Εργαστήριο Βάσεων εδοµένων Ι Εργαστηριακές Ασκήσεις

Transcript

1 405 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Στόχος του 1 ου εισαγωγικού εργαστηρίου είναι η κατανόηση του τρόπου οργάνωσης της πληροφορίας στους πίνακες της βάσης δεδοµένων. Αυτή η οργάνωση χαρακτηρίζεται από την οµαδοποίηση των ατοµικών πεδίων που συσχετίζονται µεταξύ τους σε εγγραφές (records) οι οποίες αποθηκεύονται σε κατάλληλα διαµορφωµένους πίνακες (tables). Με άλλα λόγια ο κάθε πίνακας αποτελείται από ένα σύνολο εγγραφών, µε την κάθε µια από αυτές τις εγγραφές να αποτελείται από ένα σύνολο πεδίων. Όσον αφορά το σύνολο των πινάκων που έχουν δηµιουργηθεί µε τον τρόπο αυτό, αυτοί συσχετίζονται µεταξύ τους και αποτελούν τη βάση δεδοµένων της εφαρµογής. Με άλλα λόγια ένα σχεσιακό σχήµα βάσης δεδοµένων, χαρακτηρίζεται από την ακόλουθη ιεραρχική δοµή: ΑΣΚΗΣΗ Να σχολιασθούν και να κατανοηθούν οι παρακάτω έννοιες που χαρακτηρίζουν την οργάνωση της πληροφορίας σε πίνακες. Όνοµα πίνακα Ονόµατα στηλών Γραµµές & πλειάδες Κύριο κλειδί Περιορισµένη & ελεγχόµενη οπτική πρόσβαση στα δεδοµένα Συνδυασµός επιλογής και προβολής Νέα εγγραφή Μαζική και ελεγχόµενη διαγραφή. ΑΣΚΗΣΗ Να υλοποιηθούν οι πίνακες ΤΑΙΝΙΑ και ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ στη Microsoft Access ΥΠΟ ΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ ΣΤΗ MICROSOFT ACCESS Για την κατασκευή αυτών των δύο πινάκων στη Microsoft Access καθώς και όσων άλλων προκύψουν στο µέλλον υπάρχουν συνοπτικές οδηγίες στο µικρό εγχειρίδιο χρήσης της εφαρµογής που συνοδεύει τις εκφωνήσεις των εργαστηριακών ασκήσεων, και αναλυτικές οδηγίες στο Κεφάλαιο 8 των σηµειώσεων του µαθήµατος που βρίσκονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση databases.htm. Σε γενικές γραµµές, η διαδικασία δηµιουργίας ενός νέου πίνακα έχει ως εξής: από το κεντρικό παράθυρο διαχείρισης της βάσης δεδοµένων, µεταφερόµαστε στη σελίδα των πινάκων και επιλέγουµε τη δηµιουργία νέου πίνακα σε προβολή σχεδίασης. Αυτή η διαδικασία έχει ως αποτέλεσµα τη µεταφορά του χρήστη στο περιβάλλον σχεδίασης πινάκων, όπου για κάθε πεδίο καταχωρούµε το όνοµά του, τον τύπο δεδοµένων που το χαρακτηρίζει και προαιρετικά κάποιο σχόλιο που περιγράφει το ρόλο του µέσα στον πίνακα. Στο τελευταίο βήµα της διαδικασίας ορίζουµε το πρωτεύον κλειδί του πίνακα και τον αποθηκεύουµε ορίζοντας για αυτόν κάποιο όνοµα. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Θα είναι καλό να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στη σωστή διαµόρφωση του κάθε πεδίου πίνακα και στην απόδοση των κατάλληλων σε κάθε περίπτωση τιµών στις ιδιότητες που το χαρακτηρίζουν. Αυτές οι ιδιότητες επηρεάζουν τα χαρακτηριστικά εµφάνισης του πεδίου στις επιφάνειες των φορµών και των αναφορών της βάσης, καθώς και το είδος των συσχετίσεων στις οποίες αυτό συµµετέχει. Για το λόγο αυτό ενδείκνυται η προσεκτική διαµόρφωσή τους όσον αφορά τις τιµές που λαµβάνουν.

2 406 ΤΑΙΝΙΑ ΤΙΤΛΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑ_VHS ΑΠΟΘΕΜΑ_BETA ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΙΜΗ A night in the opera Fox Pretty woman Metro Prince of Tides Fox The way we were Columbia Ενόραση Cinematic Η Φυγή Cinematic Ήρεµη δύναµη Κ Ο κόσµος της Έλενας Φωτοκίνηση Το βλέµµα του Οδυσσέα Κ ΤΙΤΛΟΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΠΩΝΥΜΟ ΗΘΟΠΟΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΗΘΟΠΟΙΟΥ A night in the opera Marx Brothers - Pretty woman Cormack Stacey Pretty woman Gere Richard Pretty woman Roberts Julia Prince of Tides Redford Robert The way we were Redford Robert The way we were Robson Thomas The way we were Rutherford Chris The way we were Rutherford Mike The way we were Streisand Barbara The way we were Whitney Maggie Ενόραση Καραφωτιάς Χρήστος Ενόραση Σφυρίου Ηρώ Η Φυγή Καζάς Ιάσων Η Φυγή Σφυρίου Ηρώ Ήρεµη δύναµη Καζάς Ιάσων Ήρεµη δύναµη Κλέους Περσεφόνη Ήρεµη δύναµη Λάµπρου Νιόβη Ήρεµη δύναµη Σφυρίου Ηρώ Το βλέµµα του Οδυσσέα Καραφωτιάς Αντώνης Το βλέµµα του Οδυσσέα Κουτρής Στέφανος Το βλέµµα του Οδυσσέα Λάζου Αργυρώ ΤΥΠΟΙ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΠΕ ΙΑ ΤΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ Η κατασκευή των πινάκων ΤΑΙΝΙΑ και ΣΥΜΜΕ- ΤΟΧΗ στη Microsoft Access θα γίνει χρησιµοποιώντας για τα πεδία τους, τους ακόλουθους τύπους δεδοµένων. ΑΠΟΘΕΜΑ_VHS, ΑΠΟΘΕΜΑ_ΒΕΤΑ Τιµή: Αριθµός (ακέραιος) Τίτλος: Κείµενο (30) Παραγωγή: Κείµενο (20) Όνοµα Ηθοποιού, Επώνυµο Ηθοποιού: Κείµενο (20) ΑΣΚΗΣΗ Να σχολιασθούν και να απαντηθούν τα ακόλουθα ερωτήµατα: (α) Για ποιο λόγο τα δεδοµένα καταχωρούνται σε δύο και όχι σε ένα πίνακα; Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των δύο αυτών µορφών οργάνωσης της πληροφορίας; (β) Μελετώντας την τρέχουσα δοµή της βάσης δεδοµένων, θεωρείτε πως υπάρχει καλύτερος τρόπος οργάνωσης της πληροφορίας σε πίνακες, και εάν ναι, ποιος είναι αυτός; Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα αυτού του νέου τρόπου οργάνωσης, σε σχέση µε την τρέχουσα δοµή της βάσης;

3 407 Η υλοποίηση του πίνακα ΤΑΙΝΙΑ στη Microsoft Access οδηγεί στο αποτέλεσµα του επόµενου σχήµατος: Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνουµε πως στη θέση νέας εγγραφής βρίσκονται ήδη καταχωρηµένες οι τιµές µηδέν (0) σε ορισµένες από τις στήλες που περιέχονται σε αυτή. Αυτές είναι και οι προεπιλεγµένες τιµές για τα πεδία που αντιστοιχούν σε αυτές τις στήλες. Η έννοια της προεπιλεγµένης τιµής είναι πως εάν ο χρήστης δεν καταχωρήσει κάποια τιµή σε κάποιο πεδίο, τότε κατά την αποθήκευση της εγγραφής στον πίνακα της βάσης, θα χρησιµοποιηθεί ως τιµή για αυτό το πεδίο, η προεπιλεγµένη τιµή του. Ας θεωρήσουµε για παράδειγµα το σύστηµα µηχανογράφησης ενός τριτοβάθµιου ιδρύµατος. Θεωρώντας πως όλοι οι φοιτητές που σπουδάζουν σε αυτό είναι ενήλικες δηλαδή πάνω από 18 ετών µπορούµε να θέσουµε ως προεπιλεγµένη τιµή για την ηλικία του φοιτητή την τιµή 18. Αυτό σηµαίνει πως αν ο υπάλληλος της Γραµµατείας δεν καταχωρήσει την ηλικία του φοιτητή στην ατοµική του καρτέλα, θα αποδοθεί σε αυτό το πεδίο η τιµή 18, δηλαδή η προεπιλεγµένη τιµή του. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (η κατανόηση αυτής της παραγράφου απαιτεί την γνώση εννοιών όπως είναι η συσχέτιση, το ξένο κλειδί και οι κανόνες ακεραιότητας αναφοράς εγγραφών): εν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς, πως κάθε φορά που ο χρήστης προσθέτει σε κάποιο πίνακα ένα αριθµητικό πεδίο, η Microsoft Access θέτει αυτόµατα ως προεπιλεγµένη τιµή για αυτό το πεδίο, την τιµή µηδέν. Αυτό είναι κάτι που µπορεί να οδηγήσει σε προβληµατική συµπεριφορά της βάσης, εάν το εν λόγω πεδίο είναι ξένο κλειδί, έχει δηλαδή τοποθετηθεί στον πίνακα για να υλοποιήσει τη συσχέτισή του µε κάποιο άλλο πίνακα. Ας θεωρήσουµε για παράδειγµα το σύστηµα µηχανογράφησης µιας βιβλιοθήκης και τους πίνακες BOOK και EDITOR στους οποίους καταχωρούνται στοιχεία βιβλίων και εκδοτικών οίκων αντίστοιχα. Θεωρώντας πως η πολλαπλότητα της συσχέτισης που υφίσταται ανάµεσα στους δύο πίνακες, είναι Ν:1, είναι προφανές πως η υλοποίηση της εν λόγω συσχέτισης, απαιτεί την προσθήκη στον πίνακα BOOK του αριθµητικού πεδίου EditorId, που αποτελεί το πρωτεύον κλειδί του πίνακα EDITOR. Εάν δεν θέσουµε κάποια προεπιλεγµένη τιµή για αυτό το πεδίο, αυτή θα τεθεί αυτόµατα στην τιµή µηδέν. Εποµένως εάν κατά την καταχώρηση ενός νέου βιβλίου δεν ορίσουµε κάποιο κωδικό εκδότη, το πεδίο EditorId θα λάβει τη µηδενική τιµή. Στην περίπτωση αυτή η ακεραιότητα αναφοράς εγγραφών (referential integrity) θα διασφαλισθεί µόνο αν στον πίνακα EDITOR υπάρχει εγγραφή εκδότη µε τιµή πρωτεύοντος κλειδιού ίση µε το µηδέν. Στην αντίθετη περίπτωση, θα λάβει χώρα παραβίαση των κανόνων ακεραιότητας της βάσης δεδοµένων, διότι στον πίνακα BOOK θα υπάρχει εγγραφή που θα παραπέµπει σε ανύπαρκτη εγγραφή του πίνακα EDITOR. Αλλά ακόµη και εάν υπάρχει µία τέτοια εγγραφή, είναι πολύ πιθανό να λάβει χώρα συσχέτιση του νέου βιβλίου µε λάθος εκδότη. Για το λόγο αυτό όταν προσθέτουµε ένα αριθµητικό πεδίο σε κάποιο πίνακα προκειµένου αυτό να χρησιµοποιηθεί ως ξένο κλειδί που υλοποιεί κάποια συσχέτιση, είναι αναγκαίο να µη θέτουµε προεπιλεγµένη τιµή για το πεδίο αυτό, και να αποδίδουµε στην παράµετρο αυτή την τιµή NULL.

