ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ, ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ, ΖΩΗΣ, ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΡΑΚΟΥΛΑΚΗ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ ΕΛΕΝΗ Α. Ε. Μ: 999 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016

2 ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ 2

3 Αφιερώνεται σε όλη την οικογένεια μου 3

4 Περίληψη Η Εκκλησία έχει ως κύριο σκοπό της τη διδασκαλία του Λόγου του Θεού, η οποία ωστόσο υλοποιείται εντός του κράτους και βάσει κοινωνικοπολιτικών και νομικών πλαισίων, ενώ παράλληλα απαιτεί τη χρήση υλικών μέσων και ανθρώπινου δυναμικού. Επομένως, η ιδιοκτησία κινητής και ακίνητης περιουσίας κρίνεται αναγκαία για την υλοποίηση του πνευματικού της σκοπού. Λόγω αυτής της αναγκαιότητας, η ρύθμιση θεμάτων εκκλησιαστικής περιουσίας, από την εποχή ακόμα των μαθητών του Χριστού, αποτέλεσε και αποτελεί καίριο ζήτημα. Η περιουσία της Εκκλησίας, ειδικά κατά τη βυζαντινή περίοδο, αυξήθηκε σε σημαντικό βαθμό και παρέμεινε μέχρι σήμερα, παρά τις όποιες παρεμβάσεις, αρκετά μεγάλη. Η διοίκηση και η διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας αποτελεί ένα σύνολο ιερών κανόνων, παγιωμένων πρακτικών της Εκκλησίας και νομοθετημάτων της Πολιτείας, ενώ αποτέλεσε διαχρονικά το σημαντικότερο ζήτημα όσον αφορά στις σχέσεις μεταξύ της Εκκλησίας και της Πολιτείας, καθώς η περιουσία αυτή δέχτηκε πλήθος νομοθετικών παρεμβάσεων με σκοπό την εκμετάλλευσή της από το Κράτος είτε με αναγκαστικές απαλλοτριώσεις είτε με δημεύσεις. Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζεται και αναλύεται η εν λόγω συμπλοκή νόμων του Κράτους και ιερών κανόνων όσον αφορά στον τρόπο διοίκησης και διαχείρισης της εκκλησιαστικής περιουσίας της Εκκλησίας της Κρήτης, ενώ παράλληλα γίνεται αναφορά στις προσπάθειες απαλλοτρίωσης της μοναστηριακής περιουσίας της Εκκλησίας αυτής. Λέξεις κλειδιά: εκκλησιαστική περιουσία, απαλλοτρίωση, διαχείριση περιουσίας, καταστατικός χάρτης, Ν. 1700/

5 Abstract The Church s main purpose is the study of the God s Word, which however takes place within the state based on the sociopolitical and legal limits, while requiring the use of material and human resources. Therefore, ownership of realty and chattel is necessary for the realization of its spiritual purpose. Due to this necessity, the regulation of the Church s property, even during the students of Christ period, was also a key matter. Church s property, especially during the Byzantine period, has significantly increased and remains so until today, despite the interventions, has high net worth. The management and administration of the Church s assets is a whole of holy regulations, steadfast methodology of the Church and state practices, while overtime it came to be the most important issue between the Church and State relations, as this wealth suffered numerous legal interventions aimed for its exploitation by the State either by eminent domain or confiscations. In this study is presented and analyzed the fray between the State laws and the Holy rules for the management and administration of the ecclesiastical holdings of the Church of Crete, while referring to the expropriation attempts of monastery property of the Church. Key-words: Church s property, confiscation, property management, charter, Law 1700/

6 Πρόλογος Με στόχο την υλοποίηση του κύριου πνευματικού σκοπού της, η Εκκλησία χρειάζεται κινητή και ακίνητη περιουσία. Αναγκαιότητα η οποία έγινε αντιληπτή από την εποχή ακόμα των μαθητών του Χριστού, οι οποίοι διατηρούσαν ταμείο, ώστε να είναι σε θέση να διδάσκουν τον Λόγο του Θεού. Αργότερα με τη Δ Οικουμενική Σύνοδο θεσπίστηκαν ιεροί κανόνες με στόχο τη ρύθμιση της διοίκησης και διαχείρισης της εκκλησιαστικής περιουσίας, ενώ στη συνέχεια θεσπίστηκαν νόμοι του Κράτους από τον Ιουστινιανό με σκοπό την επίλυση ζητημάτων σχετικά με την κτήση και τη διαχείριση της περιουσίας της Εκκλησίας. Κατά την επικράτηση του Χριστιανισμού η περιουσία αυτή αυξήθηκε σημαντικά, κυρίως μέσω της χρησικτησίας και της απαλλαγής από τη φορολογία, και παρέμεινε μέχρι και σήμερα αρκετά μεγάλη, παρά τις κρατικές παρεμβάσεις οι οποίες παρουσιάζονται στην παρούσα μελέτη. Το σύνολο των κινητών και ακινήτων περιουσιακών στοιχείων που διαθέτει η Εκκλησία χαρακτηρίζεται από πολυμορφία, ενώ τις περισσότερες φορές, και ειδικά όσον αφορά την Πολιτεία, τίθεται το ζήτημα του τρόπου κτήσης των περιουσιακών αυτών στοιχείων. Η εκκλησιαστική περιουσία αποτελείται από κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία τα οποία διαθέτει κάθε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου της Εκκλησίας. Κάθε νομικό πρόσωπο διέπεται από διαφορετικά νομικά καθεστώτα και πρακτικές όσον αφορά στη διαχείριση της περιουσίας. Στην Ελλάδα υφίστανται τέσσερα διαφορετικά εκκλησιαστικά καθεστώτα και ισχύουν τέσσερα αντίστοιχα δικαιϊκά συστήματα, συνεπώς η εκκλησιαστική περιουσία συμπεριλαμβάνει το σύνολο αυτών, αλλά και τις επιμέρους Εκκλησίες. Επομένως, η εκκλησιαστική περιουσία ανήκει σε επιμέρους νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, όπως είναι οι Μητροπόλεις, οι Ενορίες, οι Μονές, κ.λπ.. Καθένα από τα εν λόγω νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου διαθέτει τη δική του περιουσία για τη διοίκηση και τη διαχείριση της οποίας συμπλέκονται ιεροί κανόνες, παγιωμένες πρακτικές της Εκκλησίας και νόμοι του Κράτους. Όσον αφορά στην Εκκλησία της Κρήτης, τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου είναι οι Μητροπόλεις, οι Ενορίες, οι Μονές και εκκλησιαστικοί οργανισμοί. Όμοια με την Εκκλησία της Ελλάδος, κάθε νομικό πρόσωπο 6

7 δημοσίου δικαίου της Εκκλησίας της Κρήτης έχει στην κατοχή του περιουσιακά στοιχεία, διέπεται από διαφορετικούς νόμους και κανόνες και χρησιμοποιεί διαφορετικές μεθόδους και πρακτικές για τη διοίκηση και τη διαχείριση της περιουσίας του. Σήμερα, η εν λόγω Εκκλησία είναι ημιαυτόνομη και έχει κανονική εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ενώ αποτελείται από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης και οκτώ Μητροπόλεις. Η συνολική διοίκηση και διαχείριση της Εκκλησίας της Κρήτης καθορίζεται από τον Καταστατικό Νόμο του 1961 ο οποίος, με ορισμένες τροποποιήσεις, ισχύει μέχρι και σήμερα. Η εκκλησιαστική περιουσία και ειδικότερα η μοναστηριακή περιουσία αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους κυρίως λόγω των προσπαθειών απαλλοτρίωσής της, καθώς και της απόρριψης της νομιμότητας των τίτλων ιδιοκτησίας της. Οι διαμάχες για την εκκλησιαστική περιουσία και για τον τρόπο διοίκησης και διαχείρισής της μέχρι και σήμερα παραμένουν έντονες τόσο για την Εκκλησία της Ελλάδος όσο και για την Εκκλησία της Κρήτης. Σε αυτό συνάδει και το άγνωστο ουσιαστικά μέγεθος της εκκλησιαστικής περιουσίας των εν λόγω Εκκλησιών αλλά και ο τρόπος απόκτησής της. Η διοίκηση και η διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας και οι τρόποι που αυτή αποκτήθηκε ανά τους αιώνες παρουσιάζονται στην παρούσα μελέτη διεξοδικά με στόχο τη σαφή έκθεση του καθεστώτος της Εκκλησίας της Κρήτης, του νομοθετικού της πλαισίου και την παρουσίαση των κρατικών παρεμβάσεων, μέσω νόμων, για εκμετάλλευσή της. Έτσι, στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα ιδιαίτερα εκκλησιαστικά καθεστώτα της ελληνικής επικράτειας, ενώ δίνεται βαρύτητα στην Εκκλησία της Κρήτης και παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία, η σχέση της με το Πατριαρχείο, ο ρόλος του Αρχιεπισκόπου και ο Καταστατικός της Χάρτης. Στα επόμενα τρία κεφάλαια παρουσιάζεται αναλυτικά η διοίκηση και η διαχείριση της Μητροπολιτικής, της Ενοριακής και της Μοναστηριακής περιουσίας, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στον Ν. 1700/1987, τις αλλαγές που επέφερε στην Εκκλησία και αναλύεται το κατά πόσο εφαρμόζεται, ειδικά όσον αφορά στην Εκκλησία της Κρήτης. Βασικός στόχος του ερευνητή είναι να διαπιστώσει τον βαθμό νομιμοποίησης του Κράτους κατά τις παρεμβάσεις του στην εκκλησιαστική περιουσία και η εξέταση της στάσης της Εκκλησίας απέναντι σε αυτές. 7

