Σχέδια έρευνας: περιγραφική, διερευνητική ή συσχετιστική και πειραματική

Transcript

1 Δια-Ιδρυματικό Διατμηματικό ΠΜΣ: Εξειδίκευση στις Τ.Π.Ε. και Ειδική Αγωγή Ψυχοπαιδαγωγική της Ένταξης Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. & Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας Ι - Συγγραφή επιστημονικής εργασίας: Σχέδια έρευνας: περιγραφική, διερευνητική ή συσχετιστική και πειραματική Χ. Ν. Μιχαλόπουλος Επίκ. Καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας Τ.Ε.Φ. Δ.Π.Θ. chmichal@helit.duth.gr

2 Για τις ανάγκες αυτής της παρουσίασης χρησιμοποιήθηκε υλικό μεταξύ άλλων και από τους ακόλουθους οδηγούς διεξαγωγής έρευνας και συγγραφής επιστημονικής εργασίας: o Γαβριηλίδου, Z. (2016). «Σχεδιασμός και εκτέλεση εμπειρικής έρευνας» στο Ιωάννης Ντεληγιάννης. Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας Ι Συγγραφή επιστημονικής εργασίας (Π.Μ.Σ. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΙΣ Τ.Π.Ε. ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ), ημ. πρόσβ. 19/10/2017. o Ζιώρη, Ε. «Μεθοδολογικές προσεγγίσεις στην ψυχολογική έρευνα», ημ. πρόσβ. 19/10/2017. Πανεπιστημιακό Κέντρο Ερευνών Πεδίου, Πανεπιστημίου Κύπρου ημ. πρόσβ. 19/10/2017. o Ίσαρη, Φ. & Πουρκός, Μ. (2015). Ποιοτική μεθοδολογία έρευνας. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: ημ. πρόσβ. 19/10/2017. o Τσακίρη, Λ. «Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας», ημ. πρόσβ. 19/10/2017.

3 Πρωτογενής έρευνα Συνίσταται στη συγκέντρωση μη επεξεργασμένου υλικού (συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, παρατήρηση γεγονότων, καταστάσεων και συμπεριφορών, αρχειακό υλικό κ.λπ.), ταξινόμηση, συνδυαστική ανάλυση και ερμηνεία με τη χρήση κατάλληλων μεθοδολογιών. Διακρίνεται σε ποιοτική και ποσοτική. Η ποιοτική έρευνα βασίζεται σε συνεντεύξεις, ανάλυση κειμένων, παρατήρηση, ανάλυση αρχειακού υλικού κ.λπ., τεχνικές που δε βασίζονται σε μαζικές καταγραφές και σε ποσοτικά δεδομένα. Η ποσοτική έρευνα βασίζεται στη συγκέντρωση πληροφοριών που προκύπτουν από μετρήσεις δεδομένων (με τη μορφή ποσοτικών ή ποιοτικών μεταβλητών) και στην ανάλυσή τους με στατιστικές τεχνικές.

4 Δευτερογενής έρευνα Πρόκειται για τη διερεύνηση ήδη επεξεργασμένου υλικού. Συνηθέστερη μέθοδος δευτερογενούς έρευνας είναι η βιβλιογραφική έρευνα που συνίσταται σε εντοπισμό, μελέτη, ανάλυση, κριτική και παρουσίαση θέσεων και δεδομένων από δημοσιευμένα κείμενα.

5 Ποιοτική περιγραφική έρευνα Είναι μια κατά βάση διερευνητική (exploratory) μέθοδος. Αποτελεί την κατάλληλη μεθοδολογική επιλογή, για να διερευνηθούν σε βάθος οι αναπαραστάσεις, οι στάσεις, οι αντιλήψεις, τα κίνητρα, καθώς και τα συναισθηματικά και συμβολικά/ φαντασιακά δεδομένα και δεδομένα της συμπεριφοράς των ατόμων σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή Επικεντρώνεται στην παρατήρηση και περιγραφή γεγονότων, στην αρχική μορφή τους, δηλ. χωρίς (ή με ελάχιστη) την παρέμβαση του ερευνητή (π.χ. αυτούσιες αφηγήσεις των ατόμων).

6 Ποιοτική περιγραφική έρευνα Δε στοχεύει απλά στην περιγραφή μιας στάσης ή μιας συμπεριφοράς αλλά στην ολιστική κατανόηση. Η ποιοτική έρευνα διερευνά την εμπειρία των ατόμων και τα υποκειμενικά νοήματα που τη συγκροτούν, εστιάζοντας πάντα στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό (αξιακό και ιδεολογικό) πλαίσιο (context) στο οποίο εγγράφεται. Αποτελεί την ενδεδειγμένη μεθοδολογία για να απαντηθούν τα ερωτήματα που σχετίζονται με το «γιατί;» και το «πώς;» των φαινομένων. Έχει ως βασικό πλεονέκτημα την ευελιξία που χαρακτηρίζει την ερευνητική διαδικασία. Χαρακτηριστικά της επίσης είναι το μικρό δείγμα συμμετεχόντων, καθώς και η ανάλυση λόγου ή/και κειμένων.

7 Ποσοτική περιγραφική έρευνα Έχει ως στόχο την εύρεση σχέσεων μεταξύ διαφόρων παραγόντων. Η ποσοτική έρευνα αναφέρεται στη συστηματική διερεύνηση φαινομένων με στατιστικές μεθόδους, μαθηματικά μοντέλα και αριθμητικά δεδομένα. Χρησιμοποιείται συνήθως αντιπροσωπευτικό δείγμα παρατηρήσεων και επιδιώκεται γενίκευση σε ένα ευρύτερο πληθυσμό. Η συλλογή δεδομένων γίνεται με δομημένα πρωτόκολλα, όπως ερωτηματολόγια, κλίμακες και δοκίμια επιτευγμάτων. Το πλεονέκτημα της ποσοτικής έρευνας σε σχέση με την ποιοτική είναι ότι χαρακτηρίζεται από σχετικά μεγαλύτερη αντικειμενικότητα, αφού δεν επηρεάζεται τόσο από ερμηνείες.

8 Μικτές προσεγγίσεις Οι Μικτές προσεγγίσεις συνδυάζουν ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους κατά το μεθοδολογικό τους σχεδιασμό για να αξιοποιούν καλύτερα τα πλεονεκτήματα της κάθε μεθόδου και αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα τις αδυναμίες της κάθε μιας.

9 Η διάκριση μεταξύ θεωρητικής και εφαρμοσμένης έρευνας Η θεωρητική ή βασική έρευνα συμβάλλει στη συσσώρευση επιστημονικής γνώσης γύρω από θέματα σχετικά με τη συμπεριφορά ή τις νοητικές διεργασίες, χωρίς να στοχεύει άμεσα στην εφαρμογή της παραπάνω γνώσης σε πρακτικά προβλήματα της ζωής. Βέβαια, η γνώση που προκύπτει από τη βασική έρευνα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στους επιστήμονες που ασχολούνται με την εφαρμοσμένη έρευνα. Η εφαρμοσμένη ή εμπειρική έρευνα εξετάζει πρακτικά ζητήματα και μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων της καθημερινής ζωής. Καλύπτει πολλούς διαφορετικούς χώρους, όπως η βιομηχανική και οργανωτική ψυχολογία, η γνωστική ψυχολογία, η εκπαιδευτική ψυχολογία, η κλινική ψυχολογία, η συμπεριφορά των καταναλωτών κ.λ.π. Συχνά, υπάρχει στενή σχέση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας.

10 ΔΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΑΡΘΡΟ Ι. Θεωρητική έρευνα 1. Εισαγωγή (πλαίσιο ανάπτυξης του θέματος) κ.λπ. Ανάπτυξη των επιμέρους κεφαλαίων 6. Συμπεράσματα και προτάσεις 7. Παράρτημα 8. Βιβλιογραφία ΙΙ. Εμπειρική έρευνα 1.Εισαγωγή 2. Σκοποί και υποθέσεις της έρευνας 3. Σχεδιασμός και οργάνωση της έρευνας 4. Αποτελέσματα της έρευνας 5. Συζήτηση των αποτελεσμάτων 6. Συμπεράσματα και προτάσεις 7. Βιβλιογραφία

11 ΔΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ Ι. Θεωρητική έρευνα Πρόλογος Εισαγωγή Κεφάλαια Συμπεράσματα και προτάσεις Παράρτημα Βιβλιογραφία ΒΙΒΛΙΟ ΙΙ. Εμπειρική έρευνα Ι. Θεωρητικό Μέρος 1. Πρόλογος 2.Εισαγωγή 3.1., κ.λπ. επιμέρους κεφάλαια ΙΙ. Εμπειρικό Μέρος 1. Σκοποί και υποθέσεις της έρευνας (ερωτήματα της έρευνας) 2. Σχεδιασμός και οργάνωση της έρευνας 3. Αποτελέσματα της έρευνας 4. Συζήτηση των αποτελεσμάτων 5. Συμπεράσματα και προτάσεις 6. Παράρτημα 7. Βιβλιογραφία

12 Ηθικά θέματα Περιορισμοί της επιστημονικής έρευνας Προβλήματα μέτρησης Ανθρώπινη πολυπλοκότητα Γενικοί περιορισμοί Μελέτες τέλεια σχεδιασμένες και εκτελεσμένες είναι αδύνατες

13 Τα χαρακτηριστικά της ηθικής της έρευνας Επιστημονική αντικειμενικότητα Συνεργασία με εξουσιοδοτημένα όργανα επιθεώρησης των ερευνητικών σχεδίων Λεπτότητα στην εφαρμογή διαδικασιών και διεργασιών, ώστε να προστατεύονται τα δικαιώματα ανθρώπινων υποκειμένων Δικαιοσύνη στην αναγνώριση συνεισφοράς άλλων στην έρευνα Ολοκλήρωση στην παρουσίαση της ερευνητικής διαδικασίας

14 Η μεθοδολογία της έρευνας μελετάει ζητήματα, όπως: για ποιο σκοπό έχει αναληφθεί μια ερευνητική μελέτη; πώς έχει οριστεί το ερευνητικό πρόβλημα της έρευνας, με ποιο τρόπο και πώς έχει διατυπωθεί η ερευνητική υπόθεση; ποια δεδομένα έχουν συλλεχθεί, ποια συγκεκριμένη μέθοδος έρευνας/ συγκεκριμένη τεχνική έχει προκριθεί; ποια μέθοδος ανάλυσης δεδομένων έχει χρησιμοποιηθεί;

15 Σχέδια έρευνας Οι διάφορες έρευνες χαρακτηρίζονται από διαφορετικούς σκοπούς και επιμέρους στόχους, οι οποίοι απαιτούν και διαφορετικές προσεγγίσεις διερεύνησης. Το σχέδιο έρευνας είναι το συγκεκριμένο μεθοδολογικό οπλοστάσιο που ένας ερευνητής έχει στη διάθεσή του για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία των δεδομένων. Η κατανόηση των μεθόδων έρευνας συντελεί: στη σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων μιας έρευνας. στην αξιολόγηση μιας έρευνας, δηλαδή στη δυνατότητα εντοπισμού των δυνατών και αδύνατων σημείων της. στην απόκτηση γνώσεων απαραίτητων για τη διεξαγωγή μιας έρευνας.

