Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Μάρκετινγκ & Επικοινωνία με Νέες Τεχνολογίες

Transcript

1 Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Μάρκετινγκ & Επικοινωνίας Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Μάρκετινγκ & Επικοινωνία με Νέες Τεχνολογίες Πτυχιακή Εργασία Μουσικές προτιμήσεις: Παράγοντες διαμόρφωσης, Ομαδοποίησης & Προφίλ Καταναλωτή σε σχέση με αυτές και η Διαφοροποίηση της Στάσης τους απέναντι στην Πειρατεία της Μουσικής Βελοπετρόπουλος Δημήτριος Τάξη Επιβλέπων Καθηγητής Βλάσης Σταθακόπουλος Διευθύντρια Σπουδών: Καθηγήτρια Μαρία Κωνσταντοπούλου Επιμέλεια Ψηφιακής Έκδοσης Γιώργος Καλλιαμπέτσος Εργαστήριο Πολυμέσων & Επικοινωνίας

2 ΣΥΝΟΨΗ Χωρίς αµφιβολία η µουσική κατέχει ξεχωριστή θέση στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων και συνιστά ένα κοινωνικό φαινόµενο που εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως και σε παγκόσµια βάση. Αποτελεί επίκεντρο και σηµείο αναφοράς κοινωνικών δραστηριοτήτων όπως οι συναυλίες όπου εκατοντάδες ή χιλιάδες άτοµα συγκεντρώνονται σε κοινό τόπο για να ακούσουν την αγαπηµένη τους µουσική και να εκφράσουν το θαυµασµό τους για κάποιους συγκεκριµένους καλλιτέχνες. Όµως µήπως υπάρχουν για τα άτοµα αυτά και άλλα κοινά στοιχεία πέρα από τις µουσικές τους προτιµήσεις; Το ερώτηµα αυτό αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία οικοδοµήθηκε η παρούσα εργασία. Βασικός σκοπός της έρευνας είναι αρχικά η οµαδοποίηση των µουσικών προτιµήσεων σε κατηγορίες και έπειτα η σκιαγράφηση των ατόµων που δείχνουν προτίµηση για αυτές τις κατηγορίες ως προς συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά προήλθαν από τη µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας που έχει αναπτυχθεί, όπως παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 1, και ουσιαστικά αποτελούν παράγοντες οι οποίοι επιδρούν ή συνδέονται µε τη διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων. Οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται µε την προσωπικότητα των ατόµων, τα δηµογραφικά τους, την έµφαση που αποδίδουν σε συγκεκριµένα µουσικά χαρακτηριστικά, τις προσδοκίες τους για ψυχολογικές επιδράσεις και µεταβολή της διάθεσης τους από τη µουσική και τέλος µε το κοινωνικό περιβάλλον των ατόµων και την επιρροή τους από τα Μ.Μ.Ε. Με άλλα λόγια επιχειρείται µια εµβάθυνση στις µουσικές προτιµήσεις και µια προσπάθεια εντοπισµού του γιατί συγκεκριµένα µουσικά είδη είναι αρεστά σε συγκεκριµένα άτοµα δίνοντας έµφαση στους παραπάνω παράγοντες. Βλέποντας όλα τα παραπάνω από µια άλλη οπτική γωνία µπορεί να ειπωθεί ότι ουσιαστικός στόχος της έρευνας είναι η τµηµατοποίηση της αγοράς µε κριτήριο τις µουσικές προτιµήσεις και έπειτα η περιγραφή των επιµέρους τµηµάτων ως προς µια σειρά χαρακτηριστικών. Η διαµόρφωση προφίλ για τα άτοµα που έχουν κλίση σε συγκεκριµένα είδη µουσικής, και συνεπώς συνιστούν τµήµατα της αγοράς, αποτελεί πρόκληση για την επιστήµη του Μάρκετινγκ καθώς 2

3 επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση των συνεκτικών δεσµών και κοινών χαρακτηριστικών τους, γεγονός που οδηγεί στην καλύτερη στόχευση (positioning) των ενεργειών Μάρκετινγκ προς αυτούς. Όµως παράλληλα µε την εξέταση της ιδιαίτερης υφής των µουσικών προτιµήσεων, η έρευνα ασχολείται και µε ζητήµατα καταναλωτικής συµπεριφοράς όσον αφορά φυσικά το προϊόν-µουσική και συγκεκριµένα µε την προτίµηση των ατόµων για απόκτηση αυθεντικής ή πειρατικής µουσικής. Απώτερος στόχος είναι η σύνδεση των προτιµήσεων για συγκεκριµένα µουσικά είδη µε τρόπους απόκτησης µουσικής είτε νόµιµους είτε παράνοµους. Να σηµειωθεί πως η µελέτη του φαινοµένου της πειρατείας της µουσικής επιχειρείται να γίνει πάντα σε συνάρτηση µε την κλίση των ατόµων για συγκεκριµένα µουσικά είδη. Το κεφάλαιο 2, εκτός από στατιστικά στοιχεία για τη µουσική βιοµηχανία και την εξάπλωση της πειρατείας τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζει τη βιβλιογραφία και αρθρογραφία που έχει γραφεί αναφορικά µε τη στάση των ατόµων απέναντι στις διάφορες µορφές πειρατείας και την αγορά αυθεντικής µουσικής. Ωστόσο εντύπωση προκαλεί η αδυναµία εντοπισµού βιβλιογραφίας αναφορικά µε την σύνδεση µουσικών προτιµήσεων µε την τάση για απόκτηση µουσικής είτε πειρατικής είτε αυθεντικής. Έτσι στη διαµόρφωση του ερευνητικού πλαισίου της έρευνας, όπως παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 3, δεν ήταν δυνατό να συµπεριληφθούν ανάλογες υποθέσεις αφού δεν στηρίζονταν σε σχετική βιβλιογραφία. Πάντως παρά την έλλειψη υποθέσεων διεξήχθησαν σχετικές αναλύσεις οι οποίες έδωσαν χρήσιµα συµπεράσµατα. Η µέθοδος συλλογής στοιχείων που ακολουθήθηκε είναι η απρογραµµάτιστη προσωπική συνέντευξη µε συµπλήρωση ερωτηµατολογίου και έγινε σε δείγµα 185 ατόµων. Αναλυτικά η ερευνητική µεθοδολογία παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 4. Η ανάλυση των αποτελεσµάτων έγινε µε χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS και παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 5 της εργασίας. Τα µουσικά είδη οµαδοποιήθηκαν σε τέσσερις κατηγορίες για τις οποίες υπάρχουν κοινές προτιµήσεις. Κάθε µουσική κατηγορία συνδέεται σε διαφορετικό βαθµό και µε διαφορετικά προφίλ προσωπικότητας ενώ αντίστοιχα αποδίδεται διαφορετική έµφαση στα διάφορα µουσικά χαρακτηριστικά όπως και στις προσδοκίες για ψυχολογικές επιδράσεις, ανάλογα πάντα µε τις µουσικές προτιµήσεις. Από τα δηµογραφικά στοιχεία µόνο η ηλικία και το επίπεδο εκπαίδευσης φαίνεται να συνδέονται µε τις 3

4 µουσικές προτιµήσεις σε αντίθεση µε το φύλο και το εισόδηµα. Παράγοντες του κοινωνικού περιβάλλοντος των ατόµων όπως η οικογένεια, οι φίλοι, οι σύντροφοι κλπ ασκούν διαφορετικό βαθµό «µουσικής» επιρροής ανάλογα µε τις µουσικές προτιµήσεις ενώ οµοίως ποικίλει και η επίδραση των media στα άτοµα συγκεκριµένων µουσικών προτιµήσεων. Έπειτα η κλίση για συγκεκριµένα µουσικά είδη συσχετίζεται είτε θετικά είτε αρνητικά και µε άλλες, µη µουσικές δραστηριότητες ενώ ανάλογη σύνδεση εξάγεται και όσον αφορά την έµφαση που αποδίδουν τα άτοµα στα Μ.Μ.Ε. στην καθηµερινή τους ζωή. Αλλά και όσον αφορά τη σπουδαιότητα που έχει για κάθε άτοµο η µουσική παρατηρείται διαφοροποίηση ανάλογα µε τις µουσικές προτιµήσεις. Πάντως ένα από τα πιο σηµαντικά ευρήµατα της έρευνας είναι ότι άτοµα που έχουν κλίσεις σε διαφορετικά είδη µουσικής αναπτύσσουν διαφορετικές στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στην πειρατεία και την απόκτηση αυθεντικής µουσικής. Εντύπωση επίσης προκαλεί πως τα άτοµα που στρέφονται στην πειρατεία δεν δείχνουν µεγάλη ευαισθησία αναφορικά µε τoν παράγοντα τιµή. Τέλος η προµήθεια πειρατικών cd και ΜΡ3 αφορά κυρίως καλλιτέχνες που δεν είναι οι αγαπηµένοι των ατόµων ή δεν έχουν τους έχουν ξανακούσει. Στο Κεφάλαιο 6 παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα της έρευνας και γίνονται προτάσεις για την πρακτική αξιοποίησή τους από τα στελέχη εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο χώρο της µουσικής βιοµηχανίας. Το κεφάλαιο κλείνει µε τους περιορισµούς της εργασίας και την αναφορά συναφών πεδίων στα οποία θα µπορούσε να διεξαχθεί έρευνα στο µέλλον. Η εργασία ολοκληρώνεται µε την παράθεση Παραρτήµατος στο πρώτο µέρος του οποίου υπάρχει το ερωτηµατολόγιο της έρευνας και στο δεύτερο πίνακες στατιστικών αναλύσεων. Oλοκληρώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω βαθύτατα τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, κύριο Βλάση Σταθακόπουλο, για την πνευµατική καθοδήγηση και την πολύτιµη βοήθεια του καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας έρευνας. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ 1.1 Η εξέλιξη των µουσικών ειδών από το 1950 και µετά Η δεκαετία του Η δεκαετία του Η δεκαετία του Η δεκαετία του Η δεκαετία του Η µουσική το Η τελική κατηγοριοποίηση Χαρακτηριστικά µουσικών ειδών Χαρακτηριστικά τζαζ, blues, κλασικής και παραδοσιακής µουσικής Χαρακτηριστικά ροκ, metal και punk µουσικής Χαρακτηριστικά συµβατικής µουσικής Χαρακτηριστικά ρυθµικής χορευτικής µουσικής Στοιχεία για τις µουσικές προτιµήσεις παγκοσµίως Σηµαντικότητα της µουσικής στη ζωή των ατόµων Παράγοντες που επηρεάζουν τη διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων Η ασυνείδητη ανάπτυξη της µουσικότητας Η οικογένεια και οι συνοµήλικοι και ο ρόλος του σχολείου ηµογραφικοί παράγοντες Το φύλο και η ηλικία Ο τόπος καταγωγής-κατοικίας Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε Ο ρόλος των ειδικών 36 5

6 1.5.6 Μουσική και επιδράσεις στην ψυχολογία και τη διάθεση Μουσικές προτιµήσεις και προσωπικότητα.38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ 2.1 Μέσα ικανοποίησης ανάγκης για κατανάλωση µουσικής Συναυλίες Ραδιόφωνο Μέσα ηχογραφηµένης µουσικής ΜΡ3 και νέες τεχνολογίες Οι προτιµήσεις των Ευρωπαίων Οι γίγαντες της µουσικής βιοµηχανίας Η άνθιση της πειρατείας στη µουσική Παγκόσµια στοιχεία για την πειρατεία στη µουσική Παράγοντες που διαµορφώνουν τη στάση των καταναλωτών απέναντι στην πειρατεία της µουσικής Η επίδραση του παράγοντα τιµή στην πειρατεία της µουσικής. Η αποποίηση της προσωπικής ευθύνης Η αντιλαµβανόµενη σύνδεση µε τους αγαπηµένους καλλιτέχνες Η δοκιµή µουσικής µέσω του downloading O αντιλαµβανόµενος κίνδυνος από την αγορά πειρατικής µουσικής Ο ρόλος του στενού περιβάλλοντος ηµογραφικοί παράγοντες και µουσική πειρατεία.62 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 3.1 Ερευνητικό µοντέλο Παρουσίαση των ερευνητικών υποθέσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 4.1 Μέθοδος συλλογής των στοιχείων Κατάρτιση του ερωτηµατολογίου ιαδικασία δειγµατοληψίας KEΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 5.1 Σύνθεση του δείγµατος Σηµαντικότητα µουσικής στη ζωή των ατόµων Γενικές προτιµήσεις για τα µουσικά είδη Μουσικές προτιµήσεις και ψυχογραφικά χαρακτηριστικά Μουσικές προτιµήσεις και έµφαση σε µουσικά χαρακτηριστικά Μουσικές προτιµήσεις και απαιτήσεις έκφρασεις προσδοκίες για ψυχολογικές επιδράσεις Μουσικές προτιµήσεις και επίδραση παραγόντων κοινωνικού περιβάλλοντος και Μ.Μ.Ε Η επίδραση των παραγόντων κοινωνικού περιβάλλοντος Η επίδραση των Μ.Μ.Ε. και άλλων µέσων Μουσικές προτιµήσεις και δηµογραφικοί παράγοντες Οι µουσικές προτιµήσεις σε σχέση µε το φύλο

8 5.8.2 Οι µουσικές προτιµήσεις σε σχέση µε την ηλικία Οι µουσικές προτιµήσεις σε σχέση µε το επίπεδο εκπαίδευσης Συστάσεις σε άλλα άτοµα Αντιλήψεις, συνήθειες και ενδιαφέροντα ατόµων ανάλογα µε τις µουσικές τους προτιµήσεις Εµπλοκή (involvement) ατόµων στη µουσική Μουσικές προτιµήσεις και στάση απέναντι στην προµήθεια «αυθεντικής» ή «πειρατικής» µουσικής Τρόποι απόκτησης µουσικής και µουσικές προτιµήσεις Mουσικές προτιµήσεις και έµφαση στα χαρακτηριστικά των cd H αντιλαµβανόµενη αξία από την απόκτηση αυθεντικών cd Η απόκτηση πειρατικής µουσικής σε σχέση µε τον παράγοντα τιµή και το βαθµό εξοικείωσης µε τον καλλιτέχνη Γενικές αντιλήψεις για την πειρατεία και την απόκτηση αυθεντικής µουσικής ανάλογα µε τις µουσικές προτιµήσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 6.1 Συµπεράσµατα ιοικητικές επιπτώσεις Προτάσεις για µελλοντική έρευνα - Περιορισµοί ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.117 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΜΕΡΟΣ Ερωτηµατολόγιο της έρευνας.127 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΜΕΡΟΣ Πίνακες στατιστικών αναλύσεων

