεται το μνημείο είναι ιδιωτικός, όμως το μνημείο είναι επισκέψιμο. Ρωμαϊκά Λουτρά (Αχαράβη) Το μνημείο πιθανώς αποτελούσε τμήμα ρωμαϊκής εγκατάστασης που οικοδομήθηκε στην ΒΔ Κέρκυρα. Το μνημείο καταστράφηκε κατά τις εργασίες οδοποιίας. Το τμήμα που διασώθηκε αποκαλύφθηκε σε ιδιόκτητο οικόπεδο κατά τις 12

14 εργασίες εκσκαφής για την ανέγερση σπιτιού, το Αποκαλύφθηκε τμήμα του λουτρού με τους χώρους των υποκαύστων και το κανάλι που διοχέτευε το νερό στο συγκρότημα. Σήμερα είναι απαλλοτριωμένο από την αρχαιολογική υπηρεσία και επισκέψιμο για το κοινό. Όσον αφορά τα μνημεία της περιοχής παρέμβασης, έχουν καταγραφεί 48 από τη Νεότερη Εποχή, 11 Βυζαντινά κτίσματα και 23 Βυζαντινές εκκλησίες. Τέλος, άλλα σημαντικά κτίσματα είναι το αρχοντικό Σορδίνα στο Κοθωνίκι Καλαφατιώνων και το μεσαιωνικό φρούριο Κασσιόπης Πολιτισμικό Κεφάλαιο, Ήθη, Έθιμα Πολιτισμού που καθορίζουν την ταυτότητά του νησιού. Παράλληλα, τομείς όπως η λογοτεχνία, η ποίηση και η ζωγραφική έχουν δώσει εξαίρετα δείγματα γραφής και αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία διαμορφώθηκε η σύγχρονη ιστορία του Πολιτισμού σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η Κέρκυρα, λόγω του γεγονότος ότι δε γνώρισε τον Τούρκικο Ζυγό, κατάφερε να αναπτύξει έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, με αρκετές επιρροές από τη Δύση, ενσωματώνοντας τα καλά της στοιχεία. Ιδιαίτερο κομμάτι του Κερκυραϊκού Πολιτισμού αποτελεί η μουσική. Εδώ πρέπει να εντοπίσουμε τα ιδιαίτερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την μουσική της υπαίθρου. Στην ύπαιθρο αναπτύσσεται το επτανησιακό τραγούδι με δικό του ξεχωριστό ιδίωμα, που το κάνει να διαφέρει από τα Νησιώτικα των άλλων περιοχών της Ελλάδας αλλά και τα δημοτικά. Σημαντικό γεγονός είναι η ανάπτυξη των φιλαρμονικών και άλλων μουσικών συγκροτημάτων στο νησί με σκοπό την ανάδειξη και την διατήρηση της επτανησιακής πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι πολύ γνωστές η φιλαρμονική Σκριπερού, η Μουσική Καλλιτεχνική Ένωση Λευκίμμης, η Φιλαρμονική Κυνοπιαστών, Σιναράδων, Αγίου Ματθαίου, Λιαπάδων, Αυλιωτών, Καρουσάδων, Κάτω Κορακιάνας, Λακώνων και Θιναλίων. Επίσης έχουν συσταθεί η χορωδία του Σκριπερού και του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Αγίου Μάρκου. Τέλος στην 13

15 Λευκίμμη, στην Κορακιάνα και στον Αγρό βρίσκονται ωδεία στα οποία διδάσκονται παραδοσιακά αλλά και σύγχρονα μουσικά όργανα. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο σε όλη την Περιοχή Παρέμβασης, διατηρούν τον παραδοσιακό τοπικό χαρακτήρα, τα ήθη και τα έθιμα του νησιού. Οι περισσότερες εκδηλώσεις πραγματοποιούνται την περίοδο του καλοκαιριού. 1.4 Υποδομές της περιοχής Μεταφορικές Υποδομές Λιμάνια Ο Νομός Κέρκυρας διαθέτει λιμενικές υποδομές στο βόρειο και στο νότιο τμήμα του που εξυπηρετούν κυρίως την επιβατική κίνηση και την κίνηση των σκαφών αναψυχής. Το κυριότερο λιμάνι του νομού είναι αυτό της πόλης της Κέρκυρας, το οποίο συγκαταλέγεται στα σημαντικά νησιωτικά λιμάνια της χώρας αφού παρατηρείται συνεχής κίνηση σκαφών και επιβατών. Το λιμάνι εξυπηρετεί τις ακόλουθες γραμμές: Κέρκυρα Ηγουμενίτσα Κέρκυρα Ιταλία Κέρκυρα Πάτρα Στο Νομό Κέρκυρας υπάρχουν επίσης τα λιμάνια της Λευκίμμης και της Κασσιόπης. Το λιμάνι της Λευκίμμης συνδέει τη νότια Κέρκυρα με την Ηπειρωτική Ελλάδα μέσω της Ηγουμενίτσας, βοηθώντας έτσι στην ανάπτυξη της νότιας Κέρκυρας. Το λιμάνι της Κασσιόπης αποτελείται από το βασικό λιμάνι στη θέση Ημερολιάς, το οποίο λειτουργεί ως διασυνοριακό με σύνδεση με την Αλβανία, καθώς και άλλα δύο μικρότερα λιμάνια για την υποδοχή τουριστικών σκαφών. Ένα στον οικισμό της Κασσιόπης και ένα στη θέση Κουλούρα απέναντι από το στενό με 14

16 την Αλβανία. Η θαλάσσια επικοινωνία με τα Διαπόντια νησιά Οθωνοί, Ερεικούσσα και Μαθράκι γίνεται από το λιμάνι της Κέρκυρας ή από το λιμάνι του Αγίου Στέφανου Αυλιωτών, απ όπου πραγματοποιούνται δρομολόγια κάποιες μέρες της εβδομάδος. Στον Νομό Κέρκυρας επίσης υπάγεται και το λιμάνι των Παξών το οποίο λειτουργεί κυρίως ως αλιευτικό καταφύγιο. Τέλος, βόρεια της Κέρκυρας στη θέση Γουβιά έχει κατασκευασθεί μαρίνα, η οποία διαθέτει όλες τις εξυπηρετήσεις. Αεροδρόμιο Ο Κρατικός Αερολιμένας «Ιωάννης Καποδίστριας» βρίσκεται μόλις 2 χλμ. από την πόλη και αποτελεί ένα διεθνές αεροδρόμιο διακινώντας μεγάλο μερίδιο των επιβατικών κινήσεων από και προς την Περιφέρεια. Συγκεκριμένα, εξυπηρετεί το 63% των πτήσεων και το 68% των αφίξεων επιβατών στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Οι πτήσεις εσωτερικού της Κέρκυρας αφορούν συνδέσεις με τις πόλεις Αθήνα και Θεσσαλονίκη και αυτές της Αθήνας προσελκύουν το μεγαλύτερο ποσοστό της κίνησης εσωτερικού. Επίσης ο Νομός Κέρκυρας διαθέτει 3 ελικοδρόμια στα απομονωμένα λόγω γεωγραφικής θέσης νησιά και συγκεκριμένα στα νησιά Ερεικούσσα, Οθωνοί και Παξοί, στα διοικητικά όρια της Κ. Γαΐου. Οδικό Δίκτυο Το οδικό δίκτυο που συνδέει τους οικισμούς του Νομού Κέρκυρας χαρακτηρίζεται ως δευτερεύον επαρχιακό δίκτυο με εξαίρεση τον οδικό άξονα Κέρκυρας Παλαιοκαστρίτσας που έχει ενταχθεί στο εθνικό οδικό δίκτυο. Παρά τις παρεμβάσεις από κοινοτικά προγράμματα που έχουν γίνει, οι ανάγκες βελτίωσης και συντήρησης των δρόμων είναι μεγάλες. Μερικά από τα προβλήματα που υπάρχουν τόσο στο επαρχιακό όσο και στο εθνικό δίκτυο είναι η διέλευση οδικών αξόνων μέσα από οικισμούς και η έλλειψη παρακαμπτηρίων οδών με αποτέλεσμα τη δημιουργία κυκλοφοριακής συμφόρησης, το ανεπαρκές πλάτος και η κακή κατασκευή των οδικών αξόνων καθώς και άλλου είδους ελλείψεις στην κατασκευή τεχνικών έργων Υποδομές Υγείας και Πρόνοιας Νοσοκομεία Κέντρα Υγείας Στην πόλη της Κέρκυρας λειτουργεί το Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο, με δυναμικότητα 188 κλίνες. Επίσης λειτουργεί Ψυχιατρικό Νοσοκομείο και μια 15

17 Ιδιωτική Κλινική. Ο αστικός πληθυσμός της πόλης εξυπηρετείται από τα εξωτερικά Ιατρεία του Νοσοκομείου, τα Ιατρεία του ΙΚΑ, τους συμβασιούχους γιατρούς των Ασφαλιστικών Ταμείων, τους ιδιώτες γιατρούς και τα ιδιωτικά ιατρικά εργαστήρια. Υπάρχουν όμως σοβαρά προβλήματα δομής και οργάνωσης που αντιμετωπίζει αυτός ο τομέας. Για την βελτίωσή του, έχει ήδη ξεκινήσει η κατασκευή του νέου κτιρίου του Γενικού Νομαρχιακού Νοσοκομείου Κέρκυρας δυναμικότητας 301 κλινών στην περιοχή Κοντοκαλίου. Ο μη αστικός πληθυσμός της υπαίθρου καλύπτεται σχεδόν αποκλειστικά από το Δημόσιο Τομέα περίθαλψης, ο οποίος διαθέτει (4) τέσσερα Κέντρα και 27 Περιφερειακά Ιατρεία. Το καλοκαίρι αναπτύσσεται στα πλέον τουριστικά, ιδίως, μέρη ένα δίκτυο ιδιωτών γιατρών που προσφέρει τις υπηρεσίες του σχεδόν αποκλειστικά σε τουρίστες Τουριστικές και Πολιτιστικές Υποδομές 4 Ξενοδοχειακές Μονάδες Ως τουριστική περιοχή ο Ν. Κέρκυρας συγκεντρώνει σημαντικό πλήθος ξενοδοχειακών καταλυμάτων, τόσο στον Δήμο Κερκυραίων όσο και στην ευρύτερη περιοχή, η οποία αποτελεί την περιοχή παρέμβασης της παρούσας μελέτης. Πίνακας 1.4.3α.: Δυναμικότητα Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στον Ν. Κέρκυρας Περιοχή Μονάδες % Κλίνες % Δήμος Κερκυραίων 86 21% % Περιοχή Παρέμβασης % % Σύνολο Ν. Κέρκυρας % % Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο Όπως παρατηρείται από τον παραπάνω πίνακα στον Ν. Κέρκυρας λειτουργούν 412 ξενοδοχειακές μονάδες, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων (326) συγκεντρώνονται στην περιοχή παρέμβασης (ποσοστό 79%), ενώ μόνο οι 86 (ποσοστό 21%) βρίσκονται στον Δήμο Κερκυραίων. Όσον αφορά την δυναμικότητα κλινών, στον Νομό υπάρχουν συνολικά κλίνες εκ των οποίων οι συναντώνται στην περιοχή παρέμβασης (ποσοστό 77%), ενώ στον Δήμο Κερκυραίων λειτουργούν (ποσοστό 23%). Ειδικότερα στον πίνακα 1.4.3β. και στο γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζεται η χωρική κατανομή της δυναμικότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων στους Δήμους της περιοχής παρέμβασης. 16

18 Πίνακας 1.4.3β.: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στην Περιοχή Παρέμβασης και Ποσοστιαία Κατανομή τους (2003) Δήμος/ Περιοχή Μονάδες % Κλίνες % Αγίου Γεωργίου 7 2% 538 2% Αχιλλείων 40 12% % Εσπερίων 39 12% % Θιναλίων 49 15% % Κασσωπαίων 25 8% % Κορισσίων 14 4% % Λευκιμμαίων 20 6% % Μελιτειέων 32 10% % Παλαιοκαστριτών 15 5% % Παξών _7 2% 293 1% Παρελίων 14 4% % Φαιάκων 63 19% % Διαπόντια Νησιά 1 0,3% 38 0,1% _Σύνολο Περιοχής Παρέμβασης % % Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο Γράφημα 1.4.3α: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Κλινών Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων 7% 1% 4% 17% 0,1% 17% 5% 2% 5% 15% 7% 9% 12% Αγίου Γεωργίου Αχιλλείων Εσπερίων Θιναλίων Κασσωπαίων Κορισσίων Λευκιμμαίων Μελιτειέων Παλαιοκαστριτών Παξών Παρελίων Φαιάκων Διαπόντια Νησιά Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι στην περιοχή παρέμβασης λειτουργούν 326 ξενοδοχειακές μονάδες, οι οποίες διαθέτουν κλίνες. Την μεγαλύτερη δυναμικότητα κλινών κατέχει ο Δήμος Μελειτειέων, με συμμετοχή 17% (5.508 κλίνες), παρόλο που από πλευράς του πλήθους των ξενοδοχειακών μονάδων βρίσκεται στην πέμπτη θέση της κατάταξης. Η πλειοψηφία των μονάδων συναντάται στον Δήμο Φαιάκων ο οποίος συγκεντρώνει το 19% του συνόλου των 17

19 καταλυμάτων και το 17% των κλινών. Ακολουθεί ο Δήμος Θιναλίων με δυναμικότητες 15% και 12% στις μονάδες και τις κλίνες αντίστοιχα, ο Δήμος Αχιλλείων με 12% στις μονάδες και 15% στις κλίνες και ο Δήμος Εσπερίων, όπου τα αντίστοιχα μεγέθη κυμαίνονται σε ποσοστά της τάξης του 12% και 9%. Οι υπόλοιποι Δήμοι ακολουθούν με σημαντική διαφορά στη συγκέντρωση των ξενοδοχειακών μονάδων και κατ επέκταση κλινών. Ενοικιαζόμενα δωμάτια Στους πίνακες 1.4.3γ και 1.4.3δ που ακολουθούν καταγράφεται η δυναμικότητα των ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων δωματίων στον Νομό Κέρκυρας. Πίνακας 1.4.3γ.: Δυναμικότητα Ενοικιαζόμενων Διαμερισμάτων Δωματίων στον Ν. Κέρκυρας (2003) Περιοχή Διαμερίσματ α % Δωμάτια % Κλίνες % Δήμος Κερκυραίων % % % Περιοχή Παρέμβασης % % % Σύνολο Ν.Κέρκυρας % % % Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η δυναμικότητα των ενοικιαζόμενων δωματίων στον Ν. Κέρκυρας ανέρχεται σε διαμερίσματα, που αντιστοιχούν σε δωμάτια και διαθέτουν κλίνες. Όπως στα ξενοδοχειακά καταλύματα έτσι και στα ενοικιαζόμενα δωμάτια, το μεγαλύτερο πλήθος αυτών συγκεντρώνεται στην περιοχή παρέμβασης με τα αντίστοιχα ποσοστά να διαμορφώνονται στο 94% για τα διαμερίσματα, 93% στα δωμάτια και 93% στις κλίνες. Πίνακας 1.4.3δ.: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ενοικιαζόμενων Διαμερισμάτων Δωματίων στην Περιοχή Παρέμβασης και Ποσοστιαία Κατανομή τους (2003) Δήμος/ Περιοχή Διαμερίσματα % Δωμάτια % Κλίνες % Αγίου Γεωργίου 638 4% % % Αχιλλείων % % % Εσπερίων % % % 18

20 Δήμος/ Περιοχή Διαμερίσματα % Δωμάτια % Κλίνες % Θιναλίων % % % Κασσωπαίων % % % Κορισσίων 585 4% % % Λευκιμμαίων % % % Μελιτειέων 924 6% % % Παλαιοκαστριτών 753 5% % % Παξών 535 3% % % Παρελίων 701 4% % % Φαιάκων % % % Διαπόντια Νησιά 8 0,1% 16 0,1% 32 0,1% Σύνολο Περιοχής Παρέμβασης % % % Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο Όπως παρατηρείται στον παραπάνω πίνακα στην περιοχή παρέμβασης υπάρχουν διαμερίσματα, δωμάτια τα οποία περιλαμβάνουν κλίνες. Όσον αφορά την χωρική τους κατανομή, διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό διαμερισμάτων εντοπίζεται στους Δήμους Εσπερίων (16%) και Φαιάκων (15%), ενώ στα όριά τους συγκεντρώνεται το ίδιο ποσοστό δωματίων και κλινών (14%). Γράφημα 1.4.3β.: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Κλινών Ενοικιαζόμενων Διαμερισμάτων-Δωματίων 0,1% Αγίου Γεωργίου Αχιλλείων 4% 13% 6% 9% Εσπερίων Θιναλίων 4% 5% 7% 14% 11% Κασσωπαίων Κορισσίων Λευκιμμαίων Μελιτειέων Παλαιοκαστριτών 13% 5% 9% Παξών Παρελίων Φαιάκων Διαπόντια Νησιά Στον Δήμο Λευκιμμαίων συγκεντρώνεται το 14% των διαμερισμάτων και το 13% των δωματίων και κλινών, ενώ έπεται ο Δήμος Θιναλίων με συμμετοχή 11% στην δυναμικότητα των διαμερισμάτων της περιοχής παρέμβασης. Στην τελευταία θέση βρίσκονται τα Διαπόντια Νησιά (Ερεικούσσα και Οθωνοί) παρουσιάζοντας σημαντική απόκλιση από τις υπόλοιπες περιοχές, καθώς συγκεντρώνουν μόλις 8 19

