Ο Σσεδιαζμόρ και η Ανάπηςξη ενόρ Γημοηικού Δπγαλείος Υποζηήπιξηρ Λήτηρ Φυπικών Αποθάζευν

Transcript

1 Αριζηοηέλειο Πανεπιζηήμιο Θεζζαλονίκης Τμήμα Αγπονόμυν και Τοπογπάθυν Μησανικών Τομέαρ Κηημαηολογίος Φυηογπαμμεηπίαρ και Φαπηογπαθίαρ Γιδακηοπική Γιαηπιβή Ο Σσεδιαζμόρ και η Ανάπηςξη ενόρ Γημοηικού Δπγαλείος Υποζηήπιξηρ Λήτηρ Φυπικών Αποθάζευν Δπιβλέπυν Καθηγηηήρ Ιυάννηρ Παπαζσάκηρ Βοςηζά Γέζποινα Αγπονόμορ και Τοπογπάθορ Μησανικόρ Θεζζαλονίκη 2010

2 Σομέας Κτηματολογίου Υωτογραμμετρίας ΕΤΦΑΡΙΣΙΕ Σο να εκφράσω μέσα σε λίγες γραμμές τις πραγματικές μου ευχαριστίες για την βοήθεια και τη στήριξη που μου προσφέρανε οι καθηγητές, οι συνάδελφοι και οι φίλοι μου στη διάρκεια της εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής είναι εγχείρημα δύσκολο. Ψστόσο, οι ευχαριστίες που ακολουθούν είναι ολόψυχες και ειλικρινείς. Κύριοι υποστηρικτές στην προσπάθειά μου στάθηκε η τριμελής συμβουλευτική επιτροπή που αποτελείται από τον καθηγητή κ. Ιωάννη Παρασχάκη, που είναι και ο κύριος υπεύθυνος της επιτροπής, την αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Μαρία Παπαδοπούλου και την αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Αλεξάνδρα Κουσουλάκου. Σους ευχαριστώ όχι μόνο για την επιστημονική και για την ηθική τους υποστήριξη, αλλά και για την κατανόηση που έδειξαν. Ιδιαίτερα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Μαρία Παπαδοπούλου που ήταν δίπλα μου κάθε στιγμή και χάρη στην παρότρυνσή της και στην ενθάρρυνσή της κατάφερα να φέρω εις πέρας την διατριβή. Η παρουσία της όλα αυτά τα χρόνια μου έδωσε τη δύναμη να συνεχίσω και να μην εγκαταλείψω την προσπάθειά μου. Εκτός από την τριμελή συμβουλευτική επιτροπή θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Α.Αρβανίτη, την κ. Π.Λαφαζάνη, τον κ. Μ.Μυρίδη και την κ. Μ.Σσακίρη, μέλη της επταμελούς επιτροπής, καθώς και τους καθηγητές κ. Κ. Κατσάμπαλο και κ.. παταλά για την ηθική τους υποστήριξη όλα αυτά τα χρόνια. Επίσης, ευχαριστώ και τον καθηγητή σεισμολογίας κ. Δ. Παναγιωτόπουλο για την βοήθειά του σε θέματα που αφορούσαν το σκέλος της γεωλογικής ανάλυσης της διατριβής. το σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω τους συναδέλφους μου μηχανικούς, οι οποίοι εργάζονται σε τεχνικές υπηρεσίες Δήμων και των οποίων οι απόψεις, οι παρατηρήσεις και οι πληροφορίες ήταν καθοριστικές για την ανάπτυξη του υστήματος Λήψης Αποφάσεων. υγκεκριμένα, ευχαριστώ τον κ. Φ. Φοίδη, την κ. Ε. Πασχαλάκη και την κ. Ε.Μπαζιώτα από τον Δήμο ταυρούπολης, την κ. Σ. Κουκοπούλου από τον Δήμο υκεών, την κ. Μ. τράτου από τον Δήμο Θεσσαλονίκης, την κ. Ι. Παπαδιώτη από τον Δήμο Πυλαίας και τον κ. Ι. Σσιωνά από τον Δήμο Καλαμαριάς. Πολύ σημαντική ήταν και η βοήθεια των συναδέλφων κ. Π. Ανδρεάδου, Διευθύντρια της Δ/νσης Πολεοδομίας Ν. Πέλλας και κ. Θ. Πετρίδη, υπαλλήλου της ίδιας υπηρεσίας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τις συναδέλφους μου κ. Ε.Γορνάκη, κ. Ε.Σσαμπασίδου, κ. Π. κουντούρογλου και κ. Π. Μοσχίδου, καθώς και τους προϊσταμένους μου κ. Ε. αββίδη, κ. Φ. Γεροντίδη, κ. Ε. Καλογερά και κ. Ε. Μπανακάκη. Σέλος, ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στον φίλο μου και συνάδελφο κ. Δ. αραφίδη, για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε σε κάθε στάδιο της διατριβής. 2

3 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΝΣΜΗΕΨΝ... 6 ΠΕΡΙΛΗΧΗ... 7 ABSTRACT ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1 Ο... ΕIΑΓΨΓΗ KΕΥΑΛΑΙΟ 2 Ο... Ο ΘΕΜΟ ΣΗ ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ Α ΒΑΘΜΟΤ ΓΕΝΙΚΑ ΙΣΟΡΙΚΑ ΑΡΜΟΔΙΟΣΗΣΕ ΟΣΑ Η ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΣΑ ΣΟΠΙΚΑ ΔΗΜΟΙΑ ΑΓΑΘΑ-ΕΞΤΠΗΡΕΣΗΕΙ...22 KΕΥΑΛΑΙΟ 3 Ο... ΔΗΜΟΙΑ ΑΓΑΘΑ-ΕΞΤΠΗΡΕΣΗΕΙ ΟΡΙΜΟΙ-ΙΔΙΟΣΗΣΕ ΔΙΑΥΟΡΕ ΔΗΜΟΙΨΝ-ΙΔΙΨΣΙΚΨΝ ΑΓΑΘΨΝ ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ ΣΨΝ ΔΗΜΟΙΨΝ ΑΓΑΘΨΝ Η XΨΡΟΘΕΣΗΗ ΚΑΙ ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΣΨΝ ΔΗΜΟΙΨΝ ΑΓΑΘΨΝ ΣΑ ΜΟΝΣΕΛΑ ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ- ΚΑΣΑΝΟΜΗ...31 KΕΥΑΛΑΙΟ 4 Ο... ΔΙΚΣΤΟ ΚΑΙ ΦΨΡΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΜΕΨ ΔΙΚΣΤΟΤ ΟΡΙΜΟΙ-ΙΔΙΟΣΗΣΕ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΕΝΟ ΔΙΚΣΤΟΤ ΟΙ ΚΤΡΙΟΣΕΡΕ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΕ ΣΗ ΔΙΚΣΤΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ Ανίχνευση Εύρεση συντομότερης διαδρομής Γύρος Κατανομή εξυπηρέτησης Xωροθέτηση-κατανομή...38 KΕΥΑΛΑΙΟ 5 Ο... ΤΣΗΜΑΣΑ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ OΡΙΜΟ ΕΝΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΟΡΙΜΟ ΣΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Η ΕΞΕΛΙΞΗ-ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΨΝ DSS- SDSS ΒΑΘΜΟ ΔΟΜΗΗ ΦΨΡΙΚΟΤ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΟ Η ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΕΝΟ SDSS ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΤΣΗΜΑ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ ΜΟΝΣΕΛΨΝ ΤΣΗΜΑ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ Β.Δ ΤΣΗΜΑTA ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΚΑΙ ΤΣΗΜΑΣΑ ΓΕΨΓΡΑΥΙΚΨΝ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΨΝ ΟΙ ΦΡΗΣΕ ΕΝΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΚΑΣΗΓΟΡΙΕ ΕΥΑΡΜΟΓΨΝ ΕΝΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ H ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Η ΦΡΗΗ ΣΨΝ SDSS ΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ

4 5.9 Η ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΣΟ ΦΨΡΟΘΕΣΙΚΟ ΦΕΔΙΑΜΟ - ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΗ ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ ΕΥΑΡΜΟΓΨΝ SDSS ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ε ΠΑΓΚΟΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΑ SDSS ΣΗΝ ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ ΜΕΛΛΟΝΣΙΚΕ ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΨΝ ΤΣΗΜΑΣΨΝ ΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ...73 KΕΥΑΛΑΙΟ 6 Ο... ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Η/Τ ΚΑΣΗΓΟΡΙΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΡΑΜΜΗ ΕΝΣΟΛΨΝ ΜΕΝΟΤ ΕΠΙΛΟΓΨΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΜΠΛΗΡΨΗ ΥΟΡΜΨΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΜΕΟΤ ΦΕΙΡΙΜΟΤ ΑΝΘΡΨΠΟΜΟΡΥΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΑ ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΟΤ ΓΡΑΥΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΙΑΤΝΔΕΗ O ΦΕΔΙΑΜΟ ΣΟΤ ΓΡΑΥΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΒΑΙΚΕ ΑΡΦΕ ΦΕΔΙΑΗ ΣΟΤ ΓΡΑΥΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ...92 KΕΥΑΛΑΙΟ 7 Ο... ΣΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ PFLT Η ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΣΟΤ ΘΕΨΡΗΣΙΚΟΤ ΜΟΝΣΕΛΟΤ ΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΣΟΤ ΦΕΔΙΑΜΟΤ ΚΑΙ ΣΗ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΣΟ PFLT ΣΟ PFLT ΑΝ ΤΣΗΜΑ ΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΣΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ TΟ ΤΣΗΜΑ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΜΟΝΣΕΛΨΝ ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ KΕΥΑΛΑΙΟ 8 Ο... Η ΤΛΟΠΟΙΗΗ ΣΟΤ PFLT ΛΕΠΣΟΜΕΡΕΙΕ ΤΛΟΠΟΙΗΗ ΣΟΤ PFLT ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ ΕΝΑΡΞΗ TΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟΤ PFLT ΠΑΡΑΘΤΡΑ ΔΙΑΛΟΓΟΤ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΣΟΛΕ ΣΗ ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΡΟΤΣΙΝΕ ΕΚΣΕΛΕΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΨΝ LOCATION ΚΑΙ LOCATION ALLOCATION ΣΟ ARCINFO WORKSTATION ΣΟ ΜΕΝΟΤ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ ΣΗ ΦΨΡΙΚΗ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΑ ΣΟ ΜΕΝΟΤ «ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ ΔΗΜΟΙΨΝ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΨΝ» ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ Η διαδικασία της εκτίμησης της εξυπηρέτησης ΣΟ ΜΕΝΟΤ «Ο.Σ. ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΑ» ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Όροι Δόμησης» Όροι Δόμησης «Ειδικοί όροι Δόμησης» ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Πληθυσμιακή πληροφορία» ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Αξία-Φρήση γης Ιδιοκτησιακό καθεστώς» ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Δημιουργία ζώνης επιρροής» ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Δημιουργία Ερωτημάτων» ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Γεωλογική Ανάλυση» ΣO ΜΕΝΟΤ «ΤΝΘΕΗ ΦΑΡΣΗ»

5 8.6. H ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΣΗ ΑΠΟΥΑΗ ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟΤ PFLT KΕΥΑΛΑΙΟ 9 Ο... ΣO PFLT ΣΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ. ΣΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΟΤ ΔΗΜΟΤ ΣΑΤΡΟΤΠΟΛΗ Η ΕΚΣΙΜΗΗ ΣΗ ΕΞΤΠΗΡΕΣΗΗ ΕΤΡΕΗ ΒΕΛΣΙΣΗ ΘΕΗ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 10 Ο... ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΣΙΚΕ ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΣΟΤ PFLT ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Ι ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ

6 DSS GIS GUI PFLT SDSS Β.Δ. Γ.Τ.. Κ.Α.Π.Η. Ο.Σ. Ο.Σ.Α..Δ. ΥΕΚ Decision Support System Geographic Information System Graphical User Interface Public Facility Location Tool Spatial Decision Support System Βάση Δεδομένων Γεωγραφική Τπηρεσία τρατού Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων Οικοδομικό Σετράγωνο Oργανισμός Σοπικής Αυτοδιοίκησης υντελεστής Δόμησης Υύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης Ερμηνεία υντμήσεων 6

7 Περίληψη ΠΕΡΙΛΗΧΗ Σα υστήματα Αποφάσεων (Decision Systems) είναι ένας συνδυασμός κανόνων και λογικής που λειτουργούν με συγκεκριμένα δεδομένα, οργανωμένα κατάλληλα σε μία Βάση, έτσι ώστε να είναι προσβάσιμα στη μηχανή απόφασης. Η μηχανή απόφασης συγκεντρώνει τα δεδομένα για να σχηματιστεί η πληροφορία που απαιτείται, προκειμένου να υποστηριχθεί ο χρήστης του υστήματος στη λήψη της απόφασης. Αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής είναι η δημιουργία σύνθετων και πολλών δυνατοτήτων υστημάτων Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support Systems- DSS). Σα DSS συνδυάζουν τις ικανότητες των ατόμων με τις ικανότητες ενός Η/Τ, έτσι ώστε να βελτιστοποιηθεί η ποιότητα της απόφασης. Απευθύνονται σε μεμονωμένους χρήστες αλλά και σε ομάδες χρηστών και η υποστήριξη που παρέχουν μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση. Από την αρχή της δημιουργία τους στα τέλη της δεκαετίας του 60 και μέχρι σήμερα τα πληροφοριακά αυτά συστήματα έχουν συμπεριλάβει πολλές τεχνολογίες από διάφορα επιστημονικά πεδία όπως η λογιστική, τα οικονομικά, η στατιστική, οι υπολογιστές κ.λ.π. Παρόλα αυτά, διάφορα προβλήματα παρέμειναν άλυτα, ιδιαίτερα στην γεωγραφία όπου η πληροφορία εμπεριέχει χωρικά στοιχεία. Σα χωρικά προβλήματα είναι σύνθετα, καθώς είναι ημι-δομημένα ή κακώς δομημένα με την έννοια ότι οι στόχοι και οι σκοποί δεν μπορούν να καθοριστούν πλήρως. Για την αντιμετώπιση και την επίλυση αυτού του είδους των προβλημάτων, αναπτύχθηκε μία ιδιαίτερη κατηγορία υστημάτων Απόφασης, τα υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (Spatial Decision Support Systems - SDSS), τα οποία παρέχουν στους υπεύθυνους τη δυνατότητα προσδιορισµού προβληµάτων στο χώρο και τη δυνατότητα δηµιουργίας εναλλακτικών σεναρίων επίλυσης και αξιολόγησής τους. Σα SDSS θεωρούνται ο συνδυασμός των τεχνολογιών των DSS και των GIS, για τη δημιουργία ενός πιο δυναμικού εργαλείου (Crossland, 2008), καθώς τα GIS μπορούν να παρέχουν τη χωρική πληροφορία στους λήπτες των αποφάσεων αλλά δεν μπορούν να παρέχουν καμία πληροφορία σχετικά με τις δυνατότητές της για τη στήριξη της απόφασης. Ένα σημαντικό και σύνθετο χωρικό πρόβλημα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι πολλοί λήπτες αποφάσεων είναι η εύρεση της βέλτιστης θέσης εγκατάστασης ενός Δημοσίου ή ιδιωτικού αγαθού. Σο πρόβλημα αυτό καθίσταται σύνθετο εξαιτίας του όγκου των δεδομένων, των περιορισμών και των διαφορετικών σεναρίων που προκύπτουν. τη διαδικασία χωροθέτησης των Δημοσίων Αγαθών οι αποφάσεις βασίζονται σε κοινωνικά κριτήρια και ο στόχος είναι η μεγιστοποίηση του κοινωνικού κέρδους. H λήψη της απόφασης για την εύρεση της βέλτιστης θέσης πρέπει να βασίζεται στις αρχές της ισότητας, της αποτελεσματικότητας και της οικονομίας. 7

8 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διδακτορικής διατριβής έδειξε ότι οι Δημοτικές Αρχές της χώρας μας δεν διαθέτουν ένα SDSS για την επίλυση του προβλήματος της χωροθέτησης των Δημοσίων Αγαθών και της εκτίμησης της εξυπηρέτησης από την υπάρχουσα θέση του Αγαθού. Για τον λόγο αυτό στην διατριβή αυτή σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε ένα φιλικό προς το χρήστη Δημοτικό ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων, με την ονομασία Public Facility Location Tool (PFLT), με το οποίο οι Δημοτικές Αρχές, μπορούν να διαχειριστούν χωρικά και μη χωρικά δεδομένα, να θέσουν κάποια κριτήρια-περιορισμούς, και σε συνδυασμό με τη χρήση των μοντέλων χωροθετήσεων κατανομών να εντοπίσουν τη βέλτιστη θέση για τη χωροθέτηση εξυπηρετήσεων, που ανήκουν στην αρμοδιότητά τους (ΚΑΠΗ, παιδικοί σταθμοί, πνευματικό κέντρο κ.λ.π.). Η λειτουργικότητα και η αποτελεσματικότητα του Δημοτικού υστήματος Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων στηρίζεται κυρίως στο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης, το οποίο παρέχει στο χρήστη όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την εκτέλεση των παραπάνω διαδικασιών, στηρίζοντάς τον σ ολη τη διάρκειά τους και επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο μία δυναμική ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα σ αυτόν και το σύστημα. τόχος της διδακτορικής διατριβής ήταν η δημιουργία ενός εύχρηστου και αποτελεσματικού εργαλείου, με το οποίο οι Δημοτικές Αρχές θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αποφασιστικά αλλά και τεκμηριωμένα ένα από τα πιο βασικά προβλήματα που καλούνται να επιλύσουν, το πρόβλημα της χωροθέτησης των Σοπικών Δημοσίων Αγαθών. ΔΙΑΡΘΡΨΗ ΣΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ Σην Εισαγωγή ακολουθεί το δεύτερο κεφάλαιο της διατριβής, στο οποίο γίνεται μία προσέγγιση στο θεσμό της Σοπικής Αυτοδιοίκησης. την αρχή πραγματοποιείται, μία σύντομη αναφορά στην ιστορική εξέλιξη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Κατόπιν, περιγράφονται οι αρμοδιότητες των Ο.Σ.Α. μέσα από το θεσμικό πλαίσιο του Ν.3463/2006. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες αυτές περιλαμβάνεται η ίδρυση και η εγκατάσταση πολιτιστικών κέντρων, παιδικών σταθμών και ΚΑΠΗ. Οι εξυπηρετήσεις αυτές ανήκουν στην κατηγορία των Σοπικών Δημοσίων Αγαθών, των οποίων η σχέση με την Σοπική Αυτοδιοίκηση, ως προς τον τρόπο παροχής τους, περιγράφεται στο τελευταίο τμήμα του κεφαλαίου αυτού. Στο τρίτο κεφάλαιο πραγματοποιείται μία αναλυτική περιγραφή της έννοιας των Δημοσίων Αγαθών-Εξυπηρετήσεων. Η ανάλυση ξεκινά με τους ορισμούς του τι είναι Δημόσιο Αγαθό, από ποιες ιδιότητες προσδιορίζεται και ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα σε ένα Δημόσιο και ιδιωτικό Αγαθό. Ακολουθεί το βασικό τμήμα αυτού του κεφαλαίου που είναι η χωροθέτηση των Δημοσίων Αγαθών- Εξυπηρετήσεων. Αναλύονται οι αρχές που την διέπουν και τα χαρακτηριστικά των μοντέλων-υποδειγμάτων που χρησιμοποιούνται για την επίλυση των προβλημάτων χωροθέτησης. 8

9 Περίληψη τη συνέχεια προσεγγίζονται θεωρητικά, το βασικό πρόβλημα που αποτελεί και τον πυρήνα της συγκεκριμένης διατριβής, το οποίο είναι το πρόβλημα της χωροθέτησης- κατανομής (location-allocation) και τα μοντέλα επίλυσής του. Σα μοντέλα αυτά χρησιμοποιούνται για την εύρεση της βέλτιστης θέσης για τη χωροθέτηση εξυπηρετήσεων, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση, τη ζήτηση των πολιτών και τη δυνατότητα των εξυπηρετήσεων. Στο τέταρτο κεφάλαιο περιγράφεται η Φωρική Ανάλυση μέσω Δικτύου, που είναι το βασικό εργαλείο των GIS για την επίλυση των προβλημάτων χωροθέτησης-κατανομής και της εκτίμησης της εξυπηρέτησης. υγκεκριμένα, εξετάζονται τα χαρακτηριστικά, οι ιδιότητες και οι βασικές λειτουργίες της, δίνοντας έμφαση στη χωροθέτηση-κατανομή και στην εκτίμηση της εξυπηρέτησης. Στο πέμπτο κεφάλαιο δίνεται έμφαση στα υστήματα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (DSS) και ειδικότερα σε μία κατηγορία τους στα υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (SDSS). Σα συστήματα αυτά υποστηρίζουν ένα χρήστη ή μία ομάδα χρηστών στη δημιουργία λύσεων σε ημι-δομημένα χωρικά προβλήματα. το κεφάλαιο αυτό, περιγράφονται τα προβλήματα που καλείται ν αντιμετωπίσουν τα SDSS, τα συστατικά και η αρχιτεκτονική τους. Κατόπιν, εξετάζεται η σχέση ανάμεσα στα SDSS και στα GIS. Σο δεύτερο τμήμα 5ου κεφαλαίου ασχολείται με τη διαδικασία λήψης της απόφασης και του τρόπου με τον οποίο τα SDSS εμπλέκονται σ αυτή. Εστιάζει κυρίως στη συμμετοχή των SDSS στη διαδικασία του χωροθετικού σχεδιασμού και στην επιλογή της βέλτιστης θέσης. Σέλος, διερευνάται η ανάπτυξη των SDSS στην Σοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα, σε παγκόσμιο επίπεδο και οι μελλοντικές προοπτικές ανάπτυξή τους. To θέμα του έκτου κεφαλαίου είναι τα Περιβάλλοντα Διασύνδεσης, που αποτελούν τον τρόπο επικοινωνίας του ανθρώπου με τον Η/Τ. Παρουσιάζονται τα πιο διαδεδομένα από αυτά και στη συνέχεια γίνεται μία λεπτομερής περιγραφή του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης (GUI) και της εξέλιξής του μέσα στο χρόνο. Σο κεντρικό τμήμα του κεφαλαίου αποτελεί ο καθορισμός των βασικών και κοινώς αποδεκτών αρχών που διέπουν το σχεδιασμό ενός εύχρηστου και φιλικού γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης. το τέλος του κεφαλαίου παρουσιάζεται η θέση που κατέχει το GUI σ ένα SDSS. Το έβδομο κεφάλαιο αποτελεί την υλοποίηση του Δημοτικού Εργαλείου. Περιγράφεται διεξοδικά η εφαρμογή του θεωρητικού μοντέλου της διαδικασίας του σχεδιασμού και της λήψης αποφάσεων στο PFLT και αναφέρονται τα προγράμματα και οι τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίησή του. Επιπρόσθετα, σ αυτήν την ενότητα πραγματοποιείται μια αναλυτική περιγραφή της λογική με την οποία διαμορφώθηκε το Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης, του θεωρητικού μοντέλου βάσει του οποίου δομήθηκε, και τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται. 9

10 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Στο όγδοο κεφάλαιο περιγράφονται οι λεπτομέρειες υλοποίησης του PFLT. Αναλύεται διεξοδικά το Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης με τα μενού, τα παράθυρα διαλόγου, ο τρόπος λειτουργίας τους και γενικά όλες οι διαδικασίες και οι δυνατότητες του εργαλείου, που το καθιστούν αποτελεσματικό για τη στήριξη της λήψης της χωρικής απόφασης. Στο ένατο κεφάλαιο δίνεται ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο το PFLΣ συμβάλει στη διαδικασία λήψης της απόφασης. υγκεκριμένα, χρησιμοποιείται το εργαλείο για την αξιολόγηση της υπάρχουσας θέσης του πνευματικού κέντρου στο Δήμο ταυρούπολης, στη συνέχεια εντοπίζεται η βέλτιστη θέση για τη χωροθέτησή του και τέλος ελέγχεται η καταλληλότητα της θέσης αυτής σε σχέση με τα κριτήρια που θέτει ο χρήστης Στο τελευταίο (δέκατο) κεφάλαιο της διδακτορικής διατριβής πραγματοποιείται ανακεφαλαίωση της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε, των σημαντικότερων σημείων που αποτέλεσαν το αντικείμενο μελέτης της διατριβής, διατυπώνονται τα συμπεράσματα από όλα τα διαδικαστικά στάδια της εκπόνησής της και παρουσιάζονται οι προτάσεις για μελλοντική εξέλιξη του PFLT. Στο Παράρτημα, που παρατίθεται στο τέλος της εργασίας, γίνεται συνοπτική περιγραφή των μοντέλων χωροθετήσεων κατανομών που χρησιμοποιούνται στο PFLT. Περιγράφεται ο στόχος του κάθε μοντέλου, σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται και η μαθηματική του έκφραση. 10

11 Abstract ABSTRACT Planning and Developing a Spatial Decision Support Tool for the Local Authorities Decision Systems are a combination of rule sets and decision logic that operate on particular data contained within a specific database. The decision engine may aggregate various data to form usable information for the decision maker. The results of this procedure are the creation of a complex and with much potential Decision Support Systems (DSS). DSS combine human and computer capabilities to optimize the quality of the decision, aimed at individual users and user groups and the support provided can be direct or indirect. Since the beginning of their creation in the late 60s these computer based information systems have included several technologies from different scientific fields such as accounting, economics, statistics, computers, etc. However, many types of problems remained unresolved, particularly in geography where the information contains spatial data. Spatial problems are complex because they are semi-structured or ill defined (see e.g. Malczewski, 1999; Gao et al., 2004) in the sense that the goals and objectives are not completely defined. To address and solve such problems, a special category of decision support systems was developed with the name Spatial Decision Support Systems SDSS. These systems provide the decision makers with the ability to identify problems in space, to create and solve alternative scenarios and finally to evaluate them. Such systems, combine DSS s data and logic with the powerful spatial referencing and spatial analytical capabilities of a GIS, in order to form a more dynamic tool. GIS can provide spatial information to decision makers but can not provide any information about data s potential to support the decision making process. Many decision makers face a crucial and complicated spatial problem, which is the selection of a new optimum site to locate a Public or a private Good. It is complicated due to the amount of data, the restrictions and the different scenarios that arise. Decisions are based on social criteria and their goal is to maximize the social benefit. The decision making process for locating the optimal site must be based on the principles of efficiency and equity. The survey conducted as part of this PhD thesis revealed that the Local Authorities of our country do not have a SDSS to solve the problem of locating public goods and the assessment of service of the current position. For this reason, in this PhD thesis, a user friendly Spatial Decision Support System for the Local Authorities was designed and developed under the name Public Facility Location Tool (PFLT). With this tool the municipalities can manage spatial and non spatial data, set criteria-limits, and in 11

12 Planning and Developing a Spatial Decision Support Tool for the Local Authorities conjunction with the use of spatial location-allocation models identify the optimal site to locate services in the area of their competence (nursery school, cultural center, etc.) The functionality and efficiency of PFLT is based mainly on its graphical user interface, which provides the user with all the necessary tools for performing the above processes, supporting him throughout the entire process and allowing by this way a dynamic exchange of information between the decision maker and the Decision Support System. The aim of this PhD thesis is the creation of a practical and effective tool by which the Local Authorities will be able to face decisively and in a documented way one of the most basic problems that they have to deal with, the problem of locating Public Goods. Σhe structure of the Thesis Following the Introduction, the second chapter of this thesis is an approach to the institution of the local government. In the beginning, a brief reference to the historical development of local communities takes place. Then the responsibilities of local authorities within the institutional framework of Law 3463/2006 are described. Among these responsibilities are the creation and the installation of Cultural Centers, kindergartens e.t.c. These services belong to the category of Local Public Goods, whose relationship with Local Authorities, regarding the way of their provision, is described in the last section of this chapter. In the third chapter a thorough description and analysis of Public Goods is performed, aiming at the comprehension of their definition, their attributes and the differences between them and the Private Goods. Then, follows the basic section of this Chapter, which is the location of Public Facilities. The principles that rule the location procedure and the characteristics of the models that are used to solve the location problems are described. Then, follows the basic section of this chapter, which is the location of Public Facilities. The principles that rule the location procedure and the characteristics of the location models are described. Then, the subject of this PhD thesis which is the location allocation problem with the mathematical models is theoretically approached. These models are used to establish the optimal location for larger, central facilities such as hospitals, factories, and schools. The model takes account of the location and demand of the customers and the capacity of the facilities. In the fourth chapter, Network Analysis, which is the basic GIS tool for solving location allocation problem and the problem of the assessment of the service from a Public Good, is described. Specifically, the characteristics, the attributes, and Network Anlaysis basic procedures, are examined, emphasizing on location allocation and the assessment of the service. 12

13 Abstract The fifth chapter lays emphasis on the Decision Support Systems and especially on an important subset of them, the Spatial Decision Support Systems (SDSS). These systems support a user or a group of users to solve semi defined spatial problems. The chapter describes the problems that SDSS face, the components and the architecture of the system. Then, the relationship between GIS and SDSS is examined. The second section of this chapter deals with the planning and the decision making process and the way that SDSS are involved in these processes. It focuses mainly on the involvement of SDSS in the location process and in the process of tracking the optimum site. Finally, it investigates the development of SDSS in the Local Authorities in Greece and worldwide and the future prospects for development. The theme of the sixth chapter is the User Interface, which is the mean by which people the users interact with the computer. First, the most popular among them are presented and then follows a detailed description of the graphical user interface and the evolution over time. The key part of this chapter is the definition of the most commonly accepted principles that rule the design of a user-friendly and an easy to use Graphical user interface. At the end of this chapter, the role of the GUI in the SDSS is described. The seventh chapter is the implementation of the application. It describes in details the application of the theoretical model of the planning and decisionmaking process in the PFLT. Specifically, the programs and the technologies that are used for the implementation are described. Additionally, a thorough description is performed of the intelligence by which the graphical user interface was implemented, the theoretical model under which has been developed, and the elements that consists of. The eighth chapter describes the details of the implementation. A thorough analysis is been accomplished of the main application menu, of the dialog boxes, the way they operate and generally of all the procedures and capabilities of this tool that make it effective to support the decision making process. In conclusion, in the last (tenth) chapter of the present Doctoral Thesis, an overall review of the methodology followed is conducted, where all most important aspects were indicated and final conclusions were formulated. Finally, the possibilities of the PFLT for future developments are described. Σhe Appendix listed at the end of the work is a brief description of the location allocation models used in the PFLT. Each model s objective and mathematical expression are described. 13

14 1. Εισαγωγή Κεφάλαιο 1 ο ΕIΑΓΨΓΗ Σα χωρικά προβλήματα συνήθως αντανακλούν την υπάρχουσα χωρική κατάσταση ή τα χωρικά φαινόμενα, τα οποία έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως η χωρική κατανομή, η χωρική ομοιογένεια, η χωρoχρονική εξέλιξη, οι χωρικές αλληλεπιδράσεις κ.λ.π. Ιστορικά, οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων ανέφεραν ότι η αδυναμία πρόσβασης στα απαιτούμενα γεωγραφικά δεδομένα και οι δυσκολίες στην σύνθεση διαφόρων εισηγήσεων ήταν οι κύριοι φραγμοί για την επίλυση χωρικών προβλημάτων. Η λήψη αποφάσεων για την επίλυση αυτών των προβλημάτων, περιλαμβάνει το διαχωρισμό του προβλήματος σε μικρότερα, περισσότερα κατανοητά τμήματα, και την ανάλυση των τμημάτων, προκειμένου να παραχθεί μία αποτελεσματική λύση (Malczewski, 1997). Η λήψη αποφάσεων συνδέεται µε πολλαπλούς παράγοντες όπως: ο αριθµός των λύσεων που θα αξιολογηθούν, αν δηλαδή θα είναι πεπερασµένος ή άπειρος, ο τρόπος µε τον οποίο βαθµολογούνται τα κριτήρια για κάθε εναλλακτική λύση, αν θα είναι ποσοτικός ή ποιοτικός, και τέλος η διαδικασία µε την οποία θα γίνει η ιεράρχηση των εναλλακτικών λύσεων όταν αναφερόµαστε σε κριτήρια που µετριούνται ποσοτικά. Η χωροθέτηση εξυπηρετήσεων είναι ένα σύνηθες αλλά ιδιαίτερα σημαντικό χωρικό πρόβλημα που αντιμετωπίζεται στο σχεδιασμό, στην οργάνωση του χώρου, και αποτελεί αντικείμενο μελέτης των επιστημών της γεωγραφίας, της πολεοδομίας, της χωροταξίας και των οικονομικών. Οι εξυπηρετήσεις σχετίζονται τόσο με τον ιδιωτικό όσο και με τον Δημόσιο τομέα και ένα πλήθος φορέων, οργανισμών και εταιριών καλούνται να λάβουν τις ορθές αποφάσεις, αξιολογώντας ένα πλήθος κριτηρίων. Η σωστή επιλογή της θέσης, όπου θα χωροθετηθεί η εξυπηρέτηση, καθορίζει κατά κύριο λόγο την επιτυχημένη παροχή των υπηρεσιών της εξυπηρέτησης. Ιδιαίτερα η λήψη αποφάσεων για την χωροθέτηση Δημοσίων εξυπηρετήσεων-αγαθών είναι μία πολύπλοκη και σύνθετη διαδικασία, καθώς οι φορείς που εμπλέκονται σε αυτή (Τπουργεία, ΟΣΑ, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση κ.λ.π.) πρέπει ν αξιολογήσουν κοινωνικά κριτήρια, με στόχο τη μεγιστοποίηση του κοινωνικού κέρδους. Η επιλογή των κατάλληλων κριτηρίων είναι ιδιαίτερη σημαντική για την εξαγωγή βέλτιστων συμπερασμάτων και οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται με σκοπό την κοινωνική ευημερία των πολιτών. Ένας άλλος παράγοντας που αυξάνει την πολυπλοκότητα της διαδικασίας της Λήψης της Απόφασης για τη χωροθέτηση των Δημόσιων εξυπηρετήσεων είναι ότι ο λήπτης των αποφάσεων έρχεται αντιμέτωπος με πολλά δεδομένα, περιορισμούς και εναλλακτικά σενάρια. το σημείο αυτό πρέπει ν αναφερθεί ότι ο αριθμός και η ποιότητα των δεδομένων είναι πολύ σημαντικά για την ορθότητα των αποφάσεων που θα 14

15 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ληφθούν. Επίσης, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτών που εμπλέκονται στη διαδικασία, τόσο αυτή καθίσταται πιο σύνθετη, καθώς πρέπει να αντιμετωπιστεί το διαφορετικό επίπεδο γνώσης αλλά και τα διαφορετικά κριτήρια που θέτουν οι εμπλεκόμενοι. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι οι λήπτες των αποφάσεων, για την αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων, πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους ένα εύχρηστο και λειτουργικό εργαλείο. Ένα τέτοιο εργαλείο είναι το ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (Spatial Decision Support System- SDSS). To σύστημα αυτό βασίζεται σε Η/Τ και σχεδιάστηκε να υποστηρίζει τη διαδικασία λήψης της απόφασης σε σύνθετα χωρικά προβλήματα μέσα από ένα φιλικό Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης (Birkin et al, 1996). Σα SDSS, από τη δημιουργία τους στα μέσα της δεκαετίας του 80 και έπειτα, έχουν σαν σκοπό να παρέχουν στο χρήστη το κατάλληλο περιβάλλον, μέσω του οποίου να πραγματοποιείται μ ένα δυναμικό και ευέλικτο τρόπο η ανάλυση των γεωγραφικών πληροφοριών. Η χρήση των συστημάτων αυτών είναι εξαιρετικά χρήσιμη αλλά και απαιτητική, καθώς όπως προαναφέρθηκε τα χωρικά προβλήματα εξαρτώνται από τον αριθμό των ανθρώπων που εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης της απόφασης και από το πλήθος των ποιοτικών και ποσοτικών πληροφοριών. Επομένως, η διαδικασία λήψης της απόφασης, καθώς σε αυτή εμπλέκονται πολιτικές προτεραιότητες, συναλλαγές και αβεβαιότητες, πρέπει να υποστηρίζεται από πολυκριτηριακές μεθόδους. Oι τεχνικές ανάλυσης πολυκριτηριακών αποφάσεων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προσδιορίσουν την προτιμώμενη επιλογή, να τις ταξινομήσουν, να απαριθμήσουν έναν περιορισμένο αριθμό επιλογών για την επόμενη λεπτομερή αξιολόγηση, ή να ξεχωρίσουν τις αποδεκτές από τις μη αποδεκτές πιθανότητες (Dodgson, 2000). Από τον ορισμό των SDSS προκύπτει η ικανότητά τους να χειρίζονται γεωγραφικά δεδομένα και να εκτελούν χωρικές και άλλου είδους αναλύσεις. Σα υστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) παρέχοντας τις παραπάνω δυνατότητες, χρησιμοποιούνται ευρέως ως ο θεμέλιος λίθος για τη δόμηση ενός SDSS. Σα GIS περιγράφονται συχνά σαν "ένα σύνολο εργαλείων για την εισαγωγή, αποθήκευση, ανάκτηση, ανάλυση, και παραγωγή χωρικών στοιχείων (Peuquet and Marble, 1989) ή ένα σύνολο από διαφορετικά συστατικά και διαφορετικά υποσυστήματα (Maguire et al., 1991; Burrough, 1992). Τπάρχουν ορισμοί, οι όποιοι αναφέρουν τον καθοριστικό ρόλο που έχουν τα GIS στην επίλυση χωρικών προβλημάτων, και αντιμετωπίζονται όχι μόνο σαν υστήματα Διαχείρισης Φωρικών Δεδομένων αλλά και σαν υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (SDSS), με την ενσωμάτωση αναλυτικών εργαλείων, όπως είναι οι μέθοδοι βελτιστοποίησης που βασίζονται σε διάφορα κριτήρια, (Carver 1991; Eastman et al., 1993), η χωρική ανάλυση και εργαλεία για στατιστικές αναλύσεις (Goodchild and Kemp, 1992). 15

16 1. Εισαγωγή Πολλοί μελετητές όμως διαφωνούν και ισχυρίζονται ότι η σύγχρονη τεχνολογία των GIS δεν παρέχει τις κατάλληλες δυνατότητες για λήψη αποφάσεων (Malczewski, 1999, 2003). Ένα ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων υπερέχει ενός GIS για τους παρακάτω λόγους : Η ικανότητα δημιουργίας αναλυτικών μοντέλων δεν αποτελεί συνήθως τμήμα ενός GIS, Σο σύνολο των μεταβλητών ή των επιπέδων της βάσης μπορεί να μην είναι αποτελεσματικό για μία σύνθετη δημιουργία μοντέλων, Η πληροφορία μπορεί να είναι σε ανεπαρκή κλίμακα ή ανάλυση, Ο σχεδιασμός ενός GIS δεν είναι αρκετά ευέλικτος στην προσαρμογή παραλλαγών στο πλαίσιο ή στη διαδικασία της δημιουργίας χωρικών αποφάσεων. Ειδικότερα, στην περίπτωση του σχεδιασμού, τα GIS μπορούν να παρέχουν τη χωρική πληροφορία στους λήπτες των αποφάσεων, αλλά δεν μπορούν να παρέχουν καμία πληροφορία σχετικά με τις δυνατότητές της για τη στήριξη της απόφασης. τη διδακτορική αυτή διατριβή αναπτύχθηκε ένα πολυκριτηριακό εργαλείο Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων, βασισμένο στα υστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών με την ονομασία Public Facility Location Tool (PFLT). Σο εργαλείο αυτό απευθύνεται, κατά κύριο λόγο, σε μία Δημοτική Αρχή και συγκεκριμένα σε αυτούς που εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για ν αντιμετωπίσουν δύο βασικά χωρικά προβλήματα: α) Σο πρόβλημα της εκτίμησης της εξυπηρέτησης των πολιτών από την υφιστάμενη θέση συγκεκριμένων Δημοτικών Αγαθών όπως του πνευματικού κέντρου, του ΚΑΠΗ και των παιδικών σταθμών, β) ή/και την επιλογή μιας νέας βέλτιστης θέσης για την εγκατάσταση νέων εξυπηρετήσεων ή την μετεγκατάσταση των υπαρχουσών, λαμβάνοντας υπόψη διάφορα κριτήρια χωρικά ή μη. Η ανάγκη δημιουργίας και ανάπτυξης του Δημοτικού υστήματος Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων «PFLT» προέκυψε από τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε Ο.Σ.Α. της χώρας μας, τα οποία έδειξαν ότι σήμερα καμία Δημοτική Αρχή δεν διαθέτει ένα SDSS με ένα εύχρηστο περιβάλλον διασύνδεσης για την επίλυση του προβλήματος της χωροθέτησης των Δημοσίων Αγαθών. Η ελληνική πραγματικότητα απέδειξε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι συγκεκριμένες αποφάσεις λαμβάνονται με σκοπό να εξυπηρετηθούν πολιτικές σκοπιμότητες και όχι το κοινωνικό συμφέρον των δημοτών. Δεν είναι λίγες οι φορές που η λήψη της απόφασης πραγματοποιείται χωρίς να εξετάζονται όλα τα δεδομένα και δεν εντοπίστηκε Δημοτική Αρχή που να λαμβάνει τις συγκεκριμένες χωρικές αποφάσεις, με τη χρησιμοποίηση των αναλυτικών μοντέλων χωροθετήσεων-κατανομών. Ιδιαίτερα σήμερα που 16

17 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων πληθαίνουν οι ανάγκες για μία βιώσιμη ανάπτυξη, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη οι αποφάσεις να στηρίζονται σε σαφή στοιχεία και γεγονότα. Αντικείμενο της διατριβής αποτέλεσε: α) ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ενός πολυκριτηριακού υστήματος Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως τις ορίζει η διαδικασία λήψης της απόφασης, δηλαδή περιλαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την διερεύνηση της φύσης του προβλήματος, την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, τον καθορισμό των κριτηρίων και των περιορισμών και την ανάλυση των αποτελεσμάτων και β) η δόμηση ενός εύχρηστου και αποτελεσματικού Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης, με τη χρήση νέων τεχνολογιών και σύμφωνα με τις βασικές και διεθνώς αποδεκτές αρχές σχεδιασμού. Ο σωστός σχεδιασμός του Περιβάλλοντος Διασύνδεσης είναι καθοριστικός για την αποτελεσματικότητα του PFLT, σαν εργαλείο Τποστήριξης Λήψης Απόφασης. Κυρίως, είναι καθοριστικός για τους λήπτες των αποφάσεων που δεν έχουν μεγάλη εμπειρία και ιδιαίτερες γνώσεις, σχετικά με τα SDSS, ώστε να οδηγηθούν βήμα-βήμα στη δημιουργία των διαφόρων εναλλακτικών λύσεων και κατόπιν στην αξιολόγησή τους. αυτό συντελεί ιδιαίτερα η βοήθεια που παρέχεται στο χρήστη από το ίδιο το εργαλείο, με μία αναλυτική επεξήγηση για τον τρόπο λειτουργίας του κάθε παραθύρου διαλόγου και μενού. Η ανάπτυξη του PFLT έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε η χρήση του να μην περιορίζεται στα προαναφερθέντα Δημοτικά Αγαθά αλλά να μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες Δημοτικές εξυπηρετήσεις όπως σχολεία, αθλητικούς χώρους κ.λ.π., θέτοντας όμως ο λήπτης των αποφάσεων κάθε φορά τους απαραίτητους περιορισμούς και προτεραιότητες. Επιπρόσθετα, το σύστημα αυτό παρέχει τη δυνατότητα καθορισμού από το χρήστη και του αριθμού των εξυπηρετήσεων που θα χωροθετηθούν. Καθώς το αντικείμενο μελέτης αποτελεί η χωροθέτηση εξυπηρετήσεων, εντός των διοικητικών ορίων ενός Δήμου, όλες οι χωρικές και περιγραφικές πληροφορίες που χρησιμοποιεί το PFLT αναφέρονται στις αστικές κλίμακες 1:1000, 1:2000 και 1:5000 και όλες οι αποστάσεις που χρησιμοποιούνται, μετριούνται στο οδικό δίκτυο της πόλης, και δεν είναι ευκλείδειες. Σα επίπεδα πληροφορίας που χρησιμοποιεί το σύστημα και περιγράφονται αναλυτικότερα στο Kεφ. 8, είναι αυτά που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των διαδικασιών της εκτίμησης της εξυπηρέτησης και της εύρεσης της βέλτιστης θέσης αλλά και αυτά που απαιτούνται για την αξιολόγηση των λύσεων βάσει κάποιων κριτηρίων. Ενδεικτικά, τα επίπεδα αυτά είναι: το οδικό δίκτυο, τα Ο.Σ., οι χρήσεις γης, οι ισοϋψείς, το υδρογραφικό δίκτυο, τα σεισμικά και τα γεωλογικά ρήγματα, το κτηματολογικό (εάν υφίσταται) και τοπογραφικό υπόβαθρο της περιοχής, τα πρατήρια βενζίνης, οι πυλώνες υψηλής τάσης, 17

18 1. Εισαγωγή οι κυκλοφοριακοί φόρτοι. Επιπλέον, για κάθε Ο.Σ. είναι διαθέσιμα τα πληθυσμιακά του δεδομένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΤΕ, (αριθμός, φύλο, μέλη, νοικοκυριά) καθώς και δεδομένα που αφορούν στους όρους δόμησης, στο ιδιοκτησιακό καθεστώς και στην αξία γης. το εργαλείο αυτό εντάσσονται σ ένα εύχρηστο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης (Graphical User Interface - GUI) οι λειτουργίες ενός υστήµατος Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) και ειδικότερα οι λειτουργίες της χωρικής ανάλυσης και της ανάλυσης µέσω δικτύου με τα µοντέλα χωροθετήσεωνκατανοµών. Σα αποτελέσματα του PFLT είναι παράγωγα επίπεδα χωρικής πληροφορίας και θεματικοί χάρτες. Σα παράγωγα επίπεδα είναι τα αποτελέσματα των διαφορετικών σεναρίων χωρικής ανάλυσης για την εκτίμηση της εξυπηρέτησης, για την εύρεση της βέλτιστης θέσης ή άλλων ερωτημάτων. Αναφορικά με τους θεματικούς χάρτες, ο χρήστης μπορεί να συνθέσει χωροπληθικούς χάρτες καθώς και οποιονδήποτε άλλο θεματικό χάρτη με συνδυασμό των αρχικών και/ή των παράγωγων επιπέδων χωρικής πληροφορίας, ανάλογα με τις προτιμήσεις του. υμπερασματικά, ο απώτερος στόχος της δημιουργίας του συγκεκριμένου πολυκριτηριακού συστήματος υποστήριξης λήψης χωρικών αποφάσεων είναι ν αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο στα χέρια των Σοπικών Αρχών, με τη συμβολή του οποίου θα µπορέσουν να οργανώσουν εύκολα όλες τις χωρικές δραστηριότητες της πόλης και να λάβουν αποφάσεις που να εξυπηρετούν όσο το δυνατόν περισσότερο τις κοινωνικές ανάγκες των πολιτών. Με αυτόν τον τρόπο στηρίζεται η αναπτυξιακή και κοινωνική πολιτική της Δημοτικής Αρχής και οδηγούμαστε σε µια ισχυρή και αποτελεσματική αυτοδιοίκηση με αποφάσεις που διέπονται από τις αρχές της ισότητας, της αποτελεσματικότητας και της οικονομίας. 18