4 408 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 Στόχος του 2 ου εργαστηρίου είναι η κατανόηση των συσχετίσεων που υφίστανται ανάµεσα στους πίνακες της βάσης. Πιο συγκεκριµένα θα σχολιασθεί η αναγκαιότητα της ύπαρξης αυτών των συσχετίσεων, και η δυνατότητα της ανάκτησης συνδυασµένης πληροφορίας που απορρέει από αυτές. Επίσης θα µελετηθούν οι πράξεις της σύζευξης και του καρτεσιανού γινοµένου τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο ενώ θα γίνει και η πρώτη αναφορά στη διαδικασία της κανονικοποίησης που χρησιµοποιείται κατά τη φάση της σχεδίασης της δοµής του σχεσιακού σχήµατος. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε κάθε εφαρµογή βάσης δεδοµένων όπου η πληροφορία οργανώνεται σε κατάλληλα διαµορφωµένους πίνακες, το σύνολο του πληροφοριακού της περιεχοµένου βρίσκεται στον συνδυασµό και στη συσχέτιση των δεδοµένων από όλους τους πίνακες. Στον χώρο των πινάκων, ο συνδυασµός αυτός επιτυγχάνεται µε την πράξη της ΣΥΖΕΥΞΗΣ. Η σύζευξη γίνεται πάντα ανάµεσα σε δύο πίνακες και η υλοποίησή της προϋποθέτει την ύπαρξη µιας ή περισσότερων κοινών στηλών σε αυτούς τους πίνακες. Ας σηµειωθεί πως δεν είναι αναγκαίο οι στήλες των δύο πινάκων να φέρουν το ίδιο όνοµα, είναι ωστόσο απαραίτητο να χαρακτηρίζονται από τον ίδιο τύπο δεδοµένων. Συνήθως το κοινό πεδίο επί του οποίου εφαρµόζεται η πράξη της σύζευξης (το πεδίο αυτό ονοµάζεται οδηγός της πράξης) αποτελεί κύριο κλειδί για τον ένα ή και για τους δύο πίνακες. Αυτό, όµως, δεν είναι απαραίτητο να συµβαίνει πάντα. Στην ακραία περίπτωση κατά την οποία ο οδηγός της σύζευξης είναι το κενό σύνολο, η πράξη της σύζευξης εκφυλίζεται στην πράξη του ΚΑΡΤΕΣΙΑΝΟΥ ΓΙΝΟΜΕΝΟΥ. Ας σηµειωθεί πως δεν είναι υποχρεωτικό να εφαρµόσουµε τις πράξεις της σύζευξης και του καρτεσιανού γινοµένου σε δύο διαφορετικούς πίνακες, καθώς οι πράξεις αυτές δύνανται να εφαρµοσθούν και επί δύο διαφορετικών αντιγράφων του ίδιου πίνακα. Ερώτηµα κλειδί για την επιλογή ή την απόρριψη οδηγού στην εκτέλεση της πράξης της σύζευξης (και του καρτεσιανού γινοµένου) ανάµεσα σε δύο πίνακες είναι το εξής: υπάρχει πληροφορία στο αποτέλεσµα που επιστρέφει η συγκεκριµένη πράξη για τη συγκεκριµένη βάση πληροφοριών; Με άλλα λόγια, έχει νόηµα η πραγµατοποίηση µιας τέτοιας πράξης, και εάν ναι, ποιο είναι αυτό; ΑΣΚΗΣΗ Στο προηγούµενο εργαστήριο ορίσαµε τη βάση ταινιών video η οποία περιέχει τους ακόλουθους πίνακες: ΤΑΙΝΙΑ (Τίτλος, Απόθεµα_VHS, Απόθεµα_BETA, Παραγωγή, Τιµή) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (Τίτλος Ταινίας, Επώνυµο Ηθοποιού, Όνοµα Ηθοποιού) Στηριζόµενοι στην τρέχουσα δοµή της βάσης και στη θεωρητική εισαγωγή που παρουσιάζεται στην προηγούµενη παράγραφο, να σχολιάσετε και να απαντήσετε τα επόµενα ερωτήµατα:

5 409 Έχει νόηµα η σύζευξη των πινάκων ΤΑΙΝΙΑ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ µε οδηγό τις στήλες ΣΥΜΜΕ- ΤΟΧΗ.Τίτλος και ΤΑΙΝΙΑ. Τίτλος; Πως θα σχολιάζατε την σύζευξη των πινάκων ΤΑΙΝΙΑ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ µε οδηγό τις στήλες ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ.Τίτλος και ΤΑΙΝΙΑ.Παραγωγή; Πως θα σχολιάζατε την εκτέλεση της πράξης του καρτεσιανού γινοµένου ανάµεσα στους πίνακες ΤΑΙΝΙΑ και ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ; Πως θα σχολιάζατε την εκτέλεση της πράξης του καρτεσιανού γινοµένου ανάµεσα σε δύο αντίγραφα του πίνακα ΤΑΙΝΙΑ; Ας συµβολίσουµε τη σύζευξη των πινάκων ΤΑΙ- ΝΙΑ και ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ως ΤΑΙ- ΝΙΑ&ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ. Στην περίπτωση αυτή ισχύουν οι ακόλουθες προτάσεις: Οι στήλες στον πίνακα αποτέλεσµα δεν είναι απαραίτητο να διατηρούν τα ονόµατα που έχουν στους αρχικούς πίνακες Ο πίνακας ΤΑΙΝΙΑ&ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ περιέχει το σύνολο του πληροφοριακού περιεχοµένου της βάσης. Ερώτηση: Γιατί λοιπόν η πληροφορία βρίσκεται καταχωρηµένη σε δύο και όχι σε ένα πίνακα; ΤΑΙΝΙΑ&ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΙΤΛΟΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΑΠΟΘ. VHS ΑΠΟΘ. BETA ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΙΜΗ ΕΠΙΘΕΤΟ ΗΘΟΠΟΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΗΘΟΠΟΙΟΥ The way we were Columbia Redford Robert The way we were Columbia Streisand Barbara The way we were Columbia Rutherford Chris The way we were Columbia Whitney Maggie The way we were Columbia Robson Thomas The way we were Columbia Rutherford Mike Prince of Tides Fox Redford Robert Το βλέµµα του Οδυσσέα Κ Κουτρής Στέφανος Το βλέµµα του Οδυσσέα Κ Λάζου Αργυρώ Το βλέµµα του Οδυσσέα Κ Καραφωτιάς Αντώνης Η Φυγή Cinematic Καζάς Ιάσων Η Φυγή Cinematic Σφυρίου Ηρώ Ενόραση Cinematic Σφυρίου Ηρώ Ενόραση Cinematic Καραφωτιάς Χρήστος Ήρεµη δύναµη Κ Κλέους Περσεφόνη Ήρεµη δύναµη Κ Σφυρίου Ηρώ Ήρεµη δύναµη Κ Καζάς Ιάσων Ήρεµη δύναµη Κ Λάµπρου Νιόβη Pretty woman Metro Roberts Julia Pretty woman Metro Gere Richard Pretty woman Metro Cormack Stacey A night in the opera 5 24 Fox Marx Brothers - The way we were Columbia Redford Robert The way we were Columbia Streisand Barbara The way we were Columbia Rutherford Chris The way we were Columbia Whitney Maggie