21 διαμερίσματα, 16 δωμάτια και 32 κλίνες (ποσοστό συμμετοχής 0,1% στο σύνολο της περιοχής παρέμβασης). Θιναλίων % % % Κασσωπαίων % % % Κορισσίων 585 4% % % Λευκιμμαίων % % % Μελιτειέων 924 6% % % Παλαιοκαστριτών 753 5% % % Παξών 535 3% % % Παρελίων 701 4% % % Φαιάκων % % % Διαπόντια Νησιά 8 0,1% 16 0,1% 32 0,1% Σύνολο Περιοχής Παρέμβασης % % % Κάμπινγκ Στον πίνακα 1.4.3ε και στο γράφημα 1.4.3γ παρουσιάζεται η δυναμικότητα των κάμπινγκ στην περιοχή παρέμβασης. Πίνακας 1.4.3ε.: Χωρική Κατανομή και Δυναμικότητα των Camping στην Περιοχή Παρέμβασης Δήμος/ Κοινότητα Μονάδες Θέσεις % Θέσεων Αγίου Γεωργίου % Εσπερίων % Θιναλίων % Μελιτειέων % Παλαιοκαστριτών % Παρελίων % Φαιάκων % Σύνολο Περιοχής % Παρέμβασης Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο 20

22 Από τον προηγούμενο πίνακα παρατηρείται ότι στην περιοχή παρέμβασης λειτουργούν 12 camping, δυναμικότητας 919 θέσεων τα οποία χωροθετούνται σε 7 Δήμους. Γράφημα 1.4.3γ.: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Camping 44% 5% 14% 9% Αγίου Γεωργίου Εσπερίων Θιναλίων Μελιτειέων Παλαιοκαστριτών 4% 11% 13% Παρελίων Φαιάκων Από αυτά τα 4 λειτουργούν στον Δήμο Φαιάκων και αντιστοιχούν στο 44% της δυναμικότητας των θέσεων του συνόλου της περιοχής μελέτης. Ακολουθούν οι Δήμοι Εσπερίων και Παλαιοκαστριτών με δυναμικότητα 126 και 103 θέσεων και ποσοστό συμμετοχής 14% και 11% αντίστοιχα. Λοιπές Υποδομές Στην περιοχή παρέμβασης δραστηριοποιείται ένας σημαντικός αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων οι οποίες παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες εξυπηρέτησης στους τουρίστες επισκέπτες και αφορούν Κέντρα Εστίασης, Τουριστικά Γραφεία, Γραφεία Ενοικίασης Αυτοκινήτων, Τουριστικά Καταστήματα, Τουριστικές Επιχειρήσεις Οδικών Μεταφορών. Πίνακας 1.4.3στ.: Τουριστικές Επιχειρήσεις ανά Δήμο στην Περιοχή Παρέμβασης Δήμος / Κοινότητα Εστιατόρια Τουριστικά γραφεία Γραφεία Ενοικίασης Αυτοκινήτων Τουριστικά Τουριστικές Καταστήματα Επιχειρήσεις Οδικών Μεταφορών Δήμος Αγ.Γεωργίου Δήμος Εσπερίων Δήμος Θιναλίων Δήμος Κασσωπαίων Δήμος Κορισσίων Δήμος Λευκιμμαίων Δήμος Μελιτειέων Δήμος Παλαιοκαστριτών Δήμος Παρελίων Δήμος Φαιάκων Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ι. Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο 21

23 Πολιτιστικές Υποδομές Τέλος, η περιοχή παρέμβασης διαθέτει σημαντικές πολιτιστικές υποδομές, όπως τα παρακάτω μουσεία: Μουσείο της ελιάς, στους Κυνοπιάστες του Δήμου Αχιλλείων Μουσείο Θαλάσσης, στις Μπενίτσες του Δήμου Αχίλλειων Μουσείο Β Παγκοσμίου Πολέμου, στο Δήμο Λευκιμμαίων Λαογραφικό Μουσείο Μέσης Σιναράδων του Δήμου Παρελίων. 1.5 Κοινωνικά Στοιχεία της Περιοχής (5) Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Πληθυσμιακά Στοιχεία Ο πληθυσμός της περιοχής παρέμβασης ανέρχεται σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της απογραφής του 2001, σε κατοίκους και αποτελεί το 65% του Ν. Κέρκυρας και το 34% της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Στον πίνακα και στο Γράφημα που ακολουθούν, παρουσιάζεται ο πληθυσμός της περιοχής παρέμβασης και η κατανομή του μεταξύ των Δήμων της περιοχής παρέμβασης. Πίνακας 1.5.1α.: Πληθυσμός της Περιοχής Παρέμβασης ανά Δήμο (2001) Δήμοι Πληθυσμός 2001 Δήμος Αγ.Γεωργίου Δήμος Αχιλλείων Δήμος Εσπερίων Δήμος Θιναλίων Δήμος Κασσωπαίων Δήμος Κορισσίων Δήμος Λευκιμμαίων Δήμος Παλαιοκαστριτών Δήμος Παξών Δήμος Παρελίων Δήμος Φαιάκων Κ.Ερείκουσσας 698 Κ.Μαθρακίου 297 Κ.Οθωνών 663 Σύνολο Περιοχής Παρέμβασης Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κερκύρας Φωτοτυπημένο αντίγραφο 22

24 Η εντονότερη πληθυσμιακή συγκέντρωση εμφανίζεται στους Δήμους Αχιλλείων (ποσοστό 15%), Εσπερίων (ποσοστό 11%) και Παρελίων (ποσοστό 10%). Ακολουθούν οι Δήμοι Λευκιμμαίων, Μελιτειέων και Φαιάκων με συμμετοχή 9% ο καθένας, ενώ στις τελευταίες θέσεις της πληθυσμιακής συγκέντρωσης βρίσκονται ο Δήμος Παξών με τα Διαπόντια Νησιά με συμμετοχή 3% και 2% αντίστοιχα. Γράφημα 1.5.1α.: Χωρική Κατανομή Πλυθησμού Δήμος Αγ.Γεωργίου Δήμος Εσπερίων Δήμος Κασσωπαίων Δήμος Λευκιμμαίων Δήμος Παξών Δήμος Φαιάκων Κ.Μαθρακίου 10% 3% 6% 9% 2% 7% 15% 9% 4%8% 11% 7% Δήμος Αχιλλείων Δήμος Θιναλίων Δήμος Κορισσίων Δήμος Παλαιοκαστριτών Δήμος Παρελίων Κ.Ερείκουσσας Κ.Οθωνών Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί, είναι η ανισομερής κατανομή του πληθυσμού μεταξύ των Δημοτικών Διαμερισμάτων των Δήμων, καθώς παρατηρείται συγκέντρωση σε ένα ή δύο Δημοτικά Διαμερίσματα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Δήμου Αχιλλείων (μεγαλύτερος πληθυσμιακά Δήμος της περιοχής παρέμβασης), όπου το 52% του πληθυσμού συναντάται στα 3 από τα 14 Δημοτικά Διαμερίσματα του Δήμου Κοινωνικά Χαρακτηριστικά Πληθυσμού Εκπαίδευση Στον πίνακα 1.5.2α απεικονίζεται ο πληθυσμός άνω των 10 ετών κατά Δήμο στην περιοχή παρέμβασης, ταξινομημένος με κριτήριο το επίπεδο εκπαίδευσης, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής της Ε.Σ.Υ.Ε. του έτους Σύμφωνα με τον πίνακα στην περιοχή παρέμβασης το ποσοστό του πληθυσμού που είναι κάτοχοι κάποιου μεταπτυχιακού τίτλου είναι εξαιρετικά μικρό αφού ανέρχεται μόλις στο 0,11%, μέγεθος που είναι μικρότερο από το αντίστοιχο του Ν. Κέρκυρας (0,18%). Το ποσοστό των κατοίκων που φοιτούν σε ΑΕΙ και ΤΕΙ παρουσιάζεται επίσης μικρό (0,37% στην περιοχή παρέμβασης και 0,84% στον Ν. Κέρκυρας). 23

25 Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στα Διαπόντια Νησιά, δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος που να ανήκει στις παραπάνω βαθμίδες εκπαίδευσης. Οι απόφοιτοι Μέσης Εκπαίδευσης αντιστοιχούν στο 10,54%, του συνολικού πληθυσμού, ποσοστό το οποίο είναι μικρότερο από το αντίστοιχο του Ν. Κέρκυρας (14,62%), ενώ όσοι τελείωσαν την Γ τάξη του Γυμνασίου αναλογούν στο 11,43% του πληθυσμού άνω των 10 ετών, ποσοστό που δεν διαφοροποιείται αισθητά από το αντίστοιχο σε επίπεδο νομού (12,98%). Πίνακας 1.5.2α.: Πληθυσμός Ηλικίας άνω των 10 ετών και Ποσοστιαία Κατανομή, κατά Επίπεδο Εκπαίδευσης στην Περιοχή Παρέμβασης (2001) Δήμοι & Κοινότητες Σύνολο Μεταπ/κό Πτυχιούχοι Ανωτάτων Σχολών Πτυχιούχοι ΤΕΙ (ΚΑΤΕ- ΚΑΤΕΕ) Πτυχιούχοι Ανωτέρων Σχολών Φοιτούν σε Ανώτατη, ΤΕΙ, ΑΕΙ Απόφοιτοι Μέσης Εκπαίδευσης Τελείωσαν την Γ Γυμνασίου Αρ. % Αρ. % Αρ. % Αρ. % Αρ. % Αρ. % Αρ. % Αγ.Γεωργίου , , ,51 8 0,21 9 0, , ,31 Αχιλλείων , , , , , , ,46 Εσπερίων , , , , , , ,29 Θιναλίων , , , , , , ,07 Κασσωπαίων , , , ,46 5 0, , ,25 Κορισσίων , , ,29 8 0, , , ,24 Λευκιμμαίων , , , , , , ,42 Μελιτειέων , , , , , , ,48 Παλαιοκ/ιτών , , , , , , ,33 Παξών , , ,55 5 0, , , ,76 Παρελίων , , , , , , ,01 Φαιάκων , , , , , , ,52 Ερείκουσας ,00 5 1,60 0 0,00 0 0,00 0 0, , ,05 Μαθρακίου ,00 2 1,50 0 0,00 0 0,00 0 0,00 6 4,51 9 6,77 Οθωνών ,00 2 2,08 0 0,00 0 0,00 0 0,00 8 8,33 0 0,00 Σύνολο Περιοχής Παρέμβασης , , , , , , ,43 Δήμος Κερκυραίων , , , , , , ,49 Σύνολο Νομού Κέρκυρας , , , , , , ,98 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κερκύρας Φωτοτυπημένο αντίγραφο 24

26 1.6 Παραγωγικές Δραστηριότητες που ασκούνται στην περιοχή Γεωργία (6) Η Κέρκυρα διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό καλλιεργούμενης γεωργικής γης, σε σχέση με τα υπόλοιπα Ιόνια νησιά. Συγκεκριμένα, καλλιεργείται το 54,3% της συνολικής έκτασης του νησιού. Κυρίαρχη είναι η καλλιέργεια της ελιάς και συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στην διαμόρφωση του γεωργικού εισοδήματος αλλά συνδέεται άμεσα και με την παράδοση και την μεσογειακή εικόνα του νησιού άρα και με τον τουρισμό. Παρά τον μεγάλο αριθμό ελαιόδενδρων, την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μια μείωση στην παραγόμενη ποσότητα λαδιού κι αυτό οφείλεται στην έντονη παρενιαυτοφορία που παρουσιάζει η Λιανοελιά Κερκύρας, με αποτέλεσμα τη μια χρονιά να έχει καρπό και την άλλη όχι. Το λάδι που παράγεται στο νομό Κέρκυρας χαρακτηρίζεται σαν βιομηχανικό λόγω της υποβαθμισμένης ποιότητάς του και έτσι δε μπορεί να τυποποιηθεί από τους παραγωγούς χωρίς να υποστεί την απαραίτητη επεξεργασία (ραφινάρισμα). Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα κατέχει η καλλιέργεια του τοπικού προϊόντος κούμκουάτ. Στην Κέρκυρα υπάρχουν περίπου δένδρα αποδίδοντας 80 τόνους προϊόντος ετησίως. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών καλλιεργείται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Νυμφών του Δήμου Θιναλίων. Το κούμ κουάτ έχει αναγνωριστεί σαν «Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης» με ενέργειες του Αγροτοβιομηχανικού Συνεταιρισμού Νυμφών. Η μεγάλη σημασία που δίνουν οι ντόπιοι στην καλλιέργεια αυτού του μοναδικού τοπικού προϊόντος φαίνεται από τις επενδύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο νησί αλλά και το ενδιαφέρον που υπήρξε για την ένταξή τους σε κοινοτικά προγράμματα. Έτσι, τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκε μια αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και υλοποιήθηκε πρόγραμμα κατάρτισης σχετικά με την επεξεργασία των παραδοσιακών προϊόντων. Επίσης, καλλιεργούνται και αμπέλια αλλά σε μικρές εκτάσεις και σε επίπεδο οικογενειακής εκμετάλλευσης. Η αμπελοκαλλιέργεια του νησιού χαρακτηρίζεται 25

27 από τη χωρική ασυνέχεια των μικρών σχετικά εκμεταλλεύσεων, παράγοντας που εμποδίζει την ανάπτυξη του τομέα. Ένα ακόμη πρόβλημα αφορά την τυποποίηση του τελικού προϊόντος (κρασιού), αν και πρόσφατα ξεκίνησαν τη λειτουργία τους τυποποιητήρια που βρίσκονται στο νησί. Υπάρχουν ακόμη 6 οινοποιεία εμφιαλωτήρια, τα οποία εμφιαλώνουν κρασί ντόπιο αλλά και από τα υπόλοιπα νησιά. Από τα κρασιά αυτά δύο έχουν πάρει χαρακτηρισμό, ο Τοπικός Οίνος Χαλικούνας και ο Τοπικός Οίνος Κέρκυρας. Εκτός από τα παραπάνω προϊόντα καλλιεργούνται και κηπευτικά, όχι όμως σε μεγάλες ποσότητες. Παρόλο που υπάρχει έντονη ζήτηση και τα περιθώρια κέρδους για τους παραγωγούς είναι μεγάλα, τα κηπευτικά δεν έχουν ακόμη την αναμενόμενη θέση στην τοπική αγροτική οικονομία. Σε πρώιμο στάδιο βρίσκεται και η παραγωγή βιολογικών κηπευτικών προϊόντων, παρά την ύπαρξη ιδανικών εδαφοκλιματικών συνθηκών που επικρατούν, και τη μεγάλη ζήτηση, όπως έχει φανεί μέχρι τώρα από την ύπαρξη ειδικών καταστημάτων και από την λειτουργία ειδικών τμημάτων στα πολυκαταστήματα. Συγκεκριμένα, στο νομό Κέρκυρας καλλιεργούνται 2.719,75 στρέμματα από 131 βιοκαλλιεργητές, ενώ τα προϊόντα που παράγονται είναι ακτινίδια, αμπέλι οινοποιήσιμο αχλάδια, διάφορα εσπεριδοειδή, ελιά, καρύδια, κηπευτικά θερμοκηπίου, κηπευτικά υπαίθρια, μηδική και πορτοκάλια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για την βιοκαλλιέργεια των κηπευτικών είναι η χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων καθώς και η εφαρμογή των αεροψεκασμών για την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς. Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι γίνεται συγκαλλιέργεια κηπευτικών και δενδρώδων καλλιεργειών λόγω του περιορισμένου και κατακερματισμένου γεωργικού κλήρου δυσκολεύει την εφαρμογή βιολογικής καλλιέργειας στο νησί. Η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας στο νομό Κέρκυρας είναι αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας (Σύλλογος προστασίας Περιβάλλοντος Κέρκυρας, Συν/μός Παραγωγών Καταναλωτών «ΟΙΚΟΖΩΗ», Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ, τέως Πρόεδρος Κοινότητας Παξών Αντίοχος, κ.λ.π.) 26

28 Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία είναι ανεπτυγμένη στο βόρειο (ορεινό) κυρίως τμήμα του νησιού και χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη πολλών μικρών οικογενειακών μονάδων με αιγοπρόβατα, οι οποίες λειτουργούν συμπληρωματικά με τη γεωργία. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος, η κτηνοτροφία δεν αποτελεί σημαντικό οικονομικό πόρο. Στο νησί λειτουργεί μια χοιροτροφική μονάδα από την οποία παράγονται οι μισές ποσότητες κρέατος της συνολικής παραγωγής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Η κτηνοτροφία μπορεί να χαρακτηριστεί σαν παραδοσιακή απασχόληση για τον ντόπιο πληθυσμό, δεδομένου ότι μέχρι και πριν 20 χρόνια ο νομός ήταν αυτάρκης σε κρέας και σε γάλα και παρήγαγε γαλακτοκομικά προϊόντα ονομαστά, όπως το βούτυρο και η γραβιέρα Κέρκυρας, που είχαν μεγάλη ζήτηση σε όλη την Ελλάδα και ήταν πρότυπα παραγωγής. Τα τελευταία χρόνια ο τομέας της κτηνοτροφίας διέρχεται κρίση λόγω της τουριστικής ανάπτυξης και του εύκολου εισοδήματος που προσφέρει σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, παρατηρείται η έλλειψη οργάνωσης και η αδυναμία ενσωμάτωσης της τεχνολογίας και της κατάρτισης των κτηνοτρόφων. Την κρίση επιτείνουν η ανυπαρξία χωροθετημένων κτηνοτροφικών ζωνών με συνέπεια τον συνεχή διωγμό των κτηνοτροφικών μονάδων λόγω των προβλημάτων που δημιουργούν, ιδιαίτερα σε κατοικημένες και τουριστικές περιοχές, αλλά και την έλλειψη ζωοτροφών, των οποίων η εισαγωγή ανεβάζει το κόστος παραγωγής σε υψηλά επίπεδα. Όσον αφορά την πτηνοτροφία, δεν είναι δυνατόν να γίνει αναφορά σε οργανωμένη μορφή, αφού υπάρχουν λίγες εκμεταλλεύσεις οικογενειακής μορφής οι οποίες σταδιακά μειώνονται. Αλιεία Η αλιεία δεν ασκείται εντατικά στα Ιόνια Νησιά. Παρ όλα αυτά στη Κέρκυρα συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός αλιέων και εκτροφέων αλιευμάτων εσωτερικών υδάτων. Αυτοί όμως στην πλειοψηφία τους είναι ερασιτέχνες. Οι επαγγελματίες αλιείς ανέρχονται περίπου στους και είναι 27