8 Εν κατακλείδι, αισθάνομαι επιτακτική την ανάγκη να εκφράσω ευχαριστίες σε όλους όσοι συνέβαλλαν στην εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Πρωτίστως θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Δημήτριο Η. Νικολακάκη για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε, την πολύτιμη καθοδήγησή του, την υποστήριξη και τη συμπαράστασή του, καθώς και για τον πολύτιμο χρόνο που μου αφιέρωσε. Ευχαριστώ, επίσης, το οικογενειακό και φιλικό μου περιβάλλον για τη συμπαράσταση, την υπομονή και την κατανόηση που επέδειξαν, καθιστώντας δυνατή την ολοκλήρωση της παρούσας έρευνας. 8

9 Περιεχόμενα Περίληψη... 4 Abstract... 5 Πρόλογος... 6 Συντομογραφίες Κεφάλαιο Πρώτο Τα εκκλησιαστικά καθεστώτα στην ελληνική επικράτεια και η Εκκλησία της Κρήτης Εκκλησιαστικά καθεστώτα στην ελληνική επικράτεια Η διάρθρωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Η διάρθρωση της Εκκλησίας της Δωδεκανήσου Η διάρθρωση του Αγίου Όρους Ιστορικά στοιχεία με βάση την Εκκλησία της Κρήτης Το εκκλησιαστικό καθεστώς της Κρήτης και ο τρόπος διοίκησης της σήμερα Ο καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Κρήτης Η σχέση με το Πατριαρχείο Ο ρόλος του Αρχιεπισκόπου Κεφάλαιο Δεύτερο Διοίκηση Μητροπολιτικής περιουσίας της Κρήτης Βασικοί όροι Η εκκλησιαστική περιουσία Η διοικητική διάρθρωση των Μητροπόλεων της Κρήτης Η εκλογή των Μητροπολιτών Οι αρμοδιότητες των Μητροπολιτών Η Διοίκηση της περιουσίας των Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Κρήτης Ο Βιοπορισμός και η μισθοδοσία του κλήρου Κεφάλαιο Τρίτο Διοίκηση ενοριακής περιουσίας της Εκκλησίας της Κρήτης Η έννοια και η νομική προσωπικότητα των Ενοριών Η ίδρυση, η συγχώνευση και η κατάργηση Ενοριών Η διοίκηση των Ενοριών Οι Εφημέριοι και το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Οι πόροι των Ενοριακών Ναών και η διάθεσή τους Οι Ερανικές Επιτροπές

10 3.6 Η διαχείριση της ενοριακής περιουσίας Προϋπολογισμός και απολογισμός των ενοριακών Ναών Η γενικότερη οικονομική διαχείριση των Ενοριών Η εκποίηση και η εκμίσθωση της ενοριακής περιουσίας Οι Ενοριακοί Ναοί Κεφάλαιο Τέταρτο Διοίκηση της μοναστηριακής περιουσίας της Κρήτης Οι Μονές ορισμός και διακρίσεις Η διοίκηση και η οργάνωση των Μονών Η μοναστηριακή περιουσία της Κρήτης Η διοίκηση και η διαχείριση της μοναστηριακής περιουσίας της Κρήτης Οι Δόκιμοι και οι Μοναχοί Κεφάλαιο Πέμπτο Οι Ν. 1700/1987 και 1811/1988 και η μοναστηριακή περιουσία της Κρήτης σήμερα Ο Ν. 1700/ Ο Ν. 1811/ Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ο Ν. 2413/ Η διοίκηση και η διαχείριση της μοναστηριακής περιουσίας της Εκκλησίας της Κρήτης σήμερα Συμπεράσματα ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α) ΠΗΓΕΣ (Νόμοι, Διατάγματα και Κανονισμοί) Β) ΙΕΡΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ Γ) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

11 Συντομογραφίες ΑΠ. Απόφαση Βλ. Βλέπε Κ.λπ. Και λοιπά Ν. Νόμος Ν.Δ. Νομοθετικό Διάταγμα Ν.Π.Δ.Δ. Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Ο.Δ.Ε.Π. Οργανισμός Διοίκησης της Εκκλησιαστικής Περιουσίας Ο.Δ.Μ.Π. Οργανισμός Διοίκησης Μοναστηριακής Περιουσίας 11

12 Κεφάλαιο Πρώτο Τα εκκλησιαστικά καθεστώτα στην ελληνική επικράτεια και η Εκκλησία της Κρήτης 1.1 Εκκλησιαστικά καθεστώτα στην ελληνική επικράτεια Στην επικράτεια της Ελλάδος, όπως είναι γνωστό, υφίστανται και ισχύουν παράλληλα τέσσερα συστήματα εκκλησιαστικού δικαίου, καθώς η ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία είναι ένα σύνολο αυτοκέφαλων και ημιαυτόνομων Εκκλησιών, ως αποτέλεσμα ιστορικών και εθνικών λόγων. Οι Εκκλησίες αυτές έχουν διαφορετική νομική οργάνωση, αλλά έχουν την ίδια δογματική ενότητα και είναι οι εξής: η Εκκλησία της Ελλάδος, η ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης, το Άγιο Όρος και οι εκκλησιαστικές επαρχίες της Δωδεκανήσου. Αμφότερες ανήκουν στην ελληνική επικράτεια και διέπονται από το ίδιο Σύνταγμα και τις νομοθετικές ρυθμίσεις, ωστόσο έχουν διαφορές στους θεσμούς τους και τη διοικητική τους διάρθρωση. Ομοίως, ισχύουν τέσσερα δικαιϊκά συστήματα 1 : Το δίκαιο της Εκκλησίας της Ελλάδος, το οποίο ισχύει και για τις Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών», μετά από παραχώρηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο όσον αφορά στη διοίκηση αυτών Το δίκαιο του Αγίου Όρους, το οποίο αποτελεί ξεχωριστό και αυτόνομο τμήμα του Ελληνικού Κράτους αναφορικά με τη διοίκηση 2, Το δίκαιο των εκκλησιαστικών επαρχιών της Δωδεκανήσου, το οποίο είναι αυτό του Οικουμενικού Πατριαρχείου 1 Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα στην Ελληνική Επικράτεια, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Το Σύνταγμα της Ελλάδος στο άρθρο105 και συγκεκριμένα στην παράγραφο 1 ορίζει ότι «H χερσόνησος του Άθω, από τη Mεγάλη Bίγλα και πέρα, η οποία αποτελεί την περιοχή του Aγίου Όρους, είναι, σύμφωνα με το αρχαίο προνομιακό καθεστώς του, αυτοδιοίκητο τμήμα του Eλληνικού Kράτους, του οποίου η κυριαρχία πάνω σ' αυτό παραμένει άθικτη. Aπό πνευματική άποψη το Άγιο Όρος διατελεί υπό την άμεση δικαιοδοσία του Oικουμενικού Πατριαρχείου. Όλοι όσοι μονάζουν σ' αυτό αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια μόλις προσληφθούν ως δόκιμοι ή μοναχοί, χωρίς άλλη διατύπωση». 12