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1 Οι µουσικές προτιµήσεις στις Η.Π.Α Πίνακας 2.1 Οι πωλήσεις των µέσων ηχογραφηµένης µουσικής στις Η.Π.Α. 45 Πίνακας 2.2 Η αγορά της µουσικής βιοµηχανίας παγκοσµίως..47 Πίνακας 5.1 Σύγκριση έµφασης σε µουσική σε σχέση µε άλλες δραστηριότητες..71 Πίνακας 5.2 Rotated Component Matrix για τα µουσικά είδη 74 Πίνακας 5.3 Ανάλυση αξιοπιστίας για τις τέσσερις µουσικές κατηγορίες..74 Πίνακας 5.4 Ανάλυση συσχέτισης µεταξύ των µουσικών κατηγοριών..74 Πίνακας 5.5 Rotated Component Matrix για τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά. 76 Πίνακας 5.6 Ανάλυση συσχέτισης µουσικών κατηγοριών µε χαρακτηριστικά προσωπικότητας. 76 Πίνακας 5.7 Πίνακας 5.8 Ποσοστιαία κατανοµή έµφασης σε σύνθεση και στίχο...79 Επιρροή µουσικών προτιµήσεων από παράγοντες κοινωνικού περιβάλλοντος...81 Πίνακας 5.9 Βαθµός επιρροής µουσικών προτιµήσεων από Μ.Μ.Ε. και άλλα µέσα...83 Πίνακας 5.10 Έλεγχος Τ-Τest για σχέση µεταξύ φύλου και µουσικών κατηγοριών...84 Πίνακας 5.11 Στατιστικά σηµαντικά Τ-Test για σχέση µεταξύ φύλου και µουσικών ειδών...85 Πίνακας 5.12 ΑΝΟVA µεταξύ ηλικίας και µουσικών κατηγοριών...85 Πίνακας 5.13 ΑΝΟVA µεταξύ επιπέδου εκπαίδευσης και µουσικών κατηγοριών.90 9

10 Πίνακας 5.14 ANOVA µεταξύ µηνιαίου οικογενειακού εισοδήµατος και µουσικών κατηγοριών Πίνακας 5.15 Περιγραφικά στοιχεία για συστάσεις µουσικής σε άλλα άτοµα...93 Πίνακας 5.16 Τρόποι απόκτησης µουσικής ανάλογα µε µουσική κατηγορία.98 Πίνακας 5.17 Συσχέτιση τρόπων απόκτησης µουσικής µε µουσικές κατηγορίες...99 Πίνακας 5.18 Πίνακας 5.19 Έµφαση σε χαρακτηριστικά cd ανάλογα µουσική κατηγορία Ανάλυση συσχέτισης µεταξύ έµφασης σε χαρακτηριστικά cd και τρόπων απόκτησης µουσικής Πίνακας 5.20 Η απόκτηση πειρατικής µουσικής και η σχέση µε τους µη-αγαπηµένους καλλιτέχνες

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 1.1 Οι µουσικές προτιµήσεις στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης...24 ιάγραµµα 1.2 Συχνότητα που ακούνε µουσική οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης...26 Σχήµα 3.1 Το ερευνητικό µοντέλο ιάγραµµα 5.1 Κατανοµή δείγµατος ανάλογα µε το φύλο ιάγραµµα 5.2 Κατανοµή δείγµατος ανάλογα µε την ηλικία.68 ιάγραµµα 5.3 Κατανοµή δείγµατος ανάλογα µε το επίπεδο εκπαίδευσης...69 ιάγραµµα 5.4 Κατανοµή δείγµατος ανάλογα µε το εισόδηµα ιάγραµµα 5.5 Έµφαση που δίνουν τα άτοµα στο άκουσµα µουσικής ιάγραµµα 5.6 Γενικές προτιµήσεις για τα µουσικά είδη..72 ιάγραµµα 5.7 Μουσικές προτιµήσεις ανά ηλικιακό κλιµάκιο...87 ιάγραµµα 5.8 Μουσικές προτιµήσεις ανάλογα µε το επίπεδο εκπαίδευσης

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων 1.1 Η εξέλιξη των µουσικών ειδών από το 1950 και µετά H µουσική, από το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου και µετά, εξελίσσεται συνεχώς και έχει λάβει ποικίλες και διαφορετικές µορφές. Η µουσική πραγµατικότητα, µέχρι να φτάσει στη σηµερινή της κατάσταση, έχει περάσει από πολλά στάδια όπου νέα είδη έχουν κάνει την εµφάνισή τους φέρνοντας επανάσταση στα µουσικά, και όχι µόνο, δρώµενα της εκάστοτε εποχής. Τα είδη αυτά µε το πέρας του χρόνου µεταλλάχθηκαν, δηµιούργησαν νέα είδη και εξέφρασαν νέες οµάδες ανθρώπων. Και πραγµατικά η µουσική ήδη από τα µέσα του περασµένου αιώνα αποτελεί τρόπο έκφρασης και κοινό κώδικα επικοινωνίας για εκατοµµύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσµο. Η ιστορική αναδροµή που ακολουθεί περιγράφει την εξελικτική πορεία των µουσικών ειδών από το 1950 και µετά. Μέσα από την ανάλυση αυτή διαφαίνεται έντονα ότι σε κάθε δεκαετία συγκεκριµένα µουσικά είδη συνδέονται µε οµάδες ανθρώπων µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά φανερώνοντας ότι η µουσική εκλαµβάνεται ως κάτι πολύ περισσότερο από µια απλή µορφή διασκέδασης Η δεκαετία του 50 Ήδη από τη δεκαετία του 50 η µουσική θεωρείται καθοριστικός παράγοντας για τη διαµόρφωση της προσωπικής ταυτότητας κυρίως των νέων. Κατά το δεύτερο µισό της δεκαετίας του 50 η µουσική του rock n roll, µε κύριο εκφραστή τον Elvis Prisley, επιβλήθηκε και συνεπήρε τους νέους των Ηνωµένων Πολιτειών και όχι µόνο. Οι πωλήσεις δίσκων εκτοξεύθηκαν στα ύψη και αυτό οφείλεται στους έφηβους και πρώιµα ενήλικους των δυτικών βιοµηχανικών κοινωνιών που συνδέουν το rock n roll µε τη γενιά τους. Το rock n roll αντιµετωπίζεται ως φαινόµενο των νέων και είναι πρώτη φορά στην ιστορία της µουσικής που συµβαίνει αυτό µε τόσο µαζικό τρόπο για κάποιο µουσικό είδος (Roe, 1996). 12

13 1.1.2 Η δεκαετία 60 Tη δεκαετία του 60 το φαινόµενο αυτό εντείνεται ακόµα περισσότερο αφού δηµιουργείται ένα παγκόσµιο νεανικό κίνηµα και στις δύο όχθες του Ατλαντικού που έχει ως κύριο τρόπο έκφρασής του µορφές και καλλιτέχνες της ροκ και ποπ µουσικής σκηνής. Η µεγάλη επιτυχία της ροκ εκείνη την εποχή οφείλεται στο γεγονός ότι οι νέοι τη θεωρούσαν κάτι πολύ περισσότερο από µια µουσική που απλά τους άρεσε τη θεωρούσαν µέρος της ταυτότητας τους και άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ηλικία και τη γενιά τους (Frith, 1978). H ψυχολογία της ροκ αποτελούσε την άλλη όψη της ψυχολογίας του νέου. Ωστόσο το µουσικό νεανικό κοινό της ροκ και της ποπ δεν ήταν απόλυτα οµοιογενές. Παράλληλα βρέθηκε ότι η σύνδεση των νέων µε τη µουσική σχετίζεται µε δηµογραφικούς παράγοντες όπως το φύλο, η καταγωγή και η κοινωνική τάξη (Μurdock & McCron, 1976). Έτσι η κουλτούρα της δεκαετίας του 60 που διαµορφώθηκε γύρω από τον κόσµο της ροκ είχε σαν πυρήνα της κατά κύριο λόγο νέους και έφηβους της µεσαίας οικονοµικής τάξης και κατά δεύτερο αριστούχους µαθητές και φοιτητές που προέρχονταν από την εργατική τάξη. Γενικά πάντως το ροκ εκείνη την εποχή εθεωρείτο ένα είδος µουσικής που γεφύρωνε τις διαφορές µεταξύ των ατόµων που προέρχονταν από την κοινωνική τους τάξη, το φύλο και την εθνολογική τους προέλευση (Τillekens, 1998). Οι διαφορές αυτές, ενώ βεβαίως υπήρχαν και υποβόσκανε, δεν εκδηλώνονταν µε τη στροφή των ατόµων σε άλλα είδη µουσικής ή «υποείδη» της ροκ, που άλλωστε τη δεκαετία του 60 δεν ήταν πολλά αφού η µουσική αυτή ήταν σχετικά νέα και µόλις που είχε αρχίσει να διαφοροποιείται από τις blues και rock n roll καταβολές της. Ωστόσο οι νέοι έβρισκαν τη διαφοροποίηση που ήθελαν µε την επιλογή συγκεκριµένων συγκροτηµάτων από το φάσµα της ροκ. Έτσι άλλο ήταν το µουσικό κοινό των Beatles και άλλο αυτό των Rolling Stones, και στις δύο περιπτώσεις όµως οι νέοι έµεναν προσηλωµένοι στον χώρο της ροκ. 13

14 1.1.3 Η δεκαετία του 70 Τη δεκαετία του 70 η ροκ µουσική έπαψε να υφίσταται ως γενικός όρος που ενέτασσε διάφορες µουσικές τάσεις και ρεύµατα αφού διασπάστηκε σε επιµέρους περισσότερο ή λιγότερο συγγενικά είδη. Πλέον λοιπόν δηµιουργείται το φαινόµενο του fragmented rock και τα πράγµατα γίνονται περισσότερο ξεκάθαρα αφού το έτσι και αλλιώς µη οµογενοποιηµένο κοινό της ροκ ακολουθεί ξεχωριστά είδη (Cristenson & Roberts, 1998). Tα πρώτα υποείδη ροκ που εµφανίζονται αποτελούν την Underground ή Ψυχεδελική ροκ από τη µία, από την οποία στα µέσα της δεκαετίας του 70 θα προέλθει η µουσική του Punk, και το Hard Rock από την άλλη που κατά τη διάρκεια της ίδιας δεκαετίας θα «γεννήσει» ένα νέο, ακόµα πιο σκληρό σε ήχο είδος, το Heavy Metal. Παράλληλα εκείνη την εποχή εµφανίζονται είδη που βρίσκονται ενδιάµεσα από τον κλασικό ήχο της ροκ και της ποπ και εστιάζουν στη χορευτική, γεµάτη ρυθµό µουσική. Πρόκειται για τα είδη της Soul, της Funk και της Disco (Lopes, 1992). Μια έρευνα που έγινε στις αρχές δεκαετίας του 70, όταν ακόµα τα µουσικά είδη δεν είχαν τις ονοµασίες που έχουν σήµερα και βρίσκονταν ακόµα στο στάδιο της διαµόρφωσης, έκανε την τµηµατοποίηση των µουσικών ειδών σε πέντε κατηγορίες: τη mainstreem pop, την intellectual pop, τη χορευτική και ρυθµική µουσική, την underground rock και τη heavy rock (Murdock & Phelps, 1972). H mainstreem pop περιελάµβανε τις πρώτες επιτυχίες του Αµερικανικού και Βρετανικού billboard και επρόκειτο για συµβατική µουσική αντίθετα µε την intellectual pop που ήταν ένα είδος µπαλάντας µε έντονη την παρουσία του κοινωνικού προβληµατισµού στο στίχο της. Τυπικοί εκφραστές του είδους είναι οι Beatles, οι Simon & Garfunkel και ο Bob Dylan. H χορευτική και ρυθµική µουσική, που στην έρευνα αναφέρεται ως active, παραπέµπει στη Soul και τη χορευτική µουσική των Αφροαµερικάνων. Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι του είδους η Αretha Franklin και οι Jackson Five. Tέλος το underground rock χαρακτηρίζεται από το «σκοτεινό» ήχο και τις ποιητικές προεκτάσεις του στίχου, µε αντιπροσωπευτικό καλλιτέχνη τον Leonard Cohen ενώ το heavy rock διακρίνεται από το δυνατό ήχο, την αµεσότητα και την επιθετικότητα που εκπέµπουν συγκροτήµατα και καλλιτέχνες όπως οι Rolling Stones και ο Johnny Winter. Τις κατηγορίες του ροκ, και κυρίως του underground 14

15 χώρου, πλαισιώνουν άτοµα που προέρχονται κυρίως από τη µεσαία τάξη και δείχνουν σαφείς τάσεις παρέκκλισης από την κουλτούρα των γονέων τους. Αντίθετα οι οπαδοί της ποπ, και ιδίως της mainstreem pop, είναι περισσότερο άτοµα που ανήκουν στην εργατική τάξη και δείχνουν προσήλωση στα ιδανικά της οικογένειας τους. Η κοινωνιολογική αυτή αντίθεση µεταξύ οπαδών του underground rock και της mainstream pop είναι περισσότερο εµφανής σε φτωχές συνοικίες των πόλεων όπου είναι έντονο το εργατικό στοιχείο. Τέλος τα άτοµα που άνηκαν στη µεσαία οικονοµική τάξη αποτελούσαν το βασικό κοινό και για τη χορευτική active µουσική Η δεκαετία του 80 Τη δεκαετία του 80 η διάσπαση του όρου ροκ, µε την έννοια που εµφανίστηκε τη δεκαετία του 60, συνεχίστηκε. Η νέα ταξινόµηση των διαφόρων µουσικών ειδών που επιχειρήθηκε το 1986 από τους Van Borg και Jacobs παραπέµπει σε αυτή των Murdock και Phelps 13 χρόνια νωρίτερα. Έτσι σύµφωνα και µε αυτούς υπάρχουν πέντε µουσικές κατηγορίες: country και western, rock n roll και ποπ που παραπέµπει στην κατηγορία της mainstreem pop blues, jazz pop, jazz και κλασική µουσική που σχετίζεται µε το είδος της intellectual pop disco, funk και ρέγκε που παραπέµπει στην χορευτική active µουσική ska, punk και new wave που προέρχονται από το underground rock (το new wave αποτελεί µια πιο ήρεµη και εξευγενισµένη παραλλαγή του punk) και τέλος hard rock και heavy metal που αποτελούν τη συνέχεια της κατηγορίας του heavy rock. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι οι φίλοι των δύο πρώτων κατηγοριών φαίνεται να ακούνε την αγαπηµένη τους µουσική στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση και λιγότερο από µέσα ηχογραφηµένης µουσικής όπως δίσκοι και κασέτες, στην αγορά των οποίων σπάνια προβαίνουν. Με άλλα λόγια αποτελούν παθητικούς ακροατές. Αντίθετα οι οπαδοί του σκληροπυρηνικού ροκ και του punk, εκτός ότι αγοράζουν ηχογραφηµένη µουσική µε µεγάλη συχνότητα, παρακολουθούν πολύ συχνά συναυλίες όπου γνωρίζουν νέα άτοµα και φίλους ενώ επιχειρούν κατά κόρον να συνθέσουν και 15