6 410 Η διαδικασία του κατακερµατισµού της πληροφορίας σε δύο ή περισσότερους πίνακες ονοµάζεται ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Η κανονικοποίηση ελαττώνει τον χώρο που δεσµεύει η βάση στην περιφερειακή µνήµη Η κανονικοποίηση διευκολύνει την πράξη της εγγραφής νέας πληροφορίας στη βάση Η κανονικοποίηση διευκολύνει την πράξη της µεταβολής πληροφορίας στη βάση Η κανονικοποίηση αυξάνει την πιστότητα της βάσης πληροφοριών καθώς αποτρέπει την καταχώρηση της ίδιας πληροφορίας περισσότερες από µία φορές (data redundancy). ωστόσο. Η κανονικοποίηση οδηγεί στην αύξηση του υπολογιστικού κόστους επεξεργασίας για κάποια ερωτήµατα προς τη βάση: οι πράξεις της σύζευξης και του καρτεσιανού γινοµένου κοστίζουν ακριβά ΑΣΚΗΣΗ Να σχολιασθούν και να απαντηθούν τα ακόλουθα ερωτήµατα: (α) Για το παράδειγµα της βάσης των ταινιών video, πόσο επί τοις εκατό χώρο περιφερειακής µνήµης κερδίζουµε, όταν κάνουµε χρήση του κανονικοποιηµένου σχεσιακού σχήµατος σε σχέση µε το µη κανονικοποιηµένο; Για απλότητα θεωρείστε ότι τα κελιά του πίνακα δεσµεύουν σταθερό χώρο µνήµης ανάλογα µε τον τύπο της στήλης, ακόµη και όταν µένουν κενά. (β) Πόσες γραµµές θα έχει ο πίνακαςαποτέλεσµα µετά την εκτέλεση της πράξης του καρτεσιανού γινοµένου ανάµεσα στους ΤΑΙΝΙΑ και ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ; Σχολιάστε το κατά πόσο µπορεί να γίνει γενίκευση του αποτελέσµατος αυτής της ερώτησης ώστε να ισχύει για τον πληθυσµό (σε γραµµές) στο καρτεσιανό γινόµενο οποιωνδήποτε δύο πινάκων. (γ) Θα µπορούσαµε να γενικεύσουµε το αποτέλεσµα του προηγούµενου ερωτήµατος για τη περίπτωση της πράξης της σύζευξης;

7 411 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 Στο 3 ο εργαστήριο του µαθήµατος η υποδειγµατική βάση δεδοµένων εµπλουτίζεται µε επιπρόσθετους πίνακες ενώ ταυτόχρονα γίνεται εισαγωγή στις θεµελιώδεις αρχές της σχεσιακής άλγεβρας, οι πράξεις της οποίας επιτρέπουν τη συνδυασµένη ανάκτηση πληροφορίας από πολλούς πίνακες ταυτόχρονα. Στο τέλος του µαθήµατος γίνεται και η πρώτη αναφορά στο µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων που περιγράφει µε διαγραµµατικό τρόπο τη σχεσιακή δοµή της βάσης. Η ΟΜΗ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΤΑΙΝΙΩΝ VIDEO ΤΑΙΝΙΑ ΤΙΤΛΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑ VHS ΑΠΟΘΕΜΑ BETA ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΙΜΗ A night in the opera Fox Pretty woman Metro Prince of Tides Fox The way we were Columbia Ενόραση Cinematic Η Φυγή Cinematic Ήρεµη δύναµη Κ Ο κόσµος της Έλενας Φωτοκίνηση Το βλέµµα του Οδυσσέα Κ ΤΡΑΓΟΥ Ι ΤΙΤΛΟΣ ΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑ CDs TAPES ΤΙΜΗ ΤΙΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ CD TAPE ΕΤΑΙΡΙΑ Endless Love Osborn Mike Sony Wasted Youth Springsteen Bruce Kansas Without you Sherwood Cliff Virgin Άντε Γεια Χαλκιάς Σταύρος Μίνως Κρυφή Ελπίδα Αρβανίτη Ίρις Χλόη Μικρή Χαρά Σαββόπουλος ιονύσης Φορτηγό Ξηµερώνει Αρβανίτη Ίρις Χλόη The way we Streisand Barbara Sony ΙΑΝΟΜΕΑΣ ΟΝΟΜΑ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΛΕΦΩΝΟ CineSound Κοροµηλά 1, Αθήνα (01) Εικόνα Φραντζή 152, Θεσ/κη (031) Ήχος Μουρούζη 13, Αθήνα (01) ΟΒΤ Κάλβου 155, Ηράκλειο (081)20367

8 412 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΙΤΛΟΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΕΠΩΝΥΜΟ ΗΘΟΠΟΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΗΘΟΠΟΙΟΥ A night in the opera Marx Brothers Pretty woman Gere Richard Pretty woman Roberts Julia Prince of Tides Redford Robert The way we were Redford Robert The way we were Streisand Barbara Ενόραση Καραφωτιάς Χρήστος Ενόραση Σφυρίου Ηρώ Η Φυγή Καζάς Ιάσων Η Φυγή Σφυρίου Ηρώ Ήρεµη δύναµη Καζάς Ιάσων Το βλέµµα του Οδυσσέα Καραφωτιάς Αντώνης ΙΑΝΟΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΙΑΝΟΜΕΑ Endless Love Εικόνα Endless Love Ήχος Endless Love ΟΒΤ Wasted Youth Ήχος Without you Ήχος Κρυφή Ελπίδα Ήχος Κρυφή Ελπίδα ΟΒΤ Μικρή Χαρά CineSound Μικρή Χαρά Ήχος Μικρή Χαρά ΟΒΤ Ξηµερώνει Ήχος The way we CineSound ΙΑΝΟΜΗ ΤΑΙΝΙΑΣ ΕΠΕΝ ΥΣΗ ΟΝΟΜΑ ΤΑΙΝΙΑΣ ΟΝΟΜΑ ΙΑΝΟΜΕΑ A night in the opera CineSound A night in the opera Εικόνα Prince of Tides CineSound The way we were CineSound The way we were Εικόνα The way we were ΟΒΤ Η Φυγή Εικόνα Ήρεµη δύναµη CineSound Ο κόσµος της Έλενας CineSound Το βλέµµα του Οδυσσέα ΟΒΤ A night in the opera CineSound A night in the opera Εικόνα ΟΝΟΜΑ ΤΑΙΝΙΑΣ ΟΝΟΜΑ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ A night in the opera Without you Pretty woman Endless Love Pretty woman Wasted Youth The way we were Wasted Youth Η φυγή Ξηµερώνει Ήρεµη δύναµη Μικρή Χαρά Το βλέµµα του Οδυσσέα Άντε Γεια Το βλέµµα του Οδυσσέα Κρυφή Ελπίδα The way we were The way we were A night in the opera Without you Pretty woman Endless Love Pretty woman Wasted Youth Σύµφωνα µε το συµβολισµό που χρησιµοποιήσαµε στο προηγούµενο εργαστήριο, η σχεσιακή δοµή της βάσης µπορεί να γραφεί µε τη µορφή ΤΑΙΝΙΑ(Τίτλος, Απόθεµα VHS, Απόθεµα BETA, Τιµή, Παραγωγή) ΤΡΑΓΟΥ Ι(Τίτλος, Επώνυµο Ερµηνευτή, Όνοµα Ερµηνευτή, Cds, Tapes, Τιµή CD, Τιµή Tape, Εταιρία) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ(Ταινία, Όνοµα Ηθοποιού, Επώνυµο Ηθοποιού) ΕΠΕΝ ΥΣΗ(Ταινία, Τραγούδι) ΙΑΝΟΜΗ_ΤΑΙΝΙΑΣ(Ταινία, ιανοµέας) ΙΑΝΟΜΗ_ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ(Τραγούδι, ιανοµέας) ΙΑΝΟΜΕΑΣ(Όνοµα, ιεύθυνση, Τηλέφωνο) Στην παραπάνω γραφή τα πεδία των πινάκων που είναι γραµµένα µε έντονους (bold) χαρακτήρες είναι τα πρωτεύοντα κλειδιά τους (primary keys). Παρατηρούµε πως σε κάποιους πίνακες τα πρωτεύοντα κλειδιά είναι σύνθετα πεδία, αποτελούνται δηλαδή από πολλά απλά πεδία.

9 413 ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ (QUERIES) Τα ερωτήµατα αυτού του είδους απευθύνονται προς το πληροφοριακό σύστηµα και έχουν ως αποτέλεσµα την επιλεκτική ανάκτηση δεδοµένων. Για κάθε ερώτηµα επιλέγεται µία στρατηγική προσπέλασης σε έναν ή περισσότερους πίνακες, και επεξεργασία του περιεχοµένου τους δια της χρήσης των τελεστών της άλγεβρας πινάκων (γνωστή και ως σχεσιακή άλγεβρα). Το τελικό αποτέλεσµα της επεξεργασίας επιστρέφεται στο χρήστη καταχωρηµένο σε κατάλληλα διαµορφωµένο πίνακα και εκτυπώνεται στον εκτυπωτή ή προβάλλεται στην οθόνη. Το σχεσιακό σύστηµα διαχείρισης βάσης δεδοµένων δεν καταχωρεί αποτελέσµατα στην περιφερειακή µνήµη εκτός και αν εµείς το καθοδηγήσουµε στο να κάνει κάτι τέτοιο. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ ΣΧΕ ΙΑΣΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑ Να ανακτηθούν τα ονόµατα και τα επώνυµα των καλλιτεχνών των οποίων τα τραγούδια µπορούµε να προµηθευτούµε από την εταιρεία OBT τόσο σε CD όσο και se Tape. ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΣΧΕ ΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ Ο πίνακας ο οποίος µας πληροφορεί για το ποιος διανοµέας διανέµει ποιο τραγούδι φέρει το όνοµα ΙΑΝΟΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ. Εκεί ωστόσο δεν περιλαµβάνεται το όνοµα του καλλιτέχνη ο οποίος ερµηνεύει το κάθε τραγούδι, και εποµένως ο πίνακας ΙΑΝΟΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ από µόνος του δεν επαρκεί. Χρειάζεται να γίνει σύζευξη των περιεχοµένων του µε τα περιεχόµενα του πίνακα ΤΡΑΓΟΥ Ι στην περίπτωση αυτή ο οδηγός της πράξης της σύζευξης θα είναι η στήλη Τίτλος Τραγουδιού στον πίνακα ΤΡΑΓΟΥ Ι και η στήλη Όνοµα Τραγουδιού στον πίνακα ΙΑΝΟΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ. Η ανάκτηση της συγκεκριµένης πληροφορίας απαιτεί την πραγµατοποίηση των τριών επόµενων πράξεων της σχεσιακής άλγεβρας: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ ΣΤΗ ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ 1) Εφαρµογή του τελεστή της ΕΠΙΛΟΓΗΣ στον πίνακα ΙΑΝΟΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ έτσι ώστε να κρατήσουµε µόνο τις εγγραφές εκείνες για τις οποίες η στήλη Όνοµα ιανοµέα έχει ως τιµή τη συµβολοσειρά «ΟΒΤ». Έστω ότι το αποτέλεσµα αυτής της διαδικασίας το αποθηκεύουµε σε ενδιάµεσο βοηθητικό πίνακα µε όνοµα TABLE_1. 2) Σύζευξη του πίνακα TABLE_1 µε τον πίνακα ΤΡΑΓΟΥ Ι χρησιµοποιώντας ως οδηγό τις στήλες Όνοµα Τραγουδιού του πίνακα TABLE_1 και Τίτλος Τραγουδιού του πίνακα ΤΡΑΓΟΥ Ι. Έστω πως το αποτέλεσµα αυτής της πράξης αποθηκεύεται σε ενδιάµεσο βοηθητικό πίνακα που φέρει το όνοµα TABLE_2. 3) Στο τελευταίο βήµα της διαδικασίας θα πρέπει να λάβει χώρα η πράξη της επιλογής επί του ενδιάµεσου πίνακα TABLE_2 έτσι ώστε να κρατήσουµε µόνο τις στήλες οι οποίες µας ενδιαφέρουν και οι οποίες φέρουν τα ονόµατα Όνοµα Ερµηνευτή και Επώνυµο Ερµηνευτή.