19 2. Ο Θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α Βαθμού Kεφάλαιο 2 ο Ο ΘΕΜΟ ΣΗ ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ Α ΒΑΘΜΟΤ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΙΣΟΡΙΚΑ Η Σοπική Αυτοδιοίκηση, ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας, αποτελεί θεμελιώδη θεσμό του δημόσιου βίου των Ελλήνων, όπως αυτός κατοχυρώνεται από τις διατάξεις του άρθρου 102 του υντάγματος και του Ευρωπαϊκού Φάρτη Σοπικής Αυτονομίας που κυρώθηκε με το ν. 1850/1989 (ΥΕΚ 144Α ). Οι Δήμοι και οι Κοινότητες συγκροτούν τους Οργανισμούς του Πρώτου Βαθμού της Σοπικής Αυτοδιοίκησης (Αρθρ.1 Ν.3463/2006). Η Σοπική Αυτοδιοίκηση, ως η μικρότερη μονάδα διοίκησης αποτελεί τον πλησιέστερο προς τον πολίτη θεσμό. Σο σημερινό σύστημα διακυβέρνησης των δήμων και κοινοτήτων στην χώρα μας αποτελεί τον καρπό μιας μακράς ιστορικής πορείας, η οποία είχε μια φιλόδοξη και συστηματικά ολοκληρωμένη, σε μεγάλο βαθμό αφετηρία, με το νόμο ΔΝΖ/1912 του Ελ. Βενιζέλου, ο οποίος αποτέλεσε χαρακτηριστικό δείγμα της μεταρρυθμιστικής ορμής και ποιότητας του «αστικού εκσυγχρονισμού» στη χώρα μας. Η συνέχεια χαρακτηρίστηκε από παλινδρομήσεις και πολιτικές σκοπιμότητες που οδήγησαν στην εγκατάλειψη της δομο-λειτουργικής διαφοροποίησης του συστήματος και την παγίωση ενός «δημαρχο-κεντρικού» μοντέλου. Σο ζήτημα του συστήματος διακυβέρνησης, ακόμη και κατά την περίοδο των σχετικά πρόσφατων μεταρρυθμίσεων δεν αντιμετωπίστηκε συστηματικά και εξακολουθεί να αποτελεί, από πολλές πλευρές, ένα κρίσιμο έλλειμμα για την πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση στην χώρα μας (Ινστιτούτο Σοπικής Αυτοδιοίκησης, 2008). Η σημαντική τομή ως προς το καταστατικό πλαίσιο διακυβέρνησης των ΟΣΑ πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των αναγκαστικών συνενώσεων που επέβαλε το Πρόγραμμα «Ι. Καποδίστριας». Πράγματι, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 10 του ν. 2539/1996: «τους δήμους και τις κοινότητες, που συνιστώνται με τον παρόντα νόμο, η εδαφική περιφέρεια κάθε καταργούμενου ΟΣΑ και κάθε προσαρτώμενου συνοικισμού αποτελεί υποδιαίρεση της ενιαίας εδαφικής περιφέρειας του νέου δήμου ή κοινότητας και προσδιορίζεται με τον όρο «Δημοτικό ή Κοινοτικό Διαμέρισμα», το οποίο περιλαμβάνει και τον πληθυσμό του καταργηθέντος ΟΣΑ». Βασική επιδίωξη του «χεδίου Καποδίστριας» αποτελεί η δημιουργία ισχυρών Δήμων, οι οποίοι να έχουν ικανό δυναμικό πληθυσμού, δραστηριοτήτων και υποδομών ώστε να μπορούν να παρεμβαίνουν 19

20 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ουσιαστικά στην ανάπτυξη αλλά και να παρέχουν τις απαιτούμενες εξυπηρετήσεις στην περιοχή τους (Αγγελίδης, 2000). ήμερα, στα πλαίσια της διοικητικής αναδιάρθρωσης της χώρας και συνέχεια του προγράμματος «Ι. Καποδίστριας» αποτελεί το πρόγραμμα «Καλλικράτης», το οποίο προβλέπει τη δραστική μείωση του αριθμού των Οργανισμών Σοπικής Αυτοδιοίκησης, από που είναι σήμερα σε 350 έως 360. Φωροταξικά οι νέοι δήμοι, που θα προκύψουν από τον «Καλλικράτης», δεν θα ξεφεύγουν από τα όρια των υφιστάμενων νομών της χώρας, οι οποίοι θα αποτελούν και στο μέλλον διοικητικές μονάδες, ενώ θα ταυτίζονται με τα γεωγραφικά όρια των επαρχιών. τόχος, κατ' αρχάς, είναι να συσταθούν ισχυρές πρωτοβάθμιες αυτοδιοικήσεις, που θα κληθούν να σηκώσουν και το βάρος της μεταρρύθμισης. Σο κεντρικό κράτος, παρά τις έντονες προσπάθειες και την επιστράτευση πρωτοφανών πόρων και μέσων, αδυνατεί να ανταποκριθεί στη ζήτηση για ποιοτικές και επαρκείς κοινωνικές υπηρεσίες, για εξομάλυνση των σχέσεων διοίκησης-πολίτη, για κάλυψη των αναγκών πολιτικής προστασίας. Η αυτοδιοίκηση, δημοκρατικός θεσμός που βρίσκεται κοντά στον πολίτη και τις ανάγκες του, παρά τις εμφανείς δυσλειτουργίες, αποτελεί τον φορέα που έχει ήδη αποδείξει ότι μπορεί να ανταποκριθεί καλύτερα και ταχύτερα στις προσδοκίες της κοινωνίας μας (λ.χ. συντήρηση σχολικών κτιρίων, προστασία της παιδικής ηλικίας και των ηλικιωμένων, αξιοποίηση κοινωφελών χώρων και κτιρίων κ.ά.). Προκειμένου να αναβαθμιστεί η αυτοδιοίκηση, θα πρέπει να εξοπλιστεί με τους απαιτούμενους πόρους και αρμοδιότητες. ημαντικές ανακατατάξεις σε όλους τους Νομούς της χώρας, ακόμη και στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη φέρνει η μελέτη για τη χάραξη των γεωγραφικών ορίων των νέων ΟΣΑ. ύμφωνα με την Έκθεση του Ινστιτούτου Σοπικής Αυτοδιοίκησης, του 2008 (Ινστιτούτο Σοπικής Αυτοδιοίκησης, 2008), για τη Δημιουργία των νέων Πρωτοβαθμίων ΟΣΑ, οι κατηγορίες των νέων δήμων/κοινοτήτων που μπορούν να συγκροτηθούν είναι: Κοινότητες-νησιά με λιγότερους από κατοίκους Φειμάζουσες Κοινότητες Δήμος ή Κοινότητα διάσπαρτων οικισμών χωρίς διαμορφωμένο αστικό ή ημιαστικό κέντρο Δήμος-νησί ή πολυνησία Δήμος-μεγάλο νησί ή πολυνησία (άνω των κατοίκων) Δήμος-ενότητα οικισμών με διαμορφωμένο ή αναδυόμενο κέντρο Αστικός Δήμος Δήμος πολεοδομικού συγκροτήματος Μεγάλος Δήμος (άνω των ) πολεοδομικού συγκροτήματος 20

21 2. Ο Θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α Βαθμού 2.2 ΑΡΜΟΔΙΟΣΗΣΕ ΟΣΑ Η Σοπική Αυτοδιοίκηση έχει αρμοδιότητες σύνταξης αναπτυξιακών προγραμμάτων και σχεδίων στο χώρο ευθύνης της και εφαρμογής του αναπτυξιακού σχεδιασμού. Οι αρμοδιότητες και η άσκηση αρμοδιοτήτων των Δήμων και Κοινοτήτων καθορίζονται από το Άρθρα του Ν.3463/2006. υγκεκριμένα μεταξύ των άλλων στις αρμοδιότητες αυτές συμπεριλαμβάνονται και η ίδρυση και η λειτουργία παιδικών, βρεφικών, βρεφονηπιακών σταθμών και νηπιαγωγείων, κέντρων ψυχαγωγίας και αναψυχής ηλικιωμένων, βρεφοκομείων, ορφανοτροφείων, Κ.Α.Π.Η, και κέντρων υποστήριξης και αποκατάστασης ατόμων με ειδικές ανάγκες και η μελέτη και εφαρμογή κοινωνικών προγραμμάτων, η ίδρυση, κατασκευή και λειτουργία πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, σχολών διδασκαλίας μουσικής, χορού, ζωγραφικής και κέντρων επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς και η μελέτη και εφαρμογή πολιτιστικών προγραμμάτων, η μελέτη, διαχείριση και εκτέλεση προγραμμάτων οικιστικής και πολεοδομικής ανάπτυξης, η ίδρυση και λειτουργία πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, όπως βιβλιοθήκες, μουσεία, πινακοθήκες, φιλαρμονικές, θέατρα κ.λ.π., και η κατασκευή, επισκευή και συντήρηση σχολικών κτιρίων. ε οργανωτικό επίπεδο, ο σχεδιασμός (planning) θα πρέπει να είναι ενσωματωμένος στη Δημόσια διοίκηση (π.χ. Νομαρχίες, ΟΣΑ, κ.λπ.) με κατάλληλους εσωτερικούς μηχανισμούς συμμετοχικής εκπόνησης σχεδίων. Πρέπει να υπάρχουν επομένως κάποια συλλογικά όργανα που να ασχολούνται με το σχεδιασμό και τη Λήψη των Αποφάσεων (Ε.Ε.Σ.Α.Α., 2007). Ένα συλλογικό όργανο με επιτελικό ρόλο, θα πρέπει προφανώς να αναλάβει και αρμοδιότητες που αφορούν τον δημοτικό προγραμματισμόσχεδιασμό, όπως λ.χ. αρμοδιότητες σχετικές με την παρακολούθηση της υλοποίησης του επιχειρησιακού προγράμματος. Σο επιχειρησιακό πρόγραμμα κατά κύριο λόγο θα προσδιορίζει τις νέες δραστηριότητες που θα πρέπει να εκτελέσει ο Δήμος στο πλαίσιο των θεσμοθετημένων αρμοδιοτήτων του, με απώτερους σκοπούς : α) την προστασία και αναβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της περιοχής του και β) τη βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας των κατοίκων της περιοχής του Η προστασία και αναβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος συνεπάγεται την ενεργοποίηση του Δήμου στους τομείς : 21

22 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων - Σης προστασίας και της αειφόρου διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος - Σης βελτίωσης του οικιστικού περιβάλλοντος - Σων τεχνικών υποδομών και των δικτύων εξυπηρέτησης Η δραστηριοποίηση των ΟΣΑ στους προηγούμενους τομείς γίνεται κυρίως μέσω της κατασκευής τεχνικών έργων, της παροχής υπηρεσιών συντήρησης των τεχνικών υποδομών και της θέσπισης κανονιστικών όρων και ρυθμίσεων. Οι αποδέκτες των δράσεων αυτών είναι οι διάφορες γεωγραφικές ενότητες του ΟΣΑ (Δημοτικά ή τοπικά διαμερίσματα, συνοικίες ή γειτονιές). Η βελτίωση της ευημερίας των κατοίκων συνεπάγεται την παροχή υπηρεσιών στους τομείς: - Κοινωνικής πολιτικής - Παιδείας / Πολιτισμού / Αθλητισμού - Οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης Οι αποδέκτες των δράσεων αυτών είναι οι διάφορες κοινωνικοοικονομικές ομάδες των κατοίκων της περιοχής του ΟΣΑ (πχ νέοι, παιδιά, ηλικιωμένοι, αγρότες, άνεργοι κ.λ.π.). 2.3 Η ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΣΑ ΣΟΠΙΚΑ ΔΗΜΟΙΑ ΑΓΑΘΑ-ΕΞΤΠΗΡΕΣΗΕΙ Η κοινωνική δράση των Ο.Σ.Α. και η προστασία και ανάδειξη των ιδιαίτερων τοπικών πολιτιστικών αγαθών αντικατοπτρίζουν τον ιδιαίτερο ρόλο που έχουν αναλάβει οι τοπικές αρχές για την ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία των τοπικών κοινωνιών. το πλαίσιο αυτό, κρίνεται αναγκαία η διασφάλιση των απαραίτητων χρηματοδοτήσεων της Δημοτικής Αρχής για έργα, μελέτες και ενέργειες που αφορούν υποδομές, υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής προστασίας, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και προγράμματα νέας γενιάς. Η συνεργασία των καθέτων και οριζοντίων επιπέδων πρέπει να γίνεται πριν από τη λήψη των αποφάσεων και όχι μετά. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη η οργάνωση συστηματικής διαβούλευσης μεταξύ των διαφόρων επιπέδων. Η πραγματοποίηση αυτού, προϋποθέτει κατά αρχήν πολιτική θέληση της Δημοτικής Αρχής ή θεσμική κατοχύρωση. Κατά δεύτερον, πρέπει να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στην πληροφορία, το σημαντικό αυτό στοιχείο για τη λήψη μιας απόφασης. τη συνέχεια πρέπει να ενδυναμωθεί ο ίδιος ο θεσμός του δήμου, ώστε να μπορεί να κάνει χρήση των νέων δυνατοτήτων που του προσφέρονται, ιδιαίτερα στο πλαίσιο του προγράμματος «Χηφιακός Δήμος». 22

23 2. Ο Θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α Βαθμού Η δημιουργία μηχανισμών διαβούλευσης αποσκοπεί κυρίως στο να γίνεται σαφές στον πολίτη ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζονται στην πράξη οι δημοτικές αποφάσεις και να περιορίζεται ο κίνδυνος αποτυχίας μιας δημοτικής πολιτικής, εφόσον θα επιτυγχάνεται καλύτερη εκτίμηση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων κατά το σχεδιασμό της (Ινστιτούτο Σοπικής Αυτοδιοίκησης, 2008). Σα Σοπικά Αγαθά-Εξυπηρετήσεις που παρέχονται από μία Δημοτική Αρχή αποτελούν ένα αποφασιστικό εργαλείο για να επιτύχει τους σκοπούς που επιδιώκει και που αφορούν: Σην αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων και πολιτών, Ση μεγιστοποίηση της ευημερίας των κατοίκων, χωρίς να υπολογισθούν οι επιδράσεις από μετανάστευση ή παλλινόστηση, Σην απόφαση με ψηφοφορία για τη δημοσιονομική πολιτική σε ένα περιβάλλον όπου οι χρήστες εμφανίζονται ιδιαίτερα κινητικοί και Ση μεγιστοποίηση των αξιών ιδιοκτησίας, όπου επίσης οι καταναλωτές είναι κινητικοί. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω αλλά και τη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα γίνεται φανερό πόσο επιτακτική είναι η δημιουργία ενός εργαλείου λήψης αναπτυξιακών και κοινωνικών αποφάσεων, το οποίο θα απευθύνεται σε όσους εμπλέκονται στη διαδικασία Λήψης Αποφάσεων στους Ο.Σ.Α. κοπός της κάθε Δημοτικής Αρχής, μέσα στα πλαίσια της αρμοδιότητάς της, πρέπει να είναι η παροχή των Δημόσιων Αγαθών και Τπηρεσιών στους δημότες με βάση τις αρχές της αμεσότητας, της ισότητας και της αποτελεσματικότητας. Σο σχέδιο «Καλλικράτης», προϋποθέτει για τους νέους Δήμους που θα δημιουργηθούν, νέα δομή διοίκησης και νέα ποιότητα λειτουργιών, με συγκροτημένο προγραμματικό επιτελείο για την αποτελεσματικότερη ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών στις τοπικές κοινωνίες. Μοναδική προϋπόθεση, λοιπόν, για να ασκήσουν οι νέοι ΟΣΑ τις νέες αρμοδιότητες είναι πρώτα απ όλα οι πόροι, η υποδομή και το επαρκές ανθρώπινο δυναμικό. 23

24 3. Δημόσια Αγαθά- Εξυπηρετήσεις Kεφάλαιο 3 ο ΔΗΜΟΙΑ ΑΓΑΘΑ- ΕΞΤΠΗΡΕΣΗΕΙ Η κεντρική λειτουργία του Δημοτικού Εργαλείου Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων είναι η αξιολόγηση της εξυπηρέτησης από την υφιστάμενη θέση Δημοσίων Αγαθών και η εύρεση της βέλτιστης θέσης για την εγκατάστασή τους. το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται συνοπτικά η θεωρία των Δημοσίων Αγαθών και οι αρχές που διέπουν τη χωροθέτησή τους. Περιγράφεται η διαδικασία αναζήτησης θέσεων εγκατάστασης μέσα σε δίκτυα εξυπηρέτησης γνωστή ως «πρόβλημα χωροθετήσεων κατανομών», καθώς και τα μοντέλα-υποδείγματα που χρησιμοποιούνται για την επίλυση του προβλήματος. 3.1 ΟΡΙΜΟΙ-ΙΔΙΟΣΗΣΕ Σα Δημόσια Αγαθά τυπικά διοικούνται από την Κεντρική Εξουσία ή τις Σοπικές Αρχές με σκοπό να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών. Γενικά η ελεύθερη αγορά είναι απρόθυμη ή ανίκανη να καλύπτει τις ανάγκες σε όλο το φάσμα της κοινωνίας. ύμφωνα με τον Μassam (1993), ο Hall ισχυρίζεται ότι «τα Δημόσια Αγαθά είναι όλα εκείνα τα αγαθά για τα οποία ο Δημόσιος τομέας μπορεί να πληρώσει και για τα οποία ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει κίνητρο να παρέχει». Ο αρχικός ορισμός του Samuelson, 1955 καθορίζει το Δημόσιο Αγαθό ως ένα αγαθό το οποίo δεν εξαντλείται παρόλη την κατανάλωσή του (Lea, 1979). Ακολουθώντας την ερμηνεία αυτή οι Bigman και Revelle (1974) καθόρισαν τα Δημόσια Αγαθά σαν τα αγαθά που ο κάθε πολίτης μπορεί να καταναλώσει την συνολική ποσότητά τους, χωρίς το γεγονός αυτό να περιορίζει την κατανάλωσή τους από τους άλλους πολίτες. Για τον ορισμό αυτό εξυπακούεται ότι το Δημόσιο Αγαθό είναι «εξίσου διαθέσιμο» σε όλους τους πολίτες. Η βιβλιογραφία αναγνωρίζει τρεις ιδιότητες των Δημοσίων Αγαθών (ιδηρόπουλος, 1990). Ση μη διαιρετότητα. Σα Δημόσια Αγαθά κατανέμονται αδιαίρετα σε όλη την κοινωνία έξω από το πλαίσιο του μηχανισμού της αγοράς. 24

25 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σον μη αποκλεισμό. Θεωρείται ότι το αγαθό είναι τέτοιο ώστε ο αποκλεισμός των μελλοντικών χρηστών να είναι αδύνατος. Αν ένα αγαθό δεν έχει αποκλειστική χρήση τότε αυτομάτως γίνεται διαθέσιμο σε όλους τους χρήστες. Κάθε μέλος της κοινωνίας έχει πρόσβαση στο αγαθό ανεξάρτητα από τη χρησιμότητα που του αποδίδει και τη διάθεση να το αποκτήσει. Σο πρόβλημα της ελεύθερης πρόσβασης (Free Riding) είναι το άμεσο αποτέλεσμα του μη αποκλεισμού. Σην απόρριψη. Θεωρητικά οι χρήστες όχι μόνο μπορούν αλλά και πρέπει να καταναλώνουν το Δημόσιο αγαθό στο σύνολό του. Η επίδραση των παραπάνω ιδιοτήτων στα Δημόσια Αγαθά, είναι ότι οι χρήστες καταναλώνουν την ίδια ποσότητα αγαθού και η ίδια ποσότητα αγαθού εισάγεται σε όλους τους μηχανισμούς κοινής ωφέλειας. Σα Δημόσια Αγαθά έχουν χωρικό χαρακτήρα. Δηλαδή πολλά από αυτά μπορεί να θεωρηθούν ότι είναι «μετακίνηση προς αυτά» με την έννοια ότι οι καταναλωτές πρέπει να μετακινούνται, προκειμένου να τα καταναλώσουν. την κατηγορία αυτή ανήκουν οι βιβλιοθήκες, τα σχολεία, τα νοσοκομεία σε αντίθεση με εκείνα τα αγαθά, τα οποία παραδίδονται στο χρήστη, όπως η εξυπηρέτηση από τα ασθενοφόρα, τα πυροσβεστικά οχήματα, τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης κ.λ.π. Όταν οι χρήστες μετακινούνται προκειμένου να καταναλώσουν, αντιμετωπίζουν ένα κόστος στην κατανάλωση το οποίο τις περισσότερες φορές δεν σχετίζεται με το Δημόσιο αγαθό. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο κάθε ένας από τους χρήστες βρίσκεται σε διαφορετικό τόπο εγκατάστασης σε σχέση με το Δημόσιο αγαθό τότε είναι απόλυτο φυσιολογικό ότι η άνιση κατανάλωση χαρακτηρίζει ένα σύστημα στο οποίο όλα τα αγαθά έχουν τις ίδιες λειτουργίες. Παρομοίως, η περίπτωση όπου το αγαθό που παραδίνεται στο χρήστη (π.χ. προστασία από πυρκαγιά) είναι κατανεμημένο ανισομερώς τότε αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα ανισομερή αποτελέσματα στην κατανάλωση. Από την μία πλευρά δηλαδή υπάρχει η θεωρία των Δημοσίων Αγαθών και από την άλλη έχουμε την θεωρία της πραγματικότητας της οικονομίας του Δημοσίου χώρου στην οποία λίγα ενδεχομένως αγαθά είναι ισομερώς διαθέσιμα. Σα Αγαθά αναφορικά με τη σχέση τους με τους πολίτες κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες (Μητρόπουλος, 2007): Eπιθυμητά, όπου οι ενδιαφερόμενοι καταβάλουν προσπάθεια να τα «τραβήξουν» κοντά τους, όπως ένα πάρκο ή ένας σταθμός του μετρό. 25

26 3. Δημόσια Αγαθά- Εξυπηρετήσεις Ανεπιθύμητα, όπου οι πολίτες ασκούν πιέσεις για την όσο το δυνατόν απομάκρυνσή τους, όπως ένας χώρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων. Μερικώς επιθυμητά και μερικώς ανεπιθύμητα είναι αυτά, που θεωρούνται χρήσιμα αλλά επιφέρουν ενόχληση όταν βρίσκονται πολύ κοντά σε κατοικίες, όπως ένα νοσοκομείο, αεροδρόμιο. Αδιάφορα Αγαθά είναι αυτά, για τα οποία δεν ασκείται καμία πίεση από τους πολίτες ΔΙΑΥΟΡΕ ΔΗΜΟΙΨΝ-ΙΔΙΨΣΙΚΨΝ ΑΓΑΘΨΝ Τπάρχουν αρκετές διαφορές ανάμεσα στα Δημόσια και στα ιδιωτικά αγαθά ως προς τον τρόπο απόκτησής του, τη λογική με την οποία χωροθετούνται και τις χρήσεις τους. Πιο συγκεκριμένα: Σα ιδιωτικά αγαθά Κατανέμονται στα μέλη της κοινωνίας μέσω εκούσιων ανταλλαγών στο πλαίσιο του μηχανισμού της αγοράς. Κάθε μέλος της κοινωνίας αποφασίζει αν θα αποκτήσει το αγαθό ανάλογα με τη χρησιμότητα και την τιμή του. Σο ιδιωτικό αγαθό ανήκει στον ιδιοκτήτη του και εκείνος αποφασίζει για τον τρόπο χρήσης του. Κανένας άλλος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτό το αγαθό χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη ή χωρίς να πληρώσει αντίτιμο σ αυτόν. Σα Δημόσια αγαθά Κατανέμονται αδιαίρετα σε όλη την κοινωνία έξω από το πλαίσιο του μηχανισμού της αγοράς. Κάθε μέλος της κοινωνίας έχει πρόσβαση στο αγαθό ανεξάρτητα από τη χρησιμότητα που του αποδίδει και τη διάθεσή του να το αποκτήσει. Ο χρήστης του δημόσιου αγαθού δεν πληρώνει αντίτιμο για το όφελος που απολαμβάνει. Δεν υπάρχουν δικαιώματα ιδιοκτησίας για τα Δημόσια Αγαθά. Αυτό συνεπάγεται ότι όλοι έχουν ελεύθερη πρόσβαση (Free Riding), ενώ δεν υπάρχουν κανόνες για τη χρήση τους. Κανένας δεν έχει κίνητρο να περιορίσει ή να κάνει πιο σωστή χρήση τους. Κανένας δεν έχει δικαίωμα να επιβάλλει κανόνες χρήσης εκτός από την πολιτεία. 26

27 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 3.2 ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ ΣΨΝ ΔΗΜΟΙΨΝ ΑΓΑΘΨΝ Η εγκατάσταση των Δημοσίων Αγαθών είναι στενά συνδεδεµένη µε την έννοια της κεντρικότητας, καθώς και η ίδια η εγκατάστασή τους δηµιουργεί κεντρικότητα (centrality). Ιδιαίτερα για ορισµένες κατηγορίες Αγαθών, αυτή πραγματοποιείται υποχρεωτικά σε κεντρικές θέσεις. υγκεκριµένα, η κεντρικότητα ορίζεται σαν το πλεόνασµα της σπουδαιότητας ενός τόπου ή η ικανότητα ενός τόπου για παροχή αγαθών και υπηρεσιών παραπάνω από τις ανάγκες των κατοίκων του. Μ αυτόν τον τρόπο η εγκατάσταση των Δημοσίων Εξυπηρετήσεων σαν φαινόµενο κεντρικών θέσεων παίζει ένα σηµαντικότατο ρόλο όχι απλά στην εξυπηρέτηση κάποιων κοινωνικοοικονοµικών αναγκών σε κάποιο πληθυσµιακόχωρικό επίπεδο, αλλά παράλληλα τα σηµεία εγκατάστασης γίνονται εστιακά σηµεία ανάπτυξης για τις περιοχές εγκατάστασης και πηγές διάχυσης της ανάπτυξης στο xώρο επιρροής τους (ιδηρόπουλος, 1990). Η μελέτη της χωροθέτησης των υπηρεσιών έχει μεγάλη σημασία γιατί συνδέεται στενά με τις σχέσεις κέντρου ζώνης επιρροής, την ιεράρχηση και δικτύωση των κέντρων κ.λ.π. (Αγγελίδης, 2000). Η μελέτη στηρίζεται σε τρεις έννοιες: Η έννοια του κέντρου, το σημείο που παρέχεται η υπηρεσία. Η έννοια της ζώνης επιρροής, που καθορίζει τη θέση των χρηστών. Οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο, που μεταφράζονται με ροές. τον Δημόσιο Σομέα, οι αποφάσεις για την εγκατάσταση των Δημοσίων Αγαθών είναι πολιτικές ή αποφάσεις Δημοσίων δαπανών και στηρίζονται σε κοινωνικά κριτήρια, που σαν στόχο έχουν τη μεγιστοποίηση του κοινωνικού κέρδους (Sycara, 1981). Πρέπει να τονιστεί, ότι οι αποφάσεις εγκατάστασης για τα Δημόσια Αγαθά είναι διαφορετικές από εκείνες που αφορούν τα ιδιωτικά, καθώς οι αποφάσεις για τα πρώτα βασίζονται στο Δημόσιο συμφέρον, ενώ για την δεύτερη περίπτωση στηρίζονται αποκλειστικά και µόνο στο ιδιωτικό κέρδος. Η θεωρία για την εγκατάσταση των ιδιωτικών αγαθών βασίζεται στην ατομική επιλογή, που μεγιστοποιεί το κέρδος ή τη χρησιμότητα. Όλες οι προσπάθειες που γίνονται για την άριστη εγκατάσταση των Δημοσίων Αγαθών θεωρούν σαν αναγκαία προϋπόθεση ότι όλοι οι ιδιώτες έχουν ιδανικές προτιμήσεις. Όσο όμως διαφοροποιούνται οι ατoμικές προτιμήσεις, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, τόσο μεγαλώνει το πρόβλημα έρευνας μιας μoναδικής προσέγγισης για τη διάταξη των διευκολύνσεων. Η βέλτιστη εγκατάσταση των Δημοσίων Αγαθών προϋποθέτει την παράλληλη λειτουργία ενός κριτηρίου κανονιστικού-τεχνοκρατικού και ενός άλλου που στηρίζεται στην έκφραση της πλειoψηφίας των πολιτών. 27

28 3. Δημόσια Αγαθά- Εξυπηρετήσεις Οι αρχές που χαρακτηρίζουν την χωροθέτηση των Δημοσίων Αγαθών είναι: η αποτελεσματικότητα, η ισότητα και η αποδοτικότητα Η αποδοτικότητα είναι η αναλογία των εκροών της εξυπηρέτησης προς τις εισροές. Οι εισροές είναι εύκολο να καθοριστούν και μετριούνται σε χρήμα ή σε εργατικό δυναμικό. Εν αντιθέσει, οι εκροές των Δημοσίων Αγαθών είναι δύσκολο να καθοριστούν και να μετρηθούν. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της διαδικασίας εγκατάστασης Δημοσίων Αγαθών είναι η επισήμανση της σύγκρουσης μεταξύ ισότητας και αποτελεσματικότητας. Όσο η ισότητα είναι μεγαλύτερη και η αποτελεσματικότητα μικρότερη τότε το σύστημα, όπου αναφέρονται, περιλαμβάνει κέντρα «κλειστού χώρου». Αν η σχέση τους είναι αντίστροφη τότε το σύστημα περιλαμβάνει κέντρα «ευρέoς χώρου» (Rushton and McLaferty, 1981). Η αρχή της ισότητας αποτελεί αποκλειστικό γνώρισμα των Δημοσίων Αγαθών (Savas, 1979). Η ισότητα μπορεί να αναφέρεται σε ισότητα πληρωμών, ισότητα εκροών, ισότητα εισροών και ισότητα στην ικανοποίηση της ζήτησης. Εξάλλου, ενώ η ισότητα συνδέεται με την επίτευξη υψηλότερων κοινωνικών προτύπων, η χωρική αποτελεσματικότητα της εγκατάστασης των Δημοσίων Εξυπηρετήσεων συνδέεται με την αναπτυξιακή διαδικασία, ιδιαίτερα την περιφερειακή ανάπτυξη. Με άλλα λόγια συνδέεται με τη γεωγραφική προσιτότητα προς υπηρεσίες που σε μεγάλες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου ή καθυστερημένες περιοχές του ανεπτυγμένου, εμφανίζεται ιδιαίτερα φτωχή (ιδηρόπουλος, 1990). Φωρική αποτελεσματικότητα σημαίνει προσιτότητα ή κατανομή του κόστους, που συνεπάγεται μια δεδομένη εγκατάσταση υπηρεσιών σε σχέση με το κόστος για μια εναλλακτική εγκατάσταση και εξαρτάται από την φύση των σκοπών χωροθέτησης των εξυπηρετήσεων. Η χωρική κατανομή των Δημοσίων Αγαθών και των τόπων εγκατάστασής τους αντιμετωπίζεται σαν πρόβλημα προσιτότητας, που προσδιορίζει τα άριστα σημεία εγκατάστασης στο χώρο, το άριστο μέγεθος των διευκολύνσεων, τον άριστο αριθμό των πολιτών που εξυπηρετούνται και τον άριστο χώρο επιρροής τους. 28

29 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 3.3 Η XΨΡΟΘΕΣΗΗ ΚΑΙ ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΣΨΝ ΔΗΜΟΙΨΝ ΑΓΑΘΨΝ Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σημερινής κοινωνίας είναι η χωροθέτηση κέντρων παροχής υπηρεσιών (location facilities centers location facilities services) σε δεδομένο χωρικό σύστημα, με όσο το δυνατόν αντικειμενικά κριτήρια, ώστε να «καλύπτεται» με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η ζήτηση. Ένα γενικό παράδειγμα χωροθέτησης είναι το εξής: ένα ή περισσότερα κέντρα παροχής υπηρεσιών («εξυπηρέτες»- «servers») εξυπηρετούν ένα σύνολο «σημείων ζήτησης» (demand centers), «πελάτες» (customers), και ο αντικειμενικός σκοπός είναι να χωροθετηθούν (location) κατά τέτοιο τρόπο τα κέντρα παροχής υπηρεσιών και να γίνει η κατανομή (allocation) των σημείων ζήτησης προς τα κέντρα αυτά, ώστε να αριστοποιείτε μια αντικειμενική συνάρτηση εξαρτώμενη έμμεσα ή άμεσα από το χώρο (ατρατζέμη, 1991). Η παραπάνω διαδικασία αναζήτησης θέσεων εγκατάστασης μέσα σε δίκτυα εξυπηρέτησης είναι γνωστή ως πρόβλημα χωροθέτησης κατανομής. Σα προβλήματα χωροθέτησης κατανομής έχουν μελετηθεί από τότε που ο Weber (1929) έθεσε το πρώτο πρόβλημα χωροθέτησης στις αρχές του 20ου αιώνα. Αυτό το πρόβλημα έγινε γνωστό ως το πρόβλημα Weber και μπορεί να διατυπωθεί «Να δοθεί ένα σύνολο από χρήστες μιας υπηρεσίας, που οι θέσεις τους είναι γνωστές στο χώρο, να βρεθεί η θέση αυτής της υπηρεσίας, γι αυτούς τους χρήστες έτσι ώστε το συνολικό κόστος προσιτότητας να είναι το ελάχιστο δυνατό». (Λαφαζάνη, 1993; Owen, 1998; Suomalainen, 2006). Μια από τις ιδιότητες που χαρακτηρίζει τα προβλήματα χωροθέτησηςκατανομής είναι ο αριθμός των νέων εξυπηρετήσεων που θα εγκατασταθούν σε μία περιοχή. Η πιο απλή περίπτωση είναι το πρόβλημα της εγκατάστασης μίας εξυπηρέτησης. Η γενικότερη περίπτωση, στην οποία ο στόχος είναι η ταυτόχρονη εγκατάσταση περισσοτέρων από μίας εξυπηρετήσεων, ονομάζεται πρόβλημα πολλαπλών εξυπηρετήσεων. Ο αριθμός των εξυπηρετήσεων που θα εγκατασταθούν μπορεί να προκαθοριστεί ή να αποφασιστεί κατά τη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσης. την περίπτωση αυτή, μπορεί να υπάρχουν περιορισμοί στον αριθμό των εξυπηρετήσεων που θα εγκατασταθούν. Η κατάσταση αυτή μπορεί να εμπεριέχει μια ανταλλαγή μεταξύ, της βελτιωμένης κάλυψης πελατών και των αυξανόμενων δαπανών, για τη λειτουργία ενός μεγαλύτερου αριθμού εγκαταστάσεων. Επίσης, η διαδικασία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει και την πιθανότητα να καταργηθούν κάποιες υπάρχουσες θέσεις εγκατάστασης ή να αλλάξει το είδος της εξυπηρέτησης. Ένα άλλο καθοριστικό στοιχείο των προβλημάτων χωροθέτησης είναι o φυσικός χώρος, ή διαφορετικά, οι θέσεις όπου εγκαθίστανται οι εξυπηρετήσεις. Αναφορικά, με την περιοχή στην οποία θα γίνει η εγκατάσταση τα προβλήματα αυτά ταξινομούνται σε: 29

30 3. Δημόσια Αγαθά- Εξυπηρετήσεις συνεχή και διακριτά τα συνεχή, το σύνολο των δυνατών θέσεων για τη χωροθέτηση των εξυπηρετήσεων ορίζεται από τη συνέχεια όλων των σημείων ενός επιπέδου (Λαφαζάνη, 1993). Πολλές φορές αναφέρονται και σαν προβλήματα δημιουργίας θέσεων, καθώς ευθύνονται για τη δημιουργία κατάλληλων θέσεων για την εγκατάσταση της εξυπηρέτησης. τα προβλήματα αυτά η ζήτηση μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του χώρου. τα διακριτά, η εφικτή περιοχή είναι ένας περιορισμένος αριθμός εναλλακτικών λύσεων. Σα προβλήματα αυτά αναφέρονται και σαν προβλήματα επιλογής θέσης, καθώς εκ των προτέρων υπάρχει η γνώση για τις υποψήφιες θέσεις (Scaparra and Scutella, 2001) και ο λήπτης των αποφάσεων πρέπει να καθορίσει έναν περιορισμένο αριθμό πιθανών θέσεων για την εγκατάσταση των εξυπηρετήσεων. την κατηγορία αυτή ανήκουν και τα περισσότερα πραγματικά προβλήματα, καθώς τις περισσότερες φορές η επιλογή της θέσης εγκατάστασης της εξυπηρέτησης γίνεται ανάμεσα σε συγκεκριμένες θέσεις, εξαιτίας οικονομικών, τεχνικών, φυσικών περιορισμών και εμποδίων στο χώρο (Μητρόπουλος, 2007). Επομένως, αυτός είναι ο φυσικότερος τρόπος να εξεταστούν τα προβλήματα στα οποία η διαθέσιμη γη είναι περιορισμένη και νέες εξυπηρετήσεις μπορούν να εγκατασταθούν σε προκαθορισμένα σημεία στην υπό εξέταση περιοχή. Η περιοχή χωροθέτησης μπορεί να είναι ένα δίκτυο. τα προβλήματα αυτά οι κόμβοι ή τα σημεία κατά μήκος μιας πλευράς ενός δοσμένου γραφήματος είναι οι πιθανές θέσεις χωροθέτησης. Ψστόσο, αυτό είναι ένα κοινό πρόβλημα στη πρακτική της χωροθέτησης εγκαταστάσεων διότι, οι περισσότερες από αυτές εξαρτώνται άμεσα από την ύπαρξη κάποιου δικτύου (μεταφοράς, παροχής ενέργειας). Σα προβλήματα που εντοπίζονται επάνω στο δίκτυο μπορεί να είναι συνεχή ή διακριτά και αυτό εξαρτάται εάν οι σύνδεσμοι του δικτύου μπορούν να θεωρηθούν σαν ένα συνεχές σύνολο υποψήφιων θέσεων ή εάν μόνο οι κόμβοι είναι επιλέξιμοι για την τοποθέτηση των νέων εξυπηρετήσεων. Παραδείγματα της χρήσης του δικτύου στα προβλήματα χωροθέτησης-κατανομής είναι η τοποθέτηση μονάδων υγειονομικής περίθαλψης προκειμένου να εγγυηθούν την κάλυψη των αναγκών, η χωροθέτηση δημόσιων σχολείων (Mοller-Jensen, 1997) κ.λ.π. Είδος κέντρου παροχής υπηρεσιών Αναφορικά με τα κέντρα παροχής υπηρεσιών αυτά διακρίνονται σε: ταθερά, όταν είναι τοποθετημένα σταθερά (το καθένα) σε ένα σημείο του χώρου και η υπηρεσία προσφέρεται στη θέση εγκατάστασής τους, Κινούμενα, όταν η υπηρεσία προσφέρεται στις θέσεις όπου υπάρχει ζήτηση (Λαφαζάνη, 1993). 30

31 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Η χωρική αυτή διαφοροποίηση, ενώ βοηθάει σημαντικά στην επίλυση χωροθετικών προβλημάτων, τελικά μπορεί να μην αλλοιώσει το αρχικό πρόβλημα. Όπως για παράδειγμα, η ζήτηση μπορεί να εκφραστεί με τον αριθμό των επισκέψεων, είτε στα κέντρα προσφοράς της εξυπηρέτησης, είτε στα κέντρα ζήτησης. Ενώ το κόστος μπορεί να είναι το συνολικό κόστος προσιτότητας (για σταθερά κέντρα) ή το συνολικό κόστος εξυπηρέτησης (για κινούμενα κέντρα) (ατρατζέμη, 1991). 3.4 ΣΑ ΜΟΝΣΕΛΑ ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ- ΚΑΣΑΝΟΜΗ Σα μοντέλα που αναπτύχθηκαν για να επιλύσουν τα προβλήματα χωροθέτησης κατανομών, είναι γνωστά ως «μοντέλα χωροθετήσεων κατανομών» (location-allocation models). Ψς μοντέλα χωροθετήσεων κατανομών αναφέρονται τα κριτήρια με τον καθορισμό των οποίων θα βελτιστοποιηθεί η χωρική οργάνωση των συστημάτων παροχής υπηρεσιών σε μία περιοχή (Λαφαζάνη, 1993). Σα κριτήρια αυτά αποτελούν το πιο σημαντικό σημείο της επίλυσης των προβλημάτων χωροθέτησης (Rahman and Smith, 2000) και εντάσσονται σε μια συνάρτηση, η οποία ονομάζεται αντικειμενική συνάρτηση (objective function), μέσω της οποίας περιγράφονται ακριβέστερα οι στόχοι του κάθε προβλήματος. Σα μοντέλα αυτά κατατάσσονται σε κατηγορίες, ανάλογα με την μορφή που έχει η προς βελτιστοποίηση αντικειμενική συνάρτηση και ανάλογα σε ποιο «χώρο» αναφέρεται το κάθε πρόβλημα (Δημόσιο ή ιδιωτικό). Σα μοντέλα χωροθέτησης-κατανομής υλοποιούνται σαν μαθηματικά προγράμματα τα οποία αποτελούνται από δύο μέρη: την αντικειμενική συνάρτηση, η οποία προσδιορίζει την λειτουργική σχέση που θα πρέπει να βελτιστοποιηθεί και μία σειρά από περιορισμούς που αναφέρονται στη διαδικασία κατανομής των κόμβων ζήτησης και στα λειτουργικά χαρακτηριστικά των προτεινόμενων λύσεων (Υώτης, url.21). Σα σημαντικότερα από αυτά είναι: το μοντέλο P-Κέντρα (P-centers), το μοντέλο Ρ-Διάμεσος (Ρ-Median), το μοντέλο υνόλου Κάλυψης (Set Covering) και το μοντέλο Μέγιστης Κάλυψης (Maximal Covering) (βλ.παράρτημα). Σα μοντέλα αυτά αναφέρονται σε προβλήματα του διακριτού χώρου και προσπαθούν να δώσουν απάντηση στα παρακάτω ερωτήματα: α) Ποιος είναι ο βέλτιστος αριθμός κέντρων παροχής υπηρεσιών που πρέπει να χωροθετηθούν; β) Ποια πρέπει να είναι η περιοχή εξυπηρέτησης για καθένα από αυτά τα κέντρα (δηλαδή, ποια σημεία ζήτησης πρέπει να εξυπηρετεί κάθε κέντρο παροχής υπηρεσιών); Πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη ότι τα μοντέλα αυτά μπορεί να παρέχουν μαθηματικά ορθές λύσεις οι οποίες όμως δεν είναι εφαρμόσιμες στην 31

32 3. Δημόσια Αγαθά- Εξυπηρετήσεις πράξη. Για το λόγο αυτό, κάθε φορά που θα προκύπτει μία λύση πρέπει να αξιολογείται σε συνδυασμό με την χρήση κάποιων άλλων παραμέτρων. Οι λύσεις στα προβλήματα χωροθετήσεων-κατανομών είναι γεωγραφικής φύσεως και μπορούν να οπτικοποιηθούν με τη χρήση των υστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών(GIS). Σα μοντέλα χωροθετήσεων- κατανομών πολύ συχνά χρησιμοποιούνται στη διαδικασία λήψης της απόφασης για την εγκατάσταση εξυπηρετήσεων. Oι Church and Sorensen, 1994 ανέλυσαν το πρόβλημα της ενσωμάτωσης των μοντέλων αυτών στα GIS. ήμερα, πολλά πακέτα GIS έχουν ενσωματώσει στο λογισμικό τους κάποια από τα μοντέλα χωροθετήσεων-κατανομών και σχεδόν όλα τα GIS παρέχουν τη δυνατότητα ένταξης και άλλων μοντέλων μέσω προγραμματιστικών διαδικασιών. 32

33 4. Δίκτυο και Χωρική Ανάλυση μέσω Δικτύου Kεφάλαιο 4 ο ΔΙΚΣΤΟ ΚΑΙ ΦΨΡΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΜΕΨ ΔΙΚΣΤΟΤ το Δημοτικό εργαλείο Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων PFLT εντάχθηκε ένα βασικό εργαλείο ενός GIS, η χωρική ανάλυση και ειδικότερα μια κατηγορία της, η χωρική ανάλυση μέσω δικτύου. το κεφάλαιο αυτό δίνονται οι ορισμοί και περιγράφονται οι ιδιότητες της ανάλυσης μέσω δικτύου, δίνεται έμφαση στις λειτουργίες της και περιγράφονται διεξοδικότερα οι διαδικασίες με τις οποίες πραγματοποιείται η εκτίμηση της εξυπηρέτησης από την υπάρχουσα θέση ενός Αγαθού (location) και η διαδικασία εύρεσης της «βέλτιστη θέσης» για την εγκατάστασή του (location- allocation). 4.1 ΟΡΙΜΟΙ-ΙΔΙΟΣΗΣΕ Πάρα πολλές δραστηριότητες της καθηµερινής ζωής, όπως η κίνηση των κατοίκων μίας πόλης, η διακίνηση και διανοµή αγαθών, η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών από σχολεία, νοσοκοµεία, βιβλιοθήκες κ.λπ., εµφανίζονται και εξελίσσονται µέσα από συστήµατα δικτύων τα οποία δηµιουργούνται από γραµµικά στοιχεία συνδεµένα µεταξύ τους, µέσω των οποίων κινούνται ή µεταφέρονται άνθρωποι, αγαθά κ.λ.π. Η δυνατότητα της µοντελοποίησης όλων αυτών των δραστηριοτήτων στο δίκτυο αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό για την επίλυση πολλών προβληµάτων σε αστικές περιοχές. Σέτοια προβλήματα είναι η εύρεση της βέλτιστης θέσης για την εγκατάσταση ενός σχολείου, νοσοκοµείου και γενικότερα ενός Δηµοσίου Αγαθού, η ανακάλυψη της συντομότερης διαδροµής που πρέπει να ακολουθήσει ένα ασθενοφόρο από το χώρο που σταθµεύει µέχρι το σηµείο εµφάνισης ενός ατυχήµατος κ.λ.π. (Εsri, 1994; Boυτσά και Παπαδοπούλου, 2002). Η χωρική ανάλυση μέσω δικτύου χρησιμοποιείται συνήθως από οργανισμούς/υπηρεσίες που διαχειρίζονται ή χρησιμοποιούν εγκαταστάσεις τοποθετημένες πάνω σε δίκτυο, όπως συστήματα κοινής ωφέλειας, επικοινωνίας και μεταφορών. Σα συστήματα κοινής ωφέλειας χρησιμοποιούν το δίκτυο για να ελέγξουν και ν αναλύσουν τα συστήματα διανομής τους. Οι δημοτικές αρχές χρησιμοποιούν το δίκτυο για ν αναλύσουν π.χ. τις διαδρομές λεωφορείων, και οι επιχειρήσεις τo χρησιμοποιούν για να βρουν τις βέλτιστες διαδρομές για την παράδοση των αγαθών και των υπηρεσιών. Η ανάλυση δικτύου απαιτεί υψηλή ποιότητα πληροφορίας και ιδιαίτερη προεργασία προκειμένου να ξεκινήσει η ανάλυση. Εκτεταμένη και αναλυτική πληροφορία απαιτείται σχετικά με τις δυνατότητες του δικτύου και τις απαιτήσεις του συστήματος. 33