16 δικά τους τραγούδια. Τέλος το κοινό της χορευτικής µουσικής, το οποίο αποτελούν αναλογικά περισσότερες γυναίκες από άντρες, είναι πολύ ενεργό αφού προβαίνει στην απόκτηση LPs και κασετών και δεν εξαρτάται έτσι από τα media για το άκουσµα της αγαπηµένης του µουσικής. Παράλληλα τα άτοµα που έχουν κλίση στη συγκεκριµένη κατηγορία δεν περιορίζονται µόνο στο να καθίσουν και να απολαύσουν την αγαπηµένη τους µουσική αλλά χορεύουν ταυτόχρονα. Για τα άτοµα αυτά µουσική και χορός είναι άρρηκτα συνδεδεµένα και το ίδιο σηµαντικά. Τα άτοµα υψηλής εκπαίδευσης έδειχναν ιδιαίτερη προτίµηση στα είδη blues, jazz και κλασικής µουσικής. Αντίθετα τα άτοµα χαµηλής εκπαίδευσης έχουν κλίση προς την country, την ποπ, το rock n roll αλλά και το hard rock. Στα είδη της underground µουσικής φαίνεται να έχουν µεγαλύτερη κλίση άτοµα µε υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Σε µια προσπάθεια που έγινε επίσης το 1986 για το συνδυασµό ειδών από διαφορετικές µουσικές κατηγορίες βρέθηκε ότι άτοµα που ακούνε Hard Rock και Heavy Metal δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κλασική µουσική (Tillekens, 1993). Aυτό, αν και ακούγεται παράδοξο, µπορεί να ερµηνευτεί από την ύπαρξη διάσηµων κιθαριστών του ροκ και metal χώρου εκείνη την εποχή που είχαν σαφέστατες επιρροές από κλασική µουσική. Αξίζει τέλος να αναφερθεί το γεγονός ότι την εποχή αυτή οι γονείς αποδέχονται σε µεγάλο βαθµό τις µουσικές προτιµήσεις των παιδιών τους έστω και αν αυτοί δεν τις συµµερίζονται. Αυτό είναι το αποτέλεσµα της µουσικής επανάστασης που συνέβη στη υτική Ευρώπη και την Αµερική τη δεκαετία του 60 και την οποία φυσικά πραγµατοποίησαν οι γονείς της γενιάς του 80 γι αυτό και είναι σε θέση να αποδεχτούν και να κατανοήσουν τη διαφοροποίηση των παιδιών τους. Στην Ολλανδία το 40% των νέων δηλώνει ότι έχει κοινές µουσικές προτιµήσεις µε τους γονείς τους (van Eijck, 2002). Πάντως η mainstreem pop θεωρείται ένα µουσικό είδος που γεφυρώνει το χάσµα µεταξύ των µουσικών προτιµήσεων των νέων και της οικογένειας τους (De Meyer, 1980). Ωστόσο τα άτοµα που ακούνε heavy metal και hard rock αναφέρουν ότι έχουν συχνές προστριβές µε τους γονείς και ότι αντιµετωπίζουν πιο πολλά προβλήµατα στο σχολείο σε σχέση µε συµµαθητές τους που προτιµούν 16

17 άλλα είδη µουσικής (Roe, 1992). Να σηµειωθεί ότι οι µαθητές που ακούνε underground και metal µουσική είναι στην πλειοψηφία τους αγόρια Η δεκαετία του 90 H δεκαετία του 90 χαρακτηρίζεται από την εµφάνιση νέων ειδών χορευτικής και έντονα ρυθµικής µουσικής. Πρόκειται για την ηλεκτρονική, «λευκή» µουσική Τechno-House από τη µια και τη Hip-Hop / Rap από την άλλη που αποτελεί συνέχεια της ρυθµικής active «µαύρης» µουσικής των δεκαετιών του 70 και του 80. Τάση της νέας εποχής είναι πως οι νέοι ενδιαφέρονται για ποικίλα είδη µουσικής και δε µένουν προσκολληµένοι µόνο σε ένα (Ter Bogt & Hibbel, 2001). Εξαίρεση βεβαίως σε αυτή την τάση αποτελούν οι οπαδοί του heavy metal που δηλώνουν αποκλειστική πίστη στην αγαπηµένη τους µουσική αρνούµενοι οποιαδήποτε ανάµειξη µε οποιοδήποτε άλλο είδος µουσικής (Bryson, 1996). Το φαινόµενο αυτό, γνωστό και ως Heavy Metal Isolation, αποτελεί διαχρονική συµπεριφορά της πλειοψηφίας των metal funs. Σε σύγκριση µε την έρευνα που έγινε το 1986 από τους Van Borg και Jacobs, νέα έρευνα που διεξήχθη το 1998 έδειξε µείωση των µουσικών κατηγοριών από πέντε σε τέσσερις (Stevens, 2001). Έτσι κοινές µουσικές προτιµήσεις φαίνεται πως υπάρχουν για τα εξής είδη: hard rock, heavy metal, punk, grunge και ροκ κλασική µουσική, παραδοσιακή µουσική, ethnic, τραγούδια δεκαετίας 60, ρέγκε και soundtracks disco, techno, house, και rap πρόσφατες ποπ επιτυχίες (top-ten hits). Tα πιο δηµοφιλή είδη είναι αυτά της techno, house και της rap ενώ τα λιγότερο δηµοφιλή είναι το punk και το heavy metal. Αξιόλογο εύρηµα της έρευνας είναι ότι οι νέοι φαίνεται να αντιµετωπίζουν την κλασική µουσική περισσότερο θετικά και να µην τη θεωρούν παρωχηµένο παραδοσιακό είδος. Η δηµιουργία αυτής της τάσης είναι πολύ πιθανό να οφείλεται στις συνεργασίες και ζωντανές συναυλίες που πραγµατοποιούνται εκείνη την εποχή µεταξύ γνωστών καλλιτεχνών και 17

18 συγκροτηµάτων της ποπ, ροκ ακόµα και metal σκηνής µε συµφωνικές ορχήστρες. Με αυτό τον τρόπο το νεανικό κοινό ήλθε σε µεγαλύτερη επαφή µε την κλασική µουσική διακόπτοντας έτσι την αποξένωσή του από αυτή και καταρρίπτοντας την πεποίθηση ότι πρόκειται για µουσική αποκλειστικά των µεγάλων (Νagel, 2002) Η µουσική το 2000 H µετάβαση στο 2000 χαρακτηρίζεται από την αυξανόµενη συµµετοχή των µαθητών του δηµοτικού στα µουσικά δρώµενα φανερώνοντας τη σηµαντικότητα του παράγοντα ηλικία στη µουσική της ποπ ιδιαίτερα (Van Eijck, 2001). Έτσι τη νέα αυτή εποχή κάνουν την εµφάνισή τους πλήθος ποπ συγκροτηµάτων, όπως NSYNCH, Boyzone και τραγουδιστών, όπως Βritney Spears, Cristina Aguilera, εφηβικής ηλικίας επί των πλείστον, που αντλούν την επιτυχία τους από το παιδικό κυρίως κοινό των µαθητών του δηµοτικού. Το νέο αυτό µουσικό ρεύµα ονοµάζεται Τeen Pop. Επίσης κάνει την εµφάνισή του ένα παρακλάδι της «µαύρης» µουσικής της rap, που «γεννήθηκε» στους δρόµους των Αµερικάνικων πόλεων. Πρόκειται για την urban που µαζί µε τη latin µουσική κάνουν ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία τους στα µουσικά δρώµενα του Η µουσική της rap-urban προτιµάται πλέον από άτοµα που προέρχονται από τα κατώτερα οικονοµικά στρώµατα σε αντίθεση µε την Τeen Pop το νεανικό κοινό της οποίας ανήκει κατά βάση στη µεσαία τάξη (Tillekens and Mulder, 2005). Στο χώρο της ροκ, η µοναδική αξιόλογη µεταβολή που συντελείται είναι η εµφάνιση του alternatine rock, µια παραλλαγή punk, new wave και grunge µε περισσότερο mainstreem πρόσωπο. Ωστόσο χαρακτηριστικό είναι πως ο ήχος του Punk και του Heavy Metal που στις αρχές της δεκαετίας του 80 θεωρείτο πρωτοπόρος και καινοτόµος πλέον έχει χάσει τον χαρακτηρισµό του µοντέρνου και θεωρείται συνηθισµένος και συµβατικός. Αυτό βεβαίως είναι απόλυτα λογικό αφού τα συγκεκριµένα είδη διήνυσαν µια 20ετή πορεία και απόκτησαν πλέον το χαρακτηρισµό του κλασικού. Βεβαίως υπάρχουν νέα υποείδη, όπως το λεγόµενο New Metal, που θεωρείται ανανεωµένη µορφή metal αλλά η ευρύτερη οικογένεια ήδη υπάρχει αρκετές δεκαετίες και έχει διανύσει έναν ορισµένο κύκλο. 18

19 Πάντως το Heavy Metal αποτελεί το πιο µεγάλο και αναλλοίωτο σε διάρκεια είδος µοντέρνας µουσικής. H µουσική του Metal εξελίσσεται, δε µεταλλάσσεται ούτε αλλοιώνεται στο πέρας του χρόνου και γι αυτό είναι αξιοθαύµαστη Η τελική κατηγοριοποίηση Από την πρόσφατη έρευνα των Rentfrow και Gosling (2003) βρέθηκε πως υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες όπου τα είδη που ανήκουν σε καθεµιά από αυτές ξεχωριστά παρουσιάζουν ισχυρές συσχετίσεις µεταξύ τους. Οι τέσσερις κατηγορίες, στις οποίες οι ερευνητές έδωσαν σε συνεργασία µε ψυχολόγους γενικές περιγραφικές ονοµασίες, περιλαµβάνουν τα ακόλουθα είδη: εκφραστικά και πολύπλοκα: blues, τζαζ, κλασική και παραδοσιακή µουσική έντονα και επαναστατικά: ροκ, heavy metal και alternative χαρούµενα και συµβατικά: country, ποπ, soundtracks και θρησκευτική µουσική ενεργητικά και ρυθµικά: ραπ, hip-hop, soul, funk, ηλεκτρονική και χορευτική µουσική. Αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι µεταξύ της «συµβατικής» και «ρυθµικής» κατηγορίας υπάρχει σηµαντική συσχέτιση πράγµα που σηµαίνει πως άτοµα που ακούνε κυρίως είδη της µιας µουσικής κατηγορίας είναι θετικοί στο άκουσµα ειδών και της άλλης. Ιδιαίτερα η ποπ θα µπορούσε κάλλιστα να ανήκει στην κατηγορία «Ενεργητικά και Ρυθµικά» αφού οι προτιµήσεις των ατόµων που την ακούνε φαίνεται να µοιάζουν µε αυτές των ατόµων της εν λόγω κατηγορίας. Αντίθετα όλες οι υπόλοιπες µουσικές κατηγορίες είναι ασυσχέτιστες ή αρνητικά συσχετιζόµενες µεταξύ τους. 1.2 Χαρακτηριστικά µουσικών ειδών Για να υπάρχουν όµως κοινές προτιµήσεις για διάφορα είδη µουσικής, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να τα κατατάσσουµε σε ευρύτερες κατηγορίες, σηµαίνει ότι µεταξύ τους υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά µουσικά γνωρίσµατα τα οποία τα κάνουν αρεστά σε ένα συγκεκριµένο µουσικό κοινό. Τα µουσικά αυτά γνωρίσµατα σχετίζονται µε παραµέτρους όπως το συναίσθηµα που εκπέµπει το µουσικό κοµµάτι, είτε θετικό (χαρά, ξεγνοιασιά, έρωτα, ροµαντισµό) είτε αρνητικό (λύπη, 19

20 µελαγχολία, θυµό, οργή), το επίπεδο ρυθµού και ενέργειας, ο βαθµός πολυπλοκότητάς του και το περιεχόµενο των στίχων του (Rentfrow και Gosling, 2003) Χαρακτηριστικά τζαζ, blues, κλασικής και παραδοσιακής µουσικής Τα είδη της τζαζ, blues, παραδοσιακής και κλασικής µουσικής θεωρείται ότι έχουν κοινά χαρακτηριστικά τον αργό ρυθµό (tempo), τον ακουστικό ήχο και την πολύ περιορισµένη χρήση φωνητικών. Ο ηλεκτρικός ήχος φαίνεται ξένος ως προς αυτή τη µουσική κατηγορία, πράγµα πολύ λογικό αφού ειδικά στην κλασική και παραδοσιακή µουσική γίνεται αποκλειστικά χρήση φυσικών οργάνων. Επιπλέον τα άτοµα πιστεύουν πως τα είδη αυτά χρησιµοποιούν σχετικά πολύπλοκο σε νόηµα στίχο, συχνά αλληγορικό, ο οποίος εκφράζει, από τη θετική σκοπιά, όνειρα και ροµαντισµό και από την αρνητική λύπη και µελαγχολία. Όµως και από συνθετικής απόψεως τα µουσικά αυτά είδη εκλαµβάνονται ως ιδιαίτερα περίπλοκα και πρωτότυπα ενώ διεγείρουν ταυτόχρονα αντικρουόµενα συναισθήµατα (ευχαρίστηση και ροµαντισµό από τη µια, συγκινησιακή φόρτιση από την άλλη). 1 Τέλος τα τέσσερα αυτά µουσικά είδη θεωρούνται ότι εκπέµπουν πολύ χαµηλά επίπεδα ενέργειας και η µουσική τους λαµβάνεται ως ιδιαίτερα χαλαρωτική (Rentfrow και Gosling, 2003) Χαρακτηριστικά ροκ-metal-punk µουσικής Από την άλλη, τα είδη του ροκ, metal και alternative-punk χαρακτηρίζονται από γρήγορους ρυθµούς και από κυριαρχία του ηλεκτρικού ήχου έναντι του ακουστικού ενώ η παρουσία των φωνητικών κρίνεται όχι πολύ έντονη αλλά σε κάθε περίπτωση σηµαντική. Τα άτοµα κρίνουν πως ο στίχος αυτών των µουσικών ειδών είναι ιδιαίτερα έξυπνος και πρωτότυπος, αντιπροσωπευτικός, αν και καθόλου απλός, και εκπέµπει κατά κόρον αρνητικά συναισθήµατα όπως οργή, πικρία και λύπη. Η µουσική της ροκ, του metal και του alternative θεωρείται σχετικά πολύπλοκη, αν και µετρίας πρωτοτυπίας, ενώ προκαλεί σε τεράστιο βαθµό θυµό και οργή. Αντίθετα σε καµία περίπτωση δεν 1 Να σηµειωθεί ότι ένα µουσικό κοµµάτι µπορεί να προκαλέσει συναίσθηµα τόσο µε τη σύνθεση (µουσική) και την ερµηνεία όσο και µε το στίχο. Γι αυτό και γίνεται ο διαχωρισµός της επίδρασης της µουσικής και του στίχου στο συναίσθηµα που εκπέµπεται. 20

