"Η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης"

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ (Η' εξαµήνου) Θέµα: "Η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης" Καθηγητής: κ. ηµητρόπουλος Ανδρέας Φοιτήτρια: Καλτσούλα Κατερίνα Α.Μ Ακαδηµαϊκό Έτος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΙΙ. ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ... 5 ΙΙΙ. Α. Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑ ΟΣΗ ΤΗΣ ΙΚΗΣ ΕΜΠΙΠΤΕΙ ΣΤΗ ΙΑΤΑΞΗ 93 2 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Ή ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΓΙ' ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΙΑΤΑ- ΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 5Α 1 ΚΑΙ 14 1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ;... 6 Β. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ Ν. 2172/1993 ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΤΟΥ Ν. 3090/ Γ. ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ ΟΣΗΣ ΤΗΣ ΙΚΗΣ ΠΟΛΥΣΥΖΗΤΗΜΕΝΕΣ ΙΚΕΣ Ε. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ IV. ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ V. ΠΕΡΙΛΗΨΗ VI. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ...26 VΙI. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2

3 Κατά τις περιόδους διακυβέρνησης διάφορων χωρών από απολυταρχικά καθεστώτα ή δικτατορίες, συχνά η µυστική διεξαγωγή των δικών χρησιµοποιήθηκε ως µέσο διατήρησης της εξουσίας και εξόντωσης των αντιπάλων καθώς και καταπίεσης των µαζών. Φυσικό ήταν τα φιλελεύθερα πολιτεύµατα κατά το τέλος του 15ου αιώνα να αντιδράσουν, µε συνέπεια η αντίδραση αυτή να οδηγήσει στην καθολική αναγνώριση της αρχής της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων ως µέσο για την διασφάλιση αµερόληπτης και ανεπηρέαστης δικαστικής κρίσης. 1 Η εν λόγω αρχή περιελήφθη και σε όλα τα ελληνικά Συντάγµατα, από το σχεδιασµό του πολιτεύµατος του Ρήγα Φεραίου -"οι δηµόσιοι κριτές βουλεύονται και συντυχαίνουν δηµοσίως, λέγουν την γνώµην των µεγαλοφώνως"- µέχρι και το ισχύον Σύνταγµα, στη διάταξη 93 2 (βλ. παρακάτω υπό ΙΙ) 2. Η έννοια και ο σκοπός της δηµοσιότητας είναι οι εξής: να εξασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας και τον κοινωνικό και πολιτικό έλεγχο της απονοµής της δικαιοσύνης εντείνοντας συνάµα και το αίσθηµα ευθύνης των δικαστών. Η δηµοσιότητα βέβαια πρέπει να επιτάσσεται στο βαθµό που αυτή εξυπηρετεί τους παραπάνω στόχους, αφού επιπλέον δηµοσιότητα δεν επιβάλλεται από το Σύνταγµα 3. Για την επίτευξη των σκοπών, αρκεί η δυνατότητα πολιτών και δηµοσιογράφων να παρακολουθούν τις δικαστικές συνεδριάσεις. Το θέµα λοιπόν που γεννάται είναι κατά πόσο στην αρχή αυτή της δηµοσιότητας, που είναι συνταγµατικώς όπως είδαµε κατοχυρωµένη, εµπίπτει και η µετάδοση των δικών µέσα από την τηλεόραση. Στο θέµα αυτό πέρα από την προαναφερθείσα αρχή εµπλέκονται -έστω και αν εκ πρώτοις αυτό δεν είναι εµφανές- και άλλες βασικές αρχές της έννοµης τάξεώς µας 4 : i) το δικαίωµα πληροφορήσεως, που κατοχυρώνεται µε τα άρθρα 14 του Συντάγµατος και 10 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α) που χαρακτηρίζεται από το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου ως µία από τις απαραίτητες βάσεις µιας δηµοκρατικής κοινωνίας, ii) το δικαίωµα σε χρηστή δίκη, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 της ΕΣ Α και επιτάσσει κάθε δίκη να γίνεται δηµόσια και από ένα δικαστήριο ανεξάρτητο και αµερόληπτο. Και τέλος, iii) ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου, που αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας και κατοχυρώνονται στο άρθρο 2 1 του Συντάγµατος. ΙΙ. ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ 1 Βλ.. Κονδύλη, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, σε έκδοση Ε.Ν.ΒΟ.Ε. 20, "Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης", σελ Βλ.. Κονδύλη, ό.π. σελ Βλ. Στ. Ματθία, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων και η τηλεόραση, Ελλ ικ 1993, σελ Βλ. Ευ. Κρουσταλάκη, Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης στη δίκη: ζητήµατα και προβλη- µατισµοί, σε έκδοση Ε.Ν.ΒΟ.Ε. 20, "Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης", σελ. 43, 44. 3

4 Άρθρο 93 2 Συντάγµατος: Άρθρο 5Α 1 Συντάγµατος: Άρθρο 14 1 Συντάγµατος: Άρθρο 35 4 Ν. 2172/1993: Άρθρο 8 Ν 3090/2002: Οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δηµόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφασή του ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως νόµος ορίζει. Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν µε νόµο µόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος ή προστασίας δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων. Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Κράτους. α) Απαγορεύεται η µετάδοση από την τηλεόραση ή η κινηµατογραφική ή βιντεοσκόπηση ή φωτογράφηση των προσώπων που προσάγονται ενώπιον των δικαστηρίων ή εισαγγελικών ή αστυνοµικών και λοιπών αρχών, εφόσον αυτά δε συναινούν ρητά. β) Το δικαστήριο µε ειδικά αιτιολογηµένη απόφασή του µπορεί να απαγορεύσει τη µαγνητοφώνηση ή βιντεοσκόπηση της δίκης και την τηλεοπτική ή ραδιοφωνική µετάδοσή της, µόνο αν υποβληθεί σχετικό αίτηµα από κατηγορούµενο ή παθόντα και η δίκη δε συνδέεται µε τη δηµόσια ζωή. γ) Όποιος παραβαίνει ή διευκολύνει την παραβίαση της απαγόρευσης της παραγράφου 4 εδάφιο α' τιµωρείται µε φυλάκιση µέχρι 2 ετών και µε χρηµατική ποινή από εκατό χιλιάδες ( ) δρχ. έως πέντε εκατοµµύρια ( ) δρχ. 1. Η ολική ή µερική µετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και η κινηµατογράφηση και µαγνητοσκόπηση της δίκης ενώπιον ποινικού, πολιτικού ή διοικητικού δικαστηρίου απαγορεύεται. Κατ' εξαίρεση, το δικαστήριο µπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές εφόσον συναινούν εισαγγελέας 4

5 και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δηµόσιο συµφέρον. 2. Η µετάδοση από την τηλεόραση ή η κινηµατογράφηση ή µαγνητοσκόπηση ή φωτογράφηση των προσώπων που οδηγούνται ενώπιον των δικαστικών ή εισαγγελικών ή αστυνοµικών και λοιπών αρχών απαγορεύεται. 3. Όποιος παραβαίνει τις διατάξεις των παραγράφων 1 εδ. α' και 2 τιµωρείται µε φυλάκιση µέχρι τριών ετών και χρηµατική ποινή είκοσι χιλιάδων (20.000) έως διακοσίων χιλιάδων ( ) ευρώ. 4. Η παράγραφος 4 του άρθρου 35 του Ν. 2172/1993 (ΦΕΚ 207 Α) καταργείται. 5

6 ΙΙΙ. Α. Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑ ΟΣΗ ΤΗΣ ΙΚΗΣ ΕΜΠΙΠΤΕΙ ΣΤΗ ΙΑΤΑΞΗ 93 2 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Ή ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΓΙ' ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 5Α 1 ΚΑΙ 14 1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ; Σχετικά µε το ερώτηµα που τίθεται, οφείλει να εξεταστεί πέρα από αυτό και µια δεύτερη παράµετρος, εάν δηλαδή και κατά πόσο οι κρίσιµες διατάξεις του Συντάγµατος επιτάσσουν την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης 5. Ας ξεκινήσω, όµως, πρώτα µε το ερώτηµα που τίθεται ως τίτλος αυτού του κεφαλαίου: Το άρθρο 93 2 Συντάγµατος (στο εξής Σ.) θεσπίζει την αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων. Η διάταξη εµπεριέχει µια επιταγή, αφού στην ουσία εννοεί ότι οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων πρέπει να γίνονται σε χώρους στους οποίος ακώλυτα µπορεί να έχει πρόσβαση το κοινό. Λειτουργίες της, αφενός η προστασία των διαδίκων από µια αδιαφανή και κατά συνέπεια ανεξέλεγκτη άσκηση κρατικής εξουσίας, αφετέρου ο δηµόσιος έλεγχος της άσκησης δικαστικής εξουσίας, που υπηρετούν σα σκοπούς το κράτος δικαίου και τη δηµοκρατία. Μέσω των τελευταίων προσδιορίζεται και το εύρος της αρχής της δηµοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων: έτσι, από τη µεριά του κράτους δικαίου η επιταγή της δηµοσιότητας ισχύει µόνο στο µέτρο που συντελεί θετικά στη διασφάλιση δίκαιης δίκης και όχι στην αντιστράτευση αυτής. Από τη µεριά της δηµοκρατικής αρχής, πάλι, η πρόσβαση του κοινού στη αίθουσα του δικαστηρίου επιτάσσεται ανεξαρτήτως δηµοσίου συµφέροντος της δίκης ή ενδιαφέροντος ενηµέρωσης του κοινού, αφού η εξουσία -της οποίας τον έλεγχο εξυπηρετεί η παρουσία του κοινού- ασκείται όχι µόνο στις δίκες µε δηµόσιο συµφέρον αλλά γενικώς στην απονοµή της δικαιοσύνης. Άλλωστε, αυτό που κατοχυρώνεται στην υπό εξέταση διάταξη είναι η "άµεση δηµοσιότητα", δηλαδή η φυσική παρουσία του κοινού στη δικαστική αίθουσα γι' αυτό και η αρχή έχει διαµορφωθεί ως επιταγή καµπτόµενη µόνο εξαιρετικώς για λόγους που το άρθρο αναφέρει. Με αυτή την έννοια της δηµοσιότητας που προσλαµβάνει το ελληνικό Σύνταγµα συµπίπτει πλήρως και το άρθρο 6 της ΕΣ Α 6. Η τηλεοπτική µετάδοση µιας δίκης αποτελεί µια επέµβαση στην προσωπικότητα του ατόµου σαφώς πολύ πιο έντονη απ' ότι η έκθεση αυτής στη φυσική δηµοσιότητα σε κάθε µη αυστηρά ιδιωτική εκδήλωση του ατόµου. Κι αυτό, γιατί η επέµβαση µέσω της τηλεόρασης καλύπτει περισσότερα στοιχεία της προσωπικότητας, αποτυπώνει µόνιµα την εικόνα και το λόγο του προσώπου, τα αποσπά από µια συγκεκριµένη χρονική στιγµή κι ένα συγκεκριµένο γεωγραφικοκοινωνικό περιβάλλον και τα κάνει γνωστά σε αριθµό προσώπων ασύγκριτα µεγαλύτερο απ' ότι το άτοµο θα εκτιθόταν µε τη θέλησή του. Με λίγα λόγια του µένει ένα "στίγµα" και µια εικόνα που το 5 Βλ. Αθ. Τσεβά, Η ραδιοτηλεοπτική δηµοσιότητα της δίκης κατά το Σύνταγµα, ΠοινΧρον (τεύχος 2) σελ. 181 επ. αναλυτικά για το θέµα. 6 Βλ. Πλαγιανάκη, Η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης: στοιχεία συγκριτικού δικαίου, σκέψεις και προβληµατισµοί, σελ