16 Διακρίνουμε κυρίως 3 βασικά είδη έρευνας: 1)την περιγραφική έρευνα, 2)τη συσχετιστική έρευνα, και 3)την πειραματική έρευνα.

17 Ερευνητικά στάδια εμπειρικής έρευνας Επιλογή και οριοθέτηση του αντικειμένου της έρευνας. Βιβλιογραφική επισκόπηση: συστηματική επιλογή, μελέτη, καταγραφή και αρχειοθέτηση των κύριων βιβλιογραφικών πηγών, ώστε να αποσαφηνισθούν: - οι κύριες έννοιες, το περιεχόμενο και τα όρια του θέματος. - η μεθοδολογία για τη διερεύνησή του. Επανεξέταση και η διατύπωση του προβλήματος με βάση τις γνώσεις από τη βιβλιογραφική έρευνα. Διαμόρφωση υποθέσεων εργασίας. Οριστική επιλογή της μεθοδολογίας και σχεδιασμός της έρευνας αναφορικά με: -μέσα συγκέντρωσης των απαραίτητων στατιστικών στοιχείων (π.χ. ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, αρχεία κ.λπ.) και διεξαγωγή ελέγχων αξιοπιστίας, - το δείγμα της έρευνας, - τους τρόπους καταχώρησης και επεξεργασίας των στοιχείων, - την προετοιμασία των ατόμων που, εκτός των ερευνητών, θα ασχοληθούν με τη διεξαγωγή της έρευνας, π.χ. με τη συμπλήρωση και τη συγκέντρωση των ερωτηματολογίων, την καταχώρηση των στοιχείων κ.λπ.

18 Ερευνητικά στάδια εμπειρικής έρευνας Υλοποίηση της ερευνητικής διαδικασίας Συλλογή δεδομένων. Ανάλυση δεδομένων: ταξινόμηση και αρχειοθέτηση, προσεκτικός έλεγχος για τυχόν λάθη καταχώρησης. Στατιστική επεξεργασία των στοιχείων. Εξαγωγή των πρώτων αποτελεσμάτων και η ερμηνεία τους. Εξαγωγή συμπερασμάτων και σύγκρισή τους με τα συμπεράσματα άλλων σχετικών ερευνών. Στατιστικός έλεγχος της ερευνητικής υπόθεσης, δηλ. κατά πόσο οι βασικές υποθέσεις της έρευνας έχουν επαληθευτεί ή όχι. Ερμηνεία και γενίκευση των αποτελεσμάτων. Παρουσίαση των συμπερασμάτων.

19 Γιατί κάνουμε βιβλιογραφική επισκόπηση; για να προσδιορίσουμε κενά στην έρευνα του γνωστικού μας αντικειμένου. Στην περίπτωση που εντοπίζουμε κενά στη βιβλιογραφία που καλύπτει το συγκεκριμένο θέμα, τότε μέσω της βιβλιογραφικής ανασκόπησης τεκμηριώνεται και η πρωτοτυπία της έρευνας και η συμβολή της στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο για να εντοπίσουμε παλιές και νέες τάσεις στην έρευνα για να εντοπίσουμε σχετικές με το θέμα μας εργασίες προς αποφυγή επανάληψης ή με σκοπό τη συμπλήρωση/επέκταση

20 Βιβλιογραφική επισκόπηση -Η βιβλιογραφική επισκόπηση συμβάλλει στην τεκμηρίωση της εργασίας και προσδίδει επιστημονικό χαρακτήρα στο περιεχόμενο της εργασίας. Επιπλέον, η ύπαρξη βιβλιογραφικής ανασκόπησης αποδεικνύει ότι ο φοιτητής έχει μελετήσει σε βάθος τη σχετική βιβλιογραφία και έχει αναπτύξει επαρκώς το θεωρητικό του υπόβαθρο. -Ωστόσο, δε θα πρέπει να είμαστε δέσμιοι της Βιβλιογραφίας και συγκεκριμένων βιβλίων. Πρέπει σταδιακά να διαβάζουμε σχετικά βιβλία και άρθρα, ώστε να μην προσανατολιζόμαστε μονομερώς και να μην εξαρτώμεθα από συγκεκριμένα βιβλία. - Η βιβλιογραφική επισκόπηση δεν αποτελεί μια απλή παράθεση της σχετικής βιβλιογραφίας, αλλά συνοδεύεται από σχολιασμό, κριτική ανάλυση των περιεχομένων και παράθεση σε ορισμένες περιπτώσεις των βασικών συμπερασμάτων κάθε μελέτης/έρευνας.

21 Πηγές βιβλιογραφίας Μονογραφίες, συλλογικοί τόμοι, πρακτικά συνεδρίων, άρθρα δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά. Κείμενα που περιλαμβάνουν μόνο περιλήψεις ή ερμηνείες ερευνών (π.χ. βιβλία, Psychological Bulletin, Annual Review of Psychology). Πληροφορίες από το διαδίκτυο μέσα από βάσεις δεδομένων (π.χ. Scopus, Βehavioral and Social Sciences, PsycARTICLES), όπου χρησιμοποιούνται λέξεις-κλειδιά. Οι συναντήσεις με ειδικούς στον χώρο ενδιαφέροντος του ερευνητή προσανατολίζουν πολλές φορές και στη σωστή βιβλιογραφία και στον καθορισμό των ορίων της μελέτης. Η εκτέλεση βιβλιογραφικής επισκόπησης περιλαμβάνει: Α) ηλεκτρονική αναζήτηση Β) αναζήτηση μέσω κατάλληλων ευρετηρίων και περιλήψεων Γ) καταγραφή των άρθρων που εντοπίστηκαν Δ) κριτική ανάλυση του κάθε άρθρου

22 H ανάπτυξη της ερευνητικής υπόθεσης Η ερευνητική υπόθεση προκύπτει μέσα από διάφορα στάδια και με διάφορους τρόπους: Ο ερευνητής καλείται να επιλέξει μεταξύ βασικής ή εφαρμοσμένης έρευνας. Επιπλέον, ο ερευνητής πρέπει να επιλέξει σχέδιο έρευνας. Η ερευνητική υπόθεση μπορεί να στηρίζεται σε παρατηρήσεις καθημερινών προβλημάτων, καθώς και στη διαίσθηση του ερευνητή. Η ερευνητική υπόθεση είναι συχνά απόρροια μιας προσπάθειας ερμηνείας προηγούμενων αντικρουόμενων ευρημάτων και ελέγχου διαφόρων θεωριών.

23 Μεθοδολογική προσέγγιση - Εφόσον πρόκειται για εμπειρική έρευνα, δίνουμε πληροφορίες για το υλικό που χρησιμοποιήσαμε (π.χ. συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, διαφημίσεις), το δείγμα των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα (π.χ. ηλικία, φύλο, κοινωνικο-οικονομικό προφίλ, επίπεδο γλώσσας), τις ερευνητικές τεχνικές που χρησιμοποιήσαμε (π.χ. συνέντευξη, ανάλυση λόγου, ανάλυση εικόνας, παραγοντική ανάλυση, εθνογραφική ανάλυση, δείκτες αξιοπιστίας και εγκυρότητας), καθώς και τη διαδικασία που ακολουθήσαμε κατά τη συλλογή των δεδομένων (π.χ. χρόνος και τόπος της έρευνας, τρόπος επιλογής του δείγματος και του υλικού, οδηγίες που ακολούθησε το δείγμα, σειρά παρουσίασης των ερωτηματολογίων και πειραμάτων). Εάν χρησιμοποιούμε ποσοτικό υλικό, παρουσιάζουμε και το είδος της στατιστικής ανάλυσης που χρησιμοποιούμε.

24 Μεθοδολογική προσέγγιση -Στην εμπειρική έρευνα θα πρέπει να εφαρμόζεται η λεγόμενη «τριγωνοποίηση», δηλαδή η εφαρμογή τριών (ή τουλάχιστον δύο) ερευνητικών εργαλείων. Π.χ. στο θέμα «Η υπέρβαση του άγχους στη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών: το παράδειγμα των υποψήφιων εκπαιδευτικών του ΠΤΔΕ» μπορούμε να συνδυάσουμε Συνέντευξη και Ερωτηματολόγιο (ή και Παρατήρηση).

25 1) H περιγραφική έρευνα Αποσκοπεί στην καταγραφή και περιγραφή ψυχολογικών φαινομένων, δηλαδή των σκέψεων, των συναισθημάτων, των γνώσεων και των συμπεριφορών μιας ομάδας ατόμων σε δεδομένη χρονική στιγμή. ΒΑΣΙΚΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΞΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ: 1. Αμεροληψία. Σε επαναλαμβανόμενες δοκιμές η μέση τιμή των εκτιμήσεων δε θα πρέπει να διαφέρει από την ποσότητα που προτιθέμεθα να εκτιμήσουμε. 2. Εγκυρότητα. Ένα μέτρο λέγεται έγκυρο, όταν το συστηματικό σφάλμα μέτρησης είναι αδύναμο.

