ΘΕΜΑ ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΕΡΗΣΙΑ

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΘΕΜΑ ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΕΡΗΣΙΑ Της Μαρίας Ζωής Τζιαβέλη Καθηγητής κ. ηµητρόπουλος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1)Η ΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ 2)ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ 3)Η ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 4)ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ 5)ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ Α) ΙΣΟΒΙΟΤΗΤΑ Β) ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟ ΟΧΩΝ ΤΟΥΣ 6)ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ 7)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Α)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Β)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Γ)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ )ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΙΑ ΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΞΩΚΡΑΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 8)ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 1)Η διάκριση των εξουσιών Μια από τις βασικές συνιστώσες του πολιτεύµατος µας είναι η εξασφάλιση της δηµοκρατίας στην άσκηση των εξουσιών. Είναι γεγονός ότι στα απολυταρχικά καθεστώτα δεν ισχύει η διάκριση αυτή και ένα και το αυτό όργανο ασκεί όλες τις εξουσίες. Είναι λοιπόν άµεσα συνυφασµένη η διάκριση των λειτουργιών µε την έννοια και την λειτουργία του δηµοκρατικού κράτους. Το Σύνταγµα του 1975/86/2001 περιλαµβάνει στην αρχή του τρίτου µέρους του µε τον τίτλο «οργάνωση και λειτουργίες της πολιτείας» και συγκεκριµένα στο πρώτο µέρος του τµήµατος αυτού την πανηγυρική εξαγγελία της αρχής της διάκρισης των εξουσιών µε τον τίτλο σύνταξη της πολιτείας. Πιο συγκεκριµένα κατά το άρθρο 26 του Συντάγµατος 1.Η νοµοθετική λειτουργία ασκείται από την Βουλή και τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας 2.Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας και την Κυβέρνηση

4 3.Η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια και οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνοµα του ελληνικού λαού. Συνεπώς το άρθρο αυτό αποτελεί µια από τις οργανωτικές βάσεις του πολιτεύµατος σε συνδυασµό µε την δηµοκρατική αρχή και το αντιπροσωπευτικό σύστηµα αλλά και την κοινοβουλευτική αρχή και την αρχή του κράτους δικαίου. Βασικό είναι το άρθρο 26 ανήκει στις διατάξεις του αιωνίου Συντάγµατος δεν υπόκειται δηλαδή σε αναθεώρηση.

5 2) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η διάκριση των εξουσιών δεν αποτελεί µια έννοια πρωτοεµφανιζόµενη στη σύγχρονη εποχή αλλά είχε διατυπωθεί από την εποχή του Αριστοτέλη, ο οποίος στο έργο του «Πολιτικά» επισηµαίνει την διάκριση του πολιτεύµατος µόρια που σχετίζονται µε το «βουλευόµενον περί των κοινών, περί τας αρχάς και το δικάζον». Σηµαντικότατη ήταν και η συµβολή του Montesquieu στην διατύπωση και το σαφή ορισµό της διάκρισης των εξουσιών καθώς ο όρος δεν είχε αποσαφηνιστεί πλήρως. Με το έργο του de l esprit des lois («σχετικά µε το πνεύµα των νόµων») και ειδικότερα στο κεφάλαιο de la constitution d Angleterre («περί του Συντάγµατος της Αγγλίας») αναπτύσσει την διδασκαλία του για την διασφάλιση της πολιτικής ελευθερίας που προϋποθέτει οι τρεις λειτουργίες να αναθέτονται και να ασκούνται από διαφορετικά όργανα, διαφορετικά ελλοχεύει ο κίνδυνος τυραννίας. εν ορίζει ως απαραίτητο τον απόλυτο διαχωρισµό τους αρκεί όµως κάθε όργανο να σέβεται τα όρια στα οποία εκτείνεται η εξουσία του. Εκτός από τον Montesquieu στην διάκριση των εξουσιών αναφέρθηκαν ο Bolingbroke, Locke αλλά και οι θεωρητικοί του φυσικού δικαίου.

6 Είναι γεγονός ότι η αξία της διάκρισης των εξουσιών αναγνωρίστηκε κατά κοινή οµολογία καθώς βλέπουµε ότι η αρχή αυτή περιλήφθηκε στην διακήρυξη της Βιρτζίνιας, στο Σύνταγµα της Μασαχουσέτης,στην γαλλική ιακήρυξη του 1789 και στα Συντάγµατα πολλών χωρών. Στη σύγχρονη εποχή βέβαια µε την επικράτηση του κοινοβουλευτισµού παρατηρείται ότι στις ευρωπαϊκές χώρες η διάκριση ισχύει κυρίως για τον διαχωρισµό της δικαστικής από τις άλλες δύο. Στην Αµερική όµως η επικράτηση του προεδρικού συστήµατος έχει ως αποτέλεσµα την αυστηρότερη εφαρµογή της.