34 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΕΝΟ ΔΙΚΣΤΟΤ Σα γεωμετρικά χαρακτηριστικά ύνδεσμοι: Σα επί μέρους γραμμικά στοιχεία που συνθέτουν το δίκτυο και συνδέουν τους κόμβους. Οι σύνδεσμοι μοντελοποιούνται ως τόξα με καθορισμένη αρχή και τέλος. Κόμβοι: Σα ακραία σημεία των συνδέσμων. Οι σύνδεσμοι επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω κόμβων. τάσεις: θέσεις τις οποίες επισκέπτεται κάποιος ή κάτι που κινείται πάνω στις διαδρομές του δικτύου. Κέντρα: Αποτελούν ξεχωριστές θέσεις στις οποίες υπάρχει μία μονάδα παροχής αγαθών ή εξυπηρέτησης. τροφές: Περιγράφουν την μετάβαση από σύνδεσμο σε σύνδεσμο. Οι στροφές εμφανίζονται σε κάθε κόμβο αλλά τα χαρακτηριστικά τους εξαρτώνται από τις ιδιότητες των εμπλεκόμενων συνδέσμων (Esri 1994; Παπαδοπούλου, 1997). Περιγραφικά χαρακτηριστικά Οι περιγραφικές ιδιότητες των συνδέσμων είναι : H αντίσταση: Σο κόστος που σχετίζεται με την χρησιμοποίηση του παρεχόμενου πόρου, δηλαδή το κόστος, που απαιτείται για να διανυθεί μια πορεία στο δίκτυο. Η αντίσταση μπορεί να είναι η απόσταση του ταξιδιού, ο χρόνος, η ταχύτητα του ταξιδιού πολλαπλασιασμένη με την απόσταση, το κόστος κ.λ.π. Οι υψηλότερες τιμές αντίστασης δείχνουν περισσότερη αντίσταση στη μετακίνηση, και η μηδενική τιμή δεν δείχνει αντίσταση. Μια βέλτιστη πορεία σε ένα δίκτυο είναι η πορεία της χαμηλότερης αντίστασης. Ουσιαστικά όταν η αντίσταση ενός συνδέσμου είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από το πραγματικό μήκος, τότε τα μήκη των βέλτιστων διαδρομών, μετρώνται σε ένα μη Ευκλείδιο πλαίσιο αναφοράς (Παπαδοπούλου, 1996). Η απαίτηση: Η ποσότητα αγαθών/εξυπηρέτησης που καταναλώνει ο συγκεκριμένος σύνδεσμος από ένα κέντρο, το οποίο τον εξυπηρετεί. Σο περιγραφικό χαρακτηριστικό των κόμβων είναι η απαίτηση, η οποία εκφράζει ότι ακριβώς και η απαίτηση του συνδέσμου. Οι ιδιότητες των στάσεων είναι : H αντίσταση: η αντίσταση αντιπροσωπεύει το κόστος παραμονής σε αυτή. Η μεταβίβαση: H μεταβίβαση εκφράζει τη μείωση ή την προσθήκη μεταφερόμενων αγαθών στη συγκεκριμένη περιοχή. 34

35 4. Δίκτυο και Χωρική Ανάλυση μέσω Δικτύου Οι ιδιότητες των κέντρων είναι: H παροχή: η παροχή είναι η συνολική ποσότητα πόρων ή ικανότητα εξυπηρέτησης με την οποία ένα κέντρο μπορεί να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των συνδέσμων του δικτύου. Η μέγιστη αντίσταση: η μέγιστη αντίσταση περιγράφει τη μέγιστη τιμή αντίστασης που μπορεί να μεσολαβήσει μεταξύ του κέντρου εξυπηρέτησης και του τελευταίου συνδέσμου που εξυπηρετείται από το κέντρο. Η ιδιότητα των στροφών είναι η αντίσταση: η αντίσταση εκφράζει την επιβάρυνση, την οποία η στροφή μπορεί να επιφέρει στην κίνηση, όταν χρησιμοποιείται για τη μεταβίβαση από ένα σύνδεσμο σε άλλο ΟΙ ΚΤΡΙΟΣΕΡΕ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΕ ΣΗ ΔΙΚΣΤΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ Οι κυριότερες λειτουργίες της δικτυακής ανάλυσης είναι: η ανίχνευση, η εύρεση της συντομότερης διαδρομής, η εκτίμηση της εξυπηρέτησης, η χωροθέτηση-κατανομή των υπηρεσιών Ανίχνευση Η ανίχνευση (tracing) καθορίζει μία συγκεκριμένη διαδρομή στο δίκτυο και πιο συγκεκριμένα καθορίζει τα τμήματα του δικτύου που συνδέονται μεταξύ τους (Κοrte, 2001). Φρησιμοποιείται ευρέως στα δίκτυα κοινής ωφέλειας και ειδικότερα στη συντήρησή τους, καθώς μπορεί να εντοπιστεί εκείνο το τμήμα του δικτύου που δεν λειτουργεί π.χ. σωλήνες στο δίκτυο ύδρευσης, καλώδιο ηλεκτρικής ενέργειας κ.λ.π. (Esri, 1994 ; τράτου, 2003) (Εικ.4.1). Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να εντοπιστούν οι πελάτες μιας εταιρείας ύδρευσης, οι οποίοι επηρεάζονται από το σπάσιμο ενός σωλήνα, να γίνει παρακολούθηση ρυπαντών στη ροή του νερού από μια θέση ρύπανσης και μετά, κ.λ.π. Εικόνα 4.1. Ο εντοπισμός των τμημάτων μιας συγκεκριμένης διαδρομής του δικτύου που δεν συνδέονται μεταξύ τους (url.13). 35

36 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εύρεση συντομότερης διαδρομής Η εύρεση συντομότερης διαδρομής (shortest or least cost path) είναι ένα από τα πιο θεμελιώδη και διαδεδομένα προβλήματα της ανάλυσης μέσω δικτύου. Με τη διαδικασία αυτή αναζητείται η βέλτιστη πορεία κατά μήκος του δικτύου (Εικ.4.2). Μερικά πιθανά κριτήρια για την επιλογή της πορείας περιλαμβάνουν την πιο σύντομη απόσταση (μήκος ή χρόνο), τη διαδρομή με το ελάχιστο κόστος, ή την πιο γρήγορη σε χρόνο διαδρομή κ.λ.π. Επιπλέον, η πορεία μπορεί να είναι "από σημείο σε σημείο" (πηγή στον προορισμό) ή "πολλαπλό - σημείο " (με πολλαπλές ενδιάμεσες στάσεις). Ανάλογα με το είδος του δικτύου που μοντελοποιείται, στους περιορισμούς και στις επιδράσεις περιλαμβάνονται οι έννοιες των μονόδρομων, των απαγορεύσεων στροφών, των αντιστάσεων και των απαιτήσεων. Η διαδικασία της εύρεσης της βέλτιστης διαδρομής χρησιμοποιείται για τα οχήματα έκτακτης ανάγκης (ασθενοφόρα, πυροσβεστικά, για το σχεδιασμό συστημάτων μεταφοράς κ.λ.π.) (Korte, 2001). Αυετηρία Προορισμός Εικόνα 4.2. Εύρεση της συντομότερης διαδρομής (url.2) Γύρος Ο γύρος (Tour) είναι παρόμοιος με την εύρεση της συντομότερης διαδρομής. Είναι η διαδρομή από ένα κόμβο-αφετηρία μέχρι ένα κόμβοπροορισμό, στην οποία έχει προκαθοριστεί η σειρά επισκέψεων κάποιων θέσεων. O γύρος μπορεί να είναι μία κλειστή διαδρομή, δηλ. η αφετηρία να ταυτίζεται με τον προορισμό (Εικ.4.3) (ESRI, 1994). Επίσης, είναι γνωστός και ως η λύση του προβλήματος του πωλητή (traveling salesman s problem). Ο υποθετικός πωλητής πρέπει να βρει τον καλύτερο τρόπο να επισκεφτεί όλους τους προορισμούς, σταματώντας μόνο μία φορά στον καθένα (τράτου, 2003). 36

37 4. Δίκτυο και Χωρική Ανάλυση μέσω Δικτύου Εικόνα 4.3. Γύρος (κλειστή διαδρομή) στον οποίο έχει καθοριστεί η σειρά επισκέψεων (url.2) Κατανομή εξυπηρέτησης Η κατανοµή εξυπηρέτησης (allocation) είναι η µοντελοποίηση της παροχής (supply) και της ζήτησης (demand) μέσω ενός δικτύου. Η παροχή αποτελεί την δυνατότητα εξυπηρέτησης ή την ποσότητα αγαθών που διαθέτει ένα κέντρο. Η ζήτηση, είναι η δυνατότητα για την εκµετάλλευση - χρήση αυτών των αγαθών. Η διαδικασία της κατανοµής εξυπηρέτησης είναι η διαδικασία κατά την οποία συσχετίζονται η παροχή του κέντρου και η ζήτηση σε ένα ή περισσότερα σηµεία του χώρου. To δίκτυο µέσω του οποίου η παροχή συναντά την απαίτηση του κάθε σηµείου του χώρου, παρουσιάζει μέγιστη αντίσταση (impedance) κατά την κίνηση από την παροχή προς την απαίτηση ή αντίστροφα. Η διαδικασία ολοκληρώνεται όταν το σύνολο της ζήτησης που ανάγεται σε ένα κέντρο ταυτίζεται με την παροχή του κέντρου. (Eικ. 4.4) (ESRI, 1994). Aπό τον παραπάνω ορισμό προκύπτει ότι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την εξυπηρέτηση είναι: H Mέγιστη Αντίσταση (impedance). Η μέγιστη συνολική αντίσταση που υπάρχει ανάμεσα σε ένα κέντρο και το τέλος από μία αλυσίδα συνδέσμων που αναφέρονται στο κέντρο αυτό. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της διάθεσης της εξυπηρέτησης οι σύνδεσμοι εξακολουθούν να αντιστοιχίζονται με το κέντρο, μέχρι η προστιθέμενη αντίστασή τους να φτάσει την μέγιστη αντίσταση του κέντρου. Η μέγιστη αντίσταση ενός σχολείου μπορεί να είναι τα 800μ, πέραν των οποίων δεν είναι σωστό να περπατά ένας μικρός μαθητής για να φτάσει στο σχολείο του (τράτου, 2003). Η Παροχή και η Ζήτηση (supply and demand). Η παροχή αποτελεί την δυνατότητα εξυπηρέτησης ή την ποσότητα αγαθών που διαθέτει ένα κέντρο. Η ζήτηση αντιπροσωπεύει τη μεταβολή της παροχής αγαθών, καθώς ένας σύνδεσμος ανάγεται στο κέντρο του δικτύου κατά τη διαδικασία κατανομής της εξυπηρέτησης. 37

38 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα 4.4. Με γκρι κύκλο συμβολίζεται η θέση του κέντρου πάνω στο οδικό δίκτυο. Με κόκκινες γραμμές απεικονίζεται η ζώνη εξυπηρέτησης για μία συγκεκριμένη απόσταση από αυτό (Voutsa et al, 2006) Xωροθέτηση-κατανομή Φωροθέτηση-Κατανομή (location allocation) είναι η διαδικασία εύρεσης της «βέλτιστη θέσης» για τα υπό εγκατάσταση κέντρα, με σκοπό την καλύτερη εξυπηρέτηση του πληθυσμού. Εγκαθιστά τις εξυπηρετήσεις και κατανέμει τα άτομα σ αυτές, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα χωροθετικά μοντέλα, μερικά από τα οποία παρουσιάστηκαν στο Κεφ. 3. Η κατανομή θέσης «διαβάζει» ένα σύνολο θέσεων ζήτησης και ένα σύνολο κεντρικών υποψηφίων θέσεων (ιδηρόπουλος, 1990; ESRI, 1994; Birkin et al, 1996). Η διαδικασία αυτή χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για την εύρεση της άριστης θέσης εγκατάστασης διαφόρων Δημόσιων, βιομηχανικών ή εμπορικών εξυπηρετήσεων, έτσι ώστε κάθε φορά να ικανοποιούνται διαφορετικά κριτήρια (Εικ. 4.5). 38

39 4. Δίκτυο και Χωρική Ανάλυση μέσω Δικτύου Εικόνα 4.5. Η χρησιμοποίηση της διαδικασίας χωροθέτησης-κατανομής στην επίλυση του προβλήματος εύρεσης της βέλτιστης θέσης Κεντρικών Λειτουργιών. Η επίλυση του προβλήματος προκύπτει με την επιλογή του κατάλληλου μοντέλου. Οι έννοιες που είναι στενά συνδεμένες με τη διαδικασία της χωροθέτησηςκατανομής είναι: Εξυπηρέτηση. Ο όρος εξυπηρέτηση χρησιμοποιείται για να υποδείξει ένα αντικείμενο, του οποίου η χωρική θέση καθορίζεται με σκοπό να βελτιστοποιήσει την αλληλεπίδραση με άλλα προϋπάρχοντα αντικείμενα (Scaparra and Scutella, 2001). Σα κλασσικά παραδείγματα εξυπηρετήσεων περιλαμβάνουν το λιανικό εμπόριο, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τις αποθήκες εμπορευμάτων, και γενικά οποιαδήποτε βιομηχανική, εμπορική, ή δημόσια υπηρεσία. Οι εξυπηρετήσεις χαρακτηρίζονται, εκτός των άλλων, από τον αριθμό, τον τύπο και το κόστος. Άλλες ιδιότητες που σχετίζονται μ αυτές περιλαμβάνουν το κέρδος, την ικανότητα, την ακτίνα έλξης (η περιοχή εντός της οποίας οι πελάτες έλκονται από την εξυπηρέτηση), και από τον τύπο υπηρεσίας που παρέχεται (Scaparra and Scutella, 2001). Θέσεις Εγκατάστασης Eξυπηρετήσεων. Σο δεύτερο σημαντικό στοιχείο του προβλήματος της χωροθέτησης-κατανομής είναι οι θέσεις στις οποίες θα εγκατασταθούν οι εξυπηρετήσεις. Η επιλογή της θέσης καθορίζεται από πολλά κριτήρια. Για παράδειγμα ο διαθέσιμος χώρος για την εγκατάσταση των εξυπηρετήσεων μπορεί να περιορίζεται από ζώνες στις οποίες, για διάφορους λόγους να απαγορεύεται η χωροθέτηση των εξυπηρετήσεων, αλλά μπορεί να υπάρχουν και κάποιοι παράγοντες που εξαναγκάζουν στην επιλογή μιας θέσης σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Επίσης, μπορεί να υπάρξουν επιπρόσθετοι περιορισμοί που εξαρτώνται από την υπάρχουσα υποδομή: για παράδειγμα η χωροθέτηση μίας εξυπηρέτησης σε μία περιοχή με προβληματικό οδικό δίκτυο δεν θα αποτελούσε την ιδανική λύση (Scaparra and Scutella, 2001). 39

40 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Φρήστες-πελάτες. Παραδοσιακά, ο όρος Φρήστης Πελάτης που χρησιμοποιείται στη διαδικασία χωροθέτησης κατανομής προσδιορίζει το άτομο που αναζητά την πρόσβαση σε μία παροχή αγαθού ή σε μία εξυπηρέτηση. Ο όρος αυτός μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ευρύτερα για οποιοδήποτε αντικείμενο που αλληλεπιδρά με μια εξυπηρέτηση. Σα προβλήματα χωροθέτησης προκύπτουν από την ανάγκη να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις ενός συνόλου πελατών από τη βέλτιστη θέση των εξυπηρετήσεων και για το λόγο αυτό είναι καθοριστικό να γνωρίζουμε την κατανομή, την απαίτηση και την συμπεριφορά των πελατών αυτών. Αναφορικά με την κατανομή των πελατών μπορεί να γίνει η υπόθεση είτε ότι αυτοί είναι ομοιόμορφα κατανεμημένοι σε μία καθορισμένη περιοχή, είτε ότι είναι εγκατεστημένοι σε συγκεκριμένα σημεία στο χώρο (Scaparra and Scutella, 2001). 40

41 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Kεφάλαιο 5 ο ΤΣΗΜΑΣΑ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, το PFLT σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε με στόχο ν αποτελέσει ένα αποτελεσματικό ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων. Αρχικά στο κεφάλαιο αυτό πραγματοποιείται περιγραφή των υστημάτων Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων και στη συνέχεια μια αναλυτικότερη περιγραφή της δομής και των δυνατοτήτων μιας κατηγορίας τους, των Φωρικών υστημάτων Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων- SDSS. Η διαδικασία λήψης της απόφασης είναι μία σύνθετη διαδικασία, στην οποία οι υπεύθυνοι πρέπει να καθορίσουν το πρόβλημα, ν αντιμετωπίσουν περιορισμούς και ν αξιολογήσουν τα εναλλακτικά σενάρια. το τέλος του κεφαλαίου αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο τα SDSS συμβάλλουν στη λήψη της απόφασης στο χωροθετικό σχεδιασμό και ειδικότερα στο πρόβλημα «της επιλογής της θέσης». 5.1 OΡΙΜΟ ΕΝΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Σα συστήματα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support System-DSS) αναπτύχθηκαν για εφαρμογές σε διαφορετικά πεδία ειδικοτήτων και υπάρχει μία ποικιλία ορισμών που καθορίζουν την έννοιά τους. ύμφωνα με τους Gorry and Scott-Morton (1971) τα DSS είναι «διαδραστικά υπολογιστικά συστήματα, τα οποία βοηθούν τους λήπτες των αποφάσεων να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα και τα μοντέλα απόφασης για να λύσουν προβλήματα, τα οποία δεν είναι πλήρως δομημένα» (βλ. 5.3). Ένας άλλος ορισμός που δόθηκε από τους Keen and Morton (1978) είναι: «Σα DSS είναι συστήματα υποστήριξης λήψης αποφάσεων που συνδυάζουν τις διανοητικές ικανότητες των ατόμων με τις ικανότητες ενός Η/Τ, έτσι ώστε να βελτιστοποιηθεί η ποιότητα της απόφασης». Αυτού του είδους ο ορισμός ενός υστήματος Λήψης Αποφάσεων αιτιολογεί την ενσωμάτωση γνώσεων ή ικανοτήτων της θεματικής περιοχής και της τεχνολογίας των Η/Τ για την εύρεση των εναλλακτικών λύσεων που θα οδηγήσουν στην επίλυση των προβλημάτων (Fedra, 1995; Yeung and Hall, 2007). 41

42 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Όπως επισημάνθηκε από τον Sol, (1983) τα υστήματα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων πρέπει να παρέχουν την ολοκλήρωση και την αναγέννηση της πληροφορίας, την υποστήριξη της διερευνητικής φύσης της επιστημονικής διαδικασίας και να επιτρέπουν την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων για την εφαρμογή των συστημάτων πληροφοριών. κοπός τους είναι η αύξηση της αποτελεσματικότητας όσων εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων και κυρίως όταν εμπλέκονται σε καταστάσεις όπου οι υπολογιστές μπορούν να υποστηρίξουν και να ενδυναμώσουν την ανθρώπινη κρίση στην εκπλήρωση των στόχων. Γενικότερα, η έννοια των υστημάτων Τποστήριξης Αποφάσεων έχει δεχθεί πολυάριθμες τροποποιήσεις και ερμηνείες, αλλά ο ορισμός που είναι ευρύτερα αποδεκτός καθορίζει ότι ένα ύστημα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support System-DSS) είναι ένα υπολογιστικό σύστημα πληροφοριών, το οποίο αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Κeenan, 2003). Αυτό επιτυγχάνεται με την παροχή μιας ευέλικτης και προσαρμοσμένης λύσης χρησιμοποιώντας διεξοδικά και ταυτόχρονα τα μοντέλα ανάλυσης και τις γνώσεις του λήπτη των αποφάσεων (decision-maker). Ένα ύστημα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων πρέπει να εμπεριέχει τα ακόλουθα (Geoffrion, 1983): 1. Έναν εξειδικευμένο σχεδιασμό για την επίλυση ημι-δομημένων προβλημάτων, 2. Ένα ισχυρό και εύχρηστο περιβάλλον διασύνδεσης (user interface), 3. Ση δυνατότητα του χρήστη να συνδυάσει, με ευέλικτο τρόπο, τα αναλυτικά μοντέλα και τα δεδομένα, 4. Ση δυνατότητα του χρήστη να διερευνήσει το πεδίο των λύσεων (τις διαθέσιμες προς αυτόν επιλογές ) με τη χρησιμοποίηση των μοντέλων και την δυνατότητα παραγωγής μιας σειράς εφικτών εναλλακτικών λύσεων, 5. Ση δυνατότητα υποστήριξης διαφορετικών µεθόδων λήψης αποφάσεων, 6. Μία αλληλεπιδραστική και αναδροµική διαδικασία επίλυσης του προβλήματος. Αναλυτικότερα, ένα DSS πρέπει να υποστηρίζει (Laurini, 2001) : 1) Tους λήπτες των αποφάσεων, που έρχονται αντιμέτωποι με όλα τα προβλήματα της καθημερινότητας, ιδιαίτερα με τα ημι-δομημένα και τα «κακώς» δομημένα προβλήματα (βλ. 5.3), 2) Σα διαφορετικά είδη επιπέδων διοικητικής διαχείρισης, 3) Σους μεμονωμένους χρήστες ή τις ομάδες χρηστών, 4) Ανεξάρτητες αποφάσεις ή αποφάσεις που προκύπτουν από μία αλληλουχία, 42

43 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 5) Όλα τα στάδια της διαδικασίας λήψης της απόφασης: σκέψη, σχεδιασμό, επιλογή και εφαρμογή, 6) Σην ποικιλία διαδικασιών και τρόπων λήψης αποφάσεων, 7) Σην ευελιξία και προσαρμοστικότητα κατά τη διάρκεια του χρόνου, 8) Σην εύκολη δημιουργία νέων μοντέλων, 9) Σην ανάλυση και τη μοντελοποίηση των προβλημάτων, 10) Σην πρόσβαση σε όλα τα είδη των δεδομένων, 11) Σην αποτελεσματικότητα (ακρίβεια, ποιότητα, κ.λ.π.) και όχι την αποδοτικότητα, 12) Σην εστίαση σε χαρακτηριστικά που θα οδηγήσουν σε μία διαδραστική χρήση από αρχάριους χρήστες. Σο χαρακτηριστικό 11 υποδηλώνει ότι ένα DSS πρέπει να επικεντρωθεί στην εύρεση μιας σωστής απόφασης, που καθορίζεται σύμφωνα με την αποτελεσματικότητα, και όχι με το χρόνο που θα χρειαστεί για να ληφθεί η απόφαση. Η αποτελεσματικότητα μπορεί να προβλεφθεί από τον συνδυασμό λειτουργιών της βάσης δεδομένων του συστήματος με διάφορους τύπους ανάλυσης και μαθηματικών μοντέλων (χαρακτηριστικό 9). το σημείο αυτό τα υπολογιστικά συστήματα μπορούν να παρέχουν εργαλεία για τη δόμηση ενός προβλήματος εύκολα, όπως με το να απαντούν στα εάν-τότε (if-then) ερωτήματα (χαρακτηριστικό 12). υμπληρωματικά, τα συστήματα αυτά επιτρέπουν την εισαγωγή λύσεων και διαδικασιών δοκιμής λάθους (trial and error) που είναι πιο κοντά στον ανθρώπινο τρόπο λήψης αποφάσεων (Koshako, 1983). Αναφορικά με την αρχιτεκτονική ενός συστήματος Λήψης Αποφάσεων, κοινός τόπος των ορισµών, είναι η ύπαρξη περιβάλλοντος επικοινωνίας µε το χρήστη (user interface), η ύπαρξη βάσης δεδοµένων (Database Management System-DBMS) και βάσης µοντέλων (Model based Management System-MBMS) (Εικ.5.1). 43

44 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ΛΗΠΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Περιβάλλον χρήστη User interface DSS Βάζη Γεδομένων Βάζη Μονηέλων Εικόνα 5.1. Συπικό περιβάλλον υστήµατος Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων. Mέσω του περιβάλλοντος διασύνδεσης ο λήπτης των αποφάσεων διαχειρίζεται τη Βάση Δεδομένων και τη Βάση Μοντέλων του υστήματος. 5.2 ΟΡΙΜΟ ΣΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Tα υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (Spatial Decision Support System-SDSS) εξελίχθηκαν μέσα από τα DSS και καθορίζονται σαν DSS που συνδυάζουν την γεωγραφική πληροφορία με τους κατάλληλους αλγορίθμους, ώστε να παρέχουν μία λογική και αντικειμενική προσέγγιση στην ανάλυση χωρικών αποφάσεων. Σα SDSS ή όπως τα χαρακτηρίζουν οι Birkin et al (1996) «έξυπνα GIS», υποστηρίζουν έναν χρήστη ή µια οµάδα χρηστών στην δηµιουργία λύσεων σε ηµι-δοµηµένα χωρικά προβλήµατα (βλ. 5.3) µε τη χρήση χωρικών δεδοµένων, αναλυτικών µοντέλων, εργαλείων λογισµικού και έµπειρων συστηµάτων. Ο ορισμός του SDSS μπορεί να λάβει πολλές επεκτάσεις. Ένα SDSS μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα ενιαίο σύνολο ευέλικτων ικανοτήτων και η εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος μπορεί να επιτευχθεί χρησιμοποιώντας ένα σύνολο εργαλείων λογισμικού συνδεμένα σε αυτό (Densham and Rushton, 1987; Amstrong and Densham, 1990). 44

45 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι επιπλέον δυνατότητες που χαρακτηρίζουν ένα SDSS σε σχέση με ένα DSS είναι ότι παρέχει (Fuling et al, 2004): μηχανισμούς για διαδραστική εισαγωγή και χειρισμό μεγάλου όγκου χωρικών δεδομένων, δυνατότητα απεικόνισης σύνθετων χωρικών σχέσεων και δομών, περιλαμβάνοντας αναλυτικές τεχνικές που είναι μοναδικές στη χωρική ανάλυση, δυνατότητες εξαγωγής των αποτελεσµάτων σε µια ποικιλία χωρικών µορφών, συμπεριλαμβανομένων των χαρτών, των αναφορών (reports) και άλλων πιο εξειδικευμένων φορμών. Ένα ύστημα Τποστήριξης Φωρικών Αποφάσεων (SDSS) έχει σκοπό να παρέχει στο χρήστη ένα περιβάλλον λήψης αποφάσεων, μέσω του οποίου, πραγματοποιείται με έναν δυναμικό και ευέλικτο τρόπο η ανάλυση των γεωγραφικών πληροφοριών (Densham, 1991). Ως προς την αρχιτεκτονική του συστήµατος στο οποίο είναι εγκατεστηµένα, τα SDSS διακρίνονται στα παρακάτω είδη: Stand-alone SDSS. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό από το όνοµα τους τα συστήµατα αυτά έχουν όλα τα στοιχεία τους εγκατεστηµένα σε ένα µόνο υπολογιστή και συνήθως σε αυτά απασχολείται ένας λήπτης αποφάσεων. Network SDSS. Σα δικτυακά SDSS έχουν εγκατεστηµένα διαφορετικά δοµικά τους στοιχεία σε έναν οι περισσότερους υπολογιστές ενός δικτύου. Η αρχιτεκτονική αυτή παρουσιάζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και είναι συνυφασµένη µε την ανάπτυξη των συνεργασιακών χωρικών συστηµάτων λήψης αποφάσεων (Collaborative spatial decision making systems). Κύριο γνώρισµά τους είναι η συµµετοχή χρηστών στη διαδικασία λήψης απόφασης, που βρίσκονται σε αποµακρυσµένες µεταξύ τους θέσεις και των οποίων η επικοινωνία εξασφαλίζεται από δίκτυα υπολογιστών. Ο σχεδιασμός των SDSS πρέπει να πραγματοποιείται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζονται οι χρήστες στην εξερεύνηση, στη δόμηση και στην επίλυση πολύπλοκων χωρικών προβλημάτων (Castle and Longley, 2005). Ένα SDSS δεν αποφασίζει, αλλά κατά κύριο λόγο στηρίζει τις αποφάσεις και προτείνει εναλλακτικές λύσεις. υμπερασματικά, δεν είναι ένα εργαλείο έρευνας, αλλά είναι μια βοήθεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που στοχεύει σε αυτούς που εμπλέκονται στη διαδικασία αυτή. 45

46 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Η ΕΞΕΛΙΞΗ-ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΨΝ DSS- SDSS τη δεκαετία του 1960, οι ερευνητές άρχισαν συστηματικά να μελετούν τη χρήση αυτοματοποιημένων ποσοτικών μοντέλων, προκειμένου να συμβάλουν στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων και στο σχεδιασμό. Οι Ferguson and Jones (1969) ανακοίνωσαν την πρώτη πειραματική μελέτη με τη χρήση ενός συστήματος λήψης απόφασης με τη βοήθεια Η/Τ. Σο μεγάλο βήμα στην εξέλιξη των DSS πραγματοποιήθηκε από τον Morton το 1967, ο οποίος μελέτησε τον τρόπο με τον οποίο οι Η/Τ με τα αναλυτικά μοντέλα μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη απόφασης επιχειρησιακού προγραμματισμού (Power, 2003). την δεκαετία του 1970, διάφοροι ερευνητές και επιχειρήσεις είχαν αναπτύξει διαδραστικά συστήματα πληροφοριών που χρησιμοποιούσαν τα δεδομένα και τα μοντέλα για να βοηθήσουν τους υπεύθυνους ν αναλύσουν ημιδομημένα προβλήματα. Από τότε έγινε φανερό ότι τα DSS μπορούσαν να σχεδιαστούν ώστε να υποστηρίζουν τους λήπτες των αποφάσεων σε οποιαδήποτε επιχειρηματικό επίπεδο. Σα DSS υποστήριζαν χρηματοοικονομικές διαδικασίες και διαδικασίες που αφορούσαν στην στρατηγική λήψη αποφάσεων. Μία ποικιλία μοντέλων χρησιμοποιήθηκαν, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της βελτιστοποίησης και προσομοίωσης. Σα στατιστικά πακέτα αναγνωρίστηκαν ως εργαλεία για την ανάπτυξη ενός DSS. Η ιδέα των SDSS εξελίχθηκε στα μέσα της δεκαετίας του '80 (Armstrong, et al, 1987), και μέχρι το τέλος αυτής τα SDSS είχαν συμπεριληφθεί σε μια έγκυρη επισκόπηση των GIS (Densham, 1991). Αυτή η τάση ήταν εμφανής στην έναρξη της ερευνητικής πρωτοβουλίας στα SDSS το 1990 από το US National Center for Geographic Information and Analysis (Goodchild & Densham, 1993). Η ανάπτυξη των SDSS συνδέθηκε με την ανάγκη να επεκταθούν οι ικανότητες ενός GIS για την αντιμετώπιση σύνθετων, ημι-δομημένων, χωρικών προβλημάτων (Densham and Goodchild, 1989). υνεπώς, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 τα SDSS απέκτησαν μία σημαντική θέση στην κοινότητα των GIS και o Muller (1993) διατύπωσε ότι τα συστήματα αυτά αποτελούσαν τη νέα περιοχή ανάπτυξης της τεχνολογίας των GIS. Παρόλες αυτές τις εξελίξεις, τα SDSS άργησαν να καταλάβουν μια κεντρική θέση στον τομέα GIS και σε πολλά εισαγωγικά εγχειρίδια των GIS δεν γινόταν καμία αναφορά για τα SDSS (Bernhardsen, 1999; Clarke, 1997). Η καθυστέρηση στην αναγνώριση των SDSS, έναντι των DSS φανερώνει τις μεγαλύτερες απαιτήσεις της χωρικής επεξεργασίας στην τεχνολογία της πληροφορίας. 46

47 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ύμφωνα με τον Sprague (1980) υπάρχουν τρία επίπεδα για την ανάπτυξη ενός υστήματος Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων τα οποία περιλαμβάνουν: α) τα εργαλεία, β) τους δημιουργούς (generators) και γ) συγκεκριμένες εφαρμογές DSS. Σα εργαλεία DSS, είναι συστατικά λογισμικού (όπως editors, βιβλιοθήκες κώδικα, ειδικά αντικείμενα, οπτικά περιβάλλοντα διεπαφής) που διευκολύνουν την ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου DSS. Νέα εργαλεία περιλαμβάνουν αντικειμενοστραφείς γλώσσες, όπως Java, C++ κ.λ.π. Οι δημιουργοί DSS είναι πακέτα λογισμικού σχεδιασμένα για να επιταχύνουν προγραμματιστικές προσπάθειες που απαιτούνται για την ανάπτυξη συγκεκριμένων DSS. Tα πακέτα αυτά εμπεριέχουν όλες τις δυνατότητες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την δημιουργία ενός συγκεκριμένου DSS. Παραδείγματα τέτοιων πακέτων είναι τα λογιστικά φύλλα (Εxcel, Lotus), πακέτα βάσης δεδομένων (dbase, Microsoft Access, ORACLE), λογισμικό βελτιστοποίησης και ανάλυσης της απόφασης (Lindo, Expert Choice, Logical Decision κ.λ.π.), στατιστικά πακέτα (SAS, S-PLUS, SPSS) και κυρίως τα πακέτα GIS (ArcGIS, GRASS, IDRISI, MAPINFO, TRANSCAD). Οι συγκεκριμένες εφαρμογές DSS είναι τα συστήματα τα οποία προορίζονται για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων, περιβαλλοντικών, χωροθετικών κ.λ.π ΒΑΘΜΟ ΔΟΜΗΗ ΦΨΡΙΚΟΤ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΟ Σα χωρικά προβλήματα είναι πολύπλοκα, καθώς είναι ημι-δομημένα ή και κακώς δομημένα, όσο αφορά τους στόχους γιατί αυτοί δεν μπορούν να καθοριστούν πλήρως. Κάθε πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί με ένα μεγάλο αριθμό εναλλακτικών λύσεων. Οι εναλλακτικές αυτές λύσεις στα χωρικά προβλήματα απόφασης χαρακτηρίζονται κυρίως από πολλαπλά κριτήρια, βάσει των οποίων κρίνονται. Καθώς μπορεί να συνυπάρχουν χωρικές και μη χωρικές πτυχές σε ένα χωρικό πρόβλημα, πρέπει αυτές να λαμβάνονται υπόψη ταυτόχρονα. Είναι πολύ δύσκολο να μοντελοποιηθεί ένα πολύπλοκο χωρικό πρόβλημα σε ένα βήμα, αλλά μπορεί να επιτευχθεί η μοντελοποίηση μίας πλευράς του προβλήματος κάθε φορά (Gao et al, 2004). Αναλυτικότερα, σχετικά με τον βαθμό δόμησης ενός χωρικού ή μη προβλήματος αναφέρονται τα παρακάτω: Όλα τα προβλήματα απόφασης καταλήγουν είτε σε δομημένες, είτε σε μη δομημένες αποφάσεις (Simon, 1960). Οι δομημένες αποφάσεις προκύπτουν όταν το πρόβλημα μπορεί να δομηθεί από το λήπτη της απόφασης βασιζόμενο σε μία σχετική θεωρία. Εάν η διαδικασία λήψης της απόφασης ενός προβλήματος μπορεί να διατυπωθεί μέσω ενός αλγορίθμου, τότε αυτό καλείται δομημένο και ο Η/Τ μπορεί να αντικαταστήσει τον λήπτη των αποφάσεων. Επομένως, 47

48 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων oι δομημένες αποφάσεις μπορούν να προγραμματιστούν και η λύση τους να προκύψει με την χρήση Η/Τ. ε αντίθετη περίπτωση όταν το πρόβλημα είναι αρκετά περίπλοκο να επιλυθεί με αλγόριθμους, δεν μπορεί να δομηθεί βάσει μιας θεωρίας, υπάρχει έλλειψη πληροφορίας και γνώσης ή υπάρχουν κάποιοι άλλοι παράμετροι που δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν, τότε το πρόβλημα δεν είναι δομημένο και η ανθρώπινη συμμετοχή θεωρείται απαραίτητη στην επίλυσή του. Επομένως, οι κακώς-δομημένες αποφάσεις προκύπτουν είτε όταν ο λήπτης των αποφάσεων είναι ανίκανος να δομήσει το πρόβλημα, είτε όταν το πρόβλημα δεν μπορεί να δομηθεί. Σα περισσότερα πραγματικά χωρικά προβλήματα απόφασης, εάν όχι όλα, μπορούν να βρεθούν κάπου μεταξύ αυτών των δύο ακραίων περιπτώσεων και αυτές οι αποφάσεις καλούνται ημι δομημένες. Επομένως, ημιδομημένα(semi-structured) χαρακτηρίζονται εκείνα τα προβλήματα στα οποία οι στόχοι του ατόμου που καλείται να πάρει τις αποφάσεις, αλλά και το ίδιο το πρόβλημα, δεν μπορούν εξ ολοκλήρου ή επακριβώς να καθοριστούν (Malczewski,1997). 5.3 Η ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΕΝΟ SDSS Ένα τυπικό SDSS αποτελείται από τρεις βασικές ενότητες (Εικ.5.2) (Armstrong et al.,1986, Armstrong and Densham, 1990, Densham, 1991). ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων 1.Περιβάλλον Διασύνδεσης Γραφικά Επικοινωνία Αναφορές 2.Σμήμα Βάσης Δεδομένων ύστημα Διαχείρισης Βάσης Δεδομένων 3.Σμήμα Βάσης Μοντέλων ύστημα Διαχείρισης Βάσης Μοντέλων Βάση Δεδομένων Βάση Μοντέλων Εικόνα 5.2. Η αρχιτεκτονική ενός τυπικού συστήματος SDSS. 48

49 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σο πρώτο συστατικό είναι το Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης (Graphical User Interface-GUI) παρέχοντας εύκολη πρόσβαση στα συστατικά 2 και 3, καθώς και μια ελκυστική και περιεκτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Σο δεύτερο συστατικό είναι η Βάση Δεδομένων. Σο τµήµα αυτό αποτελείται από τη Βάση εδοµένων και το ύστηµα διαχείρισης γεωγραφικής/χωρικής Β.. (database management DBMS) για την διευκόλυνση της αποθήκευσης και της ανάλυσης γεωγραφικών πληροφοριών. Σο τρίτο συστατικό ενός τυπικού SDSS περιλαµβάνει τα αναλυτικά µοντέλα. Μοντέλο ή πρότυπο ενός συστήματος είναι η αναπαράστασή του με σκοπό την περιγραφή του, την κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του, την πρόβλεψή της συμπεριφοράς του στις επιδράσεις του περιβάλλοντος ή τη δοκιμή εναλλακτικών σχεδίων δράσης πριν από την τελική επιλογή και την εφαρμογή τους στο σύστημα. ύμφωνα με τους Hall et al, 1997 η βασική αρχιτεκτονική ενός συστήματος SDSS βασισμένη στα χαρακτηριστικά που διατυπώθηκαν από τον Geoffrion, 1983 (βλ. 5.1), παρουσιάζεται στην Εικ.5.3. Φωρική πληροφορία Εξωτερικές πηγές Δεδομένων GUI Παραγωγή σεναρίων Διαχείριση Μεταδεδομένων Βάση Φωρικών Μοντέλων GIS DBMS Φάρτες Αναφορές Εικόνα 5.3. Σα συστατικά ενός SDSS βασισμένα στα χαρακτηριστικά του Geoffrion (1983). 49

50 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης (Graphical User Interface-GUI) ενός SDSS, είναι το κανάλι μέσω του οποίου ο χρήστης χρησιµοποιεί τους πόρους του συστήµατος, παράγει και συγκρίνει διαφορετικές λύσεις. τις βασικές επιλογές πρέπει να υπάρχουν οι παρακάτω τέσσερις βασικές λειτουργίες: Λήψη απόφασης, ανάκτηση πληροφοριών, εµφάνιση και εξαγωγή πληροφοριών και διαχείριση συστήµατος. Ο χρήστης αλληλεπιδρά με το σύστημα διαμέσου του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης. Διαφορετικά δεδομένα και μοντέλα απεικονίζονται μαζί για την δημιουργία σεναρίων. Αναλυτικότερη περιγραφή του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης πραγματοποιείται στο Κεφ ΤΣΗΜΑ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ ΜΟΝΣΕΛΨΝ Σο σύστηµα διαχείρισης µοντέλων αποτελείται από τις παρακάτω βάσεις: Βάση Μοντέλων: Περιέχει όλα τα µοντέλα, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν κατ ευθείαν από το χρήστη. τη Βάση Μοντέλων η ικανότητα του χρήστη να επιλέγει, να εκτελεί, να ενσωματώνει, ν αξιολογεί και να αλλάζει τις παραμέτρους των μοντέλων, είναι καθοριστική στην επιτυχία του συστήματος. Βάση Μεθόδων: Περιέχει όλους τους αλγόριθµους µε τους οποίους δημιουργούνται τα µοντέλα του συστήµατος. Η βάση µεθόδων δεν συνδέεται µε δεδοµένα και δεν μπορεί να χρησιµοποιηθεί κατ ευθείαν από το χρήστη. Βάση Εργαλείων: Περιλαµβάνει εργαλεία λογισµικού, τα οποία εφαρµόζονται στα δεδοµένα, ώστε αυτά να µετατρέπονται σε κατάλληλη µορφή για αποθήκευση σε κάποια από τις Β του συστήµατος διαχείρισης Β. Σέτοιου είδους εργαλεία είναι π.χ. τα εργαλεία γραφικής απεικόνισης και αρκετά από αυτά χρησιµοποιούνται στις GIS εφαρµογές. Βάση Γνώσης: Περιλαμβάνει μία συλλογή δεδομένων, κανόνων και διαδικασιών. Μία συγκέντρωση όλων των πληροφοριών και γνώσεων ενός συγκεκριμένου πεδίου. 50

51 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ΤΣΗΜΑ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ Β.Δ. Ένα από τα πιο σημαντικά στάδια στην ανάπτυξη ενός SDSS είναι ο σχεδιασμός και η δόμηση της σχετικής γεωγραφικής Βάσης Δεδομένων για μία συγκεκριμένη εφαρμογή. Δεδομένα από διαφορετικές πηγές πρέπει να ενσωματωθούν σε μία Βάση και να δημιουργηθούν οι κατάλληλοι σύνδεσμοι μεταξύ τους. ένα τυπικό SDSS ο χρήστης θα βλέπει µια χωρική βάση δεδοµένων, και µια βάση αποθήκευσης χαρτογραφικών δεδοµένων στην οποία αποθηκεύονται θεµατικοί χάρτες σε διαφορετικά format. Σο σύστηµα διαχείρισης της Β.. ενός υστήματος τήριξης Αποφάσεων πρέπει να επιτρέπει στους χρήστες (Yeung and Hall, 2007): Tην ενημέρωση (προσθήκη, διαγραφή, αλλαγή) των εγγραφών. Σην εισαγωγή δεδομένων από διαφορετικές πηγές και σε διαφορετικές μορφές (formats). Σην ανάκτηση των δεδομένων από την Βάση, αρχικά με τη χρήση SQL για ερωτήματα (queries) και αναφορές (reports). Σην παροχή ασφάλειας σε περίπτωση μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης. Σην δυνατότητα ανάκτησης των δεδομένων σε περίπτωση που το σύστημα καταρρεύσει (crash). Σην διευκόλυνση της χωρικής και άλλου είδους αναλύσεων μέσω της αλληλεπίδρασης με το σύστημα μοντέλων (model base). Μία σωστά σχεδιασμένη Βάση Δεδομένων, σε συνδυασμό με εργαλεία για τη διαχείρισή της, είναι ουσιαστική για την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού και ισχυρού SDSS. Σα επιθυμητά χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού υστήματος Διαχείρισης Βάσης Δεδομένων είναι η ταχύτητα, η αξιοπιστία, η εύκολη πρόσβαση και να είναι φιλικό προς το χρήστη. Η χωρική πληροφορία, τα ποσοτικά και ποιοτικά μοντέλα, και η εξειδικευμένη γνώση συμπεριλαμβάνονται στα SDSS, επειδή οι χρήστες απαιτούν ένα περιεκτικό σύστημα που να υποστηρίζει τις σύνθετες αποφάσεις. Σα SDSS αναπτύσσονται σε προκαθορισμένα, πολυσχιδή λογικά δέντρα αποφάσεων, τα οποία επικεντρώνονται σε μία συγκεκριμένη ερώτηση (Laudien et al, 2008). 51

52 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 5.4 ΤΣΗΜΑTA ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΚΑΙ ΤΣΗΜΑΣΑ ΓΕΨΓΡΑΥΙΚΨΝ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΨΝ Από την αρχή της δημιουργίας τους, τα υστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) είχαν παρουσιαστεί ως η τεχνολογία στήριξης απόφασης (Cowen, 1988; Eastman et al., 1993), ακόμη και ως "βασική" τεχνολογία για τους λήπτες των αποφάσεων (Mumby et al., 1995). Με το πέρασμα των χρόνων τα GIS από πληροφοριακά συστήματα εξελίχθηκαν σε εργαλεία στήριξης αποφάσεων μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον λήψης αποφάσεων. Τπάρχουν ορισμοί, οι όποιοι αναφέρουν τον καθοριστικό ρόλο που έχουν τα GIS στην επίλυση χωρικών προβλημάτων, και αντιμετωπίζονται όχι μόνο σαν υστήματα Διαχείρισης Φωρικών Δεδομένων αλλά και σαν υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (SDSS), με την ενσωμάτωση αναλυτικών εργαλείων, όπως είναι οι μέθοδοι βελτιστοποίησης που βασίζονται σε διάφορα κριτήρια, (Carver 1991; Eastman et al., 1993), η χωρική ανάλυση και εργαλεία για στατιστικές αναλύσεις (Goodchild and Kemp, 1992). Οι ικανότητες ενός GIS για στήριξη αποφάσεων τυποποιήθηκαν μέσα στα υστήµατα τήριξης Φωρικών Αποφάσεων (Canessa and Keller, 2003). Σα SDSS θεωρούνται ο συνδυασμός των τεχνολογιών των DSS και των GIS, για τη δημιουργία ενός πιο δυναμικού εργαλείου για τη διαδικασία λήψης της απόφασης (Crossland, 2008). Ένα ύστημα Τποστήριξης Φωρικών Αποφάσεων πρέπει να διαθέτει την ικανότητα να χειρίζεται, να απεικονίζει και ν αναλύει τα χωρικά δεδομένα και μοντέλα (Εικ.5.4). Γραφικό περιβάλλον διασύνδεσης υστατικά εκτός συστήματος Μοντέλα Eργαλεία πρόσβασης στα δεδομένα Φωρικά δεδομένα Μη χωρικά δεδομένα Εικόνα.5.4.Δόμηση ενός SDSS με την ενσωμάτωση μοντέλων σε ένα GIS. Πλήρης ενσωμάτωση προϋποθέτει ότι τα μοντέλα θα μπορούν να χρησιμοποιούν όλα τα χαρακτηριστικά ενός GIS (Keenan, 2004). 52