13 Το δίκαιο της ημιαυτόνομης Εκκλησίας της Κρήτης Οι εν λόγω Εκκλησίες είναι ισότιμες, ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως αποτελεί το πρώτο μεταξύ ίσων, χωρίς ωστόσο τη δυνατότητα ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις και ζητήματα των υπόλοιπων Εκκλησιών. Αμφότερες, εξαρτώνται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά σε διαφορετικό βαθμό. Ανώτατο όργανο της Εκκλησίας αποτελεί η Οικουμενική Σύνοδος, η οποία αποτελείται από τον ανώτερο κλήρο οι οποίοι συζητούν και επιλύουν διάφορα ζητήματα της Εκκλησίας. Συγκεκριμένα τη Σύνοδο αποτελούν οι Επίσκοποι των επιμέρους Εκκλησιών, ενώ πρόεδρος αυτής είναι ο πρώτος Επίσκοπος, δηλαδή ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Αρχικά δικαίωμα συμμετοχής σε αυτήν είχαν όλοι οι Επίσκοποι των επιμέρους Εκκλησιών, ωστόσο από την Γ Οικουμενική Σύνοδο κι έπειτα, λόγω του μεγάλου πλήθους αυτών, συμμετείχαν μητροπολίτες, ελάχιστοι Επίσκοποι και βέβαια οι προκαθήμενοι των αυτοκέφαλων Εκκλησιών 3. Η Οικουμενική Σύνοδος αποτελεί φορέα της διοικητικής, δικαστικής και νομοθετικής εξουσίας της Εκκλησίας 4. Οι επιμέρους Εκκλησίες της ελληνικής επικράτειας διαρθρώνονται σε Επισκοπές και αυτές με τη σειρά τους σε ενορίες. Οι Επίσκοποι των Εκκλησιών αποτελούν την Ιεραρχία, η οποία είναι ένας ενιαίος οργανισμός από νομική άποψη και έχει τη δική της διάρθρωση. Το ανώτατο όργανο αναφορικά με τη διοίκηση των Εκκλησιών, το οποίο συναποτελούν οι Επίσκοποι ονομάζεται Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας 5. Το δεύτερο όργανο που υφίσταται και λειτουργεί παράλληλα με την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας είναι η Διαρκής ή αλλιώς Μικρά Σύνοδος, την οποία αποτελούν ορισμένοι Επίσκοποι, ενώ παράλληλα εκπροσωπεί την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας 6. 3 Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, 2 η έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, , σελ ό. π., σελ Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ. 263 και Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ ό. π., σελ. 263 και 8 αντίστοιχα 13

14 Κάθε επιμέρους Εκκλησία διαφοροποιείται όσον αφορά στην οργάνωση και τη διοίκησή της, όλες όμως έχουν την ίδια βάση και λειτουργούν σύμφωνα με τη διοίκηση και τον χαρακτήρα της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενώ όλες είναι ισότιμες μεταξύ τους. Σήμερα, η Ορθόδοξη Εκκλησία διαρθρώνεται ως εξής: στην ιεραρχική τάξη προηγούνται τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία, δηλαδή τα Πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξάνδρειας, Αντιόχειας, Ιεροσολύμων, ακολουθούν τα νεότερα της Ρωσίας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Γεωργίας και τέλος οι αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Κύπρου, της Ελλάδος, της Πολωνίας, της Αλβανίας, της Τσεχίας και Σλοβακίας και οι αυτόνομες Εκκλησίες της Φινλανδίας και της Εσθονίας 7. Παρακάτω αναλύεται η διάρθρωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Εκκλησιών της Δωδεκανήσου, του Άγιου Όρους και τελικά της Εκκλησίας της Κρήτης Η διάρθρωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έχει έδρες στην Ωκεανία, στην Αμερική, στην Ευρώπη και στην Ασία. Οι Αρχιεπισκοπές και Μητροπόλεις που εδρεύουν στην Αμερική, την Ωκεανία, την Ευρώπη και την Ασία αποτελούν τους Ορθόδοξους της Διασποράς και υπάγονται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο 8. Συγκεκριμένα, στην Ωκεανία υφίσταται η Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας η οποία διαρθρώνεται σε πέντε επιμέρους αρχιερατικές περιφέρειες και στην οποία υπάγονται η Αυστραλία, η Τασμανία και η Νέα Γουϊνέα. Στην Ασία ιδρύθηκαν τρεις Μητροπόλεις, η Ιερά Μητρόπολη του Χονγκ-Κονγκ, της Κορέας και της Σιγκαπούρης, οι οποίες με τη σειρά τους αριθμούν ήδη παραπάνω από σαράντα ενορίες. Στην Αμερική είναι η Αρχιεπισκοπή Αμερικής η οποία αριθμεί εξήντα πέντε κοινότητες και έντεκα Μητροπόλεις, μεταξύ των οποίων της Βοστώνης, της Ατλάντας, του Σικάγο, κ.λπ.. Στην Ευρώπη εδρεύουν συνολικά μια Ιερά Αρχιεπισκοπή, αυτή των 7 Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ ό. π., σελ

15 Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας και οχτώ Μητροπόλεις, ανάμεσα στις οποίες η Ιερά Μητρόπολη της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Βελγίου, κ.λπ. 9. Στην επικράτεια της Τουρκίας σήμερα υφίσταται μόνο η Ιερά Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως και τέσσερις Μητροπόλεις, αυτή της Ίμβρου και Τενέδου, των Πριγκηποννήσων, των Δέρκων και της Χαλκηδόνος. Όσον αφορά στην ελληνική επικράτεια, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως υπάγονται η ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης, το Άγιο Όρος και οι εκκλησιαστικές επαρχίες της Δωδεκανήσου. Επιπλέον, σε αυτό υπάγονται οι Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών», δηλαδή της Μακεδονίας, της Θράκης, της Ηπείρου και των νησιών του Αιγαίου 10. Αναφορικά με το δικαιϊκό σύστημα του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως γίνεται διάκριση στη θέση αυτού σχετικά με το ελληνικό, τουρκικό και διεθνές δίκαιο, εφόσον η έδρα του είναι στη Τουρκία, αλλά αποτελεί το πρώτο μεταξύ ίσων των Εκκλησιών της ελληνικής επικράτειας, ενώ παράλληλα υφίσταται η άποψη πως αποτελεί πρόσωπο νομικού δημόσιου διεθνούς δικαίου. Συγκεκριμένα, σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε διεθνές επίπεδο δεν αποτελεί πρόσωπο νομικού δημόσιου διεθνούς δικαίου, έπειτα από τη Συνθήκη της Λωζάνης, αν και στην Ελλάδα ακόμη υφίσταται η άποψη αυτή 11. Επιπρόσθετα, υφίσταται και μια άλλη άποψη, ότι δηλαδή το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποτελεί πρόσωπο με δικαιώματα και υποχρεώσεις σε διεθνές επίπεδο, έχει έδρα στην Κωνσταντινούπολη, έχει το δικαίωμα προστασίας από την Τουρκία, έχει το δικαίωμα να ασκεί ελεύθερα τα θρησκευτικά του καθήκοντα και εξουσίες και έχει οικουμενικές θρησκευτικές υποχρεώσεις, συνεπώς αποτελεί πρόσωπο νομικού δημόσιου διεθνούς δικαίου, αλλά σαφώς περιορισμένο. Ωστόσο, και παρά τις όποιες απόψεις στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως αποτελεί έναν οικουμενικό θεσμό, ο οποίος δραστηριοποιείται και αναγνωρίζεται νομικά σε πολλά κράτη διεθνώς. Ακόμη και μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως ήταν άμεσα εξαρτημένο από τις πολιτικές της εκάστοτε 9 ό. π., σελ ό. π., σελ ό. π., σελ