10 414 ΜΟΝΤΕΛΑ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΩΝ (ENTITY RELATIONSHIP MODELS) Από την ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε στις προηγούµενες σελίδες, καθίσταται προφανές, πως το σχεσιακό σχήµα της βάσης δεδοµένων (relational database schema) περιγράφει σε αρκετά µεγάλο βαθµό, τη δοµή και οργάνωση της πληροφορίας η οποία καταχωρείται στους πίνακες της βάσης, καθώς και τις συσχετίσεις των δεδοµένων στη συγκεκριµένη εφαρµογή. Υπό αυτή την έννοια, το σχεσιακό σχήµα µοντελοποιεί την εφαρµογή και αποτελεί εναλλακτική µορφή της µεθοδολογίας των διαγραµµάτων Οντοτήτων Συσχετίσεων (Entity Relationship Diagrams, ER Diagrams). Στην προκειµένη περίπτωση, η διαδικασία ταυτοποίησης των οντοτήτων και των συσχετίσεων της εφαρµογής, θα οδηγήσει στα ακόλουθα αποτελέσµατα: ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ Ταινία, Τραγούδι, ιανοµέας ιανοµή Ταινίας, ιανοµή Τραγουδιού, Επένδυση Ο πίνακας ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ δεν περιλαµβάνεται στα παραπάνω αποτελέσµατα, διότι χαρακτηρίζεται από την ακόλουθη ιδιαιτερότητα: θα αποτελούσε συσχέτιση εάν υπήρχε πίνακας ΗΘΟΠΟΙΟΣ στον οποίο θα καταχωρούσαµε επιπρόσθετα ατοµικά στοιχεία των ηθοποιών (για παράδειγµα, Ηλικία, ιεύθυνση Κατοικίας, κ.λ.π.). Ο λόγος για τον οποίο υπάρχει στο παραπάνω σχήµα, είναι για να αποφύγουµε την πολλαπλή καταχώρηση των στοιχείων ταινίας για εκείνες τις ταινίες στις οποίες πρωταγωνιστούν περισσότεροι από ένας ηθοποιοί. Με εντελώς ανάλογο τρόπο, το ζεύγος των στηλών Όνοµα Ηθοποιού και Επώνυµο Ηθοποιού, µπορεί να λάβει πολλαπλές τιµές για κάθε στιγµιότυπο της οντότητας ΤΑΙΝΙΑ. ΑΣΚΗΣΗ Να σχεδιασθεί το επόµενο ερώτηµα προσπέλασης: ποιοι διανοµείς διανέµουν τόσο την ταινία όσο και το τραγούδι σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το τραγούδι αποτελεί µουσική επένδυση της ταινίας και µάλιστα είναι οµότιτλό της. ΑΣΚΗΣΗ Να σχεδιασθεί το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων (E-R model) για τη σχεσιακή βάση δεδοµένων ταινιών video που παρουσιάστηκε στο σηµερινό εργαστήριο. ΑΣΚΗΣΗ Να υλοποιηθεί το σχεσιακό σχήµα της τρέχουσας βάσης δεδοµένων δια της χρήσης της Microsoft Access. Για κάθε πίνακα, να ορισθεί το πρωτεύον κλειδί του και το σύνολο των ιδιοτήτων του κάθε πεδίου του. Τέλος να λάβει χώρα η υλοποίηση των συσχετίσεων και η προσθήκη στους πίνακες των εγγραφών που περιλαµβάνονται στο φύλλο των εργαστηριακών ασκήσεων.

11 415 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 4 Στα τρία προηγούµενα εργαστήρια έλαβε χώρα η µελέτη της σχεδίασης της βάσης ταινιών video και η υλοποίησή της στη Microsoft Access. Στο στάδιο αυτό υποτίθεται πως έχει επέλθει η εξοικείωση των φοιτητών µε τις βασικές έννοιες των σχεσιακών βάσεων δεδοµένων και πώς έχει λάβει χώρα η πλήρη υλοποίηση της βάσης. Αυτό σηµαίνει πως οι πίνακες έχουν υλοποιηθεί, οι ιδιότητες των πεδίων των πινάκων έχουν διαµορφωθεί σωστά, και οι εγγραφές που περιέχονται στο φυλλάδιο των εργαστηριακών ασκήσεων, έχουν ήδη καταχωρηθεί στους πίνακες. Εάν κάποια από αυτές τις διαδικασίες δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί, θα είναι καλό να πραγµατοποιηθεί πριν την ενασχόληση µε το αντικείµενο του τέταρτου εργαστηρίου. Στο επόµενο σχήµα παρουσιάζεται το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων που περιγράφει µε διαγραµµατικό τρόπο τη δοµή της βάσης ταινιών video. Οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν τη δοµή και τα χαρακτηριστικά του µοντέλου, κατανόηση, που απαιτεί τη γνώση της βασικής θεωρίας που συσχετίζεται µε αυτή τη διαγραµµατική τεχνική. Αυτή η θεωρία περιλαµβάνεται στο 2 ο κεφάλαιο των σηµειώσεων του µαθήµατος και είναι διαθέσιµη µέσω του παγκόσµιου διαδικτύου. ΑΣΚΗΣΗ Ξεκινώντας από το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων του προηγούµενου σχήµατος, να κατασκευάσετε το σχεσιακό µοντέλο της βάσης δεδοµένων video. Αυτή η διαδικασία αναγωγής περιγράφεται αναλυτικά στο κεφάλαιο 3 των σηµειώσεων του µαθήµατος.

12 416 Έχοντας κατανοήσει το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων και το σχεσιακό σχήµα για την τρέχουσα µορφή της βάσης ταινιών video ας περάσουµε τώρα στη βελτίωση του σχεσιακού σχήµατος, η οποία συζητήθηκε για πρώτη φορά στο πρώτο εργαστήριο του µαθήµατος. Θεωρώντας πως για τον κάθε ηθοποιό που συµµετέχει σε ταινία της βάσης καταχωρούµε και άλλες πληροφορίες εκτός από το ονοµατεπώνυµό του, είναι προφανές πως απαιτείται η ύπαρξη ενός ακόµη πίνακα που φέρει το όνοµα ΗΘΟΠΟΙΟΣ και ο οποίος χρησιµοποιείται για την καταχώρηση στοιχείων ηθοποιών. Ας υποθέσουµε ακόµη πως για κάθε ηθοποιό καταχωρούµε το όνοµα και το επώνυµό του, τη διεύθυνση κατοικίας του, το τηλέφωνό του, τον κωδικό αριθµό του και την ηλικία του η επιλογή του τύπου δεδοµένων για αυτά τα πεδία αφήνεται ως άσκηση στους φοιτητές του εργαστηρίου. Η άλλη βελτίωση που µπορούµε να επιφέρουµε στο τρέχον σχεσιακό σχήµα, είναι η χρήση ενός κωδικού αριθµού ως πρωτεύον κλειδί για τον πίνακα ΤΑΙΝΙΑ. Ποια πιστεύετε πως θα είναι η συνέπεια αυτής της τροποποίησης του σχεσιακού σχήµατος, αφού ούτως ή άλλως, ο τίτλος της κάθε ταινίας (υποτίθεται πως) είναι µοναδικός και εποµένως µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως το πρωτεύον κλειδί για αυτόν τον πίνακα; ΑΣΚΗΣΗ Να κατασκευαστεί το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων και το σχεσιακό σχήµα της βάσης δεδοµένων για το τροποποιηµένο µοντέλο του συστήµατος διαχείρισης ταινιών video. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτών των τροποποιήσεων, όσον αφορά τον πίνακα ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ; ΑΣΚΗΣΗ Χρησιµοποιώντας τη Microsoft Access, να κατασκευάσετε τη βάση δεδοµένων που αντιστοιχεί στο τροποποιηµένο µοντέλο του συστήµατος διαχείρισης ταινιών video. Για κάθε έναν από τους πίνακες της βάσης να υλοποιήσετε τη δοµή του (αυτή η υλοποίηση περιλαµβάνει εκτός των άλλων τον καθορισµό του πρωτεύοντος κλειδιού και τον καθορισµό των ιδιοτήτων του κάθε πεδίου πίνακα) και να ορίσετε τις συσχετίσεις ανάµεσα στους πίνακες. ΑΣΚΗΣΗ Να υλοποιηθούν τα ακόλουθα ερωτήµατα και να παρουσιαστεί η προεπισκόπησή τους σε προβολή σχεδίασης, προβολή φύλλου δεδοµένων και προβολή κώδικα SQL. Σε ποιες ταινίες ακούγονται τραγούδια που διανέµονται από την εταιρεία OBT; Ποιων ταινιών τα τραγούδια διανέµονται σε CD η τιµή του οποίου είναι µεγαλύτερη από 4000 δραχµές; Να ανακτηθούν τα ονοµατεπώνυµα των ηθοποιών που συµµετέχουν σε περισσότερες από µία ταινίες.