7 άτοµο δε θα ήθελε ποτέ να βγάλει τόσο πολύ προς τα έξω. Συνεπώς, η εµφάνιση ενός προσώπου σε οποιονδήποτε δηµόσιο χώρο, όχι µόνο ΕΝ επιτρέπει ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ την τηλεοπτική µετάδοση της δραστηριότητάς του, αφού η εµφάνιση αυτή σηµαίνει ότι το πρόσωπο υποχρεούται να ανεχθεί µόνο τόσες και τέτοιες επεµβάσεις στην προσωπικότητά του, όσες δικαιολογούνται από τις λειτουργίες του χώρου αυτού. Εάν γινόταν δεκτό ότι στην αρχή της δηµοσιότητας του 93 2 Σ εµπεριέχεται και η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης, τότε κάθε επίδικη ιδιωτική υπόθεση θα ήταν εκ του Συντάγµατος προορισµένη να καταστεί γνωστή µέσω τηλεόρασης ανεξάρτητα από το δικαιολογηµένο ή µη ενδιαφέρον του κοινού για ενηµέρωση, αφού όπως ειπώθηκε και παραπάνω οι λειτουργίες της αρχής αναφέρονται γενικώς σε κάθε περίπτωση απονοµής δικαιοσύνης. Πράγµατι, θα ήταν πολύ αντιφατικό το ίδιο το Σύνταγµα που προστατεύει το άτοµο και την προσωπικότητα, να επιτάσσει κάτι τέτοιο. Κατά συνέπεια εµπλοκή στο δικαστήριο θα σήµαινε για κάθε πολίτη συντριπτικές επεµβάσεις στην προσωπικότητά του, στην πληροφοριακή του αυτοδιάθεση, στον ιδιωτικό και κοινωνικό του βίο µε απρόβλεπτα κοινωνικά και επαγγελµατικά επακόλουθα. Επίσης, πέρα από το ίδιο το άτοµο, µε την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης υπονοµεύεται και τίθεται σε κίνδυνο η αµεροληψία και το κύρος της δικαστικής εξουσίας αφού δεν θα υπηρετείται το κράτος δίκαίου. Σχετικά µε το θέµα, αποφάνθηκε η Ολοµέλεια του Αρείου Πάγου µε γνωµοδότησή της 7 : "Η Ολοµέλεια του Αρείου Πάγου, που συνεδρίασε στις , συγκληθείσα ύστερα από αίτηµα του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κατά το άρθρο 14 28, 4 και 7 εδάφ. β' του Ν. 1756/1988 (Κώδικας Οργανισµού ικαστηρίων και καταστάσεων δικαστικών λειτουργών), αφού αποδοκίµασε τα έκτροπα που διαδραµατίστηκαν ενώπιον του Τριµελούς Εφετείου Κακουργηµάτων στις 17 Απριλίου 1992 κατά τη δίκη των διοικητών του ΕΚΟ και εξέτασε τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί να εξασφαλισθεί η ανεξαρτησία και το κύρος της δικαιοσύνης, διατύπωσε µε την 9/ απόφασή της τη γνώµη ότι για την προστασία του θεσµού της δικαιοσύνης επιβάλλεται να ληφθούν πρόσθετα νοµοθετικά µέτρα, ενόψει των αδυναµιών που διαπίστωσε ότι υπάρχουν στη νοµοθεσία που ισχύει για την αντιµετώπιση τέτοιων πρωτοφανών επεισοδίων και εκτρόπων, ως εκείνα που συνέβησαν στην παραπάνω δίκη κατά τα αναφερόµενα λεπτοµερώς στο σκεπτικό της παραπάνω αποφάσεώς της. Ως τέτοια κατάλληλα νοµοθετικά µέτρα κρίθηκαν: 1) 2) και 3) Το δικαίωµα του ικαστηρίου να απαγορεύσει τη ραδιοτηλεοπτική µετάδοση της δίκης µε απειλή αυστηρών ποινών. Ακολούθως η Ολοµέλεια, εκτιµώντας ότι οι προτάσεις αυτές πρέπει να περιληφθούν σε µία πρόταση σχεδίου νόµου που αυτή θα υιοθετήσει ως την ενδεικνυόµενη για την προστασία της δικαιοσύνης και της ανεξαρτησίας των οργάνων της, συγκρότησε τριµελή επιτροπή από τα µέλη της Στέφανο Ματθία, Αγησίλαο Μπακόπουλο και ιονύση Κονδύλη τους οποίους ανέθεσε να εισηγηθούν προς αυτήν την πιο πάνω πρόταση σχεδίου νόµου, µε ευρεία εξουσιοδότηση να περιλάβουν στην πρόταση αυτή και όποιο άλλο µέτρο κρίνουν ενδεικνυόµενο για την προστασία της δικαιοσύνης ". 7 Βλ. Γνωµοδότηση Ολοµέλειας ΑΠ. 10/1992, ι ικ 1993, σελ

8 Η τηλεοπτική κάµερα δεν είναι ουδέτερος παρατηρητής αλλά δια- µορφώνει την εικόνα δίνοντας στον τηλεθεατή την ψευδαίσθηση ότι κάνει µια πιστή αναπαράσταση της πραγµατικότητας. Ακόµη, δεν είναι δυνατόν να σεβαστεί θεµελιώδεις δικονοµικές αρχές όπως το τεκµήριο αθωότητας του κατηγορουµένου και αλλοιώνει τη συµπεριφορά των παραγόντων της δίκης. Η δηµοσιότητα της δίκης που δηµιουργείται και συντηρείται από τα τηλεοπτικά µέσα γίνεται µια δηµιουργία κοινής γνώµης υπέρ ή κατά του εκάστοτε κατηγορούµενου βάζοντας σε δοκιµασία την αµεροληψία του δικαστηρίου ή καταλήγει σε αµφισβήτηση του τελευταίου ως ικανού για σωστή κρίση, διακυβεύοντας έτσι το κύρος της δικαστικής εξουσίας. Μετά τα όσα λέχθηκαν είναι κατανοητό γιατί δεν µπορεί να γίνει δεκτή η άποψη που υποστηρίζει ότι στη δηµοσιότητα του άρθρου 93 2 Σ. εµπεριέχεται και η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης. Σχετικά µε τη δεύτερη παράµετρο του ζητήµατος: Για την τηλεόραση (και ραδιοφωνία) ισχύουν τα άρθρα 5Α 1 Σ. και 14 Ι Σ. (ανάγνωσέ τα υπό ΙΙ). Συνεπώς κι εκεί ισχύει η ελευθερία του πληροφορείσθαι, δηλαδή της αναζήτησης, λήψης και συλλογής πληροφοριών. Όµως η ελευθερία αυτή παρέχει αξίωση πρόσβασης σε όσες πηγές πληροφοριών είναι γενικά προσιτές και όχι σε όλες. (Πότε µια πηγή είναι προσιτή, προκύπτει είτε από τη φύση της, είτε από το Σύνταγµα, είτε από διατάξεις νόµων, είτε -όταν ανήκει σε ιδιώτη- από τη θέληση του κατόχου της). Σχετικά µε τη δίκη, αυτή είναι µια κρατική πηγή πληροφοριών η δηµοσιότητα της οποίας, όπως ήδη έχει λεχθεί, θεσπίζεται από το Σύνταγµα. Άρα, η άσκηση της δικαστικής λειτουργίας συνάδει πλήρως προς τη γενική αρχή της δηµοσιότητας, της λειτουργίας του κράτους και απόκειται στον απλό νοµοθέτη να αποφασίσει - στο πλαίσιο της αρµοδιότητάς του για τη ρύθµιση της διαδικασίας ενώπιον των δικαστηρίων- εάν η δίκη θα καταστεί "γενικά προσιτή" πηγή πληροφοριών και για την τηλεοπτική της µετάδοση. Η απόφαση του νοµοθέτη δεν είναι περιορισµός για την ελευθερία του πληροφορείσθαι αλλά βάζει την προϋπόθεση κι εδώ της "γενικά προσιτής πηγής" για την άσκηση της ελευθερίας αυτής. Ανάλογη είναι και η θεώρηση του ζητήµατος από το Οµοσπονδιακό Συνταγµατικό ικαστήριο της Γερµανίας για τη γερµανική έννοµη τάξη. Απέναντι σ' αυτή τη θεώρηση αντιτάχθηκε το επιχείρηµα ότι µε την απαγόρευση της τηλεοπτικής κάλυψης της δίκης καθιερώνεται διάκριση τύπου - ραδιοτηλεόρασης. Η διάκριση όµως αυτή δε συνάδει προς το γεγονός ότι το περιεχόµενο του δικαιώµατος λήψης πληροφοριών είναι ταυτόσηµο για τα έντυπα και τα ηλεκτρονικά µέσα ενηµέρωσης. Εφόσον η δίκη ως πηγή πληροφοριών -λόγω συνταγµατικής κατοχύρωσης της δηµοσιότητας- προορίζεται για να παρέχει πληροφορίες σε µη ατοµικά προσδιορισµένο αριθµό ατόµων και άρα είναι γενικά προσιτή πηγή, δεν είναι δυνατή η διαφοροποίηση τύπου και ραδιοτηλεόρασης. Πάντως, στην ελληνική έννοµη τάξη, παρά το γεγονός ότι το Σύνταγµα επιτάσσει τη δηµοσιότητα των δικαστικών συνεδριάσεων, δε σηµαίνει ότι η πηγή πληροφοριών "δίκη" είναι προορισµένη να παράσχει πληροφορίες µε οποιονδήποτε τεχνικά δυνατό τρόπο και κάθε δυνατής ποιότητας - εικόνα, 8