29 οργανωμένοι σε 13 Επαγγελματικούς Αλιευτικούς Συλλόγους. Ακόμη, στην Κέρκυρα έχει την έδρα της και η Ομοσπονδία Επαγγελματιών Αλιέων παράκτιας αλιείας. Στο νησί υπάρχουν τέσσερις ιχθυοτροφικές μονάδες οι οποίες είναι περιορισμένης ετήσιας δυναμικότητας. Τα βασικά αλιεύματα από την ιχθυοτροφική δραστηριότητα είναι η τσιπούρα και το λαβράκι. Τα αλιευτικά καταφύγια και αγκυροβόλια στα οποία ελλιμενίζονται τα σκάφη είναι περίπου 90. Τα περισσότερα από αυτά είναι φυσικοί σχηματισμοί ή με ελάχιστα τεχνητά έργα, οπότε και δεν παρέχουν πάντα ασφαλή ελλιμενισμό. Ο τομέας της αλιείας αντιμετωπίζει ορισμένα σοβαρά προβλήματα τα τελευταία χρόνια όπως η υπεραλίευση, η χρήση απαγορευμένων εργαλείων από ερασιτέχνες ψαράδες, η παράνομη αλιεία τόσο από τους Έλληνες όσο και από τους Ιταλούς και η υποβάθμιση του θαλάσσιου οικοσυστήματος από την λειτουργία παράκτιων τουριστικών δραστηριοτήτων. Λόγω όλων αυτών έχει παρατηρηθεί μια μειωμένη ενασχόληση με την αλιεία με συνέπεια την μείωση της παραγωγής. (7) Μελισσοκομία (8) Όσον αφορά τον τομέα της μελισσοκομίας, η κατάσταση είναι διαφορετική από αυτήν της κτηνοτροφίας. Η ετήσια παραγωγή μελιού ανέρχεται σε κιλά και κεριού σε 4000 κιλά. Υπάρχουν περίπου διακόσιοι μελισσοκόμοι με μικρό όμως αριθμό κυψελών ο καθένας, ενώ 60 έχουν περισσότερες από 10 κυψέλες. Ο συνολικός αριθμός κυψελών στο νησί είναι , σταθερής εκτροφής, που εκμεταλλεύεται την πλούσια ανθοφορία του νησιού. Βέβαια, ορισμένες φορές δημιουργούνται προβλήματα από τους αεροψεκασμούς που πραγματοποιούνται για την καταπολέμηση του δάκου και από τη χρήση των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Οι περισσότεροι από τους παραγωγούς του νησιού είναι οργανωμένοι στο Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό, που είναι μέλος της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Κέρκυρας. Υπάρχουν δύο μεταποιητικές μονάδες, μία του Συνεταιρισμού και μία άλλη της Αναπτυξιακής Εταιρίας του Δήμου Θιναλίων. 28

30 Επίσης, υπάρχουν περίπου πέντε παραγωγοί οι οποίοι συσκευάζουν απλώς το μέλι τους. Η ενασχόληση με την μελισσοκομία έχει πολλά πλεονεκτήματα και θα μπορούσε να αναπτυχθεί περισσότερο γιατί είναι φιλική προς το περιβάλλον και δεν αντιπαρατίθεται με τον σημαντικότερο τομέα ανάπτυξης του νησιού, τον τουρισμό. Επιπλέον, τα προϊόντα της έχουν κανονική διέξοδο στην αγορά, μπορεί εύκολα να μετατραπούν σε βιολογικά και είναι προϊόντα που παραδοσιακά παράγονται στο νησί. Παραγωγή και Επεξεργασία Τοπικών Προϊόντων Τα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα αφού υποστούν μια διαδικασία επεξεργασίας, μετατρέπονται σε διάφορα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα της Κέρκυρας. Από αυτά τα πιο γνωστά είναι το βούτυρο Κέρκυρας, η γραβιέρα Κέρκυρας, το νούμπουλο (είδος αλλαντικού) και το σαλάμι. Με την κρίση όμως που περνάει σήμερα η κτηνοτροφία τα προϊόντα αυτά παράγονται σε πολύ μικρές ποσότητες. Φημισμένα προϊόντα του γεωργικού τομέα είναι το λάδι, το μέλι, το κρασί, η τσιτσιμπύρα (αναψυκτικό) και το κουμ - κουάτ (είδος εσπεριδοειδούς). Πρέπει όμως κι εδώ να γίνουν φιλότιμες προσπάθειες ώστε να αυξηθεί η παραγωγή και ταυτόχρονα να διατηρηθεί η ποιότητα όλων αυτών των προϊόντων σε υψηλό επίπεδο. Η σύνδεση της πρωτογενούς παραγωγής με μεταποιητικές δραστηριότητες είναι χαλαρή. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια προκειμένου να αναβιώσει ο κλάδος της μεταποίησης, όμως η βιομηχανία είναι σχεδόν ανύπαρκτη ενώ η βιοτεχνία περιορίζεται σε σχετικά μικρές μονάδες. Σήμερα δραστηριοποιείται μία ιδιωτική βιομηχανία επεξεργασίας γάλακτος και παραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων, δύο εργαστήρια γαλακτοκομικών προϊόντων, ένα τυροκομείο και δύο 29

31 εργαστήρια παρασκευής παγωτών. Σε ότι αφορά τον τομέα του κρέατος υπάρχουν μεγαλύτερες δυσκολίες. Στην Κέρκυρα υπάρχει ένα μόνο σφαγείο. Από μεταποιητικές μονάδες λειτουργούν δύο αλλαντοποιίες, μία βιοτεχνία και δύο εργαστήρια επεξεργασίας χοιρινού κρέατος. Όλες οι μεταποιητικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο νησί χαρακτηρίζονται σαν "εντάσεως εργασίας", είναι οικογενειακής μορφής (βιοτεχνία), και προσανατολίζονται σε τυποποίηση ή μεταποίηση προϊόντων του πρωτογενή, (οινοποιεία, ελαιοτριβεία, πυρηνελαιουργεία, σκυρόδεμα και κουμκουάτ), ή σε καθαρά μεταποιητικές δραστηριότητες (χαρτοποιία, γραφικές τέχνες, τρόφιμα, ποτά, κεραμικά, ξυλεία, έπιπλα και υπόδηση κύρια τουριστικής κατανάλωσης). Παραδοσιακή μαγειρική ζαχαροπλαστική Όσον αφορά τη μαγειρική, υπάρχουν πέντε παραδοσιακά Κερκυραϊκά φαγητά. Αυτά είναι το Σοφρίτο (κρέας με άσπρη σάλτσα), το Μπιάνκο (ψάρι με άσπρη σάλτσα), το Παστιτσάδο (κρέας με κόκκινη σάλτσα), το Μπουρδέτο (ψάρι με κόκκινη σάλτσα) και το Σαβούρο (τηγανιτό ψάρι με σάλτσα από δεντρολίβανο, σκόδρο και σταφίδα). Επιπλέον, η κάθε περιοχή έχει και διάφορα άλλα χαρακτηριστικά φαγητά όπως οι πίτες, το τσιγαρέλι, το μπουρδέτο με λάχανο κ.α. Πέρυσι πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα η 1 η Συνάντηση Επτανησιακής Κουζίνας (9) με σκοπό την ανάδειξη όχι μόνο των κερκυραϊκών φαγητών, αλλά του συνόλου της Επτανησιακής Κουζίνας. Ήταν μια πρώτη βεβιασμένη προσπάθεια χωρίς ικανοποιητικά αποτελέσματα. Φέτος, η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε με καλύτερη διοργάνωση, άψογο συγχρονισμό και υποστήριξη από τους φορείς. Πραγματοποιήθηκε στις 9 και 10 Οκτωβρίου στις εγκαταστάσεις του «Χωριού» στα Δανίλια και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Στόχος της μεγάλης αυτής γαστρονομικής γιορτής είναι (εκτός της «ζωντανής» παρουσίασης των πιάτων) η έντυπη, ηλεκτρονική και ψηφιακή καταγραφή τους, με την ελπίδα να εκδοθεί αργότερα αυτή η δουλειά και να επεκταθεί το εύρος δημοσιοποίησής της ώστε να επιτευχθεί η τουριστική προβολή ου τόπου μέσω της γαστρονομίας. Στον τομέα της ζαχαροπλαστικής είναι φημισμένα τα παράγωγα του κουμ κουάτ, το μαντολάτο, οι μάντολες, η τζίντζολα (αποξηραμένα τζίτζιφα με σταφίδες 30

32 και σουσάμι), οι τηγανίτες (παραδοσιακοί λουκουμάδες), τα τζαλέτια (τηγανιτές πιτούλες από καλαμποκάλευρο και σταφίδες) και οι συκομαΐδες (πίτες από ξερά σύκα). (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) Νοέμβριος Νοέμβριος 2004 Βογιατζής Γιώργος, «Κέρκυρα», 3 η έκδοση, εκδόσεις Τούμπης, Αθήνα 2001, σελ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, Διεύθυνση Τουρισμού Κέρκυρας, φωτοτυπημένα αντίγραφα Στατιστική Υπηρεσία Κέρκυρας, στοιχεία απογραφής 2001, φωτοτυπημένα αντίγραφα Συνέντευξη με τον κύριο Μάνδηλα Γεώργιο, πρόεδρο Ένωσης Αγροτουριστικών Συνεταιρισμών Κέρκυρας, Θέμα συνέντευξης: «Γεωργικές παραγωγικές Δραστηριότητες στην Κέρκυρα», Νοέμβριος 2004 Καλούδης Σπύρος, «Περί Αλιείας», εφημερίδα «Κερκυραϊκό Βήμα», αρ. φύλλου 6492, Αύγουστος 2004, σελ. 5 Παππάς Νίκος, «Μελισσοκομία στην Κέρκυρα», περιοδικό ««Μελισσοκομική Επιθεώρηση», αρ. τεύχους 6, Δεκέμβριος 2004 Βορριάς Κωστής, «2 η Συνάντηση Επτανησιακής Κουζίνας», περιοδικό «Λιστόν», τεύχος 45, Σεπτέμβριος

33 ΕΝΟΤΗΤΑ 2 η «ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ» 32

34 2.1 Περιγραφή της Τουριστικής Περιόδου στην Κέρκυρα (10) Η Κέρκυρα είναι ένα από τα πιο γνωστά μέρη της Ελλάδας. Γνωστή λίγο πολύ και η ιστορία της. Η Ναυσικά και ο Οδυσσέας της αρχαιότητας, οι περιπέτειές της με τους πολλούς κατακτητές της από τη Δύση, και η πολιτιστική της προσφορά. Όλα αυτά μαζί με την φυσική του ομορφιά συντέλεσαν ώστε από πολύ παλιά το νησί να αποκτήσει τη φήμη ενός θαυμάσιου τόπου διακοπών. Στην αρχή οι επισκέπτες ήταν λίγοι. Σήμερα, για έξι μήνες το χρόνο, οι τουρίστες πολλές φορές ξεπερνούν τον ντόπιο πληθυσμό. Η τουριστική κίνηση για κάθε έτος ξεκινά τον μήνα Απρίλιο όπου και ακολουθείται σταδιακή μηνιαία αύξηση των αφίξεων, η οποία κορυφώνεται τον Αύγουστο και ολοκληρώνεται (με φθίνουσα πορεία) τον Οκτώβριο. Το υπόλοιπο διάστημα οι αφίξεις κυμαίνονται σε ιδιαίτερα χαμηλές τιμές. Η περίοδος Απριλίου Οκτωβρίου συγκεντρώνει τις περισσότερες διανυκτερεύσεις, ως επακόλουθο των αφίξεων των επισκεπτών στην περιοχή, ενώ τους υπόλοιπους μήνες οι διανυκτερεύσεις παρουσιάζουν σημαντικά χαμηλότερες τιμές. Με βάση τα στοιχεία των αφίξεων διανυκτερεύσεων προκύπτει η μέση διάρκεια παραμονής των τουριστών σε ξενοδοχειακές μονάδες και camping του Ν. Κέρκυρας, η οποία παρουσιάζεται παρακάτω: Πίνακας 2.1α.: Μέση Διάρκεια Παραμονής στα Ξενοδοχειακά Καταλύματα και Camping του Ν. Κέρκυρας ( ) ΜΗΝΑΣ ΕΤΟΣ Ιανουάριος 4,3 4,6 4,5 4,6 Φεβρουάριος 4,7 5,2 4,3 4,3 Μάρτιος 3,7 4,1 4,3 3,2 Απρίλιος 4,1 4,0 4,0 4,0 Μάιος 6,9 7,2 6,2 6,7 Ιούνιος 8,7 8,5 7,7 7,0 Ιούλιος 8,2 8,4 7,9 5,6 Αύγουστος 8,5 8,5 8,2 8,2 Σεπτέμβριος 8,6 8,0 8,2 8,5 Οκτώβριος 8,1 9,1 8,8 8,8 Νοέμβριος 4,3 4,2 4,6 4,2 Δεκέμβριος 2,8 3,8 4,4 4,4 Σύνολο 7,6 7,8 7,8 7,4 7,0 Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας / Διεύθυνση Τουρισμού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Φωτοτυπημένο αντίγραφο 33

35 Σύμφωνα με τον πίνακα η μέση διάρκεια παραμονής το 1998 ανέρχεται σε 7,6 μέρες, την επόμενη διετία ( ) διαμορφώνεται στις 7,8 μέρες, ενώ κατά τα δύο τελευταία έτη αρχίζει και φθίνει (7,4 μέρες το 2001 και 7 μέρες το 2002). Η μείωση οφείλεται κυρίως στην τάση για περιορισμό της διάρκειας του «πακέτου» διακοπών που παρατηρείται γενικά στα πακέτα στη Μεσόγειο. Αιτία του φαινομένου αυτού είναι αφενός η διαμόρφωση πακέτων με φθηνότερο κόστος για τους καταναλωτές και αφετέρου στην τάση των καταναλωτών να διασπείρουν στο σύνολο του έτους το ετήσιο τους «απόθεμα» διακοπών με πολλές αλλά μικρότερης διάρκειας διακοπές. 2.2 Δραστηριότητες Τουρισμού / Αναψυχής στην Κέρκυρα Το φυσικό περιβάλλον και τα τοπία σε πολλές περιοχές προσφέρουν ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, όπως o αγροτουρισμός, που ξεκίνησε με στόχο την καλυτέρευση της ζωής των αγροτών, ιδίως στις ορεινές περιοχές. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι δραστηριότητες τουρισμού / αναψυχής που μπορούν να λάβουν χώρα στην Κέρκυρα και αξιολογούνται οι υφιστάμενοι τουριστικοί πόροι του Νομού σε συνάρτηση με τις διάφορες μορφές τουριστικής δραστηριότητας με σκοπό τη συνολική αξιολόγηση του τουριστικού προϊόντος του Νησιού. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΡΩΝ Ιστιοπλοΐα γιωτιγκ 1 Κολύμπι Ηλιοθεραπεία 1 Θαλάσσιο Σκι / Surfing 2 Καταδύσεις / Ψάρεμα 2 Fitness- Αεροβική 2 Τένις / Golf 2 Αγροτουρισμός 2 Γαστρονομία 2 Κατασκήνωση στο ύπαιθρο 2 Ανάβαση / Αναρρίχηση 2 Επίσκεψη Εξερεύνηση Σπηλαίων 2 Αυτοκίνητο / Ποδήλατο Διαδρομές 2 Περίπατος στο ύπαιθρο - Trekking 1 Επαγγελματικές συναντήσεις - Συνέδρια 1 Επίσκεψη μουσείων / αρχαιολογικών τόπων 2 Επίσκεψη παραδοσιακών οικισμών 1 Συμμετοχή σε λαϊκές γιορτές 1 Μελέτη αρχιτεκτονικών μνημείων 2 Επίσκεψη βιοτόπων/ εθνικών δρυμών 1 Παρατήρηση πουλιών 1 Μελέτη χλωρίδας-πανίδας 1 34

36 Η αξιολόγηση των υφιστάμενων πόρων έγινε με βάση μια κλίμακα από το 1 έως το 4, όπου: 1. Άφθονοι πόροι και δυνατότητες 2. Μέτριοι πόροι και δυνατότητες 3. Περιορισμένοι πόροι και δυνατότητες 4. Ανύπαρκτοι πόροι και δυνατότητες Από την ανάλυση του παραπάνω πίνακα, προκύπτει ότι το τουριστικό προϊόν της περιοχής παρέμβασης χαρακτηρίζεται από ενδιαφέρον εύρος και σημαντική ποικιλία τουριστικών δραστηριοτήτων οι οποίοι είναι δυνατόν να αναπτυχθούν και να προωθηθούν με την παράλληλη αξιοποίηση των υφιστάμενων τουριστικών πόρων. Τυπολογία επισκεπτών (11) Ο Νομός Κέρκυρας δέχεται επισκέπτες τόσο από την Ελλάδα όσο και από χώρες του εξωτερικού. συνέχεια θα διερευνηθεί η τυπολογία των επισκεπτών. Οι πίνακες 2.1γ και 2.1δ αποτυπώνουν την κατανομή των ημεδαπών και αλλοδαπών στις διανυκτερεύσεις των ξενοδοχειακών καταλυμάτων στον Ν. Κέρκυρας. Πίνακας 2.1γ: Κατανομή Ημεδαπών Αλλοδαπών στις Διανυκτερεύσεις των Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στον Ν. Κέρκυρας ( ) Αριθμός % Αριθμός % Αριθμός % Αριθμός % Αριθμός % Ημεδαποί % % % % % Αλλοδαποί % % % % % Σύνολο % % % % % Πηγή: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού Φωτοτυπημένο αντίγραφο Γράφημα 1.1γ: Κατανομή Ημεδαπών Αλλοδαπών στις Διανυκτερεύσεις Ξενοδ. Καταλυμάτων 100% 80% 60% 40% 20% 0% Ημεδαποί Αλλοδαποί 35