13 417 CASE STUDIES Σύµφωνα µε το νέο ανανεωµένο σχέδιο µαθήµατος, µετά την ολοκλήρωση του 4 ου εργαστηρίου, οι φοιτητές θα πρέπει να αναλάβουν και να διεκπεραιώσουν ένα πρόβληµα µηχανογράφησης ενός πληροφοριακού συστήµατος (case study). Οι λύσεις αυτών των ασκήσεων θα πρέπει να παραδοθούν στους διδάσκοντες µετά την ολοκλήρωση του 8 ου εργαστηρίου όπου σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα θα έχει ολοκληρωθεί η παρουσίαση της Microsoft Access και οι πιο άρτιες από αυτές θα παρουσιαστούν από τους φοιτητές µετά την ολοκλήρωση του εργαστηρίου και πριν τη διεξαγωγή των εξετάσεων του µαθήµατος. Στις επόµενες σελίδες ακολουθεί ένας κατάλογος τυπικών προβληµάτων µηχανογράφησης πληροφοριακών συστηµάτων, από όπου οι φοιτητές µπορούν να διαλέξουν το πρόβληµα που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν. Εναλλακτικά οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να προτείνουν το δικό τους πρόβληµα εφ όσον έχουν κάτι υπ όψιν καθώς ούτως ή άλλως ο αριθµός των προτεινόµενων προβληµάτων που ακολουθούν είναι ήδη περιορισµένος. CASE STUDY 1: ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Το πρόβληµα αυτό παρουσιάζεται αναλυτικά στις σηµειώσεις του µαθήµατος και για το λόγο αυτό η έµφαση δεν θα πρέπει να δοθεί τόσο στην ανάλυση και στη σχεδίαση της δοµής της βάσης, όσο στην υλοποίηση του πληροφοριακού συστήµατος στη Microsoft Access. Σε γενικές γραµµές το πρόβληµα αφορά τη λειτουργία µιας εταιρείας (COMPANY) η οποία υποδιαιρείται σε τµήµατα (DEPARTMENTS) που απασχολούν υπαλλήλους (EMPLOYEES) σε διάφορα έργα (PROJECTS). Ζητείται η ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήµατος που θα επιτρέπει τη διαχείριση του πληροφοριακού υλικού της βάσης, όπως την καταχώρηση υπαλλήλων, τµηµάτων και έργων, την κατανοµή των υπαλλήλων σε τµήµατα και την ανάθεση έργων σε υπαλλήλους. Η υλοποίηση αυτού του προβλήµατος απαιτεί την κατασκευή των πινάκων της βάσης, των συσχετίσεων που υφίστανται ανάµεσά τους έτσι όπως αυτές υπαγορεύονται από το σχεσιακό σχήµα της συγκεκριµένης εφαρµογής, και την καταχώρηση στους πίνακες, των εγγραφών που υπάρχουν στις σηµειώσεις του µαθήµατος. Στο επόµενο βήµα της διαδικασία, θα πρέπει να υλοποιηθούν τα ακόλουθα στοιχεία: Φόρµες καταχώρησης δεδοµένων για υπαλλήλους, τµήµατα και έργα. Ιδιαίτερη έµφαση θα πρέπει να δοθεί στην κατανοµή των υπαλλήλων στα τµήµατα της εταιρείας. Πιο συγκεκριµένα ο κωδικός του τµήµατος στο οποίο θα τοποθετηθεί ο υπάλληλος δεν θα καταχωρηθεί µε το χέρι. Αντίθετα θα κατασκευαστεί ένα πλαίσιο λίστας (list box) που θα εµφανίζει τον κατάλογο των διαθέσιµων τµηµάτων της εταιρείας, και κάθε φορά που χρήστης θα επιλέγει κάποιο όνοµα τµήµατος, ο κωδικός αυτού του τµήµατος θα επιστρέφεται και θα καταχωρείται στο πεδίο DNO της νέας εγγραφής του πίνακα EMPLOYEE. Εντελώς ανάλογες τεχνικές θα εφαρµοσθούν σε όλες τις περιπτώσεις που απαιτούν την απόδοση τιµής σε πεδίο πίνακα που έχει χαρακτηρισθεί ως ξένο κλειδί. Ποιο πιστεύετε πως είναι το πλεονέκτηµα αυτής της διαδικασίας; Να κατασκευαστεί φόρµα που θα εµφανίζει εντός πλαισίου λίστας τα ονόµατα των διαθέσιµων τµηµάτων της εταιρείας. Όταν ο χρήστης επιλέγει κάποιο όνοµα τµήµατος, θα λαµβάνει χώρα εµφάνιση των στοιχείων των υπαλλήλων που δουλεύουν σε αυτό (LNAME, FNAME, SSN, BDATE και SALARY) σε κατάλληλα διαµορφωµένη υποφόρµα κάτω από την οποία θα υπάρχουν δύο άλλα πεδία που θα εµφανίζουν το µέσο όρο του µισθού και της ηλικίας αυτών των υπαλλήλων. Αυτή η υποφόρµα θα πρέπει να κατασκευαστεί µε τέτοιο τρόπο ώστε όταν ο χρήστης επιλέξει ένα όνοµα υπαλλήλου σε αυτή, να εµφανιστεί σε άλλη υποφόρµα το όνοµα και η τοποθεσία των έργων στα οποία απασχολείται, καθώς επίσης ο εβδοµαδιαίος αριθµός των ωρών ενασχόλησης σε αυτό το έργο.

14 418 Να κατασκευαστεί φόρµα που να εµφανίζει πλαίσιο λίστας µε τα προσωπικά στοιχεία των υπαλλήλων της εταιρίας (LNAME, FNAME και SSN). Όταν ο χρήστης επιλέγει κάποιο όνοµα από αυτό το πλαίσιο, θα λαµβάνει χώρα εµφάνιση των στοιχείων των προστατευόµενων µελών για αυτόν τον υπάλληλο (NAME, SEX, BDATE, RELATIONSHIP) σε κατάλληλα διαµορφωµένη υποφόρµα. Για τους πίνακες της βάσης που περιέχουν στοιχεία υπαλλήλων, τµηµάτων και έργων, να κατασκευαστούν κατάλληλα διαµορφωµένες αναφορές που να εµφανίζουν τα περιεχόµενά τους. Να κατασκευαστεί αναφορά που να εµφανίζει στοιχεία τµηµάτων, έργων και υπαλλήλων οµαδοποιηµένα πρώτα ως προς τµήµα και στη συνέχεια ως προς έργο. Με άλλα λόγια για κάθε τµήµα θα εµφανίζει τον κατάλογο των έργων (PNUMBER, PNAME, PLOCATION) που εποπτεύονται από αυτό (πρώτο επίπεδο οµαδοποίησης), και στη συνέχεια για κάθε έργο θα εµφανίζει τα προσωπικά στοιχεία των υπαλλήλων που απασχολούνται σε αυτό (LNAME, FNAME, SSN) και τον αριθµό των εβδοµαδιαίων ωρών ενασχόλησης του κάθε υπαλλήλου σε αυτό το έργο (δεύτερο επίπεδο οµαδοποίησης). CASE STUDY 2: ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ίδεται το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων του επόµενου σχήµατος που περιγράφει τη δοµή του συστήµατος µηχανογράφησης µιας βιβλιοθήκης. Με τη βοήθεια αυτού του µοντέλου να σχεδιάσετε το σχεσιακό σχήµα του συστήµατος διαχείρισης βιβλιοθήκης. Για κάθε πίνακα να ορίσετε τη δοµή του, τον τύπο δεδοµένων των πεδίων του και το πρωτεύον κλειδί του.