21 προξενεί θετικά συναισθήµατα στους ακροατές της. Επιπλέον τα είδη αυτά χαρακτηρίζονται από µεγάλη ενέργεια και η µουσική τους κρίνεται δυνατή, ενθουσιώδης και καθόλου χαλαρωτική Xαρακτηριστικά συµβατικής µουσικής Όσον αφορά τα είδη της «συµβατικής» µουσικής, δηλαδή country, ποπ, soundtracks και θρησκευτική µουσική, αυτά θεωρούνται ότι έχουν µέτριο tempo, δηλαδή ούτε πολύ γρήγορο ούτε πολύ αργό, όπως και µέτρια παρουσία φωνητικών. Οι στίχοι αυτής της µουσικής κατηγορίας χαρακτηρίζονται από απλότητα και αµεσότητα, αν και από έλλειψη πρωτοτυπίας, ενώ εκπέµπουν σε µεγάλο βαθµό αισιοδοξία, ζωντάνια και χαρά. Αντίθετα η δηµιουργία αρνητικής ατµόσφαιρας δε συµβαδίζει σε καµία περίπτωση µε τα συγκεκριµένα είδη µουσικής. Οµοίως µε τους στίχους, έτσι και η σύνθεση της κατηγορίας αυτής κρίνεται ως τελείως κοινότυπη και απλοϊκή ενώ προξενεί κυρίως χαρά, ευδιαθεσία και έπειτα ροµαντισµό. Επίσης συντελεί στη δηµιουργία χαλαρωτικής διάθεσης καθώς η ενέργεια που µεταδίδει είναι ελάχιστη. Πάντως σε έρευνα που έγινε σε οπαδούς της ποπ µουσικής αποκλειστικά, βρέθηκε ότι τα άτοµα αυτά προτιµούν το συγκεκριµένο είδος επειδή περιλαµβάνει τρία βασικά γι αυτούς στοιχεία: είναι απλό, ευχάριστο στο άκουσµα και χαλαρωτικό (Ηο, 2004). Επιπλέον επιθυµούν τα τραγούδια που ακούνε να µην είναι θορυβώδη, να έχουν αργά ρυθµικά, απαλές και όµορφες µελωδίες και τέλος να είναι οικεία στο άκουσµά τους. Αντίθετα δε φαίνεται να αποδίδουν ιδιαίτερη σηµασία στο στίχο. Ωστόσο οι οπαδοί της ποπ φαίνεται να δίνουν ιδιαίτερη έµφαση και σε µη καθαρά µουσικά χαρακτηριστικά, όπως στις χορευτικές ικανότητες του καλλιτέχνη, τον τρόπο ντυσίµατος του, την οµορφιά του και την εν γένει σκηνική του παρουσία Χαρακτηριστικά ρυθµικής - χορευτικής µουσικής Η µουσική κατηγορία που αποτελείται από τα είδη της ραπ, hip-hop, soul, funk, ηλεκτρονικής και χορευτικής µουσικής χαρακτηρίζεται από τα µέτρια σε ταχύτητα tempos, τη χρήση φωνητικών αλλά όχι σε έντονο βαθµό και τη συνεχή παρουσία του ηλεκτρικού στοιχείου, εν πλήρη απουσία 21

22 ακουστικών οργάνων. Το νόηµα των στίχων κρίνεται ελαφρώς περίπλοκο χωρίς να δηµιουργεί συναισθηµατική διέγερση είτε θετική είτε αρνητική. Αλλά και από µουσικής απόψεως παρατηρείται αυτή η συναισθηµατική ουδετερότητα των ειδών της κατηγορίας αυτής που ωστόσο έχουν έντονο το ρυθµικό στοιχείο και την παρουσία µιας σχετικής µουσικής πρωτοτυπίας και πολυπλοκότητας (Rentfrow και Gosling, 2003). Ιδιαίτερης αναφοράς χρίζει το γεγονός ότι η ύπαρξη µελωδικής πολυπλοκότητας σε ένα τραγούδι συσχετίζεται αρνητικά µε την επιτυχία του σε ευρύ κοινό όπως υπολογίζεται µε την παραµονή του στα charts (Eerola and North, 2000). H έρευνα έχει δείξει ότι απλά µελωδικά κοµµάτια παραµένουν περισσότερες εβδοµάδες στο Top 40 των Αµερικανικών και Βρετανικών charts σε σχέση µε τα περισσότερο σύνθετα τραγούδια (Gambaccini et al., 1996). Οµοίως και τα απλά albums επιτυγχάνουν καλύτερες θέσεις στα charts και µε µεγαλύτερη διάρκεια από τα αντίστοιχα πιο πολύπλοκα. Βέβαια η ύπαρξη συνθετικής πολυπλοκότητας δε σηµαίνει αναγκαία πως προκαλεί δυσαρέσκεια σε όλα τα άτοµα. Τα άτοµα που έχουν λάβει µουσική παιδεία έχουν θετικότερη στάση απέναντι στην πολύπλοκη µουσική σε σχέση µε τα άτοµα που δεν έχουν παρακολουθήσει µαθήµατα µουσικής παλαιότερα (Mc Mullen, 1974). Επιπλέον η αντιλαµβανόµενη πολυπλοκότητα µιας µουσικής σύνθεσης φαίνεται να µειώνεται για το άτοµο καθώς επαναλαµβάνει το άκουσµά της (Hargreaves, 1984). ηλαδή ένα πολύπλοκο µουσικό κοµµάτι αρχίζει να µοιάζει λιγότερο πολύπλοκο και ίσως απλό σε κάποιον που το έχει ακούσει αρκετές φορές. Τα παιδιά πάντως φαίνεται να προτιµούν ένα µέτριο επίπεδο πολυπλοκότητας στα τραγούδια τέτοιο ώστε αυτά να θεωρούνται οικεία και προβλέψιµα στο αυτί των ακροατών (Getz, 1966). Eπίσης δείχνουν ιδιαίτερη προτίµηση για τα γρήγορα tempo και την ύπαρξη έντονων ρυθµικών σηµείων ενώ αντίθετα δεν επιθυµούν τις συχνές αλλαγές µέτρων, που σηµειωτέον ότι αυξάνουν κατακόρυφα την πολυπλοκότητα της σύνθεσης (Wapnick, 1980). 22

23 1.3 Στοιχεία για τις µουσικές προτιµήσεις παγκοσµίως Στις Ηνωµένες Πολιτείες την πρωτοκαθεδρία στις προτιµήσεις των πολιτών έχει η ροκ µε ποσοστό 24% (RIAA, 2004). Ωστόσο το ποσοστό αυτό έχει µειωθεί στην πάροδο της τελευταίας δεκαετίας αφού το 1995 άγγιζε το 34%. Το ποσοστό αυτό φαίνεται να έχει µετακινηθεί προς τη µουσική της ραπ και hip-hop που ενώ το 1995 είχε χαµηλό ποσοστό µόλις 6,7% το 2004 εµφανίζεται πολύ δηµοφιλές είδος µε 12%. εύτερη δηµοφιλέστερη είναι η παραδοσιακή αµερικάνικη µουσική της country ενώ αξιόλογο είναι και το ποσοστό του Rhythm and Blues (R&B) µιας ευρύτερης κατηγορίας που περιλαµβάνει ρυθµικά και χορευτικά είδη όπως Blues, Funk, Soul, Reggae και Disco. Η ποπ µοιάζει σταθερή στις προτιµήσεις των Αµερικανών µε 10%. Αντίθετα λίγοι είναι εκείνοι που έχουν κλίση σε πολύπλοκα µουσικά είδη όπως τζαζ και κλασική µουσική. Οι προτιµήσεις για τα µουσικά είδη στις Η.Π.Α. και η σύγκριση τους µε αυτές του 1995 φαίνονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 1.1 Οι µουσικές προτιµήσεις στις Η.Π.Α. ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΙ ΟΣ 2004 (%) 1995 (%) Ροκ 23,9 33,5 Country 13 16,7 Ραπ / Ηip-Hop 12,1 6,7 R&B / Urban 11,3 11,3 Ποπ 10 10,1 Θρησκευτική µουσική 6 3,1 Τζαζ 2,7 3 Κλασική µουσική 2 2,9 Παιδικά τραγούδια 2,8 0,5 Soundtracks 1,1 0,9 Άλλα µουσικά είδη 11,3 8,7 Όσον αφορά τις µουσικές προτιµήσεις στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το ιάγραµµα 1.1 είναι διαφωτιστικό (Skaliotis, 2002) 2. Mε βάση τα δεδοµένα του συγκεκριµένου διαγράµµατος παρατηρούµε πως τα µουσικά είδη της ροκ και της ποπ είναι αυτά που κυριαρχούνε στις προτιµήσεις 2 Στην έρευνα χρησιµοποιήθηκαν τέσσερις µόνο γενικές κατηγορίες. Η κατηγορία rock-pop περιλαµβάνει όλα τα είδη ροκ όπως hard rock, alternative και punk. Η κατηγορία του easy listening περιλαµβάνει τις πρόσφατες επιτυχίες που παίζονται συνέχεια σε ραδιόφωνο και τηλεόραση. Η κατηγορία Folk-Traditional αναφέρεται στην παραδοσιακή και εγχώρια µουσική της κάθε χώρας. 23

24 των Ευρωπαίων. Περισσότερο έντονη είναι η προτίµηση στη ροκ στη ανία, στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Στη Μεγάλη Βρετανία η ροκ-ποπ προηγείται µε βραχεία κεφαλή των πρόσφατων hits ενώ αντίθετα στη Φινλανδία τα πρόσφατα hits υποσκελίζουν τα είδη της ροκ-ποπ. Οι µοναδικές χώρες των οποίων οι κάτοικοι δείχνουν συντριπτικά µεγαλύτερη προτίµηση για την παραδοσιακή και λαϊκή εγχώρια µουσική είναι η Ελλάδα και η Πορτογαλία. Στη χώρα µας έπονται µε µεγάλη διαφορά τα είδη της ροκ-ποπ, ακολουθούν οι πρόσφατες επιτυχίες ενώ ιδιαίτερα µειωµένο είναι το ενδιαφέρον για την κλασική µουσική. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός πως η Ελλάδα παρουσιάζει τις χαµηλότερες προτιµήσεις για τη ροκ-ποπ και την κλασική µουσική σε σχέση µε τους υπόλοιπους εταίρους της στην Ε.Ε. Αντίθετα το µεγαλύτερο ενδιαφέρον για κλασική µουσική στην Ευρώπη παρουσιάζεται στο Λουξεµβούργο. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1 Οι µουσικές προτιµήσεις στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Στην Αυστραλία η έρευνα έχει δείξει πως το δηµοφιλέστερο είδος µουσικής για τη νεολαία παραµένει η ροκ µε 18% (ABA, 1999). Ακολουθεί η χορευτική ηλεκτρονική µουσική του technotrance µε 11%. Η mainstreem ποπ καταλαµβάνει µόνο το 9% των προτιµήσεων ενώ το heavy metal και το alternative-punk ισοδυναµούν µε 8%. Αίσθηση προκαλεί η απουσία από τις πρώτες θέσεις 24

25 ειδών όπως παραδοσιακής και κλασικής µουσικής ή jazz και blues, πράγµα που σηµαίνει πως η νεολαία δεν ενδιαφέρεται και τόσο για πολύπλοκα είδη µουσικής. Έπειτα έκδηλη είναι η προτίµηση των Αυστραλών προς τους Αµερικανούς και Βρετανούς καλλιτέχνες έναντι των συµπατριωτών τους, έστω και αν η εκτίµηση για τους δεύτερους είναι αρκετά µεγάλη. Ωστόσο αντίστοιχη έρευνα που έγινε στην Ταϊλάνδη και στο Χονγκ-Κονγκ, σε χώρες δηλαδή διαφορετικής κουλτούρας και ιδιοσυγκρασίας από την Αυστραλία, έδειξε διαφορετικά αποτελέσµατα. Έτσι οι νέοι σε αυτές τις χώρες δείχνουν µεγάλη προτίµηση στους εγχώριους καλλιτέχνες και γενικότερα στους τραγουδιστές και συγκροτήµατα που προέρχονται από τη Νοτιοανατολική και Ανατολική Ασία και όχι από τη ύση (Ηο, 2004). Αυτό βεβαίως συµβαίνει επειδή οι νέοι αυτών των χωρών δίνουν µεγάλη σηµασία στην ύπαρξη των στίχων στη µητρική ή, στη χειρότερη περίπτωση, σε συγγενική µε τη µητρική τους γλώσσα ώστε να γίνονται εύκολα κατανοητοί. Γι αυτό και όπως λένε θα είναι περισσότερο δεκτικοί σε ένα τραγούδι µε όµορφη µελωδία, αργό ρυθµό και στίχο στη µητρική τους γλώσσα από ένα ξενόγλωσσο έστω και αν αυτό περιλαµβάνει τα ίδια µουσικά χαρακτηριστικά. 1.4 Σηµαντικότητα µουσικής στη ζωή των ατόµων Η µεγάλη σηµασία που δίνουν τα άτοµα στη µουσική φαίνεται µε πανηγυρικό τρόπο στην έρευνα που διεξήχθη στο Πανεπιστήµιο του Τέξας το 2003 από τους καθηγητές P. Rentfrow και S. Gosling. Σύµφωνα λοιπόν µε τα αποτελέσµατα της έρευνας τα άτοµα θεωρούν το άκουσµα µουσικής ως την πιο σηµαντική δραστηριότητα τους κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους. Έτσι η ακρόαση µουσικής λαµβάνεται από αυτά ως πιο σηµαντική δραστηριότητα από την παρακολούθηση ταινιών, τηλεοπτικών προγραµµάτων, το διάβασµα βιβλίων, τις αγορές ρούχων κλπ. Επιπλέον τα άτοµα ακούνε µουσική κυρίως όταν οδηγούν και σε δεύτερη φάση όταν είναι µόνοι, όταν βρίσκονται µε φίλους, όταν ετοιµάζονται για να βγουν και όταν µελετούν. Πάντως σε σύγκριση µε τις άλλες δραστηριότητες, και δη µε την παρακολούθηση τηλεόρασης όπου η σύγκριση γίνεται πιο άµεσα, τα άτοµα ακούνε µουσική σε περισσότερες περιστάσεις κατά τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου τους. Η 25