9 ήχος. Αυτό δε συνάγεται ούτε από την αρχή της δηµοσιότητας της λειτουργίας του κράτους αφού κι αυτή δεν υποχρεώνει στην παροχή κάθε διαθέσιµης πληροφορίας. Επιπλέον, δεν προκύπτει από καµία συνταγµατική διάταξη ότι το κράτος µπορεί µεν να έχει την εξουσία να αποφασίζει για το κατά πόσον η συγκεκριµένη πηγή πληροφοριών θα καταστεί γενικά προσιτή ή όχι αλλά όχι και την εξουσία να προσδιορίζει κατ' ιδίαν όρους πρόσβασης στην πηγή πληροφοριών. Το γεγονός ότι η µαγνητοσκόπηση της δίκης µπορεί να γίνει κατά παράβαση της απαγόρευσης που έχει θεσπίσει ο νοµοθέτης, δεν αρκεί για να θεωρηθεί ότι εµπίπτει στο προστατευτικό πεδίο της ελευθερίας της πληροφορίας. Κι αυτό γιατί αν η λήψη της πληροφορίας γίνεται κατά παράβαση των διατάξεων που προσδιορίζουν το προσιτό ή µη της πηγής, η λήψη αυτή δεν καλύπτεται από την ελευθερία της πληροφορίας. Πάντως, σε παρόµοια αποτελέσµατα οδηγούν και οι παραπάνω απόψεις παρά τη διαφορετική τους αφετηρία. Εάν θεωρηθεί ότι η απαγόρευση της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης συνιστά περιορισµό της ελευθερίας του πληροφορείσθαι και της έκφρασης, τότε πρέπει να ελεγχθεί εάν η διάταξη συνιστά "γενικό" νόµο. Γενικός νόµος είναι αυτός ο οποίος δε στρέφεται ειδικά κατά των µέσων ενηµέρωσης ή εναντίον µιας συγκεκριµένης γνώµης. Όµως η απαγόρευση της θέσπισης περιορισµών µε µη γενικού νόµου δεν αφορά την ρύθµιση του νοµοθέτη του τρόπου άσκησης των ελευθεριών των µέσων ενηµέρωσης. Υπό αυτή την εκδοχή, άρα, ο περιορισµός της τηλεοπτικής δηµοσιότητας της δίκης συνάδει προς το Σύνταγµα εφόσον µάλιστα πρόκειται µόνον για αποκλεισµό της λήψης ήχου και εικόνας από τις δικαστικές συνεδριάσεις και όχι εν γένει της λήψης και µετάδοσης σχετικών µε αυτές πληροφοριών και ειδήσεων. Κατά συνέπεια, το κράτος δεν είναι υποχρεωµένο από το Σύνταγµα να επιτρέψει την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης αλλά µπορεί να την περιορίσει ή και απαγορεύσει πλήρως χάριν της προστασίας του κύρους και της αµεροληψίας της δικαστικής εξουσίας, του τεκµηρίου της αθωότητας του κατηγορουµένου και των δικαιωµάτων ιδιωτικού βίου, προσωπικότητας και πληροφορικής αυτοδιάθεσης των διαδίκων. Γι' αυτό το λόγο η διάταξη 8 του Ν. 3090/2002 (βλ. παραπάνω υπό ΙΙ), η οποία κατ' αρχήν απαγορεύει την ραδιοτηλεοπτική µετάδοση της δίκης, συνάδει πλήρως προς το Σύνταγµα και τους άλλους κανόνες υπέρτερης τυπικής ισχύος που διέπουν τη ραδιοτηλεοπτική δηµοσιότητα των δικαστικών συνεδριάσεων. Β. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ Ν. 2172/1993 ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΤΟΥ Ν. 3090/2002 Η δηµοσιότητα όπως την αναφέραµε παραπάνω είναι αµφίβολο εάν πραγµατώνεται όπως την είχε στο µυαλό του ο συντακτικός νοµοθέτης. Η ιστορική αναζήτηση του θεσµού θα κατέληγε σε περιορισµένη ερµηνεία, η οποία συνεχίζει και σήµερα να είναι ορθότερη: ηµοσιότητα της δίκης συνεχίζει και σήµερα να σηµαίνει τον αποκλεισµό της ασύδοτης "εν κρυπτώ 9

10 και παραβύστω" λειτουργία της δικαιοσύνης και όχι τη µεταφορά των δικαστικών δρώµενων σε χώρους άσχετους µε την απονοµή της δικαιοσύνης, κάτι που εκφυλίζει το θεσµό και οδηγεί κατ' αποτέλεσµα σε αποδυνάµωση της λειτουργικής του επάρκειας 8. Ακριβώς για να µη συµβαίνει αυτό, ήταν πάντα ισχυρό το αίτηµα του νοµικού κόσµου να τεθεί ένας φραγµός. Στην ίδια απόφαση η οποία αναφέρεται παραπάνω (υπό ΙΙΙ Α) η ολοµέλεια αποτύπωσε αυτό το αίτηµα 9 : "Στο αρ. 329 ΚΠ προστίθεται παράγραφος 3 ως εξής: «3. Απαγορεύεται η µετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο καθώς και η κινηµατογράφηση, βιντεοσκόπηση, ηχοληψία, και κάθε άλλη µηχανική απεικόνιση ή ηχητική αποτύπωση των δικών, εν όλω ή εν µέρει, εκτός αν κατά την κρίση του ικαστηρίου, η λήψη πρόκειται να χρησιµοποιηθεί για την τήρηση κρατικού ιστορικού αρχείου ή η ηχητική αποτύπωση θεωρείται αναγκαία για τη διευκόλυνση του γραµµατέα στην τήρηση των πρακτικών Ο πρόεδρος του δικαστηρίου µπορεί να διατάξει την άµεση κατάσχεση της ταινίας, της κασέτας ή του φιλµ στα οποία έγινε η παράνοµη απεικόνιση ή αποτύπωση»". Το θέµα επιλυόταν µέσω του άρθρου 35 4 Ν. 2172/1993 ενώ πλέον η ρύθµισή του περιέχεται στο αρ. 8 Ν. 3090/2002 (βλ. τα άρθρα υπό ΙΙ). Οι προτείνοντες αυτή τη ρύθµιση συµµερίζονται απόλυτα την έντονα επιφυλακτική στάση απέναντι στην "έµµεση δηµοσιότητα", αυτό δε φαίνεται κι από την αντίστοιχη διατύπωση στην Εισηγητική Έκθεση" του Νοµοσχεδίου: "Η έµµεση δηµοσιότητα που φέρεται να συναρτάται µε την τηλεοπτική µετάδοση ή την µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο καταγραφή των δικών όχι µόνο δεν αποτελεί πρόσθετη εισφορά στη βελτίωση του παρεχόµενου δικαιοδοτικού έργου, αντίθετα δηµιουργεί προβλήµατα στην οµαλή διεξαγωγή της δίκης, όπως η καταστρατήγηση της απαγόρευσης της επικοινωνίας των µαρτύρων (αρ. 350 ΚΠ ), συντελεί στην ψυχική φόρτιση των διαδίκων και των µαρτύρων µε ό,τι αυτό συνεπάγεται και διαµορφώνει εικόνα που δε συνάδει µε την αισθητική χώρου και του επιτελούµενου έργου, κυρίως δε, συνιστά προσβολή της προσωπικότητας του κατηγορουµένου, ενώ υποστηρίζεται ότι προσβάλλει και την αρχή της δίκαιης δίκης που κατοχυρώνεται µε το άρθρο 6 της ΕΣ Α" 10. Οι δύο ρυθµίσεις, παλαιά και νέα, έχουν αρκετές βασικές διαφορές 11. Αναλυτικότερα: * Ενώ µέχρι τώρα η απαγόρευση της µετάδοσης αποτελούσε την εξαίρεση, πλέον µε τη νέα ρύθµιση η απαγόρευση ανάγεται σε κανόνα. Η αναµετάδοση είναι τώρα η εξαίρεση και µάλιστα υπό αυστηρές προϋποθέσεις σωρευτικώς πληρούµενες. Επίσης, νεωτερισµό αποτελεί και ο ρόλος του "ουσιώδους δηµοσίου συµφέροντος": ενώ µέχρι τώρα η τυχόν ύπαρξη αυτού ήταν λόγος να επιτραπεί η αναµετάδοση ακόµα και ενάντια στη βούληση των 8 Βλ. Αρ. Χαραλαµπάκη, ηµοσιότητα της δίκης και παρουσία των Μ.Μ.Ε. στο δικαστήριο, ΠοινΧρον. 2003, (τεύχος 1), σελ Βλ. Γνωµοδότηση Ολοµέλειας ΑΠ, 10/1992, ι ικ 1993, σελ Βλ. Αρ. Χαραλαµπάκη, ό.π., σελ Βλ. Αρ. Χαραλαµπάκη, ό.π., σελ. 10 επ. 10