37 Η συντριπτική πλειοψηφία των διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχειακά καταλύματα αφορά αλλοδαπούς επισκέπτες σε ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 83% - 89% έναντι των ημεδαπών, των οποίων κυμαίνεται μεταξύ 17% - 11% κατά την διάρκεια της εξεταζόμενης πενταετίας. Αντίστοιχη εικόνα, χωρίς να υπάρχουν όμως επίσημα στοιχεία, παρουσιάζει η κατανομή μεταξύ ημεδαπών και αλλοδαπών στις διανυκτερεύσεις σε ενοικιαζόμενα δωμάτια. Στον πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται οι εθνικότητες των αλλοδαπών επισκεπτών που αφίχθησαν στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας. Διαπιστώνεται ότι την συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών αποτελούν οι Ευρωπαίοι και ιδιαίτερα οι Άγγλοι, (με αυξανόμενα ποσοστά αφίξεων από 44% το 1998 σε 54% το 2002). Ακολουθούν οι Γερμανοί, οι Σουηδοί επισκέπτες και ακολουθούν οι Αυστριακοί, οι Σουηδοί και οι Ούγγροι. Πίνακας 2.1δ.: Αφίξεις τουριστών στο Αεροδρόμιο της Κέρκυρας / Εθνικότητα Εθνικότητες Άγγλοι 44% 47% 49% 50% 54% Αλβανοί ,001% Αυστριακοί 5% 4% 4% 4% 3% Βέλγοι 3% 3% 3% 3% 3% Γάλλοι 2% 1% 1% 2% 2% Γερμανοί 24% 24% 22% 21% 21% Γιουγκοσλάβοι 1% - 0,2% 0,4% 0,5% Δανοί 2% 1% 1% 2% 1% Ελβετοί 1% 1% 1% 1% 1% Ιταλοί 2% 0,3% 0,4% 0,3% 0,4% Ιρλανδοί 1% 0,5% 1% 1% 1% Ισραηλινοί 0,1% 0,2% 0,2% 0,04% 0,2% Κύπριοι ,3% Λουξεμβουργ ,4% Νορβηγοί 1% 2% 2% 2% 1% Ούγροι 4% 3% 2% 2% 2% Ολλανδοί 5% 5% 5% 5% 4% Πολωνοί ,4% Ρώσοι 0,3% 0,2% 0,2% 0,0% 0,2% Σλοβάκοι 1% 1% 1% 0,4% 0,4% Σλοβένοι 0,2% 0,01% 0,1% 0,2% 0,03% Σουηδοί 4% 3% 3% 3% 2% Τσέχοι 2% 2% 2% 2% 2% Φιλανδοί 0,4% 1% 1% 0,5% 0,5% Λοιπές Χώρες 1% 1% 1% 1% 0,1% Πηγή: ΕΟΤ Κέρκυρας - Φωτοτυπημένο αντίγραφο 36

38 2.3 Επιπτώσεις του Τουρισμού Ο τουρισμός μπορεί να επιφέρει αρνητικές συνέπειες στον περιβαλλοντικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα μιας περιοχής εάν δεν γίνεται σωστή χρήση του προϊόντος. Το μέγεθος των τουριστών και η υπερσυγκέντρωσή τους σχεδόν κατ αποκλειστικότητα, στον παράκτιο χώρο αλλοίωσε και κατάστρεψε πολλές ευαίσθητες περιοχές που μεσολαβούσαν μεταξύ των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ο τουρισμός δρα έντονα ανταγωνιστικά προς τη βιοποικιλότητα της χώρας, κατατάσσοντάς την στις χώρες με το υψηλότερο ανταγωνιστικό δυναμικό. Η φέρουσα ικανότητα των τουριστικών προορισμών ξεπερνιέται και απειλείται έτσι, όχι μόνο η βιοποικιλότητα, αλλά σε τελική ανάλυση και ο ίδιος ο τουρισμός. Βιότοποι κατακερματίζονται, η πανίδα μειώνεται και είδη της μπαίνουν στην κόκκινη λίστα, η βλάστηση υποχωρεί ή αντικαθίσταται από άλλα είδη πιο ανθεκτικά, τα δάση πυρπολούνται ή εκχερσώνονται, για την απόκτηση οικοδομήσιμης γης, τα ύδατα ρυπαίνονται και καθίστανται ακατάλληλα όχι μόνο για υδρόβιους πληθυσμούς αλλά και για τουριστική χρήση. Η δημιουργία ξενοδοχειακών συγκροτημάτων, εστιατορίων, γηπέδων τένις, γκολφ και άλλων τουριστικών εγκαταστάσεων, συνιστά τεράστια παρέμβαση στο φυσικό χώρο με αποτέλεσμα να χάνεται η ακτινοβολία της φυσικότητάς του. Η επανάληψη του ίδιου τουριστικού σκηνικού μέσα από το ομογενοποιημένο τοπίο, που εκτείνεται σε όλη τη Μεσόγειο, θα γίνει αιτία σκληρών ανταγωνισμών μεταξύ χωρών και περιοχών, αφού δεν διαφοροποιούνται πια, αλλά και μεταξύ τουριστικών γραφείων και επιχειρήσεων με δυσμενή επίδραση στις τουριστικές εισροές. Η έντονη αστικοποίηση με την μειωμένη πολυλειτουργικότητα των αστικών συγκροτημάτων, τα έντονα προβλήματα ρύπανσης και τη χειροτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των αστών συμβάλλει στην ψυχολογία φυγής από τον αστικό χώρο, ενισχύει το ταξιδιωτικό ρεύμα προς την άγρια και παρθένα φύση και παράλληλα τις βλέψεις τους για πρώτη ή δεύτερη κατοικία σε δάση και δασικές εκτάσεις, όπου οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι καλύτερες. «Η ζήτηση ορεινών περιοχών για λόγους αναψυχής αυξάνεται και μάλιστα σε ειδικές περιπτώσεις παίρνει μεγάλες διαστάσεις, με όλο και πιο δυσμενείς επιπτώσεις. Το παράδειγμα των Άλπεων είναι χαρακτηριστικό. Το 1981 εξήντα άνθρωποι σκοτώνονται από μια κατολίσθηση τόνων βράχων. Αιτία, η απουσία της προστατευτικής ικανότητας του δάσους, λόγω της απομάκρυνσής του, με σκοπό να διανοίγουν καινούργιες χιονοδρομικές πίστες. Ήδη το 1989 η Παγκόσμια Ένωση για τη διατήρηση της φύσης (IUCN) θα υποστηρίξει ότι οι Άλπεις βρίσκονται στα πρόθυρα οικολογικής κατάρρευσης.» (12) Στον κοινωνικό τομέα παρατηρούνται κατ αρχήν μεγάλες και ανομοιόμορφες δημογραφικές μεταβολές. Η μετακίνηση του πληθυσμού προς τις τουριστικά αναπτυγμένες περιοχές είναι έντονη, που συνοδεύεται με αντίστοιχη 37

39 ερήμωση των περιοχών προέλευσης. Οι γεωργοί γίνονται σερβιτόροι και ξενοδοχοϋπάλληλοι, οι εγχώριες παραγωγικές δυνάμεις τείνουν να εξειδικεύονται στην προσφορά τουριστικών υπηρεσιών και να εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές ασχολίες. Τα ενθύμια που διακινούνται στην τουριστική αγορά δεν είναι προϊόντα ελλήνων τεχνητών, αλλά εισάγονται από την Ταϊβάν, το Χονγκ-Κονγκ και τη Σιγκαπούρη. Οι βοσκότοποι στις τουριστικές ζώνες σταματούν να είναι πεδίο δράσης των κτηνοτρόφων και μετατρέπονται σε οικόπεδα. Ανατρέπονται ή εκμηδενίζονται οι παραδοσιακές αξίες, ήθη, έθιμα, το φιλότιμο, η ανιδιοτελής ευγένεια, η υπερηφάνεια και η μόρφωση και εξυψώνεται ο επιτυχημένος και καταφερτζής επιχειρηματίας πάνω από τον διανοούμενο, το γιατρό, το δάσκαλο, ενώ ταπεινώνεται ακόμη περισσότερο ο γεωργός και ο κτηνοτρόφος. Οι δυσμενείς επιπτώσεις του τουρισμού, σε συνδυασμό με την αλλαγή των τουριστικών προορισμών, την απώλεια εσόδων και την αναζήτηση νέων μορφών τουρισμού, θα δώσουν ώθηση για την μεταστροφή. «Το 1982 υιοθετείται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού και τα Περιβαλλοντικά Προγράμματα των Ηνωμένων Εθνών η Ενιαία Διακήρυξη για τον Τουρισμό και το Περιβάλλον. Το 1987 δημοσιεύεται η έκθεση Brundlandt που εισάγει την έννοια της αειφορίας και την ανάγκη συνύπαρξης της Ανάπτυξης με το Περιβάλλον. Το 1990 ανακηρύσσεται ως Ευρωπαϊκό Έτος Τουρισμού, ενώ το 1995 εκδίδεται η Πράσινη Βίβλος, η οποία αναφέρεται στον αειφορικό σχεδιασμό του τουρισμού. Στην παγκόσμια συνδιάσκεψη για τον αειφορικό τουρισμό στο Λανζαρότε (Κανάρια νησιά) της Ισπανίας επαναδιατυπώνεται ο Χάρτης για τον Αειφορικό Τουρισμό, ενώ ένα χρόνο αργότερα, στην Ibiza της Ισπανίας, θα διατυπωθούν οι δέκα εντολές για ένα αειφορικό τουριστικό μοντέλο στη Μεσόγειο» (13). Ο προβληματισμός για την αειφορία των φυσικών πόρων, παίρνει μεγάλες διαστάσεις και διαχέεται και στο πεδίο διαχείρισης των τουριστικών πόρων. Σ αυτό το σημείο σημαντικό ρόλο παίζει η ανάπτυξη και προώθηση του αγροτουρισμού. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε αυτό το είδος τουρισμού, και πιο συγκεκριμένα στον αγροτουρισμό στην Κέρκυρα. Πρώτο μας βήμα είναι να εξετάσουμε την υπάρχουσα κατάσταση στην «περιοχή παρέμβασης». Η περιοχή παρέμβασης περιλαμβάνει το σύνολο των Δήμων και Κοινοτήτων του Νομού, όπου είναι και οι περιοχές εκείνες που προσφέρονται για αγροτουριστική ανάπτυξη, εκτός δηλαδή της καθαρά αστικής περιοχής. 38

40 (10) Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, Διεύθυνση Τουρισμού Κέρκυρας, φωτοτυπημένα αντίγραφα (11) Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, Διεύθυνση Τουρισμού Κέρκυρας, φωτοτυπημένα αντίγραφα (12) Νοέμβριος 2004 (13) Νοέμβριος

41 ΕΝΟΤΗΤΑ 3 η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟ 40

42 3.1 Έννοια του Αγροτουρισμού (14) «Αγροτουρισμός ονομάζεται η εναλλακτική εκείνη μορφή τουρισμού η οποία αναπτύσσεται σε μη τουριστικά κορεσμένες αγροτικές περιοχές και συνδέεται με κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες, οι οποίες επιτρέπουν τόσο στους οικοδεσπότες όσο και στους φιλοξενούμενους των περιοχών αυτών να υφίστανται αλληλεπιδράσεις και να μοιράζονται εμπειρίες. Ως δραστηριότητα αναπτύσσεται από τους μόνιμους κατοίκους των περιοχών του πρωτογενούς τομέα, οι οποίοι χρησιμοποιούν τον αγροτουρισμό ως συμπληρωματική πηγή εισοδήματος». 3.2 Χαρακτηριστικά Αγροτουρισμού (15) Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγροτουριστικού προϊόντος είναι: Η απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος και η γνωριμία με τα χαρακτηριστικά φυσικά τοπία, τα τοπία φυσικού κάλλους και την πανίδα και τη χλωρίδα των εκάστοτε περιοχών. Αγροτικές περιοχές που περιλαμβάνουν υγροβιότοπους μπορούν να συνδυάσουν την αγροτουριστική δραστηριότητα με το λεγόμενο "τουρισμό των υγροβιοτόπων" (παρατήρηση χλωρίδας και πανίδας, δημιουργία κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κ.τ.λ.). Η επαφή και η γνωριμία με την τοπική αγροτική πολιτιστική κληρονομιά, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων, η συμμετοχή σε τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις κ.τ.λ. Η προσφορά διαφοροποιημένων, υψηλής ποιότητας τουριστικών προϊόντων (π.χ. προσφορά βιολογικών παραδοσιακών προϊόντων, προϊόντων προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης) Η παρατήρηση των γεωργικών δραστηριοτήτων και πιθανώς η συμμετοχή σε αυτές 41

43 Η άσκηση παράλληλων τουριστικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο (ορειβασία, πεζοπορία, ανεμόπτερο πλαγιάς κ.τ.λ.). 3.3 Είδη αγροτουριστικών καταλυμάτων (16) Τα είδη αγροτουριστικών καταλυμάτων είναι τα εξής: Μικρές ξενοδοχειακές μονάδες - ξενώνες Ενοικιαζόμενα δωμάτια στα σπίτια αγροτικών οικογενειών Ανεξάρτητες αγροτικές κατοικίες παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (που εναρμονίζονται με το φυσικό περιβάλλον). Κάμπινγκ σε αγροκτήματα, τα οποία δεν είναι τόσο διαδεδομένα στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Η απαιτούμενη υποδομή του αγροτουρισμού είναι μικρής κλίμακας, συγκρινόμενη με εκείνη του μαζικού τουρισμού. Ο αγροτουρισμός δεν απαιτεί εξελιγμένη τουριστική υποδομή, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του. Παράλληλα, η προσφορά των αγροτικών προϊόντων είναι άφθονη, καθώς αυτά είναι κατά κύριο λόγο ελεύθερα αγαθά (αέρας, νερό, φύση). 3.4 Πλεονεκτήματα αγροτουρισμού (17) Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ο αγροτουρισμός στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των αγροτικών περιοχών, συνοψίζονται στα εξής: Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και κατά συνέπεια συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο. Το πλεονέκτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία στις περιοχές που αντιμετωπίζουν σημαντική πληθυσμιακή μείωση και δημογραφική γήρανση. Η δημιουργία αυτών των θέσεων εργασίας είναι 42

44 καθοριστική για τις ευαίσθητες, από άποψη εργασίας, κοινωνικές ομάδες των νέων και των γυναικών. Η δημιουργία υποδομών οι οποίες εναρμονίζονται με το φυσικό περιβάλλον και συμβάλλουν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των μόνιμων κατοίκων. Η προώθηση των γεωργικών παραδοσιακών προϊόντων στην αγορά και η αύξηση των εσόδων των ατόμων που ασχολούνται με το γεωργικό τομέα. Ο αγροτουρισμός αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυνατότητας συνδυασμού της περιφερειακής ανάπτυξης και της προστασίας και ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι μια τουριστική δραστηριότητα που δεν δρα ανταγωνιστικά προς τους φυσικούς πόρους. Αντίθετα, συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση τόσο των μόνιμων κατοίκων όσο και των επισκεπτών στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο αγροτουρισμός, ως δραστηριότητα, αναπτύσσεται όλες τις εποχές του χρόνου, αμβλύνοντας έτσι το πρόβλημα της τουριστικής εποχικότητας, που ως γνωστόν, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του ελληνικού τουρισμού. Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος των Γυναικείων Συνεταιρισμών τόσο σε επίπεδο παραγωγής προϊόντων όσο και σε επίπεδο παροχής φιλοξενίας. Οι Γυναικείοι Συνεταιρισμοί σε όλη την Ελλάδα παρασκευάζουν και πωλούν τα προϊόντα του τόπου τους, διατηρώντας και διαφυλάσσοντας τις πατροπαράδοτες συνταγές και τις παλιές τεχνικές και χειροτεχνίες που κληροδοτήθηκαν από γενιά σε γενιά. Στους περισσότερους συνεταιρισμούς λειτουργούν παράλληλα εκθετήρια προς πώληση των προϊόντων. 3.5 Οι δυσμενείς επιπτώσεις του αγροτουρισμού (18) Όταν η ανάπτυξη του αγροτουρισμού δεν είναι συμβατή με τις αρχές της αειφορικής διαχείρισης, έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Στην περίπτωση αυτή, οι επιπτώσεις αναφέρονται: Στην άναρχη και υπέρμετρη ανάπτυξή του σε βάρος της φέρουσας ικανότητας της περιοχής, που προκαλεί υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος των περιοχών. Στον κίνδυνο ανάπτυξης του τουρισμού στις αγροτικές περιοχές εις βάρος της αγροτικής ζωής. Στην πράξη έχει παρατηρηθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις εγκαταλείπονται οι αγροτικές εργασίες προς χάριν ενός μεγαλύτερου βραχυχρόνιου τουριστικού κέρδους. Στην αλλοίωση του πολιτισμικού χαρακτήρα των αγροτικών περιοχών στις περιπτώσεις που ο αγροτουρισμός ακολουθήσει τα γνωστά αναπτυξιακά τουριστικά "πρότυπα" των περασμένων δεκαετιών. 43