26 Μέθοδοι Συλλογής Δεδομένων: Α. Μέθοδοι αυτοαναφοράς: ατομικές / ομαδικές συνεντεύξεις i) δομημένες, ii) ημι-δομημένες, iii) εις βάθος τηλεφωνικές/διαδικτυακές συνεντεύξεις ερωτηματολόγια (διά ζώσης, τηλεφωνικά, διαδικτυακά) ομάδες εστίασης (focus groups) παρατήρηση (συμμετοχική ή μη) μελέτη περιπτώσεων (case studies)

27 ατομικές / ομαδικές συνεντεύξεις Οι συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο αποτελούν την «κλασική» μέθοδο συλλογής δεδομένων στην εμπειρική κοινωνική έρευνα. Τα ερωτηματολόγια της μεθόδου αυτής είναι περισσότερο σύνθετα, αφού μια συνέντευξη μπορεί να διαρκέσει πολύ χρόνο (φτάνοντας ακόμη και τη 1 ώρα). Η μεθοδολογία αυτή ταιριάζει σε έρευνες προσδιορισμού συμπεριφοράς και όχι απλώς σε έρευνες καταγραφής γνώμης.

28 Οι συνεντεύξεις διακρίνονται σε: α) μη δομημένες, όπου ο ερευνητής συζητά ελεύθερα με τον ερωτώμενο για διάφορα θέματα, β) δομημένες, όπου χρησιμοποιούνται ποσοτικά στοιχεία, δηλαδή, ερωτήσεις με συγκεκριμένη μορφή, οι οποίες κωδικοποιούνται με συγκεκριμένο τρόπο), και γ) εις βάθος, όπου η χρήση μη δομημένου ερωτηματολογίου στοχεύει στην διερεύνηση σε βάθος των αντιλήψεων, των κινήτρων και των συναισθημάτων του ερωτώμενου. Συνιστάται για ατομική συνέντευξη και είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για την προσέγγιση ειδικών κοινών, επαγγελματιών, αλλά και «ευαίσθητων» θεμάτων.

29 Πώς καθορίζεται ο βαθμός δόμησης; Πρωταρχικά από το είδος των ερωτήσεων: Ελεύθερες ερωτήσεις : οι ερωτήσεις δεν έχουν διαμορφωθεί από την αρχή, υπάρχει απλώς ένας γενικός προσανατολισμός για την γκάμα των θεμάτων που θα συζητηθούν. [ΜΗ ΔΟΜΗΜΕΝΗ μέθοδος αυτοαναφοράς] Ανοικτές ερωτήσεις (open-ended questions): οι ερωτήσεις από την πλευρά του ερευνητή είναι συντεταγμένες και ο ερωτώμενος διαμορφώνει ελεύθερα τις απαντήσεις. Ειδικές περιπτώσεις: ιστορίες ζωής, ημερολόγια. Η συνέντευξη με ανοικτές ερωτήσεις ευνοείται, όταν: αγνοείται το επίπεδο πληροφόρησης του πληθυσμού πρέπει να αποκτηθούν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες χωρίς ταυτόχρονα να υπάρξει ο κίνδυνος να παραληφθούν σημαντικές πληροφορίες το διαθέσιμο προσωπικό είναι υψηλής κατάρτισης, ο προϋπολογισμός επαρκής και υπάρχει ο διαθέσιμος χρόνος για την ανάλυση του περιεχομένου.

30 Πώς καθορίζεται ο βαθμός δόμησης; Πρωταρχικά από το είδος των ερωτήσεων: Κλειστές ερωτήσεις (closed-ended questions): οι ερωτήσεις είναι διαμορφωμένες και ο ερωτώμενος πρέπει να απαντήσει με βάση συγκεκριμένες κατηγορίες απαντήσεων. [ΔΟΜΗΜΕΝΗ μέθοδος αυτοαναφοράς] Η συνάντηση με κλειστές ερωτήσεις προτιμάται, όταν: επιθυμούμε μια σύντομη εξαγωγή βασικών συμπερασμάτων. θέλουμε να κατηγοριοποιήσουμε ή να εξάγουμε μια τυπολογία των ατόμων ανάλογα με τις απαντήσεις τους. θέλουμε να κάνουμε μια διαλογή μεταξύ των ατόμων.

31 Δομημένη συνέντευξη (structured interview) Τόσο οι ερωτήσεις όσο και η διαδικασία είναι οργανωμένα εκ των προτέρων. Επιλέγεται για λόγους που έχουν να κάνουν με την ομοιόμορφη μεταχείριση των ερωτώμενων. Οι δομημένες συνεντεύξεις προϋποθέτουν προσεκτική και πλήρη διατύπωση των ερωτήσεων πριν από τη συνέντευξη, καθώς και παρουσίαση με συγκεκριμένη σειρά, έτσι ώστε όλοι οι αποκρινόμενοι να εκτίθενται στα ίδια ακριβώς ερεθίσματα. Ελαχιστοποιούν την επίδραση του ερευνητή. Ο ερευνητής δεν εμπλέκεται, είναι εκεί μόνο, για να διευκρινίζει και να παρωθεί. Εξασφαλίζουν την κάλυψη όλων των προαποφασισμένων θεμάτων από όλους τους ερωτώμενους (χρήσιμο και επιθυμητό για μελέτες μεγάλης κλίμακας, όπου χρησιμοποιούνται περισσότεροι συνεντευκτές ). προσφέρεται για ευκολότερη και πιο αξιόπιστη ανάλυση αλλά αναστέλλει τη φυσική ροή της συζήτησης με αποτέλεσμα η προκαθορισμένη δομή να μην επιτρέπει στον ερευνητή την ευελιξία της προσαρμογής στις ιδιαιτερότητες του κάθε ερωτώμενου. Έτσι μπορεί να υπάρξει απώλεια πολύτιμου υλικού, πέρα από την επιφάνεια των πραγμάτων.

32 Μη δομημένη συνέντευξη (unstructured interview) Στοχεύει αποκλειστικά στην αυθόρμητη παραγωγή ερωτήσεων κατά τη φυσική ροή της αλληλεπίδρασης. Μόνο τα γενικά προς διερεύνηση θέματα ή οι περιοχές είναι εκ των προτέρων καθορισμένα. Αντίθετα, το περιεχόμενο των ερωτήσεων, η διατύπωσή τους και η αλληλουχία τους επαφίεται στον συνεντευκτή. Προσφέρει τη μέγιστη ευελιξία, καθώς οι ερωτήσεις προσωποποιούνται και βαθαίνουν την επικοινωνία ανάμεσα στα δύο άτομα, εξασφαλίζοντας αυθορμητισμό των απαντήσεων και προσαρμογή στις ατομικές διαφορές και καταστάσεις. αλλά Οι πληροφορίες μπορεί να αγγίζουν διαφορετικά θέματα, ανάλογα με το άτομο που αποκρίνεται ( περισσότερος χρόνος, μη ομοιόμορφη κάλυψη θεμάτων). Ο συνεντευκτής θα πρέπει να έχει την ικανότητα να διευκολύνει την αλληλεπίδραση, να μπορεί να εμβαθύνει άμεσα σε αυτό που λέγεται, να σχηματίζει, να μορφοποιεί τις ερωτήσεις του γρήγορα και να καθοδηγεί ομαλά τον αποκρινόμενο σε μεγαλύτερο βάθος Η ανάλυση είναι περισσότερο πολύπλοκη και χρονοβόρα (μεγαλύτερη υποκειμενικότητα και δυσκολία κωδικοποίησης του υλικού).

33 Ημιδομημένη συνέντευξη Είναι μια ενδιάμεση μορφή μεταξύ της μη δομημένης και της δομημένης συνέντευξης, όπου τα υπό διερεύνηση θέματα ή θεματικές περιοχές είναι προαποφασισμένα, το περιεχόμενο των ερωτήσεων είναι προκαθορισμένο, αλλά η διατύπωση και η αλληλουχία ερωτήσεων εξειδικεύεται.

34 Βασικά Στάδια Οργάνωσης και Πραγματοποίησης Συνέντευξης Εντοπισμός των ατόμων Προσδιορισμός του τύπου της συνέντευξης Σύνταξη του οδηγού συνέντευξης Επιλογή τεχνικών μέσων για την καταγραφή Εξασφάλιση της συναίνεσης του ατόμου Εντοπισμός του κατάλληλου χώρου και χρόνου για τη διεξαγωγή της

35 Συνεντεύξεις Διαδικασία Οι δεξιότητες του συνεντευκτή είναι καθοριστικές για την ποιότητα των δεδομένων. Απαιτείται μια εισαγωγή όπου εξηγείται ο σκοπός και η φύση της έρευνας, η διαδικασία επιλογής του συμμετέχοντα και η εξασφάλιση της εχεμύθειας. Ο συνεντευκτής θα πρέπει να συστηθεί, να δώσει στοιχεία για τον εαυτό του και να ζητήσει την άδεια μαγνητοφώνησης εξηγώντας πειστικά τους λόγους. Ακολουθεί μία περίοδος με ερωτήσεις ανώδυνες για εξοικείωση και δημιουργία κατάλληλου κλίματος (ζέσταμα). Κατά το κύριο μέρος της συνέντευξης, ο συνεντευκτής θα πρέπει μιλά λίγο και να ακούει πολύ, να είναι ευθύς και σαφής, να μην αφήνει να φανεί ποιες απαντήσεις του είναι αρεστές και ποιες όχι, να δείχνει ότι ενδιαφέρεται με τον κατάλληλο χρωματισμό φωνής και τις εκφράσεις του προσώπου και να είναι εκπαιδευμένος στη χρήση τεχνικών που προτρέπουν σε περαιτέρω εμβάθυνση των αποκρίσεων (probes). Οι δύσκολες ή απειλητικές ερωτήσεις θα πρέπει να μην υποβάλλονται στην αρχή. Στο τελευταίο μέρος της συνέντευξης πρέπει να γίνονται ερωτήσεις που σκοπό έχουν την αποφόρτιση του κλίματος.