26 µουσική έχει διεισδύσει λοιπόν στη ζωή των ανθρώπων σε πολύ έντονο βαθµό. Το συµπέρασµα αυτό συµφωνεί και µε την έρευνα των Μehl και Pennebaker (2003) γύρω από τις καθηµερινές δραστηριότητες των ανθρώπων που βρήκε πως τα άτοµα ακούνε µουσική κατά το 14% του χρόνου που είναι ξύπνιοι, ελαφρώς περισσότερο δηλαδή από όσο βλέπουν τηλεόραση και περίπου το µισό από το χρόνο που αφιερώνουν σε συζητήσεις. Στην Αµερική οι κατηγορίες ατόµων που δείχνουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη µουσική είναι οι νέοι από 18 έως 29, οι απόφοιτοι κολεγίων και οι ανύπαντροι ή χωρισµένοι άνω των 45 ετών. (Sotlow, 2000). Σε όλες αυτές τις κατηγορίες ο πληθυσµός αποδίδει τεράστια σηµασία στη µουσική ως δραστηριότητα σε ποσοστό άνω του 80%. Όσον αφορά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η συχνότητα που ακούνε µουσική οι κάτοικοι τους φαίνονται στον παρακάτω πίνακα (Skaliotis, 2002): ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.2 Συχνότητα που ακούνε µουσική οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Όπως φαίνεται από το παραπάνω διάγραµµα οι ανοί ακούνε περισσότερο συχνά µουσική από τους κατοίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ακολουθούν Σουηδοί και Ολλανδοί. Φινλανδία, Γερµανία και Αυστρία θεωρούνται επίσης από τις πρώτες χώρες στον τοµέα αυτό. Αντίθετα οι Έλληνες βρίσκονται χαµηλά στη σχετική λίστα µαζί µε Ισπανούς και Ιταλούς ενώ ούτε οι Γάλλοι και 26

27 οι Πορτογάλοι αντίστοιχα φαίνεται να αφιερώνουν πολύ χρόνο στη µουσική. Είναι λοιπόν φανερό πως οι µεσογειακοί λαοί αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στη µουσική εν συγκρίσει µε τους βόρειους. Η µεγάλη σηµασία της µουσικής φαίνεται και από το γεγονός ότι τα άτοµα θεωρούν πως οι µουσικές προτιµήσεις τόσο των ιδίων όσο και των άλλων δηλώνουν σηµαντικά πράγµατα για την προσωπικότητά τους (Rentfrow & Gosling, 2003). Οι µουσικές προτιµήσεις των ατόµων, λοιπόν, εκλαµβάνονται ως αντιπροσωπευτικό στοιχείο του εαυτού τους αλλά και ως χαρακτηριστικό κριτήριο της προσωπικότητας των άλλων. Αξίζει να σηµειωθεί πως από τις άλλες δραστηριότητες µόνο τα hobbies φαίνεται να θεωρούνται το ίδιο αντιπροσωπευτικά του χαρακτήρα των ανθρώπων µε τις µουσικές τους προτιµήσεις. Είναι φανερό, εποµένως, πως η µουσική που ακούει κάποιος είναι πολύ σηµαντική γι αυτόν όχι µόνο επειδή τον συντροφεύει και τον χρωµατίζει συναισθηµατικά αλλά και επειδή αντανακλά κάποιο ιδιαίτερο κοµµάτι της εσωτερικότητας του. Βεβαίως δεν αποδίδουν όλα τα άτοµα το ίδιο µεγάλο ποσοστό σηµαντικότητας της µουσικής στη ζωή τους. Το ποσοστό της σηµαντικότητας αυξάνεται καθώς το άτοµο θεωρείται περισσότερο ειδικός, έστω σε ένα συγκεκριµένο είδος µουσικής που του αρέσει πολύ, και κυρίως όταν το άτοµο έχει λάβει στο παρελθόν µουσική εκπαίδευση και παίζει κάποιο µουσικό όργανο (Fung, 1996). Αυτό είναι απόλυτα λογικό αφού ο µουσικός, έστω και ερασιτέχνης, ζει µε τη µουσική και εκφράζεται από αυτή σε περισσότερες εκφάνσεις της ζωής του και µε διαφορετικό τρόπο από τον απλό ακροατή. Έτσι φυσιολογικά θεωρεί τη µουσική πιο σηµαντικό κοµµάτι στη ζωή του από κάποιον που µένει παθητικός ακροατής και δεν είναι ενεργός «παίκτης» ή δηµιουργός όπως αυτός. Πάντως το 35% των Αυστραλών νέων δηλώνει ότι µετέχει ενεργά σε µουσικές δραστηριότητες σε τακτική βάση και αυτό ερµηνεύεται κυρίως ως ενασχόληση αυτών µε κάποιο όργανο ή το τραγούδι (ΑΒΑ, 1999). 1.5 Παράγοντες που επηρεάζουν τις µουσικές προτιµήσεις ίχως άλλο, η διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων των ανθρώπων επηρεάζεται από κοινωνικούς και κοινωνιολογικούς παράγοντες. Σύµφωνα µε τους Hargreaves και Norton (1999a) οι µουσικές προτιµήσεις των ατόµων διαµορφώνονται µε βάση τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, τη 27

28 διάθεσή τους και τέλος την προσωπικότητά τους µαζί µε την προσωπική εικόνα που θέλουν να επικοινωνούν στους άλλους. Υπάρχουν λοιπόν ισχυροί δεσµοί µεταξύ µουσικής και κοινωνικών σχέσεων ανάµεσα στους ανθρώπους. Για παράδειγµα στην διάρκεια της εφηβικής ηλικίας οι µουσικές προτιµήσεις είναι ο κύριος παράγοντας που καθορίζει σε ποιες κοινωνικές οµάδες, δηλαδή παρέες, εντάσσεται ο νέος και σε ποιες όχι (Tarrant et al., 2000) Η ασυνείδητη ανάπτυξη της µουσικότητας Η δηµιουργία της µουσικής ταυτότητας του ανθρώπου ξεκινάει από πολύ πιο νωρίς. Όσο και παράξενο και αν ακούγεται, τα πρώτα ψήγµατα µουσικότητας τα αποκτά κάποιος πριν καν γεννηθεί. Σύµφωνα µε έρευνες που έχουν γίνει, το µουσικό και γενικότερα ηχητικό περιβάλλον µέσα στο οποίο µεγαλώνει ένα έµβρυο ή ένα νεογέννητο µωρό επηρεάζει τη διαµόρφωση των τρόπων επικοινωνίας του και ειδικότερα τον προφορικό λόγο και το ηχόχρωµα της φωνής του (Papousek, 1996). Με τα παραπάνω συµφωνεί και ο C. Trevarthen (1999) ο οποίος θεωρεί πως ο τρόπος οµιλίας των γονέων, ο χρωµατισµός που δίνουν στη φωνή τους καθώς διηγούνται στο παιδί παραµύθια καθώς και η συχνότητα µε την οποία τραγουδάνε και γενικώς ακούγονται τραγούδια στο σπίτι συµβάλλουν σηµαντικά στην ασυνείδητη δηµιουργία µουσικότητας στο βρέφος. Έτσι θέτονται οι βάσεις για την περαιτέρω καλλιέργεια και ανάπτυξη αυτής της µουσικότητας και τη συνειδητή δηµιουργία των προσωπικών µουσικών προτιµήσεων καθώς µεγαλώνει το άτοµο και δέχεται επιπλέον ερεθίσµατα. Έπειτα έχει βρεθεί ότι τα νεογέννητα κατανοούν και αντιδρούν σε µουσικά χαρακτηριστικά, όπως ρυθµικές µεταβολές, µελωδικές γραµµές και σε απλές αναλύσεις αρµονίας, είναι δηλαδή σε θέση να ξεχωρίσουν τα απλά τραγούδια, να τους αρέσουν ή όχι και σε κάθε περίπτωση να κατανοήσουν τη διαφορά τους από ένα κοινό θόρυβο (Τrehab et al., 1997). Βλέπουµε λοιπόν ότι το κοινωνικό περιβάλλον, και δη η οικογένεια, είναι ο αρχικός παράγοντας που επιδρά πάνω στη διαµόρφωση της µουσικής ταυτότητας του ατόµου και µάλιστα σε βρεφική ακόµα ηλικία. 28

29 1.5.2 Η οικογένεια, οι συνοµήλικοι και ο ρόλος του σχολείου To άτοµο όταν βρίσκεται στην πρώιµη παιδική ηλικία και πριν πάει ακόµα στο σχολείο έχει ένα κοινωνικό κύκλο που περιορίζεται κυρίως στους γονείς του και τα συγγενικά πρόσωπα. Έτσι τα παιδιά σε αυτή την ηλικία τείνουν να υιοθετούν τις µουσικές προτιµήσεις των γονιών τους και γενικά οποιαδήποτε µουσική ακούγεται στο σπίτι αφού δεν υπάρχουν ερεθίσµατα για κάτι διαφορετικό. Ωστόσο µε την έναρξη της σχολικής ζωής και καθ όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και πρώιµης εφηβείας η αποδοχή του ατόµου από τους συνοµήλικούς του αποτελεί πρωταρχικό στόχο γι αυτό (Roe, 1996). Η ένταξη του παιδιού σε µια παρέα και η σχέση του µε τα µέλη αυτής επηρεάζει πολλές εκφάνσεις της προσωπικής του ζωής: ο τρόπος οµιλίας, το ντύσιµο, οι καταναλωτικές συνήθειες και γενικότερα οι προτιµήσεις των ατόµων σε αυτή την ηλικία βρίσκονται υπό τη συνεχή επιρροή των συνοµήλικων και της παρέας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρoυν οι Tarrant et al. (2001) οι µουσικές προτιµήσεις αποτελούν ένας ζωτικής σηµασίας παράγοντα καθορισµού της συνολικής ταυτότητας και προσωπικής εικόνας για τους περισσότερους 13χρονους. Ήδη τα παιδιά από µικρότερη ηλικία έχουν αρχίσει να δηµιουργούν την προσωπική τους ταυτότητα, τη δική τους εικόνα που επιθυµούν να επικοινωνούν στους άλλους, µέρος της οποίας, και µάλιστα πολύ σηµαντικό, αποτελούν οι µουσικές προτιµήσεις. Ωστόσο στην ηλικία αυτή, σε µεγαλύτερο βαθµό από οποιοδήποτε άλλο ηλικιακό στάδιο, οι άνθρωποι διαµορφώνουν τις προτιµήσεις και τις συµπεριφορές τους κάνοντας συγκρίσεις µε τους συνοµήλικούς τους. Έτσι και οι µουσικές προτιµήσεις των παιδιών σε αυτό το στάδιο της ζωής τους επηρεάζονται πάρα πολύ από αυτές των συµµαθητών και φίλων τους, αφού η σύγκριση µεταξύ τους είναι συνεχής. Ιδιαίτερη επιρροή φαίνεται πως ασκούνε τα άτοµα που θεωρούνται «αρχηγοί» στις διάφορες παρέες αφού στις συνήθειες τους, µουσικές και µη, προσαρµόζονται σε µεγάλο βαθµό τα λοιπά µέλη (Tarrant et al., 2000). Γι αυτό και πολύ συχνά παρατηρείται στην παιδική ηλικία και πρώιµη εφηβεία οι στενοί φίλοι να έχουν κοινές προτιµήσεις, δραστηριότητες και επιθυµίες. Βεβαίως η διαδικασία αυτή διαµόρφωσης προτιµήσεων και τάσεων µέσω της σύγκρισης µε τους άλλους 29

30 ακολουθεί τον άνθρωπο και στην εφηβεία αλλά και στην ενηλικίωσή του σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό. Αυτή η εξάρτηση των παιδιών από τους φίλους τους συχνά έρχεται σε αντίθεση µε τους γονείς από τους οποίους τα παιδιά συνεχώς ανεξαρτητοποιούνται όσον αφορά προτιµήσεις και πρότυπα συµπεριφοράς. Η εξάρτηση αυτή από την παρέα δυναµώνει καθώς το παιδί µεγαλώνει και ειδικά όταν οι σχέσεις µε τους γονείς του δεν είναι καλές όπως επίσης και οι επιδόσεις του στο σχολείο (Roe, 1996). Μια πρώτη µεταστροφή του παιδιού από την οικογένεια προς τους φίλους του εκδηλώνεται µε τη διαµόρφωση των µουσικών του προτιµήσεων σύµφωνα µε αυτούς. Οι φίλοι αρχίζουν να επιδρούν πάνω στη διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων των παιδιών γύρω στην ηλικία των 8 ετών. Τα 9-10 χρόνια είναι η ηλικία όπου το παιδί φαίνεται να δείχνει την υψηλότερη προτίµηση προς τα αγαπηµένα είδη των γονιών του. Από την περίοδο αυτή και έπειτα το άτοµο αρχίζει να µεταβάλλει τις µουσικές του προτιµήσεις από αυτές της οικογένειας του (Christenson, 1994). Ακριβώς τότε είναι που τα παιδιά στρέφονται προς τα πιο δηµοφιλή είδη µουσικής σε αυτές τις ηλικίες, την ποπ και τη ροκ. Άλλωστε το 40% των παιδιών δηλώνει ότι διακοσµεί το δωµάτιο του µε αφίσες των αγαπηµένων του stars ήδη από την ηλικία των 7 (Roe, 1996). Οι Hargreaves και Norton (1999b) διαπίστωσαν ότι τα παιδιά, κατά τη διάρκεια της έκτης δηµοτικού, δείχνουν ιδιαίτερη άρνηση απέναντι στη µουσική που ακούνε οι δικοί τους. Στην ηλικία των η µουσική της ροκ και της ποπ κυριαρχούν σχεδόν αποκλειστικά στις προτιµήσεις των περισσότερων παιδιών και αποτελούν αφετηρία από την οποία το άτοµο θα διαφοροποιήσει και θα εξελίξει τα µουσικά του ακούσµατα στο µέλλον. Αξίζει να σηµειώσουµε πως σε έρευνα που έγινε στην Αυστραλία σε δείγµα νέων, από 12 έως 24 ετών, βρέθηκε πως οι φίλοι είναι ο κυριότερος παράγοντας επηρεασµού των µουσικών προτιµήσεων ενός ατόµου µε 85%. Ακολουθεί το ραδιόφωνο µε 72% και η τηλεόραση µε 51% (ΑBA, 1999). Η µεγάλη επίδραση των φίλων και συµµαθητών καθώς και η µηδαµινή των γονιών στις µουσικές προτιµήσεις των ατόµων βρέθηκε και σε έρευνα που διεξήχθη παράλληλα στο Χονγκ-Κονγκ και την Ταϊλάνδη (Ηο, 2004). 30