16 κυβέρνησης της Τουρκίας 12, ενώ το 2007 με απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της 13, ορίστηκε πως ο Πατριάρχης δεν έχει πλέον το δικαίωμα να αποκαλείται Οικουμενικός, διότι αυτό υπονομεύει πολιτικά την χώρα. Ο τίτλος Οικουμενικός ωστόσο δεν χρησιμοποιείται με εγκόσμια ισχύ, αλλά σημαίνει ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι ο άρχων της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε διεθνές επίπεδο. Η διοικητική διάρθρωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως είναι η εξής: ανώτατη αρχή αποτελεί η Ιερά Σύνοδος, η οποία αποτελείται από δώδεκα αρχιερείς και πρόεδρος της είναι ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης. Το 2004 αποφασίστηκε πως δικαίωμα συμμετοχής σε αυτή έχουν και έξι Ιεράρχες, οι οποίοι όμως δεν έχουν τουρκική υπηκοότητα και οι Μητροπόλεις όπου διαποιμαίνουν βρίσκονται εκτός της τουρκικής επικράτειας, με στόχο την εξισορρόπηση της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί λόγω των περιορισμών και των αποφάσεων της εκάστοτε τουρκικής κυβέρνησης 14. Όσον αφορά στην εκλογή του Πατριάρχη, αυτή γίνονταν μέσω συνέλευσης που συνιστούσαν κληρικοί και μη και εξέλεγαν με μυστική ψηφοφορία τρεις υποψηφίους. Από αυτούς, μετά από δεύτερη εκλογή, στην οποία έπαιρναν μέρος μόνο κληρικοί, με μυστική και πάλι ψηφοφορία εξέλεγαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Να σημειωθεί στο σημείο αυτό πως δικαίωμα συμμετοχής για υποψηφιότητα είχαν μόνο όσοι διέθεταν τη τουρκική υπηκοότητα, ενώ μόλις το 2009 η κυβέρνηση της χώρας έδωσε τη δυνατότητα παροχής τουρκικής υπηκοότητας σε Ιεράρχες, χωρίς να πρέπει αναγκαστικά να παραιτηθούν από τη δική τους 15. Για την ελληνική επικράτεια και σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 3 του Συντάγματος η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος είναι αυτοκέφαλη, ενώ διοικείται από την Ιερά Σύνοδο 16 και από τη Διαρκή Ιερά 12 ό. π., σελ ό. π., σελ ό. π., σελ ό. π., σελ Η Ιερά Σύνοδος θεμελιώθηκε ως ανώτατη εκκλησιαστική αρχή με τον Καταστατικό Νόμο της Εκκλησίας της Ελλάδος του 1923 και ισχύει μέχρι και σήμερα, βλ. Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος, άρθρο 4 16

17 Σύνοδο 17. Βέβαια, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη υποενότητα οι Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών», Μακεδονίας, Θράκης, Ηπείρου και νησιών του Αιγαίου, υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Μετά το 1928 το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως διέθεσε, με δέκα ρητούς όρους, τη διοίκηση των Εκκλησιών των «Νέων Χωρών» στην Εκκλησία της Ελλάδος 18. Οι όροι αυτοί αφορούσαν, μεταξύ άλλων, στην ισότιμη συμμετοχή Ιεραρχών των Εκκλησιών αυτών στη διοίκηση της Εκκλησίας της Ελλάδος, την ετήσια υποβολή εκθέσεων προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κ.λπ.. Με αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποτελεί το όργανο το οποίο έχει το δικαίωμα να λαμβάνει γνώση για κάθε ζήτημα που προκύπτει στις Εκκλησίες των «Νέων Χωρών» και να εγκρίνει ή να απορρίψει προτάσεις, πρακτικές, κ.λπ. 19. Σε κάθε περίπτωση το Σύνταγμα αποδέχεται και προστατεύει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ενώ αναγνωρίζει την ισοτιμία μεταξύ αυτού και της Βουλής των Ελλήνων όσον αφορά σε ζητήματα του Αγίου Όρους. Τα εκκλησιαστικά προνόμια του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως είναι η ίδρυση Σταυροπηγίων, η λήψη του Αγίου Μύρου και το έκκλητο 20. Τα Σταυροπήγια είναι Μονές ή και Ναοί οι οποίοι υπάγονται απευθείας στον Οικουμενικό Πατριάρχη και όχι στον αρμόδιο Επίσκοπο, ανεξαρτήτως γεωγραφικής θέσης 21. Η δημιουργία και λειτουργία των Σταυροπηγίων γίνεται με δύο τρόπους, με τη θεμελίωση του Καθολικού του Ναού με σταυρό του Οικουμενικού Πατριάρχη ή και με μετατροπή ήδη υπάρχων Ναού ή και Μονής σε Σταυροπήγιο 22. Το Άγιο Μύρο είναι ένα μείγμα ελαίων και αρωματικών ουσιών, το οποίο συμβολίζει για την Ορθόδοξη Εκκλησία τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, ενώ χρησιμοποιείται σε μυστήρια χρίσματος, ως αυτό το οποίο μεταδίδει τα 17 Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει ως πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος, ενώ ως μέλη του Αρχιερείς των Μητροπόλεων. 18 Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ ό. π., σελ ό. π., σελ Β. Κ. Μάρκος, Το νομικό καθεστώς των Πατριαρχικών και Σταυροπηγιακών Μονών στην ελληνική επικράτεια, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2012, σελ. 54 και Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ

18 χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Τον καθαγιασμό του αναλαμβάνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης, και όχι οι Επίσκοποι όπως ίσχυε παλαιότερα, με στόχο τον συμβολισμό της ενότητας και της αγάπης μεταξύ των Εκκλησιών. Το έκκλητον είναι ουσιαστικά το δικαίωμα προσφυγής ενός Επισκόπου στον Οικουμενικό Πατριάρχη σε περίπτωση διαφορών μεταξύ Επισκόπων και Μητροπολιτών. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει το δικαίωμα να λάβει μέρος ή αποφάσεις σχετικά με τέτοια ζητήματα, αλλά ότι ο εκάστοτε Επίσκοπος, αν το επιθυμεί έχει το δικαίωμα να ζητήσει βοήθεια από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Η διάρθρωση της Εκκλησίας της Δωδεκανήσου Τα Δωδεκάνησα ανήκουν στην Ελλάδα μετά από τη Συνθήκη του 1947, αλλά οι εκκλησιαστικές επαρχίες της Δωδεκανήσου παρέμειναν υπό το καθεστώς του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επομένως, διοικητικά και πνευματικά εξαρτημένες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι έξι εκκλησιαστικές επαρχίες, οι οποίες αν και δεν συνιστούν μια ενιαία οργανωτική ενότητα, υπόκεινται σε ιδιαίτερο καθεστώς 24. Συγκεκριμένα, οι εκκλησιαστικές επαρχίες είναι η Μητρόπολη της Ρόδου, η Μητρόπολη της Κω, η Μητρόπολη της Λέρου, Καλύμνου και Αστυπάλαιας, η Μητρόπολη της Σύμης και η Μητρόπολη της Καρπάθου και Κάσου καθώς και η Πατριαρχική Εξαρχία Πάτμου. Ομοίως, οι Μητροπολίτες αυτών εκλέγονται από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ η οργάνωση και το δίκαιο αυτών εμπίπτει επίσης στο Οικουμενικό Πατριαρχείο 25. Μετά την ενσωμάτωση αυτών στην Ελλάδα, η νομοθεσία της χώρας αφορούσε και τα Δωδεκάνησα, ενώ με νόμους από το 1950 κι έπειτα ορίστηκε 23 ό. π., σελ Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Σ. Ν. Τρωιάνος, Παραδόσεις Εκκλησιαστικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, , σελ Η Πάτμος αποτελεί Πατριαρχική Εξαρχία η οποία υπάγεται απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, έτσι σήμερα η Μητρόπολη της Σύμης αποτελεί την Πέμπτη εκκλησιαστική επαρχία της Δωδεκανήσου. Βλ. και Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ

19 πως οι αποδοχές, η συνταξιοδότηση, η ασφάλιση, η υγειονομική περίθαλψη, κ.λπ., του κλήρου εμπίπτουν στην ελληνική νομοθεσία 26. Το 2002, όπως αναφέρει και ο Κονιδάρης 27, το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατήρτισε και υπέβαλε στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων σχέδιο Πατριαρχικής Διάταξης προς κύρωση από το ελληνικό κράτος, με στόχο να υπάρξει ένα διοικητικό μέσο, ένας καταστατικός χάρτης, για τις περιοχές αυτές που ενώ είναι εντός ελληνικής επικράτειας, υπάγονται και κατά συνέπεια είναι σε άμεση εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η εν λόγω Διάταξη αποτελείται από πλήθος άρθρων κατανεμημένων σε επτά ξεχωριστούς τίτλους. Ο πρώτος τίτλος αφορά στις θεμελιώδεις αρχές, ο δεύτερος αφορά στη συνολική οργάνωση της Εκκλησιαστικής Διοίκησης, ο τρίτος αφορά στο κατηχητικό και κηρυκτικό έργο, ο τέταρτος αφορά σε διατάξεις για το Άγιο Μύρο, τη Βάπτιση, τον Γάμο, τις Κηδείες, ο πέμπτος αναφέρεται σε διατάξεις για εκμισθώσεις, εκποιήσεις, κ.λπ., ο έκτος αφορά στην Εκκλησιαστική Ευταξία και ο έβδομος αφορά στους όρους και στις προϋποθέσεις για ερμηνεία και εφαρμογή των διατάξεων. Από τις διατάξεις αυτές οι πλέον σημαντικές είναι αυτές που ορίζουν ότι το εκκλησιαστικό καθεστώς της Εκκλησίας της Δωδεκανήσου και το δίκαιο αυτής ασκείται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και όχι από την Εκκλησία της Ελλάδος. Επίσης, ότι σε περίπτωση που υφίσταται οποιοδήποτε ζήτημα μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους, αυτό ρυθμίζεται μέσω συνεργασίας Ελληνικής Κυβέρνησης και Οικουμενικού Πατριαρχείου. Με άλλη διάταξη προτάθηκε η ίδρυση Μητροπόλεων, Ενοριών, Ναών και Μονών χωρίς την έγκριση του ελληνικού κράτους, αλλά με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ ομοίως προτάθηκε να γίνονται οι εκλογές Μητροπολιτών. Επίσης, σημαντική ήταν η ρύθμιση η οποία όριζε πως η διοίκηση της εκκλησιαστικής περιουσίας της Εκκλησίας της Δωδεκανήσου δύναται να γίνει και πάλι χωρίς τον έλεγχο ή τις όποιες εγκρίσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης ό. π., σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ ό. π.. 19

20 Μέχρι και σήμερα δεν έχει επικυρωθεί η εν λόγω Διάταξη από το Ελληνικό Κράτος Η διάρθρωση του Αγίου Όρους Για λόγους έκτασης και λόγω του ότι η παρούσα διπλωματική εργασία επικεντρώνεται στην Εκκλησία της Κρήτης, στην υποενότητα αυτή θα γίνει συνοπτική μόνο αναφορά της διάρθρωσης του Αγίου Όρους. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη υποενότητα, σύμφωνα με το άρθρο 105 του Συντάγματος της Ελλάδος και συγκεκριμένα σύμφωνα με την παράγραφο 1, η περιοχή του Αγίου Όρους αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους. Στην περιοχή του υπάρχουν είκοσι Μονές, Πατριαρχικές και Σταυροπηγιακές, Βασιλικές, Κυριαρχικές, οι οποίες είναι νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου 30. Οι είκοσι αυτές μονές, των οποίων ο αριθμός δεν δύναται βάσει νόμου να αυξηθεί ή να μειωθεί, διακρίνονται σε κοινόβιες και ιδιόρρυθμες 31. Η διοίκηση του Αγίου Όρους ασκείται από αντιπροσώπους των Ιερών Μονών, οι οποίοι αποτελούν την Ιερά Κοινότητα, ενώ ο καθορισμός και ο συνολικός τρόπος λειτουργίας των καθεστώτων τους γίνεται από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους 32. Στο Άγιο Όρος η διοικητική εποπτεία και η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας αποτελεί ευθύνη της Ελληνικής Πολιτείας, ενώ η πνευματική εποπτεία αυτού ασκείται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Όσον αφορά στη διοικητική εποπτεία, για τη διασφάλιση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, καθώς και για την τήρηση του Καταστατικού Χάρτη και των αγιορειτικών καθεστώτων, αρμόδιος είναι ο Διοικητής, ο οποίος μαζί με τον Αναπληρωτή του ορίζεται από τον Υπουργό Εξωτερικών του Ελληνικού Κράτους 33. Στη περιοχή του Αγίου Όρους υφίσταται κεντρική και περιφερειακή διοικητική οργάνωση, καθώς τη κεντρική αυτοδιοίκηση ασκούν η Ιερά 29 ό. π., σελ ό. π., σελ Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Βλ. Σύνταγμα της Ελλάδος, άρθρο 105, παράγραφοι Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ

21 Κοινότητα, η Ιερά Επιστασία και οι Έκτακτες Ιερές Συνάξεις, ενώ τη περιφερειακή διοίκηση των Ιερών Μονών ασκούν όσον αφορά στις Κοινόβιες, ο Ηγούμενος, η Επιτροπή και η Γεροντία και όσον αφορά στις ιδιόρρυθμες, όταν υπήρχαν, τη διοίκηση ασκούσε η Σύναξη των Προϊσταμένων και η Διοικούσα Επιτροπή 34. Το δίκαιο του Αγίου Όρους συμπεριλαμβάνει διατάξεις του συνταγματικού, του διοικητικού, του δικονομικού (αστικού και ποινικού) και του δημοσίου διεθνούς δικαίου, ενώ η βάση του είναι το άρθρο 105 του Συντάγματος της Ελλάδος και ο Καταστατικός Χάρτης του Αγίου Όρους. Επίσης, η δικαστική εξουσία, η οποία καθορίζεται από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, αφορά ποινικές αξιώσεις της Πολιτείας και της Εκκλησίας και την επίλυση διαφορών ιδιωτικού δικαίου. Δικαιοδοτικές αρμοδιότητες έχουν ο Ηγούμενος με τους Επιτρόπους, οι Γεροντίες, η Ιερά Κοινότητα, η Ιερά Επιστασία και ένα ειδικό δικαστήριο το οποίο συγκροτείται από Εξαρχία τριών μητροπολιτών του Οικουμενικού Θρόνου μαζί με την Έκτακτη Εικοσαμελή Σύναξη που ορίζει το άρθρο 43 του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Όρους 35. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, στην περιοχή του Αγίου Όρους δικαίωμα ιδιοκτησίας έχουν αποκλειστικά οι είκοσι Ιερές Μονές, ενώ για την κινητή και ακίνητη περιουσία του Αγίου Όρους, την επιμέλεια την έχει η αδελφότητα και την άσκηση α) στις κοινόβιες την έχουν ο Ηγούμενος και η Επιτροπή και β) στις ιδιόρρυθμες (όταν υπήρχαν) η Επιτροπή. Όσον αφορά στη φορολογία του Αγίου Όρους, υφίσταται προνομιακό ειδικό καθεστώς φορολογικών και τελωνειακών πλεονεκτημάτων 36. Στο πρώτο αυτό κεφάλαιο έγινε η παρουσίαση των ιδιαίτερων εκκλησιαστικών καθεστώτων της ελληνικής επικράτειας, εκτός από το καθεστώς της Εκκλησίας της Κρήτης, καθώς αυτό αναλύεται διεξοδικά στα επόμενα κεφάλαια της παρούσας μελέτης. 34 ό. π., σελ Βλ. Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, άρθρο 43 και Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ και Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ και