11 παραγόντων της δίκης (κατηγορούµενο ή παθόντα) στη νέα ρύθµιση το "δηµόσιο συµφέρον" πρέπει να συντρέχει µαζί µε τη συναίνεση εισαγγελέα και διαδίκων προκειµένου να επιτραπεί κατ' εξαίρεση τηλεοπτική κάλυψη 12. * ιαφορά που µπορεί να οδηγήσει σε ενδιαφέρον ερµηνευτικό ζήτηµα είναι αυτή που σχετίζεται µε τα προσαγόµενα ενώπιον των δικαστικών αρχών πρόσωπα. Στο κείµενο του Νόµου 2172/1993 απαγορεύεται η µετάδοση από την τηλεόραση ή κινηµατογράφηση ή βιντεοσκόπηση ή φωτογράφηση των προσώπων που προσάγονται ενώπιον των δικαστικών, εισαγγελικών ή αστυνοµικών και λοιπών αρχών, "εφόσον αυτά δεν συναινούν ρητά". Αντίθετα, στο σχέδιο νόµου της νέας ρύθµισης το αντίστοιχο σηµείο έχει τη διατύπωση "εφόσον αυτά δεν έχουν προηγουµένως συναινέσει ρητά". Η διαφορά αυτή µπορεί να αποκτήσει σηµειολογική σπουδαιότητα εάν δεχθούµε ότι η προσθήκη του όρου "προηγουµένως" στο κείµενο του νόµου δεν είναι τυχαία αλλά σκοπεύει στο να τονίσει εµφατικά την ανάγκη ρητής εκ των προτέρων συναινέσεως του προσαγοµένου ατόµου έτσι ώστε ν' αποφευχθεί η κατ' αρχήν αυθαίρετη αποτύπωσή του από τα Μ.Μ.Ε. και η προσπάθεια να δικαιολογηθεί αυτή µε την εκβιαστική απόσπαση µίας ασαφούς και αόριστης εκ των υστέρων "συναινέσεως". * Τέλος, η παραβίαση της απαγόρευσης αποτελούσε ουσιαστικά κόλουρη ποινική διάταξη διότι δεν προέβλεπε ποινή για τον παραβάτη της, αντίθετα ποινή προβλεπόταν µόνο για εκείνον που παραβίαζε την απαγόρευση βιντεοσκόπησης κλπ. των προσαγόµενων προσώπων. Αυτό προκύπτει ευθέως από τη διατύπωση στο εδάφιο γ' της παρ. 4 του άρθρου 35 Ν. 2172/1993 (βλ. υπό ΙΙ). Αντίθετα, η νέα διάταξη επεκτείνει το αξιόποινο και στην περίπτωση της αθέµιτης µαγνητοσκόπησης κλπ. της ακροαµατικής διαδικασίας. Μάλιστα και για τις δύο περιπτώσεις προβλέπεται πλέον αυστηρότερο ανώτατο όριο ποινής (φυλάκιση µέχρι τριών ετών αντί δύο που ίσχυε). Τέλος, πιθανός περιορισµός του αξιοποίνου διαπιστώνεται από το γεγονός ότι στην µέχρι τώρα ρύθµιση δεν τιµωρούνται µόνο όποιος "παρέβαινε" τις σχετικές απαγορεύσεις, αλλά και όποιος "διευκόλυνε" την παραβίασή τους, ενώ τώρα τιµωρείται µόνο η ευθεία παραβίαση. Γ. ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ ΟΣΗΣ ΤΗΣ ΙΚΗΣ Το θέµα θα εξεταστεί µε αφορµή την απόφαση υπ' αριθµόν 427/ Βλ. και Πλαγιαννάκη, ό.π., σελ. 54, σχετικά µε το παλιό καθεστώς. 11

12 του Πεντ.Ναυτ.Πειραιά 13. Σύµφωνα µε αυτή: "Επειδή κατά το στοιχ. β' της παρ. 4 του άρθρου 35 του Ν. 2172/1999 (ΦΕΚ Α' 207/ ) "β) το δικαστήριο µε ειδικά αιτιολογηµένη απόφασή του µπορεί να απαγορεύσει τη µαγνητοφώνηση ή βιντεοσκόπηση της δίκης και την τηλεοπτική ή ραδιοφωνική µετάδοσή της, µόνο αν υποβληθεί σχετικό αίτηµα από κατηγορούµενο ή παθόντα και η δίκη δε συνδέεται µε τη δηµόσια ζωή" Ωστόσο, κατά το αρ του Συντάγµατος "οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δηµόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφασή του ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων". Από τη σαφή αυτή διατύπωση της συνταγµατικής διάταξης συνάγεται ότι η επιβαλλόµενη συνταγµατικά δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων δεν µπορεί να αποκλειστεί για οποιονδήποτε λόγο εκτός από τους ρητά και περιοριστικά αναφερόµενους σε αυτή. Ούτε βέβαια το ζήτηµα επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου να αποφασίσει γι' αυτό, σταθµίζοντας τα διάφορα συµφέροντα. Η συνταγµατικά κατοχυρωµένη αρχή της δηµοσιότητας των δικών - όπως και η αρχή αιτιολόγησης των δικαστικών αποφάσεων- ανάγεται στις αντικειµενικές προϋποθέσεις ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και δεν αποτελεί ούτε δικαίωµα του κατηγορουµένου, ώστε να µπορεί να αποκλεισθεί µε αίτησή του ή να απαιτείται η συναίνεσή του για τον αποκλεισµό της, ούτε δικονοµική ρύθµιση για την καλύτερη διεξαγωγή της δίκης, ώστε να υπόκειται στους διακριτικούς χειρισµούς του δικαστηρίου Στον όρο "δηµοσιότητα" του άρθρου 93 παρ. 2 του Συντάγµατος υπάγονται και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, παρόλο που συνιστούν έµµεση ενηµέρωση σε σχέση µε την "άµεση" που παρέχει η παρουσία του κοινού στην επ' ακροατηρίω διαδικασία Για τους παραπάνω λόγους, κατά την οµόφωνη περί αυτού κρίση του δικαστηρίου, θα πρέπει να απορριφθεί το αίτηµα του κατηγορουµένου για απαγόρευση της µαγνητοφώνησης ή βιντεοσκόπησης της δίκης και της τηλεοπτικής ή ραδιοφωνικής µετάδοσής της. Για τους λόγους αυτούς Απορρίπτεται παµψηφεί το υπό του κατηγορουµένου υποβληθέν αίτηµα περί αποβολής των µέσων µαζικής ενηµέρωσης από την αίθουσα του ικαστηρίου και περί απαγόρευσης της µαγνητοφώνησης ή βιντεοσκόπησης της δίκης και της τηλεοπτικής ή ραδιοφωνικής µετάδοσής της, καθόσον η υπό εκδίκαση υπόθεση αφορά θέµα µε δηµόσιο αντίκτυπο και ανάλογες νοµικές διαστάσεις, σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 35 του Ν /1993". Αφού παρατέθηκαν αποσπάσµατα της απόφασης, ας περάσουµε στο κυρίως ζήτηµα. Σχετικά µε τις απόψεις που έχουν υποστηριχθεί για το επιτρεπτό ή µη της τηλεοπτικής µετάδοσης των δικών, αυτές διακρίνονται σε δύο επιστηµονικές τάσεις: από τη µία σ' εκείνη που κατά βάση υποστηρίζει την απαγόρευση (ιδίως Ανδρουλάκης, Καρράς, Κονδύλης, Ματθίας) και από την άλλη σε εκείνη που κατά βάση υποστηρίζει την ελεύθερη παρουσία των Μ.Μ.Ε. στην αίθουσα του δικαστηρίου (ιδίως Μανωλεδάκης, Μαργαριτης, 13 Βλ. Απόφαση ΠεντΝαυτ.Πειρ. υπ' αριθµόν 427/1999, Ποιν ικ 6/2001, σελ. 603 επ. 12