31 Τα παιδιά που είναι περισσότερο στραµµένα προς την οικογένεια τους παρά στους φίλους τους έχει παρατηρηθεί πως δε δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη µουσική σε αντίθεση µε τα παιδιά που είναι προσανατολισµένα περισσότερο στους συνοµήλικούς τους που ακούνε πολύ περισσότερη µουσική και γενικά δίνουν σε αυτή µεγαλύτερη σηµασία σε σχέση µε τα πρώτα (Roe, 1992). Επίσης τα παιδιά που είναι δεµένα µε τους γονείς τους δείχνουν γενικά µια προτίµηση προς τη mainstream µουσική της ποπ, τη µουσική του ρεύµατος δηλαδή που δεν παραπέµπει σε τίποτα αντιδραστικό και επαναστατικό, σε αντίθεση µε τα παιδιά που είναι προσκολληµένα στις παρέες τους που προτιµούν σκληρές µορφές της ροκ και metal µουσικής. Πάντως όσο συχνότερες είναι οι προστριβές των παιδιών µε τους γονείς τόσο µεγαλύτερη είναι η στροφή τους προς τις παρέες και µάλιστα πιο πιθανή η ένταξή τους σε υποκουλτούρες που περιστρέφονται γύρω από ένα συγκεκριµένο µουσικό είδος. Πολλές οµάδες νέων µε συγκεκριµένη ιδεολογία και στάση ζωής, πολλές δηλαδή νεανικές υποκουλτούρες χρησιµοποίησαν τη µουσική ως βασικό σηµείο αναφοράς της ταυτότητάς τους (Brake, 1980). Άλλωστε τα κινήµατα των hippies τη δεκαετία του 60, του punk στα τέλη δεκαετίας 70 και αρχές 80 και του rave τη δεκαετία του 90 αποτελούσαν υποκουλτούρες (άσχετα µε το αν τελικά κατέληξαν να γίνουν mainstream και «κουλτούρες της µόδας» έστω και για λίγο) στις οποίες τον πυρήνα και ακρογωνιαίο λίθο τους αποτελεί η µουσική. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το ενδιαφέρον των ατόµων για τις υποκουλτούρες εµφανίζεται κατά κύριο λόγο κατά τελευταία χρόνια της φοίτησής τους στο σχολείο και ιδιαίτερα όταν οι επιδόσεις τους σε αυτό δεν είναι υψηλές (Bennett, 1998). Πάντως η έρευνα έχει δείξει ότι τόσο η επίδοση των παιδιών στο σχολείο όσο και η στάση τους απέναντι σε αυτό σχετίζεται ισχυρά µε τις κλίσεις τους απέναντι στη µουσική. Γενικά έχει βρεθεί πως η προτίµηση για την τζαζ, blues και για την κλασική µουσική σχετίζεται θετικά µε υψηλές µαθητικές επιδόσεις (Roe, 1996). Οι µαθητές που ακούνε κλασική µουσική έχουν δίψα για ανώτερη εκπαίδευση σε αντιδιαστολή µε αυτούς που προτιµούν το heavy metal. Έπειτα οι καλοί µαθητές φαίνεται να δείχνουν µεγαλύτερο ενδιαφέρον και να έχουν περισσότερες γνώσεις για όλα τα είδη µουσικής σε σύγκριση µε τους πιο κακούς µαθητές. Βεβαίως είναι δυνατό να υπάρξουν και άριστοι µαθητές οι οποίοι να προτιµούν τα σκληρά ακούσµατα του heavy metal και του ροκ. Η έρευνα 31

32 αποκαλύπτει πως τα άτοµα αυτά, αν και αριστούχοι, παρουσιάζουν µια έντονη αρνητικότητα και απέχθεια για το σύστηµα εκπαίδευσης και το σχολείο, τουλάχιστον όπως λειτουργεί. Όµως η κλίση για τη µουσική του ροκ, του πανκ και του metal έχει συνδεθεί κατά κύριο λόγο µε κακές επιδόσεις, από δυσαρεστηµένους µε το σχολείο µαθητές που προέρχονται κυρίως από την κατώτερη εργατική τάξη (Roe, 1992). Πρόκειται κυρίως για παιδιά που θέλουν να αποτινάξουν από πάνω τους την κουλτούρα των γονιών τους και χρησιµοποιούν τη σκληρή µουσική ως µέσο για να επιτύχουν αυτό. Από την άλλη, οι έφηβοι που δεν αναµένουν ούτε επιδιώκουν σχετική επιτυχία στη ζωή τους και διαφοροποίηση από την κοινωνική και οικονοµική κατάσταση της οικογένειας τους δε νιώθουν την ανάγκη να διαφοροποιηθούν και από την επικρατούσα συντηρητική κουλτούρα της οικογένειας (Van Eijck, 2001). Έτσι τα άτοµα αυτά είναι πολύ λογικό να προτιµούν την απλοϊκή ποπ έναντι άλλων, πιο επαναστατικών ή περίπλοκων ειδών µουσικής ηµογραφικοί παράγοντες Το φύλο και η ηλικία H έρευνα έχει δείξει πως τα αγόρια είναι περισσότερο θετικά σε σχέση µε τα κορίτσια απέναντι στις διάφορες µορφές υποκουλτούρας που σχετίζονται ισχυρά µε τη µουσική (Roe, 1996). Επιπλέον τα άτοµα φαίνεται να διαµορφώνουν διαφορετικές µουσικές προτιµήσεις ανάλογα µε το φύλο τους. Η πρώτη γενική διαφορά που έχει εντοπιστεί ήδη από τη δεκαετία του 70 είναι ότι η ροκ είναι πιο δηµοφιλής στα αγόρια ενώ η ποπ στα κορίτσια (Frith, 1978). Οι διαφορές µεταξύ των δύο φύλων στις µουσικές προτιµήσεις και γενικότερα στη σηµαντικότητα που αποδίδεται από αυτά στη µουσική παρουσιάζονται στην παιδική ηλικία. Ενώ µέχρι τα 8 τους χρόνια αγόρια και κορίτσια φαίνεται να ακούνε την ίδια ποσότητα µουσικής, γύρω στα 9 µε 10 τα κορίτσια αυξάνουν τα ακούσµατα τους σε σχέση µε τα αγόρια. Η εκδήλωση αυξηµένου ενδιαφέροντος για τη µουσική εντείνεται στα χρόνια ενώ συνεχίζεται µέχρι τα όπου αρχίζει και φθίνει (Roe, 1996). 32

33 Αντίθετα στα αγόρια το ενδιαφέρον για τη µουσική αυξάνεται κατακόρυφα στα και συνεχίζεται µέχρι τα όπου επίσης αρχίζει να φθίνει. Είναι λοιπόν φανερό ότι τα κορίτσια δείχνουν γρηγορότερα ενδιαφέρον για τη µουσική σε σχέση µε τα αγόρια και αυτό πιθανό να οφείλεται στην πρώιµη ωριµότητα που παρουσιάζουν αυτά σε σχέση µε τα δεύτερα. Ωστόσο µετά τα 17 τα αγόρια υποσκελίζουν τα κορίτσια όσον αφορά την ποσότητα µουσικής που ακούνε αλλά και τη σηµαντικότητα που δίνουν σε αυτή. Ενδεικτικό είναι ότι η κορύφωση του συνολικού ενδιαφέροντος για τη µουσική στους άντρες έχει υπολογιστεί ότι συµβαίνει στα 24 έτη ενώ στις γυναίκες στα 15. Βέβαια µια έρευνα που διεξήχθη στη Σουηδία δεν έδειξε τόσο µεγάλες αποκλίσεις, αφού σύµφωνα µε αυτή, η περίοδος που οι άντρες ακούνε περισσότερη µουσική είναι στα 19 τους χρόνια ενώ στις γυναίκες τα 18 (Von Feilitzen & Roe, 1992). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω τα αγόρια κατά βάση ακούνε ροκ ενώ τα κορίτσια ποπ, τουλάχιστον µέχρι τα 12 έτη που θεωρείται και το τέλος της παιδικής ηλικίας. Ένας παράγοντας αυτής της διαφοροποίησης µπορεί να αναζητηθεί στο γεγονός ότι τα τραγούδια της ποπ έχουν απαλή και ροµαντική µουσική ενώ η θεµατολογία τους, στιχουργικά, περιστρέφεται γύρω από την αγάπη και τον έρωτα. Όπως έχουν δείξει έρευνες, τα κορίτσια σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους και σεξουαλικής τους ωρίµανσης ονειροπολούν και αναζητούν ροµαντικές ιστορίες αγάπης τόσο στις ταινίες όσο και στη µουσική (Steele & Brown, 1995). Η µουσική που τους προσφέρει αυτή την ατµόσφαιρα είναι η ποπ και γι αυτό φυσιολογικά στρέφονται προς τα εκεί οι προτιµήσεις τους. Όµως µε το πέρασµα στην εφηβεία και αργότερα στην ενηλικίωση ο διαχωρισµός των µουσικών προτιµήσεων σε δύο µόνο στρατόπεδα, αυτά της ροκ και της ποπ, σταµατάει και σπάει σε περισσότερα. Γενικά πάντως οι γυναίκες προτιµούν ηπιότερα είδη µουσικής σε σχέση µε τους άντρες, γι αυτό και πέρα από την παιδική ηλικία, πάντα τις διακατέχει µια προτίµηση προς την ποπ και τα είδη του soft rock, φυσική συνέχεια του οποίου µπορεί να θεωρηθεί το alternative (Weinstein, 1983). Αντίθετα οι άνδρες έχουν κλίση σε είδη µουσικής που εκπέµπουν µεγαλύτερη ένταση και ενέργεια ενώ µπορούν να θεωρηθούν και ως περισσότερο «αρρενωπά» όπως τα είδη του hard rock και του heavy metal (Frith, 1982). Γενικά η µουσική προκαλεί πολλά και έντονα συναισθήµατα στους άνδρες και πιο ήπια στις γυναίκες 33

34 (Wells, 1987). Σε αντιδιαστολή οι Νοrth et al. (2000) υποστηρίζουν πως οι γυναίκες φαίνεται να φορτίζονται περισσότερο συναισθηµατικά από τη µουσική σε σχέση µε τους άντρες. Επιπλέον οι γυναίκες έχουν ιδιαίτερη κλίση και στα είδη χορευτικής µουσικής. Αξίζει να αναφερθεί πως ο χορός, που φυσικά είναι άµεσα συνυφασµένος µε τη µουσική, αποτελεί µια ιδιαίτερα σηµαντική δραστηριότητα για τις γυναίκες. Το 73% των γυναικών χορεύει τουλάχιστον µια φορά την εβδοµάδα µε το 13% να χορεύει κάθε µέρα (Wells, 1987). Bεβαίως το ποσοστό των ανδρών που δηλώνει κάποια σηµαντικότητα στο χορό είναι πολύ µικρότερο αφού µόλις το 39% δηλώνει πως χορεύει τουλάχιστον µια φορά την εβδοµάδα. Εφόσον λοιπόν ο χορός είναι τόσο σηµαντικός για τις γυναίκες έτσι και τα χορευτικά είδη της dance pop, disco, latin και electro είναι περισσότερο αρεστά σε αυτές Τόπος καταγωγής-κατοικίας και µουσικές προτιµήσεις Ένας σηµαντικός παράγοντας διαµόρφωσης των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων αποτελεί ο τόπος διαµονής του σε πρώτη φάση και ο τόπος καταγωγής του σε δεύτερη. Σύµφωνα µε την έρευνα του Stevens (2001) τα άτοµα που κατοικούν σε χωριά της επαρχίας διαµορφώνουν διαφορετικές µουσικές προτιµήσεις από άτοµα που µένουν σε µεγάλα αστικά κέντρα. Συγκεκριµένα οι νέοι των µικρών χωριών της επαρχίας δείχνουν ιδιαίτερη προτίµηση για την country καθώς και για το rock n roll αντίθετα µε τους νέους των πόλεων που έχουν έφεση περισσότερο στη rap και την urban, που αποτελούν κατ εξοχήν µουσικές που περιγράφουν τη ζωή στην πόλη. H µουσική της ραπ µαζί µε τα µουσικά είδη του Rhythm & Blues και της Soul έχουν µεγάλη απήχηση στους µαύρους της Αµερικής (Wells, 1987). Αντίθετα η χορευτική ηλεκτρονική µουσική της Τechno-Ηοuse, που συνδέεται και αυτή µε την κουλτούρα της πόλης, φαίνεται πως προτιµάται περισσότερο από τους λευκούς (Ter Bogt & Hibbel, 2001). Πάντως πέρα από ιδιαίτερες µουσικές προτιµήσεις ανάλογα µε τον τόπο διαµονής, οι κάτοικοι διαφορετικών περιοχών φαίνεται να αντιλαµβάνονται µε ιδιαίτερο τρόπο τα διάφορα είδη µουσικής και να τα συνδέουν µε δικές τους καταστάσεις. Χαρακτηριστική είναι η έρευνα του Ηenke που 34