7 3)Η ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓ ΡΓΙΑ Στα άρθρα το Σύνταγµα προβλέπει ειδικές ρυθµίσεις για τους δικαστικούς λειτουργούς.ειδικότερα σύµφωνα µε το άρθρο 87 παράγραφος 1 του Συντάγµατος η δικαιοσύνη απονέµεται από δικαστήρια συγκροτούµενα από τακτικούς δικαστές που απολαµβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία(αρχή που εµπεριέχεται και στο άρθρο 26 παρ 3 εδάφιο α ).Ο τακτικός δικαστής είναι δηµόσιος λειτουργός που συνδέεται µε το κράτος µε αµειβόµενη πάγια σχέση και συγκροτεί το δικαστήριο είτε µόνος του είτε µε άλλους δικαστές. Ο δικαστής είναι επιφορτισµένος µε την δικαστική εφαρµογή του νόµου εξατοµικεύοντας τους κανόνες δικαίου σε συγκεκριµένη διαφορά που καλείται να κρίνει. ιακρίνεται από τον δηµόσιο υπάλληλο καθώς αντλεί την αρµοδιότητα του απ ευθείας από το Σύνταγµα, δεν είναι δηλαδή έµµεσο αλλά άµεσο όργανο του κράτους. Η θεσµική αυτή ιδιαιτερότητα του δικαστή εξειδικεύεται από την εγγύηση της προσωπικής και λειτουργικής του ανεξαρτησίας.

8 4)ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Οι δικαστές όπως ορίζεται στο προαναφερθέν άρθρο 87 απολαµβάνουν προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία.επίσης στη παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου ορίζεται και η αρχή της συνταγµατικής νοµιµότητας. Οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται µόνο στο Σύνταγµα και τους νόµους και σε καµιά περίπτωση δεν υποχρεούνται να συµµορφώνονται µε διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγµατος. Αυτό τους προσδίδει την λειτουργική ανεξαρτησία.

9 5)ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ Η προσωπική ανεξαρτησία ρυθµίζεται λεπτοµερειακά στο Σύνταγµα. Αναφέρεται σε ρυθµίσεις που αφορούν τον διορισµό τους (άρθρο 88 παράγραφος 1 και 3),την επιθεώρηση των δικαστών(άρθρο 87 παρ 3), ορισµένα ζητήµατα της υπηρεσιακής τους κατάστασης (ισοβιότητα και µονιµότητα),τις µεταθέσεις κτλ. Αναφέρεται δηλαδή σε ζητήµατα που έχουν σχέση µε τους δικαστές ως πρόσωπα γι αυτό και ορίζεται ως «προσωπική». Ενδεικτικά Α)Ισοβιότητα Η ισοβιότητα των δικαστών ανατρέχει στο σύνταγµα του 1844 και αποτελεί την εγγύηση ότι µέχρι την έξοδό τους από την υπηρεσία δεν µπορούν να παυθούν χωρίς δικαστική απόφαση στις περιπτώσεις που προβλέπει ο νόµος. Εποµένως παραµένουν στον κλάδο της δικαιοσύνης στον οποίο υπηρετούν µέχρι την συµπλήρωση του ορίου ηλικίας εξόδου από την υπηρεσία.

10 Το νόηµα της διάταξης είναι ότι ο δικαστής νιώθει ανεξάρτητος στο έργο του και δεν µπορεί να απειληθεί στην υπηρεσιακή του υπόσταση κατά την εκτέλεση του έργου του. Β) Ο προσδιορισµός των αποδοχών τους σε ύψος ανάλογο του λειτουργήµατος τους Οι αποδοχές των δικαστών σύµφωνα µε το άρθρο 88 παρ 2 πρέπει να τελούν σε αντιστοιχία µε τη σπουδαιότητα αλλά και τη φύση του δικαστικού λειτουργήµατος. Ακόµα πρέπει να διακρίνονται από τις αποδοχές των λοιπών δηµόσιων υπαλλήλων υπό την έννοια ότι πρέπει να καθορίζονται αυτοτελώς µε ειδικούς νόµους και να είναι ανώτερες από τις αποδοχές των υπόλοιπων δηµοσίων υπαλλήλων. Άρα διασφαλίζεται ότι ο δικαστής θα έχει µια προσωπική κατάσταση ανάλογη µε το έργο που ασκεί. Έτσι εξασφαλίζεται και η αντικειµενικότητα και η αµεροληψία του κατά την εκτέλεση του έργου του.