13 Καλφέλης) 14. Επιχειρήµατα της πρώτης άποψης: Κατ' αρχάς η πιθανότητα ανεπίτρεπτης επίδρασης στη συνείδηση των δικαστών και ιδίως των ενόρκων. Κι αυτό γιατί αν µια δίκη ανα- µεταδιδόµενη από την τηλεόραση (ή το ραδιόφωνο) λάβει µία µη ελεγχόµενη δηµοσιότητα, ο δικαστής, φοβούµενος την άσκηση κακόπιστης κριτικής από την κοινή γνώµη, δεν αποκλείεται παύοντας να είναι αυστηρά αµερόληπτος να αναµίξει µη ουσιαστικά κριτήρια για την έκδοση της αποφάσεώς του µε αποτέλεσµα να προβεί σε µη δίκαιη επίλυση της διαφοράς. Ιδίως για τους ενόρκους, η "λαϊκή ετυµηγορία" που µεταφέρεται µέσω φίλων, γνωστών, συγγενών σε αυτούς µπορεί ανεπιγνώτως να επηρεάσει την απόφασή τους. ε δικάζει µόνο ο ένορκος αλλά και η οικογένειά του που παρακολουθεί τη δίκη από την τηλεόραση 15. Η πιθανότητα επίδρασης στην αντικειµενικότητα των µαρτύρων και στο αµερόληπτο των καταθέσεών τους. Υποστηρίζεται ότι η επίγνωση των µαρτύρων, ότι τους παρακολουθεί ένα τεράστιο, αόρατο κοινό, οδηγεί ορισµένους µεν να υποβαθµίζουν τα γεγονότα, άλλους δε να τα δραµατοποιούν. Πολλοί δεν καταθέτουν για το δικαστήριο αλλά για τον τηλεοπτικό φακό. Και στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί που έχουν την εντύπωση αυτή για ορισµένους από τους µάρτυρες που εξετάστηκαν στις δύο δίκες ενώπιον του Ανώτατου Ειδικού ικαστηρίου 16. Η πιθανότητα επίδρασης στη συµπεριφορά των δικηγόρων, αφού είναι ανθρώπινο και συνεπώς ενδεχόµενο, να τείνουν να µετατρέψουν τη δίκη σε µέσο προσωπικής τους προβολής. Αν όχι ακριβώς αυτό, να προσαρµόσουν τουλάχιστον τη συµπεριφορά τους στις προσδοκίες αυτών που τους παρακολουθούν 17. Η πιθανότητα επίδρασης στον κατηγορούµενο. Η επίγνωση ότι τη δική την παρακολουθεί ζωντανά όλη η κοινωνία και πρόσωπα που πιθανόν δεν θα ήθελε, π.χ. τα παιδιά του, µπορεί να τον οδηγήσει -συνειδητά ή ασυνείδητα- σε εσφαλµένη υπεράσπιση. Ακόµη, η µέσω τηλεόρασης δηµοσιότητα συνεπάγεται βαρύτατη δηµόσια διαπόµπευσή του που δεν υποκαθίσταται αν αθωωθεί και δυσχεραίνει πιθανώς την κοινωνική του επανένταξη, αν καταδικασθεί 18. Η πιθανότητα ασυναίσθητης ή και σκόπιµης εστίασης του φακού σε κάποια λεπτοµέρεια, που στερείται µεν σηµασίας, είναι όµως δυνατό να δηµιουργήσει την εντύπωση πληµµελούς λειτουργίας των δικαστηρίων 14 Βλ. Γ. ηµήτραινα, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των ποινικών δικαστηρίων και η παρουσία των Μ.Μ.Ε., Ποιν ικ 6/2001, σελ. 651 επ. αναλυτικά. 15 Βλ.. Μαντώτη, παρέµβαση, σε έκδοση Ε.Ν.ΒΟ.Ε. 20, "Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης", σελ. 39 και. Κονδύλη, ό.π., σελ, Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 26, Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ

14 και εσφαλµένης απονοµής της δικαιοσύνης. Για παράδειγµα, στιγµή εκνευρισµού του προέδρου ή συµπτώµατα κόπωσης και άρα µειωµένης προσοχής κάποιου δικαστή κλπ. Η εικόνα αυτή µπορεί από τα δελτία ειδήσεων να επαναλαµβάνεται ξανά και ξανά 19. Η πιθανότητα η τηλεοπτική µετάδοση να περισπά την προσοχή των δικαστών, των µαρτύρων και των λοιπών παραγόντων της δίκης και να αυξάνει τις ευθύνες του προέδρου για την τήρηση της τάξης και της ευπρέπειας στο ακροατήριο 20. Τέλος, η κακή χρήση του τηλεοπτικού φακού µπορεί να µειώσει στα µάτια των τηλεθεατών τη σοβαρότητα της δίκης και να τη µετατρέψει σε τερπνό θέαµα, σε "τσίρκο" όπως χαρακτηριστικά έχει γραφεί, αφού µάλιστα το µέσο που τη µεταδίδει, δηλαδή η τηλεόραση, προσφέρεται κατά παράδοση περισσότερο για διασκέδαση παρά για διαπαιδαγώγηση. Είναι το µέσο που συντηρεί και προάγει την κοινωνία της πολυθρόνας 21. Πέραν των παραπάνω, η επιταγή της δηµοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων εξασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας και τη δυνατότητα κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου της απονοµής της δικαιοσύνης, εκτείνοντας το αίσθηµα ευθύνης των δικαστών. Για να επιτευχθούν αυτοί στόχοι επιβάλλεται η αναγκαία από το Σύνταγµα δηµοσιότητα, αφού αυτό δεν επιβάλλει περίσσεια της τελευταίας 22. Άρα αρκεί η δυνατότητα των πολιτών και των δηµοσιογράφων να παρακολουθούν τις δικαστικές συνεδριάσεις, αφού η περαιτέρω δηµοσιότητα που επιτυγχάνεται µε την τηλεοπτική µετάδοση των δικών συνδέεται µε ουσιώδη µειονεκτήµατα 23 : Η ηλεκτρονική µετάδοση µεταφέρει τις δικαστικές συνεδριάσεις έξω από το ακροατήριο και καταργεί τη µοναδικότητα αυτού. Όταν τα τηλεοπτικά συνεργεία µπουν µέσα, οι πόρτες του ακροατηρίου µπορούν να κλείσουν και αυτό µετατρέπεται σε στούντιο. Οι τηλεοπτικές κάµερες δεν αναµεταδίδουν απλώς τη συνεδρίαση. Οι τηλεθεατές δεν έχουν την ίδια ακουστική εντύπωση που θα είχαν από ένα οποιοδήποτε σηµείο του ακροατηρίου. Μετακινούµενες και µεταβάλλοντας τη γωνία λήψης, µεγεθύνοντας και επικεντρώνοντας το φακό πάνω σε ένα πρόσωπο ή µια χειρονοµία, επιλέγοντας τις σκηνές, οι κάµερες ανασυνθέτουν µία διαφορετική, συχνά παραµορφωτική, δικαστική συνεδρίαση. Με αφετηρία τη δίκη, σκηνοθετούν ένα οπτικοακουστικό θέαµα. Εποµένως η παρεµβολή τους δεν πολλαπλασιάζει απλώς τη συνεδρίαση πάνω στη µικρή οθόνη αλλά την εµπορευµατοποιεί. Στόχος όχι η δηµοσιότητα της συνεδρίασης αλλά η αύξηση της ακροαµατικότητας και η διαφηµιστική αξιοποίηση των διακοπών της. Ένα τέτοιο "θέαµα" δε διευρύνει τη δηµοσιότητα των συνεδριάσεων αλλά την ανταγωνίζεται. Με τη "διασκευή" της συνεδρίασης πάνω στη µικρή οθόνη, η δικαστική διαδικασία γίνεται πακέτο για πούληµα. Οι δεκτες της τηλεόρασης υποκαθιστούν το ακροατήριο, άρα το καταργούν. Τέλος, όσον αφορά τον κατηγορούµενο, η δηµοσιοποίηση του δράµατός του από 19 Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 27, Βλ. Στ. Ματθία, ό.π., σελ Βλ. Στ. Ματθία, ό.π., σελ