45 3.6 Προφίλ των αγροτουριστών Τα άτομα που επιλέγουν την εναλλακτική αυτή μορφή του τουρισμού είναι άτομα που αναζητούν στις διακοπές τους τη "φόρμουλα των 3Φ (Φύση - Φιλία - Φιλοξενία)" και απορρίπτουν ή δεν νιώθουν ότι τους εκφράζει εκείνη των 3S (Sun - Sea - Sand) του μαζικού τουρισμού, όπως αυτή έχει εξελιχθεί στις μέρες μας. Επιζητούν την επαφή με την φύση, προκειμένου να γνωρίσουν τόσο την αγροτική ζωή όσο και τους αγρότες, τους ντόπιους που θα τους μυήσουν σε ένα διαφορετικό και άγνωστο για πολλούς από αυτούς τρόπου ζωής. Θέλουν να απολαύσουν την αυθεντικότητα της επαρχιακής ζωής, την ανεπιτήδευτη φιλοξενία, την καθαρότητα του τοπίου και την καθαριότητα του περιβάλλοντος, τα παραδοσιακά, σπιτικά εδέσματα, να γίνουν κοινωνοί σε μια ζωή που έχει να τους πει πολλά για το κοντινό παρελθόν τους. Οι τουρίστες αυτοί θεωρούνται πολυταξιδεμένοι και έμπειροι. Είναι άτομα που έχουν ήδη γευθεί τους τουριστικούς προορισμούς με την μορφή του μαζικού τουρισμού και κορεσμένοι από το συγκεκριμένο πρότυπο, αναζητούν στον προορισμό μια νέα διάσταση, εντρυφώντας στην πολιτιστική και φυσιολατρική του υπόσταση αλλά και στην δυνατότητα για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία. Οι αγροτουρίστες ανήκουν σε ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα. Σε χώρες της Ευρώπης που ο αγροτουρισμός έχει παράδοση δεκαετιών, αποτελεί έναν τρόπο ζωής ο οποίος απευθύνεται σε όλη την οικογένεια και διεκδικεί το ήμισυ των ετήσιων οικογενειακών διακοπών. Τα νεότερα άτομα είναι αυτά που προτιμούν να συνδυάζουν το πακέτο αγροτουρισμού με «σπορ περιπέτειας», ενώ οι μεγαλύτεροι με πιο ήπιες δραστηριότητες, με περιηγήσεις πολιτιστικού, θρησκευτικού, λαογραφικού κλπ περιεχομένου. «Από τα σπουδαιότερα όμως χαρακτηριστικά που διακρίνουν τα άτομα που επιλέγουν τον αγροτουρισμό είναι το υψηλά οικονομικό αλλά και μορφωτικό τους επίπεδο. Τα άτομα αυτά θεωρούνται ότι έχουν αυξημένη οικολογική συνείδηση, πολυποίκιλα ενδιαφέροντα, διάθεση για μόρφωση και πολιτιστική προσέγγιση. Δεν παρασύρονται από τον μιμητισμό και τα πρότυπα της καταναλωτικής κοινωνίας, είναι εκλεπτυσμένοι και με υψηλές απαιτήσεις ως προς την ποιότητα και το επίπεδο των υπηρεσιών που τους παρέχονται. Σε όλο τον κόσμο ο αγροτουρίστας θεωρείται ποιοτικός, υψηλών προδιαγραφών και σημαντικής αγοραστικής δύναμης. Ξέρει ακριβώς τι ζητάει και δεν αρκείται σε καταστάσεις που δεν τον ικανοποιούν». (19) 3.7 Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του αγροτουρισμού (20) Ιστορικά η πρώτη εμφάνιση του τουρισμού υπαίθρου και του αγροτουρισμού τοποθετείται το 19ο αιώνα, όταν ο τότε αστικός πληθυσμός πραγματοποιούσε εκδρομές με τους ατμοκίνητους σιδηρόδρομους. Το είδος αυτό του τουρισμού ίσως 44

46 είναι γνωστό σε πολλούς από εμάς από τα μυθιστορήματα της ρομαντικής περιόδου και τις αντίστοιχες ταινίες. Όμως ο αγροτουρισμός ως συγκροτημένη εναλλακτική μορφή τουρισμού, εμφανίζεται για πρώτη φορά τη δεκαετία του '60 στις Η.Π.Α. (Farm /ranch tourism). Στη χώρα μας, οι πρώτες μορφές αγροτουριστικής δραστηριότητας έλαβαν χώρα το 1984, με την ίδρυση των πρώτων γυναικείων αγροτουριστικών συνεταιρισμών (Πέτρα Λέσβου, Αμπελάκια, Αράχωβα, Μαστιχοχώρια Χίου). Οι Έλληνες σταδιακά ασχολούνται όλο και περισσότερο με τον αγροτουρισμό. Ο αριθμός των παραδοσιακών καταλυμάτων ολοένα αυξάνεται και η χώρα εξελίσσεται με ταχύτητα σε κορυφαίο προορισμό αγροτουρισμού. Αρκετά χωριά σε όλη τη χώρα διαθέτουν πανδοχεία με παραδοσιακή αρχιτεκτονική, και απλά αλλά άνετα δωμάτια. Μερικά από αυτά τα καταλύματα έχουν υιοθετήσει μια ολιστική στάση με οργανικούς κήπους και παραδοσιακές ταβέρνες που σερβίρουν γευστικές απολαύσεις με αγνά υλικά. Με τα αγροτουριστικά προγράμματα, ο κουρασμένος κάτοικος της πόλης καλύπτει την ανάγκη του για μια πιο στενή επαφή με την φύση και δραστηριότητες από καιρό ξεχασμένες ή πρωτόγνωρες όπως η παρασκευή ψωμιού ή παραδοσιακού γλυκού, η βόλτα με άλογα, ο περίπατος στο δάσος, η καλλιέργεια της γης, η ζωή στη φύση με γαλήνιους ρυθμούς. Ο αγροτουρισμός δημιουργεί ένα κανάλι επικοινωνίας απομονωμένων περιοχών με μεγάλα πληθυσμιακά κέντρα μέσω του οποίου αναπτύσσονται οι τοπικές κοινωνίες, συνεχίζεται η παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων, αναβιώνουν έθιμα, διατηρούνται τέχνες που πιθανόν σε διαφορετική περίπτωση να είχαν εκλείψει. Η Ελληνική κυβέρνηση έχει προσφέρει μεγάλη στήριξη σε όλα τα αγροτουριστικά προγράμματα που εφαρμόζονται σε διάφορες περιοχές σε όλη τη χώρα, καθώς και οικονομική ενίσχυση για επενδύσεις στον αγροτουρισμό και τις σχετικές με αυτόν χειροτεχνίες. (14) (15) (16) 45

47 (17) (18) (19) (20) 46

48 ΕΝΟΤΗΤΑ 4 η «ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» 47

49 4.1 Εντοπισμός ζωνών αγροτικού τουρισμού (21) Αφού αναλύσαμε την υφιστάμενη κατάσταση της τουριστικής υποδομής και την τρέχουσα εξέλιξη της τουριστικής ζήτησης στην περιοχή Παρέμβασης, μπορούμε να συνεχίσουμε σε έναν «προσδιορισμό ζωνών Αγροτικού Τουρισμού», ως εξής: A. Ζώνες Ώριμης Τουριστικής Ανάπτυξης B. Ζώνες Δυναμικής Τουριστικής Ανάπτυξης Γ. Ζώνες Αναξιοποίητες Παρακάτω αναφέρονται τα χαρακτηριστικά της κάθε Ζώνης Ζώνες Ώριμης Τουριστικής Ανάπτυξης Ως Ζώνες ώριμης τουριστικής ανάπτυξης ορίστηκαν εκείνες οι οποίες έχουν επιτύχει ένα βαθμό ανάπτυξης και απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα της αναγνωρισιμότητάς τους ως τουριστικού προορισμού. Διαθέτουν την οργανωμένη τουριστική υποδομή που προσφέρει ένα τουριστικό προϊόν στην πληρότητά του. Διαθέτει επίσης τις αναγκαίες υπηρεσίες για την υποστήριξη του προϊόντος. Οι Ζώνες αυτές προσφέρουν εξειδικευμένες τουριστικές υπηρεσίες. Στον κύκλο ζωής του προϊόντος / προορισμού βρίσκονται στην θέση της ωριμότητας ή παρακμής και βρίσκονται συχνά κοντά στα όρια της φέρουσας ικανότητας Ζώνες Δυναμικής Τουριστικής Ανάπτυξης Οι Ζώνες αυτές είναι περιοχές που «ανακαλύφθηκαν» πρόσφατα από τον τουρισμό. Διαθέτουν μόλις επαρκή υποδομή για διανυκτερεύσεις και εξυπηρέτηση των τουριστών. Οι υποστηρικτικές υπηρεσίες είναι ελλιπείς. Ο αριθμός των επισκεπτών είναι μικρός. Η αναγνωρισιμότητά τους ως τουριστικού προορισμού είναι περιορισμένη. Στον κύκλο ζωής του προϊόντος / προορισμού βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης και της καθιέρωσης Ζώνες Αναξιοποίητες Οι αναξιοποίητες Ζώνες διαθέτουν τα απαραίτητα ελκτικά στοιχεία για τους τουρίστες - επισκέπτες. Δεν διαθέτουν ικανοποιητική υποδομή για διανυκτερεύσεις και απουσιάζει εντελώς το στοιχείο της παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών. Ο αριθμός των επισκεπτών είναι περιορισμένος και απαρτίζεται κυρίως από εκείνους που μόλις «ανακάλυψαν» την περιοχή. Στον κύκλο ζωής του προϊόντος / προορισμού βρίσκονται στο στάδιο της εισαγωγής. Επισημαίνεται ότι η αξιολόγηση των ζωνών αυτών ως «αγροτικών - τουριστικών» περιλαμβάνει την πρόσθετη εμπειρία και γνώση που έχει προκύψει ύστερα από την επιτόπια έρευνα, την 48

50 συζήτηση και καταγραφή μέσω ερωτηματολογίων των απόψεων των τοπικών φορέων για την αγροτική - τουριστική ανάπτυξη συγκεκριμένων περιοχών. Πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι για τον καθορισμό των αγροτικών περιοχών, χρησιμοποιήθηκε ως μονάδα βάσης ο Ο.Τ.Α. Ελήφθησαν υπόψη τα όρια των νέων Δήμων και Κοινοτήτων Καποδίστρια, τα οποία συμπίπτουν με τα όρια των ζωνών. Ως κριτήρια για την ένταξη περιοχών σε μια από τις παρακάτω ζώνες, η ομάδα μελέτης προέκρινε συνεπώς τα εξής κριτήρια: 1. Την αξία του τουριστικού αποθέματος 2. Την ύπαρξη κοινών γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών 3. Την ύπαρξη βασικών τουριστικών υποδομών 4. Τον αριθμό κλινών και διανυκτερεύσεων Οι περιοχές μελετήθηκαν ως προς τα παραπάνω κριτήρια προκειμένου να χαρακτηριστούν ανάλογα, αφού αξιολογήθηκαν σε μια κλίμακα 1 10 ( 10 = ανώτατη βαθμολογία). Έτσι: - Ως «Ζώνες Ώριμης Τουριστικής Ανάπτυξης» χαρακτηρίζονται εκείνες που συγκεντρώνουν βαθμολογία από Ως «Ζώνες Δυναμικής Τουριστικής Ανάπτυξης» εκείνες που συγκεντρώνουν 4-7 Ως «Αναξιοποίητες Ζώνες» εκείνες που συγκεντρώνουν 1-4 Μετά τα παραπάνω προέκυψαν οι ακόλουθες ζώνες: ΖΩΝΕΣ ΩΡΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1. Ανατολική Ακτή (από Νησάκι έως Μεσογγή) 2. Περιοχή Παλαιοκαστρίτσας 3. Περιοχή Κασσιόπης 4. Παραλιακή Περιοχή Σιδαρίου Καρουσάδων 5. Παραλιακή Περιοχή Ρόδας - Κασσιόπης 6. Περιοχή Κάβου Ασπρόκαβου ΖΩΝΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1. Δήμος Παξών 2. Δήμος Παρελίων - Δήμος Αχιλλείων (εκτός της Ανατολικής Ακτής) 3. Περιοχή Αγίου Γεωργίου Πάγων ΖΩΝΕΣ ΑΝΑΞΙΟΠΟΙΗΤΕΣ 1. Διαπόντιοι νήσοι 2. Δήμος Κασσωπαίων - Θιναλίων Φαιάκων 3. Δήμος Εσπερίων - Αγ. Γεωργίου Παλαιοκ/τών (εκτός Παλαιοκαστρίτσας) 4. Δήμος Μελιτειέων - Καρισσίων Λευκιμμαίων (εκτός περιοχών Τσάκι Μεσογγή, Κάβου - Ασπρόκαβου) 49

51 4.2 Παρουσίαση των Περιοχών Αγροτικού Τουρισμού (21) Ανατολική Ακτή (Ζώνη Ώριμης Ανάπτυξης) Η Ζώνη αυτή περιλαμβάνει όλη την Ανατολική ζώνη του από Νησάκι μέχρι Μεσογγή. Δεν περιλαμβάνει το εσωτερικό των δήμων αυτών. Η ζώνη της Ανατολικής Ακτής διαθέτει σημαντικό τουριστικό απόθεμα που σχετίζεται με παραθεριστικό τουρισμό, αλλά και με άλλες μορφές τουρισμού (θαλάσσιος, πολιτισμικός κ.τ.λ.), διαθέτει σημαντικές τουριστικές υποδομές που είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν ικανό αριθμό επισκεπτών, οι οποίοι πραγματοποιούν μεγάλο αριθμό διανυκτερεύσεων. Περιοχή Παλαιοκαστρίτσας (Ζώνη Ώριμης Ανάπτυξης) Η Ζώνη αυτή καταλαμβάνει τα όρια της Παλαιοκαστρίτσας εντός του Δήμου Παλαιοκαστριτών. Η ζώνη διαθέτει αξιόλογους τουριστικούς πόρους που σχετίζονται με παραθεριστικό και πολιτισμικό Τουρισμό, σημαντική και αξιόλογη τουριστική υποδομή, δέχεται σημαντικό αριθμό επισκεπτών που πραγματοποιούν ικανό αριθμό διανυκτερεύσεων. Περιοχή Κασσιόπης (Ζώνη Ώριμης Ανάπτυξης) Η Ζώνη αυτή καταλαμβάνει τα όρια της κοινότητας Κασσιόπης εντός του Δήμου Κασσωπαίων. Η ζώνη διαθέτει αξιόλογους τουριστικούς πόρους που σχετίζονται με τον παραθεριστικό τουρισμό. Υπάρχει ικανός αριθμός κλινών που υποδέχονται σημαντικό αριθμό επισκεπτών που πραγματοποιούν σημαντικό αριθμό διανυκτερεύσεων. 50

52 Παραλιακή Περιοχή Σιδαρίου Καρουσάδων (Ζώνη Ώριμης Ανάπτυξης) Η παραλιακή περιοχή από το Σιδάρι μέχρι τους Καρουσάδες παρουσιάζει έντονη ανάπτυξη η οποία στηρίζεται κυρίως από τον παραθεριστικό τουρισμό. Η εγγύτητα με το Σιδάρι, η ομορφιά του φυσικού τοπίου και η καταλληλότητα των ακτών συνηγορούν στην ανάπτυξη αυτή. Παραλιακή Περιοχή Ρόδας Κασσιόπης (Ζώνη Ώριμης Ανάπτυξης) Η περιοχή αυτή παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με την προηγούμενη, δηλαδή μια ανάπτυξη που στηρίζεται σε καταλύματα (ενοικιαζόμενα δωμάτια) και σχετίζεται με την καταλληλότητα της περιοχής για παραθεριστικό τουρισμό (φύση, ακτές). Παράλληλα, αποτελεί αντίστοιχη διέξοδο στην πίεση που ασκείται στους βασικούς τουριστικούς προορισμούς της περιοχής (στην Κασσιόπη, τη Ρόδα, και τα τελευταία χρόνια την Αχαράβη). Περιοχή Κάβου Ασπρόκαβου (Ζώνη Ώριμης Ανάπτυξης) Η περιοχή Κάβου Ασπρόκαβου, πρόσφατα ανεπτυγμένη και αυτή διαθέτει όλες τις αναγκαίες υπηρεσίες για την υποστήριξη του τουρισμού. Απέκτησε πολύ σημαντικό αριθμό καταλυμάτων και αποτελεί σήμερα δημοφιλή προορισμό για αλλοδαπούς και κυρίως Βρετανούς. Δήμος Παξών (Ζώνη Δυναμικής Ανάπτυξης) Η Ζώνη αυτή οριοθετείται από τα δυο νησιά Παξών και των Αντίπαξων, καθώς και από την θαλάσσια περιοχή που βρίσκεται μεταξύ των δυο νησιών. Τα νησιά διαθέτουν εκπληκτικούς τουριστικούς πόρους (περιοχή NATURA, περιοχή φυσικού κάλλους). Διαθέτει πόρους που δεν περιορίζονται απλά στην ικανοποίηση του παραθεριστικού τουρισμού (2.495 κλίνες με ανάλογες διανυκτερεύσεις) αλλά 51