36 Συνεντεύξεις Διαδικασία διατήρηση της ευελιξίας εντός του πλάνου της συνέντευξης, ώστε να διατηρείται η ροή των σκέψεων του συμμετέχοντα χωρίς πλατειασμούς χρήση υπο-ερωτήσεων με σκοπό τη διασάφηση ή/και την επέκτασηεμβάθυνση των απαντήσεων επαγγελματική και ευγενική στάση του ερευνητή, που σέβεται και εκτιμά τη συμμετοχή του άλλου είναι προτιμότερο να ρωτήσει κανείς κατ αρχήν πράγματα που αφορούν το παρόν και, χρησιμοποιώντας αυτές τις απαντήσεις σαν βάση, να συνεχίσει ρωτώντας για παρόμοιες δραστηριότητες ή στάσεις στο παρελθόν όταν ο αποκρινόμενος έχει μπει στη διαδικασία αναβίωσης κάποιων εμπειριών, είναι πιο εύκολο να προχωρήσει κανείς σε ερωτήσεις που αφορούν γνώμες, στάσεις και απόψεις, καθώς και συναισθήματα πάνω σε αυτές τις εμπειρίες που ήδη έχουν περιγραφεί οι ερωτήσεις γνώσεων ή δεξιοτήτων θα πρέπει να υποβάλλονται μέσα στο κατάλληλο πλαίσιο της συζήτησης ώστε να μην δημιουργούν άμυνες

37 Είδη ερωτήσεων 1.Ερωτήσεις που αφορούν εμπειρίες και συμπεριφορές. 2.Ερωτήσεις γνώμης ή αξιών. 3.Ερωτήσεις που αφορούν συναισθήματα. 4.Ερωτήσεις που αφορούν γνώσεις/πληροφορίες. 5.Ερωτήσεις που αφορούν αισθητηριακές αντιλήψεις. 6.Δημογραφικές ερωτήσεις.

38 τηλεφωνικές συνεντεύξεις o Η διεξαγωγή τηλεφωνικών ερευνών γνώμης αποτελεί την πιο διαδεδομένη μέθοδο συλλογής δεδομένων. o Προτιμάται, όταν: i) ο προϋπολογισμός της έρευνας είναι χαμηλός, ii) απευθυνόμαστε σε πολυάσχολα άτομα, iii) χρειάζεται κυρίως απλή καταγραφή στοιχείων. o Η τηλεφωνική μέθοδος συλλογής δεδομένων έχει δύο βασικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο: 1) Απαιτεί σημαντικά μικρότερο χρόνο πραγματοποίησης, 2) Δίνει καλύτερη γεωγραφική και δημογραφική κάλυψη (διασπορά του δείγματος) και διεισδύει σε σε ολόκληρες περιοχές/συνοικίες όπου η μέθοδος συνεντεύξεων πρόσωπο με πρόσωπο ενδεχομένως να είναι δύσκολη ή σχεδόν απαγορευτική, και Επίσης, έχει παρατηρηθεί διεθνώς ότι σε έρευνες για «ευαίσθητα θέματα» παρουσιάζεται μικρότερη απροθυμία των ερωτώμενων να απαντήσουν σε σχετικές ερωτήσεις.

39 ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Πριν να ξεκινήσετε την τηλεφωνική σας έρευνα βεβαιωθείτε κάνοντας μια καλή επανάληψη. Βάλτε στόχους ανά ώρα (π.χ. 10 κλήσεις/ώρα). Μπορείτε να καταχωρείτε την κλήση σας αλλά θα πρέπει να πληροφορήσετε το ερωτώμενο πρόσωπο. Σύντομη παρουσίαση των στόχων, ποιος είστε και τι αναμένετε από αυτή την έρευνα. Σιγουρευτείτε ότι τηλεφωνείτε σε μια κατάλληλη χρονικά στιγμή. Εάν όχι, κανονίστε ένα τηλεφωνικό ραντεβού που θα πρέπει να τηρηθεί χωρίς παρεκκλίσεις. Επιχειρήστε να κάνετε μικρής χρονικής διάρκειας συνεντεύξεις (5-10 λεπτά). Κάντε μια έκθεση και αντιδράστε γρήγορα. Κανονίστε να είστε οργανωμένοι. Υιοθετήστε έναν τόνο προσαρμοσμένο (να είστε συζητήσιμοι και να διαφαίνεται συμπάθεια). Να έχετε ύφος ενθουσιώδες και αισιόδοξο. Εάν είστε κουρασμένος κάντε ένα διάλλειμα. Καλό είναι να μιλάτε με κατάλληλη ταχύτητα. Κρατήστε ημερολόγιο των κλήσεών σας και των αποτελεσμάτων τους (π.χ. απασχολημένο, χωρίς απάντηση, ορίστηκε επόμενο ραντεβού κ.λπ.).

40 διαδικτυακά ερωτηματολόγια Οι διαδικτυακές έρευνες βρίσκονται σε σταθερή αύξηση. Όταν πραγματοποιείται μια έρευνα μέσω διαδικτύου είναι σημαντικό να υπάρξουν προκαταρκτικές επαφές. Ο σκοπός αυτής της προκαταρκτικής επαφής είναι να επεξηγηθεί το αντικείμενο και η σοβαρότητα της έρευνας, να ταυτοποιηθεί ο ερευνητής, να δοθεί μια εγγύηση της εμπιστευτικότητας και να δοθούν οδηγίες για πρόσβαση στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του διαδικτύου.

41 Oμάδες εστίασης (focus groups) Οργανωμένες συζητήσεις με μια μικρή ομάδα επιλεγμένων ατόμων (συνήθως 6-10) με σκοπό τη συλλογή στοιχείων για τις απόψεις και τις εμπειρίες τους πάνω σε ένα θέμα. Ένα είδος ομαδικής συνέντευξης αλλά όχι με έμφαση τόσο στις απαντήσεις όσο στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συμμετεχόντων. Χρησιμοποιούνται ελεύθερες και ανοικτές ερωτήσεις με κάποια μικρά περιθώρια παρέκκλισης. Κατάλληλη όταν κανείς θέλει να δει τις διαφορετικές οπτικές για ένα συγκεκριμένο θέμα (προέρχεται από την έρευνα αγοράς). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί: στα αρχικά διερευνητικά στάδια μιας μελέτης. προκειμένου να αναπτυχθεί ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων. προκειμένου να αξιολογηθεί η επίδραση ενός προγράμματος ή να εντοπιστούν θέματα που χρήζουν περαιτέρω έρευνας. Συνήθως συμπληρώνει άλλες μεθόδους συλλογής υλικού για αύξηση της εγκυρότητας (τριγωνοποίηση).

42 παρατήρηση (συμμετοχική ή μη) Το υλικό βασίζεται στις σημειώσεις πεδίου σε μια προσπάθεια του ερευνητή να σχηματίσει μια εικόνα αυτού που συμβαίνει. Αρχικά, οι παρατηρήσεις είναι γενικές για το πλαίσιο (δομή, δραστηριότητες) και σταδιακά εξειδικεύονται. Οι περιγραφικές σημειώσεις πρέπει να καταγράφονται χωρίς καθυστέρηση ώστε να μεταφερθούν άμεσα όλα όσα διαδραματίστηκαν. Παρατηρούνται: δραστηριότητες και συμπεριφορές, τυπικές και άτυπες αλληλεπιδράσεις, πώς γίνεται η λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία. Ο ερευνητής κρατά επίσης σημειώσεις με τις δικές του αντιδράσεις, συναισθήματα, εντυπώσεις και μνήμες που προκλήθηκαν κατά την παρατήρηση, καθώς και τον αναστοχασμό του επί όλων αυτών. Καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που θα βοηθήσουν τον ερευνητή να αξιολογήσει, εκ των υστέρων, την επίδραση που μπορεί να έχουν στην εγκυρότητα των στοιχείων ο ρόλος του στον ερευνητικό χώρο και οι σχέσεις του με τους ερευνώμενους. Καταγράφονται σημειώσεις για ζητήματα μεθοδολογίας, αλλά και θεωρητικές σημειώσεις, που ερμηνεύουν και αποδίδουν νόημα στα περιγραφικά στοιχεία (υποθέσεις και θεωρητικές έννοιες που αναδύονται από το υλικό).

43 Συμμετοχική Παρατήρηση Στη συμμετοχική παρατήρηση συμμετέχει στην έρευνα και ο ίδιος ο ερευνητής. Διαδικασία: επιλογή του πεδίου παρατήρησης εξασφάλιση πρόσβασης στο πεδίο (πρόσωπα-κλειδιά) εξοικείωση με το πεδίο- χαρτογράφηση του χώρου (φυσικό περιβάλλον και ανθρώπινο και κοινωνικό πλαίσιο) προσδιορισμός του ρόλου του ερευνητή Μειονεκτήματα: 1) ο παρατηρητής μπορεί να επηρεαστεί από τις προσωπικές σχέσεις με τους παρατηρούμενους, 2) διακυβεύονται ζητήματα δεοντολογίας (π.χ. εχεμύθεια, το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης των συμμετεχόντων κ.λπ.).

44 μελέτη περιπτώσεων (case studies) πρόκειται για ποιοτικά ερευνητικά σχέδια που βασίζονται στις περιγραφές των εμπειριών και της συμπεριφοράς ενός ατόμου ή μιας μικρής ομάδας ατόμων. Χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα παρατήρησης άτομα είτε με συνηθισμένες είτε ασυνήθιστες συμπεριφορές ή εμπειρίες. Mειονέκτημα: δεν μπορούν να διεξαχθούν σε μεγάλες ομάδες ατόμων. Επομένως, τα αποτελέσματά τους είναι δύσκολο να γενικευτούν.