35 διεξήγε to 2004 για το µουσικό είδος της Zydeco που αποτελεί ένα δηµοφιλές στις Νότιες Πολιτείες των Η.Π.Α. είδος µουσικής και έχει συγγένεια µε τα είδη blues και country. Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν πως οι κάτοικοι της Νότιας Λουιζιάνα, γενέτειρας της µουσικής Zydeco, θεωρούν πως το συγκεκριµένο µουσικό είδος δε µπορεί να ενταχθεί σε καµία γενική κατηγορία και ότι έχει κοινά σηµεία αναφοράς µόνο µε τη µουσική Cajun που έχει επίσης τις ρίζες της στη Νότια Λουιζιάνα. Αντίθετα οι κάτοικοι άλλων Πολιτειών εντάσσουν την Zydeco στην ίδια κατηγορία µε τα παλιά, κλασικά τραγούδια (οldies), την Cajun, Rhythm & Blues και το κλασικό ροκ. Για τους κατοίκους όµως της Λουιζιάνα η Zydeco αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της κουλτούρας της περιοχής η οποία περιστρέφεται γύρω από τη µουσική αυτή. Έτσι γι αυτούς η Zydeco είναι µια µουσική ξεχωριστή και δεν είναι δυνατό να τη συνδέουν αυθαίρετα µε άλλα είδη. Βλέπουµε λοιπόν ότι για άτοµα που συνδέονται µε κάποιο τόπο συγκεκριµένα µουσικά είδη µπορεί να αποτελούν µέρος της προσωπικής και πολιτιστικής τους ταυτότητας. Παράλληλα τα είδη αυτά για άλλα άτοµα που ούτε διαµένουν ούτε κατάγονται από τον τόπο αυτό εκλαµβάνονται ως κοινότυπα και όχι ξεχωριστά Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. Ιδιαίτερα σηµαντικός είναι ο ρόλος των media στη σχέση των ατόµων µε τη µουσική. Εξέχουσα θέση σε αυτή τη σχέση έχει το ραδιόφωνο το οποίο θεωρείται ως η κύρια πηγή πληροφόρησης για νέες κυκλοφορίες κυρίως από συγκροτήµατα και καλλιτέχνες µε τους οποίους το κοινό είναι ήδη εξοικειωµένο (ΑΒΑ, 1999). Για τους λατινογενείς κατοίκους των Ηνωµένων Πολιτειών το ραδιόφωνο είναι παίζει µεγάλο ρόλο στη διαµόρφωση της µουσικής τους ταυτότητας. (Cobo, 2002). Γενικά θεωρείται αρκετά σηµαντικός παράγοντας επηρεασµού των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων, τουλάχιστον ως προς την πρόκληση του ενδιαφέροντος των ατόµων για συγκεκριµένους καλλιτέχνες και συγκροτήµατα, αν όχι για ολόκληρα µουσικά είδη. Με άλλα λόγια το ραδιόφωνο µέσω των παραγωγών του και των εκποµπών τους είναι αυτό που, σε αρκετές περιπτώσεις, δηµιουργεί ρεύµα προς συγκεκριµένες κατευθύνσεις δηλαδή υποκινεί τη ζήτηση του κοινού για συγκεκριµένα τραγούδια και καλλιτέχνες και κατ ουσία αυτό κατασκευάζει τις επιτυχίες 35

36 και όχι οι ακροατές και γενικότερα το κοινό όπως έχει την ψευδαίσθηση ότι κάνει (Αhlkvist, 2001). Βεβαίως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ολοένα και σε περισσότερες χώρες η εµφάνιση και τηλεοπτικών µεν αποκλειστικά µουσικών δε σταθµών. Στην Ταϊλάνδη και στο Χονγκ-Κονγκ το ραδιόφωνο πρώτα κι έπειτα η τηλεόραση και το internet αναφέρονται ως οι κύριοι παράγοντες από τους οποίους οι νέοι γνωρίζουν τις νέες επιτυχίες και πληροφορούνται νέα για τα µουσικά δρώµενα και τις επερχόµενες συναυλίες (Ho, 2004). Στην Ολλανδία οι µαθητές αναφέρουν ότι πληροφορούνται για τις επιτυχίες και γενικά απολαµβάνουν περισσότερο την αγαπηµένη τους µουσική κατ αρχήν στο παγκόσµιας εµβέλειας µουσικό τηλεοπτικό κανάλι MTV και έπειτα στο Ολλανδικό µουσικό τηλεοπτικό κανάλι TMF (Driessen, 2002) O ρόλος των «ειδικών» Ένας σηµαντικός παράγοντας επιρροής των µουσικών προτιµήσεων των ανθρώπων είναι τα άτοµα που λαµβάνονται ως ειδικοί. Οι ειδικοί µπορεί να είναι απλά φίλοι-γνωστοί του ατόµου οι οποίοι θεωρείται πως έχουν βαθιά γνώση του αντικειµένου της µουσικής και εποµένως η γνώµη και η προτίµησή τους έχει βαρύνουσα σηµασία. Η έρευνα έχει δείξει πως τα άτοµα, ιδίως στην εφηβική ηλικία, τείνουν να συγκλίνουν τις µουσικές τους προτιµήσεις µε αυτές των ειδικών-φίλων τους. (Inglefield, 1972). Iδιαίτερη έµφαση δίνεται από τα άτοµα επίσης στις µουσικές προτάσεις επαγγελµατιών disk.jockeys και ραδιοφωνικών παραγωγών αφού παρατηρείται έντονη προσαρµογή των προτιµήσεων των ατόµων για ορισµένα τουλάχιστον µουσικά είδη µε αυτές. Έπειτα οι καθηγητές ωδείου µπορούν να αναδειχθούν σε κρίσιµους παράγοντες επιρροής των µουσικών κλίσεων των ατόµων εφόσον φυσικά αυτά έχουν λάβει µουσική εκπαίδευση. Η επίδραση αυτή των καθηγητών µουσικής διαφαίνεται κυρίως στα άτοµα που έχουν υψηλή προτίµηση στην κλασική µουσική (Pantle, 1978). Τέλος να σηµειωθεί πως τα άτοµα δείχνουν µεγαλύτερη προτίµηση για τραγούδια που έχουν δηµιουργήσει καταξιωµένοι συνθέτες εν συγκρίσει µε τα αντίστοιχα λιγότερο γνωστών. Αυτό συµβαίνει επειδή οι καταξιωµένοι καλλιτέχνες τοποθετούνται στη συνείδηση του κόσµου ως περισσότερο ειδικοί σε σύγκριση µε τους λιγότερο γνωστούς συναδέλφους τους και συνεπώς πιο άξιοι 36

37 για να αγαπήσει κάποιος τις δηµιουργίες τους. Το παραπάνω στοιχείο µαζί µε όλα τα προηγούµενα φανερώνει τη µεγάλη επιρροή που έχουν οι λεγόµενοι ειδικοί στη διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων. Ακριβώς οι παραπάνω οµάδες ανθρώπων που αναφέρονται ως ειδικοί µπορεί να ειπωθεί πως αποτελούν τους καθοδηγητές γνώµης (opinion leaders) αναφορικά µε τη διαµόρφωση στάσης απέναντι στα διάφορα µουσικά είδη. Ως γνωστόν οι καθοδηγητές γνώµης αποτελούν σηµαντικό κοινωνικό παράγοντα επηρεασµού της καταναλωτικής συµπεριφοράς που στην προκειµένη περίπτωση συνιστά η δηµιουργία προτίµησης για τη µουσική (Μπάλτας και Παπασταθοπούλου, 2003) ιάθεση και µουσικές προτιµήσεις Η έρευνα έχει δείξει ότι πολλές φορές οι άνθρωποι ακούνε µουσική ανάλογα µε την ψυχική διάθεση στην οποία µπορεί να βρίσκονται έστω και προσωρινά. Επιπλέον στη διάθεση αυτή µπορεί να επιδρά επιπλέον και ο χώρος στον οποίο κάποιος ακούει τη συγκεκριµένη µουσική, αν είναι για παράδειγµα µόνος του στο δωµάτιο του ή µε παρέα σε κάποιο µαγαζί. Είναι λοιπό φανερό πως οι µουσικές προτιµήσεις των ατόµων συνδέονται άµεσα µε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες κάποιος ακούει µουσική δηλαδή το χωροχρόνο το περιβάλλον και τη ψυχική διάθεση στην οποία βρίσκεται εκείνη τη δεδοµένη στιγµή. Αξίζει να σηµειώσουµε πως η έρευνα των Rentfrow και Gosling (2003) έδειξε πως η επιλογή να ακούσει κάποιος µουσική από συγκεκριµένα είδη επηρεάζεται όχι από σταθερές χρόνιες ψυχολογικές καταστάσεις, όπως µόνιµη χαρά ή µελαγχολία, αλλά από προσωρινές. Τα άτοµα επιλέγουν να ακούσουν µουσική ανάλογα µε το πώς νιώθουν τη δεδοµένη στιγµή. Η µουσική λοιπόν µπορεί να έχει µεγάλη επίδραση και ρυθµιστικό ρόλο στη διάθεση και τη συµπεριφορά του ατόµου. Ακόµα και στην καταναλωτική συµπεριφορά έχει αποδειχθεί ότι η χρήση ευχάριστης µουσικής για τον πελάτη µπορεί να παρατείνει την παραµονή του σε ένα κατάστηµα γεγονός που µπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες αγορές (Παπαβασιλείου και Μπάλτας, 2003). Οι Rosenbaum και Prinsky (1987) επιχείρησαν να εντοπίσουν τους κύριους λόγους για τους οποίους τα άτοµα επιλέγουν να ακούσουν συγκεκριµένα τραγούδια κάποια συγκεκριµένη στιγµή. 37

38 Σύµφωνα µε τα εξαγόµενα της έρευνας οι πιο δηµοφιλείς λόγοι ήταν ότι η µουσική που επιλέγουν τα άτοµα: α) τα βοηθά να χαλαρώσουν και να απαλλαγούν από το άγχος, β) τα βοηθά να βελτιώσουν την ψυχολογική τους κατάσταση και διάθεσή τους, γ) τους εκφράζει ως προς το πως νιώθουν εκείνη τη δεδοµένη στιγµή, δ) δηµιουργεί όµορφη ατµόσφαιρα όταν βρίσκονται µε άλλους, ε) τα συντροφεύει για να περάσουν όµορφα την ώρα τους και τέλος τους δηµιουργεί τη διάθεση να χορέψουν. Σε παρόµοια συµπεράσµατα κατέληξαν και οι Melton και Galician (1987). Είναι λοιπόν φανερό πως η µουσική που επιλέγεται από ένα άτοµο εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από πλήθος παραγόντων που έχουν να κάνουν είτε µε τη µεταβολή είτε µε την έκφραση της διάθεσης του ατόµου στην οποία βρίσκεται κάποια δεδοµένη στιγµή. Bέβαια η περίπτωση να επιλέξει κάποιος µουσική για να µεταβάλλει τη διάθεσή του είναι και η περισσότερο συχνή τόσο στους άντρες (74%) όσο και στις γυναίκες (85%) (Wells, 1987). Aντίθετα πιο σπάνια τα άτοµα βάζουν µουσική για να ενισχύσουν κάποια συναισθηµατική κατάσταση στην οποία βρίσκονται τότε (8,5%). Πάντως τα βασικά συναισθήµατα που προκαλεί στις γυναίκες η αγαπηµένη τους µουσική είναι η χαρά και ο έρωτας (Wells, 1987). To αποτέλεσµα αυτό ενισχύει την άποψη ότι οι γυναίκες αναζητούν το ροµαντισµό και τον ονειρικό έρωτα και γι αυτό προσανατολίζονται περισσότερο στα είδη της ποπ από τους άντρες (Steele & Brown, 1995). Aντίθετα η συναισθηµατική κατάσταση που προκαλείται στους άνδρες από τη µουσική που επιλέγουν είναι υπερδιέγερση και ευχαρίστηση, αντιδράσεις που συνδέονται µε τις αρρενωπές, macho µουσικές του ροκ και του metal (Frith, 1982). Έπειτα η µουσική φαίνεται να προκαλεί χαλάρωση και αίσθηµα νοσταλγίας στις γυναίκες σαφώς περισσότερο από τους άντρες (Wells, 1987) Mουσικές προτιµήσεις και προσωπικότητα Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι η σύνδεση των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητά τους. Με άλλα λόγια η ερευνητική προσπάθεια περιστρέφεται γύρω από το κατά πόσο οι µουσικές προτιµήσεις των ατόµων διαµορφώνονται και επηρεάζονται από συγκεκριµένα στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Εποµένως, 38

39 από µια άλλη οπτική γωνία, εξετάζεται ο βαθµός κατά τον οποίο άτοµα που ακούνε κοινά είδη µουσικής έχουν και κοινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Η µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας έχει δείξει ότι είναι δυνατή η ύπαρξη παρεµφερών χαρακτηριστικών σε άτοµα που προτιµούν την ίδια µουσική. Έτσι τα άτοµα που έχουν κλίση προς περίπλοκα µουσικά είδη όπως blues, τζαζ και κλασική µουσική αποτελούν προσωπικότητες που αναζητούν κατά κόρον νέες εµπειρίες (Rentrow and Gosling, 2003). Κάνοντας έναν παραλληλισµό, µπορούµε να πούµε ότι και η τζαζ αναζητά νέους µουσικούς δρόµους και τρόπους παρεκκλίνοντας από τους αντίστοιχους συµβατικούς όπως ακριβώς και οι οπαδοί της αναζητούν νέες εµπειρίες στη ζωή τους παρεκκλίνοντας από τη ρουτίνα και την επανάληψη. Πρόκειται για δηµιουργικά άτοµα, µε ζωηρή φαντασία, ανεκτικά απέναντι στις αντιλήψεις και τα δικαιώµατα των άλλων. Πολιτικά φαίνεται να εντάσσονται περισσότερο στον προοδευτικό χώρο ενώ απορρίπτουν κάθε αντίληψη πολιτικού αλλά και κοινωνικού συντηρητισµού. Θεωρούν τους εαυτούς τους αρκετά έξυπνους ενώ το αξιοσηµείωτο είναι ότι αυτοχαρακτηρίζονται καθόλου αθλητικοί τύποι. Oι Pearson και Dollinger (2003) υποστηρίζουν πως τα άτοµα που έχουν λάβει µουσική εκπαίδευση δείχνουν κλίση προς τα είδη της τζαζ, κλασικής και παραδοσιακής µουσικής. Όσο πιο µεγάλη και διαρκής είναι η εκπαίδευση του ατόµου τόσο πιο έντονη είναι η προτίµηση του στα συγκεκριµένα µουσικά είδη. Τα άτοµα που δείχνουν προτίµηση για τα είδη της ροκ, του heavy metal και της πανκ / alternative σκηνής φαίνονται να αναζητούν επίσης νέες εµπειρίες και να θεωρούν τους εαυτούς τους αρκετά έξυπνους, µοιάζουν αρκετά δηλαδή µε τον τύπο προσωπικότητας της προηγούµενης κατηγορίας. Ωστόσο οι οπαδοί της ροκ δίνουν στη ζωή τους µεγάλη έµφαση στον αθλητισµό. Ένα παράδοξο σε αυτή την κατηγορία είναι ότι ενώ τα είδη της ροκ και του metal θεωρούνται πως εκπέµπουν αρνητικά συναισθήµατα και κυρίως θυµό και λύπη, οι οπαδοί τους δε φαίνεται να είναι άτοµα νευρικά, µελαγχολικά ή απροσάρµοστα. Γενικά, πρόκειται για ενεργά άτοµα, που τα γοητεύει να δοκιµάζουν διαφορετικά και καινούργια πράγµατα καθώς και να αναλαµβάνουν κινδύνους. Άλλωστε οι Litle και Zuckerman ήδη από το 1986 διαπίστωσαν πως τα άτοµα που αναζητούνε νέες εµπειρίες και συναρπάζονται από την περιπέτεια στη ζωή τους, οι sensation-seekers 39