15 την τηλεόραση τον µεταβάλει από παραδειγµατικό πολίτη, στον οποίο ασκείται αλλά και δοκιµάζεται η δικαιοδοτική λειτουργία, σε ακούσιο ήρωα τηλεοπτικού δράµατος, σε σκεύος "σαδοµαζοχιστικής µέθεξης των τηλεθεατών". Από την αντίθετη πλευρά, στο επίκεντρο της επιχειρηµατολογίας υπέρ της τηλεοπτικής µετάδοσης βρίσκεται η συνταγµατική αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων: το πρόβληµα της συµµετοχής των ΜΜΕ στην ποινική δίκη αποτελεί θέµα ερµηνείας και υπαγωγής στον όρο δηµοσιότητα (του 93 παρ. 2 Σ.) και των µέσων αυτών. Μπορεί βέβαια το αρ. 6 παρ. 1 της ΕΣ Α, που επίσης επιβάλλει τη δηµοσιότητα των δικών, να αναγνωρίζει τη δυνατότητα αποκλεισµού για λόγους που ανάγονται στη δηµόσια τάξη ή στο συµφέρον της δικαιοσύνης, ωστόσο ανάµεσα στις δύο ρυθµίσεις -Σύνταγµα και Ε ΣΑ- υπερισχύει η ρύθµιση του Συντάγµατος αφού η ιεθνής αυτή Σύµβαση έχει τυπική υπεροχή µόνο έναντι των κοινών νόµων (28 παρ. 1 Σ.). Εφόσον, λοιπόν, το Σύνταγµα -ως υπέρτατος κανόνας δικαίου- κατοχυρώνει πληρέστερα τη δηµοσιότητα των δικαστικών συνεδριάσεων (θεσπίζοντας λιγότερες εξαιρέσεις), έπεται ότι καµία εξαίρεση από την αρχή της δηµοσιότητας πέρα από τις οριζόµενες σ' αυτό δεν µπορεί να γίνει δεκτή, ούτε µε επίκληση του άρθρου 6 παρ. 1 της ιεθνούς Σύµβασης της Ρώµης για τα ανθρώπινα δικαιώµατα 24. Η ραδιοτηλεοπτική κάλυψη της δίκης µπορεί να αποκλειστεί µόνον υπό όρους και τις προϋποθέσεις που ορίζει το άρ. 93 παρ. 2 του Συντάγµατος για τον αποκλεισµό της δηµοσιότητας. Κάποια ακόµη επιχειρήµατα υπέρ της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης, είναι τα εξής 25 : 1. Όταν ο κόσµος βλέπει πώς οι δικαστές επιτελούν το έργο τους, θα αυξηθεί η κατανόηση συνεπώς και η εµπιστοσύνη, του κοινού στην απονοµή της δικαιοσύνης. 2. Πολλές φορές οι αποφάσεις των δικαστηρίων έχουν άµεση επίπτωση στην καθηµερινή ζωή των πολιτών. Όµως οι πολίτες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τον τρόπο λειτουργίας των κρατικών οργάνων, οι αποφάσεις των οποίων τις αφορούν. Η µετάδοση από την τηλεόραση συνιστά φυσική επέκταση της έννοιας της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων. 3. Η µετάδοση εντάσσεται στο πληροφοριακό αλλά και διδακτικό και µορφωτικό έργο της τηλεόρασης. Το 70% περίπου του λαού στηρίζεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο στην τηλεόραση για να πληροφορηθεί τα συµβαίνοντα. Πολλές φορές η µετάδοση θα έχει ευνοϊκή επίδραση στην ηθική της κοινωνίας και θα ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώµη σε κρίσιµα για την οµαλή κοινωνική συµβίωση θέµατα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η πρώτη δίκη που µεταδόθηκε στη Νέα Υόρκη από την τηλεόραση, η δίκη του δικηγόρου Gerard Stamberg για τη δολοφονία της 6 ετών θετής κόρης του, αφύπνισε την κοινή γνώµη, όσον αφορά τα προβλήµατα 24 Βλ. Μανωλεδάκη, Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης στην ποινική δίκη, γραπτή παρέµβαση στο Συνέδριο του Συλλόγου Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών στις 2-3/12/94, Υπερ. 1995, σελ. 3 επ. 25 Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 28,

16 παραµέλησης των ανηλίκων και κακοµεταχείριση των γυναικών. 4. Οι παράγοντες της δίκης, ιδίως οι δικηγόροι και οι µάρτυρες, συµπεριφέρονται περισσότερο υπεύθυνα όταν ξέρουν ότι τους παρακολουθούν οι τηλεοπτικές κάµερες. Τέλος, 5. Η τηλεόραση εκ των πραγµάτων παρουσιάζει τη δίκη µε περισσότερη ακρίβεια, συνεπώς και µε περισσότερη αντικειµενικότητα, παρότι ο Τύπος. Συνεπώς αποτελεί άνιση και αδικαιολόγητη µεταχείριση, ο µεν τύπος να είναι ελεύθερος στη µετάδοση των δικών, η τηλεόραση όχι. Για να επανέρθω στην απόφαση του ΠεντΝαυτΠειρ. µε αφορµή την οποία έγινε η ανάλυση που ακολούθησε, σε αυτήν εντοπίζεται µία ιδιαίτερη αξιόλογη επιχειρηµατολογία δοµηµένη στη συνταγµατικά κατοχυρωµένη αρχή της δηµοσιότητας. Έτσι, πολύ ορθά ρητά αποκλείεται οποιαδήποτε άλλη εξαίρεσή της, εκτός από εκείνες που προβλέπονται στο ίδιο το άρθρο 93 παρ. 2 και συγχρόνως εντοπίζεται η σχέση τυπικής ιεράρχησης των κανόνων δικαίου και αποδεικνύεται η υπεροχή του Συντάγµατος έναντι της ΕΣ Α. Στη συνέχεια, γίνεται ορθά δεκτό ότι η δηµοσιότητα συνιστά λειτουργικό στοιχείο της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, καθώς αποτελεί το κύριο µέσο για τον έλεγχο του τρόπου απονοµής της από το λαό. Παράλληλα, και µε ρητή αποδοχή της άποψης Μανωλεδάκη, στην οποία το σκεπτικό παραπέµπει, γίνεται δεκτό ότι στον όρο "δηµοσιότητα" του 93 παρ. 2 Σ. υπάγονται και τα Μ.Μ.Ε. παρόλο που συνιστούν έµµεση ενηµέρωση σε σχέση µε την "άµεση" που παρέχει η παρουσία του κοινού στην επ' ακροατηρίω διαδικασία. Αυτό, συνεχίζει η απόφαση, προκύπτει άνετα τόσο από την κοινωνιολογική ερµηνευτική προσέγγιση του κειµένου του Συντάγµατος -αφού µία τέτοια ερµηνευτική προσέγγιση διευρύνει στην ουσία την λαϊκή κυριαρχία- όσο και από το περιεχόµενο που έχει πλέον ο όρος "δηµοσιότητα" στην καθηµερινή γλωσσική αντίληψη της λέξης αυτής. Η ειδική αιτιολογία της αποφάσεως εκτείνεται στη συνέχεια τόσο στην απόκρουση των ουσιαστικών επιχειρηµάτων της αντίθετης άποψης όσο και στη δυνατότητα προστασίας της αξιοπρέπειας του κατηγορουµένου, παρά την παρουσία τηλεοπτικών µέσων στην αίθουσα του ποινικού ακροατηρίου. Η αιτιολογία της αποφάσεως, µε την οποία απορρίπτεται το αίτηµα του κατηγορουµένου για την αποµάκρυνσης των ΜΜΕ από την αίθουσα του ποινικού δικαστηρίου ολοκληρώνεται µε ένα διπλό συλλογισµό: α) η µεν διάταξη του στοιχ. β' του άρθρου 35 παρ. 4 του Ν. 2172/1993 κρίνεται τελικά αντισυνταγµατική και εποµένως ανίσχυρη, αφού σε αντίθεση µε τα επιτασσόµενα από το αρ. 93 παρ. 2 Σ., εξαρτά τη µαγνητοφώνηση ή βιντεοσκόπηση της δίκης και την τηλεοπτική ή ραδιοφωνική µετάδοσή της από την υποβολή σχετικού αιτήµατος από την πλευρά του κατηγορουµένου ή παθόντα και τη µη σύνδεσή της "µε τη δηµόσια ζωή". β) οι δε προβλεπόµενες από την ίδια διάταξη του 93 παρ. 2 Σ. εξαιρέσεις (συγκεκριµένα καµία από αυτές) δε συνιστούν περιεχόµενο του αιτήµατος του κατηγορουµένου, ενώ τέλος δεν τίθεται και ζήτηµα προκλήσεως βλάβης στα χρηστά ήθη από τη 16

17 δηµοσιότητα της διαδικασίας στο ακροατήριο 26.. ΠΟΛΥΣΥΖΗΤΗΜΕΝΕΣ ΙΚΕΣ Στο παρόν κεφάλαιο θα γίνει αναφορά σε τηλεοπτικές µεταδόσεις δικών που προξένησαν µεγάλο ενδιαφέρον 27 : * ΥΠΟΘΕΣΗ ΚΟΣΚΩΤΑ Από τα µεγαλύτερα µεταπολεµικά σκάνδαλα η υπόθεση της υπεξαίρεσης 32 δισεκατοµµυρίων δραχµών από την Τράπεζα Κρήτης, µε πρωταγωνιστή το Γιώργο Κοσκωτά, φόρτισε το πολιτικό κλίµα και ήταν η βασική αιτία της πτώσης της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ τον Ιούνιο του Σεπτεµβρίου 1989: Η Βουλή κατά πλειοψηφία παραπέµπει ενώπιον του Ειδικού ικαστηρίου του Ανδρέα Παπανδρέου, τον αντιπρόεδρο επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ Αγαµέµνονα Κουτσόγιωργα, το ηµήτρη Τσοβόλα, υπουργό Οικονοµικών, το Γιώργο Πέτσο, υπουργό Μεταφορών, και τον Παναγιώτη Ρουµελιώτη, υπουργό Εθνικής Οικονοµίας. Στις 11 Μαρτίου 1991 αρχίζει στο Ειδικό ικαστήριο µία από τις σηµαντικότερες δίκες που πέρασε στην ιστορία ως "Μεγάλη ίκη", "Μητέρα των ικών" ή " ίκη του Αιώνα". Η ακροαµατική διαδικασία κράτησε 10 µήνες, έγιναν 142 συνεδριάσεις και µεταδόθηκαν απ' ευθείας από την κρατική και ιδιωτική τηλεόραση. Συνολικά κατέθεσαν 109 µάρτυρες ενώ στο εδώλιο κάθισαν οι δύο πρώην υπουργοί κύριοι Τσοβόλας και Πέτσος και ο Αγαµέµνων Κουτσόγιωργας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δε µετείχε σε κανένα στάδιο της δικαστικής διαδικασίας (ανακρίσεις και δίκη) ενώ η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ χαρακτήρισε την παραποµπή ως πολιτική δίωξη. Ένα µήνα µετά την έναρξη της δίκης, 11 Απριλίου, ο Αγαµέµνων Κουτσόγιωργας υπέστη σοβαρό εγκεφαλικό και καρδιακό επεισόδιο και έπεσε λιπόθυµος µέσα στο ικαστήριο. Πέθανε µία εβδοµάδα αργότερα το Γενικό Κρατικό Νοσοκοµείο. Η ζωή µε το δικό της απρόβλεπτο και σκληρό τρόπο έδωσε τέλος στη δίκη Κουτσόγιωργα. Στις 2 Ιουνίου εκδόθηκε από τις ΗΠΑ ο Γιώργος Κοσκωτάς και κατέθεσε στις 15 Ιουλίου χωρίς να παρουσιάσει νέα στοιχεία όπως υποσχόταν επαναλαµβάνοντας τους ισχυρισµούς του για επαφές µε τον Ανδρέα Παπανδρέου και ανθρώπους του περιβάλλοντός τους. Πλαστό αποδείχτηκε το περίφηµο σηµείωµα που ο Κοσκωτάς εµφάνισε ως ιδιόχειρο του Αν. Παπανδρέου και το οποίο στοιχειοθετούσε το δήθεν χρηµατισµό του. 26 Βλ. Γ. ηµήτραινα, ό.π. σελ Βλ. ικαιοσύνη και ΜΜΕ, 1 ο Νοµικό Συνέδριο Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών, σελ. 68 επ. 17