45 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της περιγραφικής έρευνας Πλεονεκτήματα: α) Προσπαθεί να αποτυπώσει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. β) Βοηθά στη διατύπωση υποθέσεων σχετικά με τη σπουδαιότητα διαφόρων μεταβλητών και τη μεταξύ τους σχέση. γ) Η συλλογή δεδομένων γίνεται κάτω από φυσικές συνθήκες (φυσικό περιβάλλον, λεκτική επικοινωνία, κ.λπ.). δ) Η παρέμβαση του ερευνητή σε αυτή τη μέθοδο είναι όσο το δυνατόν μικρότερη. Μειονεκτήματα: α) Η παρατήρηση μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς δεν μας παρέχει τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τι προηγήθηκε. β) Δεν παρέχει επαρκή στοιχεία για τον προσδιορισμό αιτιωδών σχέσεων, καθώς υπάρχουν πολλές μεταβλητές που μεταβάλλονται συγχρόνως. γ) Ο ερευνητής παρεμβαίνει λιγότερο στη διαδικασία, ωστόσο η επιστημονική αξία και η ακρίβεια των αποτελεσμάτων εξαρτάται από την υποκειμενική κρίση του. Η αξία της περιγραφικής μεθόδου έγκειται στο ότι μπορούμε να συλλέξουμε στοιχεία που θα διαμορφώσουν συγκεκριμένες υποθέσεις (π.χ. σχετικά με τη σπουδαιότητα διαφορετικών μεταβλητών και τις μεταξύ τους σχέσεις) και θα περιγράψουν τις βασικές συνιστώσες του προβλήματος. Ιδιαίτερα χρήσιμη στα αρχικά στάδια της διερεύνησης ενός φαινομένου.

46 Μέθοδοι δειγματοληψίας (sampling methods) ΣΤΟΧΟΣ: αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος ΑΡΧΕΣ: 1. Σωστή οριοθέτηση του πληθυσμού 2. Χρήση μιας τεχνικής δειγματοληψίας που να βασίζεται στον νόμο των πιθανοτήτων 3. Ερώτηση ενός επαρκούς αριθμού προσώπων - αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος

47 ΧΡΗΣΙΜΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Πληθυσμός όλες οι περιπτώσεις στις οποίες αναφέρονται και μπορούν να γενικευθούν τα αποτελέσματα της έρευνας Δείγμα μέρος του πληθυσμού το οποίο χρησιμοποιείται για τη διεξαγωγή της έρευνας Μονάδες κάθε μέλος του πληθυσμού (περιπτώσεις που αποτελούν αντικείμενο της μελέτης) Δειγματοληψία διαδικασία επιλογής δείγματος Αντιπροσωπευτικότητα, όταν τα χαρακτηριστικά του δείγματος είναι αντίστοιχα με αυτά του πληθυσμού Μεροληπτικότητα, όταν τα χαρακτηριστικά του δείγματος δεν προσεγγίζουν αυτά του πληθυσμού. Αποτελεί πηγή συστηματικού σφάλματος μέτρησης

48 Τεχνικές λήψης αντιπροσωπευτικών δειγμάτων 1. Τυχαία δειγματοληψία: Αναφέρεται στην επιλογή μελών του πληθυσμού με τέτοιο τρόπο, ώστε όλα τα μέλη του πληθυσμού να έχουν την ίδια πιθανότητα να επιλεχθούν. Για την επιλογή ενός τυχαίου δείγματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν πίνακες ή ηλεκτρονικά προγράμματα τυχαίων αριθμών. Πρώτα, τοποθετούνται κατά αλφαβητική σειρά όλα τα μέλη του πληθυσμού με έναν κωδικό κατάταξης δίπλα από το όνομά τους (π.χ. το πρώτο μέλος έχει τον αριθμό 00, το δεύτερο τον αριθμό 01 κ.ό.κ.). Αρχίζουμε από ένα τυχαίο σημείο του πίνακα και στη συνέχεια επιλέγουμε (οριζόντια, κάθετα ή διαγώνια) αριθμούς μέχρι να συμπληρωθεί το επιθυμητό μέγεθος του δείγματος. 2. Συστηματική δειγματοληψία: Χρησιμοποιείται στην περίπτωση που τα μέλη του πληθυσμού είναι ήδη καταχωρημένα σε καταλόγους με τυχαίο τρόπο. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να επιλέξουμε ένα δείγμα 100 φοιτητών από έναν κατάλογο φοιτητών, επιλέγουμε τυχαία έναν αριθμό από το 1 ως το 60 (ο οποίος αντιστοιχεί στο φοιτητή με τον αντίστοιχο αριθμό), αφού 100/6.000 = 1/60. Ας υποθέσουμε ότι ο πρώτος φοιτητής του δείγματός μας έχει το νούμερο 22. Στη συνέχεια, προσθέτουμε το 60 στο 22 και επιλέγουμε τον φοιτητή με το νούμερο 82. Συνεχίζουμε τη δειγματοληψίας μας προσθέτοντας κάθε φορά στο τελευταίο νούμερο τον αριθμό 60 ( = 142 κ.ό.κ.), δηλ. επιλέγοντας συνέχεια έναν φοιτητή από τους επόμενους 60 φοιτητές.

49 3. Δειγματοληψία κατά στρώματα: Αναφέρεται στην τυχαία επιλογή συμμετεχόντων από ομάδες του πληθυσμού. Ο πληθυσμός διαιρείται σε ομάδες με βάση κάποιες μεταβλητές (π.χ. ηλικία, φύλο, επάγγελμα κ.α.). Οι ομάδες αυτές ονομάζονται στρώματα. Από κάθε στρώμα επιλέγεται ένα δείγμα με έναν από τους δύο προηγούμενους τρόπους. Το μέγεθος του δείγματος που επιλέγεται από κάθε στρώμα είναι ανάλογο προς το μέγεθος του στρώματος στον πληθυσμό στον οποίο ανήκει. 4. Δειγματοληψία κατά ομάδες: Εδώ επιλέγονται τυχαία ορισμένες ομάδες που υπάρχουν στον γενικό πληθυσμό και στη συνέχεια παρατηρούνται όλα τα μέλη της κάθε ομάδας. Π.χ. για την εξέταση των συνθηκών εργασίας σε ένα μεγάλο ίδρυμα, επιλέγονται τυχαία κάποια τμήματα του ιδρύματος κα εξετάζονται όλοι οι υπάλληλοι του κάθε τμήματος. Συχνά, η δειγματοληψία κατά ομάδες διεξάγεται κατά στάδια. Π.χ. μπορούμε να διαιρέσουμε την Ελλάδα σε περιοχές (π.χ. βόρεια, νότια, ανατολική, δυτική) και στη συνέχεια να επιλέξουμε τυχαία νομούς από κάθε περιοχή, πόλεις από κάθε νομό και σχολεία από κάθε πόλη. Στη συνέχεια, μπορούμε να επιλέξουμε ένα τυχαίο δείγμα από τους καταλόγους των εγγεγραμμένων μαθητών των επιλεγμένων σχολείων.

50 Για είναι αντιπροσωπευτικό ένα δείγμα θα πρέπει: α) να υπάρχουν κατάλογοι που περιλαμβάνουν τον αριθμό όλων των μελών του πληθυσμού και β) όλα τα επιλεγμένα μέλη να συμμετάσχουν στην έρευνα. Αν μια από τις παραπάνω συνθήκες δεν ικανοποιείται, τότε υπάρχει ο κίνδυνος μεροληπτικής επιλογής. Σε ορισμένες περιπτώσεις που δεν υπάρχουν καν κατάλογοι με τα μέλη του πληθυσμού, χρησιμοποιούνται δείγματα απροσδιόριστης πιθανότητας. Π.χ. γυναίκες που συναντά κανείς σε ένα κέντρο υποστήριξης κακοποιημένων γυναικών. Είδος δειγματοληψίας απροσδιόριστης πιθανότητας είναι και η δειγματοληψία της χιονοστιβάδας, όπου το ένα μέλος του πληθυσμού σε οδηγεί σε ένα άλλο.

51 ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ (ΓΕΝΙΚΑ) Τα ερωτηματολόγια αποτελούνται από ένα σύνολο ερωτήσεων με συγκεκριμένη δομή, που συμπληρώνονται από τα ίδια τα άτομα. Μπορούν να εκμαιεύσουν πιο ειλικρινείς απαντήσεις και είναι λιγότερο πιθανό να επηρεαστούν από τα χαρακτηριστικά του ερευνητή. Αλλά ένα βασικό πρόβλημα με τα ερωτηματολόγια είναι το πιθανό χαμηλό ποσοστό συμπλήρωσης και/ή επιστροφής τους από τους συμμετέχοντες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα (π.χ. ποιοι τα επιστρέφουν και ποιοι όχι). Το γραπτό ερωτηματολόγιο προτιμάται: όταν πρόκειται για τομέα σαφώς οριοθετημένο, που δεν περιλαμβάνει γεγονότα ή απαντήσεις που εμπλέκουν συμπεριφορές ή απόψεις διφορούμενες ή πολύπλοκες. όταν το θέμα είναι επαρκώς οριοθετημένο από καλά συντεταγμένες ερωτήσεις. όταν ο πληθυσμός στον οποίο απευθύνεται έχει λόγους να ενδιαφέρεται για το συγκεκριμένο θέμα. όταν πρόκειται να προσεγγιστεί μεγάλος πληθυσμός και αυτό σε ελάχιστο χρόνο.

52 Το ερωτηματολόγιο (στάδια κατασκευής) Απόφαση για τα αντικείμενα της μελέτης, δηλ. την πληροφόρηση που ζητάμε. Απόφαση για τον τύπο του ερωτηματολογίου που επιτρέπει να φτάσεις με τον καλύτερο τρόπο στη συγκεκριμένη πληροφόρηση. Κατασκευή ενός πρώτου σχεδίου του ερωτηματολογίου. Έλεγχος του σχεδίου και επανέλεγχος των ερωτήσεων. Pre-test (πιλοτική έρευνα). Τελική διατύπωση ερωτηματολογίου.