15 419 Χρησιµοποιώντας τη Microsoft Access να υλοποιήσετε το σύστηµα µηχανογράφησης βιβλιοθήκης. Να δηµιουργήσετε τους πίνακες, να ορίσετε τα πρωτεύοντα κλειδιά και τις συσχετίσεις που υφίστανται ανάµεσά τους, και να καταχωρήσετε 15 µε 20 ενδεικτικές εγγραφές σε κάθε πίνακα. Στη συνέχεια να υλοποιήσετε τα επόµενα στοιχεία της βάσης δεδοµένων: Για κάθε έναν από τους πίνακες που συσχετίζονται µε το ΒΙΒΛΙΟ, τον ΕΚ ΟΤΗ, το ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ και το ΑΝΕΙΖΟΜΕΝΟ να κατασκευάσετε φόρµες καταχώρησης εγγραφών δια της χρήσης των οποίων θα καταχωρούνται νέα στοιχεία στους πίνακες της βάσης. Να κατασκευαστεί φόρµα δανεισµού βιβλίων που να επιτρέπει το δανεισµό βιβλίου σε κάποιο πρόσωπο. Το όνοµα του δανειζόµενου προσώπου θα επιλέγεται από κατάλληλα διαµορφωµένο πλαίσιο λίστας διαδικασία που θα έχει ως αποτέλεσµα την εµφάνιση σε υποφόρµα των βιβλίων που έχει ήδη δανεισθεί το συγκεκριµένο άτοµο καθώς και την ηµεροµηνία δανεισµού και επιστροφής για αυτά τα βιβλία. Η επιλογή του βιβλίου προς δανεισµό θα γίνεται και αυτή από λίστα η οποία θα εµφανίζει µόνο εκείνα τα βιβλία που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη έτσι ώστε να αποκλειστεί η πιθανότητα δανεισµού ενός βιβλίου το απόθεµα του οποίου έχει ήδη εξαντληθεί. Να κατασκευαστεί φόρµα που θα εµφανίζει συγκεντρωτικά στοιχεία για τα βιβλία που έχουν δανεισθεί. Πιο συγκεκριµένα ο χρήστης θα πρέπει να πληκτρολογεί µια ηµεροµηνία και πατώντας ένα κουµπί να ενηµερώνονται δύο υποφόρµες. Από αυτές τις υποφόρµες η µία θα εµφανίζει τα βιβλία τα οποία θα έπρεπε να είχαν ήδη επιστραφεί αυτό σηµαίνει πως η ηµεροµηνία που καταχώρησε ο χρήστης είναι µεταγενέστερη από την ηµεροµηνία επιστροφής ενώ η δεύτερη θα εµφανίζει όλα τα υπόλοιπα δανειζόµενα βιβλία εκείνα η ηµεροµηνία επιστροφής των οποίων δεν έχει παρέλθει ακόµη. Για κάθε βιβλίο θα εµφανίζεται ο τίτλος του, ο κωδικός ISBN, το όνοµα και το επώνυµο του προσώπου που το δανείστηκε, και οι ηµεροµηνίες δανεισµού και επιστροφής. Να κατασκευαστεί φόρµα που να εµφανίζει το σύνολο των βιβλίων της βιβλιοθήκης. Όταν ο χρήστης επιλέξει κάποιο βιβλίο, θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα πατώντας ένα κουµπί εντολής να εµφανίσει την καρτέλα µε τα στοιχεία του επιλεγµένου βιβλίου. Να κατασκευαστεί ηµερήσια αναφορά που για την τρέχουσα ηµεροµηνία να εµφανίζει τα στοιχεία των βιβλίων (και πιο συγκεκριµένα τον τίτλο του, τον κωδικό ISBN και το ονοµατεπώνυµο του προσώπου που το δανείστηκε) που θα πρέπει να επιστραφούν µέχρι το τέλος της ηµέρας ή έχουν ήδη καθυστερήσει. CASE STUDY 3: ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ίδεται το ακόλουθο σχεσιακό σχήµα το οποίο αφορά τη δοµή του πληροφοριακού συστήµατος διαχείρισης αγορών και πωλήσεων µιας αποθήκης: ΠΡΟΪΟΝ (Κωδικός, Όνοµα, Τιµή, Ποσότητα, Μονάδα Μέτρησης, Κωδικός Κατηγορίας Προϊόντος) ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ (Κωδικός Κατηγορίας, Όνοµα Κατηγορίας) ΠΕΛΑΤΗΣ (Κωδικός, Επώνυµο, Όνοµα, ιεύθυνση, Τηλέφωνο, ΑΦΜ) ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΗΣ (Κωδικός, Επώνυµο, Όνοµα, ιεύθυνση, Τηλέφωνο, ΑΦΜ) ΠΩΛΗΣΗ (Κωδικός Πελάτη, Κωδικός Προϊόντος, Ηµεροµηνία Αγοράς, Ποσότητα, Έκπτωση) ΑΓΟΡΑ (Κωδικός Προµηθευτή, Κωδικός Προϊόντος, Ηµεροµηνία Αγοράς, Ποσότητα, Έκπτωση)

16 420 Με τη βοήθεια του δεδοµένου σχεσιακού σχήµατος να κατασκευάσετε το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων που αναπαριστά µε διαγραµµατικό τρόπο τη δοµή του πληροφοριακού συστήµατος διαχείρισης αποθήκης. Το διάγραµµα θα πρέπει να αναπτυχθεί στην πλήρη του µορφή και πιο συγκεκριµένα: (α) για κάθε τύπο οντότητας να σχεδιάσετε τα πεδία που περιλαµβάνονται σε αυτόν και να ταυτοποιήσετε το πεδίο κλειδί (key attribute) που περιγράφει µε µοναδικό τρόπο το κάθε στιγµιότυπο του τύπου οντότητας. (β) για κάθε τύπο συσχέτισης να καταγράψετε την τιµή της πολλαπλότητάς της (cardinality), τα σχεδιάσετε τα πεδία που (ενδεχοµένως) περιλαµβάνονται σε αυτή, και να ταυτοποιήσετε το βαθµό συµµετοχής του κάθε τύπου οντότητας στο δεδοµένο τύπο συσχέτισης (υποχρεωτική ή προαιρετική συµµετοχή). Αναλυτικές λεπτοµέρειες και παραδείγµατα κατασκευής διαγραµµάτων οντοτήτων συσχετίσεων, µπορούν να βρεθούν στο δεύτερο κεφάλαιο των σηµειώσεων του µαθήµατος. Να υλοποιηθεί η βάση δεδοµένων στη Microsoft Access. Να δηµιουργηθούν οι πίνακες, να διαµορφωθούν κατάλληλα τα πεδία τους (όσον αφορά τις τιµές των ιδιοτήτων που λαµβάνουν) και να ταυτοποιηθεί το πρωτεύον κλειδί τους. Μετά τη δηµιουργία των πινάκων θα πρέπει να λάβει χώρα η δηµιουργία των συσχετίσεων που υφίστανται ανάµεσά τους, µε την κάθε συσχέτιση να διαµορφώνεται µε τον κατάλληλο τρόπο όσον αφορά την ενεργοποίηση των κανόνων ακεραιότητας καθώς και του µηχανισµού ενηµέρωσης και διαγραφής των σχετικών εγγραφών (cascade update and delete operations). Να καταχωρηθούν σε κάθε πίνακα µερικές ενδεικτικές εγγραφές έτσι ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος της ορθότητας υλοποίησης της εφαρµογής. Να κατασκευαστούν φόρµες καταχώρησης δεδοµένων για τα προϊόντα, τους πελάτες και τους προµηθευτές και να υλοποιηθούν οι µηχανισµοί καταγραφής αγορών και πωλήσεων. Η αγορά ενός προϊόντος από κάποιο προµηθευτή, θα περιλαµβάνει την εµφάνιση των στοιχείων των προϊόντων και των προµηθευτών σε κατάλληλα διαµορφωµένα πλαίσια λίστας (list boxes) από όπου ο χρήστης θα µπορεί να επιλέγει ποια προϊόντα θα αγορασθούν και από ποιους προµηθευτές. Με εντελώς ανάλογο τρόπο θα λαµβάνει χώρα η καταγραφή µιας πώλησης. Το σύστηµα θα πρέπει επίσης να διαχειρίζεται τις ποσότητες των προϊόντων εµφανίζοντας πάντοτε τις τρέχουσες τιµές τους. Πιο συγκεκριµένα, εάν λάβει χώρα προµήθεια Ν τεµαχίων του Χ προϊόντος αυτή η τιµή θα πρέπει να προστίθεται στην υπάρχουσα ποσότητα, έτσι ώστε κάθε φορά να γνωρίζουµε τη σωστή ποσότητα των προϊόντων της αποθήκης. Με εντελώς ανάλογο τρόπο, η πώληση ποσότητας προϊόντος σε πελάτη θα οδηγεί στην αφαίρεση αυτής της ποσότητας από την τρέχουσα τιµή της. Εάν διαπιστωθεί πως η ποσότητα που παράγγειλε ο πελάτης υπερβαίνει την ποσότητα του προϊόντος στην αποθήκη, ή εάν το προϊόν αυτό έχει εξαντληθεί, η εφαρµογή θα πρέπει να εµφανίζει ένα µήνυµα λάθους και να µην προχωρά στη διεκπεραίωση της δοσοληψίας. Σε µία βελτιωµένη έκδοση της εφαρµογής, µπορούµε για κάθε προϊόν να ορίσουµε ένα όριο ασφαλείας, πέραν του οποίου θα ενεργοποιείται ο µηχανισµός επαναπαραγγελίας του προϊόντος από τον προµηθευτή. Να κατασκευαστεί φόρµα µε όνοµα ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΠΩΛΗΣΗΣ η οποία για κάθε πελάτη θα εµφανίζει το περιεχόµενο της τρέχουσας παραγγελίας του. Πιο συγκεκριµένα, ο χρήστης θα επιλέγει το επώνυµο του πελάτη από κατάλληλα διαµορφωµένο πλαίσιο λίστας. Η επιλογή αυτή θα έχει ως αποτέλεσµα την πλήρωση µιας υποφόρµας µε ένα πλήθος εγγραφών κάθε µία από τις οποίες θα περιλαµβάνει τον κωδικό και το όνοµα του εκάστοτε προϊόντος, την ποσότητα παραγγελίας για αυτό το προϊόν, το ποσοστό έκπτωσης και τη συνολική τιµή της παραγγελίας πριν και µετά την έκπτωση. Εάν η παραγγελία περιλαµβάνει περισσότερα από ένα προϊόντα, θα πρέπει στο τέλος της φόρµας να εµφανίζεται µία γραµµή που να εκτυπώνει το ποσό που οφείλει ο πελάτης στην εταιρεία για το σύνολο της παραγγελίας, πριν και µετά την έκπτωση. Εάν ο πελάτης που έχει επιλεγεί έχει πραγµατοποιήσει περισσότερες από µία παραγγελίες, η φόρµα θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα εµφάνισης όλων αυτών των παραγγελιών µια παραγγελία σε κάθε σελίδα και ο χρήστης θα πρέπει να µπορεί να µετακινηθεί ανάµεσα σε αυτές τις παραγγελίες χρησιµοποιώντας τα κατάλληλα πλήκτρα πλοήγησης (navigation buttons). Σε κάθε µια από τις παραπάνω περιπτώσεις η εφαρµογή θα πρέπει να εµφανίζει και την ηµεροµηνία της τρέχουσας παραγγελίας. Τυπικό παράδειγµα τιµολογίου που δεν εµφανίζει ωστόσο το σύνολο της πληροφορίας που ζητείται σε αυτή την άσκηση παρουσιάζεται στο επόµενο σχήµα.