53 προσελκύει και σημαντικό αριθμό Ιταλών τουριστών που καταφθάνουν με σκάφη αναψυχής (γιώτιγκ). Τέλος, υπάρχουν πολύ σημαντικές δυνατότητες δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη θάλασσα (ψάρεμα, θαλάσσια σπορ κ.λ.π.) και τον πολιτισμό. Δήμος Παρελίων Αχιλλείων εκτός της Ανατολικής Ακτής (Ζώνη Δυναμικής Ανάπτυξης) Η Ζώνη αυτή αντιστοιχεί στην «Μέση Κέρκυρα», με εγγύτητα στον Δήμο Κέρκυρας, την περιοχή της ουσιαστικής τουριστικής ανάπτυξης του νησιού, εκτός από το τμήμα εκείνο της ανατολικής ακτής. Η εγγύτητα με την πόλη της Κέρκυρας αφενός, καθώς και η ύπαρξη αξιόλογων τουριστικών πόρων αφετέρου, δικαιολογούν την ένταξη της στην ζώνη δυναμικής ανάπτυξης. Διαθέτει σημαντικούς πόρους που σχετίζονται με τον πολιτισμό (παραδοσιακοί οικισμοί, μνημεία), ικανοποιητική τουριστική υποδομή και ικανοποιητικές διανυκτερεύσεις. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η περιοχή της ενδοχώρας, η οποία περιλαμβάνει το ορεινό τμήμα των Δήμων δεν παρουσιάζει τόσο αυξημένους ρυθμούς ανάπτυξης. Περιοχή Αγίου Γεωργίου Πάγων (Ζώνη Δυναμικής Ανάπτυξης) Στην περιοχή αυτή παρατηρούμε μια σημαντική κινητικότητα στον τομέα της κατασκευής καταλυμάτων και άλλων βοηθητικών υπηρεσιών. Η δυναμική αυτή ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα του ιδιαίτερου φυσικού κάλους της περιοχής. είναι δε σημαντικό ότι η περιοχή διαθέτει ενδοχώρα με σημαντικούς πόρους για ανάπτυξη μορφών τουρισμού πέρα από τον παραθεριστικό. Διαπόντια Νησιά (Αναξιοποίητη Ζώνη) Τα τρία Διαπόντια νησιά, Οθωνοί, Ερείκουσσα και Μαθράκι συναποτελούν το βόρειο «άκρο» της ελληνικής επικράτειας. Ζώντας στη σκιά της κοσμοπολίτικης Κέρκυρας «ξεχάστηκαν» ουσιαστικά από την πολιτεία, και εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους που απομένουν λιγοστοί χωρίς ουσιαστικούς πόρους επιβίωσης (γεωργία, κτηνοτροφία). Η γεωγραφική τους θέση, η ενδιαφέρουσα χλωρίδα και πανίδα, οι δυνατότητες ανάπτυξης δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη θάλασσα, η εγγύτητα τους με τις ακτές της Αλβανίας απεικονίζουν δυνατότητες ανάπτυξης με άξονα τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Οι τουριστικές υποδομές που διαθέτουν ικανοποιούν έναν μικρό αριθμό τουριστών (105 κλίνες). 52

54 Δήμος Κασσωπαίων Θιναλίων Φαιάκων (Αναξιοποίητη Ζώνη) Η ζώνη αυτή ταυτίζεται με την ενδοχώρα της ΒΑ Κέρκυρας. Ο όγκος του όρους Παντοκράτορα κυριαρχεί εδώ. Ο ορεινός αυτός όγκος, με τα δάση και τις δυνατότητες ανάπτυξης πολλαπλών δραστηριοτήτων εναλλακτικού τουρισμού, αποτελεί έναν πολύ σπουδαίο τουριστικό πόρο για το νησί. Η περιοχή αυτή μπορεί πράγματι να λειτουργήσει ως πόλος έλξης: Α) Παραθεριστικών τουριστών που αναζητούν επιπρόσθετες δραστηριότητες, πέραν αυτής που πραγματοποιούν καθημερινά στα πλαίσια του πακέτου διακοπών τους. Β) Τουριστών εναλλακτικών μορφών τουρισμού Η εγγύτητα με περιοχές ώριμης τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί ένα σημαντικό πλεονέκτημα για την ζώνη. Σημειώνεται ακόμη, ότι η περιοχή διαθέτει και ενδιαφέροντες βιοτόπους. Δήμος Εσπερίων Αγ. Γεωργίου Παλαιοκαστριτών [εκτός της Παλαιοκαστρίτσας και του Αγίου Γεωργίου Πάγων] (Αναξιοποίητη Ζώνη) Η ζώνη αυτή αντιστοιχεί στην ΒΔ Κέρκυρα εκτός από την Παλαιοκαστρίτσα και τον Άγιο Γεώργιο Πάγων που θεωρούνται περιοχές ώριμης και δυναμικής τουριστικής ανάπτυξης αντίστοιχα. Ως περιοχή με βασικά γεωργικά χαρακτηριστικά, διαθέτει δυνατότητες ανάπτυξης καθαρά αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, εφόσον αξιοποιηθούν σωστά οι σημαντικοί πόροι που συγκροτούν το τουριστικό προϊόν. Η εγγύτητα με τον ορεινό όγκο του Παντοκράτορα παρέχει δυνατότητες συνέργιας με την ΒΑ Κέρκυρα. Δήμος Μελιτειέων Κορισσίων Λευκυμμαίων [εκτός της περιοχής Τσάκι Μεσσογγή και Κάβου Ασπρόκαβου] (Αναξιοποίητη Ζώνη) Η περιοχή αυτή ουσιαστικά οριοθετεί την Νότια Κέρκυρα. Η ζώνη αυτή δέχεται σχετικά περιορισμένες ροές τουριστών στα καταλύματά της. Ο πλούτος της 53

55 ζώνης σε βιότοπους (περιοχές NATURA), η «προσωπικότητα» της περιοχής που βρίσκεται μακριά από τους μεγάλους αριθμούς τουριστών της Κέρκυρας και της Ανατολικής ακτής, ο πλούτος σε πολιτισμικά στοιχεία και τέλος η δυνατότητα πρόσβασης / επίσκεψης στους Παξούς Αντίπαξους την καθιστούν ενδιαφέρουσα ζώνη για τουριστική αγροτική ανάπτυξη. Από την περιοχή αυτή εξαιρούνται η περιοχή Τσάκι Μεσογγή και Κάβου Ασπρόκαβου σαν ώριμης τουριστικής ανάπτυξης. (20) ΑΓΡΟΚ Α.Ε., μελέτη «Προσδιορισμός Διαδρομών Αγροτικού Τουρισμού», Οκτώβριος 2003 (21) idem, ΑΓΡΟΚ Α.Ε. 54

56 ΕΝΟΤΗΤΑ 5 η «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ» 55

57 5.1 Σχεδιαζόμενες Παρεμβάσεις στην Περιοχή Παρέμβασης (22) ΠΕΠ Το 3 ο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Π.Ε.Π.) των Ιονίων Νήσων περιλαμβάνει δράσεις ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας σε μεμονωμένες επιχειρήσεις με την εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων μέσω της Διαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων καθώς και της Δομής Στήριξης της Υπαίθρου. Το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα διαρθρώνεται κάτω από 7 Βασικούς Άξονες Προτεραιότητας. Τα έργα που έχουν ενταχθεί στο Γ Π.Ε.Π και αφορούν παρεμβάσεις στον τουρισμό, στην περιοχή μελέτης, εντάσσονται στον Άξονα 1: «Ποιοτική αναβάθμιση και αξιοποίηση των τουριστικών υπηρεσιών και των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων» και στον Άξονα 3: «Αναβάθμιση και Προστασία του αστικού και ημιαστικού περιβάλλοντος». Μέτρο 1: Ποιοτική αναβάθμιση και αξιοποίηση των τουριστικών υπηρεσιών και των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων. Το μέτρο στοχεύει στην βελτίωση των υποδομών που εξυπηρετούν άμεσα τον τουριστικό τομέα, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην επίτευξη του στόχου στον τομέα αυτό, όπως η αύξηση των διανυκτερεύσεων, η μείωση της εποχικότητας και η προσέλκυση τουριστών υψηλών προδιαγραφών. Το μέτρο περιλαμβάνει επιλεκτικές παρεμβάσεις για την δημιουργία βελτίωση ολοκλήρωση τουριστικών υποδομών που εξυπηρετούν τις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές της Περιφέρειας. Μέτρο 3: Αναβάθμιση και Προστασία του αστικού και ημιαστικού περιβάλλοντος. Στόχος του μέτρου είναι η δημιουργία συνθηκών άνετης προσπέλασης και κυκλοφορίας στα αστικά, ημιαστικά και τουριστικά κέντρα για την βελτίωση των μεταφορών και της κυκλοφορίας από τα προβλήματα που δημιουργεί η υπερσυγκέντρωση οχημάτων. Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται τα έργα που έχουν ενταχθεί στο Γ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων , ενώ στο Παράρτημα Γ παρουσιάζονται αναλυτικά. 56

58 Πίνακας 5.1.1α.: Έργα που εντάχθηκαν στο Γ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων Φορέας Πλήθος Επενδύσεων Ύψος Επενδύσεων (σε ) Ποσοστό Συμμετοχής Δήμος Εσπερίων ,30 39,56 Δήμος Θιναλίων ,76 2,78 Δήμος Κασσωπαίων ,21 6,26 Δήμος Κορισσίων ,19 3,26 Δήμος Λευκιμμαίων ,14 23,54 Δήμος Παλαιοκαστριτών ,63 8,69 Δήμος Παρελίων ,30 Δήμος Παξών ,90 Δήμος Φαιάκων ,95 2,20 Κ.Ερεικούσσας ,00 3,28 Κ.Οθωνών ,00 3,95 Σύνολο Δήμων ,14 0,28 Σύνολο Περιοχής Παρέμβασης , Πηγή: Διαχειριστική Αρχή Ιονίων Νήσων- Φωτοτυπημένο Αντίγραφο Όπως παρατηρείται από τον παραπάνω πίνακα στην Περιοχή Παρέμβασης εντάχθηκαν συνολικά 19 τουριστικές επενδύσεις, συνολικού ύψους ,12 δρχ. οι περισσότερες επενδύσεις ανήκουν στον Δήμο Εσπερίων (4), ο οποίος συγκεντρώνει και το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής (39,56%), επί του ποσού των επενδύσεων. Ακολουθεί ο Δήμος Λευκιμμαίων με δύο επενδυτικά και ποσοστό συμμετοχής 23,54%. Οι υπόλοιποι δήμοι και κοινότητες, εκτός από τον Δ. Κασσωπαίων και τον Δ. Παλαιοκαστριτών που έχουν δύο έργα, έχουν εντάξει από ένα επενδυτικό σχέδιο ο καθένας ΟΠΑΑΧ Η ολοκληρωμένη θεώρηση των προβλημάτων της αγροτικής οικονομίας της χώρας αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας ολοκληρωμένης ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών. Η πολιτική γι αυτή την ανάπτυξη εντάσσεται σε ένα ενιαίο σύνολο παρεμβάσεων που λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αγροτικών περιοχών καθώς και τα έντονα διαρθρωτικά και κοινωνικοοικονομικά προβλήματα που αυτές αντιμετωπίζουν, αλλά και τις προοπτικές ανάπτυξής τους. Η πολιτική αυτή υλοποιείται μέσα από την εφαρμογή Ολοκληρωμένων Επιχειρησιακών Σχεδίων σε περιοχές παρέμβασης οι οποίες αποτελούν θύλακες εντός ορίων νομών της χώρας, με κύρια χαρακτηριστικά την απομόνωση και τη 57

59 μειονεκτικότητα από τη μια μεριά, και του αναξιοποίητου δυναμισμού από την άλλη. Τέτοια περιοχή αποτελεί ο ορεινός όγκος Παντοκράτορα στη βόρεια Κέρκυρα, για την οποία εντοπίζονται σημαντικά τέτοια χαρακτηριστικά. Η στρατηγική ανάπτυξης και ο γενικότερος στόχος του Προγράμματος για την περιοχή, που διατυπώθηκε παραπάνω, εξειδικεύονται στην παρακάτω σειρά ειδικών στόχων όπως: Η συγκράτηση πληθυσμού και ιδιαίτερα των δυναμικών ηλικιών Η τόνωση και ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα στα πλαίσια της πολυαπασχόλησης Η αξιοποίηση τοπικών πόρων Η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών. Οι παραπάνω ειδικοί στόχοι του Προγράμματος για την περιοχή παρέμβασης, δημιουργούν ένα πλαίσιο νέων τριβών σε θέματα διαχείρισης του χώρου, αξίας του αγροτικού τοπίου και τελικά προτεραιοτήτων της τοπικής ανάπτυξης. Παρακάτω παρουσιάζεται o συνοπτικός πίνακας δράσεων του ΟΠΑΑΧ, που σχετίζονται με τον τουρισμό, στο Νομό Κέρκυρας. Πίνακας 5.1.2α.: Δράσεις του ΟΠΑΑΧ που αφορούν τον τουρισμό στον Ν. Κέρκυρας Μέτρα Αγροτουρισμός και Βιοτεχνία Περιβαλλοντικός τουρισμός Στήριξη παραγ/κής διαδικασίας Αναπλάσεις οικισμών Διατήρηση αγροτικής κληρονομιάς και δικτύωση Κατηγορία πράξεων Αγροτουρισμός Αξιοποίηση σπηλαίων Ανάδειξη τουριστικών μονοπατιών Στήριξη παραγ/κής διαδικασίας Αναπλάσεις οικισμών Διατήρηση αγροτικής κληρονομιάς και δικτύωση Σχεδιαζόμενες δράσεις /έργα Επέκταση βελτίωση δημιουργία νέων κτιριακών εγκαταστάσεων (τουριστικά καταλύματα παραδοσιακοί ξενώνες) Βελτίωση δημιουργία παραδοσιακών χώρων εστίασης και αναψυχής (π.χ. καφενεία, εστιατόρια, κλπ) Αξιοποίηση σπηλαίων Ανάδειξη τουριστικών μονοπατιών Εξοπλισμός σημείων τουριστικής πληροφορίας (info desks) Ανάπλαση παραδοσιακού οικισμού Άνω Περίθειας Ανάπλαση παραδοσιακού οικισμού Μέγγουλα Ανάπλαση υποβαθμισμένου οικισμού Σπαρτύλα Ανάπλαση παραδοσιακών ιδιωτικών κτιρίων στους οικισμούς Άνω Περίθειας, Μέγγουλα και Σπαρτύλα Δημιουργία δικτύου στοιχείων αρχιτεκτονικής αγροτικής κληρονομιάς και περιβάλλοντος υπαίθρου περιοχής ΟΠΑΑΧ Πηγή: ΑΓΡΟΚ Α.Ε. /Φωτοτυπημένο αντίγραφο 58

60 5.2 Περιοχές NATURA (23) Η περιοχή παρέμβασης περιλαμβάνει αρκετές περιοχές Natura για τις οποίες όμως δεν υφίστανται ακόμη ειδικοί περιορισμοί καθώς δεν έχει προταθεί ακόμη καθεστώς προστασίας. Λιμνοθάλασσα Αντινιώτη Ο συγκεκριμένος υγρότοπος βρίσκεται στις βόρειες ακτές του νησιού και θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός όχι μόνο εξαιτίας του προστατευόμενου είδους Lutra lutra, το οποίο έχει αναφερθεί στην περιοχή, αλλά και για την οικολογική ισορροπία στην ευρύτερη περιοχή. Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι η περιοχή χαρακτηρίζεται από ποικιλότητα ενδιαιτημάτων. Οι ανθρωπογενείς επιδράσεις δεν έχουν επηρεάσει ακόμη σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία του οικοσυστήματος. Μια τέτοια περιοχή, επομένως, θεωρείται ιδιαίτερα αξιόλογη για ένα νησί όπως αυτό της Κέρκυρας, το οποίο βρίσκεται σε μεγάλη τουριστική ανάπτυξη και κατά συνέπεια παρουσιάζει έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Ο υγρότοπος και οι γειτονικές περιοχές διατηρούνται ακόμη σε σχετικά καλή κατάσταση. Οι καλαμώνες καταλαμβάνουν εκτεταμένες περιοχές. Η προστασία και η αειφορική διαχείριση της περιοχής αναμένεται να συμβάλλει όχι μόνο στην προστασία της άγριας ζωής αλλά και στην οικονομική ανάπτυξή της (αλιεία, αναψυχή, οικοτουρισμός). Ωστόσο, όσο καθυστερεί η λήψη μέτρων για την προστασία της περιοχής, τόσο θα αυξάνονται οι κίνδυνοι για το περιβάλλον. Λιμνοθάλασσα Κορισσίων Η περιοχή βρίσκεται στις νοτιοδυτικές ακτές της Κέρκυρας. Στις αμμώδεις παραλίες που βρίσκονται κοντά στη λιμνοθάλασσα και κυρίως στο νοτιότερο τμήμα της περιοχής εμφανίζεται το μοναδικό για την περιοχή δάσος κέδρων καθώς και οι πετρόμορφες αμμοθίνες, που δημιουργούν ένα μοναδικό ως προς την αισθητική του, τοπίο. Η περιοχή περιλαμβάνει τη λίμνη Κορισσίων (τη μεγαλύτερη της Κέρκυρας), τις παρόχθιες περιοχές της λίμνης, καθώς και τις παράκτιες περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από διάφορους τύπους μεσογειακής βλάστησης. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι επίσης οι πετροποιημένοι αμμόλοφοι. Το πιο σημαντικό τμήμα της περιοχής φαίνεται να είναι μια λωρίδα ξηράς η οποία διαχωρίζει τη λίμνη Κορισσίων από τη θάλασσα. Η περιοχή αυτή είναι ένα σύνθετο και σχεδόν αδιατάρακτο φυσικό οικοσύστημα, μεγάλης αισθητικής, 59