18 Ο άνθρωπος που συντάραξε την πολιτική ζωή του τόπου, ο Γιώργος Κοσκωτάς, στις 24 Οκτωβρίου κλήθηκε και πάλι στο ικαστήριο να δώσει εξηγήσεις. Αποδοκιµάσθηκε από όλους τους παράγοντες της δίκης, δικαστές και δικηγόρους. Την κατάθεση Κοσκωτά σφράγισε η φράση του Προέδρου του Ειδικού ικαστηρίου Βασιλείου Κόκκινου, ο οποίος είπε προς τους αστυνοµικούς "Πηγαίνετε το µάρτυρα εκεί από όπου ήλθε". Χαµηλών τόνων, ήταν κατά τη διάρκεια της ίκης ο κ. Πέτσος ενώ ο κ. Τσοβόλας είχε συνεχείς αντεγκλήσεις µε τον πρόεδρο του ικαστηρίου που οδήγησαν και στην αποβολή του για απρεπή συµπεριφορά. Στις 4 Ιανουαρίου 1992 ο πρόεδρος κήρυξε το πέρας της ακροα- µατικής διαδικασίας. Η απόφαση εκδόθηκε δεκατρείς ηµέρες αργότερα στις 3.30 µετά τα µεσάνυχτα της 17ης Ιανουαρίου Ο Ανδρέας Παπανδρέου αθωώθηκε κατά πλειοψηφία. Ο ηµήτρης Τσοβόλας καταδικάσθηκε σε δυόµισι χρόνια φυλάκιση και στέρηση των πολιτών του δικαιωµάτων για δύο χρόνια και ο Γεώργιος Πέτσος καταδικάσθηκε σε δέκα µήνες φυλάκιση µε αναστολή και στέρηση επίσης των πολιτικών του δικαιωµάτων. * ΙΚΗ ΝΑΣΙΟΥΤΖΙΚ Από τις πιο συζητηµένες ποινικές υποθέσεις, είναι αναµφισβήτητα η περίπτωση του Αθανασίου Νάσιουτζικ πρώην προέδρου της εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, ο οποίος κατηγορείται για την άγρια δολοφονία του συγγραφέα Αθανάσιου ιαµαντόπουλου µέσα στο σπίτι του στο Κολωνάκι το Σεπτέµβριο του Ο Νάσιουτζικ από την πρώτη στιγµή της σύλληψής του αρνείται ότι είναι ο δράστης της δολοφονίας. Σήµερα βρίσκεται στις φυλακές εκτίοντας ποινή κάθειρξης δεκάεξι ετών. Ίσως είναι ο µοναδικός κατηγορούµενος στα δικαστικά χρονικά που είχε δικασθεί τέσσερις φορές για το ίδιο αδίκηµα κι έχουν εκδοθεί τόσο διαφορετικές αποφάσεις: Ισόβια κάθειρξη την πρώτη φορά, δύο φορές κρίθηκε αθώος κατά πλειοψηφία και την τέταρτη και τελευταία του επιβλήθηκε η ποινή της πρόσκαιρου καθείρξεως. Αθώο ή ένοχος και γιατί, µόνο ο ίδιος το ξέρει * ΣΑΤΑΝΙΣΤΕΣ Φρικιαστικές και πρωτόγνωρες για τα ελληνικά δεδοµένα ήταν οι αποκαλύψεις για τη δράση των νεαρών σατανιστών. Συνελήφθησαν και προφυλακίστηκαν τρία νέα παιδιά, που οµολόγησαν ότι έκαναν τελετές µαύρης µαγείας: ο Ασηµάκης Κατσούλας, που φέρεται ως εγκέφαλος της οµάδας, ο Μανώλης ηµητροκάλλης και η ήµητρα Μαργιέτη. 18

19 Σύµφωνα µε το κατηγορητήριο, οι νεαροί που πολιτογραφήθηκαν ως σατανιστές, διέπραξαν µέχρι και τελετουργικές δολοφονίες: θύµατά τους η 14χρονη Θεοδώρα Συροπούλου και Γαρυφαλιά Γιούργα, 29 ετών, µητέρα ενός παιδιού. Οι απολογίες τους στον ανακριτή, περιείχαν ανατριχιαστικές λεπτοµέρειες για τη δράση τους, τις τελετές και τον τρόπο µύησης νεαρών κυρίως γυναικών. Από το υλικό της δικογραφίας, οι πολύπλοκες καταθέσεις και απολογίες δηµοσιεύθηκαν και πολλοί µίλησαν για υπερβολή. εν ήταν όµως υπερβολική η όλη υπόθεση, που δικαίως συγκλόνισε το Πανελλήνιο; Πάντως µετά τη δηµοσιοποίηση που έλαβε η ανακριτική διαδικασία οι δικαστικές αρχές απαγόρευσαν τη δηµοσίευση άλλων στοιχείων Ψυχίατροι χαρακτήρισαν τους πρωταγωνιστές, ως άτοµα χωρίς σοβαρή υποδοµή και σταθερή προσωπικότητα. Την περασµένη εβδοµάδα ο εισαγγελέας υπέβαλε πρόταση στο δικαστικό συµβούλιο και ζητεί την παραποµπή σε δίκη των τριών βασικών κατηγορουµένων και τεσσάρων ακόµα ατόµων για δύο φόνους και σωρεία κακουργηµάτων. * ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΟΥΡΗΣ Σαράντα ενός χρονών, πατέρας έξι παιδιών. Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη και επιπλέον είκοσι χρόνια, γιατί δολοφόνησε τον εξάχρονο γιο του, αφού πρώτα τον κακοποίησε φρικτά και τον βίασε. Στους τίτλους των εφηµερίδων πέρασε ως "κτήνος", "ανθρωπόµορφο τέρας" και άλλα πολλά. Το έγκληµα έγινε στην Ερµιόνη, πέρυσι την Πρωτοχρονιά. Αρχικά ο ουρής παρίστανε τον ανήξερο και δήλωσε στην αστυνοµία την εξαφάνισή του παιδιού. Τρεις µέρες αργότερα ο ίδιος βρήκε το πτώµα του παιδιού σ' ένα σοκάκι στο σπίτι του. Στο αστυνοµικό τµήµα οµολόγησε ότι αυτός είναι ο δράστης: "Σκοτώστε µε αφού σκότωσα", είχε πει τότε. Κι είχε ακόµη εξηγήσει ότι "όλα έγιναν σε µια στιγµή νευρικής κρίσης". Το µικρό σπίτι της οικογένειας ουρή στην Ερµιόνη πολιορκήθηκε από τις κάµερες και τους δηµοσιογράφους, ενώ οι κάτοικοι άρχισαν να αναθυµούνται περιστατικά του παρελθόντος, ενισχύοντας τη φρικαλέα εικόνα ενός πατέρα που παρέβη το όρια και της πιο νοσηρής φαντασίας. Το ανάθεµα που έριξαν όλοι στο ουρή, οδήγησε στην αποµόνωση των πέντε παιδιών της οικογένειας, που δεν πιστεύουν ότι ο πατέρα τους είναι ο δράστης της δολοφονίας του αδελφού τους. ιαβάζοντας όµως προσεκτικά τα δηµοσιεύµατα της εποχής, βλέπουµε ότι τα παιδιά ήταν αποµονωµένα από καιρό, αφού τα δύο κορίτσια τουλάχιστον, αν και φοίτησαν στο ηµοτικό και στις δύο πρώτες τάξεις του 19