17 421 Χρησιµοποιώντας ανάλογες τεχνικές να κατασκευάσετε τη φόρµα ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΑΓΟΡΑΣ που να εµφανίζει τις ίδιες πληροφορίες για τις αγορές προϊόντων της εταιρείας από τους προµηθευτές. Τέλος, το ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΠΩΛΗΣΗΣ και το ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΑΓΟΡΑΣ θα πρέπει να κατασκευαστούν και ως αναφορές έτσι ώστε να είναι δυνατή η προεπισκόπησή τους και η εκτύπωσή τους στον προεπιλεγµένο εκτυπωτή του συστήµατος. CASE STUDY 4: ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΘΕΣΕΩΝ ΣΙ ΗΡΟ ΡΟΜΟΥ Στόχος αυτής της εργασίας είναι η σχεδίαση και η υλοποίηση ενός πληροφοριακού συστήµατος που θα διαχειρίζεται κρατήσεις θέσεων σε αµαξοστοιχίες του Οργανισµού Σιδηροδρόµων Ελλάδος (ΟΣΕ). Η ανάπτυξη αυτής της εφαρµογής, θα πρέπει να λάβει χώρα θεωρώντας ότι ισχύουν οι ακόλουθες παραδοχές: Η κάθε αµαξοστοιχία χαρακτηρίζεται από ένα κωδικό, από κάποιο όνοµα (για παράδειγµα η αµαξοστοιχία ΒΕΡΓΙΝΑ του Intercity χαρακτηρίζεται από τον κωδικό αριθµό 70) και περιέχει ένα συγκεκριµένο πλήθος από βαγόνια. Για κάθε βαγόνι καταχωρούµε τον κωδικό του, το όνοµά του (εάν υπάρχει κάποιο όνοµα), τον κωδικό της κατηγορίας στην οποία ανήκει (Α ή Β θέση) και το πλήθος των θέσεων που περιέχει. Τέλος για κάθε θέση καταχωρούµε τον κωδικό της, τον κωδικό του βαγονιού που την περιέχει, τη θέση της µέσα στο βαγόνι (εάν είναι δίπλα σε παράθυρο ή όχι), καθώς και το εάν είναι θέση καπνιστών ή µη καπνιστών. Η κάθε µία από τις θέσεις των βαγονιών κρατείται για έναν ή περισσότερους επιβάτες (η τελευταία περίπτωση δεν αναφέρεται σε διπλοκράτηση, η οποία σαφώς θα πρέπει να αποφεύγεται: απλά όταν ένας επιβάτης κρατήσει µία θέση για µια διαδροµή από τη Θεσσαλονίκη µέχρι την Κατερίνη, η ίδια θέση θα πρέπει στη συνέχεια να µπορεί να χορηγηθεί σε κάποιον που ταξιδεύει από Λάρισα προς Αθήνα οι δύο διαδροµές δεν επικαλύπτονται). Για κάθε επιβάτη καταχωρούµε τον κωδικό του, το όνοµα και το επώνυµό του, το τηλέφωνο και την ηλικία του καθώς και τον αριθµό του φορολογικού του µητρώου. Οι πληροφορίες που καταχωρούνται για την κάθε κράτηση, περιλαµβάνουν ακόµη την ηµεροµηνία και ώρα αναχώρησης της αµαξοστοιχίας, τον κωδικό των πόλεων προέλευσης και προορισµού (αυτές οι πόλεις θα επιλέγονται από κατάλληλα διαµορφωµένα πλαίσια λίστας (list boxes)), την τιµή της θέσης, και τον τρόπο πληρωµής του αντιτίµου του εισιτηρίου (τοις µετρητοίς, επί πιστώσει, µε αντικαταβολή, κ.λ.π.).

18 422 Το σύστηµα κράτησης σιδηροδροµικών θέσεων θα πρέπει να είναι κατάλληλα σχεδιασµένο ώστε να µην επιτρέπει την καταχώρηση µιας θέσης σε περισσότερους από έναν επιβάτες αυτό σηµαίνει µεταξύ των άλλων πως αν δεν υπάρχουν ελεύθερες θέσεις, η διαδικασία κράτησης µιας θέσης δεν θα πρέπει να είναι επιτρεπτή. Εάν ο επιβάτης ακυρώσει την κράτηση, η θέση αυτή θα πρέπει να αποδεσµεύεται έτσι ώστε να µπορέσει να καταχωρηθεί σε άλλο επιβάτη, και ο επιβάτης θα µπορεί να λαµβάνει πίσω το αντίτιµο του εισιτηρίου, είτε ολόκληρο, εάν η ακύρωση γίνει πέντε µέρες ή περισσότερο πριν την πραγµατοποίηση του δροµολογίου, είτε µειωµένο (λόγω παρακράτησης ποσοστού της αξίας του εισιτηρίου) εάν η ακύρωση γίνει σε µεταγενέστερη χρονική στιγµή. Αυτό το ποσοστό παρακράτησης θα υπολογίζεται µε βάση τα περιεχόµενα του επόµενου πίνακα: Αριθµός ηµερών που µεσολαβούν ανάµεσα στην ηµεροµηνία ακύρωσης της κράτησης και στην ηµεροµηνία πραγµατοποίησης του δροµολογίου Ποσοστό επί της συνολικής αξίας του εισιτηρίου που παρακρατείται λόγω της ακύρωσης κράτησης της θέσης. Την ηµεροµηνία της αναχώρησης Μία ηµέρα πριν την αναχώρηση ύο ηµέρες πριν την αναχώρηση Τρεις ηµέρες πριν την αναχώρηση Τέσσερις ηµέρες πριν την αναχώρηση Πέντε ηµέρες πριν την αναχώρηση 90 τοις εκατό 80 τοις εκατό 60 τοις εκατό 40 τοις εκατό 20 τοις εκατό 0 τοις εκατό (το αντίτιµο επιστρέφεται ολόκληρο) Στηριζόµενοι στην παραπάνω περιγραφή να σχεδιάσετε το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων που περιγράφει τη δοµή του συστήµατος κράτησης θέσεων σιδηροδρόµου. Το διάγραµµα να αναπτυχθεί στην πλήρη του µορφή. Αυτό σηµαίνει πως για κάθε τύπο οντότητας θα πρέπει να απεικονίσετε τα πεδία που περιέχει και να ταυτοποιήσετε το πεδίο κλειδί του. Για κάθε τύπο συσχέτισης να σχεδιάσετε τα πεδία του (εάν υπάρχουν) και να καταγράψετε την τιµή της πολλαπλότητάς του. Τέλος για κάθε έναν από τους τύπους οντότητας που συµµετέχουν σε ένα τύπο συσχέτισης να απεικονίσετε µε διαγραµµατικό τρόπο το βαθµό συµµετοχής του στον τύπο συσχέτισης (υποχρεωτική ή προαιρετική συµµετοχή). Χρησιµοποιώντας το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων να προχωρήσετε στην αναγωγή του στο ισοδύναµο σχεσιακό σχήµα βάσης δεδοµένων, το οποίο στη συνέχεια θα πρέπει να υλοποιήσετε χρησιµοποιώντας τη Microsoft Access. Για κάθε πίνακα να καταχωρήσετε τα πεδία του χρησιµοποιώντας το σωστό τύπο δεδοµένων και ρυθµίζοντας κατάλληλα τις ιδιότητές του. Να ταυτοποιήσετε τα πρωτεύοντα και ξένα κλειδιά των πινάκων και να υλοποιήσετε τις συσχετίσεις που υφίστανται ανάµεσά τους. Για κάθε συσχέτιση να ενεργοποιήσετε το µηχανισµό ελέγχου ακεραιότητας αναφορών και να ρυθµίσετε κατάλληλα τη συµπεριφορά της όσον αφορά τη διαδικασία διαδοχικής ενηµέρωσης και διαγραφής των σχετικών εγγραφών. Να καταχωρήσετε 15 µε 20 ενδεικτικές εγγραφές σε κάθε πίνακα έτσι ώστε σε µεταγενέστερο στάδιο να είναι δυνατός ο έλεγχος της ορθότητας των αποτελεσµάτων που επιστρέφονται από τα ερωτήµατα της εφαρµογής. Να κατασκευάσετε φόρµες καταχώρησης δεδοµένων δια της χρήσης των οποίων θα είναι δυνατή η εισαγωγή στοιχείων για τις αµαξοστοιχίες, τα βαγόνια και τις θέσεις τους, καθώς και η διαδικασία κράτησης θέσεως για επιβάτες. Τα στοιχεία της θέσης και του προσώπου στον οποίο αυτή αποδίδεται θα επιλέγονται από κατάλληλα διαµορφωµένα πλαίσια λίστας ενώ µε ανάλογο τρόπο θα καταχωρούνται και τα στοιχεία που αφορούν τα σηµεία επιβίβασης και προορισµού. Όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούµενη παράγραφο, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στη διαδικασία αποτροπής καταχώρησης της ίδιας θέσης σε διαφορετικά πρόσωπα εκτός εάν τα µήκη διαδροµής τους δεν επικαλύπτονται. Να υλοποιηθεί επίσης το σύστηµα ακύρωσης κράτησης θέσεως. Για κάθε τέτοια ακύρωση η εφαρµογή θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να υπολογίζει το ποσό που θα παρακρατείται από το αρχικό αντίτιµο του εισιτηρίου µε βάση τα στοιχεία του πίνακα που παρατίθεται στην προηγούµενη παράγραφο.