53 ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ (ΓΕΝΙΚΑ) Το ερωτηματολόγιο πρέπει να περιέχει ερωτήσεις επί όλων των θεμάτων που είναι ουσιώδη για τη διεξαγόμενη έρευνα. Το ερωτηματολόγιο πρέπει να δίνει πειστικά την εικόνα ενός σύντομου κειμένου που προσφέρεται για εύκολη συμπλήρωση όλων των απαντήσεων στις ερωτήσεις που περιέχει. Ο παραλήπτης που θα απαντήσει στις επιμέρους ερωτήσεις δεν πρέπει να επηρεασθεί, ώστε να δώσει μεροληπτικές απαντήσεις. Κάθε ερώτηση πρέπει να σχεδιασθεί έτσι, ώστε να οδηγεί σε σαφή και ακριβή απάντηση. Η φραστική διατύπωση, η διάρθρωση και η διάταξη του ερωτηματολογίου πρέπει να εξυπηρετούν και τις παρεπόμενες εργασίες (κωδικογράφηση, πινακοποίηση κ.λπ.). Ο παραλήπτης του ερωτηματολογίου που θα απαντήσει και στα ερωτήματα πρέπει να πιστέψει ότι μετέχει σε ένα έργο σοβαρό και ενδιαφέρον.

54 Το ερωτηματολόγιο (δομή) 1. εισαγωγικό κείμενο που δίνει την ταυτότητα της έρευνας, επιχειρεί να εμπλέξει τους ερωτώμενους προσωπικά και να εγγυηθεί την ανωνυμία 2. ερωτήσεις 3. κλείσιμο με ευχαριστίες

55 Το ερωτηματολόγιο (σχεδιασμός) Ένα καλοσχεδιασμένο ερωτηματολόγιο: χρησιμοποιεί απλή γλώσσα. διακρίνεται από σαφήνεια. περιλαμβάνει ερωτήσεις σύντομες που δεν έχουν σύνθετη δομή. δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις διφορούμενες ή διπλές. δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις διπλής άρνησης. στην αρχή τοποθετεί ερωτήσεις που απαντιούνται εύκολα αλλά τραβούν το ενδιαφέρον, στο μέσον τις περισσότερο απαιτητικές ερωτήσεις. αποφεύγει τις ερωτήσεις που βασίζονται στη μνήμη. δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις που καθοδηγούν τις απαντήσεις (leading questions). δεν προϋποθέτει γνώσεις που μπορεί να μην έχουν όλοι οι αποκρινόμενοι. δεν περιλαμβάνει όρους που μπορεί να έχουν διαφορετική σημασία για διαφορετικές υποομάδες του δείγματος. διατυπώνεται με ακρίβεια το πλαίσιο αναφοράς (π.χ. χρονική περίοδος). χρησιμοποιεί προσωπική διατύπωση, που χαρακτηρίζεται από ευαισθησία, όταν οι ερωτήσεις αφορούν συναισθήματα. χειρίζεται με διακριτικότητα τις ερωτήσεις για ευαίσθητα θέματα. επιτρέπει την ουδέτερη θέση ( δεν γνωρίζω ) αν υπάρχει περίπτωση ο αποκρινόμενος να μην έχει άποψη για το θέμα.

56 Το ερωτηματολόγιο (εμφάνιση) ΠΡΩΤΗ ΕΝΤΥΠΩΣΗ: ΣΥΝΤΟΜΟ ΚΑΙ ΕΥΚΟΛΟ Ένα ογκώδες ερωτηματολόγιο, πυκνοτυπωμένο με μικρού μεγέθους τυπογραφικά στοιχεία δίνει αμέσως στον αποδεκτή του την εικόνα πολλής και δύσκολης εργασίας που απαιτεί η συμπλήρωσή του. Μια τέτοια εικόνα είναι σίγουρα αρνητική. ΜΕΓΕΘΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Όσο πιο μικρό και σύντομο είναι το ερωτηματολόγιο τόσο πιο εύκολο φαίνεται. ΠΟΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ; Ο κανόνας είναι να μη ξεπερνιέται ο αριθμός των 4-5 σελίδων μεγέθους Α4. ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΚΑΙ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ Καλό είναι να αποφεύγονται τα χρώματα, διότι δίνουν την εντύπωση ότι πρόκειται για διαφημιστικό υλικό. Αν χρειασθεί να διαφοροποιηθούν χρωματικά τα ερωτηματολόγια που προορίζονται για διαφορετικές περιοχές ή εποχές κλπ., είναι σκόπιμο να χρησιμοποιούνται ανοιχτά χρώματα (ανοιχτό κίτρινο, ανοιχτό γαλάζιο κ.λπ.). Το είδος των τυπογραφικών χαρακτήρων που χρησιμοποιούνται είναι ζήτημα προσωπικού γούστου. Κατά κανόνα χρησιμοποιούνται χαρακτήρες διάφορου μεγέθους και μορφής για το ίδιο ερωτηματολόγιο: μεγαλύτερα για τις κύριες ερωτήσεις ή για τις επικεφαλίδες που χωρίζουν το ερωτηματολόγιο σε τμήματα, πλάγια ή πιο έντονα για τις λέξεις που πρέπει να τονισθούν, μικρότερα για τους τίτλους των στηλών ή τις υποσημειώσεις κ.λπ. Πάντως, η πολύ μεγάλη ποικιλία τυπογραφικών χαρακτήρων στο ίδιο ερωτηματολόγιο δημιουργεί υπερφορτωμένη εικόνα που κάνει το ερωτηματολόγιο να φαίνεται δύσκολο.

57 Το ερωτηματολόγιο (εμφάνιση) ΔΙΑΤΑΞΗ Η οργάνωση των στοιχείων (χαρακτήρων, γραμμών. σχημάτων, εικόνων) που εντάσσονται σε κάθε σελίδα πρέπει να δίνει την εικόνα της απλότητας, της κομψότητας και της σαφήνειας. Η σελίδα δεν πρέπει ποτέ να φαίνεται πυκνογραμμένη ή υπερφορτωμένη, πρέπει να έχει κανονικά περιθώρια, να ξεχωρίζονται τα τυπωμένα τμήματα της (επιμέρους ερωτήσεις και ομάδες ερωτήσεων) με λευκά κενά και να μη περιέχει υπερβολικά μεγάλο αριθμό από καρεδάκια ή πινακοποιημένους χώρους. Η διάταξη πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να μη μένει στον παραλήπτη η παραμικρή αμφιβολία για το ορθό κουτάκι ή άλλο σημείο που θέλει να σημειώσει (τσεκάρισμα) ή την περιοχή όπου πρέπει να γράψει την απάντηση του. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται διάστικτες ή άλλες γραμμές που οδηγούν στα αντίστοιχα σημεία ή περιοχές. ΚΛΕΙΣΙΜΟ Γενικά, το ερωτηματολόγιο πρέπει να είναι διατυπωμένο με τρόπο ευγενικό. Στο τέλος των ερωτήσεων είναι χρήσιμο να υπάρξει μία φράση στην οποία να εκφράζονται ευχαριστίες, ακόμα και να παρακαλείται ο ερωτώμενος να προσθέσει ο ίδιος ό,τι νομίζει: Π.χ. «Στο σημείο αυτό τελείωσαν οι ερωτήσεις μας. Σας ευχαριστούμε θερμά και σας βεβαιώνουμε ότι η συνεργασία σας ήταν πολύτιμη για την επιτυχία της έρευνάς μας.»

58 Το ερωτηματολόγιο (δοκιμαστικές έρευνες) o Οι δοκιμαστικές έρευνες γίνονται με επιστημονική δειγματοληψία, δηλαδή με τυχαία παραδείγματα από τον υπό διερεύνηση πληθυσμό. o Το δείγμα της δοκιμαστικής έρευνας είναι κατά κανόνα μικρό, αλλά πάντως και αρκετά μεγάλο ώστε να αποτελεί ικανοποιητικά στατιστική βάση για την εκτίμηση των υπό μελέτη παραμέτρων και σχέσεων. o Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται για καθένα από τα υπό μελέτη θέματα ξεχωριστά. ΣΚΟΠΟΙ: 1) Έλεγχος της ακρίβειας και πληρότητας του πίνακα αποδεκτών, των ερωτηματολογίων ή του δειγματοληπτικού πλαίσιου. 2) Προσδιορισμός του ποσοστού των ερωτηματολογίων τα οποία θα απαντηθούν (response rate). 3) Έλεγχος της αποτελεσματικότητας των επιμέρους σταδίων ή μέσων συλλογής των πληροφοριών (συνοδευτικές επιστολές, κίνητρα συνεργασίας, ταχυδρομικά δελτάρια κ.λπ.). 4) Έλεγχος για τη διαπίστωση δημιουργίας μεροληψιών από τη φραστική διατύπωση των ταχυδρομικών δελταρίων, των συνοδευτικών επιστολών και των ερωτηματολογίων. 5) Διαπίστωση του βαθμού κατανόησης των ερωτήσεων και της ακρίβειας με την οποία δίνονται η καταχωρίζονται οι απαντήσεις. 6) Προσδιορισμός της χρησιμότητας των απαντήσεων που δίνονται στα ερωτήματα του ερωτηματολογίου. 7) Εκτίμηση του κόστους της έρευνας. 8) Εκτίμηση παραμέτρων του πληθυσμού που είναι απαραίτητες για την οργάνωση της έρευνας διακύμανση, μεγέθη στρωμάτων κ.λπ.).

59 Η συσχετιστική έρευνα Η μέθοδος αυτή συνίσταται στη συλλογή δεδομένων για την καταγραφή της συνδιακύμανσης μεταξύ μεταβλητών, προκειμένου να οδηγηθεί ο ερευνητής σε συμπεράσματα για τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Εξετάζεται η σχέση μεταξύ των διαφορετικών τιμών μιας μεταβλητής με τη συστηματική διακύμανση των τιμών μιας άλλης μεταβλητής. Η μέτρηση μπορεί να περιλαμβάνει δύο ή και περισσότερες μεταβλητές. Η συσχετιστική έρευνα χρησιμοποιείται συχνά: α) για την πρόβλεψη μελλοντικών γεγονότων, β) όταν ο χειρισμός των μεταβλητών προσκρούει σε πρακτικά ή δεοντολογικά ζητήματα. o Πλεονέκτημα: Μπορεί να εντοπίσει ενδιαφέρουσες σχέσεις μεταξύ μεταβλητών. o Μειονέκτημα: Δεν μπορεί να αποκαλύψει αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών.