20 Γυµνασίου, δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση Το νόµο του Λιντς, επιχείρησαν να επιβάλλουν για το ουρή και οι ίδιοι οι κρατούµενοι οι οποίοι τον ξυλοκόπησαν άγρια κατά τη µεταφορά του στις φυλακές της Κέρκυρας. Είναι περίεργο, αλλά ένας από αυτούς που πρωτοστάτησαν στον ξυλοδαρµό του έχε καταδικασθεί σε ισόβια κάθειρξη γιατί βίασε τις δύο του κόρες. Στο δικαστήριο ο ουρής πήρε πίσω την οµολογία του, υποστήριξε ότι είναι αθώος, ενώ στο πλευρά του στάθηκαν η γυναίκα του, η πεθερά του και ο µεγάλος του γιος. Ποιό άραγε συναίσθηµα κυριαρχεί στην ψυχή της Γεωργίας ουρή που δε φάνηκε ούτε µια στιγµή συντετριµµένη από την έλλειψη του παιδιού της; Η απάντηση ανήκει µάλλον στον κλάδο των ψυχιάτρων και των κοινωνιολόγων. Ε. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Χρήσιµο θα ήταν µετά τα όσα προηγήθηκαν σχετικά µε την τηλεοπτική µετάδοση της δικής στο ελληνικό δίκαιο να γίνει και µια µικρή αναφορά σχετικά µε το πώς αντιµετωπίζεται το θέµα και σε άλλες χώρες του κόσµου: 1. Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής 28 Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η παρουσία φωτορεπόρτερς, κινηµατογραφιστών και συνεργείων ζωντανής ραδιοφωνικής µετάδοσης της διαδικασίας ήταν αρκετά συχνά φαινόµενο στις αίθουσες των δικαστηρίων. Στα µέσα της δεκαετίας του '30 καλύφθηκε από τον τύπο και το ραδιόφωνο η δίκη του φερόµενου ως απαγωγέα και δολοφόνου του γιου του διάσηµου αεροπόρου Lindberg, Bruno Hauptmann. Ο τελευταίος καταδικάστηκε και στην έφεσή του προέβαλε κυρίως ότι ο τύπος και το ραδιόφωνο προκατέλαβαν την κοινή γνώµη και τους ενόρκους και του στέρησαν το δικαίωµα για µια δίκαιη δίκη. Μ' αυτό συµφώνησε και ο νοµικός κόσµος των ΗΠΑ -παρότι το εφετείο του New Jersey απέρριψε την αίτηση- και αυτή η αντίληψη οδήγησε την ένωση των ικηγορικών Συλλόγων της Αµερικής στο να εισάγει σχετικό κανόνα δικαστικού ήθους που όµως δεν έγινε παντού αποδεκτός. Το 1972 ο κανόνας για µη τηλεοπτική (και ραδιοφωνική) κάλυψη των δικών, επαναλήφθηκε. Παρολαυτά οι Πολιτείες της Αµερικής επέτρεπαν τις κάµερες στα δικαστήρια βάσει των κανόνων που διατύπωναν τα Ανώτατα Πολιτικά ικαστήρια. Σε αίτηση δύο κατηγορουµένων για 28 Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 19 επ. Για όλες τις χώρες τα στοιχεία που αναφέρονται ισχύουν µέχρι και το 1993, οπότε και εκδόθηκε το βιβλίο. 20

21 αντισυνταγµατικότητα του επιτρεπτού, το δικαστήριο ήταν αρνητικό, δέχτηκε ότι η τηλεοπτική κάλυψη των δικών δεν αντίκειται στο Σύνταγµα και δεν επέτρεψε να συζητηθεί άλλο το θέµα. Κατά το τέλος του 1990, 45 πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια υπό όρους -ιδίως τη σύµφωνη γνώµη του κατηγορουµένου- αρκετές, πάλι, την επέτρεπαν µόνο στα εφετεία που δεν γίνεται εξέταση µαρτύρων. Αντίθετα, απαγορεύεται η τηλεοπτική κάλυψη και η φωτογράφηση στα οµοσπονδιακά δικαστήρια. 2. Αγγλία 29 Με το αρ. 41 του νόµου για την ποινική δικαιοσύνη του 1925 θεσπίστηκε απαγόρευση λήψης φωτογραφιών κατηγορουµένου, δικαστών κλπ. στα δικαστήρια. Η απαγόρευση θεωρήθηκε αυτόµατα ότι ισχύει και για την κινηµατογραφική και τηλεοπτική κάλυψη δικών. Το 1989 η οµάδα εργασίας του ικηγορικού Συµβουλίου παρέδωσε την εισήγησή της µε την οποία τασσόταν υπέρ της µετάδοσης των δικών από την τηλεόραση, ύστερα από αίτηση του ενδιαφερόµενου τηλεοπτικού οργανισµού και υπό τη διακριτική πάντοτε εξουσία του αρµόδιου δικαστή. Το Φεβρουάριο του 1990 ο ικηγορικός Σύλλογος αποδέχτηκε οµόφωνα την Εισήγηση και αποφάσισε να επιδιώξει τη σχετική νοµοθετική µεταβολή. 3. Γαλλία 30 Η χρήση µέσων οπτικής ή ηχητικής αποτύπωσης της επ' ακροατηρίω ποινικής διαδικασίας απαγορεύεται µε απειλή χρηµατικής ποινής. Με νόµο της 11 Ιουλίου του 1985 ορίσθηκε ότι µπορεί υπό προϋποθέσεις να επιτραπεί η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης για την ίδρυση ιστορικού αρχείου της δικαιοσύνης. Η αναµετάδοση αυτών των ταινιών είναι τελείως ελεύθερη µόνο µετά από πάροδο 50 ετών. Εάν αφορούν εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας όµως, µπορεί να επιτραπεί η µετάδοσή τους από τότε που η απόφαση θα καταστεί αµετάκλητη. 4. Γερµανία 31 Το άρθρο 169 του Οργανισµού των ικαστηρίων, που θεσπίζει τη δηµοσιότητα των συνεδριάσεων, ορίζει στο δεύτερο εδάφιό του ότι δεν επιτρέπονται ηχοληψίες ούτε κινηµατογραφικές ή τηλεοπτικές απεικονίσεις της διαδικασίας µε σκοπό τη δηµόσια προβολή τους ή τη δηµοσίευση του περιεχοµένου της, αδιαφόρως αν πρόκειται για ποινικές ή πολιτικές δίκες. Υποστηρίζεται στη γερµανική επιστήµη, ότι η απαγόρευση υπηρετεί την ανεύρεση της αλήθειας και έχει ως σκοπό να προστατεύσει όχι µόνο τα συµφέροντα των διαδίκων, αλλά και το ίδιο δικαστήριο από το να καταστεί θύµα διαδεδοµένων προκαταλήψεων και προσδοκιών. Η απαγόρευση ισχύει τόσο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας όσο και κατά τη δηµοσίευση της απόφασης, δεν ισχύει όµως στα διαλείµµατα. 5. Καναδάς 32 Ειδική νοµοθετική ρύθµιση υπάρχει µόνο στην επαρχία 29 Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 21 επ. 30 Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 23 επ. 31 Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 22, Βλ.. Κονδύλη, ό.π., σελ. 24 επ. 21

22 του Οντάριο, όπου ο νόµος περί δικαστηρίων του 1984 στο άρθρο 146 ορίζει ότι απαγορεύεται η λήψη ή η απόπειρα λήψης φωτογραφικών ή κινηµατογραφικών ταινιών, ή ηχητική αποτύπωση ή κάθε άλλη αποτύπωση ικανή να προκαλέσει οπτική ή ακουστική παρουσίαση µε ηλεκτρονικά µέσα ή κατ' άλλο τρόπο: 1) των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, 2) κάθε εισερχόµενου ή εξερχόµενου από την αίθουσα συνεδριάζοντος δικαστηρίου και 3) κάθε προσώπου που βρίσκεται στο δικαστικό µέγαρο, όταν υπάρχει βάσιµος λόγος ότι το πρόσωπο αυτό βρίσκεται εκεί για να παρακολουθήσει µια δίκη. Απαγορεύεται επίσης κάθε δηµοσίευση ή µετάδοση από ραδιόφωνο κλπ. κάθε φωτογραφίας, ηχοληψίας κλπ. που έχει γίνει κατά παράβαση των ανωτέρω. Η συνταγµατικότητα της απαγόρευσης αµφισβητήθηκε µόνο µια φορά ενώπιον του δικαστηρίου, ενόψει της συνταγµατικώς κατοχυρωµένης ελευθερίας του Τύπου, το δικαστήριο όµως έκρινε ότι η απαγόρευση είναι συνταγµατική, και ότι οι τηλεοπτικές λήψεις "ασκούν αρνητική επίδραση στους παράγοντες της δίκης" και έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη διαδικασία διαπιστώσεων των γεγονότων" (δηλαδή την ανακάλυψη της αλήθειας). Παρά ταύτα, παρατηρείται στον Καναδά ισχυρή τάση για να επιτραπεί η µετάδοση των δικών από την τηλεόραση. 6. Ελβετία 33 Στην Ελβετία σε µερικά καντόνια (σε λίγα πάντως) υπάρχει ρητή απαγόρευση της ραδιοτηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης. Επίσης, κατά το άρθρο 48 παρ. 4 του ελβετικού στρατιωτικού ποινικού κανονισµού απαγορεύεται η ραδιοτηλεοπτική λήψη ή µετάδοση των ενώπιον των στρατιωτικών δικαστηρίων διεξαγοµένων δικών, εκτός αν την επιτρέψει ο πρόεδρος του δικαστηρίου. Κατά τα λοιπά δεν υπάρχουν σχετικές διατάξεις στην ελβετική νοµοθεσία και τούτο, ίσως, διότι δεν εµφανίζονται στην πράξη τέτοιες περιπτώσεις. Ακόµη και στους κατευθυντήριους κανόνες, που έχει εκδόσει το Ελβετικό Οµοσπονδιακό ικαστήριο και µε την πληροφόρηση του κοινού για τα δικαστικά πράγµατα στο εν λόγω δικαστήριο, ελλείπουν παντελώς διατάξεις περί του αν επιτρέπεται ή απαγορεύεται η ραδιοτηλεοπτική µετάδοση των δικών, τούτο δε ακριβώς καταδεικνύει ότι στην πράξη δεν εµφανίζονται συνήθως στην Ελβετία τέτοιες περιπτώσεις. Γενικώς πάντως η απόφαση περί επιτρεπτού ή µη τη ραδιοτηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης ανήκει στον Πρόεδρο του ικαστηρίου. Πρέπει να σηµειωθεί πάντως ότι η κρατούσα άποψη στην Ελβετία τάσσεται υπέρ της απαγόρευσης της ραδιοτηλεοπτικής µετάδοσης και τούτο, όπως επισηµαίνεται, προς διασφάλιση της ήρεµης και απρόσκοπτης διεξαγωγής της διαδικασίας και της εσωτερικής συνειδησιακής ελευθερίας και του ανεπηρέαστου των µαρτύρων του καταθέτουν ενώπιον του δικαστηρίου. 33 Βλ. Πλαγιανάκη, ό.π., σελ. 60 επ. 22