53 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ο Nyerges (1992) ανέπτυξε ένα πλαίσιο για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να συνδυαστούν τα εργαλεία λήψης αποφάσεων με το GIS, υποδεικνύοντας τέσσερα επίπεδα ανάλογα με τον βαθμό ένωσης: Επίπεδο 1: Απομονωμένη εφαρμογή. Σα εργαλεία GIS και τα αναλυτικά μοντέλα βρίσκονται σε διαφορετικές πλατφόρμες Η/Τ και η μεταφορά των δεδομένων πραγματοποιείται σε μη πραγματικό χρόνο (off line) με ASCII αρχεία. Η αποδοτικότητα αυτής της προσέγγισης είναι πολύ περιορισμένη. Επίπεδο 2: Φαλαρή σύζευξη. Σα εργαλεία GIS και τα αναλυτικά μοντέλα βρίσκονται στον ίδιο Η/Τ ή σε έναν αριθμό συνδεδεμένων Η/Τ. Η μεταφορά των δεδομένων πραγματοποιείται σε πραγματικό χρόνο (on line) με τη χρήση ASCII αρχείων. Η μορφοποίηση των ASCII αρχείων γίνεται από το χρήστη. Επίπεδο 3: τενή σύζευξη. ε αυτό το καθεστώς η διασύνδεση των δεδομένων είναι τυποποιημένη και δεν απαιτεί ανθρώπινη παρέμβαση. Από την άλλη πλευρά, τα αναλυτικά μοντέλα και το GIS εξακολουθούν να είναι ξεχωριστές ενότητες. Επίπεδο 4: Η πλήρης ενοποίηση. Σο σύστημα λειτουργεί σαν ένα ενιαίο πρόγραμμα και τα δεδομένα είναι σε συνεχή διεπαφή. Η βάση δεδομένων του συστήματος διαχείρισης εξυπηρετεί και τα GIS και τα αναλυτικά μοντέλα. Η απόδοση της ζεύξης, αυξάνεται όσο το σύστημα προσεγγίζει την πλήρη ενσωμάτωση (Εικ.5.5). GIS Ανταλλαγή αρχείων DSS Φαλαρή σύζευξη GIS GUI DSS τενή σύζευξη GIS Εντολές - Ρουτίνες DSS Πλήρης ενοποίηση Εικόνα Σρόποι σύζευξης των GIS και των DSS 53

54 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Πολλοί μελετητές στο παρελθόν θεώρησαν τα GIS σαν τεχνολογία στήριξης αποφάσεων εξετάζοντας τις δυνατότητες να παρέχουν πληροφορίες για τη λήψη των αποφάσεων μέσα από την αυτοματοποίηση, τη διαχείριση και την ανάλυση της χωρικής πληροφορίας (Arabinda, 2003). Ο Mennecke (1997) αντιμετωπίζει το SDSS σαν ένα εύχρηστο υποσύνολο ενός GIS, το οποίο εισάγει τεχνικές για το χειρισμό και την ανάλυση της χωρικής πληροφορίας. Αυτή η άποψη αντανακλά την ανάγκη του λήπτη των αποφάσεων να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένο πρόβλημα, και στην έλλειψη του ενδιαφέροντος για τα χαρακτηριστικά ενός GIS εκτός του φάσματος του προβλήματος. Αντιθέτως, πολλοί άλλοι διαφωνούν και ισχυρίζονται ότι η σύγχρονη τεχνολογία των GIS δεν παρέχει τις κατάλληλες δυνατότητες για λήψη αποφάσεων (Malczewski 1999, 2003). Σα σύγχρονα πακέτα GIS δεν παρέχουν εργαλεία λήψης αποφάσεων και βασίζονται πρωτίστως σε τεχνικές που χρησιμοποιούν την ανθρώπινη κρίση για την επίλυση προβλημάτων. Με τον τρόπο αυτό οι κανόνες της απόφασης πρέπει να καθορίζονται πριν τη χρήση του GIS. Ειδικότερα, στην περίπτωση του σχεδιασμού, τα GIS μπορούν να παρέχουν τη χωρική πληροφορία στους λήπτες των αποφάσεων αλλά δεν μπορούν να παρέχουν καμία πληροφορία σχετικά με τις δυνατότητές της για τη στήριξη της απόφασης (Arabinda, 2003). Η δυνατότητά τους τις περισσότερες φορές περιορίζεται στη δημιουργία και στην αποθήκευση της χωρικής πληροφορίας και στην οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν από την χρήση των αναλυτικών μοντέλων. Άλλοι περιορισμοί των GIS είναι το γεγονός ότι δεν παρέχουν μεθόδους να εξετάσουν τις μεμονωμένες προτιμήσεις και να αξιολογήσουν τα κριτήρια απόφασης, απαραίτητα για την αντιμετώπιση των πολυκριτηριακών προβλημάτων, όπως το πρόβλημα της επιλογής της θέσης. Οι διαφορές ανάμεσα σε ένα ύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) και ένα ύστηµα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (SDSS), οφείλονται και στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε χρήστη, στον οποίο απευθύνονται. Πολλές φορές ένα GIS απασχολεί τεχνικούς ανάλυσης (technical analysts), των οποίων η εργασία αφορά κυρίως στο σχεδιασμό της βάσης δεδομένων και στον καθορισμό πολύπλοκων λειτουργιών. Αντίθετα το SDSS, αποτελεί εργαλείο αναλυτών, που καλούνται να πάρουν κάποιες χωρικές αποφάσεις και ταυτόχρονα να μην εμπλακούν στην πολυπλοκότητα ενός GIS. την ουσία όσοι χρησιμοποιούν ένα SDSS ζητούν μια απάντηση με τη χρήση μερικών εργαλείων. 54

55 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ένα ύστημα τήριξης Φωρικών Αποφάσεων υπερέχει ενός GIS για τους παρακάτω λόγους : Η ικανότητα δημιουργίας αναλυτικών μοντέλων δεν αποτελεί συνήθως τμήμα ενός GIS (Εικ.5.6). Κοινή Βάση Δεδομένων και αρχείων GIS MONTEΛΑ Εικόνα 5.6. Σα αναλυτικά μοντέλα, συνήθως δεν είμαι ενσωματωμένα σ ένα GIS Σο σύνολο των μεταβλητών ή των επιπέδων της βάσης μπορεί να μην είναι αποτελεσματικό για μία σύνθετη δημιουργία μοντέλων. Η πληροφορία μπορεί να είναι σε ανεπαρκή κλίμακα ή ανάλυση. Ο σχεδιασμός ενός GIS δεν είναι αρκετά ευέλικτος στην προσαρμογή παραλλαγών στο πλαίσιο ή στη διαδικασία της δημιουργίας χωρικών αποφάσεων. την εικόνα 5.7 παρουσιάζονται συνοπτικά οι διαφορές μεταξύ ενός GIS και ενός SDSS. Σοµέας ύγκρισης GIS SDSS Εστίαση Πληροφορία Λήψη Απόφασης Σύπος Προβλήµατος Πλήρως οµηµένα Ηµί Κακώς οµηµένα Λειτουργία Παραγόµενα Αποτελέσµατα Περιγραφή του πραγµατικού κόσµου και εντοπισµός προβληµάτων σ αυτόν. Φάρτες και Πίνακες, Απαντήσεις σε ερωτήματα Τποστήριξη της διαδικασίας λήψης απόφασης σε προβλήµατα µε χωρικό περιεχόµενο. έσµη λύσεων, προτεινόµενη καλύτερη λύση. Αντικειµενικός κοπός Αύξηση της ταχύτητας του οργανισµού που το χρησιµοποιεί. Βελτίωση της ικανότητας λήψης αποφάσεων και αύξηση της αποτελεσµατικότητας του οργανισµού. Εικόνα 5.7. Διαφορές ανάμεσα σε ένα ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Aποφάσεων και σε ένα GIS (Κίκιρας, url 20) 55

56 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ένα SDSS παρέχει ένα ευρύτερο πλαίσιο ενσωμάτωσης: Σων ικανοτήτων αναλυτικής μοντελοποίησης. Σου συστήματος διαχείρισης βάσεων δεδομένων. Σων ικανοτήτων της γραφικής παρουσίασης. Σων ικανοτήτων εξαγωγής των αποτελεσµάτων. Σων ιδιαίτερων γνώσεων που έχουν αυτοί που καλούνται να πάρουν τις αποφάσεις. Αν ένα GIS διαθέτει όλα τα παραπάνω στοιχεία τότε θα παρέχει το πλαίσιο για ένα SDSS, το οποίο θα έχει σαν στόχο να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας λήψης της απόφασης, με την ενσωμάτωση της κριτικής σκέψης του λήπτη των αποφάσεων και των υπολογιστικών προγραμμάτων (Carver, 1991; Nyerges et al, 1994; Malczewski, 1999). Για την επίτευξη του στόχου αυτού πολλοί επιστήμονες ενσωμάτωσαν μία ποικιλία από μοντέλα απόφασης μέσα στα GIS από το 1990 και μετά, συμπεριλαμβάνοντας αυτά των Carver, 1991 ; Church et al.,1992; Banai,1993; Pereira and Duckstein, 1993; Jankowski, 1995; Eastman, Θεμελιώδης αρχή ενός SDSS είναι η σύνδεση ενός GIS με αναλυτικά μοντέλα απόφασης με σκοπό την παραγωγή συστημάτων, ικανών να αντιμετωπίσουν χωρικά προβλήματα (Batty and Densham, 1996). Ένα ύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών πρέπει να είναι ο πυρήνας για κάθε ύστηµα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων. Σα δύο συστήματα πρέπει να είναι στενά συνδεμένα μεταξύ τους κατά τέτοιον τρόπο, ώστε ο χρήστης να μην αντιλαμβάνεται ποια λειτουργία παρέχεται από το GIS και ποια από το SDSS (Church and Sorensen, 1994). Μ αυτόν τον τρόπο ο κάθε χρήστης, αρχάριος ή μη, μπορεί να εκτελέσει συγκεκριμένες λειτουργίες και να αντιληφθεί την αξία και τις δυνατότητες ενός GIS. 56

57 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 5.5 ΟΙ ΦΡΗΣΕ ΕΝΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Οι χρήστες ενός SDSS, στην πλειονότητά τους, είναι άτομα με διαφορετική κατάρτιση και αυτό έχει αντίκτυπο στον τύπο του συστήματος που θα επιλέξουν να χρησιμοποιήσουν. Όσοι από αυτούς έχουν γεωγραφική κατάρτιση διαθέτουν γνώσεις σχετικές με τα δεδομένα και τα μοντέλα που βρίσκονται πίσω από ένα σύστημα GIS και επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους κυρίως σε εκείνες τις δραστηριότητες που κατά κύριο λόγο χρησιμοποιούν αυτά τα μοντέλα. Αυτοί ακριβώς οι χρήστες αναμένουν να αποκτήσουν τον έλεγχο των εξειδικευμένων χωρικών μοντέλων ενός GIS και να αντιμετωπίσουν το GIS σαν ένα εργαλείο λήψης αποφάσεων (Κeenan, 2003). Αρχικά τα SDSS είχαν σχεδιαστεί για μεμονωμένους χρήστες, έμπειρους στη θεωρία αλλά και στη χρήση των GIS. ήμερα, είναι γενικά αποδεκτό, ότι στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορά το σχεδιασμό και τη διαχείριση των πόρων, εκτός των επιστημόνων (πολεοδόμοι, χωροτάκτες κ.λ.π.), μπορούν να εμπλακούν άτομα που δεν έχουν την επιστημονική κατάρτιση στη λήψη αποφάσεων. ε αρκετές περιπτώσεις, κυρίως σε επίπεδο λήψης αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο, εμπλέκονται και οι πολίτες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν ο χρήστης ενός SDSS δεν χρειάζεται να ασχοληθεί με τις τεχνικές λεπτομέρειες, που περιβάλλουν μια γεωγραφική βάση δεδομένων. Επίσης, η ευρύτερη συμμετοχή του κοινού στη λήψη των αποφάσεων μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση του Διαδικτύου όπου οι πολίτες χρησιμοποιούν on-line εργαλεία, που λειτουργούν μέσω ενός Web browser. Μόλις προσδιοριστεί ο χρήστης, ο δημιουργός ενός συστήματος SDSS πρέπει να βρει και να ξεπεράσει όλες τις δυσκολίες και τα εμπόδια που εμφανίζονται, προκειμένου το σύστημα να έχει ευρεία διάδοση ανάμεσα στους μελλοντικούς χρήστες. Οι περισσότεροι δημιουργοί αυτών των συστημάτων έχουν ελλιπή πληροφόρηση για το έργο που καλείται να επιτελέσει ο λήπτης των αποφάσεων και έρχονται αντιμέτωποι με την ασάφεια που διακρίνει την όλη διαδικασία της λήψης της απόφασης. Οι λήπτες των αποφάσεων πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί κατά την χρήση ενός SDSS και να λαμβάνουν κάθε φορά υπόψη ότι : 57

58 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σα SDSS πολλές φορές τους καθοδηγούν προς μία συγκεκριμένη επιλογή, Σο λογισμικό του συστήματος, τις περισσότερες φορές δεν καλύπτει όλες τις ανάγκες τους, Η δύναμη των προγραμματιστών, των σχεδιαστών και των αναλυτών, μέσω του συστήματος, μπορεί να οδηγήσει σε αποτελέσματα απρόβλεπτα και πολλές φορές ανεπιθύμητα, Πάντα υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη περί αντικειμενικότητας. 5.6 ΚΑΣΗΓΟΡΙΕ ΕΥΑΡΜΟΓΨΝ ΕΝΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Από την αρχή της δημιουργίας τους έως σήμερα τα SDSS προσπάθησαν να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών, οι οποίες μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το είδος τους. H πρώτη κατηγορία περιλαµβάνει τις παραδοσιακές περιοχές εφαρµογής των GIS, δηλαδή την γεωλογία, την δασοπονία και την χωροταξική σχεδίαση. ε αυτούς τους τοµείς τα GIS χρησιµοποιήθηκαν για την αυτοματοποίηση διαδικασιών, όπως η επεξεργασία χωρικών δεδοµένων µε σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας. Συπικές αυτού του είδους είναι οι εφαρµογές εκτίµησης γεωλογικού κινδύνου µιας περιοχής. Η δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνει τις περιοχές της χωροθετικής ανάλυσης (location analysis). Oι περιοχές αυτές παραδοσιακά ανήκουν στον χώρο της επιχειρησιακής έρευνας. Αυτό το γεγονός εξηγεί γιατί ενώ είναι προφανής η αναγκαιότητα υπολογισµού του χωρικού στοιχείου στη διαδικασία λήψης απόφασης, αυτή βασίζονταν έως σήµερα, σε επιχειρηµατικά µοντέλα. το μέλλον τα μοντέλα αυτά θα ενσωματωθούν σε ένα SDSS βασιζόμενο στα GIS, παρέχοντας ένα εύχρηστο και κατάλληλα σχεδιασμένο interface, καθώς και μία Βάση Δεδομένων. Αυτή η σύνθεση των τεχνικών της επιχειρησιακής έρευνας και των GIS θα συμβάλει αποτελεσματικά στη λήψη αποφάσεων Η τελευταία κατηγορία αναφέρεται στα προβλήματα για την λύση των οποίων δεν έχει ληφθεί υπόψη η δυνατότητα χρήσης χωρικών µοντέλων και δεδοµένων. τις περιοχές αυτές οι περαιτέρω δυνατότητες ανάλυσης παρέχονται από την αυξανόµενη διαθεσιµότητα χωρικά συσχετιζόµενων δεδοµένων όπως π.χ. των δηµογραφικών δεδοµένων. Ένα τέτοιου είδους SDSS, θα οδηγήσει σε νέες δυνατότητες απόφασης οι οποίες θα ήταν δύσκολο να αξιολογηθούν χωρίς τη χρήση αυτής της τεχνολογίας (Grimshaw, 1994) 58

59 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων H απαίτηση για βελτιστοποίηση των διαδικασιών λήψης απόφασης σε προβλήµατα, τα οποία σχετίζονται µε γεωγραφικά δεδοµένα, οδήγησε στην ανάπτυξη εφαρµογών SDSS σ ένα ευρύτατο φάσµα παραγωγικών τοµέων. Έτσι SDSS χρησιµοποιούνται σε τοµείς όπως η δηµόσια διοίκηση, η βιοµηχανία, η έρευνα ενώ όπως φαίνεται από τον Πίν. 2, όπου παρουσιάζονται εφαρµογές ανά τοµέα δραστηριότητας, είναι δυνατόν να αναγνωρίσουµε την αναγκαιότητά τους σχεδόν σε κάθε δραστηριότητα η οποία περιλαµβάνει γεωγραφικό περιεχόµενο. ΣΟΜΕΑ ΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ Επικοινωνίες ΕΥΑΡΜΟΓΕ Τπηρεσίες προσδιορισµού Θέσης χεδίαση και ανάλυση δικτύων Δημόσια Διοίκηση Πολιτική Προστασία ( ιαχείριση Πυρκαγιών, σχέδια εκκενώσεως περιοχών, άµεση επέµβαση και βοήθεια κ.λ.π.) Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας Περιβάλλον ιαχείριση Υυσικών Πόρων ιαχείριση δικτύων νερού, ηλεκτρικού, φυσικού αερίου και τηλεφώνου Ανάλυση µολυσµένων χώρων Ανάλυση περιβαντολογικού κινδύνου ιαχείριση δασών, αγροτικών περιοχών, υδροβιότοπων κτλ. ιαχείριση ορυχείων µεταλλείων Κτηµατολόγιο Φρήση Γης Εφαρµογές κτηµατολογίου (ιδιοκτησία και δικαιώµατα γης, φορολογία, εκτίµηση γης (land assessment), µεγιστοποίηση χρήσης γης κτλ. Μεταφορές ροµολόγηση και διαχείριση στόλου οχηµάτων Ανάλυση κίνησης, επιλογή δροµολογίων κτλ. Πίνακας 2. Σομείς εφαρμογής SDSS. 59

60 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 5.7 H ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Ο σχεδιασμός (planning) είναι μία από τις πιο ουσιαστικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Ο σχεδιασμός μπορεί να οριστεί ως η διαδικασία επιλογής του βέλτιστου ανάμεσα σε διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις και έχει πολλά κοινά σημεία με τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων (Jankowski, 1989). Πολλές καθημερινές αποφάσεις λαμβάνονται με βάση τη διαίσθηση, την κοινή λογική, την τύχη ή με συνδυασμό όλων αυτών (Laskar, 2003). Όσοι ασχολούνται με τη διαδικασία του σχεδιασμού και όσοι παίρνουν αποφάσεις σε πολιτικό επίπεδο έρχονται αντιμέτωποι με πολλά προβλήματα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι εμπλέκονται με καταστάσεις πολύπλοκες, μη συσχετιζόμενες μεταξύ τους και συνεχώς μεταβαλλόμενες, οι οποίες όμως οδηγούν σε μία συστηματική προσέγγιση της όλης διαδικασίας προκειμένου να προσαρμοστεί το πολλαπλό και πολυδιάστατο πρόβλημα. Επίσης, αυτή η προσέγγιση θα είναι χρήσιμη στην κατανόηση των θεμάτων που επηρεάζουν το πρόβλημα (Jankowski 1989,1995). H διαδικασία λήψης αποφάσεων περιλαμβάνει τρία στάδια σύμφωνα με το Simon, 1960: α) τον καθορισμό του προβλήματος, (intelligence) β) τον σχεδιασμό-ανάλυση (design) και γ) την αξιολόγηση των επιλογών (choice) (Εικ. 5.8). Εικόνα 5.8. H διαδικασία του σχεδιασμού και της λήψης των αποφάσεων σύμφωνα με τον Simon (1960). Ο καθορισμός του προβλήματος περιλαμβάνει τις διαδικασίες ελέγχου, στις οποίες εμπεριέχεται επεξηγηματική ανάλυση και εκτίμηση της επικρατούσας κατάστασης στο περιβάλλον λήψης αποφάσεως. Σαυτόχρονα περιλαμβάνει και τις απαραίτητες διαδικασίες για την συγκέντρωση των απαραίτητων δεδομένων για το υπό εξέταση θέμα. 60

61 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει τη δημιουργία, ανάλυση και ανάπτυξη μιας δέσμης εναλλακτικών λύσεων. τη διαδικασία δημιουργίας των εναλλακτικών λύσεων συμμετέχει κάποιο κατάλληλο μοντέλο, το οποίο περιλαμβάνεται στο SDSS και χρησιμοποιείται για την επίλυση του χωροθετικού προβλήματος. το στάδιο της αξιολόγησης γίνεται η επιλογή κάποιας εκ των διατιθέμενων λύσεων, που έχει αναλυθεί και αξιολογηθεί με βάση κάποιoν προκαθορισμένο κανόνα Μία αναλυτικότερη προσέγγιση της διαδικασίας αυτής παρουσιάζεται στην Εικ.5.9. Περιγραφή προβλήματος Καθορισμός προβλήματος Κατανόηση συμπεριφοράς του συστήματος Προσέγγιση υπάρχουσας κατάστασης O χεδιασμός και η Διαδικασία Λήψης Απόφασης Ανάλυση Καθορισμός στόχων Καθορισμός μοντέλου Δημιουργία εναλλακτικών λύσεων Αξιολόγηση Προσέγγιση των επιπτώσεων των εναλλακτικών λύσεων Αξιολόγηση και επιλογή Επεξήγηση και οπτικοποίηση Εικόνα 5.9. Αναλυτική παρουσίαση της διαδικασίας λήψης της απόφασης. Οι διαδικασίες απόφασης είναι κανόνες, μέσω των οποίων οδηγείται ο κάθε ενδιαφερόμενος στη λήψη της απόφασης. Καθορίζεται μία λίστα από παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη και ταυτόχρονα καθορίζεται ο τρόπος που συνδυάζονται μεταξύ τους προκειμένου να ληφθεί η απόφαση. Για ορισμένα προβλήματα απόφασης οι διαδικασίες λήψης μπορεί να προϋπάρχουν και να χρειάζονται να αυτοματοποιηθούν. Διαφορετικά, οι διαδικασίες απόφασης πρέπει πρώτα να αναπτυχθούν κατόπιν διαβουλεύσεων με τους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων. 61

62 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι αποφάσεις μπορούν να ταξινομηθούν σε: προγραμματιζόμενες και μη προγραμματιζόμενες Οι προγραμματιζόμενες αποφάσεις είναι αυτές όπου η διαδικασία λήψης μπορεί να αυτοματοποιηθεί, ενώ στις μη προγραμματιζόμενες, τμήμα τους αυτοματοποιείται, ενώ για το υπόλοιπο απαιτείται ανθρώπινη παρέμβαση. Όταν οι αποφάσεις είναι μη προγραμματιζόμενες υπεισέρχεται πάντοτε ο ανθρώπινος παράγοντας της υποκειμενικότητας. ε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η λήψη της απόφασης γίνεται υπό καθεστώς πίεσης, γεγονός που αλλοιώνει περισσότερο την αντικειμενικότητά της. Οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων μπορούν επίσης να ταξινομηθούν σε αυτές που λαμβάνονται βασιζόμενες σε ένα κριτήριο και σε αυτές που λαμβάνονται βασιζόμενες σε περισσότερα από ένα κριτήρια. την πρώτη περίπτωση, μόνο ένας δείκτης (ο οποίος μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ενός πολύπλοκου υπολογισμού) εξετάζεται, και μία σειρά από διάφορες επιλογές, σύμφωνα με αυτόν τον δείκτη, χρησιμοποιείται για να ληφθεί η απόφαση. τη δεύτερη περίπτωση, η οποία είναι και η συνηθέστερη, διάφοροι δείκτες πρέπει να εξεταστούν και να βελτιστοποιηθούν. Αυτό είναι πιο περίπλοκο, διότι πρέπει να αποφασίζεται κάθε φορά πώς να συνδυάζονται οι δείκτες μεταξύ τους, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις βρίσκονται σε αντίθεση (Rossiter and Adinarayana, 1998). την περίπτωση της πολυκριτηριακής απόφασης, η επιλογή γίνεται με την αξιολόγηση του κάθε κριτηρίου. Σα αποτελέσματα της εφαρμογής του κάθε κριτηρίου παρέχουν την βάση για συγκρίσεις των επιλογών και διευκολύνεται με αυτόν τον τρόπο η επιλογή της πιο ικανοποιητικής λύσης. την κατηγορία αυτή ανήκουν τα χωρικά προβλήματα, τα οποία είναι πολυδιάστατα και πολλές φορές σχετίζονται και με μη χωρική πληροφορία. Κάθε χωρικό πρόβλημα μπορεί να έχει ένα μεγάλο αριθμό εναλλακτικών λύσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται κυρίως από πολλαπλά κριτήρια βάσει και των οποίων κρίνονται. Ο όρος «πολλαπλά κριτήρια» έχει πολλές εκδοχές, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα κριτήρια, τις ιδιότητες και τους σκοπούς σαν συνώνυμες έννοιες. Αναλυτικότερα, η διαδικασία της πολυκριτηριακής λήψης της απόφασης περιλαμβάνει τα εξής συστατικά (Keeney and Raiffa, 1976 ; Pitz and McKillip, 1984): Ένα στόχο ή ένα σύνολο στόχων, Ένα λήπτη ή περισσότερους με τις προτιμήσεις τους όσον αφορά τα κριτήρια αξιολόγησης, Ένα σύνολο κριτηρίων αξιολόγησης, 62

63 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ένα σύνολο ανεξάρτητων μεταβλητών, Ένα σύνολο εναλλακτικών λύσεων. 5.8 Η ΦΡΗΗ ΣΨΝ SDSS ΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Η διαδικασία για τη λήψη της απόφασης ξεκινάει με την κατανόηση του προβλήματος, όπως αυτό απαντιέται στον πραγματικό κόσμο. Κατόπιν, το πρόβλημα προσεγγίζεται μ ένα μοντέλο, τον καθορισμό των σχετικών ιδιοτήτων και συμπεριφορών και στο τελικό στάδιο προκύπτει το αποτέλεσμα, δηλαδή το σενάριο (Gao et al, 2004). Ένα SDSS δεν καλείται να λάβει την τελική απόφαση αλλά να υποστηρίξει τους υπευθύνους στην ταξινόμηση και εάν είναι δυνατό στην εκτίμηση της κάθε μιας επιλογής. Η υποστήριξη των υπευθύνων για τη λήψη της απόφασης, πρέπει να είναι συνεχής και επιτυγχάνεται με δύο κυρίους τρόπους: 1) Παρέχοντας τις σχετικές πληροφορίες. Οι πληροφορίες, οι σχετικές γύρω από το πρόβλημα, πρέπει να συλλεχθούν για την υποστήριξη κατά τη διαδικασία καθορισμού και ανάλυσης του προβλήματος. Η κατάλληλη πληροφορία παρέχει στους λήπτες των αποφάσεων μια σαφή κατανόηση της πραγματικής κατάστασης και της φύσης του προβλήματος. 2) Η παραγωγή και η αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων βασίζεται στην ανάλυση της κατάστασης και της φύσης του προβλήματος. ε πολλές περιπτώσεις οι λήπτες των αποφάσεων χρειάζονται υποστήριξη σχετικά με τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις και την προσομείωση των συνεπειών τους. Προκειμένου να ληφθεί η τελική απόφαση, η δράση πρέπει να συντονιστεί με άλλες σχετικές ενέργειες ή με τους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων από άλλες οργανώσεις. Αλληλεπίδραση μεταξύ των υπεύθυνων για τη λήψη αποφάσεων, οι οποίοι είναι μερικές φορές σε γεωγραφικά απόμακρες θέσεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, πρέπει να υποστηρίζεται (Jacob et al., 1992). την Εικόνα 5.10 απεικονίζεται η σχέση του λήπτη των αποφάσεων, με τα SDSS και την περιοχή μελέτης. αυτό το πλαίσιο, τα SDSS αποτελούν µια ψηφιακή αναπαράσταση του πραγµατικού κόσµου στο µυαλό του λήπτη των αποφάσεων. Έτσι εντός των SDSS δεν υπάρχει µόνο ένας µεγάλος αριθµός χωρικών δεδοµένων που περιγράφουν τα αντικείµενα του πραγµατικού κόσµου και µαθηµατικών µοντέλων που περιγράφουν τους νόµους που τον διέπουν, αλλά ένας ευέλικτος µηχανισµός τόσο όσο προς την αρχιτεκτονική των στοιχείων που το αποτελούν, όσο και ως προς την εκτελεστική του δυνατότητα. 63

64 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Λήπτης Αποφάσεων Ενέργειες Πληροφορίες Και Απαντήσεις Ερωτήματα Τπό μελέτη περιοχή Δεδομένα ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων (SDSS) Εξέλιξη Εξομοίωση με τον πραγματικό κόσμο Εικόνα Η σχέση μεταξύ του λήπτη των αποφάσεων, του SDSS και της υπό εξέταση περιοχής. Η διαδικασία λήψης της απόφασης σ ένα SDSS είναι επαναληπτική, περιεκτική και συμμετοχική. Είναι επαναληπτική επειδή παράγεται ένα σύνολο εναλλακτικών λύσεων, ο λήπτης των αποφάσεων τις αξιολογεί, και αυτές χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν την περαιτέρω ανάλυση. αυτό το σημείο ο λήπτης πρέπει να δείξει ιδιαίτερη προσοχή καθώς έρχεται αντιμέτωπος με μεγάλο αριθμό εναλλακτικών λύσεων, οι οποίες αξιολογούνται βάσει πολλαπλών κριτηρίων, ποσοτικών ή και ποιοτικών. την περίπτωση αυτή για την αντιμετώπιση των σύνθετων χωρικών προβλημάτων αναπτύχθηκε μία κατηγορία των SDSS, τα πολυκριτηριακά συστήματα λήψης χωρικών αποφάσεων (Multicriteria-spatial decision support systems, MC-SDSS). Η θεώρηση πολλαπλών στόχων έχει τρία σημαντικά πλεονεκτήματα: α) ο πολυκριτηριακός προγραμματισμός και σχεδιασμός ανταποκρίνεται σε πραγματικά προβλήματα, όπου ο στόχος είναι πολυδιάστατο μέγεθος και ο αντικειμενικός προσδιορισμός του εμπεριέχει την επιμέρους θεώρηση και εκτίμηση των μεγεθών που τον προσδιορίζουν, β) ένα ευρύ σύνολο εναλλακτικών λύσεων προσφέρεται τις περισσότερες φορές και γ) αποσαφηνίζεται ο ρόλος των συμμετεχόντων στη διαδικασία λήψης της απόφασης (Μητρόπουλος, 2007). Οι λήπτες των αποφάσεων στηρίζονται στα δεδομένα που εισάγονται σ ένα SDSS προκειμένου να οδηγηθούν στην λήψη της απόφασης. Η ποιότητα των δεδομένων αυτών κατέχει καθοριστική θέση στη διαδικασία λήψης της απόφασης καθώς η χρησιμοποίηση εσφαλμένης, απαρχαιωμένης και ακατάλληλης πληροφορίας οδηγεί σε μία λιγότερο αποτελεσματική 64

65 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων απόφαση. τα SDSS όπου η πληροφορία λαμβάνεται από πολλαπλές και εξωτερικές πήγες, οι υπεύθυνοι μπορεί να «απομακρυνθούν» από τις αρχικές πηγές δεδομένων με αποτέλεσμα να μην κατανοούν επαρκώς το περιεχόμενο της πληροφορίας και την ποιότητά της (Price and Shanks, 2008). Ένα σύστημα SDSS θεωρείται ότι συμβάλει θετικά στο στόχο του λήπτη των αποφάσεων όταν του επιτρέπει να φτάσει : α) σε μία ακριβέστερη λύση, β) σε μία ταχύτερη λύση σε ένα καθορισμένο πρόβλημα ή και στα δύο. Η επιτυχία του συστήματος έγκειται στην ποιότητα του συστήματος, στην ποιότητα της πληροφορίας. ε περίπτωση που οι προσδοκίες του συστήματος δεν μπορούν να ικανοποιηθούν τότε το σύστημα θεωρείται ότι έχει αποτύχει. Επίσης, αποτυχία θεωρείται όταν το σύστημα δεν χρησιμοποιείται. 5.9 Η ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΣΟ ΦΨΡΟΘΕΣΙΚΟ ΦΕΔΙΑΜΟ - ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΗ Η συνθετότητα του σχεδιασμού στον χώρο είναι ένα βασικό πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν όσοι εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Για τον λόγο αυτόν έχουν στραφεί στη χωροθετική ανάλυση και στα μοντέλα χωροθετικού σχεδιασμού για να ενισχύσουν την ικανότητά τους στη λήψη των αποφάσεων. Δυστυχώς, πολλές φορές η διαδικασία λήψης απόφασης καταλήγει σε μη ικανοποιητικά αποτελέσματα, γεγονός που οφείλεται στο ότι τα μοντέλα χωροθέτησης, έχουν αποτύχει να συλλάβουν όλες τις σημαντικές διαστάσεις του χωροθετικού σχεδιασμού. Σα υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων χρησιμοποιούνται ευρέως στο χωροθετικό σχεδιασμό και ιδιαίτερα στην περίπτωση της επιλογής της θέσης εγκατάστασης διαφόρων εξυπηρετήσεων. Οι αποφάσεις σχετικά με το ποια εξυπηρέτηση θα χωροθετηθεί και σε ποιο σημείο είναι ένα τυπικό πολυδιάστατο, πολυκριτηριακό πρόβλημα, καθώς τις περισσότερες φορές στη διαδικασία λήψη της απόφασης πρέπει να ληφθούν υπόψη περισσότερα από ένα κριτήρια, όπως δημογραφικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά κ.λ.π. Πολλές φορές την πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών ενισχύει το γεγονός ότι πρέπει να επιλεγούν περισσότερες από μία θέσεις εγκατάστασης. 65

66 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εντοπισμός και κατανόηση του προβλήματος Ανάπτυξη μοντέλου κατάλληλου για την επίλυση του προβλήματος Επίλυση του προβλήματος Εκτέλεση των αποτελεσμάτων Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων Εικόνα Η διαδικασία επίλυσης των προβλημάτων χωροθέτησης σύμφωνα με τους Rahman and Smith, Εφόσον ο μελετητής εντοπίσει το πρόβλημα, πρέπει να επιλέξει το κατάλληλο μοντέλο χωροθέτησης, ανάλογα με το είδος της υπό εγκατάσταση εξυπηρέτησης. Η επίλυση του προβλήματος μπορεί να περιλαμβάνει πολλά εναλλακτικά σενάρια, τα οποία πρέπει ν αναλύσει για να επιλέξει τη βέλτιστη λύση για να εκτελέσει το αποτέλεσμα. υγκεκριμένα, το πρόβλημα της χωροθέτησης κατανομής (locationallocation) μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χρήση ενός SDSS, το οποίο παρέχοντας τα κατάλληλα μέσα (στοιχεία του GIS, μοντέλα χωροθέτησης - κατανομής, περιβάλλον διασύνδεσης) θα υποστηρίξει τη διαδικασία για την εύρεση της βέλτιστης θέσης χωροθέτησης. Η ανάγκη χρησιμοποίησης των μοντέλων χωροθετήσεων κατανομών σε ένα SDSS προκύπτει όταν πρέπει να αξιολογηθούν πολλαπλές εναλλακτικές θέσεις για την χωροθέτηση αγαθών. Αναλυτικότερα, τα μοντέλα χωροθέτησης-κατανομής χρησιμοποιούνται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε τομείς που σχετίζονται κυρίως με (Μητρόπουλος, 2007): Σον εντοπισμό του συνόλου των υποψήφιων θέσεων χωροθέτησης, Ση βέλτιστη χωροθέτηση εγκαταστάσεων σε μία νέα περιοχή, Σον υπολογισμό της αποδοτικότητας προηγουμένων θέσεων χωροθέτησης και Ση βελτίωση των υπαρχόντων σχεδίων χωροθέτησης. 66

67 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι τυπικές ερωτήσεις που τίθενται από τους λήπτες των αποφάσεων μπορούν να ομαδοποιηθούν ως ακολούθως: Αποδοτικότητα: Πόσο εφικτή είναι η βελτίωση που μπορεί να επέλθει στα κριτήρια από την επανατοποθέτηση των ήδη εγκαταστημένων εξυπηρετήσεων. Πόσες λιγότερες θέσεις εξυπηρέτησης θα χρειαστούν για να παρέχουν το ίδιο επίπεδο υπηρεσιών με την προϋπόθεση ότι οι εξυπηρετήσεις θα είναι βέλτιστα χωροθετημένες. Ποιο ποσοστό της μέγιστης δυνατότητας βελτίωσης των κριτηρίων πραγματοποιήθηκε από τις ν πιο πρόσφατες αποφάσεις χωροθέτησης. Αξιολόγηση πολλαπλών κριτηρίων: Ποιες είναι οι εναλλακτικές θέσεις για την εγκατάσταση των αγαθών που παρέχουν αποδεκτά επίπεδα εξυπηρέτησης σε αρκετά κριτήρια. Ποια είναι οι θέσεις χωροθέτησης που είναι βέλτιστες για εναλλακτικές επιλογές κριτηρίων. Αντίκτυπος των προκαθορισμένων συστατικών: Με δεδομένο ένα σύνολο θέσεων χωροθέτησης, οι οποίες είναι βέλτιστες όσον αφορά τα διάφορα κριτήρια, ποια είναι η κατανομή των ωφελειών. Ποιες θέσεις, εάν επιλεγούν, θα αυξήσουν τα οφέλη σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες. Επίδραση των περιορισμών στη διαδικασία λήψης της απόφασης. Ποια ανταλλαγή μεταξύ μίας θέσης, η οποία δεν συμπεριλαμβάνεται στην λύση του προβλήματος με μία η οποία συμπεριλαμβάνεται θα βελτιώσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον στόχο. Ποια είναι η επίδραση της κάθε προαναφερόμενης ερώτησης στον περιορισμό των χωροθετικών αποφάσεων. υμπερασματικά, για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος χωροθετικού σχεδιασμού είναι αναγκαία η ανάπτυξη ενός SDSS στο οποίο θα ενσωματώνεται η διαχείριση των δεδομένων, οι τεχνικές χωρικής ανάλυσης και οι ανθρώπινες δεξιότητες επίλυσης προβλήματος επιδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο τις ικανότητες ενός GIS (Densham and Rushton, 1987). Ιδιαίτερα, οι ικανότητες αυτές παρουσιάζονται και στον τομέα της οπτικοποίησης μέσω του οποίου οι λήπτες των αποφάσεων αναζητούν την πληροφορία, τη διορθώνουν και μπορούν να δουν τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τα μοντέλα χωροθέτησης (Armstrong et al, 1986). 67

68 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 5.10 ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ ΕΥΑΡΜΟΓΨΝ SDSS ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ε ΠΑΓΚΟΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η αξία των υστημάτων Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων είναι αδιαμφισβήτητη και αυτή την στιγμή σε όλο τον κόσμο έχουν αναπτυχθεί και εφαρμοστεί σε πολλά επιστημονικά πεδία και από διαφορετικούς μελετητές. ε θεωρητική βάση οι Λολώνης κ.α., 1999 ανέπτυξαν το θέµα της χρήσης των στοιχείων του Εθνικού Κτηµατολογίου ως πληροφοριακού υπόβαθρου για την ανάπτυξη SDSS, που αποσκοπεί στην αποτελεσµατικότερη αντιµετώπιση καταστροφικών φαινοµένων, όπως είναι οι σεισµοί. Οι Arentze and Timmermans (2000) περιέγραψαν την αρχιτεκτονική ενός υστήματος τήριξης Φωρικών Αποφάσεων και μια επεξηγηματική εφαρμογή για την ανάπτυξη του λιανικού εμπορίου και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Ο Johnson (2001), παρουσίασε ένα σύστημα Λήψης Αποφάσεων βασιζόμενο στα GIS προοριζόμενο αρχικά για χρήση από τις διοικητές αρχές που ήταν υπεύθυνες για τη Δημόσια στέγαση και για το σχεδιασμό πολιτικής για προγράμματα κατοικίας. Οι Vacik and Lexer (2001) ερεύνησαν την ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός SDSS για τη διαχείριση δασών για τη συνεχή παραγωγή των υδάτινων πόρων. Οι Zergera and Smith (2003) έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία της γνώσης, χρησιμοποιώντας ένα GIS για στήριξη αποφάσεων σε περιπτώσεις καταστροφών σε πραγματικό χρόνο. Οι περισσότερες εφαρμογές SDSS που αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία υλοποιούνται εντός εμπορικών πακέτων GIS, σαν επεκτάσεις τους, με τη βοήθεια γλωσσών όπως η AML, η Avenue, η Python, η Visual Basic και η VB.Net. Ένας μικρότερος αριθμός εφαρμογών σχεδιάστηκε και προγραμματίστηκε σαν αυτόνομα συστήματα (stand alone). την πράξη έχουν αναπτυχθεί πολλά SDSS που τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούν ένα εμπορικό και ευρέως διαδεδομένο πακέτο GIS, και το διαμορφώνουν ανάλογα με την εφαρμογή. ήμερα, υπάρχουν στο εμπόριο λογισμικά πακέτα, που λειτουργούν αποκλειστικά ως υστήματα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων. Σα περισσότερα υστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών διαθέτουν κάποιες δυνατότητες υποστήριξης της διαδικασίας λήψης των αποφάσεων αλλά για την ολοκλήρωσή τους απαιτείται η συμπλήρωση τους με επιπλέον εργαλεία με ταυτόχρονη διαμόρφωση του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης. Οι Densham and Rushton (1991) υλοποίησαν μία ακολουθία προγραμμάτων που ονομάστηκε LADSS (Location-Allocation Decision Support System).Σο συγκεκριμένο εργαλείο συνδέει τεχνικές βελτιστοποίησης για να συνδυάσει την εγκατάσταση διαφόρων εξυπηρετήσεων όπως σχολεία, εμπορικά κέντρα, νοσοκομεία κ.λ.π., με την ζήτηση τους από τον πληθυσμό. ύμφωνα με το LADSS απαιτείται από τον λήπτη των αποφάσεων να καθορίσει τις θέσεις όπου υπάρχει η ζήτηση για εξυπηρέτηση, την ποσότητα της ζήτησης για κάθε θέση και τις υποψήφιες θέσεις για εγκατάσταση της εξυπηρέτησης. 68

69 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σο συγκεκριμένο SDSS υποστηρίζει τρεις λειτουργίες: α) εύρεση p θέσεων χωροθέτησης και των περιοχών που εξυπηρετούν, έτσι ώστε ο μέσος όρος της απόστασης που θα διανυθεί να ελαχιστοποιείται β) εύρεση p θέσεων χωροθέτησης έτσι ώστε η μέγιστη ζήτηση να συναντάται σε μία απόσταση s από την κοντινότερη σε αυτό θέση χωροθέτησης και γ) εύρεση του ελάχιστου αριθμού θέσεων χωροθέτησης κρατώντας όλη την ζήτηση εντός μιας καθορισμένης απόστασης. Άλλο ενδεικτικό παράδειγμα SDSS είναι το Hydra, ένα εργαλείο για την οργάνωση των υπηρεσιών υγείας (Βirkin et al, 2002) (Εικ. 5.12). Oι χρήστες αποφασίζουν που θα χωροθετηθούν νέες υπηρεσίες υγείας, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού της υπό μελέτης περιοχής. Φρησιμοποιείται ένα ύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών προκειμένου ο χρήστης να αποφασίσει διαδραστικά για την βέλτιστη θέση. Εικόνα Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης Ηydra SDSS (url.18) Οι Brent Hall et al, 1997 ανέπτυξαν δύο υστήματα Λήψης Αποφάσεων βασισμένα σε Γεωγραφικά υστήματα πληροφοριών. Σο ένα από αυτά εξετάζει την πρόσβαση πληθυσμού σε υπηρεσίες υγείας (AccessPlan) και το άλλο αναλύει τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό (EduPlan) (Εικ.5.13, 5.14). 69

70 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο γραφικό περιβάλλον διασύνδεσης του AccessPlan (url. 19) Εικόνα Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του ΕduPlan (url.19) την Ελλάδα δημιουργήθηκε από το Εργαστήριο Φωρικής Ανάλυσης, Γεωγραφικών υστημάτων Πληροφοριών και Θεματικής Φαρτογραφίας, του Σμήματος Μηχανικών Φωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το S-Distance, το οποίο είναι ένα αυτόνομο ύστημα τήριξης Φωρικών Αποφάσεων, που προσφέρει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης του χρήστη κατά τον καθορισμό και την επίλυση του προβλήματος, μέσω ενός απλοποιημένου υστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών (Ανδριανάκος και Υώτης, 2006) (Εικ.5.15). Σο σύστημα χρησιμοποιείται για την επίλυση προβλημάτων χωροθέτησης-κατανομής. 70

71 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του S-Distance ΣΑ SDSS ΣΗΝ ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ Οι δυνατότητες που παρέχουν τα υστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών, σε συνδυασμό με την προσπάθεια εκσυγχρονισμού της εσωτερικής λειτουργίας που πραγματοποιείται στους περισσότερους Δήμους της χώρας μας, είχε σαν αποτέλεσμα την ευρεία διάδοσή τους σ αυτούς. Η αύξηση των αρμοδιοτήτων των Δήμων καθώς και των απαιτήσεων των Δημοτών κάνει επιτακτική την ανάγκη χρήσης ενός GIS προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος εξυπηρέτησης των Δημοτών και ταυτόχρονα να εξασφαλιστεί η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών μέσα από την αποτελεσματικότερη διαχείριση των πληροφοριών. τους περισσότερους Δήμους της χώρας μας έχουν αναπτυχθεί GIS που διαχειρίζονται τα ψηφιακά γεωγραφικά δεδομένα που καλύπτουν την περιοχή του Δήμου. Η βάση των ψηφιακών γεωγραφικών δεδομένων περιλαμβάνει ψηφιοποιημένα και σαρωμένα χαρτογραφικά υπόβαθρα και συνοδευτικά έγγραφα, το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης, τη δημοτική περιουσία, τομείς χρήσης γης, οδικό κυκλοφοριακό δίκτυο, πράξεις αναλογισμού, όρια δήμου και δημοτικών διαμερισμάτων, οικισμούς, πληθυσμιακά στοιχεία, τοπογραφικούς χάρτες της Γ.Τ.., χαρτογραφικές πληροφορίες του εθνικού κτηματολογίου, αρχαιολογικά μνημεία και ζώνες προστασίας, δημόσια και δημοτικά κτίρια, σημεία τουριστικού και εμπορικού ενδιαφέροντος (ξενοδοχεία, υπηρεσίες κ.λ.π.). ε πολλά από τα υστήματα αυτά ο χρήστης έχει πρόσβαση μέσω του διαδικτύου. Με την χρήση των GIS, ο Δήμος εκσυγχρονίζει την εσωτερική λειτουργική του οργάνωση και διεκπεραιώνει τις διαδικασίες του, έτσι ώστε να μπορεί να υποστηρίξει άμεσα, ποιοτικά και αποδοτικά τα αιτήματα των πολιτών. Η διαδεδομένη χρήση των GIS στους Δήμους οδηγεί προς την 71