11 6 ) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ Με τον όρο της λειτουργικής ανεξαρτησίας εννοείται ότι ο δικαστής είναι ανεξάρτητος και υπόκειται µόνο στο Σύνταγµα και στην συνείδηση του χωρίς να περιορίζεται από κάποια άλλη δέσµευση. Αυτό σηµαίνει ότι ο δικαστής αποδεσµεύεται από την υποχρέωση συµµόρφωσης του προς διατάξεις νόµων ή και διοικητικές πράξεις που αντίκεινται στο Σύνταγµα. Η διάταξη αυτή του Συντάγµατος έχει ως ιστορική αφετηρία τη στάση υποταγής των ελληνικών δικαστηρίων που παρήγαγε η δικτατορία της εικοστής πρώτης Απριλίου του 1967.

12 7)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Είναι αναγκαίο να εξεταστεί το κατά πόσο η λειτουργική ανεξαρτησία έχει θετικά αποτελέσµατα. Για να δοθεί απάντηση πρέπει να απαντηθεί πρώτα το ερώτηµα έναντι ποιων ο δικαστής είναι λειτουργικά ανεξάρτητος. Η αρχή της λειτουργικής ανεξαρτησίας του δικαστή ορίζει και τη σχέση των άλλων κρατικών λειτουργιών µε την δικαστική.

13 1)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Έχει ως αποδέκτη την νοµοθετική εξουσία δηλαδή την Βουλή. Η Βουλή δεν µπορεί να θέσει στον δικαστή αλλά κριτήρια διαµόρφωσης της δικανικής του πεποίθησης εκτός από αυτά που ορίζει το άρθρο 87 παράγραφος 2 (το Σύνταγµα και το νόµο). Από την δικαστική ανεξαρτησία έναντι της βουλής προκύπτει επίσης ότι δεν επιτρέπεται η νοµοθετική λύση διαφοράς που εκκρεµεί στο δικαστήριο. Οι τρεις λειτουργίες βέβαια επικοινωνούν σε ένα βαθµό. Η νοµοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόµους σύµφωνα µε τους οποίους αποδίδουν δικαιοσύνη τα δικαστήρια. Επιπλέον η οργάνωση και η λειτουργία της δικαστικής εξουσίας γίνεται από την νοµοθετική εξουσία. Αυτό όµως δεν σηµαίνει πως χάνεται η ανεξαρτησία των δικαστών καθώς οι νόµοι υπόκεινται πάντα στους κανόνες που ορίζει το Σύνταγµα. Πρέπει να τονιστεί και ότι µέρος του ρόλου των δικαστών είναι να ελέγχουν την νοµοθετική εξουσία µέσω του ελέγχου της συνταγµατικότητας των νόµων. Ο δικαστής δηλαδή εξετάζει κάθε φορά την συνταγµατικότητα των νόµων και αν κρίνει ότι στη δεδοµένη περίπτωση που καλείται να κρίνει ο νόµος είναι αντισυνταγµατικός έχει την δυνατότητα να µην τον εφαρµόσει. Βέβαια η εξουσία του περιορίζεται εκεί καθώς δεν µπορεί να ακυρώσει την ισχύ ενός νόµου απλά να µην τον εφαρµόσει στην συγκεκριµένη δίκη.

14 2)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Το άρθρο 87 παρ 2 προστατεύει το δικαστή και απέναντι στην εκτελεστική εξουσία αποκλείοντας οποιασδήποτε µορφής παρεµβάσεις παραγόντων αυτής της λειτουργίας στο δικαστικό έργο. Έτσι τα δικαστήρια δεν δεσµεύονται από διοικητικές πράξεις κρίσιµες µεν για την επίδικη συµπεριφορά αλλά αντισυνταγµατικές ή παράνοµες. Τα δικαστήρια ελέγχουν τόσο την συνταγµατικότητα όσο και την νοµιµότητα των κρίσιµων για την επίδικη διαφορά διοικητικών πράξεων. Παράλληλα όσον αφορά την Κυβέρνηση είναι αυτή που ασκεί την διοίκηση της δικαιοσύνης µέσω του Υπουργού ικαιοσύνης. όµως η εποπτεία που ασκεί ο τελευταίος στην διοίκηση της δικαιοσύνης και στους δικαστικούς λειτουργούς σε καµία περίπτωση δεν είναι αντίθετη στην ανεξαρτησία των δικαστών. Παρόλα αυτά το άρθρο 90 παρ 5 του συντάγµατος εγείρει κάποιες αµφιβολίες ως προς το αν συµφωνεί µε την δικαστική ανεξαρτησία αφού αναθέτει τη προαγωγή ατόµων στις θέσεις των Προέδρων των Ανωτάτων ικαστηρίων κτλ. κατόπιν κρίσης του υπουργικού συµβουλίου. ως εκ τούτου τίθεται θέµα επανεξέτασης του άρθρου αυτού.