61 βιολογικής και κατά συνέπεια οικονομικής αξίας και ένα από τα λίγα που απόμειναν στην Κέρκυρα, η οποία, στο σύνολό της, έχει επηρεαστεί πολύ από τον τουρισμό τα τελευταία χρόνια. Ως ο κυριότερος υγρότοπος στο νησί, είναι ένας σημαντικός τόπος για την προστασία της άγριας ζωής και ιδιαίτερα της ορνιθοπανίδας, καθώς και για τη διατήρηση των τύπων αυτοφυούς βλάστησης που υπάρχουν στην περιοχή. Ένα καθεστώς αποτελεσματικής περιβαλλοντικής προστασίας για την περιοχή φαίνεται απαραίτητο. Από την άλλη πλευρά, η περιοχή χρειάζεται λεπτομερέστερη μελέτη προκειμένου να αναπτυχθούν προγράμματα προς την κατεύθυνση της αειφορικής διαχείρισης. Αλυκή Λευκίμμης Μέχρι πριν λίγα χρόνια η περιοχή του συγκεκριμένου υγροτόπου χρησίμευε ως αλυκή, αλλά η δραστηριότητα αυτή σταμάτησε οριστικά το από τότε, και σε συνδυασμό με την αύξηση του τουρισμού στην Κέρκυρα, έχουν συμβεί πολλές και ποικίλες αλλαγές. Αν και οι υπάρχουσες πληροφορίες για τη χλωρίδα και τη βλάστηση αυτού του τόπου είναι λίγες και περιορίζονται στη βλάστηση των αμμωδών παραλιών, στην περιοχή πρέπει να υπάρχει ενδιαφέρουσα χλωρίδα και πολλοί τύποι βλάστησης. Τόσο η χλωρίδα, όσο και η βλάστηση χαρακτηρίζονται από την κυριαρχία αλοφυτικών ειδών. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι αμμώδεις ακτές καταλαμβάνουν μικρό μόνο ποσοστό της συνολικής έκτασης του υγροτόπου και κατά συνέπεια η βιοποικιλότητα της περιοχής, δεν περιορίζεται σε λίγους τύπους βλάστησης. Το λιμναίο τμήμα, τα υγρά και αλμυρά λιβάδια, τα μικρά ρέματα και οι γειτονικοί λόφοι με τους χαρακτηριστικούς τύπους βλάστησης από πολλά φυτικά είδη, φαίνεται ότι παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη δομή και λειτουργία του οικοσυστήματος. Λαμβάνοντας υπόψη ότι στον τόπο αυτό υπάρχει ακόμη ένας από τους λίγους υγρότοπους που απέμειναν στην Κέρκυρα, ότι οι τύποι βλάστησης που υπάρχουν στις αμμοθίνες και στα υγρά ή αλμυρά λιβάδια έχουν διατηρηθεί σε καλή 60

62 κατάσταση και ότι ο τουρισμός και οι παρεμφερείς δραστηριότητες έχουν επεκταθεί σε όλο σχεδόν το μήκος των αμμωδών ακτών της Κέρκυρας, γίνεται αντιληπτό ότι η περιοχή αυτή πρέπει να προστατευθεί και να διαχειρισθεί κατά ένα διαφορετικό τρόπο και σύμφωνα με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης (οικοτουρισμός, παραδοσιακή γεωργία και κτηνοτροφία κ.λ.π.). Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι τέτοιες περιοχές φαίνεται να έχουν λειτουργήσει ως καταφύγια όχι μόνο για τα πουλιά και τα ζωικά είδη αλλά και για αρκετά φυτικά είδη. Πιστεύεται ότι αρκετά φυτικά είδη που φύονταν στις περιοχές που σήμερα καταλαμβάνουν οι ελαιώνες, έχουν επιβιώσει μόνο σε ανοικτές ακαλλιέργητες περιοχές, όπως αυτές της συγκεκριμένης περιοχής. Παράκτια θαλάσσια ζώνη από Κανόνι έως Μεσογγή Η περιοχή αυτή βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Κέρκυρας και περιλαμβάνει τις ακτές των περιοχών Κανόνι και Μεσογγή. Στην περιοχή του Κανονιού το νερό είναι αβαθές και το υπόστρωμα είναι ψαμμιτικό, ενώ στην περιοχή του Μεσογγή ο βυθός της θάλασσας είναι βραχώδης αλλά και αμμώδης, με πέτρες και βράχους όλων των μεγεθών. Η παρουσία του θαλάσσιου φενερόγαμου Posidonia oceanica (είδος θαλάσσιου φυτού), είναι μεγάλης οικολογικής αξίας. Τα λιβάδια που σχηματίζει το είδος αποτελούν τα πιο σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα στη Μεσόγειο θάλασσα, αφού συμβάλλουν σημαντικά στην πρωτογενή παραγωγή. Αποτελούν επίσης κατάλληλο μέρος για την απόθεση των αβγών των ψαριών και ιδανικό ενδιαίτημα για πολλά ζωικά και φυτικά είδη. Τα λιβάδια αυτά αναπτύσσονται πυκνότερα προς τη μεριά του Μεσογγή. Η θαλάσσια περιοχή χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλότητα χλωρίδας και βλάστησης. 61

63 Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι Η περιοχή συγκροτείται από ομάδα ασβεστολιθικών νησιών και νησίδων με βραχώδεις και συχνά αποσαθρωμένες ακτές, καθώς και από το θαλάσσιο τμήμα που περιβάλλει τα νησιά αυτά μέχρι την ισοβαθή των 50 m. Τα μεγαλύτερα νησιά αυτής της ομάδας, Παξοί και Αντίπαξοι, παρουσιάζουν ενδιαφέρουσα τοπογραφία. Οι Παξοί είναι το μοναδικό νησί του συμπλέγματος το οποίο κατοικείται μόνιμα(περίπου κάτοικοι). Η χλωρίδα της περιοχής αποτελείται από περίπου 450 taxa. Η πλειονότητά τους (περίπου 65%) είναι τυπικά μεσογειακά. Ο κύριος τύπος αυτοφυούς βλάστησης, ο οποίος κυριαρχεί στην περιοχή, φαίνεται να είναι οι αειθαλείς θάμνοι, συχνά δενδροφόροι. Στις βραχώδεις ακτές η παραλιακή και η υποπαραλιακή ζώνη βλάστησης χαρακτηρίζονται από την παρουσία φυτικών ειδών που έχουν προσαρμοστεί σε αντίστοιχα περιβάλλοντα. Στο κεντρικό τμήμα των Παξών παρατηρείται υποβάθμιση ορισμένων τύπων βλάστησης, εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (πυρκαγιές, ελαιώνες, αμπελοκαλλιέργειες κ.λ.π.) και αντικατάστασή τους από τον δευτερογενή τύπο βλάστησης των φρύγανων. 62

64 (22) ΑΓΡΟΚ Α.Ε., μελέτη «Προσδιορισμός Διαδρομών Αγροτικού Τουρισμού», Οκτώβριος 2003 (23) Νοέμβριος

65 ΕΝΟΤΗΤΑ 6 η «ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ» 64

66 6.1 Μορφές Αγροτουρισμού που μπορούν να αναπτυχθούν Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουμε για ανάπτυξη και εφαρμογές Αγροτουρισμού καθώς και άλλων μορφών Εναλλακτικού Τουρισμού στην περιοχή παρέμβασης. Πράγματι, η παρουσία του παραθεριστικού τουρισμού στα ανεπτυγμένα παράλια είναι τόσο σημαντική που ουσιαστικά «ακυρώνει» κάθε προσπάθεια ανάπτυξης διαφορετικής αντίληψης μορφών τουρισμού. Ο Αγροτουρισμός αναφέρεται στις δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και τουρισμού που αναπτύσσονται στον αγροτικό χώρο και εντάσσονται στο πλαίσιο του αγροτικού περιβάλλοντος και της αγροτικής ζωής. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε μορφές τουριστικών δραστηριοτήτων που εντάσσονται οργανικά και αρμονικά στον τοπικό περιβάλλον της υπαίθρου, δρουν συμπληρωματικά και παράλληλα με τις άλλες οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες που χαρακτηρίζουν τον αγροτικό χώρο και δημιουργούν τις προϋποθέσεις στους κατοίκους της υπαίθρου για την απόκτηση ενός πρόσθετου εισοδήματος. Η ανάπτυξη του Αγροτουρισμού σε οποιαδήποτε περιοχή, προϋποθέτει την δημιουργία της κατάλληλης εκείνης τεχνικής και ιδιαίτερα τουριστικής υποδομής και ανωδομής και κύρια την αξιοποίηση των τουριστικών (φυσικών και ανθρωπογενών) πόρων της περιοχής με την ταυτόχρονη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τέλος, κρίνεται σημαντική η παράλληλη ανάπτυξη και εμβάθυνση του θεσμού του Αγροτουριστικού (γυναικείου ή νεανικού) Συνεταιρισμού με σκοπό την παραγωγή, προώθηση και διάθεση τοπικών προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό και το τοπικό αγροτουριστικό προϊόν θα εμπλουτισθεί με επιπλέον δραστηριότητες (π.χ. γευσιγνωσία τοπικών φαγητών, γλυκών και κρασιών, επισκέψεις σε παραδοσιακές αγροτοβιοτεχνικές μονάδες και πρότυπα αγροκτήματα) και τα τοπικά προϊόντα θα εξασφαλίσουν ένα επιπλέον κανάλι διάθεσης και προώθησης, δημιουργώντας πολλαπλασιαστικά οφέλη για την τοπική αγροτική οικονομία. Μετά από την μελέτη των διαθέσιμων δεδομένων, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι 65

67 η περιοχή παρέμβασης διαθέτει σήμερα τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη συγκεκριμένων μορφών αγροτουρισμού. Οι μορφές αυτές χαρακτηρίζονται ως «εναλλακτικές» μορφές τουρισμού, ένας όμως σημαντικός αριθμός από αυτές είναι πολύ στενά συνδεδεμένος με τον αγροτικό χώρο, τη γεωργία και τους ανθρώπους ώστε να λογίζονται σε μια πλατιά ερμηνεία του όρου, σαν αγροτουρισμός. Στη συνέχεια θα περιγραφούν οι επιμέρους αυτές μορφές Ο Οικοτουρισμός (φυσιολατρικός) (24) Ορίζουμε ως οικοτουρισμό μια μορφή τουρισμού ο οποίος εμπνέεται από τη φύση και διοχετεύει οικονομικούς πόρους στις προστατευόμενες περιοχές, ενώ παράλληλα διέπεται από τις αρχές της αειοφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος. Είναι γενικότερα ο τουρισμός στη φύση όπου αναδεικνύει το φυσικό τοπίο και τον πολιτισμό, προεκτείνει την γνώση και κατανόηση που έχουν οι τουρίστες γι αυτά, προωθεί την προστασία της φύσης και συμβάλλει στην ευημερία των ντόπιων. Η αύξηση του οικοτουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ένα γεγονός που επιβεβαιώνεται από κυβερνήσεις κρατών του βορρά και του νότου, τουριστικούς πράκτορες, μάνατζερ εθνικών πάρκων, θεωρητικούς αναλυτές, καθώς και από το γεγονός ότι τα ανερχόμενα ποσοστά της οικονομικής συνεισφοράς του κατέχουν πολύ σημαντική θέση σε κρατικούς προϋπολογισμούς. Υψηλά κονδύλια απορροφώνται για τη διαφήμιση αυτής της μορφής τουρισμού, ενώ παρατηρείται αύξηση των διεθνών πτήσεων και των οργανωμένων εκδρομών προς οικοτουριστικούς προορισμούς στον πλανήτη. Επιπλέον, εκφράσεις όπως «Τουρισμός του Μέλλοντος», «Έκρηξη οικοτουρισμού» συναντώνται στη διεθνή βιβλιογραφία, να περιγράφουν το φαινόμενο. Σε ότι αφορά τις εξελίξεις στην Ελλάδα ο οικοτουρισμός δεν παρουσιάζει την ανάπτυξη που παρατηρείται διεθνώς, όμως είναι ενθαρρυντική η τάση ανάπτυξης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. Στην Ελλάδα ειδικευμένοι στον εναλλακτικό τουρισμό τουριστικοί πράκτορες (ΕΤΠ) έχουν αρχίσει να εμφανίζονται 66

68 τα τελευταία χρόνια και είναι ολιγάριθμοι συγκριτικά με τους τουριστικούς πράκτορες μαζικού τουρισμού. Αν τώρα θεωρήσουμε ως οικοτουρισμό γενικότερα όλες τις δραστηριότητες στη φύση (περιπέτεια, σπορ), τότε οι ρυθμοί αύξησης είναι μεγαλύτεροι. Σημειώνεται επιπλέον ότι ο οικοτουρισμός στη χώρα μας ταυτίζεται συνήθως με τις χειμερινές ή ανοιξιάτικές διακοπές σε ορεινά κυρίως οικοσυστήματα. Η διάρκεια των οικοτουριστικών εκδρομών εκτιμάται ότι κυμαίνεται συνήθως από μια έως οκτώ μέρες ενώ η επίσκεψη σε οικολογικά ενδιαφέρουσες περιοχές δεν συνδυάζεται απαραίτητα με παραμονή σ αυτές Ο Οικολογικός Τουρισμός (25) Μια συγγενική μορφή του οικοτουρισμού, είναι ο οικολογικός τουρισμός, για του οποίου την ανάπτυξη, δεν χρησιμοποιούνται βαριές υποδομές, ενώ τόσο ο τουρίστας όσο και το κύκλωμα υποδοχής και εξυπηρέτησής του σέβονται τη φύση, μέχρι του σημείου να αποφεύγονται τα ιδιωτικά μέσα μετακίνησης παντού όπου είναι αυτό εφικτό. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης του οικολογικού τουρισμού εντάσσεται η τουριστική ανάπτυξη των παραδοσιακών οικισμών, των βιοτόπων, των εθνικών δρυμών κ.α. Υποστηρίζεται ότι ο οικολογικός τουρισμός αποτελεί μια κάποια εξισορρόπηση στο μαζικό τουρισμό και τα προβλήματα του, γι αυτό και η ανάπτυξή του κρίνεται αναγκαία όπου αυτό είναι εφικτό. Οι αναγκαίοι πόροι στην περιοχή παρέμβασης κρίνονται ικανοποιητικοί Πολιτισμικός (ή μορφωτικός τουρισμός) (26) Αποτελεί μια μορφή τουρισμού στην οποία οι τουρίστες καταναλωτές έχουν σαν κύριο σκοπό την επίσκεψη (και μελέτη) ιστορικών μνημείων, ή μνημείων με καλλιτεχνική αξία. Η επίσκεψη των Μουσείων, πινακοθηκών, αρχαιολογικών χώρων εντάσσεται στα πλαίσια της μορφής αυτής τουρισμού. Παράλληλα, συμπεριλαμβάνεται και η συμμετοχή σε εκδηλώσεις με καλλιτεχνικό περιεχόμενο (θέατρο, μουσική) και σε μορφωτικά σεμινάρια (φιλοσοφία, ιστορική τέχνη, ιστορία κ.τ.λ.). Η ανάπτυξη της μορφής αυτής τουρισμού προϋποθέτει ασφαλώς την ύπαρξη αντίστοιχων μνημείων, προϋποθέτει επίσης την οργάνωση πολιτιστικών, καλλιτεχνικών και μορφωτικών εκδηλώσεων. Το τελευταίο όμως με τη σειρά του προϋποθέτει και ένα ικανοποιητικό επίπεδο οργάνωσης και απαιτεί τη συνεργασία με ειδικούς. Επίσης προϋποθέτει κατάλληλες υποδομές. Ο πολιτισμικός τουρισμός συνδέεται με τον αγροτουρισμό ως προς την μελέτη, παρακολούθηση (και συμμετοχή) στα τοπικά ήθη και έθιμα (γιορτές τοπικού χαρακτήρα, λαογραφικές εκδηλώσεις) καθώς και την γαστρονομία, την γευσιγνωσία δηλαδή τοπικών 67

69 εδεσμάτων και παρασκευασμάτων, την γευσιγνωσία ποτών και ηδύποτων κ.α. Και το τελευταίο αυτό θέμα παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον για σημαντικό αριθμό επισκεπτών Τουρισμός Ειδικών Δραστηριοτήτων (27) Αύξηση παρουσιάζει διεθνώς και στην Ελλάδα η ζήτηση για διακοπές με ένα «ενεργό» περιεχόμενο. Το περιεχόμενο αυτό αφορά σε δραστηριότητες που απαιτούν σημαντική καταβολή σωματικής δύναμης, ικανότητες, σωματική διάπλαση, εμπειρία κ.τ.λ. Στις «ειδικές» αυτές δραστηριότητες μπορούμε να εντάξουμε στην περιοχή παρέμβασης την ορειβασία την ποδηλασία βουνού το trekking το παραπέντε Η μορφή αυτή τουρισμού συνδυάζεται συχνά με το στοιχείο της περιπέτειας, του απροσδόκητου, του άγνωστου και τις εκπλήξεις, που φαίνεται ότι προσελκύει ένα σημαντικό κοινό. Τα φωτογραφικά σαφάρι, οι περιπλανήσεις σε άγνωστες περιοχές (είτε πεζή, είτε με οχήματα 4*4), αποτελούν μερικές ακόμη τέτοιες ειδικές δραστηριότητες. Οι επισκέπτες που θέλγονται από την μορφή αυτή τουρισμού είναι συνήθως νέοι άνθρωποι, ελεύθεροι επαγγελματίες ή /και στελέχη επιχειρήσεων. Η αύξηση της ζήτησης είναι δεδομένη,ενισχύεται μάλιστα σημαντικά και με την προβολή τηλεοπτικών reality shows με ανάλογο περιεχόμενο. Έρχεται προφανώς να καλύψει μια ανάγκη του σύγχρονου κατοίκου μεγάλων αστικών κέντρων για εκτόνωση από το στρες που προκαλεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η ανία της ρουτίνας Θρησκευτικός Τουρισμός (28) Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού που αφορά σε μια κατηγορία ατόμων που επισκέπτονται θρησκευτικούς τόπους που βρίσκονται εντός του τουριστικού προορισμού. Η επίσκεψή τους εκεί αφορά είτε σε συμμετοχή τους σε θρησκευτικές εκδηλώσεις, είτε σε κάποιο τάμα κ.ο.κ. Η μορφή αυτή είναι περιορισμένης διάρκειας (1-3 ώρες για προσκυνητές). Οι θρησκευτικοί τουρίστες είναι κατά κανόνα άτομα που ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις, και ανήκουν στις ανώτερες ηλικιακά κατηγορίες. 68