72 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ενσωμάτωση σε αυτά ενός SDSS, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την Σοπική Αυτοδιοίκηση με στόχο την επιλογή ορθής πολιτικής, τον έλεγχο των οικονομικών δραστηριοτήτων και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος (Δημητρίου, 2002). Σα προβλήματα για τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα συστήματα λήψης αποφάσεων είναι αρκετά και έχουν σχέση κυρίως με τον στρατηγικό σχεδιασμό της πόλης. Οι πλέον συνηθισμένες εφαρμογές είναι (Διαμαντάκης και Πραστάκος, 1999) : Προβλέψεις για την μελλοντική ανάπτυξη της πόλης, Τποστήριξη πολεοδοµικού σχεδιασµού, Κυκλοφοριακές μελέτες, Δρομολόγηση περιπολικών και άλλων οχημάτων άμεσης βοήθειας, Φάραξη δρομολογίων για φορτηγά με επικίνδυνες ουσίες, Διαχείριση δικτύων (ύδρευσης, οδικό κ.λπ.) και υποδοµών, Μελέτη επιπτώσεων στο οδικό δίκτυο από το «κλείσιμο» ενός δρόμου, Φωροθέτηση υπηρεσιών κοινής ωφελείας, χεδιασμός συλλογής απορριμμάτων, Οριοθέτηση περιοχών ευθύνης (territories assignment), Και άλλες Η αύξηση των αρμοδιοτήτων των Σοπικών Αρχών κάνει επιτακτική την ανάγκη χρήσης ενός τέτοιου εργαλείου. Ιδιαίτερα για την περίπτωση της εγκατάστασης των Σοπικών Δημοσίων Εξυπηρετήσεων, το εργαλείο αυτό θα συμβάλει αποφασιστικά στην ευημερία των δημοτών. ήμερα, στους περισσότερους Δήμους της χώρας μας έχουν αναπτυχθεί υστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών που διαχειρίζονται κυρίως πολεοδομικά δεδομένα, παρέχουν Γενικές Πληροφορίες Πόλης-Ηλεκτρονικός Οδηγός Πόλης και εντοπίζουν τις βέλτιστες διαδρομές από ένα σημείο της πόλης σε κάποιο άλλο. Σο εργαλείο που δημιουργήθηκε στα πλαίσια της διδακτορικής διατριβής ήρθε να καλύψει το κενό με τον οποίο πραγματοποιείται η λήψη συγκεκριμένων χωρικών αποφάσεων στους Δήμους της χώρας μας. Από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής προέκυψε ότι δεν υπάρχει Δημοτική Αρχή η οποία να χρησιμοποιεί ένα SDSS σαν εργαλείο για την εκτίμηση της εξυπηρέτησης της υπάρχουσας θέσης ενός Δημοσίου Αγαθού και την εύρεση της βέλτιστης θέσης χωροθέτησης αυτού. Η απόφαση για τη χωροθέτηση μιας εξυπηρέτησης, λαμβάνεται κατόπιν συνεργασίας των Τπηρεσιών του Δήμου (Σεχνικές Τπηρεσίες, Σμήματα Προγραμματισμού) και του Δημοτικού υμβουλίου, χωρίς όμως τη 72

73 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων χρήση ενός εργαλείου, το οποίο θα στηρίζει τη λήψη τεκμηριωμένης απόφασης, συνδυάζοντας τα χαρακτηριστικά της πόλης (πληθυσμιακά, γεωμορφολογικά κ.λ.π.) με τα κριτήρια που θέτει η Δημοτική Αρχή και τα μοντέλα χωροθετήσεωνκατανομών. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που εντοπίστηκε από την έρευνα ήταν η έλλειψη οικονομικών πόρων που αντιμετωπίζουν πολλοί Δήμοι σήμερα στη χώρα μας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην έχουν στη διάθεσή τους τα απαραίτητα δεδομένα για την επίτευξη βέλτιστων λύσεων. Ανεπαρκή δεδομένα σημαίνει και επισφαλή αποτελέσματα ΜΕΛΛΟΝΣΙΚΕ ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΨΝ ΤΣΗΜΑΣΨΝ ΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ το μέλλον, στην ανάπτυξη των SDSS θα επικρατήσουν σύνθετοι συνδυασμοί των GIS και άλλων φορμών DSS. Σα SDSS θα επεκταθούν σε μεγάλο αριθμό εφαρμογών, όπου οι χωρικές πληροφορίες θα είναι μόνο ένα μεταβατικό στάδιο ή ένα υποσύνολο των πληροφοριών που απαιτούνται για την λήψη της απόφασης. Αυτό θα απαιτήσει την κατασκευή συστημάτων όπου οι χρήστες μπορούν να επικεντρωθούν στον τομέα του ενδιαφέροντος τους, ενώ κάποια άλλη διαδικασία θα εκτελείται, χωρίς την ανάγκη για εκτενή αλληλεπίδραση χρηστών. Βελτιώσεις στο λογισμικό των GIS θα αυξήσουν τον αριθμό των ανθρώπων που θα μπορούν να το χρησιμοποιούν απευθείας σαν εργαλείο λήψης αποφάσεων. Εργαλεία διαμόρφωσης στα λογισμικά των GIS επιτρέπουν την ευκολότερη τροποποίησή τους για συγκεκριμένες αποφάσεις, τα οποία έχοντας την ικανότητα της αλληλεπίδρασης με άλλα λογισμικά επιτρέπουν στο GIS να επεκταθεί σε ένα ευρύ φάσμα των εφαρμογών SDSS. H μελλοντική ανάπτυξη, είναι πολύ πιθανό να καλύψει όλες αυτές τις τάσεις, με διαφορετικές ομάδες χρηστών που θα εκμεταλλευτούν όλες αυτές τις αλλαγές. Η καλύτερη ενσωμάτωση της βάσης των μοντέλων σ ένα GIS θα επεκτείνει τις εφαρμογές SDSS σε ένα πεδίο, όπου τα GIS δεν κατείχαν πρωτεύοντα ρόλο στο παρελθόν. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τα προβλήματα χωροθέτησης, τα οποία έχουν μεγάλη παράδοση στη χρήση μαθηματικών τεχνικών. Αυτές οι τεχνικές μπορούν να εμπλουτιστούν αν συνδυαστούν με ένα χωρικό περιβάλλον διασύνδεσης και με Βάσεις Δεδομένων, όπως συναντιούνται στα λογισμικά GIS. Οι όλο και περισσότερο αυξανόμενες δυνατότητες ενός φιλικού και εύχρηστου SDSS θα επιτρέψει λιγότερο τεχνικές εφαρμογές, όπως το marketing, να ξεκινήσουν να χρησιμοποιούν τα χωρικά μοντέλα (Keenan, 2003). 73

74 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ήμερα υπάρχουν διαφορετικά πακέτα λογισμικού GIS με πολλές δυνατότητες διαχείρισης μεγάλου όγκου δεδομένων. Πολλά από αυτά δεν θεωρούνται σαν εύχρηστα εργαλεία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αλλά διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία διαμόρφωσης του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης. Με αυτόν τον τρόπο η διαδικασία λήψης της απόφασης μπορεί να απευθύνεται σε περισσότερους χρήστες, οι οποίοι δεν χρειάζεται να είναι έμπειροι και να διαθέτουν γνώσεις σχετικά με τα GIS. Προς την κατεύθυνση της δημιουργίας φιλικών προς το χρήστη SDSS, οι μεγάλοι προμηθευτές των GIS οδηγούν τα προϊόντα τους προς κοινά αποδεκτά standards, όπως για παράδειγμα η ESRI, η οποία έχει οδηγήσει τα προϊόντα της προς την γλώσσα προγραμματισμού Visual Basic for Applications (VBA). Γενικά όλοι οι προμηθευτές παρέχουν προϊόντα, τα οποία υποστηρίζουν λογισμικά επικοινωνίας για διεφαρμογές όπως τα Object Linking and Embedding (OLE). Ένα άλλο πεδίο ανάπτυξης αποτελεί η εξάπλωση των τεχνικών SDSS στο Διαδίκτυο (Εικ.5.16). Αναλυτικότερα τα συστήματα αυτά, περιλαμβάνουν πληροφορία για λήψη απόφασης ή εργαλεία υποστήριξης αποφάσεων, χρησιμοποιώντας ένα Web browser, όπως ο Internet Explorer, Mozilla Firefox, Apple Safari, και Google chrome κ.λ.π. Ο υπολογιστής που αναλαμβάνει ρόλο εξυπηρετητή, φιλοξενεί την εφαρμογή η οποία συνδέεται με τους υπολογιστές των χρηστών μέσω δικτύου, βάσει του TCP / IP πρωτοκόλλου. ε πολλές εταιρείες, ένα DSS βασισμένο στο Web, είναι συνώνυμο με ένα Enterprise-Wide DSS που υποστηρίζει μεγάλες ομάδες διευθυντικών στελεχών, σε ένα περιβάλλον αρχιτεκτονικής client-server, το οποίο υποστηρίζει μια εξειδικευμένη αποθήκη δεδομένων, ως τμήμα της αρχιτεκτονικής του DSS. Σα standards του Διαδικτύου έχουν μερικούς περιορισμούς για τη χρήση στις χωρικές εφαρμογές, αλλά νέα λογισμικά και συνδέσεις συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Αναφορικά με τις δυνατότητες ενός web SDSS, σήμερα έχουν αναπτυχθεί πολυκριτηριακά εργαλεία ανάλυσης για τη λήψη χωρικών αποφάσεων σε περιβάλλοντα web GIS (Karnatak, 2007) και το πεδίο εφαρμογών έχει επεκταθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να έχουν δημιουργηθεί διαφορετικά, αλλά με σχετικά ονόματα SDSS, όπως SDSS συνεργασίας (collaborative), ομαδικό SDSS (group), περιβαλλοντικό SDSS (environmental), και έμπειρα συστήματα (expert systems). 74

75 5. Συστήματα Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι μελλοντικές εξελίξεις θα προσφέρουν ένα SDSS που θα μπορεί να συνδεθεί με δεδομένα, τα οποία παρέχονται μέσω Διαδικτύου. Με αυτόν τον τρόπο οι λήπτες των αποφάσεων, αλλά και οι πολίτες μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση στα δεδομένα και στα εργαλεία ενός GIS, ενσωματωμένα με μοντέλα και βοηθητικές πληροφορίες μέσω ενός εύχρηστου και φιλικού γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ενός «διάφανου και ανοιχτού» περιβάλλοντος για τους πολίτες, που θέλουν να μάθουν και να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης απόφασης ( leeds. ac.uk/teaching/nuclearwaste), (Keenan, 2003). Εικόνα Σο γραφικό περιβάλλον του DECERNS (url.1). 75

76 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ Kεφάλαιο 6 ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Η/Τ Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο 5, μία από τις τρείς βασικές ενότητες από τις οποίες αποτελείται ένα SDSS είναι το γραφικό περιβάλλον διασύνδεσης (GUI), το οποίο παρέχει εύκολη πρόσβαση στη Βάση Δεδομένων και στη Βάση μοντέλων του συστήματος καθώς και μια ελκυστική και περιεκτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης είναι ένας τύπος επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπου και Η/Τ με σκοπό να κάνει την επικοινωνία αυτή όσον το δυνατόν πιο εύκολη, γρήγορη και αποτελεσματική, μέσω γραφικών στοιχείων. Ο σωστός σχεδιασμός ενός GUI μπορεί να θεωρηθεί πολύ σημαντικό κομμάτι στη δημιουργία ενός λογισμικού, καθώς είναι αυτός που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητά του. 6.1 ΚΑΣΗΓΟΡΙΕ Σο περιβάλλον διασύνδεσης (User Interface) είναι το πιο βασικό κομμάτι των υπολογιστικών συστημάτων, γιατί είναι το τμήμα μέσω του οποίου επικοινωνεί το σύστημα με το χρήστη. Είναι το τμήμα που μπορούν να δουν, ν ακούσουν και ν αγγίξουν οι χρήστες. Ο κώδικας κάθε λογισμικού κρύβεται πίσω από την οθόνη, το πληκτρολόγιο και το ποντίκι. Κάθε περιβάλλον διασύνδεσης σχεδιάζεται με σκοπό να είναι εύχρηστο, φιλικό και λειτουργικό προς το κάθε χρήστη. Από την αρχή της δημιουργίας τους έχουν εμφανιστεί διάφορες μορφές User Interfaces, άλλα από αυτά δεν χρησιμοποιούνται πια, ενώ σε άλλα η εξέλιξή τους συμβαδίζει με την εξέλιξη της τεχνολογίας των Η/Τ (Lauesen, 2005; Stone et al, 2007; Galitz, 2006) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΡΑΜΜΗ ΕΝΣΟΛΨΝ Είναι γεγονός ότι μέσω του περιβάλλοντος της γραμμής εντολών (command line) μπορούν να εκτελεστούν πολύπλοκες διεργασίες, καθώς οι εντολές που πληκτρολογούνται είναι πολυάριθμες (Εικ. 6.1). Αυτό οδηγεί σε μεγαλύτερη αποδοτικότητα και παραγωγικότητα με την προϋπόθεση ότι ο χρήστης είναι έμπειρος, διαθέτει τις γνώσεις και κυρίως τη μνήμη κάθε φορά να πληκτρολογεί τις κατάλληλες εντολές. Σις περισσότερες φορές η σύνταξη των εντολών είναι πολύπλoκη, ο χρήστης οδηγείται πολύ εύκολα σε λάθη και απαιτείται η συνεχής χρήση εγχειριδίων και βοηθημάτων. Σο περιβάλλον γραμμής εντολών απευθύνεται κυρίως σε έμπειρους χρήστες, οι οποίοι έχουν τον έλεγχο και στο σύστημα αρχείων και στο λειτουργικό σύστημα. ήμερα, πολλά λειτουργικά 76

77 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων συστήματα παρέχουν interfaces τα οποία είναι ένα συνδυασμός Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης ( 6.2) και Περιβάλλοντος Γραμμής Εντολών, με το πρώτο να λειτουργεί σαν ένα «περίβλημα» γύρω από τις γραμμές εντολών. Εικόνα 6.1. Περιβάλλον επικοινωνίας γραμμής εντολών (cmd.exe των WindowsVista) (url.4) ΜΕΝΟΤ ΕΠΙΛΟΓΨΝ Ένας άλλος τρόπος επικοινωνίας του χρήστη με τον Η/Τ είναι μέσω ενός μενού επιλογών (Εικ. 6.2). Η επιλογή από την οθόνη γίνεται με υπόδειξη ή με πληκτρολόγηση. Ένα μενού επιλογών έχει περισσότερα πλεονεκτήματα από ένα περιβάλλον γραμμών εντολών γιατί δεν βασίζεται στη μνήμη αλλά στην ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει. Για την αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου μενού πρέπει οι ετικέτες επιλογών να είναι ευκολονόητες. Πολλές φορές όμως η ολοκλήρωση κάποιων διαδικασιών, οι οποίες γίνονται βήμα προς βήμα, λειτουργεί υπέρ ενός αρχάριου χρήστη, αλλά καθιστά τη διαδικασία ιδιαίτερα απλή για ένα έμπειρο. Εικόνα 6.2. Περιβάλλον επικοινωνίας Μενού επιλογών για την ανάκτηση αρχείων (url.14). 77

78 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΜΠΛΗΡΨΗ ΥΟΡΜΨΝ Είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη συγκέντρωση πληροφοριών. Μια τυπικά σχεδιασμένη με φόρμες οθόνη οδηγεί το χρήστη στη συμπλήρωση πεδίων με πληροφορίες ή στην επιλογή αυτών μέσα από μία λίστα. Αν οι φόρμες είναι σωστά σχεδιασμένες και βασίζονται σε φόρμες που συναντά συνήθως ο χρήστης στην καθημερινότητά του (φόρμες συμπλήρωσης στοιχείων-ερωτηματολόγια κ.λ.π.), τότε αυτές είναι αποτελεσματικές και οικείες σ αυτόν. Παρόλα αυτά, δύσκολα αποφεύγονται τα λάθη κατά την συμπλήρωσή τους, οι φόρμες συνήθως καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της οθόνης και ένας κακός σχεδιασμός τους θα έχει σαν αποτέλεσμα να μην ολοκληρωθεί η διαδικασία συμπλήρωσής τους (Εικ. 6.3). Εικόνα 6.3. Περιβάλλον επικοινωνίας υμπλήρωσης Υορμών (url.18) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΜΕΟΤ ΦΕΙΡΙΜΟΤ Σο περιβάλλον άμεσου χειρισμού, επιτρέπει στο χρήστη να χρησιμοποιεί απευθείας τα στοιχεία (Objects) που εμφανίζονται στην οθόνη. Σο περιβάλλον αυτό ήρθε να λύσει το πρόβλημα της μαύρης οθόνης, το οποίο αντιμετώπιζαν οι πρώτοι χρήστες των Η/Τ καθώς και τα προβλήματα που προέκυπταν από την χρήση του περιβάλλοντος γραμμής εντολών. ήμερα τα λογισμικά πακέτα GIS και τα διάφορα σχεδιαστικά πακέτα (CAD) διαθέτουν Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης, το οποίο είναι περιβάλλον άμεσου χειρισμού. Όλα τα προβλήματα που προκύπτουν από την χρήση του περιβάλλοντος της γραμμής εντολών, μενού κ.λ.π., μπορούν ν αποφευχθούν και ο χρήστης εκτελεί τις διεργασίες χωρίς να αναγκάζεται να εμπλέκεται σε αυτές, αλλά απλά να τις επιλέγει μέσω του ποντικιού. (Εικόνα 6.4). 78

79 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα 6.4. Περιβάλλον επικοινωνίας άμεσου χειρισμού Mac OS X User (url.3) ΑΝΘΡΨΠΟΜΟΡΥΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΑ Σο ανθρωπομορφικό περιβάλλον προσπαθεί να επικοινωνήσει με το χρήστη όπως ακριβώς επικοινωνούν οι χρήστες μεταξύ τους. Φρησιμοποιούνται οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, η καθομιλουμένη. Γίνεται κατανοητό ότι τέτοιου είδους τρόποι επικοινωνίας είναι δύσκολο να εφαρμοστούν και υπάρχουν κατά κύριο λόγο σε ερευνητικά εργαστήρια. Σα πιο διαδεδομένο από αυτά είναι εκείνα στα οποία χρησιμοποιούνται οι φυσικοί διάλογοι. 6.2 ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης (Graphical User Interface GUI) είναι ένας τρόπος επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπου και Η/Τ που κάνει την επικοινωνία ανάμεσά τους όσον το δυνατόν πιο εύκολη, γρήγορη και αποτελεσματική, μέσω των γραφικών στοιχείων. Φιλιάδες γραμμές λογισμικού κρύβονται πίσω από την οθόνη, το ποντίκι και το πληκτρολόγιο μέσω των οποίων ο χρήστης μπορεί χειριστεί μια εικόνα, ένα πλήκτρο εντολών, μια μπάρα κύλισης (scroll bar), ένα κουτί ελέγχου (check box), ή οποιοδήποτε γραφικό στοιχείο και να ενεργοποιήσει μια ρουτίνα, ένα πρόγραμμα κ.λ.π. (Εικ.6.5). Η επικοινωνία βασίζεται σε δύο μηχανισμούς: της εισαγωγής και της εξαγωγής. Η «εισαγωγή» είναι ο τρόπος με τον οποίο ο χρήστης μεταφέρει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του στον υπολογιστή και αυτό γίνεται κυρίως μέσω του πληκτρολογίου, του ποντικού, με το άγγιγμα της οθόνης (touch screens, Eικ. 6.6) κ.λ.π. Η «εξαγωγή» είναι ο μηχανισμός με τον οποίο μεταβιβάζονται τα αποτελέσματα των υπολογισμών και των απαιτήσεων στο χρήστη και ο πιο διαδεδομένος τρόπος επίτευξης αυτού είναι η οθόνη καθώς και διάφοροι άλλοι μηχανισμοί που χρησιμοποιούν τον ήχο και την φωνή. 79

80 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ Εικόνα 6.5. Κλασσικό παράδειγμα Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης. Φειρισμός οποιουδήποτε γραφικού στοιχείου με τη βοήθεια του ποντικιού και του πληκτρολογίου (Μicrosoft Windows Vista) (url.4). Εικόνα 6.6. Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης touch screen (Apple ipod, url.3). Ένα Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης απαρτίζεται από τα παρακάτω στοιχεία: Ένα παραθυρικό σύστημα (windowing system) Ένα Μοντέλο απεικόνισης (imaging model) Ένα Περιβάλλον διασύνδεσης του προγράμματος εφαρμογής (application program interface -API). Σο παραθυρικό σύστημα «χτίζει» τα παράθυρα, τα μενού και τα πλαίσια διαλόγου, που εμφανίζονται στην οθόνη. Σο μοντέλο απεικόνισης καθορίζει τα γραφικά. Σα παράθυρα, οι εικόνες τα μενού και τα κουμπιά είναι προϊόντα και των δύο παραπάνω στοιχείων. Σέλος το API είναι ο τρόπος με 80

81 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων τον οποίο ο χρήστης καθορίζει πώς και ποια παράθυρα και γραφικά εμφανίζονται στην οθόνη. Ένα GUI αποτελεί ένα δυναμικό περιβάλλον διασύνδεσης, έχοντας τη δυνατότητα να αλλάζει, εξαρτώμενο κάθε φορά από το χρήστη και τις λειτουργίες που απαιτούνται. Σα δυναμικά περιβάλλοντα διασύνδεσης είναι λειτουργικά όταν από το σύνολο των λειτουργιών οι χρήστες περιορίζονται μόνο σε λειτουργίες που αποκλειστικά χρειάζονται. 6.3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΟΤ ΓΡΑΥΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Η πρώτη εφαρμογή του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης σχεδιάστηκε από προγραμματιστές στο Xerox Palo Alto Research το 1966, η οποία ονομάστηκε Xerox Star. H μοναδικότητα της εφαρμογής αυτής οφείλονταν στο γεγονός ότι πρώτα σχεδιάστηκε το GUI και μετά σχεδιάστηκαν οι εσωτερικές διεργασίες του προγράμματος. Δυστυχώς το Xerox Star ήταν πολύ αργό και απέτυχε εμπορικά. Η επόμενη προσπάθεια σχεδιασμού ενός GUI έγινε από την Apple Computers, όπου δημιουργήθηκε το Apple Lisa, το οποίο απέτυχε και αυτό εμπορικά (Reimer, 2005) (Εικ.6.7). Εικόνα 6.7. Οι πρώτες εφαρμογές των GUI. To Xerox Star και Apple Lisa. Σο 1984 η εταιρεία ανέπτυξε το Apple Macintosh, το οποίο αποτέλεσε την επανάσταση στο σχεδιασμό των GUI και καθόρισε την εμφάνιση όλων όσων κυκλοφορούν σήμερα. Φρησιμοποιούσε ένα γραφικό περιβάλλον με ποντίκι, σε αντίθεση με το τότε τυπικό περιβάλλον γραμμής εντολών (command line interface). Από την στιγμή που ο χρήστης έκανε την επιλογή του μέσω του μενού, αυτό αυτομάτως καθόριζε και περιόριζε τις επόμενες κινήσεις του (Eικ. 6.8). 81

82 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ Εικόνα 6.8. Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του Apple Macintosh (url.3). Σο 1985 η Μicrosoft διέθεσε στην αγορά τα Windows 1.0, το GUI για το MS- DOS operating system και η Commodore το Amiga 100. To 1986 εμφανίστηκε το Macintosh2, από την Apple το πρώτο έγχρωμο Μαcintosh και το X Window System έγινε ευρέως διαθέσιμο. Σο X Window System ή ύστημα Παραθύρων X (γνωστό και ως X11 ή απλά X), είναι πρωτόκολλο απεικόνισης για τη δημιουργία "παραθύρων" στην οθόνη ενός υπολογιστή. Σο ύστημα X ξεκίνησε στο MIT το Φρησιμοποιείται για τη δημιουργία του γραφικού περιβάλλοντος χρήστη σε Unix-like συστήματα όπως το Linux (Εικ. 6.9). To X Window System λειτουργεί επίσης απευθείας με δίκτυο το οποίο επιτρέπει το GUI να εμφανίζεται σε ένα υπολογιστή και η εφαρμογή σε κάποιον άλλο. Εικόνα 6.9. Σο γραφικό περιβάλλον διασύνδεσης του X Window System (url.15). Ακολούθησαν τα Windows 2.0, αλλά το 1990 τα Windows 3.0, αύξησαν την δημοτικότητα των GUI. Ακολούθησαν τα Windows 95 των οποίων ο προορισμός ήταν να ενσωματώσουν μία έκδοση του DOS, συχνά αναφερόμενη ως MS-DOS

83 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Μέσα στις δύο τελευταίες δεκαετίες μία επιτυχημένη σειρά προϊόντων και αναβαθμίσεων της Microsoft και της Αpple παρουσιάστηκε στην αγορά (Εικ. 6.10, 6.11). Εικόνα Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης των Windows XP SP2 desktop (url.4). Εικόνα Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του Mac OS X v10.5 "Leopard" (url.3). Επί του παρόντος, η τελευταία τάση στην ανάπτυξη των GUI είναι η ενσωμάτωση των τρισδιάστατων στοιχείων (Εικ. 6.12). ένα 3D GUI τα οπτικά στοιχεία είναι πραγματικά τρισδιάστατα: είναι τοποθετημένοι στο χώρο xyz, και καθορίζονται σε τρισδιάστατες συντεταγμένες. (Geoff Leach et al, goanna.cs.rmit.edu.au/~gl/research/hcc/interact97.html). 83

84 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ Εικόνα Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης Windows Αero των Window Vista (url.4). 6.4 O ΦΕΔΙΑΜΟ ΣΟΤ ΓΡΑΥΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΙΑΤΝΔΕΗ O σχεδιασμός του περιβάλλοντος διασύνδεσης μπορεί να θεωρηθεί και διαδικασία αλλά και προϊόν. Σο προϊόν είναι ένα προϊόν τέχνης σχεδιασμένο για έναν συγκεκριμένο σκοπό, και περιλαμβάνει ένα σύνολο συστατικών, πηγών και δεσμεύσεων με τα οποία θα εργαστεί ο σχεδιαστής. Η διαδικασία περιλαμβάνει τεχνικές για τη δόμηση του προϊόντος (Wood, 1998). Ο σχεδιασμός και ανάπτυξη ενός περιβάλλοντος διασύνδεσης πρέπει να βασίζoνται στην παραδοχή ότι οι χρήστες θα εμπλέκονται σ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Επιπρόσθετα, η διαδικασία πρέπει να είναι επαναλαμβανόμενη, έτσι ώστε οι χρήστες να δοκιμάζουν και ν αξιολογούν το σχεδιασμό προκειμένου αυτός να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους (Eικ. 6.13) (Stone, 2005; Kousoulakou and Sarafidis, 2003). Σχεδιασμός Δοκιμή και Αξιολόγηση από Χρήστες Η διαδικασία σχεδιασμού και ανάπτυξης ενός περιβάλλοντος διασύνδεσης Πρωτοτυπία Εικόνα Διαδικασία σχεδιασμού ενός Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης 84

85 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ο σωστός σχεδιασμός ενός GUI θα παρέχει τους κατάλληλους μηχανισμούς «εισαγωγής» και «εξαγωγής», οι οποίοι θα εκπληρώνουν τις ανάγκες των χρηστών με το πιο αποτελεσματικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες θα επικεντρώνονται στη εργασία που έχουν να διεκπεραιώσουν και όχι στους μηχανισμούς που απαιτούνται για την εκτέλεσή της. Παρόλη όμως τη μεγάλη ανάπτυξη των λογισμικών και των διαφόρων εργαλείων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, λίγα είναι τα GUI που ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες του χρήστη, χωρίς αυτός να εμπλέκεται σε πολύπλοκες διαδικασίες και αυτό κυρίως οφείλεται στους παρακάτω παράγοντες: Δεν λαμβάνεται υπόψη ο χρήστης: Οι περισσότεροι προγραμματιστές σχεδιάζουν ένα GUI βασιζόμενοι στις γνώσεις τους και όχι σε αυτά που γνωρίζει ο χρήστης. Οι προγραμματιστές πρέπει να αντιληφθούν ότι δεν απευθύνονται μόνο σε έμπειρους χρήστες αλλά, ως επί των πλείστον, απευθύνονται σε αρχάριους χρήστες οι οποίοι θα πρέπει να μάθουν το λογισμικό εύκολα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να «χαθούν» μέσα στις διαδικασίες του. Ένα σπουδαίο λογισμικό δεν είναι μόνο αυτό στο οποίο εκτελούνται όλες οι εντολές αλλά αυτό που είναι τόσο φιλικό στο χρήστη που δεν χρειάζεται να μπει στη διαδικασία εκμάθησής του (Cortes, 1997; Βουτσά κ.α., 2009). Για τη δημιουργία λοιπόν ενός φιλικού GUI πρέπει οι προγραμματιστές να εντάξουν στη διαδικασία του σχεδιασμού του τον ίδιο το χρήστη, ο οποίος να δοκιμάζει τις δυνατότητες του προγράμματος και ο προγραμματιστής να παρατηρεί και να καταγραφεί τις αντιδράσεις του. Μέσα από μια τέτοια συνεχόμενη διαδικασία θα καταφέρει ο προγραμματιστής να ελαχιστοποιήσει τα λάθη των χρηστών και να δεχτεί τις προτάσεις και τα σχόλιά τoυς για το GUI. Δεν δίνεται στο χρήστη ο έλεγχος του προγράμματος Πολλές φορές οι σχεδιαστές ενός GUI προσπαθούν να ελέγξουν το χρήστη με αποτέλεσμα το λογισμικό να υπαγορεύει ποια διαδικασία θα ακολουθηθεί, και όχι ο χρήστης. Δεν δίνεται καμία ελευθερία κινήσεων σ αυτόν. Σα γεγονότα πρέπει να οδηγούν το χρήστη, ο οποίος θα έχει τον έλεγχο του προγράμματος μέσω του GUI, έχοντας πια την αίσθηση της δύναμης κατά τη χρήση του προγράμματος. Πολλά εικονίδια και πολύπλοκα μενού σε πρώτο πλάνο Κατά τον σχεδιασμό ενός GUI πρέπει να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση πολλών εικονιδίων, παραθύρων διαλόγου (φορμών) στο αρχικό παράθυρο εργασιών ή να τοποθετούνται πολλά κουμπιά σε μία γραμμή εργαλείων (Toolbox), ειδικότερα εκείνα που χρησιμοποιούνται σπάνια. (Εικ. 6.14). Προτιμότερο είναι να είναι εμφανή μόνο εκείνα που χρησιμοποιούνται πιο συχνά από τα άλλα, ενώ οι υπόλοιπες διεργασίες να «κρύβονται» πίσω από μενού επιλογών. Φρειάζεται επομένως να προηγηθεί μία ανάλυση για το ποιες 85

86 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ ιδιότητες (features) θα είναι σε πρώτο και ποιες σε δεύτερο πλάνο (Hobart, 1995). Εικόνα 6.14.Παράδειγμα πολύπλοκου περιβάλλοντος διασύνδεσης. Με την χρήση πολλών φορμών σε πρώτο πλάνο ο χρήστης βρίσκεται σε σύγχυση. Σο συγκεκριμένο interface το χρησιμοποιεί εταιρεία για την καταχώριση στοιχείων των πελατών της (Hobart, 1995) ΒΑΙΚΕ ΑΡΦΕ ΦΕΔΙΑΗ ΣΟΤ ΓΡΑΥΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Δεν υπάρχουν κάποιοι συγκεκριμένοι κανόνες για την σχεδίαση ενός σωστού και αποτελεσματικού GUI και κυρίως αυτοί που υπάρχουν βασίζονται στην εμπειρία των προγραμματιστών. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες γενικές αρχές-κανόνες που λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό του. To Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης πρέπει να έχει (Cortes, 1997; Galitz, 2006; Hobart,1995; Jansen,1998, αραφίδης κ.α., 2002): Αισθητική: To Gui πρέπει να ελκύει οπτικά το χρήστη ακολουθώντας τις παρακάτω σχεδιαστικές αρχές γραφικών και παρουσίασης: Αντίθεση μεταξύ των στοιχείων οθόνης. Δημιουργία ομάδων (groupings) από αντικείμενα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους εννοιολογικά. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα μενού στα οποία υπάρχει ομαδοποίηση μπορεί να τα αντιληφθεί και να τα διαχειριστεί ο χρήστης πιο γρήγορα από οποιαδήποτε άλλα. Ευθυγραμμισμένα τα στοιχεία και οι ομάδες στην οθόνη. Φρησιμοποίηση χρωμάτων και γραφικών απλά, αποτελεσματικά και με μέτρο, η επιλογή των οποίων θα έχει σχέση και με το είδος της εφαρμογής. Οι σχεδιαστές ενός GUI βρίσκονται αντιμέτωποι με μια μεγάλη ποικιλία κουμπιών από την οποία καλούνται να επιλέξουν. Η επιλογή του κατάλληλου κουμπιού για κάθε χρήστη έχει σαν αποτέλεσμα υψηλή παραγωγικότητα, χαμηλότερα ποσοστά λάθους, και υψηλότερη ικανοποίηση των χρηστών. Παρακάτω, αναφέρονται ενδεικτικά κάποιες οδηγίες για τη χρήση των controls στην οθόνη (Εικ. 6.15). 86

87 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Control Μενού Αριθμός επιλογών Μέγιστος 10 Μέγιστος 12 Pull-down menu Μέγιστος αριθμός 10 στοιχείων Αναδυόμενο Μενού (Pop-up menu) Πλαίσιο λίστας (List box) Μέγιστος αριθμός 50 στη λίστα, εμφάνιση 8 με 10 στηλών Drop-down list box Εμφάνιση μίας επιλογής κάθε φορά, μέχρι 20 στο πλαίσιο Κουμπί στροβιλισμού (Spin button) Μέγιστος αριθμός 10 τιμών Εικόνα Οδηγίες για τη χρήση των controls στην οθόνη (Hobart, 1995). 87

88 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ Αμεσότητα: To GUI πρέπει να παρέχει τρόπους άμεσης ολοκλήρωσης των διαδικασιών. Αμεσότητα σημαίνει ότι ο χρήστης ολοκληρώνει τις εργασίες με την απευθείας επιλογή ενός αντικειμένου ή μιας διαδικασίας και στη συνέχεια αυτή να εκτελείται. Παράλληλα, οι διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις πρέπει να είναι ορατές. αφήνεια Σο GUI πρέπει να είναι οπτικά, εννοιολογικά και γλωσσολογικά σαφές, περιλαμβάνοντας: α) Οπτικά στοιχεία β) Λειτουργίες γ) Μεταφορικές έννοιες δ) Λέξεις και κείμενο. Ένας αποτελεσματικός τρόπος να αυξηθεί η σαφήνεια μιας εφαρμογής είναι να αναπτυχθεί και να χρησιμοποιηθεί ένας κατάλογος λέξεων που θα επαναλαμβάνεται σ όλη την εφαρμογή (Πίνακας 1). Η έλλειψη συνέπειας οδηγεί στη σύγχυση και στην απογοήτευση των χρηστών. Λέξη Ερμηνεία-υμπεριφορά Εμφάνιση σε κουμπί Εμφάνιση σε Μενού OK Αποδοχή των εισαγόμενων στοιχείων ή αναγνώριση των πληροφοριών που παρουσιάζονται ΝΑΙ ΟΦΙ Άκυρο (Cancel) Ακύρωση ΝΑΙ ΟΦΙ Κλείσιμο (Close) Κλείσιμο της τρέχουσας εργασίας συνεχίζοντας με την εφαρμογή ΝΑΙ ΝΑΙ Έξοδος (Exit) Έξοδος από την εφαρμογή ΟΦΙ ΝΑΙ Βοήθεια (Help) Ενεργοποίηση της βοήθειας ΝΑΙ ΝΑΙ Αποθήκευση Αποθήκευση της πληροφορίας που εισάγεται ΝΑΙ ΝΑΙ Αποθήκευση ως Αποθήκευση της πληροφορίας με νέο όνομα ΟΦΙ ΝΑΙ Αναίρεση(undo) Αναίρεση της τελευταίας εντολής ΟΦΙ ΝΑΙ Aποκοπή (Cut) Αποκοπή ΟΦΙ ΝΑΙ Αντιγραφή (Copy) Αντιγραφή ΟΦΙ ΝΑΙ Επικόλληση (Paste) Επικόλληση ΟΦΙ ΝΑΙ Πίνακας 1. Κατάλογος λέξεων που επαναλαμβάνονται σε όλη τη διάρκεια της εφαρμογής (Hobart, 1995). 88

89 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Ο παραπάνω πίνακας μπορεί να επεκταθεί κάθε φορά με τη συμπλήρωση νέων λέξεων. Δυνατότητα κατανόησης: Ένα σύστημα διασύνδεσης πρέπει να γίνεται εύκολα και γρήγορα κατανοητό, έτσι ώστε και ο πιο αρχάριος χρήστης να γνωρίζει τι να κάνει, πότε και πως, με όσο το δυνατό μικρότερη χρήση των εγχειριδίων και της online βοήθειας. Αδιαφάνεια: Ο χρήστης πρέπει να εστιάζει στην εργασία και όχι στους μηχανισμούς του GUI, οι οποίοι πρέπει να είναι αόρατοι για αυτόν. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί εάν τα διάφορα εργαλεία τοποθετηθούν στην οθόνη εκεί ακριβώς όπου ο χρήστης περιμένει να τα βρει και με την χρησιμοποίηση εικόνων και ετικετών με τις οποίες είναι εξοικειωμένος. υνέπεια: Η συνέπεια πρέπει να διέπει το GUI και σε επίπεδο εργαλείων αλλά και σε επίπεδο προγράμματος. Σα διάφορα εργαλεία όπως τα κουμπιά εντολών, τα μενού, οι μπάρες κύλισης κ.λ.π., πρέπει να αντιδρούν κατά τον ίδιο τρόπο όταν επιλεγούν από το χρήστη. Δηλαδή, όταν ένα κουμπί εντολών ενεργοποιείται μ ένα μόνο πάτημα του ποντικιού, τότε κάθε κουμπί της εφαρμογής πρέπει να ενεργοποιείται με αυτόν τον τρόπο. ε περίπτωση που θα χρησιμοποιηθεί ένα εργαλείο κατά διαφορετικό τρόπο πρέπει να ξεχωρίζει από τα άλλα της εφαρμογής και ν αποδίδεται με άλλη εμφάνιση. Παράλληλα, τo σύστημα πρέπει να έχει την ίδια εικόνα και τον ίδιο τρόπο λειτουργίας καθόλη την διάρκεια της εφαρμογής. Δεν θα πρέπει να αλλάζει ούτε η λειτουργία των εργαλείων ούτε και η θέση τους. Αν η εφαρμογή υφίσταται διαχείριση από πολλές πλατφόρμες τότε ο κανόνας της συνέπειας πρέπει να υπάρχει στην κεντρική πλατφόρμα. Έλεγχος: Ο χρήστης πρέπει να ελέγχει το interface. Οι ενέργειες πρέπει να γίνονται μόνο μετά από εντολή του χρήστη, γρήγορα, και να παρέχεται σε κάθε στιγμή η δυνατότητα διακοπής ή τερματισμού της διαδικασίας. Έχοντας τον έλεγχο του interface ο χρήστης αισθάνεται ότι το σύστημα ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις ενέργειές του. Αποτελεσματικότητα: Μέσω του GUI πρέπει να επιτυγχάνεται ελαχιστοποίηση των κινήσεων του ματιού και του χεριού. Η μετάβαση από τη μία διεργασία στην άλλη πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν πιο εύκολα, και οι διαδρομές εξερεύνησης (navigation paths) να είναι όσο το δυνατό πιο σύντομες. Επίσης, η αποτελεσματικότητα έγκειται και στην πρόβλεψη των αναγκών και των απαιτήσεων του χρήστη. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε στάδιο της διαδικασίας όλες οι πληροφορίες και τα εργαλεία πρέπει να είναι στη διάθεσή του και να μην αναγκάζεται να μπει στη διαδικασία της συλλογής τους. Επίσης όσο πιο αποτελεσματική είναι η ροή της πληροφορίας από το χρήστη στο σύστημα και από το σύστημα προς το χρήστη, τόσο αυξάνεται και η διαδραστικότητα του συστήματος. Οικειότητα: Οι έννοιες και η γλώσσα που χρησιμοποιείται να είναι οικείες στο χρήστη. Οι εικόνες πρέπει να είναι μια αναπαράσταση του αντικειμένου που αντιπροσωπεύουν, όπως αυτό είναι στην καθημερινότητα, και τα πλαίσια διαλόγου να αναπαριστούν το τρόπο σκέψης του χρήστη. 89

90 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ Ευελιξία: Η ευελιξία είναι η ικανότητα του συστήματος ν ανταποκρίνεται στις διαφορετικές ανάγκες των χρηστών, επιτρέποντας τους να επιλέγουν την μέθοδο της επικοινωνίας, η οποία είναι η πιο κατάλληλη για την κατάσταση που καλούνται ν αντιμετωπίσουν. Οι χρήστες πρέπει να μπορούν να αλληλεπιδρούν με το σύστημα στα πλαίσια των προσωπικών τους αναγκών, συμπεριλαμβανομένων των γνώσεων, της εμπειρίας και των προσωπικών προτιμήσεων. Η ευελιξία επιτυγχάνεται με την παροχή ποικίλων τρόπων πρόσβασης στις διαδικασίες. Ένα από τα πλεονεκτήματα της ευελιξίας είναι ότι συμβάλλει στη αύξηση του ελέγχου του συστήματος από το χρήστη. Η ευελιξία όμως εμπεριέχει και κάποιους κινδύνους. Όσο η ευελιξία ενός συστήματος αυξάνεται τόσο αυτό καθίσταται πιο δύσχρηστο. υστήματα με υψηλό βαθμό ευελιξίας μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση σε αρχάριους χρήστες, οδηγώντας τους στη δημιουργία λαθών. Αυτοί οι χρήστες δεν πρέπει να εκτεθούν στην ευελιξία του συστήματος παρά μόνο όταν αποκτήσουν κάποια εμπειρία. Δυνατότητα εξερεύνησης: Σο σύστημα πρέπει να δίνει στο χρήστη τη δυνατότητα εξερεύνησης χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος λαθών. Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα πρέπει να αποτρέπει το χρήστη από λάθη και να τον προστατεύει από αυτά που θα είναι καταστροφικά για την εργασία του. Η αναίρεση μιας λανθασμένης εντολής και η επαναφορά στην αρχική κατάσταση, ενθαρρύνει το χρήστη να εξερευνήσει το σύστημα, χωρίς το φόβο να προκαλέσει ζημιά σε κάποιο τμήμα του π.χ. στη Βάση Δεδομένων. Αντίδραση του χρήστη: H έννοια αυτή αναφέρεται στα εργαλεία και στις προγραμματιστικές διαδικασίες. Σα εργαλεία τις περισσότερες φορές παρέχουν οπτική αντίδραση, όπως στην περίπτωση που πατώντας ένα κουμπί εντολών, αυτομάτως δίνεται η εντύπωση ότι αυτό έχει επιλεγεί. ε επίπεδο προγραμματιστικών διαδικασιών η αντίδραση του χρήστη βασίζεται στο γεγονός ότι πρέπει να γνωρίζει ποιο στάδιο της διαδικασίας βρίσκεται σε εξέλιξη και ποιο έχει ολοκληρωθεί με την ύπαρξη ενός πλαισίου μηνυμάτων στο οποίο θα αναφέρεται η πρόοδος των διαδικασιών. Οι χρήστες θα είναι πολύ ικανοποιημένοι να γνωρίζουν, μέσω μηνυμάτων με δείκτη προόδου, πόσος χρόνος χρειάζεται μέχρι να ξεκινήσει ή να ολοκληρωθεί η διαδικασία, και ποια εργαλεία είναι ενεργοποιημένα (Εικ. 6.16). 90

91 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Μήνυμα στην οθόνη που ενημερώνει το χρήστη ότι η διαδικασία έχει ξεκινήσει (ESRI ΑrcGIS 9.3.1). Αντίδραση στα λάθη: ε ένα GUI πρέπει ν αποτρέπονται, όσο αυτό είναι εφικτό, τα ανθρώπινα λάθη. Όταν ένα λάθος προκύπτει, πρέπει να εμφανίζονται μηνύματα τα οποία δεν θα φοβίζουν το χρήστη και θα τον καθοδηγούν στην διόρθωσή τους. Κατά την αναφορά του λάθους να αποφεύγεται η χρήση της προστακτικής και σε περίπτωση πολλών λαθών, αυτά να εμφανίζονται μεμονωμένα. Αποκατάσταση: Σο σύστημα πρέπει να επιτρέπει οι ενέργειες να καταργούνται ή να αντιστρέφονται και να υπάρχει η ευχέρεια άμεσης επιστροφής σε ένα ορισμένο σημείο, εάν προκύψουν δυσκολίες. Μία από τις βασικές αρχές του GUI είναι η εξασφάλιση ότι ο χρήστης δεν θα χάσει ποτέ την εργασία του. Απλότητα: Η απλότητα επιτυγχάνεται όταν ο χρήστης αντιλαμβάνεται και χειρίζεται εύκολα το σύστημα, ανεξαρτήτως της προσωπικής του εμπειρίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εμφάνιση πρώτα των λειτουργιών που χρησιμοποιούνται πιο συχνά, να υπάρχει μία οπτική ιεραρχία και να αποφεύγεται η χρήση πολλών εικονιδίων. Ο στόχος λοιπόν είναι να σχεδιαστεί ένα πολύπλοκο σύστημα το οποίο θα καλύπτεται πίσω από ένα απλό interface. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η σωστή σχεδίαση του GUI είναι μία εξαιρετικά σημαντική και δύσκολη εργασία καθώς είναι η βασική παράμετρος που καθιστά επιτυχημένο το προϊόν, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην αποδοχή του από τους χρήστες. Εξάλλου, είναι γεγονός ότι η πρώτη επαφή του χρήστη με τα διάφορα λογισμικά πακέτα γίνεται μέσω ενός GUI και βάσει αυτού θα σχηματίσει μια πρώτη θετική ή αρνητική γνώμη. Η οργάνωση και η σχεδίαση ενός GUI δεν πρέπει να γίνεται μεμονωμένα από την ανάπτυξη του λογισμικού αλλά τα δύο αυτά κομμάτια να είναι αλληλένδετα. Οι βασικές αρχές που πρέπει να ακολουθήσουν αυτοί που ασχολούνται με το σχεδιασμό ενός GUI είναι: α) ο καθορισμός του χρήστη, β) ερωτήσεις προς το χρήστη γ) σχεδιασμός για το χρήστη. Επομένως, ο προγραμματιστής πρέπει να μελετήσει προσεκτικά το χρήστη, έτσι ώστε εκ των προτέρων να αντιληφθεί τις ανάγκες του, και να σχεδιάσει ένα GUI γρήγορο ευέλικτο, χωρίς να είναι πολύπλοκο και λεπτομερές, απευθυνόμενο τόσο σε αρχάριους όσο και σε έμπειρους χρήστες. 91