15 3)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Η ανεξαρτησία των δικαστών συνεπάγεται και το ότι ο δικαστής δεν δεσµεύεται και δεν υπόκειται στις εντολές και υποδείξεις ενός ιεραρχικά ανώτερου δικαστή. Εκτός δηλαδή από την εξωτερική ανεξαρτησία τους συντρέχει θέµα και µιας άλλης εσωτερικής ανεξαρτησίας. Η ιεραρχία που προκύπτει από τους τρεις βαθµούς δικαιοδοσίας δεν σηµαίνει περιορισµό της λειτουργικής ανεξαρτησίας ενός δικαστή από τη νοµολογία ανωτέρου δικαστηρίου. Επίσης δεν τίθεται θέµα της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης όταν για µια και την ίδια υπόθεση επιλαµβάνεται δικαστής ανώτερου δικαστηρίου εκδίδοντας απόφαση διαφορετική από αυτή του κατώτερου δικαστηρίου κατόπιν ασκήσεως ενδίκου µέσου.

16 4)ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΙΑ ΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΞΩΚΡΑΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ Η αρχή της δικαστικής ανεξαρτησίας διακινδυνεύει όχι µόνο από τις άλλες κρατικές λειτουργίες αλλά και από τους διαδίκους. Οι διάδικοι µπορεί να είναι είτε ιδιώτες (µε ισχυρή επιρροή) είτε το ίδιο το κράτος. όµως το σύνταγµα διέπεται και από την αρχή του κράτους δικαίου και ειδικότερα από το δικαίωµα κάθε διαδίκου για δίκαιη διαδικασία κατά το άρθρο 20 παρ 1 αυτού. Τέλος η δικαστική ανεξαρτησία θα ήταν ατελέσφορη αν δεν επεκτεινόταν και στην προστασία του δικαστικού λειτουργήµατος από κινδύνους προερχόµενους από κοινωνικές δυνάµεις και κοινωνικούς θεσµούς. Για το λόγο αυτό υπάρχουν θεσπισµένες αρχές υπέρ της προστασίας των δικαστών όπως η αρχή της ανεξαρτησίας του δικαστή έναντι των πολιτικών κοµµάτων,όπως προκύπτει από τα άρθρα 87 παρ 2,20 παρ 1 και 29 παρ 3.

17 8)ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το συµπέρασµα που απορρέει από την παραπάνω ανάλυση είναι ότι η δικαστική εξουσία στην Ελλάδα απολαµβάνει ανεξαρτησίας από την νοµοθετική και εκτελεστική εξουσία αλλά και τους εξωκρατικούς παράγοντες. Οι δικαστές δεσµεύονται µόνο από το Σύνταγµα κατά την εκτέλεση του καθήκοντός τους και φυσικά από την συνείδησή τους. Ο δικαστής εποµένως µπορεί να είναι αντικειµενικός και αµερόληπτος και να εκτελεί το έργο του ελεύθερα χωρίς να υφίσταται πιέσεις από άλλους παράγοντες. Το αντίθετο θα δηµιουργούσε δυσχέρειες στην δίκαιη απονοµή δικαιοσύνης στα ελληνικά δικαστήρια. Αν για παράδειγµα δεν υπήρχε ανεξαρτησία από την εκτελεστική εξουσία και δεν ίσχυε η ισοβιότητα οι δικαστές θα λειτουργούσαν ως υποχείρια της εκάστοτε κυβέρνησης εξυπηρετώντας αποκλειστικά τα συµφέροντα λίγων φοβούµενοι µήπως χάσουν τη θέση τους. Η δικαστική ανεξαρτησία όµως υπάρχει και το Σύνταγµά µας ευτυχώς µας εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις για την οµαλή διεξαγωγή των δικών και την ανεµπόδιστη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας.

18 ΠΕΡΙΛΗΨΗ The separation of powers that have the authority in a state is a vitally important factor for the function of democracy. Aristoteles had referred to it in ancient times and nowadays is recognized in our country. Our Constitution ensures this separation with its articles. The independence of the judges is divided in personal and liturgical. The judge is independent from the executive and the legislative powers as well as the judiciary power itself and other external factors. The result that comes out from that ascertainment is that the judges are able to execute their role without obstacles.

19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Γενική συνταγµατική θεωρία (Αντρέας Γ. ηµητρόπουλος ) 2)Οργάνωση και λειτουργία του κράτους (Αντρέας Γ. ηµητρόπουλος ) 3)Συνταγµατικό δίκαιο Ε. Βενιζέλου 4)Συνταγµατικό δίκαιο ηµ. Τσάτσου 5)Συνταγµατικό δίκαιο Μαυριά