22 1.2 Ιστορικά στοιχεία με βάση την Εκκλησία της Κρήτης Η Εκκλησία της Κρήτης χαρακτηρίζεται ως «Αποστολική», καθώς ιδρυτής της ήταν ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος έφτασε στο νησί περίπου το 60 μ.χ. και είχε τη δυνατότητα να κηρύξει τον Χριστιανισμό για πρώτη φορά στην Κρήτη 37. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της Δ Αποστολικής Περιοδείας το μ.χ, μαζί με τον Απόστολο Τίτο επισκέφθηκαν την Κρήτη και οργάνωσαν την τοπική Εκκλησία. Μαζί εξάπλωσαν τον Χριστιανισμό στο νησί με την παράλληλη ανέγερση ναών και μονών. Ο Τίτος όρισε για κάθε πόλη της Κρήτης επισκόπους, ενώ ο ίδιος έγινε ο πρώτος Επίσκοπος της Εκκλησίας της Κρήτης με έδρα του τη Γόρτυνα, η οποία αποτελούσε τότε το μητροπολιτικό κέντρο του νησιού 38. Περίπου μέχρι τον 3 ο με 4 ο μ.χ. αιώνα υπήρχαν δέκα επισκοπές οι οποίες συγκροτούσαν τη Σύνοδο των Επισκόπων. Η τελευταία αποτελούσε το ανώτατο όργανο διοικήσεως της Εκκλησίας της Κρήτης με πρόεδρο τον Μητροπολίτη Γορτύνης, σύστημα το οποίο διασώθηκε μέχρι και σήμερα 39. Μέχρι και τον 4 ο περίπου αιώνα μ.χ. η Εκκλησία της Κρήτης ήταν αυτοκέφαλη, ενώ μετά την αναδιοργάνωση του ρωμαϊκού κράτους από τον Μ. Κωνσταντίνο υπαγόταν στο Ανατολικό Ιλλυρικό και την Εκκλησία της Ρώμης. Μετά το 732 μ.χ. και την απόσπαση του Ανατολικού Ιλλυρικού, η Εκκλησία της Κρήτης υπάχθηκε στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης 40. Κατά την Βυζαντινή περίοδο η Κρήτη κατακτήθηκε από τους Άραβες με αποτέλεσμα τη πλήρη αποδιοργάνωση της τοπικής Εκκλησίας, καθώς καταργήθηκαν οι επισκοπές. Το 961 ο Νικηφόρος Φωκάς επανακατέκτησε το νησί και άρχισε η αναδιοργάνωση της Εκκλησίας. Την ίδια περίοδο η Μητρόπολη μεταφέρθηκε στον Χάνδακα, χωρίς ωστόσο να τροποποιηθεί ο τίτλος του Μητροπολίτη Κρήτης, ο οποίος διατήρησε τον τίτλο του Μητροπολίτη Γορτύνης Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, Θεσμοί και διοικητική οργάνωση κατά τον Καταστατικό της Νόμο (Ν. 4149/1961), Διδακτορική Διατριβή, Ινστιτούτο Κρητικού Δικαίου, Χανιά, 2001, σελ ό. π., σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ

23 Μετά το 1204 η Κρήτη, με τη Συνθήκη της Ανδριανουπόλεως, παραχωρήθηκε στους Ενετούς, οι οποίοι θεώρησαν την Εκκλησία ως εμπόδιο για την παγίωση της κατοχής τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τους διωγμούς κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας με παράλληλο περιορισμό των επισκοπών και την απαγόρευση εκλογής ορθόδοξων ιεραρχών, ενώ ίδρυσαν καθολικές Μονές και εγκατέστησαν καθολικό αρχιεπίσκοπο στον Χάνδακα. Αρμόδιοι για τη διοίκηση των ορθόδοξων ναών ήταν οι πρωτοπαπάδες οι οποίοι υπάγονταν και ήταν άμεσα εξαρτημένοι στου Ενετούς. Ταυτόχρονα, οι Ενετοί υπονόμευαν τη σχέση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ωστόσο αυτό δεν έπαψε να ενδιαφέρεται για την Εκκλησία της Κρήτης και εγκαθιστούσε ανά διαστήματα ορθόδοξους αρχιερείς 42. Κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας οι καθολικοί επίσκοποι εκδιώχθηκαν και εγκαταστάθηκαν εκ νέου ορθόδοξοι αρχιερείς με συνέπεια την πλήρη αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την Εκκλησία της Κρήτης. Οι νέοι κατακτητές παραχώρησαν αρκετά προνόμια στους Έλληνες και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, διοικητικά, οικονομικά, πνευματικά και δικαστικά, τα οποία νομιμοποιήθηκαν με σουλτανικά βεράτια, ενώ οι αρχές των Οθωμανών δεν είχαν τη δυνατότητα επέμβασης σε ζητήματα που αφορούσαν τον κλήρο. Επιπλέον, η Εκκλησία της Κρήτης ήταν άμεσα εξαρτημένη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο, με τη Σύνοδό του, εξέλεγε σε όλη τη περίοδο της τουρκοκρατίας τον Μητροπολίτη Κρήτης, ο οποίος ήταν αρμόδιος για την εκλογή των επισκόπων. Βέβαια, τα προνόμια αυτά συνοδεύονταν από βαρύτατους φόρους και εισφορές, οι οποίες σταδιακά εξαθλίωσαν τους κατοίκους του νησιού 43. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω περιόδου ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα για την Εκκλησία της Κρήτης ήταν το μητροπολιτικό του 1898 μετά την εκλογή Μητροπολίτη Κρήτης. Τότε το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξέλεξε μέσω της Ιεράς Συνόδου έναν Επίσκοπο της Εκκλησίας, παρόλο που ήταν απαραίτητο το σουλτανικό βεράτιο, ενώ ταυτόχρονα το νησί είχε περιέλθει σε καθεστώς αυτονομίας με Αρμοστή τον πρίγκηπα Γεώργιο και κυριαρχούσε η άποψη πως η εκτελεστική αρχή του νησιού θα έπρεπε να είναι αρμόδια για την έγκριση και εκλογή του Μητροπολίτη 42 ό. π., σελ και Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, σελ ό. π., σελ. 63 και σελ αντίστοιχα. 23

24 Κρήτης. Το 1899 ψηφίσθηκε το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας, το οποίο όριζε πως ο Ηγεμόνας παρέχει ή όχι τη συναίνεσή του για την εγκαθίδρυση του Μητροπολίτη Κρήτης, ο οποίος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Τη θεμελίωση αυτού, παρά τις αντιδράσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ακολούθησε η διαμόρφωση του νομικού πλαισίου της οργάνωσης και λειτουργίας της Εκκλησίας της Κρήτης 44. Στις 14 Οκτωβρίου 1900 καταρτίστηκε σύμβαση μεταξύ της Κρητικής Πολιτείας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου με σκοπό τη ρύθμιση της οργάνωσης της Εκκλησίας της Κρήτης και της κανονικής εξαρτήσεώς της, ενώ την ίδια χρονιά δημοσιεύθηκε ο Ν. 276/1900 για τον Καταστατικό Νόμο της Εκκλησίας της Κρήτης 45. Η εν λόγω Σύμβαση όριζε πως η εκλογή Μητροπολίτη γίνεται με απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά έπειτα από επιλογή και σχετικό διάταγμα από τον Ύπατο Αρμοστή από τρεις Επισκόπους της Εκκλησίας της Κρήτης. Επιπλέον, η εκλογή Επισκόπων της Κρήτης γίνεται από την Επισκοπική Σύνοδο, η οποία διαλέγει τρεις κληρικούς και υποβάλλει τα ονόματά τους προς τον Ύπατο Αρμοστή, ώστε ο τελευταίος με διάταγμα να εκλέξει και να εγκαθιδρύσει έναν από αυτούς 46. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς καταρτίσθηκε ο πρώτος Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Κρήτης, ο Ν. 276/1900 για τον Καταστατικό Νόμο της Εκκλησίας της Κρήτης. Οι διατάξεις του εν λόγω νόμου ήταν σύμφωνες με το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας και την Σύμβαση μεταξύ της τελευταίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου και συνεπώς καθιέρωσε ένα νομοκανονικό πλαίσιο εκκλησιαστικής αυτονομίας για την Κρήτη. Ο ίδιος νόμος θεσμοθέτησε την οργάνωση και λειτουργία τοπικής και επισκοπικής Συνόδου στην Εκκλησία της Κρήτης. Η Σύνοδος αυτή τελεί υπό τον Μητροπολίτη Κρήτης και παρουσία του Ηγεμονικού Επίτροπου, ενώ οποιαδήποτε αλλαγή στον Καταστατικό Χάρτη απαιτεί την συμφωνία μεταξύ Κρητικής Πολιτείας και Συνόδου 47. Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας του 1907 με σχετικά άρθρα επανέλαβε τις διατάξεις του προηγούμενου Συντάγματος αναφορικά με το εκκλησιαστικό καθεστώς της Κρήτης, ενώ ακόμα και μετά την ένωση του νησιού 44 ό. π., σελ και σελ αντίστοιχα. 45 Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ ό. π., σελ