92 6. Περιβάλλον Διασύνδεσης Η/Υ 6.5 ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης έχει αποκτήσει μεγάλες δυνατότητες μέσα από τα διάφορα λογισμικά των υστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών. Η δημιουργία ενός εύχρηστου και δυναμικού GIS έγκειται στη δημιουργία ενός σωστά σχεδιασμένου γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης (Lanter,1991). Αρχικά το περιβάλλον διασύνδεσης, δεν ήταν ένα ισχυρό σημείο του GIS (Cowen, 1988; Egenhofer and Frank, 1988). Για να αυξήσει την αποδοτικότητα του GIS, το περιβάλλον διασύνδεσης πρέπει να παρέχει ένα απλό εννοιολογικό μοντέλο όσων συμβαίνουν στη βάση δεδομένων (Collins et al. 1983). Πρέπει να είναι ευκολονόητο και ανεξάρτητο από πολύπλοκες διαδικασίες όπως οι δομές των δεδομένων και οι αλγόριθμοι (Eggenhoffer and Frank, 1988). Προκειμένου να γίνει αυτό, το user interface ενός GIS πρέπει να παρουσιαστεί στο χρήστη του ως σύστημα, και όχι ως διάφορες συλλογές δεδομένων (Driver and Liles, 1983). Οι περισσότερες διαδικασίες των GIS πρέπει να τροποποιηθούν και να παραμετροποιηθούν, έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του «πραγματικού κόσμου» (Tsou and Buttenfield, 1996). Όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο των υστημάτων Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (βλ.κεφ.5), το GIS αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των SDSS. ύμφωνα με τους Whitten and Bentley, 1997 το Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης, από την σκοπιά του χρήστη, είναι τόσο θεμελιώδες για ένα ύστημα τήριξης Αποφάσεων, έτσι ώστε αυτό να αποτελεί το ίδιο το ύστημα. Σο πιο δύσκολο στάδιο της δημιουργίας ενός SDSS, όπως και των περισσότερων λογισμικών σήμερα, αποτελεί ο σχεδιασμός του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης. Η αποτελεσματικότητα ενός SDSS εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον κατάλληλο σχεδιασμό του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης. Αυτοί που ασχολούνται με το σχεδιασμό πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι οι χρήστες ενός SDSS δεν πρέπει να χρησιμοποιήσουν αλγόριθμους, μοντέλα, συναρτήσεις ή υπορουτίνες. Αντί αυτών χρησιμοποιούν κουμπιά, μενού, επιλογές κ.λ.π., πίσω από τα οποία κρύβονται όλες οι διαδικασίες που συντελούνται μέσα στο σύστημα. Αυτό απαιτεί ένα κώδικα προγραμματισμού και δεν είναι τυχαίο πια που το μεγαλύτερο ποσοστό του προγραμματισμού ενός λογισμικού αφιερώνεται στο σχεδιασμό του User interface (Lanter, 1991). Οι σύγχρονοι ερευνητές σχεδιάζουν τα GUI με σκοπό να διευκολύνουν το χρήστη στην άμεση κατανόηση ενός GIS και κατ επέκταση ενός SDSS. Αυτό πραγματοποιείται παρέχοντας ένα περιβάλλον στο οποίο ο χρήστης μπορεί να χειρίζεται την χωρική πληροφορία και να δημιουργεί συνδέσμους μεταξύ χαρτών. ε αυτό το σύστημα ο χρήστης αλληλεπιδρά με τους χάρτες προκειμένου να έχει πρόσβαση στη συσχετιζόμενη με αυτούς χωρική πληροφορία. Σο σύστημα πρέπει να παρέχει ένα γραφικό τρόπο με τον οποίο 92

93 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ο χρήστης εξερευνά τη βάση δεδομένων ενός GIS, χειρίζεται την πληροφορία που είναι οργανωμένη σε επίπεδα (layers), εκτελεί ερωτήματα, αναλύσεις και οπτικοποιεί τα σενάρια που θα δημιουργηθούν (βλ. Κεφ.7). Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης πρέπει να στηρίζει τους λήπτες των αποφάσεων σ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης της απόφασης (Sauter, 1996). Πρέπει να περιέχει όλες τις μεθόδους εισαγωγής των δεδομένων και απεικόνισης των αποτελεσμάτων και να επιτρέπει μία δυναμική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ του λήπτη των αποφάσεων και του συστήματος (Malczewski, 1999). H φιλοσοφία και οι βασικές αρχές για τον σχεδιασμό ενός περιβάλλοντος διασύνδεσης για ένα SDSS καθορίστηκαν από τους Densham and Armstrong, 1995; Heywood et al.,1995; Jankowski, 1995 ; Carver, Ο Malczewski 1999, απαριθμεί συγκεκριμένες αρχές για τον σχεδιασμό του περιβάλλοντος διασύνδεσης που είναι η Οικειότητα, η Ευελιξία, η Αποτελεσματικότητα, η Αμεσότητα, η Αντίδραση του χρήστη και η Διαδραστικότητα. Επιπρόσθετα, το περιβάλλον διασύνδεσης πρέπει να παρέχει στους χρήστες πρόσβαση σε βοήθεια (Yeung and Hall, 2007), όπου θα αναλύονται οι δυνατότητες του συστήματος και θα επεξηγούνται οι διαδικασίες. Από τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό πόσο μεγάλο ρόλο παίζει το περιβάλλον διασύνδεσης σε ένα σύστημα SDSS, καθώς η απλούστευση των διαδικασιών κατευθύνει το χρήστη στη λήψη της απόφασης. Η διαδικασία αυτή μπορεί να επαναληφθεί όσες φορές επιθυμεί ο χρήστης, αλλάζοντας ή θέτοντας κάθε φορά νέα κριτήρια, προκειμένου να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσμα. 93

94 7.Το εργαλείο PFLT Kεφάλαιο 7 ο ΣΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ PFLT 7.1 Η ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΣΟΤ ΘΕΨΡΗΣΙΚΟΤ ΜΟΝΣΕΛΟΤ ΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΣΟΤ ΦΕΔΙΑΜΟΤ ΚΑΙ ΣΗ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΕΨΝ ΣΟ PFLT Σο Δημοτικό εργαλείο Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων, με την ονομασία Public Facility Location Tool (PFLT) είναι μία εφαρμογή SDSS. Σο εργαλείο απευθύνεται σε μία Δημοτική Αρχή, η οποία μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της, καλείται να επιλέξει τη βέλτιστη θέση για την χωροθέτηση μίας νέας εξυπηρέτησης ή και ν αξιολογήσει την υπάρχουσα θέση της. Αναλυτικότερα, σχεδιάστηκε ένα SDSS μέσα σε περιβάλλον GIS, που παρέχει όλα εκείνα τα απαραίτητα εργαλεία να στηρίξουν το χρήστη στη λήψη της απόφασης. Σο PFLT, ως εργαλείο υποστήριξης αποφάσεων σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ακολουθεί τις βασικές αρχές που διέπουν τον σχεδιασμό και τη διαδικασία λήψης της απόφασης (βλ..5.9). Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης δομήθηκε κατά τέτοιον τρόπο ώστε ο χρήστης να ακολουθεί μία λογική σειρά διαδικασιών και αναλύσεων για να φτάσει στο τελικό αποτέλεσμα της αξιολόγησης των λύσεων. Ο λήπτης των αποφάσεων, μέσω του εργαλείου αυτού: διαχειρίζεται τα επίπεδα της χωρικής πληροφορίας, διερευνά τη βάση των δεδομένων του συστήματος, θέτει ερωτήματα, εντοπίζει και εκτιμά τη βέλτιστη θέση ενός Δημοτικού Αγαθού, και οπτικοποιεί τα διάφορα σενάρια που δημιουργούνται. Πρωταρχικός στόχος είναι ο καθορισμός του χωροθετικού προβλήματος. Η διδακτορική διατριβή εξετάζει δύο προβλήματα: α) την εκτίμηση της εξυπηρέτησης (αριθμός δημοτών), από την υπάρχουσα θέση των Δημοσίων Αγαθών τα οποία ανήκουν στην αρμοδιότητα της Δημοτικής Αρχής και β) την εύρεση της βέλτιστης θέσης για την εγκατάσταση τριών ειδών εξυπηρετήσεων: α) Πνευματικού κέντρου-βιβλιοθήκη β) ΚΑΠΗ και γ) Παιδικών ταθμών. 94

95 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι δύο δυνατότητες του PFLT μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα αλλά και η μία ως συνέχεια της άλλης. Πιο αναλυτικά, ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει το εργαλείο αποκλειστικά για την εκτίμηση της εξυπηρέτησης των πολιτών από την υπάρχουσα θέση ή να ασχοληθεί μόνο με την βέλτιστη εγκατάσταση μιας νέας εξυπηρέτησης. Μπορούν όμως να συνδυαστούν οι παραπάνω διαδικασίες. Εάν τα αποτελέσματα από την εκτίμηση της εξυπηρέτησης οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι η υπάρχουσα θέση δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των Δημοτών, τότε ο χρήστης μπορεί να προχωρήσει στη χωροθέτηση της εξυπηρέτησης σε νέα θέση. Επομένως, στην περίπτωση που οι δύο διαδικασίες συνδέονται η μία με την άλλη, η υφιστάμενη κατάσταση αναλύεται μέσα από: α) τη διαδικασία της εκτίμησης της εξυπηρέτησης, καθώς αυτή καθορίζει τον αριθμό των δημοτών που εξυπηρετούνται από την υπάρχουσα θέση του Δημοσίου Αγαθού και β) από το κατά πόσο η υπάρχουσα θέση ανταποκρίνεται σε κάποια κριτήρια (απόσταση από πυλώνες ΔΕΗ, από δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, πρατήρια βενζίνης κ.λ.π.). Η εκτίμηση της εξυπηρέτησης πραγματοποιείται μέσω της διαδικασίας της κατανοµής της εξυπηρέτησης (allocation) από την υφιστάμενη θέση (βλ ), για όσες φορές κρίνεται σκόπιμο από το χρήστη και για διαφορετική κάθε φορά μέγιστη αντίσταση (βλ ) Σο αποτέλεσμα της διαδικασίας είναι η δημιουργία ζωνών εξυπηρέτησης. Ο αριθμός των πολιτών που κατοικεί εντός των ζωνών αυτών κρίνει τον βαθμό εξυπηρέτησης του Δημοσίου Αγαθού. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθυσμός που κατοικεί εντός της ζώνης, για την οποία ο χρήστης θεωρεί ότι η εξυπηρέτηση είναι πολύ καλή (ελαχιστοποίηση του χρόνου ή της απόστασης που απαιτείται για την προσέγγιση του Δημοσίου Αγαθού), τόσο η υφισταμένη θέση του Δημοσίου Αγαθού θεωρείται η βέλτιστη. ε περίπτωση που θα κριθεί απαραίτητη η χωροθέτηση νέων Δημοσίων Αγαθών-Εξυπηρετήσεων, ο λήπτης των αποφάσεων προχωράει στην δημιουργία σεναρίων. Ο σχεδιασμός του σεναρίου είναι η διαδικασία καθορισμού πιθανών συνθηκών με σκοπό την επεξήγηση της μελλοντικής συμπεριφοράς. Έχοντας μία εικόνα για το πώς μία κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί στο μέλλον, ο λήπτης των αποφάσεων αντιλαμβάνεται καλύτερα τις εναλλακτικές λύσεις που θα προκύψουν και οι αποφάσεις που λαμβάνει θα μπορούν να καλύψουν τις μελλοντικές ανάγκες. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η δημιουργία σεναρίων δεν προβλέπει το μέλλον αλλά επεξηγεί συμπεριφορές. Ο πειραματισμός με τα σενάρια έχει σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αναπτύσσουν μια βαθύτερη κατανόηση για το πώς οι διαφορετικές επιλογές αλληλεπιδρούν. Η κατανόηση αυτή οδηγεί σε μία διάφανη διαδικασία, που οδηγεί σε ισορροπημένες, εφαρμόσιμες και όσο το δυνατό ασφαλείς αποφάσεις. Σο στάδιο της ανάλυσης περιλαμβάνει τον καθορισμό του μοντέλου χωροθέτησης κατανομής, ανάλογα με το είδος της εξυπηρέτησης που θα χωροθετηθεί και ανάλογα με τους στόχους που θα τεθούν. την προκειμένη περίπτωση, για την χωροθέτηση του πνευματικού κέντρου, του ΚΑΠΗ και 95

96 7.Το εργαλείο PFLT των παιδικών σταθμών, ο λήπτης των αποφάσεων, ανάλογα με τα κριτήρια που θα θέσει, μπορεί να επιλέξει ένα από τα ευρέως διαδεδομένα μοντέλα που χρησιμοποιούνται για τη εγκατάσταση των Δημοσίων Εξυπηρετήσεων (βλ.κεφ ) (Eικ.7.1). Εντοπισμός και κατανόηση του προβλήματος. Προσέγγιση υπάρχουσας κατάστασης. Καθορισμός των στόχων Ανάπτυξη μοντέλου κατάλληλου για την επίλυση του προβλήματος Δημιουργία εναλλακτικών λύσεων Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων Εφαρμογή- Οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων Εικόνα.7.1. Η διαδικασία του σχεδιασμού και της λήψης της απόφασης μέσω του εργαλείου PFLT. Σο συγκεκριμένο εργαλείο μπορεί να θεωρηθεί ως ένα πολυκριτηριακό σύστημα λήψης χωρικών αποφάσεων, καθώς ο λήπτης των αποφάσεων λαμβάνει υπόψη έναν αριθμό χωρικών και μη χωρικών κριτηρίων, προκειμένου να καθορίσει τη βέλτιστη θέση εγκατάστασης της εξυπηρέτησης. Βάσει των κριτηρίων αυτών, ο χρήστης μπορεί αποκλείσει κάποιες από τις υποψήφιες θέσεις ή και να τις συμπληρώσει με νέες. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί, είτε στην αρχή, είτε με την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Σο PFLT παρέχει στο λήπτη των αποφάσεων τις εξής δυνατότητες: είτε να εντοπίσει πρώτα τη βέλτιστη θέση, βάσει των χωροθετικών μοντέλων, και ακολούθως να αξιολογήσει τη θέση αυτή, βάσει των περιορισμών που θα θέσει, είτε να αποκλείσει εξ αρχής τις υποψήφιες θέσεις που δεν πληρούν τα κριτήρια. Με το Δημοτικό ύστημα Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων ο χρήστης μπορεί να προχωρήσει στη χωροθέτηση και άλλων Δημόσιων Εξυπηρετήσεων, καθώς η βάση μοντέλων του συστήματος, μπορεί να καλύψει τη χωροθέτηση οποιουδήποτε Δημοσίου Αγαθού αρκεί ο χρήστης να επιλέξει το κατάλληλο μοντέλο χωροθέτησης-κατανομής. 96

97 ΦΡΗΣΗ Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Επίσης, μέσω του εργαλείου αυτού, ο χρήστης μπορεί να εξερευνήσει τη Βάση Δεδομένων του υστήματος, να διατυπώσει χωρικά ερωτήματα με ζώνη επιρροής (Buffer Queries), σύνθετα ερωτήματα στη Βάση Δεδομένων και να συνθέσει χάρτες. 7.2 ΣΟ PFLT ΑΝ ΤΣΗΜΑ ΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ Για τον σχεδιασμό του PFLT λήφθηκαν υπόψη τα συστατικά που δομούν ένα ύστημα Τποστήριξης Φωρικών Αποφάσεων, καθώς και ο τρόπος που επικοινωνούν αυτά μεταξύ τους. Σο εργαλείο αυτό σχεδιάστηκε με επίκεντρο το χρήστη, ο οποίος καθορίζει κάθε φορά το πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί και ταυτόχρονα αξιολογεί τις λύσεις που θα προκύψουν από τις διάφορες διαδικασίες. υγκεκριμένα το εργαλείο που δημιουργήθηκε δομήθηκε με τα ακόλουθα μέρη: 1. Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης 2. Σο ύστημα διαχείρισης Βάσης Δεδομένων 3. Σο ύστημα διαχείρισης Φωρικών Μοντέλων Σα μέρη 2 και 3 με τις ικανότητες του λογισμικού του ArcGIS ενώνονται σε ένα δυναμικό και διαδραστικό περιβάλλον διασύνδεσης διαμορφωμένο κατάλληλα για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του χρήστη (Εικ.7.2). υστατικά συστήματος PFLT SDSS ύστηµα διαχείρισης Βάσης Δεδομένων ύστηµα διαχείρισης Φωρικών Μοντέλων ArcGIS (δυνατότητες ΣΓΠ) U S E R I Ν T E R F A C E Αξιολόγηση Λύσεων Καθορισμός Προβλήματος Εικόνα 7.2. Η αρχιτεκτονική του PFLT. 97

98 7.Το εργαλείο PFLT ΣΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ. Η Βάση Δεδοµένων περιέχει τα στοιχεία που απεικονίζουν κατά το δυνατόν πληρέστερα το πεδίο (domain) εφαρµογής. Σα στοιχεία που αποθηκεύονται στη Βάση Δεδοµένων του συγκεκριμένου SDSS πρέπει να είναι οργανωµένα µε τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνεται η ενηµέρωσή της, όποτε αυτό απαιτείται, και μόνο από χρήστες, οι οποίοι θα έχουν την αρμοδιότητα αυτή. Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης, δεν επιτρέπει στο χρήστη να επεμβαίνει και να τροποποιεί τη Βάση Δεδομένων, προστατεύοντας την με αυτόν τον τρόπο από κρίσιμα και ανεπανόρθωτα λάθη. Αναλυτικότερα, για να είναι αποτελεσματικό το εργαλείο, θα πρέπει η Βάση Δεδομένων να περιέχει όλες εκείνες τις χωρικές ή μη πληροφορίες οι οποίες είναι απαραίτητες για την εκτέλεση των διαδικασιών της εκτίμησης της εξυπηρέτησης, της εύρεσης της βέλτιστης θέσης αλλά και της ανάλυσης και αξιολόγησης των εναλλακτικών λύσεων. Καθώς το αντικείμενο μελέτης είναι η χωροθέτηση Δημοσίων Αγαθών σ ένα Δήμο, όλη η περιγραφική και χωρική πληροφορία αναφέρεται στις αστικές κλίμακες 1:1000, 1:2000 και 1:5000. Σα επίπεδα χωρικής πληροφορίας που απαιτούνται για την λειτουργία του PFLT είναι: το οδικό δίκτυο, τα Ο.Σ., οι χρήσεις γης, το υδρογραφικό δίκτυο, τα σεισμικά και τα γεωλογικά ρήγματα της ευρύτερης περιοχής, πυλώνες της ΔΕΗ, πρατήρια βενζίνης, τα δημοτικά οικόπεδα, οι ισοϋψείς καμπύλες και το τοπογραφικό και το κτηματολογικό υπόβαθρο της περιοχής. Επιπλέον, η Βάση Δεδομένων πρέπει να περιέχει για κάθε Ο.Σ. πληροφορίες σχετικά με: τον πληθυσμό (μέγεθος, φύλο, ηλικία, πυκνότητα), τους όρους δόμησης, το ιδιοκτησιακό καθεστώς, την αξία γης και γεωλογικές πληροφορίες. Επιπρόσθετα, στα δεδομένα της περιγραφικής βάσης συμπεριλαμβάνονται οι κυκλοφοριακοί φόρτοι. Σα προαναφερθέντα επίπεδα πληροφορίας συμπεριλήφθηκαν διότι κατέχουν καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό του χώρου (Αραβαντινός, 1997), μερικά από αυτά απαιτούνται για την ολοκλήρωση των διαδικασιών της εκτίμησης της εξυπηρέτησης και της εύρεσης της βέλτιστης θέσης (οδικό δίκτυο, Ο.Σ., γεωτεμάχια, πληθυσμός) και άλλα γιατί αποτελούν κριτήρια για την αξιολόγηση των υποψήφιων θέσεων χωροθέτησης και των εναλλακτικών λύσεων που θα προκύψουν. 98

99 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σα κριτήρια αυτά, χωρικά ή μη, διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος της υπό χωροθέτησης εξυπηρέτησης, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε Δήμο (γεωμοφολογικές, σύνθεση πληθυσμού), ανάλογα με τους κανόνες ασφαλείας των πολιτών και τις απαιτήσεις που έχει η κάθε Δημοτική Αρχή για την εξυπηρέτηση των Δημοτών της και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου τους. Σα περισσότερα από αυτά ισχύουν βάσει Νομοθεσίας (απόσταση από πυλώνες, βενζινάδικα, ρέματα) (Εικ.7.3). Για παράδειγμα η χωροθέτηση ενός παιδικού σταθμού πρέπει να γίνει σε απόσταση τουλάχιστον 200μ. από ένα πρατήριο βενζίνης και 500μ. από πυλώνες υψηλής τάσης. Για τη χωροθέτηση ενός ΚΑΠΗ πρέπει να αποφευχθούν περιοχές με μεγάλες υψομετρικές διαφορές και να επιλεγούν περιοχές εύκολα προσβάσιμες στους ηλικιωμένους. Οι πληροφορίες οι σχετικές με τη σύσταση του εδάφους του Ο.Σ. θα καθορίσουν το κόστος κατασκευής της εξυπηρέτησης. Ιδιοκτησιακό καθεστώς Ρήγματα Πρόβλημα χωροθέτησης Δημοσίου Αγαθού Μη χωρικά κριτήρια Φωρικά κριτήρια Πληθυσμός Όροι Δόμησης Απόσταση από Ρέματα Οδικοί Άξονες Πυλώνες ΔΕΗ Βενζινάδικα Εικόνα.7.3. Σα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσης μέσω του εργαλείου PFLT. Αναλυτική επεξήγηση υλοποίησης των επίπεδων της πληροφορίας γίνεται στα κεφάλαιο 7.4 και 7.5. Επιπλέον, τα επίπεδα αυτά μπορεί να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για μια Δημοτική Αρχή για να προχωρήσει σε άλλου είδους αναλύσεις και μελέτες που δεν έχουν σχέση με τη χωροθέτηση των εξυπηρετήσεων, αλλά είναι σχετικές με τους όρους δόμησης, το ιδιοκτησιακό καθεστώς ή τη χωροθέτηση κάποιων άλλων εξυπηρετήσεων π.χ. υγειονομικού ενδιαφέροντος. 99

100 7.Το εργαλείο PFLT TΟ ΤΣΗΜΑ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΜΟΝΣΕΛΨΝ Σα μοντέλα χωροθέτησης-κατανομής (location-allocation) που χρησιμοποιούνται στο PFLT είναι τα ευρέως χρησιμοποιούμενα μοντέλα (σύμφωνα με τη βιβλιογραφία), και παρέχονται από το Network Analysis του ArcInfo. Η επιλογή του μοντέλου γίνεται στη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσης εγκατάστασης. Ο χρήστης με τη «βοήθεια» που παρέχει το PFLT μπορεί να κρίνει ποιο μοντέλο πρέπει να επιλέξει για τη χωροθέτηση της εξυπηρέτησης ( βλ. Κεφ.3) ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ Η δόμηση του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης και συγκεκριμένα των μενού και των παραθύρων διαλόγου έγινε έχοντας σαν βασικό στόχο να είναι εύχρηστα, ευέλικτα, φιλικά, λειτουργικά και αποτελεσματικά τόσο για έμπειρους όσο και για αρχάριους χρήστες. Σο περιβάλλον αυτό ενσωματώνει με πρωτότυπο τρόπο χαρακτηριστικά που συναντώνται σε σύγχρονα λειτουργικά συστήματα αλλά και εφαρμογές, τόσο για τις λειτουργίες της διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας, όσο και για τις εντολές του PFLT ως ύστημα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων. Σο περιβάλλον διασύνδεσης περιλαμβάνει λειτουργίες, που σχετίζονται με την διερεύνηση της βάσης δεδομένων, τον εντοπισμό βέλτιστων θέσεων δημόσιων αγαθών, την εκτίμηση των υπαρχουσών θέσεων, την οπτικοποίηση σεναρίων και αποτελεσμάτων κ.λ.π. Αναλυτικότερα, ο σχεδιασμός του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης διέπεται από τις αρχές της, σχεδίασης όπως αναφέρθηκαν στο Κεφ. 6 και μερικές από αυτές είναι: Αισθητική: Δημιουργήθηκαν ομάδες (groupings) από αντικείμενα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους εννοιολογικά. Oι ομάδες αυτές εμφανίζονται τόσο στο Βασικό Μενού (Φωροθέτηση, Ο.Σ. Πληροφορία και ύνθεση χάρτη) όσο και στο μενού διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας. Απλότητα: Αποφεύχθηκε η χρησιμοποίηση πολλών εικονιδίων και έντονων χρωμάτων στο αρχικό παράθυρο εργασιών. υνέπεια: Tα κουμπιά εντολών και τα μενού, αντιδρούν κατά τον ίδιο τρόπο όταν επιλεγούν. Όλα τα κουμπιά των εντολών ενεργοποιούνται σε ένα μόνο κλικ του ποντικιού και η θέση των εργαλείων και του μενού δεν αλλάζει, αλλά παραμένει η ίδια κάθε φορά που ο χρήστης επανακινεί το πρόγραμμα. Αντίδραση στα λάθη το συγκεκριμένο εργαλείο έγινε προσπάθεια ν αποτραπούν, όσο αυτό είναι εφικτό, τα ανθρώπινα λάθη. Η διάρθρωση των παραθύρων διαλόγου έγινε κατά τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να ακολουθεί βήμα βήμα την κάθε διαδικασία. Σα μηνύματα που εμφανίζονται στην περίπτωση κάποιου λάθους (π.χ. όταν δεν έχουν επιλεγεί κάποια επίπεδα πληροφορίας, ή όταν δε συμπληρώνονται κάποια πεδία) δε φοβίζουν το χρήστη αλλά τον καθοδηγούν στη διόρθωσή τους (Εικ. 7.4). 100

101 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα 7.4. ε περίπτωση που ο χρήστης δεν κάνει τη σωστή επιλογή, τότε εμφανίζεται το μήνυμα, που υποδεικνύει το λάθος. Δυνατότητα εξερεύνησης: Ο χρήστης εξερευνά το εργαλείο χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος λαθών. Όλα τα παράθυρα διαλόγου είναι στη διάθεση του χρήστη, ο οποίος μπορεί να πειραματιστεί με τις λειτουργίες τους, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος να προκαλέσει ανεπιθύμητα αποτελέσματα π.χ. στη Βάση Δεδομένων. Οικειότητα: Οι έννοιες και η γλώσσα που χρησιμοποιούνται είναι οικείες στο χρήστη. Οι εικόνες αναπαριστούν το αντικείμενο που αντιπροσωπεύουν, όπως αυτό είναι στην καθημερινότητα, ή όπως αυτό συναντιέται σε άλλα λογισμικά πακέτα καθώς και για τα πλαίσια διαλόγου έγινε προσπάθεια να αναπαραστήσουν το τρόπο σκέψης του χρήστη (Εικ.7.5). Εικόνα 7.5. Οι έννοιες και οι εικόνες του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης είναι οικείες στο χρήστη. 101

102 8. Η Υλοποίηση του PFLT Kεφάλαιο 8 ο Η ΤΛΟΠΟΙΗΗ ΣΟΤ PFLT Με σκοπό το σχεδιασμό του PFLT, κρίθηκε σκόπιμο να μελετηθούν οι δυνατές επιλογές που έχει στη διάθεσή του ένας προγραμματιστής για τη δημιουργία μιας εφαρμογής GIS. Οι επιλογές αυτές μπορούν να διαχωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες (Sherman, 2008): Η δημιουργία μιας εφαρμογής με τη χρήση εργαλείων ανοιχτού κώδικα. ύμφωνα με την επιλογή αυτή, ο προγραμματιστής υλοποιεί τμήματα της εφαρμογής αφ ενός με κώδικα που δημιουργεί ο ίδιος από την αρχή και αφ ετέρου με κώδικα και προγραμματιστικά εργαλεία, τα οποία βρίσκει ελεύθερα στο διαδίκτυο (open source tools). Η προσέγγιση αυτή παρότι απαιτεί μηδενικό κόστος, από άποψη αγοράς λογισμικού, είναι σε πολλές περιπτώσεις μια χρονοβόρα διαδικασία καθώς θα πρέπει: α) να δημιουργηθεί από την αρχή ο κώδικας για αρκετά τμήματα της εφαρμογής και β) ο ίδιος ο προγραμματιστής να λύσει σφάλματα (bugs) που ο ελεύθερος κώδικας σε πολλές περιπτώσεις περιέχει. Αρκετές φορές η τεκμηρίωση του ελεύθερου κώδικα είναι ανεπαρκής, κάτι που αναγκάζει τον προγραμματιστή να αφιερώσει πολύτιμο χρόνο για την κατανόησή του. Δημιουργία μιας εφαρμογής GIS ενσωματώνοντας τις λειτουργίες ενός υφιστάμενου εμπορικού λογισμικού GIS. Κατά τη προσέγγιση αυτή, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη μιας εφαρμογής τα υπάρχοντα εργαλεία ενός λογισμικού GIS ή να προστεθούν νέα, μέσω προγραμματισμού. ε αυτή την περίπτωση δημιουργείται ή διαμορφώνεται το περιβάλλον διασύνδεσης του GIS προκειμένου ο χρήστης να επικεντρωθεί στις εργασίες που πρέπει να εκτελέσει και παράλληλα να χρησιμοποιήσει εκείνα τα εργαλεία του GIS που κρίνει απαραίτητα. Η προσέγγιση αυτή απαιτεί ένα αρχικό κόστος από άποψη αγοράς λογισμικού, ωστόσο αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις την προτιμότερη επιλογή από άποψη χρόνου ανάπτυξης, καθώς o προγραμματιστής σε πολύ λιγότερες περιπτώσεις, συγκριτικά με την πρώτη προσέγγιση, χρειάζεται να δημιουργήσει εργαλεία και λειτουργίες υστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών, διότι αυτές είναι ήδη διαθέσιμες από το εμπορικό λογισμικό. 102

103 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι λειτουργίες και τα εργαλεία εμπορικών λογισμικών, είναι απαλλαγμένα στην πλειονότητα των περιπτώσεων από σφάλματα (bugs) και στις περισσότερες περιπτώσεις η τεκμηρίωσή τους είναι επαρκής. Για την υλοποίηση του PFLT, κρίθηκε ως καταλληλότερη η δεύτερη προσέγγιση από αυτές που προαναφέρθηκαν. Οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή αυτή είναι: α) ο πολύ λιγότερος χρόνος που απαιτείται για την ανάπτυξη μιας εφαρμογής συγκριτικά με την πρώτη προσέγγιση και β) η επαρκής τεκμηρίωση των εργαλείων που παρέχει στον προγραμματιστή ένα εμπορικό λογισμικό GIS To λογισμικό GIS που επιλέχτηκε για την υλοποίηση της εν λόγω εφαρμογής, ήταν το ArcGIS της εταιρίας ESRI. Σο ArcGIS είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και με πολλές δυνατότητες λογισμικά πακέτα υστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) γραφείου (desktop GIS) (FIG, 2009), με ένα φιλικό και εύχρηστο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης. Σο ArcGIS καλύπτει όλο το φάσμα των λειτουργιών των υστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών και χρησιμοποιείται σε μια μεγάλη ποικιλία εφαρμογών όπως μετεωρολογία, δίκτυα για οργανισµούς Κοινής Ωφέλειας ( ΕΗ, ΟΣΕ, ΕΤ ΑΠ), διαχείριση τατιστικών εδοµένων, σχεδιασµό ικτύων κινητής τηλεφωνίας, Σουριστικούς πληροφοριακούς χάρτες, Location Based Services, Aρχαιολογία, Τγεία κλπ (Marathon Data, 2009). H πιο πρόσφατη έκδοση (2009) του λογισμικού ArcGIS έχει τον κωδικό Η έκδοση αυτή, επιλέχτηκε για την υλοποίηση του PFLT. Οι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή του λογισμικού ArcGIS είναι οι παρακάτω: 1. Η έκδοση του ArcGIS περιέχει ως επιμέρους εφαρμογή την παλιότερη έκδοση υστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών της εταιρίας ESRI ArcInfo WorkStation. Σο ArcInfo WorkStation, μέσω του εργαλείου της Ανάλυσης Δικτύου, δίνει τη δυνατότητα εκτέλεσης των απαραίτητων λειτουργιών που απαιτούνται σε ένα σύστημα SDSS όπως αυτών της βέλτιστης χωροθέτησης δημοσίων λειτουργιών και της εκτίμησης της εξυπηρέτησης από μία υπάρχουσα θέση δημόσιας λειτουργίας. 2. το ArcGIS ο προγραμματιστής έχει τη δυνατότητα δημιουργίας απλών εφαρμογών µε προσαρµογή των µενού και των γραµµών εργαλείων του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης του, μέχρι τη δηµιουργία εξειδικευµένων εφαρµογών εκτός του γραφικού περιβάλλοντός του που να ενσωµατώνουν ωστόσο όλη τη δύναµή του. Οι δυνατότητες αυτές επιτυγχάνονται µε χρήση προγραμματιστικών αντικειμένων µέσω των οποίων προσφέρεται όλη η λειτουργικότητα του ArcGIS, για την αξιοποίηση τους µέσω αντικειµενοστραφών γλωσσών προγραµµατισµού (όπως η Visual Basic, C++ κλπ). Σα αντικείμενα αυτά ονομάζονται ArcObjects. 103

104 8. Η Υλοποίηση του PFLT Σα ArcObjects έχουν σχεδιαστεί και αναπτυχθεί από την εταιρία ESRI που έχει δημιουργήσει το λογισμικό ArcGIS µε βάση την αντικειµενοστραφή µεθοδολογία ανάπτυξης εφαρμογών και είναι ενσωματωμένα μέσα στο λογισμικό αυτό (Zeiler, 2001; Burke, 2003; Φριστοδούλου, 2008). Σα ArcObjects αποτελούνται από αντικείμενα και τάξεις (classes). To αντικείμενο αντιπροσωπεύει ένα χωρικό χαρακτηριστικό. Η τάξη είναι ένα σύνολο από αντικείμενα με κοινά χαρακτηριστικά. Μία τάξη ενός ArcObject μπορεί να εμπεριέχει ενσωματωμένα interfaces, ιδιότητες και μεθόδους (Chang 2005). Με το λογισμικό ArcGIS, σε όλες του τις εκδόσεις, μπορούν να αναπτυχθούν κάθετες εφαρμογές με την επιλογή από μία ευρεία γκάμα προγραμματιστικών περιβάλλοντων όπως o Visual Basic for Applications (VBA) o Visual Studio και Visual Studio ΝΕΣ της εταιρίας Microsoft o Java o Python Έχοντας στη διάθεσή του το σύνολο των παραπάνω επιλογών ο προγραμματιστής μπορεί να χρησιμοποιήσει το καταλληλότερο περιβάλλον, αλλά και τη δυνατότητα συνδυασμού ενός ή περισσοτέρων από τα περιβάλλοντα αυτά για τη δημιουργία της τελικής εφαρμογής που επιθυμεί ΛΕΠΣΟΜΕΡΕΙΕ ΤΛΟΠΟΙΗΗ ΣΟΤ PFLT Σο PFLT αναπτύχθηκε στο περιβάλλον Visual Studio εκτός του γραφικού περιβάλλοντος του λογισμικού ArcGIS. Ο λόγος που δεν προτιμήθηκε η παραμετροποίηση του υπάρχοντος περιβάλλοντος του λογισμικού ArcGIS ως λύση για τη δημιουργία του συγκεκριμένου εργαλείου, ήταν οι περιορισμένες δυνατότητες ως προς τη δημιουργία σύγχρονου περιβάλλοντος διασύνδεσης. Με την ανάπτυξη της εφαρμογής εκτός του περιβάλλοντος του ArcGIS και παράλληλα με τη χρήση των αντικειμένων ArcObjects, που έρχονται μαζί με το λογισμικό ArcGIS, επιτυγχάνεται η δημιουργία ενός μοντέρνου περιβάλλοντος διασύνδεσης που ακολουθεί τις σύγχρονες τάσεις στον τομέα αυτόν 1, η δυνατότητα ενσωμάτωσης στο περιβάλλον αυτό των υπαρχόντων εργαλείων του ArcGIS, καθώς και η δημιουργία νέων με τη χρήση των ArcObjects. Σο PFLT μπορεί να διαχωριστεί σε επιμέρους τμήματα. Σα τμήματα αυτά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με τρόπο που δεν είναι άμεσα αντιληπτός από το χρήστη, ώστε να προκύπτει η συνοχή και λειτουργία του ως ένα σύνολο. Σα επιμέρους τμήματα που το απαρτίζουν, είναι τα παρακάτω: 1 Τν γξαθηθό πεξηβάιινλ ηνπ ινγηζκηθνύ ArcGIS βαζίδεηαη ζε απηό ηνπ ιεηηνπξγηθνύ ζπζηήκαηνο Windows 2000, έλα πεξηβάιινλ πνπ ζήκεξα (2009) αξηζκεί δέθα ρξόληα ύπαξμεο θαη γη απηό ζεωξείηαη μεπεξαζκέλν 104

105 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σο παράθυρο διαλόγου έναρξης Βασικό μενού επιλογών. Παράθυρα διαλόγου και εντολές εντός του λογισμικού ArcGIS Ρουτίνες εκτέλεσης λειτουργιών location και location-allocation στο ArcInfo WorkStation ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ ΕΝΑΡΞΗ Ένα χαρακτηριστικό που συναντάται σε ένα πλήθος εμπορικών εφαρμογών2, είναι ότι κατά την έναρξή τους εμφανίζεται ένα παράθυρο διαλόγου (startup dialog), όπου ο χρήστης επιλέγει κάποιες βασικές παραμέτρους βάσει των οποίων θα εκτελεστεί η εφαρμογή. Και στην περίπτωση του PFLT κρίθηκε απαραίτητη η παρουσία ενός αρχικού παραθύρου διαλόγου κατά την έναρξη της εφαρμογής, ώστε ο χρήστης να μπορεί να επιλέξει παραμέτρους, όπως π.χ. η δυνατότητα να εργαστεί σε μια εργασία που έχει ήδη δημιουργήσει ή να δημιουργήσει μία νέα. Επίσης, το αρχικό αυτό παράθυρο διαλόγου παρέχει στο χρήστη και κάποιες βασικές πληροφορίες για τις λειτουργίες του PFLT (Εικ. 8.1, 8.2, 8.3, 8.4). Εικόνα 8.1. Άποψη της εφαρμογής έναρξης. Η βασική εφαρμογή έναρξης, εκκινεί το λογισμικό ArcGIS και το κυρίως μέρος της εφαρμογής PFLT που έχει αναπτυχθεί εντός του λογισμικού αυτού 2 Τέηνηεο εθαξκνγέο είλαη ην ινγηζκηθό απηόκαηεο ζρεδίαζεο AutoCAD, ην ινγηζκηθό δηαρείξηζεο βάζεωλ δεδνκέλωλ Microsoft Access, ην ινγηζκηθό εγγξαθήο δίζθωλ Nero, ην ινγηζκηθό Σπζηεκάηωλ Γεωγξαθηθώλ Πιεξνθνξηώλ ArcGIS θαη πνιιέο άιιεο. 105

106 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα 8.2. Άποψη της εφαρμογής έναρξης. Για τη δημιουργία μιας νέας εργασίας ο χρήστης πρέπει να ενεργοποιήσει το χαρτογραφικό υποβάθρου του Δήμου που θα χρησιμοποιηθεί. Εικόνα 8.3. Άποψη της εφαρμογής έναρξης και της δυνατότητας επιλογής μιας εργασίας που έχει ήδη δημιουργήσει ο χρήστης και έχει αποθηκεύσει σε κάποιο φάκελο. Η κάθε εργασία είναι ένα αρχείο με την επέκταση mxd. Όλοι οι χάρτες που δημιουργούνται αποθηκεύονται ως αρχεία με την επέκταση αυτή. 106

107 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα 8.4. Άποψη της εφαρμογής έναρξης και των συνοπτικών πληροφοριών σχετικά με τις δυνατότητες του εργαλείου αυτού. Σο βασικό παράθυρο διαλόγου αποτελεί την εφαρμογή έναρξης, η οποία και υλοποιήθηκε στο περιβάλλον Visual Studio και συγκεκριμένα σε γλώσσα Visual Basic της εταιρίας Microsoft. Η επιλογή του προγραμματιστικού αυτού περιβάλλοντος παρέχει στον προγραμματιστή την ευχέρεια δημιουργίας εξελιγμένων γραφικών για την καλύτερη επικοινωνία με το χρήστη. Αρχική ιδέα για το σχεδιασμό του παραθύρου διαλόγου της εφαρμογής έναρξης αποτέλεσε το γραφικό περιβάλλον του παραθύρου διαλόγου προσθαφαίρεσης προγραμμάτων (add or remove programs) των Windows XP, με το οποίο είναι εξοικειωμένος ο χρήστης (Eικ. 8.5). Εικόνα 8.5. Σο παράθυρο διαλόγου για την προσθαφαίρεση προγραμμάτων στο λειτουργικό σύστημα Windows XP. Η αρχική ιδέα του γραφικού περιβάλλοντος της εφαρμογής έναρξης βασίστηκε στο σχεδιασμό του παραθύρου αυτού. 107

108 8. Η Υλοποίηση του PFLT Η εφαρμογή είναι ένα εκτελέσιμο αρχείο (exe), και εκτελείται στο περιβάλλον των Windows χωρίς να προϋπoθέτει τη λειτουργία του λογισμικού του υστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών (stand alone) TΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟΤ PFLT Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του υστήματος αποτελείται από δύο τμήματα (Εικ. 8.6). Σο πρώτο τμήμα περιέχει όλες τις εντολές της κύριας εφαρμογής ως ύστημα Τποστήριξης Λήψης Αποφάσεων. Με την επιλογή κάθε μίας εντολής, καλούνται οι ρουτίνες και τα παράθυρα διαλόγου της εφαρμογής. Εφαρμόζεται η λογική του μενού Ribbon, και οι εντολές που έχει στη διάθεσή του ο χρήστης οργανώνονται και συγκεντρώνονται κάτω από καρτέλες κατά λογικές ομάδες. Σο δεύτερο τμήμα διαχειρίζεται τη χωρική πληροφορία. Μέσα από τις επιλογές του τμήματος αυτού, ο χρήστης επιλέγει τα επίπεδα της χωρικής πληροφορίας που επιθυμεί. (α) (β) Εικόνα 8.6. Άποψη του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης της εφαρμογής. Διακρίνονται τα δύο βασικά του τμήματα. Αναλυτικότερα, για το α τμήμα εφαρμόστηκε μια καινοτομία στο σχεδιασμό ενός γραφικού περιβάλλοντος που εισήγαγε πρώτη η εταιρία Microsoft στο λογισμικό της Microsoft Office, το μενού επιλογών Ribbon (ή ribbon toolbar) (Εικ. 8.7). Σο μενού επιλογών Ribbon έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να βοηθάει το χρήστη να εντοπίζει γρήγορα τις εντολές που χρειάζεται για να ολοκληρώσει μια εργασία. 108

109 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Οι εντολές οργανώνονται σε λογικές ομάδες, οι οποίες συγκεντρώνονται κάτω από καρτέλες. Κάθε καρτέλα σχετίζεται με έναν τύπο δραστηριότητας όπως γραφή ή διάταξη της σελίδας (Microsoft, 2009). Εικόνα 8.7. Άποψη του ribbon toolbar στην εφαρμογή PowerPoint του Microsoft Office Σο μενού Ribbon φαίνεται να είναι η νέα τάση στο σχεδιασμό ενός γραφικού περιβάλλοντος επιλογών και αρχίζει να υιοθετείται στο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης των νέων εκδόσεων αρκετών λογισμικών (όπως το Autocad 2010, Εικ.8.8). Εικόνα 8.8. To ribbon toolbar στο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του Autocad Ακολουθώντας την τάση αυτή, το βασικό μενού επιλογών του PFLT, δημιουργήθηκε ακολουθώντας τα χαρακτηριστικά που συναντώνται στο μενού ribbon και εμφανίζεται οριζόντια στο πάνω μέρος του παραθύρου της εφαρμογής. Ο κώδικας για τη δημιουργία του μενού στο PFLT, βασίστηκε στον ανοιχτό κώδικα που δημιουργήθηκε από τον προγραμματιστή Adriano Paladini, και βρέθηκε στην ιστοσελίδα Οι εντολές που έχει στη διάθεσή του ο χρήστης οργανώνονται στις ακόλουθες ομάδες (Εικ. 8.9): Κεντρική, όπου συγκεντρώνονται οι βασικές εντολές της εφαρμογής Φωροθέτηση, όπου συγκεντρώνονται οι εντολές που σχετίζονται με τη εκτίμηση της εξυπηρέτησης και της εύρεσης της βέλτιστης θέσης των Δημοσίων λειτουργιών Ο.Σ Πληροφορία, όπου συγκεντρώνονται οι εντολές που σχετίζονται με τις πληροφορίες που μπορεί να αντλήσει ο χρήστης για τα οικοδομικά τετράγωνα. τη λογική αυτή ομάδα, ακολουθώντας επίσης τη λογική του ribbon μενού, είναι ενσωματωμένη και η φόρμα αναζήτησης οικοδομικών τετραγώνων με βάση τον αριθμό τους ύνθεση χάρτη, όπου συγκεντρώνονται οι εντολές που σχετίζονται με τη δημιουργία χάρτη. 109