19 423 Στηριζόµενοι στην υλοποίηση του πληροφοριακού συστήµατος κράτησης θέσεων, να υλοποιήσετε τα επόµενα ερωτήµατα (το κάθε ερώτηµα θα παρουσιαστεί και στις τρεις προβολές στις οποίες αυτό δύναται να βρεθεί, ήτοι, σε προβολή σχεδίασης, προβολή φύλλου δεδοµένων και προβολή κώδικα SQL): Να ανακτηθούν τα ονόµατα και τα επώνυµα των επιβατών που έχουν κρατήσει θέση µη καπνιστή σε παράθυρο σε όλα τα βαγόνια Β θέσης της αµαξοστοιχίας Βεργίνα που θα αναχωρήσει από τη Θεσσαλονίκη µε προορισµό την Αθήνα στις 15 Νοεµβρίου 2003 και στις 13:45 το µεσηµέρι. Πόσοι από αυτούς τους επιβάτες πρόκειται να αποβιβασθούν στη Λάρισα; Για τη διαδροµή της αµαξοστοιχίας Βεργίνα που θεωρήθηκε στην προηγούµενη άσκηση να ανακτήσετε για κάθε βαγόνι τον κωδικό του, το όνοµά του (εάν υπάρχει) και τον αριθµό των κενών θέσεων που περιέχει (δηλαδή των θέσεων για τις οποίες δεν έχει γίνει κράτηση). Να ανακτηθεί το όνοµα και το επώνυµο των προσώπων µε τη µεγαλύτερη και τη µικρότερη ηλικία που επιβαίνουν σε οποιοδήποτε βαγόνι της Α θέσης της αµαξοστοιχίας ΦΙΛΙΠΠΟΣ που ξεκίνησε από την Αλεξανδρούπολη µε προορισµό την Αθήνα στις 20 εκεµβρίου 2003 και στις 7:30 το πρωί. Για τη διαδροµή της αµαξοστοιχίας ΦΙΛΙΠΠΟΣ που θεωρήθηκε στην προηγούµενη άσκηση να ανακτηθούν τα ονόµατα και τα επώνυµα των επιβατών που στις 17 εκεµβρίου 2003 προχώρησαν σε ακύρωση της κράτησης της θέσης τους, καθώς και ο µέσος όρος του χρηµατικού ποσού που παρακρατήθηκε από τον Οργανισµό επί της αρχικής αξίας του εισιτηρίου. Για δεδοµένη ηµεροµηνία που θα καταχωρείται από το χρήστη, να κατασκευαστεί αναφορά η οποία θα εµφανίζει κατάσταση επιβίβασης της αµαξοστοιχίας ΒΕΡΓΙΝΑ µε τα επώνυµα των επιβατών να εµφανίζονται κατά αύξουσα ταξινόµηση οµαδοποιηµένα ως προς τον κωδικό του βαγονιού στο οποίο επιβαίνουν. Για κάθε επιβάτη να εµφανίζεται το επώνυµο, το όνοµα και η ηλικία του, καθώς και ο αριθµός θέσης στην οποία ταξιδεύει. Επίσης δίπλα στο όνοµα του κάθε βαγονιού να εµφανίζεται η επί τοις εκατό πληρότητά του, δηλαδή το επί τοις εκατό ποσοστό των θέσεών του που έχουν χορηγηθεί στους επιβάτες της αµαξοστοιχίας σε σχέση µε το συνολικό αριθµό θέσεων που περιέχει. ΥΠΟ ΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Σε κάθε εφαρµογή µηχανογράφησης που απαιτεί την ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήµατος, η διαδικασία που ακολουθείται περιλαµβάνει τα τρία γνωστά στάδια που φέρουν τα ονόµατα ανάλυση, σχεδιασµός και υλοποίηση. Στην προκειµένη περίπτωση ωστόσο, η διαδικασία της ανάλυσης δεν είναι αναγκαία αφού οι προδιαγραφές του προβλήµατος και οι απαιτήσεις των χρηστών δίδονται µαζί µε το πρόβληµα και το µόνο που απαιτείται είναι ο σωστός σχεδιασµός και η υλοποίηση της εφαρµογής. Εάν η εκφώνηση του προβλήµατος περιλαµβάνει το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων, η διαδικασία περιορίζεται στην αναγωγή του µοντέλου αυτού στο ισοδύναµο σχεσιακό µοντέλο. Στην προκειµένη περίπτωση για καθαρά εκπαιδευτικούς σκοπούς µπορεί να ζητηθεί και η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή στηριζόµενοι στη δοµή του σχεσιακού µοντέλου να ζητηθεί η κατασκευή του µοντέλου οντοτήτων συσχετίσεων. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να λάβει χώρα η δηµιουργία και διαµόρφωση των πινάκων στη Microsoft Access, καθώς και η υλοποίηση των συσχετίσεων που υφίστανται ανάµεσά τους. Μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω διαδικασιών θα είναι καλό να καταχωρηθούν ενδεικτικές εγγραφές στους πίνακες έτσι ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος τόσο της ορθότητας των αποτελεσµάτων που επιστρέφονται από τα ερωτήµατα της βάσης όσο και της ισχύος των κανόνων ακεραιότητας αναφοράς στην περίπτωση εισαγωγής, διαγραφής και τροποποίησης των σχετικών εγγραφών. Στο σηµείο αυτό έχει τυπικά ολοκληρωθεί η σχεδίαση και η υλοποίηση της βάσης και ο χρήστης µπορεί να περάσει στην υλοποίηση των υπόλοιπων στοιχείων όπως είναι οι φόρµες, οι εκθέσεις και τα ερωτήµατα.

20 424 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 5 Μετά την ολοκλήρωση της σχεδίασης της δοµής της βάσης δεδοµένων ακολουθεί η σχεδίαση του περιβάλλοντος αλληλεπίδρασης της εφαρµογής µε το χρήστη. Αυτό το περιβάλλον στη Microsoft Access περιλαµβάνει την κατασκευή φορµών καταχώρησης δεδοµένων και τη δηµιουργία αναφορών δια της χρήσης των οποίων είναι δυνατή η προεπισκόπηση και η εκτύπωση των δεδοµένων των πινάκων της βάσης. Ας σηµειωθεί ωστόσο πως αυτά τα δεδοµένα µπορεί να προέρχονται όχι µόνο από τους πίνακες αλλά και από κατάλληλα σχεδιασµένα ερωτήµατα. Στο εργαστήριο αυτό καθώς και στο επόµενο θα ασχοληθούµε µε την κατασκευή φορµών καταχώρησης δεδοµένων ενώ στα επόµενα εργαστήρια θα ασχοληθούµε µε την κατασκευή αναφορών που θα λαµβάνουν και θα εµφανίζουν δεδοµένα τόσο από τους πίνακες όσο και από τα ερωτήµατα της εφαρµογής. Η ΟΜΗ ΤΟΥ ΣΧΕΣΙΑΚΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ Το σχεσιακό σχήµα βάσης δεδοµένων που θα χρησιµοποιηθεί στα επόµενα εργαστήρια, είναι αυτό της διαχείρισης ταινιών video που έχει ήδη παρουσιαστεί σε προηγούµενες ενότητες. Ωστόσο η δοµή της βάσης έχει τροποποιηθεί έτσι ώστε να γίνει πιο παραµετρική και να χαρακτηρίζεται από µεγαλύτερη ταχύτητα και ευελιξία όσον αφορά τη διαδικασία καταχώρησης και ανάκτησης δεδοµένων. Το νέο σχεσιακό σχήµα της εφαρµογής διαχείρισης ταινιών video παρουσιάζεται στη συνέχεια (τα πεδία εκείνα που παρουσιάζονται µε έντονη γραφή (bold) είναι τα πρωτεύοντα κλειδιά των πινάκων της βάσης). ΟΝΟΜΑ ΠΙΝΑΚΑ ΤΑΙΝΙΑ ΤΡΑΓΟΥ Ι ΙΑΝΟΜΕΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΣ ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΙΑΝΟΜΗ ΤΑΙΝΙΑΣ ΙΑΝΟΜΗ ΤΡΑΓΟΥ ΙΟΥ ΕΠΕΝ ΥΣΗ ΤΑΙΝΙΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΟΜΗ ΠΙΝΑΚΑ Κωδικός Ταινίας, Τίτλος Ταινίας, Απόθεµα_VHS, Απόθεµα_ΒΕΤΑ, Κωδικός Εταιρείας Παραγωγής, Τιµή Κωδικός Τραγουδιού, Κωδικός Ερµηνευτή, Απόθεµα_CDs, Απόθεµα_Tapes, Τιµή_CD, Τιµή_Tape, Κωδικός Εταιρείας Παραγωγής Κωδικός ιανοµέα, Επωνυµία, ιεύθυνση, Τηλέφωνο, ΑΦΜ Κωδικός Εταιρείας, Επωνυµία, ιεύθυνση, Τηλέφωνο, ΑΦΜ Κωδικός Ερµηνευτή, Επώνυµο, Όνοµα, Ηλικία, Τηλέφωνο Κωδικός Ηθοποιού, Επώνυµο, Όνοµα, Ηλικία, Τηλέφωνο Κωδικός ιανοµής, Κωδικός Ταινίας, Κωδικός ιανοµέα Κωδικός ιανοµής, Κωδικός Τραγουδιού, Κωδικός ιανοµέα Κωδικός Επένδυσης, Κωδικός Ταινίας, Κωδικός Τραγουδιού Κωδικός Συµµετοχής, Κωδικός Ταινίας, Κωδικός Ηθοποιού Κωδικός Ερµηνείας, Κωδικός Τραγουδιού, Κωδικός Ερµηνευτή ΑΣΚΗΣΗ Να υλοποιήσετε τη βάση δεδοµένων στη Microsoft Access και να κατασκευάσετε το µοντέλο οντοτήτων συσχετίσεων.