70 Μια ανάπτυξη τουρισμού με χαρακτήρα αειφορικό (ή βιώσιμο) - που αποτελεί ουσιαστικά και μια πρόταση για τον Νομό Κέρκυρας - οφείλει να αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες που προσφέρονται και να αναπτύσσει αρμονικά και ισόρροπα μία ή περισσότερες μορφές τουρισμού σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ο πίνακας που ακολουθεί καταγράφει όλες εκείνες τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού (ΕΜΤ) που είναι δυνατόν να εφαρμοστούν σε συγκεκριμένες Αγροτικές Διαδρομές της περιοχής παρέμβασης. Πίνακας 6.1.5β: Εναλλακτικές μορφές τουρισμού ανά Αγροτική Διαδρομή της περιοχής παρέμβασης. Μορφές Αγροτουρισμού Οικολογικός τουρισμός Ειδικών Δραστηριοτήτων Παραδοσιακοί οικισμοί Θρησκευτικός Τουρισμός Πολιτισμικός, γαστρονομικός, φυσιολατρικός, περιπατητικός. Αγροτικές Διαδρομές ΠΕΡΙΟΧΕΣ NATURA 2000 Δήμου Αχιλλείων Δήμου Κορισσίων Δήμου Λευκιμμαίων Δήμου Μελιτειέων Δήμου Παξών Ορεινές Περιοχές Δήμου Αγ. Γεωργίου Δήμου Αχιλλείων Δήμου Εσπερίων Δήμου Θιναλίων Δήμου Κασσωπαίων Δήμου Μελιτειέων Δήμου Παλαιοκαστριτών Δήμου Παξών Δήμου Παρελίων Δήμου Φαιάκων Κοινότητας Οθωνών Κοινότητας Ερεικούσσας Κοινότητας Μαθρακού Δήμου Λευκιμμαίων Δήμου Αχιλλείων Δήμου Παλιοκαστριτών Δήμου Θιναλίων Δήμου Κασσωπαίων Δήμος Λευκιμμαίων Δήμος Κορισσίων Δήμος Αχιλλείων Δήμος Αγ. Γεωργίου Δήμος Φαιάκων Σε όλους τους Δήμους της περιοχής παρέμβασης 69

71 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι υπάρχει μια σημαντική διασπορά διαφόρων τύπων και μορφών αγροτουριστικών πόρων σε όλο το εύρος της περιοχής παρέμβασης. Σημειώνεται ότι ειδικά σε ότι αφορά τις αγροτικές διαδρομές, (διαδρομές που συνεπώς διέρχονται εν μέσω τουριστικών πόρων είτε έχουν ήδη αξιοποιηθεί μέσω του αγροτουρισμού ή που δυνητικά μπορούν να αξιοποιηθούν), αυτές καλύπτουν ουσιαστικά το σύνολο της περιοχής παρέμβασης. 6.2 Ενδιαφέρον από ελληνικές και ξένες αγορές για Αγροτουρισμό Για τον αγροτουρισμό, μπορούμε να αναφέρουμε τα παρακάτω με βάση τις έρευνες του ΣΕΤΕ: Ο τουρισμός ειδικών δραστηριοτήτων αφορά κυρίως Έλληνες σε ποσοστό 70% Ο πολιτιστικός τουρισμός θεωρείται μια από τις σημαντικότερα αναπτυσσόμενες αγορές που δύσκολα όμως μπορεί να καθορισθεί ποσοτικά για τεχνικούς κυρίως λόγους Είναι ιδιαίτερα δημοφιλής σε Ευρωπαϊκά σχολεία, κυρίως της Γαλλίας και της Αυστρίας. Από την έρευνα του ΣΕΤΕ προέκυψε ότι υπάρχει ζήτηση από την Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία κυρίως με άξονες - την ελληνική μαγειρική - την τοπική τέχνη - την λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική - τον αγροτικό τρόπο ζωής Για την μορφή αυτή τουρισμού, έχει καταγραφεί αυξανόμενο ενδιαφέρον, ιδιαιτέρως για εκείνους τους επισκέπτες που την συνδυάζουν με μια άλλη ή άλλες μορφές τουρισμού. Οι «τυπικοί» καταναλωτές αγροτουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών είναι μεμονωμένοι τουρίστες (δεν ταξιδεύουν σε γκρουπ). Στην Ελλάδα είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία έλληνες, κάτοικοι μεγάλων αστικών κέντρων, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, ετών, υψηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, ταξιδεύουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου και χρησιμοποιούν για τις «αποδράσεις» τους τα Σαββατοκύριακα και άλλες ευκαιρίες (short breaks). Οι αλλοδαποί τουρίστες, είναι ουσιαστικά ανύπαρκτοι παρά το γεγονός ότι πληθαίνουν οι αναφορές για αγροτουρισμό στην χώρα σε έντυπα του εξωτερικού. Σε μεγαλύτερο ίσως βαθμό από τους Έλληνες ταξιδιώτες, ταξιδεύουν οικογενειακώς και δείχνουν - όπως οι έλληνες- ενδιαφέρον στα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας, τα τοπικά προϊόντα, τα τοπικά ήθη και έθιμα και δείχνουν γενικώς μια ευαισθησία για την οικολογία και το περιβάλλον. Είναι εξοικειωμένοι με τις σύγχρονες 70

72 τεχνολογίες και είναι συνεπώς δυνατή η επικοινωνία μαζί τους μέσω ηλεκτρονικών καναλιών. Σ ότι αφορά την Ελλάδα, μπορούμε να πούμε ότι ο Αγροτουρισμός συνέβαλε και συνεχίζει να συμβάλλει στην ανάπτυξη ορεινών «αγνώστων» και μακριά από τα καθιερωμένα τουριστικά κέντρα περιοχών. Παρά την έλλειψη στατιστικών στοιχείων, το γεγονός ότι σήμερα λειτουργούν 200 περίπου ξενώνες σ όλη την Ελλάδα αποδεικνύει το βαθμό της εξάπλωσης του αγροτουρισμού στη χώρα. Να σημειωθεί ότι σημαντικότερο μερίδιο στις ειδικές μορφές τουρισμού κατέχουν οι περιοχές Πηλίου, Γρεβενών, Ευρυτανίας, Πρεσπών, Καρδίτσας και Ηπείρου. (29) Οι προαναφερόμενοι «ξενώνες» αποτελούν τη βασική μονάδα καταλύματος υποστήριξης του αγροτουρισμού. Οι τουρίστες δείχνουν την προτίμηση τους σε μικρά καταλύματα, με προσωπικότητα, φιλικό service, που προσφέρουν ησυχία, τοπικές γαστρονομικές σπεσιαλιτέ, προτάσεις για δραστηριότητες στην γύρω περιοχή. Ειδικότερα, όσον αφορά την Κέρκυρα, αρκετοί είναι οι λόγοι που θα μπορούσαν να αποτελέσουν για τους επισκέπτες κίνητρο στο να επιλέξουν την Κέρκυρα ως αγροτουριστικό προορισμό: Ο Ν. Κέρκυρας είναι ένας καθιερωμένος τουριστικός προορισμός: Η Κέρκυρα είναι ένας αναγνωρισμένος και καθιερωμένος διεθνής τουριστικός προορισμός και κατά σημαντικό ρόλο στο ελληνικό τουριστικό γίγνεσθαι εδώ και περίπου 40 χρόνια. Έχει μεγάλη αναγνωρισιμότητα στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Διαθέτει σπουδαία γεωγραφική θέση: Η Κέρκυρα είναι ο ελληνικός τουριστικός προορισμός που βρίσκεται εγγύτερα στις μεγάλες τουριστικές αγορές. Διαθέτει ικανοποιητική πρόσβαση αεροπορικώς και τα τελευταία χρόνια βελτιώθηκε σημαντικά η πρόσβαση σ αυτήν οδικώς. Η εγγύτητα της με τα παράλια της Δαλματίας, της Δ. Αλβανίας και της Ηπείρου δίνουν μια προοπτική τουριστικής ανάπτυξης σε βάθος χρόνου. Εγγύτητα με τις τουριστικές αγορές της Ευρώπης: Η Κέρκυρα βρίσκεται - συγκριτικά με άλλους ανταγωνιστικούς προορισμούς της Ελλάδας αλλά και τις Ανατολικής Μεσογείου - εγγύτερα στις μεγάλες ευρωπαϊκές τουριστικές αγορές της Ευρώπης (Μ. Βρετανία, Σκανδιναβία, Γερμανία). Η εγγύτητα αυτή αντικατοπτρίζεται και στα κόστη των αεροπορικών μεταφορών. Διαθέτει σημαντικούς τουριστικούς πόρους: Η Κέρκυρα διαθέτει σπουδαίους πόρους, ιδιαίτερα εκείνους που είναι αναγκαίοι για την ανάπτυξη του τουρισμού «ήλιος, θάλασσα», που είναι η μορφή που έκανε την Κέρκυρα ένα διεθνώς γνωστό προορισμό. Εκτός όμως των πόρων αυτών, η Κέρκυρα διαθέτει και άλλους τουριστικούς πόρους - φυσικούς και ανθρωπογενείς που είναι αναγκαίοι για την ανάπτυξη και άλλων μορφών τουρισμού όπως ο αγροτουρισμός, κ.α. 71

73 Διαθέτει ενδιαφέροντα οικοσυστήματα: Η Κέρκυρα και οι Παξοί διαθέτουν ενδιαφέροντα οικοσυστήματα ορισμένα έπ αυτών έχουν προταθεί για ένταξη στο πρόγραμμα NATURA Διαθέτει σημαντική πολιτισμική παράδοση και μνημειακό πολιτισμικό πλούτο: Η Κέρκυρα διαθέτει σε αφθονία -αριθμητική και ποιοτική- ποικιλία πολιτισμικών στοιχείων. Αποτελεί «γέφυρα» μεταξύ Ευρώπης και του Ελληνικού χώρου. 72

74 (24) Οκτώβριος 2004 (25) Οκτώβριος 2004 (26) Οκτώβριος 2004 (27) Οκτώβριος 2004 (28) Οκτώβριος 2004 (29) Νοέμβριος

75 ΕΝΟΤΗΤΑ 7 η «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΜΟΡΦΩΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» 74

76 7.1 Αειφορική Τουριστική Ανάπτυξη Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενα κεφάλαια, το μοντέλο ανάπτυξης του Νομού Κέρκυρας που είναι το μοντέλο της ανάπτυξης του μαζικού παραθεριστικού τουρισμού προκάλεσε μετά από 4 ή 5 δεκαετίες εφαρμογής του, σημαντικά περιβαλλοντικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, αλλά και οικονομικά προβλήματα και παρά το γεγονός ότι λειτούργησε ως μοχλός τουριστικής ανάπτυξης για τον Νομό, σήμερα δέχεται πολλές κριτικές, μετά την αξιολόγηση των αρνητικών επιπτώσεων που επέφερε και οπωσδήποτε τις απαισιόδοξες προβλέψεις που διατυπώνονται ως προς τις προοπτικές για μια παραπέρα ανάπτυξή του. Είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού στηρίχθηκε και συνεχίζει να στηρίζεται στην κατανάλωση τουριστικών πόρων, ιδιαίτερα των περιβαλλοντικών ή των άμεσα σχετιζόμενων με το περιβάλλον. Σήμερα αποτελεί κοινό τόπο η αντίληψη, ότι η υποβάθμιση ή η αλλοίωση του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, που αποτέλεσε και το πρωταρχικό ελκτικό στοιχείο για την ανάπτυξη του μαζικού παραθεριστικού τουρισμού, θα ακυρώσει οποιαδήποτε μελλοντική απόπειρα τουριστικής ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό πρέπει να προωθηθεί ως βασικός άξονας της τουριστικής ανάπτυξης η αειφορία στον τουρισμό. Δηλαδή μορφές ανάπτυξης που δεν θέτουν σε κίνδυνο την κάλυψη αναγκών και τον προσπορισμό εισοδημάτων για τις επερχόμενες γενιές. Ο αειφορικός ή βιώσιμος τουρισμός, αφορά την οικονομικά βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, η οποία δεν καταστρέφει τους πόρους εκείνους από τους οποίους εξαρτάται μελλοντικά και ειδικότερα το φυσικό περιβάλλον και τον κοινωνικό ιστό των τόπων υποδοχής. Το ενδιαφέρον με τον αειφορικό τουρισμό σύμφωνα με τα παραπάνω είναι λοιπόν ότι πέρα από την έμφαση που δίνει στην ανάγκη διατήρησης των υφιστάμενων τουριστικών πόρων, δίνει εξαιρετική σημασία στον ρόλο της τοπικής κοινωνίας, στην συμμετοχή της και την ευθύνη της για το τουριστικό γίγνεσθαι. Όπως θα αναλυθεί παρακάτω, ο αειφορικός τουρισμός που δεν συνιστά μορφή τουρισμού, αλλά μια αντίληψη περί τουρισμού, προκειμένου να εφαρμοστεί προϋποθέτει την αποδοχή της διατήρησης του περιβάλλοντος και την ενεργή συμμετοχή της Τοπικής Κοινωνίας, η οποία θα επωφεληθεί από τα όποια οικονομικά και άλλα οφέλη που προκύψανε από την ανάπτυξη του τουρισμού. Η Τοπική Κοινωνία ως άμεσος αποδέκτης θα πρέπει να λάβει υπόψη της ότι συγκριτικά με την ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού, ο αειφορικός τουρισμός - Αναπτύσσεται με πιο αργούς ρυθμούς - Προϋποθέτει ελεγχόμενη ανάπτυξη - Τα μεγέθη αποδίδουν μακροπρόθεσμα - Συνεπάγεται περισσότερο ποιοτικά (παρά ποσοτικά) χαρακτηριστικά 75

77 Ο μαζικός έλεγχος (λήψη αποφάσεων) περιέρχεται στην τοπική κοινωνία (και όχι σε κάποια μακρινά κέντρα αποφάσεων) - Η ανάπτυξη ακολουθεί ένα σχεδιασμό (και όχι το αντίθετο) - Η ανάπτυξη είναι ολοκληρωμένη (και δεν αφορά έναν π.χ. μόνο πόρο) - Συγκεντρώνει συνειδητοποιημένους επισκέπτες - Οι επισκέπτες έχουν συνήθως αυξημένο βαθμό ευθύνης συγκριτικά με τους ομόλογούς τους του παραθεριστικού τουρισμού. Ο αγροτουρισμός με τις επιμέρους μορφές του (π.χ. οικοτουρισμός, πολιτισμικός κλπ.) μπορεί να λογισθεί ως δραστηριότητα που συντελεί στην αειφορική τουριστική ανάπτυξη, αρκεί να υιοθετεί τις «αρχές» της, «αδιατάρακτο» φυσικό περιβάλλον, «ικανοποιημένοι» επισκέπτες, τοπική κοινωνία που διατηρεί την ταυτότητα της. (30) 7.2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Σύμφωνα με όλα όσα προαναφέρθηκαν, παρατίθενται στη συνέχεια κάποιες προτάσεις για το Νομό Κερκύρας, σχέδια για κάποιους τομείς δράσης, που ίσως να συντελούσαν στη ανάπτυξη αυτού του είδους τουρισμού που εξετάζουμε σ αυτήν την μελέτη, τον αγροτουρισμό στην ύπαιθρο της Κέρκυρας (31) Αγροτουρισμός και βιοτεχνία Επέκταση βελτίωση δημιουργία νέων κτιριακών εγκαταστάσεων (τουριστικά καταλύματα παραδοσιακοί ξενώνες) Βελτίωση δημιουργία παραδοσιακών χώρων εστίασης και αναψυχής (π.χ. καφενεία, εστιατόρια, κλπ) Περιβαλλοντικός τουρισμός Αξιοποίηση σπηλαίων Ανάδειξη τουριστικών μονοπατιών Στήριξη παραγωγικής διαδικασίας Εξοπλισμός σημείων τουριστικής πληροφορίας (info desks) Αναπλάσεις οικισμών Ανάπλαση παραδοσιακού οικισμού Ανάπλαση παραδοσιακών ιδιωτικών κτιρίων στους οικισμούς Άνω Περίθειας, Μέγγουλα και Σπαρτύλα Διατήρηση αγροτικής κληρονομιάς και δικτύωση Δημιουργία δικτύου στοιχείων αρχιτεκτονικής αγροτικής κληρονομιάς 76

78 7.3 Πρωτοβουλία LEADER + Τα παραπάνω συμφωνούν και με τους διακηρυγμένους στόχους της πρωτοβουλίας LEADER+ (32) ΣΤΟΧΟΣ Α Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της περιοχής μέσω εφαρμογής ολοκληρωμένων παρεμβάσεων που θα αμβλύνουν τα μειονεκτήματα και θα μειώνουν τις ανισότητες στην ποιότητα ζωής μεταξύ ορεινών, μειονεκτικών και μικρών νησιωτικών περιοχών αφ ενός και των ανεπτυγμένων (αστικών και μη) περιοχών αφ ετέρου. ΣΤΟΧΟΣ Β Ανάπτυξη ενός βιώσιμού ιστού μέσω της άρσης της απομόνωσης σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Αναλύοντας περαιτέρω το θέμα του αειφορικού τουρισμού είναι χρήσιμο να διατυπωθούν τα παρακάτω: Ο αειφορικός τουρισμός είναι μια πολιτική υπόθεση, διότι αφορά κατανομή πόρων, κατανομή κερδών και ζημιών κ.ο.κ. και διότι αφορά την χρήση της εξουσίας. Στην αντίληψη αυτή τουρισμού, η έμφαση θα πρέπει να δίνεται στον επισκέπτη και όχι π.χ. στην τουριστική «βιομηχανία». Θα πρέπει να αναγνωρισθεί ότι η χρηστή διαχείριση μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στο κοινωνικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό. Δεν πρέπει να διαφεύγει το γεγονός ότι ο αειφορικός τουρισμός δεν αφορά μόνο το περιβάλλον, αλλά και την μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την οικονομική βιωσιμότητα. Ο αειφορικός τουρισμός, ενδέχεται να προβεί σε περιορισμό της χρήσης ιδιωτικών μέσων μεταφοράς. 77

79 (30) Κοκκώσης Χάρης Τσάρτας Πάρις, Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, εκδόσεις Κριτική, 1 η έκδοση, Σεπτέμβριος 2001, σελ. (31) ΑΓΡΟΚ Α.Ε., μελέτη «Προσδιορισμός Διαδρομών Αγροτικού Τουρισμού», Οκτώβριος 2003 (32) idem ΑΓΡΟΚ Α.Ε. 78

80 79