110 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα 8.9. Άποψη του ribbon toolbar, όπως υλοποιήθηκε στην παρούσα εφαρμογή. Ο στόχος για τη δημιουργία του β τμήματος του GUI, δηλαδή του βασικού μενού επιλογής χωρικής πληροφορίας, ήταν η δημιουργία ενός περιβάλλοντος μέσω του οποίου αφενός να γίνεται η διαχείριση της χωρικής πληροφορίας και αφετέρου να ενσωματώνονται χαρακτηριστικά από το σύγχρονο και γνωστό στους χρήστες υπολογιστών γραφικό περιβάλλον των Windows XP. Η βασική ιδέα για το σχεδιασμό του γραφικού περιβάλλοντος του βασικού μενού επιλογών, ήρθε από τα κατακόρυφα μενού επιλογών (explorer bars) (Eικ. 8.10) της εφαρμογής explorer των Windows XP, με τα οποία είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι χρήστες Η/Τ. Εικόνα Άποψη κατακόρυφου μενού επιλογών (explorer bar) στην εφαρμογή explorer των Windows XP (μέσα στο μπλε πλαίσιο). Μέσα από τις επιλογές του τμήματος αυτού ο χρήστης επιλέγει τα επίπεδα της χωρικής πληροφορίας που επιθυμεί αλλά και αυτά που απαιτούνται να είναι ενεργά προκειμένου να ολοκληρωθούν κάποιες από τις διαδικασίες (Εικ. 8.11, 8.12). Για παράδειγμα για την εκτίμηση της εξυπηρέτησης απαιτούνται τα επίπεδα των αξόνων και των κόμβων του οδικού δικτύου. 110

111 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Άποψη του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης της εφαρμογής. το μπλε πλαίσιο περικλείεται το μενού διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας. Εικόνα Άποψη του γραφικού περιβάλλοντος διασύνδεσης της εφαρμογής, με τη χρήση των κατακόρυφων μενού. 111

112 8. Η Υλοποίηση του PFLT την εικόνα 8.13 γίνεται μία περιγραφή των δυνατοτήτων του PFLT με τις επιλογές από το Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης. Ο.Σ. Πληροφορία Εκτίμηση υπάρχουσας θέσης Δημιουργία Ζωνών Πληθυσμιακή πληροφορία Φωροθέτηση Κατανομή εξυπηρέτησης Γεωλογική Ανάλυση Εξυπηρέτηση υπάρχουσας θέσης OΦΙ Εύρεση βέλτιστης θέσης ΝΑΙ Σέλος Φωροθέτηση. Φρήση Μοντέλων Φωροθέτησης- Κατανομής + Όροι Δόμησης Δημιουργία ερωτημάτων Ο.Σ. Πληροφορία Φρήση -Αξία Ιδιοκτησιακό Δεκηνπξγία Ζωλώλ Γεωινγηθή Αλάιπζε Εικόνα Οι δυνατότητες του PFLT με τη χρήση του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης. Η περίπτωση που συνδέονται οι δύο διαδικασίες της εκτίμηση της εξυπηρέτησης και της εύρεσης της βέλτιστης θέσης ΠΑΡΑΘΤΡΑ ΔΙΑΛΟΓΟΤ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΣΟΛΕ ΣΗ ΕΥΑΡΜΟΓΗ Από το τμήμα τoυ μενού επιλογών Ribbon που περιέχει τις εντολές για τη λήψη αποφάσεων, καλούνται τα παράθυρα διαλόγου της εφαρμογής. Μέσα από τα παράθυρα διαλόγου γίνονται όλες οι λειτουργίες της βασικής εφαρμογής, όπως η εκτίμηση εξυπηρέτησης μιας υπάρχουσας δημόσιας λειτουργίας, η εύρεση βέλτιστης θέσης για την εγκατάσταση χώρων κοινωνικών υποδομών (Εικ. 8.14). 112

113 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Παράθυρο διαλόγου εντός του περιβάλλοντος ArcGIS, το οποίο καλείται από το βασικό μενού επιλογών. Κάθε παράθυρο διαλόγου, περιέχει κώδικα για τον προγραμματισμό των συμβάντων (events) όταν ο χρήστης κάνει μια ενέργεια (πατάει ένα κουμπί με τον δείκτη του ποντικιού πάνω στο παράθυρο). Εκτός από τα παράθυρα διαλόγου, έχουν προγραμματιστεί και όλες οι εντολές όπου απαιτείται από το χρήστη να δείξει κάτι στη χωρική πληροφορία που απεικονίζεται, όπως για παράδειγμα ένα οικοδομικό τετράγωνο (Εικ. 8.15). Εικόνα Άποψη εκτέλεσης εντολής όπου απαιτείται από το χρήστη να δείξει ένα οικοδομικό τετράγωνο στη χωρική πληροφορία των οικοδομικών τετραγώνων, αφού κάνει τη σχετική επιλογή στο εικονιζόμενο παράθυρο διαλόγου. 113

114 8. Η Υλοποίηση του PFLT Μέσα από τον κώδικα των παραθύρων διαλόγου για την εύρεση της βέλτιστης θέσης μιας Δημόσιας εξυπηρέτησης και την αξιολόγηση της καταλληλότητας της υπάρχουσας θέσης της, εκτελείται στο παρασκήνιο και τμήμα της παλιότερης έκδοσης του υστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών της εταιρίας ESRI ArcInfo WorkStation (το οποίο όπως γράφτηκε και σε προηγούμενη παράγραφο συμπεριλαμβάνεται με την έκδοση του λογισμικού ArcGIS) ΡΟΤΣΙΝΕ ΕΚΣΕΛΕΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΨΝ LOCATION ΚΑΙ LOCATION ALLOCATION ΣΟ ARCINFO WORKSTATION Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη παράγραφο, για τις λειτουργίες της εύρεσης της βέλτιστης θέσης ενός Δημοσίου Αγαθού και της αξιολόγησης της καταλληλότητας μιας υπάρχουσας θέσης, εκτελούνται στο παρασκήνιο μέσα από την εφαρμογή PFLT τμήματα της παλιότερης έκδοσης του λογισμικού GIS ArcInfo WorkStation. Ειδικά το ArcInfo WorkStation μέσω της Φωρικής Ανάλυσης μέσω Δικτύου είναι ένα ύστημα Τποστήριξης Αποφάσεων, καθώς παρέχει αναλυτικά εργαλεία για την εκτίμηση της εξυπηρέτησης και για τη διαδικασία χωροθέτησης-κατανομής. Σο περιβάλλον του ArcInfo WorkStation είναι ένα περιβάλλον γραμμής εντολών (command line environment) (Εικ. 8.16) δύσχρηστο και απευθύνεται σε έμπειρους χρήστες, που είναι γνώστες των εντολών αλλά και της θεωρίας που τις συνοδεύει. Σο περιβάλλον αυτό αποτελείται από μια σειρά επιμέρους εφαρμογών ανάλογα με το φάσμα των λειτουργιών των υστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών. Εντός των επιμέρους εφαρμογών του ArcInfo WorkStation υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας μακροεντολών. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται για τη δημιουργία μακροεντολών ονομάζεται Arc Macro Language (AML). Με τη χρήση της AML αυτοματοποιούνται λειτουργίες μέσα στο περιβάλλον του ArcINFO, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούνται και μικρά προγράμματα (ESRI, 2001). Εικόνα Σο περιβάλλον γραμμής εντολών στην επιμέρους εφαρμογή με όνομα Αrc του ArcINFO WorkStation. 114

115 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Η πλειονότητα των επιμέρους εφαρμογών του ArcINFO WorkStation, υποστηρίζουν την εκτέλεσή τους από άλλες εφαρμογές μέσα από την τεχνολογία ActiveX των Microsoft Windows. την εφαρμογή PFLT επιλέχτηκαν δυο μέθοδοι εκτέλεσης των επιμέρους εφαρμογών του ArcINFO WorkStation: τις επιμέρους εφαρμογές του ArcINFO WorkStation όπου δεν υποστηρίζεται η αλληλεπίδραση με άλλες εφαρμογές μέσω της τεχνολογίας ActiveX, εκτελείται η επιμέρους εφαρμογή (το εκτελέσιμο αρχείο της επιμέρους εφαρμογής για παράδειγμα το αρχείο Αrc.exe) αυτοματοποιημένα από τον κώδικα που γράφτηκε στα παράθυρα διαλόγου της εφαρμογής PFLT εντός του προγραμματιστικού περιβάλλοντος του Visual Studio. Εντός αυτής της εφαρμογής, δίνεται η εντολή εκτέλεσης μιας μακροεντολής σε γλώσσα AML, η οποία δημιουργείται από τον κώδικα του παραθύρου διαλόγου σε γλώσσα VB. τις επιμέρους εφαρμογές του ArcINFO WorkStation όπου υποστηρίζεται η αλληλεπίδραση με άλλες εφαρμογές μέσω της τεχνολογίας ActiveX, ακολουθείται μια διαφορετική μεθοδολογία. Οι εφαρμογές αυτές ενσωματώνονται ως αντικείμενα (objects) εντός των παραθύρων διαλόγου του PFLT. Με τη χρήση τους μέσα από τον κώδικα προγραμματισμού της γλώσσας Visual Basic του Visual Studio, επιτυγχάνεται η εκτέλεση των σχετικών εντολών εντός των επιμέρους εφαρμογών του ArcINFO WorkStation, καθώς και η λήψη πληροφοριών μέσα από τις επιμέρους εφαρμογές οι οποίες εμφανίζονται είτε στο σχετικό παράθυρο διαλόγου, είτε ως χωρική πληροφορία. ε αντίθεση με την πρώτη μέθοδο εκτέλεσης επιμέρους εφαρμογών του ArcInfo WorkStation, η διαδικασία εκτέλεσης επιμέρους εφαρμογών με την περιγραφόμενη μέθοδο, δεν γίνεται καθόλου αντιληπτή από το χρήστη (Εικ.8.17). 115

116 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα 8.17.Εκτέλεση της επιμέρους εφαρμογής του ArcInfo WorkStation με όνομα Arcplot μέσα από παράθυρο διαλόγου της εφαρμογής PFLT που έχει δημιουργηθεί σε γλώσσα VB με χρήση της τεχνολογίας ActiveX. Μετά την εκτέλεση της arcplot, εμφανίζεται στο πλαίσιο 4 το αποτέλεσμα της εκτέλεσης της εντολής ως περιγραφική πληροφορία που αντιστοιχεί σε ένα αριθμό Ο.Σ. Κάνοντας κλικ ο χρήστης στο κουμπί «Εντοπισμός στο χάρτη» το Ο.Σ απεικονίζεται με σκούρo πράσινο χρώμα στη χωρική πληροφορία. 8.2 ΣΟ ΜΕΝΟΤ ΔΙΑΦΕΙΡΙΗ ΣΗ ΦΨΡΙΚΗ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΑ Η «Φωρική πληροφορία» αποτελεί το τμήμα του εργαλείου που διαχειρίζεται την ψηφιακή χαρτογραφική βάση του. Μέσα από το μενού ο χρήστης επιλέγει τη χωρική πληροφορία που επιθυμεί να είναι ενεργή για τη συγκεκριμένη εργασία. Oι πληροφορίες έχουν ομαδοποιηθεί σε κατηγορίες, με τέτοιο τρόπο ώστε να συνδέονται μεταξύ τους εννοιολογικά. Η ομαδοποίηση εξυπηρετεί μία από τις βασικές αρχές σχεδίασης ενός Γραφικού Περιβάλλοντος διασύνδεσης (βλ κεφ ) σύμφωνα με την οποία τα μενού στα οποία υπάρχει ομαδοποίηση καθίστανται εύχρηστα (Εικ.8.18). Ο αριθμός των χωρικών επιπέδων που διαχειρίζονται κάθε φορά, εξαρτάται από το χρήστη και δεν υπάρχει κάποιος περιορισμός ως προς τον αριθμό τους. 116

117 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο μενού της «Φωρικής Πληροφορίας» με τις αντίστοιχες Επιλογές. Αναλυτικότερα η πληροφορία οργανώθηκε ως εξής: Οδικό δίκτυο: με τις υποκατηγορίες οδικοί άξονες και κόμβοι. Όπως έχει αναφερθεί η εκτίμηση του κατά πόσο η θέση μιας εξυπηρέτησης είναι αποτελεσματική ή όχι γίνεται μέσω της διαδικασίας της κατανομής της εξυπηρέτησης (allocation) πάνω στο οδικό δίκτυο της περιοχής (Εικ. 8.19, 8.20). Ο πλησιέστερος προς την υφιστάμενη εξυπηρέτηση κόμβος του οδικού δικτύου καθορίζει τη θέση της εξυπηρέτησης στο οδικό δίκτυο. Εικόνα Σο επιμέρους μενού «Οδικό Δίκτυο» με τις επιλογές Οδικοί Άξονες και Κόμβοι. 117

118 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Η εμφάνιση των οδικών αξόνων και των κόμβων του οδικού δικτύου στην οθόνη. Πολεοδομική πληροφορία: με υποκατηγορίες όλες τις πληροφορίες που εμφανίζονται στα διαγράμματα της εγκεκριμένης πολεοδομικής μελέτης της περιοχής (Οικοδομική γραμμή, Ρυμοτομική γραμμή, όρια.δ., πεζόδρομοι κ.λ.π.) (Εικ.8.21, 8.22) και απεικονίζουν τα όρια ανάμεσα στις κοινόχρηστες και τις μη κοινόχρηστες επιφάνειες. Σο επίπεδο των Ο.Σ. είναι απαραίτητο για τη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσεις, για την περίπτωση που οι υποψήφιες θέσεις θα είναι Ο.Σ. και όχι γεωτεμάχια, οικόπεδα. Είναι σημαντικό για το λήπτη της απόφασης να γνωρίζει την θέση των πεζόδρομων, καθώς η χωροθέτηση των συγκεκριμένων Δημοσίων Αγαθών κοντά σ αυτούς θεωρείται πλεονεκτική. Σα όρια των τομέων.δ. δίνουν στο χρήστη μια πρώτη εικόνα για τους όρους δόμησης της περιοχής στην οποία εμπίπτει το υπό μελέτη Ο.Σ., ή το γεωτεμάχιο (Αρβανίτης, 2000). 118

119 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο επιμέρους μενού «Πολεοδομική πληροφορία» με τις αντίστοιχες επιλογές. Εικόνα Εμφάνιση στην οθόνη της οικοδομικής, της ρυμοτομικής γραμμής και των ορίων των τομέων συντελεστή δόμησης. Φρήσεις γης: με τις χρήσεις γης όπως προκύπτουν από την Πολεοδομική μελέτη (Εικ.8.23, 8.24). 119

120 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα 8.23 Σο επιμέρους μενού «Φρήσεις γης» με τις αντίστοιχες επιλογές. Εικόνα 8.24 Εμφάνιση των Ο.Σ. με τις προβλεπόμενες χρήσεις γης. Γεωμορφολογική πληροφορία: με υποκατηγορίες το υδρογραφικό δίκτυο και τις ισοϋψείς καμπύλες (Εικ.8.25, 8.26). Η εμφάνιση των ισοϋψών καμπύλων και η απεικόνιση του ανάγλυφου της περιοχής στην οθόνη είναι καθοριστική για το λήπτη των αποφάσεων. Μ αυτόν τον τρόπο θα αποφύγει να επιλέξει ως θέσεις για την εγκατάσταση της εξυπηρέτησης εκείνες με έντονες υψομετρικές διαφορές, καθώς θα είναι δύσκολη η πρόσβαση σε αυτές για κάποιες κατηγορίες πληθυσμού, όπως π.χ. οι ηλικιωμένοι. 120

121 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σο υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής (ρέματα, χείμαρροι) μπορεί να αποτελέσει κριτήριο για την επιλογή της θέσης καθώς η παρουσία ρέματος, ποταμού κοντά σε μία υποψήφια θέση, αποτελεί παράγοντα αύξησης του κόστους κατασκευής της εξυπηρέτησης. Επιπλέον, σύμφωνα με την επικρατούσα νομολογία (κτιριοδομικός κανονισμός) υπάρχουν περιορισμοί στη δόμηση σε περιοχές γύρω από τα ρέματα (μεγαλύτερη των 20μ στην περίπτωση που δεν έχουν καθοριστεί οι οριογραμμές κ.α.). Εικόνα 8.25 Σο επιμέρους μενού «Γεωμορφολογική πληροφορία» με τις αντίστοιχες επιλογές. Εικόνα 8.26 Εμφάνιση των ισοϋψών καμπύλων της περιοχής επάνω στο ρυμοτομικό σχέδιο. υνδυασμός δύο χωρικών επιπέδων. εισμική πληροφορία: με υποκατηγορίες τα σεισμικά ρήγματα (ενεργά) και τα γεωλογικά ρήγματα (ανενεργά) (Εικ.8.27). Είναι πολύ βασικό για το λήπτη της απόφασης να γνωρίζει αν διέρχονται ρήγματα στην έκταση που καταλαμβάνει ο Δήμος. Η χωροθέτηση των εξυπηρετήσεων σε μία ζώνη γύρω από αυτά είναι απαγορευτική. Σο εύρος της κάθε ζώνης εξαρτάται από την πυκνότητα των πετρωμάτων της περιοχής. Ενδεικτικά αναφέρονται ότι για περιοχές με υψηλή πυκνότητα πετρωμάτων το εύρος της ζώνης είναι μ, για μεσαία πυκνότητα πετρωμάτων μ κ.λ.π. 121

122 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Σο επιμέρους μενού «εισμική πληροφορία» με τις αντίστοιχες επιλογές. Λοιπά Διαθέσιμα Τπόβαθρα: με υποκατηγορίες τους διαθέσιμους ορθοφωτοχάρτες, το τοπογραφικό υπόβαθρο, στο οποίο αποτυπώνεται η υφιστάμενη κατάσταση, το κτηματολογικό υπόβαθρο (για τις περιοχές για τις οποίες έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία του Εθνικού Κτηματολογίου και επιτραπεί να διατεθεί στις Δημοτικές Αρχές), οι κυκλοφοριακοί φόρτοι, τα πρατήρια βενζίνης και οι πυλώνες της ΔΕΗ (Εικ.8.28, 8.29, 8.30). Για παράδειγμα, είναι καθοριστικό στη διαδικασία επιλογής της θέσης ο λήπτης της απόφασης να γνωρίζει τη θέση των πυλώνων της ΔΕΗ στην περιοχή, γιατί θα πρέπει να αποφευχθεί η χωροθέτηση σε μία συγκεκριμένη απόσταση από αυτούς. Σο ίδιο ισχύει για τις οδικές αρτηρίες με μεγάλους κυκλοφοριακούς φόρτους, όπου σε μία απόσταση από αυτούς πρέπει να αποφεύγεται η χωροθέτηση π.χ. παιδικών σταθμών, εξαιτίας των υψηλών τιμών ρύπανσης και θορύβου. Σα «οικόπεδα του Δήμου» αποτελούν την περιουσία του Δήμου και ο χρήστης μπορεί να τα συμπεριλάβει στις υποψήφιες θέσεις για την εύρεση της βέλτιστης θέσης για τη χωροθέτηση του Δημοσίου Αγαθού. Εικόνα Σο επιμέρους μενού «Λοιπά διαθέσιμα υπόβαθρα» με τις αντίστοιχες επιλογές. 122

123 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Εμφάνιση Ο.Σ. και ορθοφωτοχάρτη. Εικόνα Εμφάνιση κτηματολογικού υποβάθρου. Νέα επίπεδα: τα οποία είναι τα παράγωγα επίπεδα χωρικής πληροφορίας που θα δημιουργήσει και θα αποθηκεύσει ο χρήστης (δημιουργία ζωνών, επίπεδα που προκύπτουν από ερωτήματα κ.λ.π.) (Εικ.8.31). Εικόνα 8.31 Σο επιμέρους μενού «Νέα επίπεδα». 123

124 8. Η Υλοποίηση του PFLT 8.3 ΣΟ ΜΕΝΟΤ «Εφαρμογή χωροθέτησης δημοσίων λειτουργιών» Σο κεντρικό μενού της εφαρμογής αποτελείται από τις εξής επιλογές: «Κεντρική», «Φωροθέτηση», «Ο.Σ. Πληροφορία» και «ύνθεση χάρτη» (Εικ.8.32). Εικόνα Σο μενού του εργαλείου από το οποίο εκτελούνται όλες οι λειτουργίες του. H αρχική επιλογή, η «Κεντρική», παρέχει τις βασικές λειτουργίες που αφορούν τη δημιουργία μίας νέας εργασίας, το άνοιγμα μιας υπάρχουσας, την αποθήκευση, την έξοδο από το εργαλείο, καθώς και κάποιες γενικές πληροφορίες για τις δυνατότητές του. Οι επιλογές αυτές είναι διαθέσιμες και από την εφαρμογή έναρξης του εργαλείου (βλ. κεφ.8.1.1). Κάθε φορά που ο χρήστης πραγματοποιεί μία επιλογή, τότε ανοίγει ένα παράθυρο διαλόγου με δύο δυνατότητες: α) το άνοιγμα της φόρμας και β) «Περισσότερη Βοήθεια», παρέχονται πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας και τις δυνατότητες της επιλεγμένης φόρμας (Εικ. 8.33, 8.34, 8.35). Εικόνα ε κάθε επιλογή του χρήστη από το μενού εμφανίζεται ένα παράθυρο διαλόγου από το οποίο θα επιλέξει είτε το άνοιγμα της φόρμας, είτε την ενεργοποίηση της βοήθειας. 124

125 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Άνοιγμα παραθύρου διαλόγου. Εικόνα Για κάθε παράθυρο διαλόγου μπορεί ο χρήστης να ενεργοποιήσει την «βοήθεια» ΦΨΡΟΘΕΣΗΗ Σο μενού «Xωροθέτηση» αποτελεί το βασικό εργαλείο του PFLT (Εικ.8.36). Η εκτίµηση της εξυπηρέτησης για τα εξεταζόμενα κέντρα (πνευματικό κέντρο, ΚΑΠΗ, παιδικός σταθμός) αλλά και η διερεύνηση για µια αποτελεσµατικότερη θέση στο Δήµο, γίνονται µέσω της εφαρµογής της θεωρίας της κατανοµής της εξυπηρέτησης (allocation) (Goodchild and Kemp,1992; ESRI, 1994) και της θεωρίας της χωροθέτησης-κατανοµής (location-allocation) (Koshako, 1983; Richard et al, 1990; ιδηρόπουλος, 1990; Birkin et al, 1996) για τα Δηµόσια τοπικά αγαθά. 125

126 8. Η Υλοποίηση του PFLT Η διαδικασία της εκτίμησης της εξυπηρέτησης Η κατανοµή της εξυπηρέτησης (allocation), όπως προαναφέρθηκε στο κεφάλαιο 4, είναι η µοντελοποίηση της παροχής και της ζήτησης δια µέσου ενός δικτύου. Η παροχή αποτελεί τη δυνατότητα εξυπηρέτησης ή την ποσότητα αγαθών που διαθέτει ένα κέντρο. Σο λογισµικό που χρησιµοποιείται, θεωρεί ότι το κέντρο παροχής εξυπηρέτησης είναι ένας κόµβος του δικτύου, και στο κέντρο αυτό, αποδίδονται οι σύνδεσµοι του δικτύου κατά µήκος διαδροµών ελαχίστου κόστους (ΕSRI 1994). Για το λόγο αυτό με το άνοιγμα του παραθύρου διαλόγου της «Κατανομής Εξυπηρέτησης» ο χρήστης πληροφορείται ότι τα δεδομένα που πρέπει να εμφανιστούν στην οθόνη και να ενεργοποιηθούν από το μενού διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας, είναι οι κόμβοι και οι σύνδεσμοι (οδικοί άξονες) του οδικού δικτύου (Εικ. 8.37), (Εικ.8.38). Σα επίπεδα αυτά είναι απαραίτητα για να υποδείξει ο χρήστης την υφιστάμενη θέση του Δημοσίου Αγαθού πάνω στο πλησιέστερο σ αυτό, κόμβο του οδικού δικτύου. Εικόνα Σο μενού της χωροθέτησης δημοσίων λειτουργιών με την επιλογή «κατανομής της εξυπηρέτησης». Εικόνα Σο παράθυρο διαλόγου της «Εκτίμησης της Εξυπηρέτησης» 126

127 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Η επιλογή των επιπέδων τα οποία είναι απαραίτητα για τη διαδικασία της εκτίμησης της εξυπηρέτησης από το κατακόρυφο μενού. Σο πρώτο στάδιο της διαδικασίας μετά την «επιλογή του Δημ.Αγαθού», όπου εμφανίζεται στη οθόνη το υπό μελέτη Δημ.Αγαθό (π.χ. παιδικοί σταθμοί), είναι η επιλογή του κόμβου του οδικού δικτύου που είναι ο πλησιέστερος στην πραγματική θέση του Δημοσίου Αγαθού. (Εικ.8.39). Εικόνα Με την «Επιλογή Δημ.Αγαθού» εμφανίζεται στην οθόνη το Δημ.Αγαθό και στη συνέχεια καλείται ο χρήστης να επιλέξει τον κόμβο του οδικού δικτύου, ο οποίος είναι ο πλησιέστερος στο Δημόσιο Αγαθό. Η µικρή µετατόπιση της θέσης της παροχής εξυπηρέτησης στο χώρο, αφενός είναι αναγκαία και αφετέρου χωρίς ουσιαστική επίδραση στα αποτελέσµατα της ανάλυσης. ε περίπτωση που ο χρήστης δεν επιλέξει κόμβο αλλά επιλέξει σύνδεσμο ή δεν πραγματοποιήσει καμία επιλογή τότε εμφανίζεται το ακόλουθο μήνυμα (Εικ. 8.40). 127

128 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Μήνυμα προς το χρήστη. Με τη χρήση της φόρμας αυτής ο χρήστης μπορεί να τοποθετήσει στο οδικό δίκτυο εμπόδια και μ αυτόν τον τρόπο να αποκλειστούν κάποια τμήματα του δικτύου από τη διαδικασία (Εικ.8.41). Σα τμήματα αυτά θεωρούνται απροσπέλαστα για τους δημότες. Εικόνα Σοποθέτηση εμποδίων στο οδικό δίκτυο. ε περίπτωση που ο χρήστης τοποθετήσει το Δημόσιο Αγαθό ή τα εμπόδια σε λανθασμένο κόμβο, με την εντολή «Διαγραφή» μπορεί να αναιρέσει την επιλογή του. Σο επόμενο στάδιο της διαδικασίας της εκτίμησης της εξυπηρέτησης είναι ο καθορισμός της μέγιστης αντίστασης (impedance) των συνδέσμων του δικτύου βάσει της απόστασης ή του χρόνου (Εικ. 8.42). 128

129 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Ο καθορισμός της αντίστασης των συνδέσμων του δικτύου βάσει της απόστασης ή του χρόνου. Ο καθορισμός της αντίστασης εξαρτάται από το χρήστη και τις προϋποθέσεις που θέτει. τη συγκεκριμένη εφαρμογή οι παραδοχές οι οποίες γίνονται είναι: α) ότι όλες οι μετακινήσεις προς και από τις εξυπηρετήσεις γίνονται με τα πόδια, μέσω των συντομότερων διαδρομών, που τους προσφέρει το οδικό δίκτυο του Δήμου και β) η αντίσταση των συνδέσμων του δικτύου είναι το μήκος τους. Για παράδειγμα για την εκτίμηση της εξυπηρέτησης των υφιστάμενων θέσεων θα μπορούσε ο λήπτης της απόφασης να θεωρήσει ότι οι περιοχές που απέχουν συγκεκριμένες αποστάσεις από το Δημόσιο Αγαθό έχουν πολύ καλή, άλλες μέτρια και άλλες κακή εξυπηρέτηση. Η μεγιστοποίηση της προσβασιμότητας για όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, είναι το βασικό κριτήριο για το πόσο η υπάρχουσα θέση των εξυπηρετήσεων είναι λειτουργική. Όσο περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονται εντός των ζωνών αυτών τόσο πιο λειτουργική είναι η θέση της εξυπηρέτησης. Μετά από τον καθορισμό της μέγιστης αντίστασης ακολουθεί ο καθορισμός της ζήτησης (demand), που είναι ο πληθυσμός ή συγκεκριμένες ομάδες του (Εικ.8.43). Για παράδειγμα στην εκτίμηση της εξυπηρέτησης του πνευματικού κέντρου η «ζήτηση» είναι όλοι οι δημότες ενώ στην εκτίμηση της εξυπηρέτησης ενός ΚΑΠΗ, ενός σχολείου ή ενός παιδικού σταθμού η ζήτηση είναι συγκεκριμένες ηλιακές ομάδες δημοτών. 129

130 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Ο καθορισμός της ζήτησης ανάλογα με το είδος της εξυπηρέτησης. Η ζήτηση μπορεί να είναι ολόκληρος ο πληθυσμός ή κάποιες συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες. Με την εντολή «Δημιουργία ζώνης εξυπηρέτησης» εμφανίζονται στην οθόνη τα αποτελέσματα της διαδικασίας, τα οποία είναι οι ζώνες εξυπηρέτησεις για κάθε αντίσταση (Εικ.8.44) (Βουτσά και Παπαδοπούλου, 2002, Voutsa et al, 2009). Εικόνα 8.44.Σα αποτελέσµατα της διαδικασίας εκτίμησης της εξυπηρέτησης. Δημιουργούνται δύο ζώνες εξυπηρέτησης για απόσταση από το Δημόσιο Αγαθό 350μ (καφέ) και 750μ (πράσινο). 130

131 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Μετά τη δημιουργία των ζωνών αυτών ο χρήσης πρέπει να αξιολογήσει κατά πόσο η υπάρχουσα θέση του Δημοσίου Αγαθού εξυπηρετεί τους Δημότες, στους οποίους απευθύνεται (π.χ. το ΚΑΠΗ τους ηλικιωμένους). Αυτό πραγματοποιείται με την εύρεση του πλήθους των Δημοτών που διαμένουν εντός της ζώνης. υγκεκριμένα, με τη χρήση της διαδικασίας της ένωσης δύο πολυγωνικών επιπέδων (Αρβανίτης κ.ά., 2001), εντοπίζονται τα οικοδομικά τετράγωνα ή/και τα τµήµατα των οικοδοµικών τετραγώνων που εντάσσονται σε κάθε ζώνη εξυπηρέτησης. Κατά τη φάση αυτή προκύπτει ένα ακόµη παράγωγο επίπεδο µε τοπολογία πολυγώνων και µε µία επί πλέον περιγραφική ιδιότητα, αυτήν της ζώνης εξυπηρέτησης στην οποία ανήκουν (Εικ.8.45). Εικόνα Με μωβ χρώμα απεικονίζεται το παράγωγο επίπεδο που προήλθε από την ένωση του επιπέδου των Ο.Σ. και του επιπέδου της ζώνης εξυπηρέτησης για την απόσταση των 350μ. Ο αριθμός των δημοτών που κατοικεί εντός των ζωνών αυτών εμφανίζεται στην οθόνη με την επιλογή «Πληθυσμός εντός ζώνης εξυπηρέτησης» Εικ Εικόνα Ο αριθμός των δημοτών εντός της επιλεγμένης ζώνης εξυπηρέτησης. 131

132 8. Η Υλοποίηση του PFLT το σημείο αυτό ολοκληρώνεται η διαδικασία της εκτίμησης της εξυπηρέτησης και ο χρήστης έχει βγάλει τα συμπεράσματα κατά πόσο είναι λειτουργική η υπάρχουσα θέση. τη φάση αυτή μπορεί αν θέλει να συνεχίσει σε περαιτέρω αναλύσεις και να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο της διαδικασίας που είναι η επιλογή της νέας βέλτιστης θέσης εγκατάστασης. Αυτό, πραγματοποιείται μέσω της διαδικασίας εγκατάστασης κατανοµής (location allocation) Εύρεση βέλτιστης θέσης Κατά τη διαδικασία αυτή επιχειρείται ο καθορισµός της θέσης της εξυπηρέτησης (εγκατάσταση) και η συσχέτιση του πληθυσµού µε τη θέση αυτή (κατανοµή). την εφαρμογή αυτή η προαναφερόμενη διαδικασία εκτελείται μέσω του εργαλείου «Εύρεση Βέλτιστης θέσης» που είναι η δεύτερη επιλογή του μενού «Φωροθέτηση» (Εικ.8.47). Εικόνα Η διαδικασία «Εύρεση Βέλτιστης θέσης» από το μενού «Φωροθέτηση Δημ. Λειτουργιών». Με την επιλογή της «Εύρεσης βέλτιστης θέσης» ενεργοποιείται η φόρμα Εγκατάσταση-Κατανομή (Εικ.8.48). Εικόνα Η διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσης από το παράθυρο διαλόγου Εγκατάσταση-Κατανομή. Η φόρμα δομήθηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να καθοδηγείται βήμα-βήμα προς την ολοκλήρωση της διαδικασίας. 132

133 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Όπως φαίνεται και από την εικόνα 8.48 το πρώτο βήμα της διαδικασίας είναι η «Επιλογή της υποψήφιας θέσης». Οι θέσεις αυτές, προέρχονται από τις χρήσεις γης των οικοδοµικών τετραγώνων που εξαρχής καταχωρήθηκαν στην περιγραφική βάση του GIS. Σέτοιες θέσεις θεωρήθηκαν τα κέντρα βάρους των πολυγώνων-οικοδοµικών τετραγώνων, που η χρήση τους είναι «προβλεπόµενοι χώροι κοινωνικής υποδοµής». ε περίπτωση που χρήστης δεν επιλέξει κάποιες από αυτές τις θέσεις τότε εμφανίζεται το ακόλουθο μήνυμα (Εικ. 8.49). Πρέπει ν αναφερθεί ότι η ίδια διαδικασία που ισχύει για τα Ο.Σ., ακολουθείται και στην περίπτωση που χρησιμοποιηθεί το υπόβαθρο των γεωτεμαχίων, οικοπέδων. Εικόνα ε περίπτωση που ο χρήστης δεν επιλέξει κάποιους από τους χώρους «προβλεπόμενης κοινωνικής υποδομής» αλλά επιλέξει Ο.Σ. με διαφορετική χρήση γης τότε εμφανίζεται το εικονιζόμενο μήνυμα. Εικόνα Κάθε φορά που ο χρήστης επιλέγει από τον χάρτη τα Ο.Σ. που προορίζονται για χώρους κοινωνικής υποδομής τότε συμπληρώνεται η λίστα της φόρμας με τον κωδικό και τον αριθμό τους. Σαυτόχρονα δίνεται στο χρήστη η δυνατότητα να διαγράψει κάποιο από αυτά ή και όλα. 133

134 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα ε περίπτωση που ο χρήστης δεν επιλέξει κανένα Ο.Σ. και ενεργοποιήσει την εντολή «Επόμενο», εμφανίζεται το μήνυμα «Δεν επιλέχτηκαν θέσεις» και το σύστημα δεν του επιτρέπει να συνεχίσει τη διαδικασία. Όταν ο χρήστης ολοκληρώσει την επιλογή των υποψηφίων θέσεων τότε, ξεκινάει ουσιαστικά η εύρεση της βέλτιστης θέσης. Όπως φαίνεται από τη φόρμα αυτή (Εικ. 8.52) δεν χρειάζεται ο χρήστης να επιλέξει το είδος της εξυπηρέτησης που θα εγκαταστήσει (πνευματικό κέντρο, ΚΑΠΗ, παιδικός σταθμός) γιατί τα συγκεκριμένα Σοπικά Αγαθά καλύπτονται από την ίδια θεωρία χωροθέτησης. Εικόνα Η φόρμα από την οποία ο χρήστης θα επιλέξει το μοντέλο χωροθέτησης- κατανομής και θα εντοπιστεί το Ο.Σ., που θα αποτελέσει τη βέλτιστη θέση. Σο πρώτο βήμα της διαδικασίας είναι ο καθορισμός του κατάλληλου μοντέλου χωροθέτησης- κατανομής ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα Για παράδειγμα εάν το κριτήριο είναι η χωροθέτησης p 134

135 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων κέντρων παροχής υπηρεσιών, ώστε το μέγιστο τμήμα του πληθυσμού να βρίσκεται μέσα σ ένα ορισμένο όριο απόστασης ή χρόνου, τότε θα επιλέξει το μοντέλο max-cover (maximal covering) (Εικ.8.53). Σο επόμενο βήμα αποτελεί ο καθορισμός των παραμέτρων του επιλεγμένου μοντέλου. Για παράδειγμα εάν το όριο του χρόνου είναι τα 10 λεπτά, τότε ο χρήστης θα συμπληρώσει την τιμή αυτή στο πλαίσιο «καθορισμός παραμέτρων» (Εικ.8.53). Με τη «βοήθεια» που παρέχει το PFLT ο χρήστης μπορεί να πληροφορηθεί τι προτείνει και σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί το κάθε μοντέλο χωροθέτησης-κατανομής (Εικ.8.54). Εικόνα Ο χρήστης επιλέγει το μοντέλο χωροθέτησης- κατανομής και θα καθορίζει τις παραμέτρους τους. Εικόνα Με την επιλογή «περισσότερη βοήθεια» ο χρήστης μπορεί να ενημερωθεί για τα μοντέλα χωροθέτησης κατανομής και σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται το καθένα από αυτά. 135

136 8. Η Υλοποίηση του PFLT τη συνέχεια ο χρήστης πρέπει να καθορίσει τον αριθμό των εξυπηρετήσεων που θα εγκατασταθούν. Ο αριθμός αυτός μπορεί να καθοριστεί είτε στην αρχή του σχεδιασμού, καθώς θα έχει ήδη προηγηθεί μία έρευνα σχετικά με τις δυνατότητες της Δημοτικής Αρχής και τις ανάγκες των Δημοτών, είτε από τα αποτελέσματα της εκτίμησης της εξυπηρέτησης από την υπάρχουσα θέση του Δημοσίου Αγαθού να εξαχθεί το συμπέρασμα σχετικά με τον αριθμό που θα εγκατασταθούν. Σο αποτέλεσμα, ο αριθμός του/των Ο.Σ, εμφανίζεται στο πλαίσιο 4 του παραθύρου διαλόγου. Με την εντολή «Εντοπισμός στο χάρτη» εμφανίζεται στην οθόνη το Ο.Σ. που αποτελεί τη βέλτιστη θέση (Εικ.8.55). Εικόνα Ο αριθμός του Ο.Σ. που επιλέχθηκε ως βέλτιστη θέση. τη συνέχεια, ο λήπτης των αποφάσεων επαναλαμβάνει τη διαδικασία της εκτίμησης της εξυπηρέτησης (κεφ ) για να βρει τον αριθμό των δημοτών που εξυπηρετεί η νέα θέση και να κάνει τις απαραίτητες συγκρίσεις. 8.4 ΣΟ ΜΕΝΟΤ «Ο.Σ. Πληροφορία» Σο μενού «Ο.Σ. Πληροφορία» παρέχει πληροφορίες που αφορούν στους όρους δόμησης, στην πληθυσμιακή πληροφορία, στην χρήση-αξία και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των Ο.Σ. Σις πληροφορίες αυτές μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ο χρήστης ανεξάρτητα εάν αυτός εμπλέκεται στη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέση και της εκτίμησης της εξυπηρέτησης, καθώς αποτελούν τα βασικά δεδομένα για πολεοδομικές, πληθυσμιακές και άλλου είδους αναλύσεις. Παράλληλα, δίνεται στο χρήστη η δυνατότητα δημιουργίας κάποιων ερωτημάτων και πραγματοποίησης επιλογών βάσει κριτηρίων και αναλύσεων, εργαλεία καθοριστικά στην εύρεση βέλτιστης θέσης. Πληκτρολογώντας τον αριθμό του Ο.Σ. στο πλαίσιο «Εύρεση Ο.Σ. με βάση τον αριθμό του», και με την εντολή εμφάνιση, ο χρήστης μπορεί να το εντοπίσει καθώς εμφανίζεται στο κέντρο της οθόνης δοσμένο με άλλο χρώμα (Εικ. 8.56). 136

137 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα 8.56.Σο μενού «Ο.Σ. Πληροφορία» με τις επιλογές του. Με μπλε βέλος υποδεικνύεται το πλαίσιο όπου ο χρήστης θα πληκτρολογήσει τον αριθμό του Ο.Σ. και με την εντολή εμφάνιση θα το εντοπίσει στην οθόνη ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Όροι Δόμησης» Με την συγκεκριμένη επιλογή ο χρήστης μπορεί να πληροφορηθεί για το πολεοδομικό καθεστώς του Ο.Σ. που θα επιλέξει (Εικ. 8.57). Εικόνα Σο παράθυρο διαλόγου των όρων δόμησης μέσα στο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του PFLT. Αναλυτικότερα, με την επιλογή «Εμφάνιση ζωνών στο χάρτη» εμφανίζονται το επίπεδο των ορίων των τομέων των συντελεστών δόμησης, καθώς και ο αριθμός του τομέα (Εικ.8.58). Όξην ηνκέωλ ζπληειεζηή δόκεζεο Σπληειεζηήο Δόκεζεο Εικόνα Η εμφάνιση των ορίων και του αριθμού του υντελεστή Δόμησης. 137

138 8. Η Υλοποίηση του PFLT Η συγκεκριμένη φόρμα καθοδηγηθεί το χρήστη με τέτοιο τρόπο ώστε αυτή να μην ενεργοποιείται εάν δεν πληκτρολογήσει τον αριθμό του Ο.Σ. ή αν αυτό δεν επιλεγεί από την οθόνη (Εικ. 8.59). Θέση πληκτρολόγησης του Ο.Σ. Εικόνα Δυνατότητες εισαγωγής του Ο.Σ. Όπως φαίνεται από την εικόνα όλα τα κουμπιά της φόρμας είναι απενεργοποιημένα, πριν την επιλογή ή την πληκτρολόγηση του Ο.Σ. Εικόνα Η αναζήτηση του Ο.Σ. μπορεί να γίνει είτε γραφικά από το χαρτογραφικό υπόβαθρο, είτε πληκτρολογώντας τον αριθμό του Ο.Σ. Αν ο χρήστης επιλέξει την γραφική αναζήτηση τότε εμφανίζεται το μήνυμα «Επιλέξτε το επιθυμητό οικοδομικό τετράγωνο στον χάρτη» 138

139 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων α) β) Εικόνα Mε την επιλογή «Εμφάνιση στο χάρτη», το Ο.Σ. εμφανίζεται στο κέντρο της οθόνη και προβάλλεται με διαφορετικό χρώμα (α).αν πληκτρολογηθεί αριθμός Ο.Σ. που δεν υπάρχει στη Β.Δ. τότε εμφανίζεται το μήνυμα (β) Όροι Δόμησης Oι όροι δόμησης καθορίζουν τα οικοδομικά χαρακτηριστικά και συνοδεύουν το ρυμοτομικό σχέδιο. Κατευθύνσεις για τον καθορισµό των όρων δόµησης δίνονται στο Γενικό Οικοδοµικό Κανονισµό (ΓΟΚ). Οι όροι αυτοί περιλαμβάνουν: Σην αρτιότητα. Σον συντελεστή δόμησης. Σο επιτρεπόμενο μέγιστο ποσοστό κάλυψης οικοπέδου. Σο μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος. Σις ελάχιστες διαστάσεις πρασιών και παρόδιων στοών, όπου προβλέπονται Όλες αυτές οι πληροφορίες για το κάθε επιλεγμένο Ο.Σ. ή γεωτεμάχιο εμφανίζονται στο παράθυρο διαλόγου «Όροι Δόμησης» (Εικ.8.62). 139

140 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Με την επιλογή των όρων δόμησης εμφανίζονται για το επιλεγμένο Ο.Σ. όλες οι πληροφορίες για τα οικοδομικά χαρακτηριστικά του «Ειδικοί όροι Δόμησης» υνεχίζοντας τη συλλογή πληροφοριών για το επιλεγμένο Ο.Σ. ο χρήστης μπορεί να πληροφορηθεί αν υφίστανται ειδικοί όροι δόμησης και περιορισμοί. Εάν για το επιλεγμένο Ο.Σ. δεν υφίστανται ειδικοί όροι δόμησης τότε ο χρήστης ενημερώνεται με το ακόλουθο μήνυμα (Εικ.8.63). Εικόνα Μήνυμα προς το χρήστη για την περίπτωση που δεν υφίστανται ειδικοί όροι δόμησης. Όταν το επιλεγμένο Ο.Σ. εμπίπτει εντός περιοχής στην οποία υφίστανται ειδικοί όροι δόμησης, δηλαδή είτε βρίσκεται εντός ζώνης αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, είτε εντός ορίων παραδοσιακού οικισμού εμφανίζεται η φόρμα διαλόγου «Ειδικοί όροι Δόμησης» (Εικ. 8.64). 140

141 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο παράθυρο διαλόγου των Ειδικών Όρων Δόμησης. Η φόρμα χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: Σην Πολιτιστική κληρονομιά και τα Mνημεία-Αρχαιολογικοί χώροι. Με την επιλογή των εντολών «Εμφάνιση ζωνών προστασίας» και «Όρια Παραδοσιακών Οικισμών» εμφανίζονται στην οθόνη τα επίπεδα των ζωνών αυτών. Οι ειδικοί όροι δόμησης που ισχύουν για την περιοχή μέσα στην οποία εμπίπτει το επιλεγμένο Ο.Σ. εμφανίζονται με τα «χετικά ΥΕΚ-Περιορισμοί». Η επιλογή «Διατηρητέα Κτίρια» εμφανίζει μία λίστα με τα διατηρητέα κτίρια που υπάρχουν στο Δήμο, τη διεύθυνση στην οποία βρίσκονται, την αντίστοιχη απόφαση χαρακτηρισμού καθώς και τον αριθμό του ΥΕΚ στο οποίο δημοσιεύτηκε η απόφαση (Εικ.8.65). 141

142 8. Η Υλοποίηση του PFLT (α) Εικόνα Ο πίνακας με τα διατηρητέα κτίρια της περιοχής (α) και το ΥΕΚ χαρακτηρισμού (β). (β) Αυτό προϋποθέτει ότι η Βάση Δεδομένων θα ενημερώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. ε περίπτωση που πραγματοποιείται κάποια αλλαγή ο χρήστης μπορεί να ενημερωθεί για το ποιες ήταν οι τελευταίες αλλαγές και για το πότε πραγματοποιήθηκαν, με την επιλογή «Σελευταία ενημέρωση» (Εικ. 8.64) ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Πληθυσμιακή πληροφορία» Για την πλειονότητα των προβλημάτων χωροθέτησης το μέγεθος του πληθυσμού, η σύνθεση και πληθυσμιακή εξέλιξη κατέχουν καθοριστική θέση. Η αύξηση και σύνθεση του πληθυσμού, είναι παράγοντες που καθορίζουν κατά πόσο η θέση εγκατάστασης ενός Αγαθού θα εξυπηρετεί και στο μέλλον. Η μεταβολή της δομής των ηλικιών του πληθυσμού έχει σημαντικές συνέπειες για την κοινωνική υποδομή. 142