60 Η Πειραματική έρευνα Η πειραματική έρευνα στηρίζεται στο πείραμα: φυσικό ή τεχνικό, μέσω του οποίου ο ερευνητής ελέγχει το παραδεκτό ή μη μιας υπόθεσης. Προσδιορίζει άμεσα τις συνθήκες που επηρεάζουν και προκαλούν ένα φαινόμενο. Ο ερευνητής ελέγχει τις μεταβλητές που τον ενδιαφέρουν, παρεμβαίνει άμεσα στο χειρισμό τους με σκοπό τη διερεύνηση αιτιωδών σχέσεων. Η πειραματική έρευνα ελέγχει αν μεταξύ δύο μεταβλητών υπάρχει συστηματική σχέση, π.χ. ελέγχεται αν: η μια μεταβλητή εμφανίζεται πάντα με κάποια άλλη, οι μεταβολές μιας μεταβλητής συνοδεύονται από μεταβολές μιας άλλης. Θεωρείται ότι αποτελεί το πρότυπο της επιστημονικής έρευνας.

61 ΧΡΗΣΙΜΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Τυχαίο δείγμα: ένα σύνολο ατόμων από τον γενικό πληθυσμό. Το δείγμα είναι τυχαίο, όταν το κάθε μέλος του πληθυσμού έχει την ίδια πιθανότητα να επιλεγεί. Πλαίσιο (frame): το σύνολο των στοιχείων του πληθυσμού που είναι δυνατόν να περιληφθούν στο δείγμα. Πληθυσμός: οποιαδήποτε συλλογή οντοτήτων, έμψυχων ή άψυχων, τις οποίες εξετάζουμε ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά, το σύνολο περιστατικών που μας ενδιαφέρει (π.χ. επιδόσεις μαθητών, εισοδήματα ανθρώπων). Μεταβλητή: οποιαδήποτε ιδιότητα μπορεί να πάρει διαφορετικές τιμές για διαφορετικούς ανθρώπους ή αντικείμενα, για διαφορετικές χρονικές περιόδους ή για διαφορετικά μέρη. Αποτελεί μια καλά ορισμένη μετρήσιμη έκφραση ενός χαρακτηριστικού που μας ενδιαφέρει. Οι τιμές που παίρνει κάθε μεταβλητή αποτελούν τα δεδομένα.

62 Ορισμένα βασικά είδη πειραμάτων Πειράματα με δύο διαφορετικές ομάδες: Μία πειραματική ομάδα (που υποβάλλεται στην κατάσταση που αντιπροσωπεύει την ανεξάρτητη μεταβλητή) και μία ομάδα ελέγχου (που δεν υποβάλλεται στην εν λόγω κατάσταση). Οι τιμές της ανεξάρτητης μεταβλητής για την πειραματική ομάδα συγκρίνονται με αυτές της ομάδας ελέγχου, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Προκειμένου όμως να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι οι διαφορές των πειραματικών ομάδων με την ομάδα ελέγχου πραγματικά εκφράζουν την επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής στην εξαρτημένη και δεν οφείλονται σε άλλους παράγοντες- θα πρέπει να πληρούνται δύο προϋποθέσεις, δύο αρχές στις οποίες στηρίζονται όλοι οι μεταξύ ομάδων πειραματικοί σχεδιασμοί: η συμμετοχή των μελών στις ομάδες γίνεται με τυχαίο τρόπο. οι ομάδες είναι αρχικά ισοδύναμες ως προς τα χαρακτηριστικά τους και δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις μεταβλητές του ενδιαφέροντος πριν από τον πειραματικό χειρισμό. Πειράματα με μία ομάδα: α) Τα ίδια άτομα τοποθετούνται στην πειραματική ομάδα και στην ομάδα ελέγχου. β) Η ίδια ομάδα μετριέται κάτω από διαφορετικές πειραματικές συνθήκες (π.χ. πειράματα πριν και μετά ). Πειράματα με πάνω από μία ανεξάρτητες μεταβλητές.

63 Στις επιστήμες της αγωγής, μεταβλητή είναι κάθε φυσικό μέγεθος, φαινόμενο, χαρακτηριστικό, παράγοντας ή άλλο στοιχείο, που μεταβάλλεται και η μεταβολή είναι δυνατόν να μετρηθεί, δηλαδή να εκφραστεί με αριθμό, σύμβολο ή χαρακτηριστικό. Μεταβλητές είναι π.χ. το βάρος, το ύψος, το φύλο, η ηλικία, η γεωγραφική καταγωγή, η σχολική επίδοση, η μέθοδος διδασκαλίας, η κόπωση, τα γνωρίσματα της προσωπικότητας κ.λπ.

64 Τύποι Μεταβλητών Οι μεταβλητές διακρίνονται: 1) Ανάλογα με την φύση, σε : α) ποσοτικές και β) ποιοτικές. 2) Ανάλογα με τον ρόλο που διαδραματίζουν στις διάφορες ερευνητικές καταστάσεις πειραμάτων ή παρατηρήσεων σε: α) ανεξάρτητες και β) εξαρτημένες. α) Οι μεταβλητές διακρίνονται σε ποσοτικές (numeric, qualitative quantitative variables) και ποιοτικές (qualitative variables) ανάλογα με το εάν οι τιμές τους εκφράζονται αριθμητικά (π.χ. βάρος) ή ονομαστικά (χρώμα μαλλιών, φύλο κ.λπ.). (β) Οι ποσοτικές μεταβλητές, με τη σειρά τους, διακρίνονται σε συνεχείς (continues variables) και σε ασυνεχείς ή διακριτές (discrete, non-continues variables) ανάλογα με τα εάν οι τιμές είναι συνεχείς ή διακριτές αντίστοιχα. Π.χ. η μέτρηση σε δευτερόλεπτα [συνεχής] και σύνολο βιβλίων μιας βιβλιοθήκης, σύνολο εκθεμάτων ενός μουσείου [ασυνεχής] (γ) Οι ποιοτικές μεταβλητές διακρίνονται σε ονομαστικές ή κατηγορικές (categorical variables) και σε διατάξιμες (ordinal variables) με βάση το αν έχει νόημα η διάταξη των μετρήσεων. Π.χ. φυλή, θρησκεία, φύλο [ονομαστικές] και κατάσταση υγείας, χαρακτηρισμός πτυχίου (άριστα, λίαν καλώς, καλώς) [διατάξιμες]

65 Τύποι Μεταβλητών Τι είναι ανεξάρτητες και τι εξαρτημένες μεταβλητές : Οι μεταβλητές οι τιμές των οποίων δεν εξαρτώνται από τις αντίστοιχες τιμές άλλων μεταβλητών αλλά μάλλον τις επηρεάζουν καλούνται ανεξάρτητες μεταβλητές. Ανεξάρτητη είναι η μεταβλητή που μεταβάλλεται ή διαμορφώνεται από τον ερευνητή, έτσι, ώστε να μελετηθεί η τυχόν επίδρασή της πάνω σε μια άλλη μεταβλητή και να μετρηθεί το αποτέλεσμα αυτής της επίδρασης. Ανεξάρτητες μεταβλητές μπορεί να είναι π.χ. η συνεχής αξιολόγηση των μαθητών προκειμένου να ερευνηθεί αν οδηγεί σε υψηλότερη επίδοση αυτών στα μαθήματα, σε σχέση με άλλες μεθόδους αξιολόγησης. Οι μεταβλητές των οποίων οι τιμές εξαρτώνται από τις τιμές άλλων μεταβλητών λέγονται εξαρτημένες. Εξαρτημένη είναι η μεταβλητή, η οποία επηρεάζεται από τις μεταβολές της ανεξάρτητης μεταβλητής, είναι δηλαδή το αποτέλεσμα, η απάντηση στο αίτιο/ερέθισμα. Π.χ. η μέτρηση των αποτελεσμάτων εφαρμογής μιας μεθόδου διδασκαλίας σε μια πειραματική ομάδα, για την σύγκριση με τα αποτελέσματα εφαρμογής άλλης μεθόδου ή η μέτρηση της σχολικής επίδοσης των μαθητών μιας τάξης, όπου εφαρμόστηκε η συνεχής αξιολόγηση των μαθητών, για σύγκριση με την σχολική επίδοση σε ομάδα ελέγχου χωρίς συνεχή αξιολόγηση.

66 Τη σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών «αν συμβαίνει το Α, τότε ακολουθεί το Β», όπου Α= ανεξάρτητη και Β= εξαρτημένη μεταβλητή. Δε συμβαίνει πάντοτε η ανεξάρτητη μεταβλητή να μπορεί να αποδειχτεί ότι είναι το αίτιο της εξαρτημένης. Γι αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται λόγος για σχέση μεταξύ τους, όχι αναγκαστικά για αιτιώδη σχέση (αιτία και αιτιατό). Στις πειραματικές καταστάσεις επιδιώκεται η μεταβολή, ο έλεγχος, ο χειρισμός της ανεξάρτητης μεταβλητής από μέρους του πειραματιστή, για να παρατηρηθούν οι επιπτώσεις αυτής της μεταβολής στην εξαρτημένη μεταβλητή.