25 με την Ελλάδα το 1913 ίσχυε η αυτονομία της Εκκλησίας της Κρήτης και οι σχέσεις και η εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο διατηρήθηκαν 48. Το 1928 με Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχώρησε προσωρινά και με δέκα όρους τη διοίκηση των Εκκλησιών των «Νέων Χωρών» στην Εκκλησία της Ελλάδος, εκτός όμως από την Εκκλησία της Κρήτης, η οποία συνέχισε να υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο μέχρι και τη ψήφιση του Ν. 4149/1961 (Καταστατικός Νόμος της Εκκλησίας της Κρήτης) με τον οποίο η Εκκλησία της Κρήτης καθίσταται ημιαυτόνομη 49. Τον Φεβρουάριο του 1961 ψηφίσθηκε ο Ν. 4149/1961, ο οποίος αν και κατέστησε την Εκκλησία της Κρήτης ημιαυτόνομη, διαμόρφωσε ένα πλαίσιο αμεσότερης κανονικής και διοικητικής εξάρτησης, όσον αφορά σε σοβαρά ζητήματα, από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Με την τροποποίηση του Ν. 4149/1961 με το Ν.Δ. 77/1974 η εν λόγω εξάρτηση έγινε στενότερη, ενώ το Ν.Δ όριζε πως αν οι ακέφαλες Μητροπόλεις της Κρήτης είναι περισσότερες από μια, τότε η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος συγκροτείται με ίσο αριθμό Ιεραρχών από το Οικουμενικό Πατριαρχείο 50. Επιπλέον, με την παραπάνω τροποποίηση ορίστηκε πως δεν ήταν απαραίτητη η εγγραφή στον κατάλογο των εκλόγιμων βοηθών Επισκόπων και Μητροπολιτών του Οικουμενικού Πατριαρχείου αναφορικά με την εκλογή τους στην Εκκλησία της Κρήτης 51. Αξιοσημείωτη επίσης είναι η τροποποίηση του Καταστατικού Νόμου από τις διατάξεις του Ν. 3848/2010 και συγκεκριμένα με το άρθρο 43 και την παράγραφο 6, όπου ορίζεται ότι η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος με αποφάσεις, οι οποίες εγκρίνονται από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δύναται να εκδίδει Κανονισμούς και άλλες διοικητικές πράξεις αναφορικά με τη ρύθμιση εσωτερικών θεμάτων της Εκκλησίας της Κρήτης 52. Ο Ν. 4149/1961 ισχύει μέχρι και σήμερα με ορισμένες τροποποιήσεις και ορίζει το εκκλησιαστικό καθεστώς της Εκκλησίας της Κρήτης. 48 Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, σελ ό. π., ό. π., σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ Νόμος 3848/2010, άρθρο 43, παράγραφος 6, βλ. και Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ

26 1.3 Το εκκλησιαστικό καθεστώς της Κρήτης και ο τρόπος διοίκησης της σήμερα Σήμερα η Εκκλησία της Κρήτης είναι ημιαυτόνομη, καθορίζεται από τον Καταστατικό Νόμο του 1961 και έχει κανονική εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Όπως ορίζει ο Νόμος αυτός η Εκκλησία της Κρήτης αποτελείται από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης και οκτώ Μητροπόλεις 53. Ανώτατη διοικητική αρχή της Εκκλησίας Κρήτης αποτελεί η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος Κρήτης, η οποία συγκροτείται από τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης, που είναι ο Πρόεδρος της, και τους οκτώ Μητροπολίτες Κρήτης, ως μέλη. Η συμμετοχή στην Ιερά Επαρχιακή Σύνοδο είναι υποχρεωτική, ενώ σε περίπτωση, όπως αναφέρθηκε, χηρείας περισσότερων του ενός θρόνου, μετέχουν στη θέση αυτών αντίστοιχοι αρχιερείς του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στη Σύνοδο έπαιρνε μέρος και ο Κυβερνητικός Επίτροπος, ο οποίος δεν είχε δικαίωμα ψήφου, αλλά ήταν υπεύθυνος για την ομαλή λειτουργία της και τη διασφάλιση της νομιμότητας των αποφάσεων της, όπως οριζόταν από τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Κρήτης στο άρθρο 8. Η διάταξη όμως αυτή έχει πλέον καταργηθεί με το άρθρο 43 7 του Ν. 2413/ Η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος συνέρχεται τακτικώς τρεις φορές ανά έτος και εκτάκτως όταν κρίνεται αναγκαίο. Έχει απαρτία όταν ο αριθμός των παρόντων υπερβαίνει τον αριθμό των απόντων, ενώ για την εκλογή αρχιερέα είναι απαραίτητη η συμμετοχή και παρουσία τουλάχιστον των 2/3 των μελών της. Οι συνεδριάσεις γίνονται βάσει ημερήσιας διάταξης, η οποία καταρτίζεται από τον Αρχιεπίσκοπο και κοινοποιείται, σε περίπτωση τακτικής συνόδου, τριάντα μέρες πριν τη Σύνοδο, ενώ για την περίπτωση έκτακτης συνόδου δεν υπάρχει σχετική πρόβλεψη 55. Η Σύνοδος αυτή εξετάζει ζητήματα της Εκκλησίας της Κρήτης, ενώ οι αρμοδιότητές της είναι διοικητικές, δικαστικές και νομοθετικές. Συγκεκριμένα οι κυριότερες αρμοδιότητές της είναι οι εξής 56 : 53 Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Γ. Κ. Αποστολάκης, Εκκλησιαστική Νομοθεσία Κρήτης, κείμενα τροποποιήσεις σχόλια, κ.λπ., Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης, Ηράκλειο, 1993, άρθρο 2, σελ. 22 και άρθρο 8, σελ. 23 και Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ

27 Η τήρηση όσων αφορούν στη πίστη και τη θεία λατρεία Ο έλεγχος των πράξεων του Αρχιεπισκόπου και των Μητροπολιτών και η εκδίκαση των παραπτωμάτων των Μητροπολιτών για τα οποία δεν προβλέπεται η ποινή της καθαιρέσεως Η εκλογή και χειροτονία των Μητροπολιτών Έγκριση ή μη αιτήσεων παραιτήσεως από τους Μητροπολίτες ή και παύση αυτών και υποβολή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για σχετική έγκριση Απόφαση σχετικά με συγχωνεύσεις ή επανασυστάσεις Μητροπόλεων και για τη μεταφορά έδρας αυτών και υποβολή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για σχετική έγκριση Απόφαση σχετικά με την ίδρυση, τη συγχώνευση ή διάλυση Ιερών Μονών, ακόμα και σχετικά με τη μετατροπή από ανδρικές σε γυναικείες και αντιστρόφως Μέριμνα για την εκπαίδευση, τη μόρφωση και την εκπλήρωση των καθηκόντων των κληρικών και των μοναχών Μέριμνα για τη κατάσταση των Ιερών Ναών όσον αφορά την ευπρέπεια και αισθητική τους Έκδοση του δελτίου «Απόστολος Τίτος» για τη δημοσίευση πράξεων και αποφάσεων της ίδιας, αλλά και των Αρχιερέων της Κρήτης Μέριμνα για την ορθή Χριστιανική διδασκαλία (κήρυγμα, βιβλία, περιοδικά, κ.λπ.) Απόφαση σχετικά με το αν είναι κάποιος αιρετικός και κατά συνέπεια αφορισμός του, εφόσον αυτό εγκριθεί από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων Όσον αφορά στην περιφερειακή οργάνωση της Εκκλησίας της Κρήτης, στον παρόν κεφάλαιο θα γίνει συνοπτική μόνο παρουσίαση, καθώς αναλύεται διεξοδικά στα επόμενα κεφάλαια της παρούσας μελέτης. 27