143 O Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Με τη μείωση του αριθμού των νέων περιορίζονται οι ανάγκες χωροθέτησης π.χ. ενός σχολείου, ενώ η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων συνεπάγεται και την αύξηση της ζήτησης των υπηρεσιών που απευθύνονται στην τρίτη ηλικία όπως των ΚΑΠΗ. τη εργασία αυτή για τη χωροθέτηση των συγκεκριμένων εξυπηρετήσεων απαραίτητη πληροφορία είναι το μέγεθος, το φύλλο και η ηλικία του πληθυσμού. Σα δεδομένα αυτά διατίθενται από την Εθνική τατιστική Τπηρεσία και αναφέρονται σε επίπεδο Ο.Σ. Ο πληθυσμός αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης τόσο της υφιστάμενης θέσης όσο και της θέσης που θα επιλεγεί ως βέλτιστη με τη χρήση των χωροθετικών μοντέλων. Σαυτόχρονα αποτελεί παράγοντα καθορισμού του αριθμού των εξυπηρετήσεων που θα χωροθετηθούν όπως και της ευρύτερης περιοχής που θα επιλεγεί για τη χωροθέτηση. Με το γνωστό τρόπο που ακολουθήθηκε και στα προηγούμενα παράθυρα διαλόγου, και αφορά στον τρόπο επιλογής του Ο.Σ. ανοίγει μία νέα φόρμα με όλα τα διαθέσιμα πληθυσμιακά στοιχεία (Εικ. 8.65). Με τα «υγκριτικά στοιχεία», ανοίγει ένας νέος πίνακας περιγραφικών δεδομένων, παρέχοντας πληροφορίες ανά Ο.Σ σχετικά με τις τελευταίες απογραφές, προκειμένου ο χρήστης να συγκεντρώσει τα απαραίτητα στοιχεία που αφορούν στην μεταβολή του πληθυσμού (Εικ. 8.66). Εικόνα 8.65.Η φόρμα διαλόγου «Πληθυσμιακά στοιχεία» και η εμφάνιση της πληθυσμιακή πληροφορίας (κάτοικοι, μέλη, νοικοκυριά) για το επιλεγμένο Ο.Σ. 143

144 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Σμήμα του πίνακα με τον πληθυσμό του κάθε Ο.Σ. σύμφωνα με τις τελευταίες απογραφές 1981, 1991, ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Αξία-Φρήση γης Ιδιοκτησιακό καθεστώς» Όπως προαναφέρθηκε, στη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσης εγκατάστασης των συγκεκριμένων Δημοσίων Εξυπηρετήσεων, τα Ο.Σ. με χρήση «προβλεπόμενοι χώροι κοινωνικής υποδομής» αποτελούν τις υποψήφιες θέσεις. ε πολλές περιπτώσεις οι προκαθορισμένες αυτές θέσεις μπορεί να μην πληρούν κάποια από τα κριτήρια χωροθέτησης που θέτει ο λήπτης των αποφάσεων. Αυτό μπορεί να κριθεί είτε κατά τον αρχικό σχεδιασμό, είτε κατά την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν από τη διαδικασία της χωροθέτησηςκατανομής. ε περίπτωση που για τη χωροθέτηση της εξυπηρέτησης αποκλειστούν κάποιες από τις θέσεις αυτές, τότε η Δημοτική Αρχή θα στραφεί προς την εύρεση νέων εκτάσεων που μπορεί ν αποτελέσουν υποψήφιες θέσεις εγκατάστασης. Για τις θέσεις αυτές ο χρήστης πρέπει να γνωρίζει κατά πόσο οι καθορισμένες χρήσεις γης επιτρέπουν τη χωροθέτηση της εξυπηρέτησης. Εφόσον οι νέες θέσεις επιτρέπουν τη χωροθέτηση, απαραίτητη είναι η γνώση για το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, δηλαδή αν είναι Δημόσιες, Δημοτικές, ιδιωτικές, κ.λ.π. Είναι λογικό η αναζήτηση των υποψήφιων θέσεων να ξεκινήσει από εκείνες που ανήκουν στην περιουσία του Δήμου και κατόπιν σε εκείνες που ανήκουν σε φορείς του Δημοσίου και σε ιδιώτες και κατόπιν να προχωρήσει στις ανάλογες ενέργειες προκειμένου να αποκτήσει τη διαχείρισή της (αγορά, παραχώρηση κ.λ.π). Όλες οι παραπάνω πληροφορίες εμπεριέχονται στο παράθυρο διαλόγου «Φρήση-Αξία-Ιδιοκτησιακό», η οποία διαβάζει από τη Βάση Δεδομένων του υστήματος όλη τη σχετική περιγραφική πληροφορία (Εικ. 8.67). 144

145 O Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο παράθυρο διαλόγου «Φρήση Αξία-Ιδιοκτησιακό». Ο τρόπος εισαγωγής του Ο.Σ. είναι ο ίδιος που ακολουθείται και στα άλλα παράθυρα διαλόγου. Επιλέγοντας τα πλήκτρα επιλογής (option buttons) τότε εμφανίζονται όλες οι διαθέσιμες πληροφορίες για το Ο.Σ. Με την επιλογή «Φρήσεις» εμφανίζεται η χρήση γης του επιλεγμένου Ο.Σ. Με την επιλογή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ο χρήστης συλλέγει πληροφορίες σχετικά με τον ιδιοκτήτη της έκτασης (Εικ.8.68). Η Δημοτική Αρχή προκειμένου να έχει τις πληροφορίες αυτές μπορεί ν αποτανθεί στους διάφορους φορείς και να ζητήσει στοιχεία για την ακίνητη περιουσία τους εντός των ορίων δικαιοδοσίας της. Εικόνα Πληροφορίες σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του Ο.Σ. Όταν o χρήστης επιλέξει το Ο.Σ. και στη συνέχεια επιλέξει το κουμπί διαλόγου «ιδιοκτησιακό καθεστώς» τότε στο παράθυρο εμφανίζεται ο ιδιοκτήτης της έκτασης. Με την επιλογή «Αξία Γης» εμφανίζονται πληροφορίες σχετικά: α) με τις τιμές ζώνης όπως καθορίζονται από το Τπουργείο Οικονομικών (Πίνακες Σιμών Αντικειμενικών Αξιών) και β) με τις τιμές όπως καθορίζονται με Αποφάσεις Δημοτικού υμβουλίου. 145

146 8. Η Υλοποίηση του PFLT Η ζώνη γενικά θεωρείται ένα τμήμα του Δήμου ή του Δημοτικού Διαμερίσματος ή του Οικισμού, το οποίο σύμφωνα με τους πίνακες τιμών, έχει ενιαία τιμή (Σιμή Ζώνης). Οι ζώνες διακρίνονται σε: α) Κυκλικές Ζώνες που περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα οικοδομικά τετράγωνα ενός Δήμου ή Δημοτικού Διαμερίσματος και απεικονίζονται στους χάρτες του Τπουργείου Οικονομικών (Εικ.8.69) περιμετρικά με συνεχή κόκκινη γραμμή, κατά μήκος των αξόνων των δρόμων, και β) Γραμμικές Ζώνες που αναπτύσσονται κατά μήκος της μίας ή και των δύο πλευρών ενός δρόμου ή ενός τμήματος δρόμου, παράλληλα προς τον άξονα αυτού (Τπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007). Όξηα Σ.Α.Ο (Σπληειεζηήο Αμηνπνίεζεο Οηθνπέδνπ) Όξηα Ζωλώλ Εικόνα Φάρτες του Τπ. Οικονομικών με τις Ζώνες. ε πολλούς Δήμους της χώρας μας έχουν καθοριστεί με απόφαση Δημοτικού υμβουλίου ζώνες τιμής μονάδος. τις ζώνες αυτές, οι οποίες τις περισσότερες φορές ταυτίζονται με τις ζώνες του υντελεστή Δόμησης καθορίζεται η αξία της γης ανά τ.μ. και χρησιμοποιούνται για περιπτώσεις που ο Δήμος οφείλει να αποζημιώσει ακίνητα (ρυμοτομούμενα-απαλλοτριούμενα) Εικ.8.70). Εικόνα Πληροφορίες σχετικά με την αξία γης, όπως καθορίζονται από το Τπ.Οικονομικών (τιμή ζώνης) και την απόφαση Δημοτικού υμβουλίου. 146

147 O Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Δημιουργία ζώνης επιρροής» Όπως προαναφέρθηκε, πολλές φορές ο χρήστης πρέπει να αποκλείσει κάποιες από τις υποψήφιες θέσεις, για τον λόγο ότι αυτές δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια χωροθέτησης που θέτει. Ο αποκλεισμός των θέσεων μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι αυτές εμπίπτουν μέσα σε ζώνες γύρω από κάποιες θέσεις, εντός των οποίων πρέπει να αποφευχθεί η εγκατάσταση της εξυπηρέτησης. Σο εύρος της ζώνης καθορίζεται από το χρήστη βάσει κάποιων κριτηρίων και περιορισμών. την συγκεκριμένη εφαρμογή, η διαδικασία δημιουργίας των ζωνών αυτών, γύρω από κάποια αντικείμενα χωρικής πληροφορίας και η εύρεση των Ο.Σ. που εμπίπτουν εντός αυτών, πραγματοποιείται με το παράθυρο διαλόγου «Δημιουργία ζώνης επιρροής». Με την «επιλογή πεδίου» ο χρήστης καθορίζει το είδος της χωρικής πληροφορίας γύρω από την οποία θα δημιουργηθεί η ζώνη επιρροής και στη συνέχεια καθορίζεται το εύρος αυτής. (Εικ.8.71). Εικόνα Ο χρήστης επιλέγει το πεδίο γύρω από το οποίο θα δημιουργηθεί η ζώνη επιρροής και καθορίζει το εύρος αυτής. Με την εντολή «Δημιουργία ζώνης» και στη συνέχεια με την εντολή «Ο.Σ. εντός ζώνης» εμφανίζονται στην οθόνη η ζώνη καθορισμένου εύρους και τα Ο.Σ. που εμπίπτουν εντός αυτής (Εικ.8.72). Μ αυτόν τον τρόπο ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει τα Ο.Σ. που πρέπει να αποκλειστούν από υποψήφιες θέσεις χωροθέτησης. 147

148 8. Η Υλοποίηση του PFLT α) Εικόνα Δημιουργία ζώνης 200μ γύρω από ένα πρατήριο βενζίνης (α) και τα Ο.Σ. εντός αυτής (β). β) Η δημιουργηθείσα ζώνη των 200μ μπορεί να αποθηκευτεί στη Βάση Δεδομένων του υστήματος σαν νέο επίπεδο χωρικής πληροφορίας. Ανεξάρτητα από την παραπάνω διαδικασία, που συνδέεται με την εύρεση της βέλτιστης θέσης, με το εργαλείο αυτό ο χρήστης μπορεί να δημιουργήσει ζώνες γύρω και από άλλα αντικείμενα χωρικής πληροφορίας π.χ. χώρους εκπαίδευσης, χώρους αθλητισμού και να προχωρήσει σε αναλύσεις απαραίτητες για την λήψη άλλου είδους αποφάσεων, π.χ. για την ύπαρξη κάποιων ανεπιθύμητων εγκαταστάσεων γύρω από σχολεία κ.λ.π ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Δημιουργία Ερωτημάτων» Με την επιλογή από το μενού «Ο.Σ Πληροφορία» ενεργοποιείται η φόρμα «Δημιουργία Ερωτημάτων», μέσω της οποίας ο χρήστης μπορεί να θέσει ερωτήματα στη Βάση Δεδομένων του υστήματος και να επιλέξει από τα περιγραφικά δεδομένα του Ο.Σ., εκείνα που πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει μέσω του ερωτήματος. Η συγκεκριμένη φόρμα είναι εύχρηστη και καθοδηγεί το χρήστη βήμα-βήμα στην σύνταξη του ερωτήματος, χωρίς ο χρήστης να χρειάζεται γνωρίζει τα πεδία της Βάσης Δεδομένων (Εικ.8.73). 148

149 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο παράθυρο διαλόγου «χεδιασμός ερωτημάτων» Για παράδειγμα σε περίπτωση που ο χρήστης επιλέξει ένα μη αριθμητικό πεδίο τότε απενεργοποιούνται τα αριθμητικά σύμβολα της φόρμας στο πλαίσιο 2 «Ορισμός συνθήκης και τιμής πεδίου» και εμφανίζεται ένα πλαίσιο αναδιπλούμενης λίστας με όλες τις εγγραφές του κάθε πεδίου (Εικ.8.74). Εικόνα 8.74.Διατύπωση του ερωτήματος. Ο χρήστης επιλέγει τα πεδία πληροφορίας τα οποία θα αποτελέσουν τη βάση του ερωτήματος και την τιμή του πεδίου. 149

150 8. Η Υλοποίηση του PFLT Με την εντολή «ενημέρωση» διατυπώνεται το ερώτημα και εμφανίζεται στο πλαίσιο κειμένου. Επίσης, ο χρήστης μπορεί να διατυπώσει και πιο σύνθετα ερωτήματα μέσω του πλαισίου «χέση με προηγούμενο κριτήριο». Για παράδειγμα εάν η Δημοτική Αρχή αποφασίσει να εγκαταστήσει την εξυπηρέτηση σε ένα συγκεκριμένο Ο.Σ. που είναι χαρακτηρισμένο ως χώρος κοινωνικής υποδομής, αλλά το εμβαδόν του πρέπει να είναι μεγαλύτερο από κάποια τιμή, τότε μέσω του εργαλείου αυτού μπορεί να εντοπιστούν εκείνα τα Ο.Σ. που πληρούν τα κριτήρια (Εικ.8.75, 8.76). Εικόνα Ολοκλήρωση διατύπωσης σύνθετου ερωτήματος. Εικόνα Αποτελέσματα του ερωτήματος. 150

151 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Πρέπει να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη φόρμα σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εύχρηστη και να προφυλάσσει το χρήστη από την περίπτωση εσφαλμένης διατύπωσης του ερωτήματος, καθώς στην περίπτωση που δεν πληκτρολογήσει κάποια τιμή ή δεν επιλέξει κάποιο πεδίο τότε εμφανίζονται τα ακόλουθα μηνύματα (Εικ.8.77). α) β) Εικόνα Σα μηνύματα στην οθόνη ενημερώνουν ότι: ο α) χρήστης δεν έχει επιλέξει κάποιο από τα πεδία της φόρμας, δεν πληκτρολόγησε κάποια τιμή και β) διατύπωσε λάθος ερώτημα. 151

152 8. Η Υλοποίηση του PFLT ΣΟ ΠΑΡΑΘΤΡΟ ΔΙΑΛΟΓΟΤ «Γεωλογική Ανάλυση» Σο τελευταίο παράθυρο διαλόγου που συμπεριλήφθηκε στο μενού «Ο.Σ Πληροφορία» είναι τα «Γεωλογικά τοιχεία». υμπεριλήφθηκε σε αυτήν την ομάδα πληροφοριών, επειδή όπως και οι άλλες φόρμες του συγκεκριμένου Μενού, παρέχουν πολύ σημαντικές και καθοριστικές πληροφορίες για την αξιολόγηση των υποψήφιων θέσεων χωροθέτησης. Ειδικότερα, η φόρμα αυτή χρησιμοποιείται προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσο οι υποψήφιες θέσεις ανταποκρίνονται σε κάποια κριτήρια και κυρίως τα κριτήρια σχετικά με τη γενικότερη συµπεριφορά του υποβάθρου θεµελίωσης για την κάθε μελλοντική κατασκευή, ώστε να εξασφαλιστεί η αντισεισµική της προστασία. Προκειμένου λοιπόν ο λήπτης των αποφάσεων να έχει στη διάθεσή του τις πληροφορίες αυτές αλλά και να μπορεί να τις κατανοήσει, λόγω του επιστημονικού αντικειμένου, πρέπει η Δημοτική Αρχή να ζητήσει τη σύνταξη ειδικής γεωλογικής έκθεσης για κάθε υποψήφια θέση, από ειδικούς μελετητές και σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές (ΓΕΨΣΕΕ, 2003). Από το περιεχόμενο της έκθεσης προκύπτουν πληροφορίες σχετικές με τα Γεωµορφολογικά, Γεωλογικά, Τδρογεωλογικά στοιχεία και για τα στοιχεία σεισµικότητας- εισµικής Επικινδυνότητας της περιοχής. Πιο αναλυτικά, γίνεται εκτίμηση κατά πόσο η μορφολογία της περιοχής υπόκειται σε μεταβολές λόγω ανεπαρκούς ευστάθειας του εδάφους (κατολισθήσεις, διαβρωτική δράση, ανθρώπινες παρεμβάσεις). Αναφέρονται και αξιολογούνται οι τεκτονικές δοµές (ασυνέχειες, ρήγµατα, πτυχές, κ.λ.π.) που συναντώνται στην περιοχή ενδιαφέροντος και εκτιµάται ο χαρακτήρας των πιθανών ρηγµάτων της περιοχής σε ενεργά, πιθανά ενεργά ή ανενεργά. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι και οι πληροφορίες σχετικά με τη σεισμικότητα της περιοχής. Αναφέρονται τα διαθέσιµα ιστορικά στοιχεία σεισµικότητας της ευρύτερης περιοχής και πιθανά διαθέσιµα στοιχεία για την αντισεισµική συµπεριφορά των παρακείµενων, στις υποψήφιες θέσεις, κατασκευών σε προγενέστερους ισχυρούς σεισµούς. Ακολουθούν τα συμπεράσματα και οι προτάσεις, λαμβάνοντας υπόψη τη σπουδαιότητα της υπό ανέγερση κατασκευής (π.χ. πολυώροφη ή διώροφη). Η έκθεση αυτή συνοδεύεται από γεωλογικό χάρτη της περιοχής μελέτης (κλίμακα 1:5000) από γεωτεχνικό εδαφολογικό χάρτη της υποψήφιας θέσης (κλίμακα 1:500) και από χάρτη επικινδυνότητας γεωλογικών φαινομένων της ευρύτερης περιοχής. Όλα τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από το παράθυρο διαλόγου «Γεωλογικά τοιχεία». Με την επιλογή της κάθε υποψήφιας θέσης από την οθόνη εμφανίζεται η γεωλογική έκθεση και ο γεωτεχνικός χάρτης της θέσης. Λόγω της κλίμακας, ο γεωλογικός και ο χάρτης επικινδυνότητας γεωλογικών φαινομένων καλύπτουν την ευρύτερη περιοχή του Δήμου και μπορεί ο χρήστης να τους εμφανίζει στην οθόνη χωρίς να χρειάζεται να επιλέξει την υποψήφια θέση (Εικ.8.78). 152

153 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα Σο παράθυρο διαλόγου «Γεωλογικά τοιχεία» Η σύνταξη της ειδικής γεωλογικής έκθεσης κρίνεται απαραίτητη γιατί σε περίπτωση που για μία υποψήφια θέση προκύψουν ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες θεμελίωσης (ανεπαρκής ευστάθεια ως προς πιθανές κατολισθήσεις ή μετακινήσεις εδαφικών ή βραχωδών μαζών, υπερβολικά μεγάλες καθιζήσεις κ.λ.π.) που δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν ή που η αντιμετώπισή τους θα συνεπάγεται, υπερβολικά μεγάλη δαπάνη, τότε η υποψήφια θέση πρέπει να αποκλειστεί από τη διαδικασία εύρεσης της βέλτιστης θέσης. το σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι στα πλαίσια του Γ Κ.Π.. ( ) και συγκεκριμένα στο Μέτρο 7.3, Δράση του έργου «Ανταγωνιστικότητα» (Ε.Π.ΑΝ.) του Τπουργείου Ανάπτυξης, το Ι.Γ.Μ.Ε υλοποιεί με αυτεπιστασία το έργο «υγκέντρωση, κωδικοποίηση και τεκμηρίωση γεωθεματικών πληροφοριών αστικών και περιαστικών περιοχών Ελλάδος - πιλοτικές εφαρμογές». Οι γεωθεματικές εργασίες δηλαδή οι γεωλογικές, γεωτεχνικές, γεωφυσικές, γεωχημικές, και υδρογεωλογικές που θα εκτελεστούν και οι πληροφορίες που θα συλλεχθούν, είναι αλληλένδετες και έχουν ως στόχο την πλήρη διερεύνηση και τεκμηρίωση της εδαφικής και υπεδαφικής μάζας, τόσο της επιφανειακής, όσο και αυτής που υπόκειται των δομημένων περιοχών και επηρεάζεται από ήδη κατασκευασμένα έργα. Σα αποτελέσματα θα διατεθούν στις αρμόδιες αρχές για να αξιοποιηθούν από: Σους αρμόδιους φορείς για την προστασία και αναβάθμιση του αστικού και περιαστικού δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Σους φορείς της Πολιτείας που ασχολούνται με τις μελέτες των δημόσιων τεχνικών έργων. Σα αναμενόμενα αποτελέσματα του έργου αυτού θα είναι η συγκέντρωση σε ένα φορέα του δημοσίου (πιθανώς ΙΓΜΕ) του πολύ μεγάλου όγκου υπαρχόντων γεωθεματικών πληροφοριών (γεωλογικοί χάρτες, στρωματογραφικές στήλες γεωτρήσεων, μελέτες, εργαστηριακοί προσδιορισμοί, υδρογεωλογικά και υδρολογικά στοιχεία και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία γεωλογικής γεωτεχνικής υφής) και άλλων Οργανισμών, κέντρα Σοπικής Αυτοδιοίκησης, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ και η δημιουργία στον καθ ύλη αρμόδιο φορέα (ΙΓΜΕ) μιας εξειδικευμένης ψηφιακής βάσης γεωπληροφοριακών δεδομένων, υψηλής προστιθέμενης αξίας για κάθε 153

154 8. Η Υλοποίηση του PFLT μελλοντική έρευνα, μελέτη και σχεδιασμό έργου ή δράση και θα δημιουργηθεί η δυνατότητα παραγωγής γεωθεματικών ή/και πολυγεωθεματικών προϊόντων σε επιχειρησιακή κλίμακα 1:5.000 (Σσόμπος, 2006). ε περίπτωση που για την υπό εξέταση περιοχή υφίσταται μια τέτοιου είδους μελέτη και σε συνδυασμό με την ειδική γεωλογική έκθεση, η Δημοτική Αρχή θα λάβει υπόψη όλους εκείνους τους παράγοντες, έτσι ώστε να οδηγηθεί σε επιλογές με προτεραιότητα την ασφάλεια και την προστασία των δημοτών της. 8.5 ΣO ΜΕΝΟΤ «ύνθεση χάρτη». αν εργαλείο λήψης αποφάσεων το PFLT επιτρέπει την εμφάνιση στην οθόνη των αποτελεσμάτων των διαφόρων διαδικασιών (ερωτήματα, δημιουργία ζωνών, εκτίμηση εξυπηρέτησης κ.λ.π.). Σαυτόχρονα ο χρήστης μπορεί να δημιουργήσει χάρτες στους οποίους θα απεικονίζονται τα αποτελέσματα αυτά, αλλά και να δημιουργήσει και άλλους θεματικούς χάρτες. Οι χάρτες που παράγονται με το εργαλείο αυτό υποστηρίζουν το χρήστη στη διαδικασία λήψης της απόφασης, καθώς οπτικοποιούνται τα αποτελέσματα της χωρικής ανάλυσης και της ανάλυσης μέσω δικτύου. Πιο συγκεκριμένα στο μενού ύνθεση χάρτη υπάρχουν δύο επιλογές: η «ύνθεση χάρτη» και η επιλογή «Απόδοση χάρτη». Η πρώτη επιλογή αποτελείται από δύο κατηγορίες τη χωροπληθή απεικόνιση, καθώς τα δεδομένα του συστήματος αναφέρονται σε επιφάνειες, και η δημιουργία νέου χάρτη «κατ επιλογή» (Εικ.8.79). Εικόνα Μενού «ύνθεση χάρτη» με τις δύο υποκατηγορίες. 1)Φωροπληθής απεικόνιση Η χωροπληθής μέθοδος αναπαριστά μία στατιστική επιφάνεια με σύμβολα επιφάνειας, τα οποία συμπίπτουν με τις περιοχές συλλογής των δεδομένων (Robinson et al, 1995). Η σύνθεση του χωροπληθικού χάρτη γίνεται με την φόρμα διαλόγου Φωροπληθική Φαρτογράφηση (Eικ.8.80) Σο επίπεδο της χωρικής πληροφορίας το οποίο θα απεικονιστεί χωροπληθικά είναι η πυκνότητα του πληθυσμού. Με την εισαγωγή της μεθόδου κατηγοριοποίησης καθορίζονται οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αντιστοιχία μεταξύ του χρώματος και της αριθμητικής τιμής του πεδίου. 154

155 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Φρησιμοποιούνται οι επιλογές οι οποίες είναι διαθέσιμες στο λογισμικό του ArcGIS. Αναλυτικότερα, με την επιλογή: Ίσα Βήματα : το εύρος αριθμητικών τιμών στο οποίο αντιστοιχεί κάθε χρώμα είναι ίσο. Παράμετροι κανονικής κατανομής: Μεγιστοποιούνται οι διαφορές στο χρώμα γειτονικών αντικειμένων και εντοπίζονται εύκολα πρότυπα και συσχετίσεις μεταξύ των αντικειμένων. Ποσοστημόρια : σε κάθε τάξη εμπεριέχεται ίσος αριθμός γεωμετρικών αντικειμένων (Robinson et al, 1995 ; Maantay et al, 2006). Εικόνα Η φόρμα διαλόγου «Φωροπληθική χαρτογράφηση» με τις επιλογές. Ο αριθμός των κατηγοριών θα καθοριστεί από το χρήστη. υνήθως, οι τυπικοί χάρτες είναι σχεδιασμένοι βάσει τεσσάρων ή έξι κατηγοριών (Tse-Chuan, 2005). O χρήστης πρέπει να επιλέξει με προσοχή το πλήθος των κατηγοριών έτσι ώστε να απεικονιστεί λεπτομερειακά η κατανομή των τιμών και η χωρική διαφοροποίηση εντός της περιοχής μελέτης. Με την επιλογή της χρωματικής διαβάθμισης και με την εντολή «Εκτέλεση» προκύπτει η χωροπληθής απεικόνιση. Σαυτόχρονα με τον χάρτη εμφανίζεται και το υπόμνημα. Με αυτό τον τρόπο ο χρήστης οδηγείται σε κάποια συμπεράσματα που θα είναι καθοριστικά για τη λήψη απόφασης ενώ διαφορετικά θα αναγκαζόταν να ανατρέχει στους πίνακες και τις αναφορές της βάσης δεδομένων (Eικ.8.81). 155

156 8. Η Υλοποίηση του PFLT α) β) γ) Εικόνα 8.81.Φωροπληθικές απεικονίσεις με βάσει την πυκνότητα του πληθυσμού, χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους κατηγοριοποίησης της φόρμας: α) Ίσα Βήματα, β) Παράμετροι κανονικής κατανομής και γ) Ποσοστημόρια. το κάτω δεξιά τμήμα του χάρτη εμφανίζεται το υπόμνημα. 156

157 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων 2) Η δημιουργία κατ επιλογή επιτρέπει στο χρήστη να δημιουργήσει ένα χάρτη με τα επίπεδα της χωρικής πληροφορίας που θα επιλέξει. Παρέχεται η δυνατότητα δημιουργίας θεματικού χάρτη με τα αρχικά, με τα παράγωγα επίπεδα πληροφορίας (αποτελέσματα των διαδικασιών, των ερωτημάτων) ή και με συνδυασμό των παραπάνω. Η επιλογή των επιπέδων γίνεται από το μενού διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας του Γραφικού Περιβάλλοντος Διασύνδεσης και οι θεματικοί χάρτες που προκύπτουν από τα επιλεγόμενα επίπεδα βοηθούν τους χρήστες ν αναπαραστούν γραφικά το περιβάλλον μελέτης (Εικ.8.82, 8.83). Εικόνα Με τη δημιουργία χάρτη κατ επιλογή εμφανίζεται στην οθόνη το παραπάνω μήνυμα έτσι ώστε ο χρήστης να επιλέξει από το μενού διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας τα επίπεδα που επιθυμεί να είναι ορατά στην οθόνη. Εικόνα 8.83.ύνθεση θεματικού χάρτη με συνδυασμό επιπέδων. το χωροπληθικό χάρτη έχει προστεθεί το επίπεδο των τμημάτων των Ο.Σ. τα οποία εμπίπτουν στη ζώνη εξυπηρέτησης των 350μ από την υφιστάμενη θέση του Δημοσίου Αγαθού. 3) Με την επιλογή «εκτύπωση χάρτη» εμφανίζεται το παράθυρο διαλόγου με το οποίο ο χρήστης καθορίζει το μέγεθος της σελίδας εκτύπωσης, τον εκτυπωτή και την κλίμακα εκτύπωσης (Εικ.8.84). 157

158 8. Η Υλοποίηση του PFLT Εικόνα Παράθυρο διαλόγου εκτύπωσης χάρτη H ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΣΗ ΑΠΟΥΑΗ ΣΟ ΓΡΑΥΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΤΝΔΕΗ ΣΟΤ PFLT Σο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του Δημοτικού υστήματος Τποστήριξης Λήψης Φωρικών Αποφάσεων PFLT, σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να στηρίζει και να καθοδηγεί τον κάθε χρήστη, έμπειρο ή μη, στη διαδικασία λήψης της απόφασης. Ο λήπτης των αποφάσεων δεν εμπλέκεται στις σύνθετες διεργασίες της χωρικής ανάλυσης μέσω δικτύου και της λήψης της απόφασης. Με αυτόν τον τρόπο τα αποτελέσματα προκύπτουν χωρίς να αντιλαμβάνεται την πολυπλοκότητα των εργασιών που ακολούθησε προκειμένου να καταλήξει σε αυτά. Αναλυτικότερα, όπως προκύπτει από τη εικόνα 8.85 ο χρήστης με την επιλογή των μενού και των παραθύρων διαλόγου του PFLT εντοπίζει το πρόβλημα, επιλέγει το κατάλληλο χωροθετικό μοντέλο, δημιουργεί, αξιολογεί τις εναλλακτικές λύσεις και οπτικοποιεί τα αποτελέσματα. Σα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χρήστης είναι αφενός η εκτίμηση της εξυπηρέτησης της υπάρχουσας θέσης ενός Δημοσίου Αγαθού και αφετέρου η επιλογή της βέλτιστης θέσης για την εγκατάσταση ενός Δημοσίου Αγαθού, με σκοπό η θέση αυτή να πληρεί κάποια συγκεκριμένα κριτήρια. Τπάρχει όμως και η περίπτωση όπου τα αποτελέσματα της εκτίμησης της εξυπηρέτησης της υπάρχουσας θέσης να υποδείξουν τη μη καταλληλότητα της θέσης αυτής και ο χρήστης να αντιληφθεί ότι απαιτείται η επιλογή μιας νέας βέλτιστης θέσης για την εγκατάσταση του Δημοσίου Αγαθού. Η διαδικασία αυτή καθώς και η επιλογή του κατάλληλου μοντέλου χωροθέτησης και κατανομής γίνεται μέσω των επιλογών του μενού της «Φωροθέτησης». Οι εναλλακτικές λύσεις προκύπτουν αφενός από την επιλογή διαφορετικών χωροθετικών μοντέλων και αφετέρου στην περίπτωση που 158

159 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων χρησιμοποιηθεί συγκεκριμένο μοντέλο από την επιλογή κάθε φορά διαφορετικών υποψήφιων θέσεων για την εγκατάσταση της εξυπηρέτησης. Διαφορετικά σενάρια προκύπτουν όταν αντί για μία θέση, επιλεγούν περισσότερες θέσεις χωροθέτησης. Σα αποτελέσματα που θα προκύψουν από την επιλογή του κατάλληλου μοντέλου αξιολογούνται μέσω της εκτίμησης της εξυπηρέτησης, ενώ η οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων πραγματοποιείται με τη σύνθεση χαρτών από το αντίστοιχο μενού. ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΛΗΧΗ ΑΠΟΥΑΗ Εντοπισμός και κατανόηση του προβλήματος. Δημιουργία εναλλακτικών λύσεων Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων Οπτικοποίηση PFLT Φωροθέτηση Ο.Σ. Πληροφορία ύνθεση χαρτών Εικόνα Αναλυτική παρουσίαση της διαδικασίας λήψης της απόφασης στο Γραφικό Περιβάλλον Διασύνδεσης του PFLT. Απεικονίζεται ο τρόπος που το κάθε μενού, με τα εργαλεία που διαθέτει, βοηθάει το λήπτη των αποφάσεων να φτάσει στο τελικό αποτέλεσμα. 159

160 9. Το PFLT στη Λήψη Χωρικών Αποφάσεων. Το Παράδειγμα του Δήμου Σταυρούπολης 160 Kεφάλαιο 9 ο ΣO PFLT ΣΗ ΛΗΧΗ ΦΨΡΙΚΨΝ ΑΠΟΥΑΕΨΝ. ΣΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΟΤ ΔΗΜΟΤ ΣΑΤΡΟΤΠΟΛΗ το σημείο αυτό θα γίνει μία παρουσίαση των δυνατοτήτων του PFLT ως ένα SDSS που θα βοηθήσει την Δημοτική Αρχή στην εκτίμηση της εξυπηρέτησης των πολιτών από την υπάρχουσα θέση του Δημοσίου Αγαθού και στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. τη συνέχεια, εάν κριθεί απαραίτητο, θα πραγματοποιηθεί ο εντοπισμός της νέας βέλτιστης θέσης χωροθέτησης, με την εφαρμογή κριτηρίων και των μοντέλων χωροθέτησηςκατανομής και στο τέλος θα γίνει μία συνολική αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων. Ο υπό μελέτη Δήμος είναι ο Δήμος ταυρούπολης και το Δημόσιο Αγαθό που θα εξετασθεί είναι το πνευματικό κέντρο του Δήμου. 9.1 Η ΕΚΣΙΜΗΗ ΣΗ ΕΞΤΠΗΡΕΣΗΗ Σο πνευματικό κέντρο του Δήμου ταυρούπολης βρίσκεται δίπλα στον οδικό άξονα της οδού Λαγκαδά (Εικ.9.1) και οι εξυπηρετήσεις που παρέχονται (βιβλιοθήκη, θέατρο, εκθέσεις κλπ.) καλύπτουν τις ανάγκες δημοτών. Με την υπόθεση ότι την απόσταση προς και από το πνευματικό κέντρο οι πολίτες θα τη διανύσουν με τα πόδια ακολουθήθηκαν τα παρακάτω βήματα: Εικόνα 9.1. Ο χάρτης του Δήμου ταυρούπολης με την υπάρχουσα θέση του πνευματικού κέντρου. 160

161 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Σο πρώτο στάδιο της αξιολόγησης περιλαμβάνει την έρευνα για το εάν η υπάρχουσα θέση ανταποκρίνεται στους περιορισμούς-κριτήρια που θέτουν οι λήπτες των αποφάσεων. Οι περιορισμοί για την ασφάλεια και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των δημοτών της. Από το κατακόρυφο μενού διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας ο χρήστης επιλέγει εκείνα τα επίπεδα της χωρικής πληροφορίας, στα οποία θα βασιστεί αυτή η έρευνα. Για παράδειγμα η υπάρχουσα θέση θα πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση τουλάχιστον 500μ από πυλώνες υψηλής τάσης. Με την επιλογή «Δημιουργία ζωνών» (Εικ.9.2) ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει εάν η υπάρχουσα θέση εμπίπτει εντός της ζώνης των 500μ. από τους πυλώνες της ΔΕΗ (Εικ.9.3). Εικόνα 9.2. Από το μενού «Ο.Σ. Πληροφορία» ο χρήστης επιλέγει «τη δημιουργία ζωνών». α) β) Εικόνα 9.3. Δημιουργία ζωνών 500μ. γύρω από τους πυλώνες της ΔΕΗ (α). Η θέση του πνευματικού κέντρου (κυανό χρώμα) δεν εμπίπτει σε καμία από τις ζώνες αυτές (β). Επίσης, με την εμφάνιση στην οθόνη των ισοϋψών, από το κατακόρυφο μενού (Εικ.9.4.), μπορεί ο χρήστης να κρίνει κατά πόσο η πρόσβαση στο πνευματικό κέντρο καθίσταται δύσκολη για μία κατηγορία πολιτών 161

162 9. Το PFLT στη Λήψη Χωρικών Αποφάσεων. Το Παράδειγμα του Δήμου Σταυρούπολης (ηλικιωμένους), εφόσον αυτό βρίσκεται σε περιοχή με μεγάλες υψομετρικές διαφορές. α) β) Εικόνα 9.4. Ενεργοποίηση του επιπέδου των ισοϋψών καμπύλων από το κατακόρυφο μενού(α) και η εμφάνιση τους στην οθόνη με το Ο.Συφιστάμενη θέση του πνευματικού κέντρου. Μία άλλη προσέγγιση για να έχει ο χρήστης μία πρώτη εικόνα για το εάν η υπάρχουσα θέση του πνευματικού κέντρου βρίσκεται σε μία πυκνοκατοικημένη ή όχι περιοχή είναι με τη δημιουργία χωροπληθικού χάρτη (Εικ. 9.5). Εικόνα 9.5. Ο χωροπληθικός χάρτης με την πυκνότητα του πληθυσμού αποδεικνύει ότι το πνευματικό κέντρο (σημειώνεται με βέλος) βρίσκεται σε μη πυκνοκατοικημένη περιοχή. 162

163 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εφόσον η υπάρχουσα θέση πληρεί τα βασικά κριτήρια, ο λήπτης των αποφάσεων, καλείται να εκτιμήσει την εξυπηρέτησή της μέσω της διαδικασίας της κατανομής της εξυπηρέτησης (Εικ.9.6). Με την ενεργοποίηση των κόμβων και των οδικών αξόνων από το κατακόρυφο μενού και την εμφάνιση των επιπέδων αυτών στην οθόνη, ξεκινά η διαδικασία της κατανομής της εξυπηρέτησης (Εικ.9.7). Εικόνα 9.6. Η διαδικασία της κατανομής της εξυπηρέτησης από το κατακόρυφο μενού. α) (β β) Εικόνα 9.7. Η ενεργοποίηση των κόμβων και των αξόνων το οδικού δικτύου από το κατακόρυφο μενού (α, β). Ας υποτεθεί ότι η Δημοτική Αρχή θέτει το ερώτημα πόσοι κάτοικοι και σε ποιες περιοχές του Δήµου απέχουν έως 350 m, από 350 έως 750 m, από 750 έως 1000 m και πάνω από 1km από το πνευµατικό κέντρο. Οι αποστάσεις αυτές, µε δεδοµένο ότι ένας µέσος άνθρωπος περπατά µε ταχύτητα γύρω στα 2 km/h, αντιστοιχούν σε χρόνο διαδροµής 10, 15, 20 και πάνω από 20 για τις απoστάσεις που είναι µεγαλύτερες από 1 χλμ. Καθώς υπάρχει ένα και µόνο κέντρο στο Δήµο, θεωρείται ότι αυτό έχει τη δυνατότητα παροχής εξυπηρέτησης σε όλο τον πληθυσµό του. 163

164 9. Το PFLT στη Λήψη Χωρικών Αποφάσεων. Το Παράδειγμα του Δήμου Σταυρούπολης Η διαδικασία της κατανοµής της εξυπηρέτησης από το κέντρο, εφαρµόστηκε τρείς φορές, µία για κάθε µέγιστη αντίστασή του (των 350μ, των 700μ. και των 1000μ.) (Εικ.9.8). Γίνεται η παραδοχή ότι οι περιοχές που απέχουν 350μ. από το κέντρο εξυπηρετούνται πολύ καλά, οι περιοχές που απέχουν μ. εξυπηρετούνται καλά και οι περιοχές που απέχουν μ. εξυπηρετούνται μέτρια. Οι κάτοικοι των περιοχών που απέχουν πάνω από 1χλμ δεν εξυπηρετούνται καθόλου (Βουτσά και Παπαδοπούλου, 2002). Εικόνα 9.8. Η διαδικασία της κατανομής της εξυπηρέτηση χρησιμοποιώντας σαν μέγιστη αντίσταση τα 350μ. Με την επανάληψη της διαδικασίας για όλες τις μέγιστες αντιστάσεις προκύπτουν τρεις διαφορετικές περιοχές εξυπηρέτησης (Εικ. 9.9). 164

165 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων Εικόνα 9.9. Οι περιοχές εξυπηρέτησης των 350μ, των 750μ και των 1000μ. Από τα αποτελέσματα της διαδικασίας προκύπτει ότι 3800 δηµότες εξυπηρετούνται πολύ καλά από τη θέση, 3500 καλά και 6742 µέτρια. Ένας µεγάλος αριθµός ατόµων που είναι ίσος µε το 50% του πληθυσµού (14700) κατοικεί σε μία απόσταση πέραν του 1χιλ. από το πνευματικό κέντρο, το οποίο σημαίνει ότι η υπάρχουσα θέση του πνευματικού κέντρου δεν εξυπηρετεί τους περισσότερους δημότες (Εικ.9.10). Εικόνα Η κατανομή του πληθυσμού στις ζώνες εξυπηρέτησης. Η τέταρτη στήλη δηλώνει τον πληθυσμό που δεν εξυπηρετείται. Σο συμπέρασμα αυτό οδηγεί στην αναζήτηση μίας νέας βέλτιστης θέσης για τη χωροθέτηση του πνευματικού κέντρου. 165

166 9. Το PFLT στη Λήψη Χωρικών Αποφάσεων. Το Παράδειγμα του Δήμου Σταυρούπολης 9.2. ΕΤΡΕΗ ΒΕΛΣΙΣΗ ΘΕΗ Οι υποψήφιες θέσεις για την εγκατάσταση του πνευματικού κέντρου, προέρχονται από τις χρήσεις γης των οικοδομικών τετραγώνων που εξαρχής καταχωρήθηκαν στην περιγραφική βάση του GIS και τέτοιες θέσεις θεωρήθηκαν τα κέντρα βάρους των πολυγώνων-οικοδομικών τετραγώνων, που η χρήση τους χαρακτηρίζεται από το Δήµο ως «προβλεπόµενος χώρος κοινωνικής υποδοµής» (Εικ. 9.11). Εικόνα Η επιλογή από το μενού της χωρικής πληροφορίας των επιπέδων των Ο.Σ. και η εμφάνισή τους στο χάρτη. Όπως αναφέρθηκε και στην αναλυτική περιγραφή του εργαλείου στο Κεφ.7 ο χρήστης στο σημείο αυτό, μπορεί πρώτα να εντοπίσει την βέλτιστη θέση μέσω της διαδικασίας της χωροθέτησης-κατανομής και στη συνέχεια να ελέγξει αν η θέση αυτή πληρεί κάποια κριτήρια ή εξαρχής να ερευνήσει κατά πόσο οι υποψήφιες θέσεις πληρούν τα κριτήρια, να αποκλείσει κάποιες από αυτές και στη συνέχεια να εντοπίσει την βέλτιστη θέση με τη χρήση των μοντέλων χωροθέτησης-κατανομής. το συγκεκριμένο παράδειγμα θα ακολουθηθεί η πρώτη περίπτωση όπου επιλέγονται σαν υποψήφιες θέσεις όλοι οι «προβλεπόμενοι χώροι για κοινωνική υποδομή» και στη συνέχεια χρησιμοποιείται το μοντέλο «p-median» (pδιάμεσου), για τον εντοπισμό του βέλτιστου Ο.Σ. για την χωροθέτηση (Εικ. 9.12). αν περιορισμός τίθεται η απόσταση των 350μ που θα χρειαστούν οι δημότες να διανύσουν. 166

167 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων α) β) γ) γ) δ) Εικόνα Σα τέσσερα βήματα που ακολουθεί ο χρήστης για την ολοκλήρωση της διαδικασίας χωροθέτησης-κατανομής. Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων και την εφαρμογή της διαδικασίας εκτίμησης της εξυπηρετήσης (κεφ.9.1) προκύπτει ότι (Εικ.9.13) μειώνεται ελάχιστα ο αριθμός των δημοτών που ανήκουν στη ζώνη της πολύ καλής εξυπηρέτησης, αυξάνεται κατά 300% ο αριθμός των δημοτών που ανήκουν στη ζώνη της καλής εξυπηρέτησης, αυξάνεται ελάχιστα ο αριθμός των δημοτών στη ζώνη μέτριας εξυπηρέτησης. 167

168 9. Το PFLT στη Λήψη Χωρικών Αποφάσεων. Το Παράδειγμα του Δήμου Σταυρούπολης μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των δημοτών που απέχουν από το κέντρο πάνω από 1km. Εικόνα Η κατανομή του πληθυσμού στις ζώνες εξυπηρέτησης. Η τέταρτη στήλη δηλώνει τον πληθυσμό που δεν εξυπηρετείται. Με την ολοκλήρωση της παραπάνω διαδικασίας ακολουθεί η φάση του ελέγχου της καταλληλότητας της επιλεγμένης θέσης σε σχέση με τους περιορισμούς των χρηστών. Δηλαδή, μπορεί να ελεγχθεί αν η θέση αυτή απέχει την απαιτούμενη απόσταση από πυλώνες, βενζινάδικα κ.λ.π. (Εικ.9.14). α) 168

169 Ο Σχεδιασμός και η Ανάπτυξη ενός Δημοτικού Εργαλείου Υποστήριξης Λήψης Χωρικών Αποφάσεων β) γ) Εικόνα Δημιουργία ζωνών 200μ γύρω από τα βενζινάδικα (α), 250μ γύρω από το σεισμικό ρήγμα (β), 500μ από πυλώνες ΔΕΗ(γ) και ο έλεγχος εάν η βέλτιστη θέση εμπίπτει εντός των ζωνών αυτών. Επίσης, μπορεί να ελεγχθεί η σύσταση του εδάφους από την γεωλογική έκθεση και το βασικότερο μπορεί ο χρήστης να πληροφορηθεί τους όρους δόμησης του Ο.Σ. (Εικ. 9.14). α) β) Εικόνα 9.14.Η γεωλογική έκθεση και οι όροι δόμησης της επιλεγμένης βέλτιστης θέσης προκύπτουν από τις φόρμες α και β αντίστοιχα. Ο τελικός έλεγχος για την αξιολόγηση της επιλεγμένης θέσης πραγματοποιείται με την επανάληψη της διαδικασίας της κατανομής της εξυπηρέτησης για τη νέα θέση. 169

170 9. Το PFLT στη Λήψη Χωρικών Αποφάσεων. Το Παράδειγμα του Δήμου Σταυρούπολης την περίπτωση που οι υπεύθυνοι για τη λήψη της απόφασης αποφασίσουν να συμπεριλάβουν στις υποψήφιες θέσεις και κάποιες άλλες, οι οποίες δεν είναι Δημοτικές και ενδιαφέρονται να πληροφορηθούν για τη χρήση και την αξία γης, θα χρησιμοποιηθεί το παράθυρο διαλόγου «Φρήση Αξία-Ιδιοκτησιακό» (Εικ.9.15). Εικόνα Η χρήση γης το Ο.Σ., το οποίο η Δημοτική Αρχή επιθυμεί να το συμπεριλάβει στις υποψήφιες θέσεις. 170