67 Παράδειγμα Το τυπικό πείραμα αρχίζει με μια υπόθεση για ύπαρξη σχέσης ανάμεσα σε μια ανεξάρτητη και μια εξαρτημένη μεταβλητή. Υπόθεση «Το κράτημα νεογέννητου την ώρα της γέννησης [ανεξάρτητη μεταβλητή] θα επηρεάσει τις συμπεριφορές δεσμού πατέρα-βρέφους σε άτομα που γίνονται για πρώτη φορά πατέρες τις τρεις πρώτες ημέρες μετά τη γέννηση του παιδιού [εξαρτημένη μεταβλητή]». Για τη διεξαγωγή αυτής της πειραματικής έρευνας, η ερευνήτρια χρησιμοποίησε ένα τυχαία επιλεγμένο δείγμα ανδρών που γίνονται για πρώτη φορά πατέρες με βάση ορισμένα κριτήρια, όπως: παντρεμένοι, ηλικίας ετών, χωρίς παραμορφώσεις, τοκετός του παιδιού τους χωρίς επιπλοκές κ.λπ. Την ώρα του τοκετού, οι πατέρες που επιλέχτηκαν, με βάση τα κριτήρια δείγματος, τοποθετούνται τυχαία στην πειραματική ή στην ομάδα ελέγχου από την ερευνήτρια. Στους πατέρες της πειραματικής ομάδας δινόταν το νεογέννητο βρέφος, για να το κρατήσουν 10 λεπτά στη διάρκεια της 1 ης ώρας μετά τον τοκετό. Οι πατέρες της ομάδας ελέγχου δεν κρατούσαν τα παιδιά τους παρά μόνο μετά πάροδο 8 10 ωρών από τον τοκετό. Η άκυρη υπόθεση που δοκιμάστηκε στη μελέτη ήταν ότι δε θα υπάρχει σημαντική διαφορά στις συχνότητες συμπεριφορών δεσμού πατέρα-βρέφους ανάμεσα στους πατέρες που είχαν πρώιμη επαφή με το παιδί και σε εκείνους που δεν είχαν.

68 Τυχαίο και συστηματικό σφάλμα Η μετρήσιμη μεταβλητή περιλαμβάνει κάποιες τυχαίες διακυμάνσεις στη μέτρηση, οι οποίες είναι γνωστές ως τυχαίο σφάλμα μέτρησης. Το τυχαίο σφάλμα, δηλαδή, έχει ως αποτέλεσμα την αυξομείωση της βαθμολογίας ενός ατόμου με τυχαίο τρόπο. Τυχαία σφάλματα μπορούν να προκύψουν από: τη μέτρηση ατόμων σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. λάθη κατά τη διατύπωση ερωτήσεων ή την καταγραφή απαντήσεων. λάθη που προκύπτουν από παρανοήσεις των συμμετεχόντων. παράγοντες που ασκούν προσωρινή επίδραση (π.χ. μεταβολές στη θερμοκρασία, στο θόρυβο, στην προσοχή). Όταν η μέτρηση επηρεάζεται από άλλες εννοιολογικές μεταβλητές που δεν αποτελούν μέρος της υπό μελέτη εννοιολογικής μεταβλητής, τότε προκαλείται συστηματικό σφάλμα μέτρησης. Οι επιδράσεις αυτών των εννοιολογικών μεταβλητών αυξομειώνουν τη βαθμολογία στη μετρήσιμη μεταβλητή με σταθερό, συστηματικό τρόπο. Π.χ. εξάσκηση, κόπωση, πλήξη, μπορούν να προκαλέσουν σταθερή και προοδευτική βελτίωση ή επιδείνωση των σκορ). Τέτοιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν τα παλιά τεστ νοημοσύνης που δε λαμβάνουν υπόψη τους τις φυλετικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.

69 Αξιοπιστία μετρήσεων Η αξιοπιστία των μετρήσεων προφανώς επηρεάζει την αξία των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Δύο είναι οι βασικές προσεγγίσεις στην εκτίμηση της αξιοπιστίας της μέτρησης: 1. Σταθερότητα μετρήσεων στο χρόνο (temporal stability): Συνέπεια των μετρήσεων των ίδιων μεταβλητών με το ίδιο όργανο μέτρησης, στο ίδιο δείγμα στο χρόνο. Προκειμένου να βεβαιωθούμε ότι το ύψος του τυχαίου σφάλματος είναι χαμηλό κάνουμε διαδοχικές μετρήσεις. Θεωρητικά, το τυχαίο σφάλμα δεν είναι σταθερό στο χρόνο, αλλά αναμένουμε ότι θα υπάρχει κάποια διακύμανση μεταξύ διαδοχικών μετρήσεων Η εκτίμηση αυτής της διάστασης της αξιοπιστίας γίνεται με διαδοχικές μετρήσεις με τα ίδια όργανα μέτρησης στο ίδιο δείγμα ανθρώπων. Το διάστημα μεταξύ των μετρήσεων θα πρέπει να είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να μην θυμάται το άτομο τις απαντήσεις του, αλλά όχι υπερβολικά μεγάλο, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να αλλάξει τη τιμή της μεταβλητής που μας ενδιαφέρει να μετρήσουμε (πχ λόγω ωρίμανσης ή μάθησης). 2. Εσωτερική συνέπεια των εναλλακτικών εργαλείων μέτρησης (internal consistency) Το ύψος του τυχαίου σφάλματος κυμαίνεται από μέτρηση σε μέτρηση, αλλά και από ερώτημα σε ερώτημα (κάποια ερωτήματα είναι καλύτερα από άλλα έχουν υψηλότερη συσχέτιση με την έννοια που μετράμε).

70 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της πειραματικής έρευνας Πλεονεκτήματα: α) Επιτρέπει την ανίχνευση σχέσεων. β) Χαρακτηρίζεται από αυστηρό έλεγχο των συνθηκών διεξαγωγής της έρευνας και της επίδρασης εξωγενών παραγόντων και, κατά συνέπεια, από υψηλή αξιοπιστία. Μειονεκτήματα: α) Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον χειρισμό μεταβλητών σχετικών με ορισμένα κοινωνικά θέματα (π.χ. φτώχεια, ανεργία). β) Τεχνητό περιβάλλον.

71 Παρουσίαση αποτελεσμάτων - Οι πίνακες και τα γραφήματα θα πρέπει να συνοδεύονται από σχολιασμό, ώστε να κατατοπίζουν τον αναγνώστη για τα αποτελέσματα της έρευνας. - Οι πίνακες εντάσσονται στο κείμενο της εργασίας και πρέπει να έχουν τη δική τους ανεξάρτητη αρίθμηση, συνεχή και ενιαία είτε για ολόκληρη την εργασία είτε για κάθε κεφάλαιο ξεχωριστά. Κάθε πίνακας έχει τίτλο που τοποθετείται στην κορυφή του πίνακα (π.χ. Πίνακας 1: Κατανομή των υπαλλήλων της επιχείρησης). Για κάθε πίνακα θα πρέπει να υπάρχει αναφορά του στο κείμενο της εργασίας (π.χ. Βλέπε Πίνακα 1), καθώς και περιγραφή του που θα βοηθάει τον αναγνώστη να τον κατανοήσει. - Τα γραφήματα έχουν τη δική τους ανεξάρτητη αρίθμηση, συνεχή και ενιαία είτε για ολόκληρη την εργασία είτε για κάθε κεφάλαιο ξεχωριστά. Οι τίτλοι στα γραφήματα μπαίνουν μετά από αυτά στο κάτω μέρος (π.χ. Γράφημα 1: Κατανομή των υπαλλήλων της επιχείρησης). Τα γραφήματα πρέπει να χαρακτηρίζονται από απλότητα, καθώς και να έχουν σαφώς ορισμένες τις μονάδες μέτρησης για τους άξονες που χρησιμοποιούνται (Χ,Υ).

72 Ενδεικτική Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία [μεταφρασμένη] Bell, J. (1999). Μεθοδολογικός σχεδιασμός παιδαγωγικής έρευνας, Αθήνα: εκδ. Gutenberg. Cohen, L. & Manion, L. (1997). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, Αθήνα: εκδ. Μεταίχμιο. De Landsheere, G. (1996). Η εμπειρική έρευνα στην Εκπαίδευση (μτφρ. Γ. Δίπλας), Αθήνα: εκδ. Γ. Δαρδανός. Howard, K. & Sharp, J. (1996). Η Επιστημονική μελέτη. Οδηγός σχεδιασμού και διαχείρισης πανεπιστημιακών ερευνητικών εργασιών (μτφρ. Β. Νταλάκου), Αθήνα: εκδ. Gutenberg. Javeau, G. (1996). Η έρευνα με ερωτηματολόγιο. Το εγχειρίδιο του καλού ερευνητή (μτφρ. Κ. Τζαννόνε-Τζώρτζη), Αθήνα: εκδ. Γ. Δαρδανός. Nisbet, D. & Entwistle, J. (1978). Μέθοδοι για εκπαιδευτικές έρευνες (μτφρ. Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου), Λευκωσία. Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία Αθανασίου, Λ. (1997). Μέθοδοι και τεχνικές έρευνας στις επιστήμες της αγωγής, Ιωάννινα. Βάμβουκα, Μ. (1988). Εισαγωγή στην Ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και Μεθοδολογία, Αθήνα: εκδ. Γρηγόρη. Θεοφιλίδης, Χρ. (1995). Η συγγραφή επιστημονικής εργασίας από τη θεωρία στην πράξη, Αθήνα: εκδ. Γ. Δαρδανός. Καραγιαννόπουλος, Ι. (1988). Εισαγωγή στην τεχνική της επιστημονικής ιστορικής εργασίας, Θεσ/νίκη: εκδ. Βάνιας. Κομίλη, Α. (1989). Βασικές αρχές και μέθοδοι επιστημονικής έρευνας στην Ψυχολογία, Αθήνα: εκδ. Οδυσσέας. Μπέλλα, Θρ. (1998). Δομή και γραφή της επιστημονικής εργασίας, Αθήνα: εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Παπαναστασίου, Κ. (1996). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, Λευκωσία. Παρασκευόπουλου, Ι. (1992). Μεθοδολογία Επιστημονικής έρευνας (το μοι Α και Β ), Αθήνα: εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Τσιμπούκη, Κ. (1986).Τρόπος συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας, Αθήνα. Φίλιας, Β. και άλλοι (1977). Εισαγωγή στη μεθοδολογία και τις τεχνικές των κοινωνικών ερευνών, Αθήνα: εκδ. Gutenberg.

73 Καλή επιτυχία στις εργασίες σας!