28 Η Εκκλησία της Κρήτης, όπως αναφέρθηκε αποτελείται από την Ιερά Αρχιεπισκοπή και τις οκτώ Μητροπόλεις, επομένως διαρθρώνεται σε εννέα εκκλησιαστικές επαρχίες, οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και διαιρούνται σε περισσότερες περιφέρειες, τις Ενορίες 57. Σε κάθε μια από αυτές τις επαρχίες ανώτατο διοικητικό όργανο είναι ο Αρχιεπίσκοπος ή ο οικείος Μητροπολίτης. Οι αρμοδιότητες των Μητροπολιτών και του Αρχιεπισκόπου καθορίζονται από τους νόμους του Κράτους και τις σχετικές εκκλησιαστικές διατάξεις και βέβαια τον Καταστατικό Νόμο. Ο άρχων κάθε επαρχίας είναι υπεύθυνος για τη διοικητική και ποιμαντική οργάνωση της επαρχίας του. Τον Αρχιεπίσκοπο και τους Μητροπολίτες πλαισιώνει το Μητροπολιτικό Συμβούλιο, το οποίο λειτουργεί σε κάθε μια Μητρόπολη και στην Ιερά Αρχιεπισκοπή, είναι εξαμελές και αποτελείται από τον Μητροπολίτη, τον Δημόσιο Ταμία, έναν εκκλησιαστικό σύμβουλο, δύο εφημέριους και έναν δικαστικό λειτουργό, ο οποίος ορίζεται από το οικείο Πρωτοδικείο. Οι αρμοδιότητες του εν λόγω Συμβουλίου καθορίζονται από κανονιστικές αποφάσεις της Διαρκής Ιεράς Συνόδου και είναι οι εξής: κατάρτιση του προϋπολογισμού και απολογισμού της Μητροπόλεως, άσκηση καθηκόντων και αρμοδιοτήτων υπηρεσιακού συμβουλίου αναφορικά με τους Εφημέριους και τους Διακόνους της Μητρόπολης, η μισθοδοσία των Εφημερίων 58, μάλιστα σύμφωνα με τον Παπαγεωργίου και βάσει της ΑΠ 605/1975 το Μητροπολιτικό Συμβούλιο έχει τη δυνατότητα να επιβαρύνει το Δημόσιο Ταμείο όταν η πίστωση αυτού δεν αρκεί για τη μισθοδοσία των εφημερίων 59 Επιπλέον, αρμοδιότητα του Συμβουλίου είναι η γνωμοδότηση για απαλλοτρίωση οικοπέδων ή χώρων προς ανέγερση ή επέκταση ναών και μετά από έγκριση της Επαρχιακής Συνόδου 60, η υποθήκη των μητροπολιτικών κτιρίων σε περίπτωση λήψης δανείου με σκοπό τη βελτίωσή τους 61, η έγκριση για την εκμίσθωση ακίνητης περιουσίας των ναών και σχετικές 57 Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ Ι. Μ. Κονιδάρης, Ιδιαίτερα Εκκλησιαστικά Καθεστώτα, σελ Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, σελ Βλ. Κανονισμό της Εκκλησίας της Ελλάδος Περί Ιερών Ναών και Ενοριών 8/1979 (ΦΕΚ Α 1/ ), άρθρο 2, παράγραφος 3 στο Γ. Κ. Αποστολάκης, Εκκλησιαστική Νομοθεσία Κρήτης, σελ Γ. Κ. Αποστολάκης, Εκκλησιαστική Νομοθεσία Κρήτης, άρθρο 131, παράγραφος 3, σελ

29 δημοπρασίες 62, ενώ σε περίπτωση που οι Δήμοι ή τα Φιλανθρωπικά Ιδρύματα δεν πληρούν τις υποχρεώσεις τους ως προς τη διοίκηση και διαχείριση των κοιμητηρίων, με απόφαση του Συμβουλίου τόσο η διοίκηση όσο και η διαχείριση περνάει στον οικείο ενοριακό ναό 63. Επίσης, για την ανέγερση ή για επισκευές σε ναούς το Μητροπολιτικό Συμβούλιο εγκρίνει σχετική απόφαση του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου για τη σύσταση Ερανικών Επιτροπών 64. Επιπρόσθετα, με απόφαση του Μητροπολιτικού Συμβουλίου καθορίζονται οι προϋποθέσεις για την καταβολή των προσφορών και δωρεών των πιστών, καθώς και της είσπραξης αυτών και για την τέλεση ιερών τελετών σε άλλους ναούς 65. Το εν λόγω Συμβούλιο εγκρίνει επίσης την εκποίηση ακινήτων και κινητών των ναών, τους όρους δημοπρασίας και τα πρακτικά αυτής 66. Τέλος, το Μητροπολιτικό Συμβούλιο αποφασίζει για την αποδοχή ή απόρριψη δωρεάς ακινήτων στους ναούς, τα δάνεια από τους ναούς και την επένδυση του αποθεματικού των ναών 67. Για τις Ενορίες, τη διοίκηση, οργάνωση και τα όργανα αυτών ισχύουν και εφαρμόζονται οι διατάξεις της Εκκλησίας της Ελλάδος. Οι μονές διοικούνται από το Ηγουμενοσυμβούλιο, δηλαδή τον Ηγούμενο, ο οποίος διορίζεται από τον αρμόδιο αρχιερέα και δύο Συμβούλους, οι οποίοι εκλέγονται από την Αδελφότητα. Αρμοδιότητες του Συμβουλίου αυτού είναι, μεταξύ άλλων, η κατάρτιση προϋπολογισμού, η διαχείριση περιουσιακών και γενικές διαχειριστικές αρμοδιότητες 68. Τέλος, σε κάθε νομό της Κρήτης λειτουργεί ο Οργανισμός Διοικήσεως Μοναστηριακής Περιουσίας (Ο.Δ.Μ.Π), ο οποίος είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας, όπως αναφέρεται αναλυτικά στα επόμενα κεφάλαια. 62 Βλ. Κανονισμό της Εκκλησίας της Ελλάδος Περί Ιερών Ναών και Ενοριών 8/1979 (ΦΕΚ Α 1/ ), άρθρο 16, παράγραφοι ό. π., άρθρο 14, παράγραφος ό. π., άρθρο ό. π., άρθρο 5, παράγραφος ό. π., άρθρο Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, σελ Σ. Ν. Τρωιάνος - Γ. Α. Πουλής, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, σελ

30 1.4 Ο καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Κρήτης Οι διατάξεις του Καταστατικού Νόμου 4149/1961 καθορίζουν τη δικαιοδοσία και τις υποχρεώσεις της Εκκλησίας της Κρήτης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και από αυτό προς την Εκκλησία της Κρήτης. Ο νόμος αποτελείται από 137 άρθρα και τη Διάταξη που ονομάζεται «ακροτελεύτιο», ενώ διαρθρώνεται σε 18 κεφάλαια 69. Ο νόμος αυτός είναι σχετικά απλός, από την άποψη ότι γίνεται κατανοητός ακόμη και από πρόσωπα τα οποία δεν έχουν εμπειρία σε νομοθετικά θέματα. Για λόγους έκτασης δεν γίνεται αναφορά ή σχολιασμός όλων των άρθρων και των διατάξεων αυτού, αλλά μόνο στα σχετικά με την περιουσία της Εκκλησίας της Κρήτης, τα οποία αναλύονται διεξοδικά στα επόμενα κεφάλαια, τον ρόλο του Αρχιεπισκόπου και τη σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το άρθρο 54 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Κρήτης αναφέρει πως οι νομοθετικές διατάξεις αναφορικά με τις ενορίες, τους ναούς και τους εφημέριους που ισχύουν για την Εκκλησία της Ελλάδος, εφαρμόζονται επίσης στην Εκκλησία της Κρήτης 70. Βέβαια το ίδιο θεσμικό κείμενο ορίζει πως η Εκκλησία της Κρήτης μπορεί κατά περίπτωση να θεσπίσει και να εφαρμόσει δικά της διατάγματα, όπως το σχετικό με τη διοίκηση και οργάνωση του Οργανισμού Διοίκησης της Μοναστηριακής Περιουσίας. Στη θέσπιση και τη μεταγενέστερη τροποποίηση του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Κρήτης συμμετείχαν από κοινού η Εκκλησία της Κρήτης και το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ο βαθμός συμμετοχής αυτών ορίζεται ρητά από τη Διάταξη Ακροτελεύτιον «Τροποποίησις του παρόντος γίνεται μετά γνώμην της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης μετά της Πολιτείας επί δε κανονικής φύσεως ζητημάτων κατόπιν συνεννοήσεως και μετά του Οικουμενικού Πατριαρχείου» 71. Αυτό σημαίνει πως για ζητήματα νομικής φύσεως είναι απαραίτητη η γνώμη της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου, ενώ όταν πρόκειται για ζητήματα ιερής φύσεως, ιερούς κανόνες, κ.λπ., απαιτείται η συνεννόηση και η έγκριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ωστόσο, δεν ορίζεται ρητά αν η γνώμη είναι ή όχι δεσμευτική για 69 Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης, σελ Γ. Κ. Αποστολάκης, Εκκλησιαστική Νομοθεσία Κρήτης, σελ ό. π., σελ