40 όπως χαρακτηριστικά αναφέρονται, δείχνουν ιδιαίτερη προτίµηση είτε στο ροκ µε όλες τις εκφάνσεις του είτε στην παραδοσιακή και κλασική µουσική. Αντίθετα τα χαρακτηριστικά αυτά σχετίζονται αρνητικά µε είδη µουσικής όπως η θρησκευτική, τα soundtracks και η ποπ. Το κρίσιµο στοιχείο, σύµφωνα µε τους Litle και Zuckerman που στρέφει τους sensation-seekers προς τη ροκ και την κλασική µουσική είναι το ότι αυτά τα είδη είναι αρκετά πολύπλοκα, έχουν έντονες ρυθµικές αλλαγές και σύνθετες αρµονικές αναλύσεις. Πάντως ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο που δεν πρέπει να παραλειφθεί είναι σύνδεση της ροκ και metal µουσικής µε επικίνδυνες συµπεριφορές (Roberts et al., 1998). Τα άτοµα που προτιµούν τα είδη της ροκ και της metal φαίνεται να υιοθετούν πιο συχνά επικίνδυνες για τον εαυτό τους και για τους άλλους ενέργειες όπως κατάχρηση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών, συµµετοχή σε συµπλοκές και σεξ χωρίς προφύλαξη, αντίθετα µε άτοµα που ακούνε άλλου είδους µουσική όπου δεν εξήχθησαν ανάλογες συσχετίσεις. Η πρόκληση αρνητικών συναισθηµάτων από τη µουσική, κύριο χαρακτηριστικό του ροκ και του metal, είναι ένας παράγοντας που σύµφωνα µε τους ερευνητές επιδρά στην υιοθέτηση επικίνδυνων συµπεριφορών από κάποιους rockers. Γενικά τα άτοµα που ακούνε heavy metal θεωρούνται από τους άλλους επιρρεπή στην αυτοκαταστροφή (Fried, 2003). Βέβαια αξίζει να αναφερθεί πως τα άτοµα που ακούνε heavy metal δε φαίνεται να διακατέχονται από τάσεις αυτοκτονίας (Lacourse et al., 2001). Εποµένως τα αίτια για σκέψεις ή πράξεις αυτοκτονίας πρέπει να αναζητηθούν σε άλλα πεδία όπως στις οικογενειακές σχέσεις, στην αποξένωση, την κατάθλιψη και όχι στη µουσική του metal η οποία κατακρίνεται γι αυτό συνεχώς. Απεναντίας µάλιστα, σύµφωνα µε τους Lacourse et al., η metal µουσική έχει ευεργετικά αποτελέσµατα στα κορίτσια αφού µέσω αυτής εκτονώνονται και αποβάλλουν προσωρινές αρνητικές σκέψεις που κάτω από ορισµένες συνθήκες θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτοκτονία. Πάντως είναι σίγουρο ότι τουλάχιστον η µουσική του metal προκαλεί συναισθηµατική υπερδιέγερση και έξαψη στους οπαδούς της (Wells, 1985). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι άνδρες φανατικοί φίλοι του metal δηλώνουν πως η αγαπηµένη τους µουσική τους «εξιτάρει» και τους κάνει να φέρονται περισσότερο άγρια στις κοπέλες τους. 40

41 Από την άλλη τα άτοµα που τα αγαπηµένα τους είδη είναι αυτά της απλοϊκής και γενικότερα συµβατικής µουσικής, δηλαδή της ποπ, της country και της θρησκευτικής µουσικής, χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια, προσαρµογή στις απαιτήσεις των άλλων ενώ ενεργούν πάντα µε βάση τις αρχές της ηθικής και της ευσυνειδησίας. Κρίνονται συντηρητικά άτοµα που απορρίπτουν τις προοδευτικές πολιτικές πεποιθήσεις καθώς και τη δοκιµή νέων εµπειριών. Αντίθετα θεωρούν τους εαυτούς τους αρκετά ελκυστικούς εξωτερικά ενώ φαίνεται να δίνουν µεγάλη σηµασία στην άθληση. Γενικά πρόκειται για ιδιαίτερα εύθυµα και κοινωνικά άτοµα, που σέβονται και βοηθούν τους άλλους ενώ δεν έχουν τάση για αλλαγές αποδεχόµενοι το συντηρητισµό και τη συµβατότητα, στοιχεία άλλωστε που χαρακτηρίζουν και την αγαπηµένη τους µουσική. Η σύνδεση των συντηρητικών ατόµων µε τα απλά είδη µουσικής φαίνεται ήδη από το 1985 στην έρευνα του Wilson. Σύµφωνα µε την έρευνα αυτή τα άτοµα που επιθυµούν τη σταθερότητα, τη συµβατότητα, την ασφάλεια και την οικειότητα µε πρόσωπα και καταστάσεις, παράµετροι µε τις οποίες ορίζεται στην έρευνα ο συντηρητισµός, έχουν κλίση προς τα απλοϊκά και συµβατικά είδη µουσικής ενώ αντίθετα απορρίπτουν τα σκληρά και περίπλοκα είδη του ροκ και του metal. Επιπλέον η εξωστρέφεια των ατόµων που ακούνε ποπ επιβεβαιώνεται και από τους Pearson και Dollinger (2003) που παράλληλα τονίζουν την έντονη συναισθηµατικότητα που χαρακτηρίζει τους φίλους της country. Τα άτοµα που προτιµούν την έντονη ρυθµική µουσική, δηλαδή τα είδη της ραπ, hip-hop, soul, funk, ηλεκτρονικής και χορευτικής µουσικής χαρακτηρίζονται από έντονη κοινωνικότητα και προσαρµοστικότητα. Ιδιαίτερο γνώρισµα τους είναι ο αυθορµητισµός και η αστείρευτη ενέργεια που τους διακρίνει. Υπέρµαχοι του διαλόγου και των δηµοκρατικών αρχών, απορρίπτουν το συντηρητισµό και κάθε πράξη επιβολής στους άλλους. Επιπλέον είναι έντονα αθλητικοί τύποι και απόλυτα ευχαριστηµένοι από την εξωτερική τους εµφάνιση. Τέλος χρίζει αναφοράς και το γεγονός ότι έχει εντοπιστεί συσχέτιση της προτίµησης για τη µουσική ραπ µε υιοθέτηση πράξεων βίας και αρνητικής συµπεριφοράς απέναντι στις γυναίκες (Barongan & Hall, 1995). Σε γενικές γραµµές τα άτοµα που ακούνε ραπ εκλαµβάνονται από τους άλλους ως απειλή για την κοινωνία, αντίθετα µε τους metal οπαδούς που όπως είπαµε εκλαµβάνονται ως απειλή για τον εαυτό τους (Fried, 2003). 41

42 Τέλος αναφορικά µε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ατόµων που ασχολούνται ενεργά µε τη µουσική ως δάσκαλοι, οργανοπαίκτες, τραγουδιστές ή συνθέτες θα µπορούσε να ειπωθεί πως διακατέχονται από µεγάλη εσωστρέφεια και άγχος. Παράλληλα διακρίνονται για τη αστείρευτη δηµιουργικότητα και τη φαντασία τους καθώς και την ιδιαίτερη ευαισθησία και ευσυγκινησία τους (Kemp, 1996). 42

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η µουσική βιοµηχανία και η πειρατεία στη µουσική 2.1 Μέσα ικανοποίησης ανάγκης για κατανάλωση µουσικής Όπως είδαµε στα παραπάνω κεφάλαια τα άτοµα έχουν συγκεκριµένες µουσικές προτιµήσεις οι οποίες διαµορφώνονται µε βάση κάποιους συγκεκριµένους παράγοντες. Και εφόσον η µουσική έχει µεγάλη σηµαντικότητα στη ζωή των ατόµων δηµιουργείται η ανάγκη για κατανάλωσή της δηλαδή για το άκουσµά της. Η κατανάλωση µουσικής γίνεται µε διάφορους τρόπους (µέσα) ο πιο παλιός των οποίων είναι οι συναυλίες Συναυλίες Μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα οι συναυλίες ήταν τα µοναδικά µέσα µε τα οποία κάποιος µπορούσε να έλθει σε επαφή µε κάποιο είδος µουσικής. Βεβαίως σήµερα αυτά τα µέσα έχουν πολλαπλασιαστεί ωστόσο οι συναυλίες αποτελούν µια ξεχωριστή εµπειρία για τον ακροατή καθώς έρχεται σε άµεση επαφή µε τον καλλιτέχνη που αγαπάει, µπορεί να κρίνει τις πραγµατικές του δυνατότητες επί σκηνής ή να ακούσει κάποιες σπάνιες εκτελέσεις-διασκευές κοµµατιών που δεν έχουν ή δεν πρόκειται να κυκλοφορήσουν ποτέ (Duncan & Fox, 2004). Tο σηµαντικότερο, όµως, είναι ότι στο live ο ακροατής µοιράζεται την εµπειρία του µαζί µε εκατοντάδες ή χιλιάδες άλλους που έχουν τις ίδιες µουσικές πεποιθήσεις µε αυτόν και ίσως και κάτι παραπάνω. Σε ένα συναυλιακό χώρο πλανάται, µε άλλα λόγια, το συναίσθηµα της κοινότητας που είναι αδύνατο να υπάρξει όταν κάποιος ακούει µόνος του µουσική π.χ. στο δωµάτιο του. Ενδεικτικό της µεγάλης σηµασίας που δίνουν τα άτοµα στα lives είναι ότι στις H.Π.A. και στον Καναδά ο ετήσιος τζίρος από τη διοργάνωση συναυλιών το 2003 υπολογίζεται στα 2,6 δις αµερικανικά δολάρια ενώ κόπηκαν περίπου 37 εκατοµµύρια εισιτήρια στις 100 µεγαλύτερες συναυλίες-festivals (Pollstar, 2004). Να σηµειωθεί ότι η µέση τιµή του εισιτηρίου για τα 10 µεγαλύτερα festivals που έγιναν το 2003 ήταν 84 δολάρια ενώ το 2002 η µέση τιµή ήταν 72 δολάρια. 43

44 2.1.2 Ραδιόφωνο Εναλλακτικός τρόπος να ακούσει κάποιος µουσική είναι µέσω ραδιοφώνου. Ραδιοφωνικοί παραγωγοί, τα άτοµα δηλαδή που παρουσιάζουν τις ραδιοφωνικές εκποµπές, επιλέγουν και βάζουν τα κοµµάτια που µεταδίδονται στη διάρκεια της εκποµπής τους. Το γεγονός ότι µέσω του ραδιοφώνου ο ακροατής έρχεται σε επαφή µε νέα τραγούδια και, κάποιες φορές, µε νέα µουσικά είδη αυξάνει αυτόµατα την αξία που έχει γι αυτόν το συγκεκριµένο µέσο (Ahlkvist, 2001). Το αρνητικό, όµως, στοιχείο είναι το ότι το άτοµο κατά τη διάρκεια της ακρόασής του είναι πολύ πιθανό να υπόκειται και σε µουσική που δεν είναι της αρεσκείας του. Επίσης η ακρόαση του διακόπτεται πολύ συχνά λόγω της µετάδοσης διαφηµιστικών spots, γεγονός που προκαλεί δυσαρέσκεια (Duncan & Fox, 2004) Μέσα ηχογραφηµένης µουσικής Χωρίς αµφιβολία οι περισσότερο διαδεδοµένοι τρόποι ακρόασης µουσικής είναι τα µέσα ηχογραφηµένης µουσικής αφού δίνουν στο άτοµο τη δυνατότητα να καταναλώσει (ακούσει) µουσική της αρεσκείας του όποτε και όπου αυτός θέλει χωρίς να εξαρτάται από τις επιλογές άλλων. Τα µέσα ηχογραφηµένης µουσικής πoυ χρησιµοποιήθηκαν τον προηγούµενο αιώνα είναι οι δίσκοι, οι κασέτες και τα πιο πρόσφατα σε τεχνολογία CD. Τα CD υποκατέστησαν τα προηγούµενης τεχνολογίας µέσα αφού προσφέρουν χαµηλότερα κόστη παραγωγής σε σχέση µε τους δίσκους κυρίως αλλά και υψηλότερα standards ποιότητας ήχου και αντοχής στο χρόνο. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 80 οι εταιρείες κυκλοφορούσαν νέα αλλά και παλαιότερα albums καλλιτεχνών και συγκροτηµάτων υπό µορφή CD µειώνοντας παράλληλα τις κυκλοφορίες σε βινύλια και κασέτες µέχρι που τελικά να τις εκµηδενίσουν. Στα νέα δεδοµένα αναγκάστηκαν να προσαρµοστούν οι καταναλωτές αλλάζοντας τις αγοραστικές τους συνήθειες. Πλέον η αγορά δίσκων γίνεται για καθαρά συλλεκτικούς και συναισθηµατικούς λόγους ενώ και η αγορά κασετών έχει σχεδόν εκµηδενιστεί. υναµικά αναπτυσσόµενη είναι τα τελευταία χρόνια και η νέα αγορά των µουσικών βίντεο που το 2002 αποτελεί το 3,7% της συνολικής µουσικής αγοράς (IFPI, 2003). Ενδεικτικό είναι πως το 2002 οι πέντε µεγαλύτερες δισκογραφικές εταιρείες κυκλοφόρησαν συνολικά DVD µε µουσικά βίντεο και 44

45 συναυλίες. Στον παρακάτω πίνακας φαίνονται τα ποσοστά που εξάγονται από τις πωλήσεις κάθε µέσου ηχογραφηµένης µουσικής στην Αµερική (RIAA, 2004): Πίνακας 2.1 Οι πωλήσεις των µέσων ηχογραφηµένης µουσικής στις Η.Π.Α. Μουσικό µέσο 2004 (%) 1995 (%) CD (κανονικής διάρκειας) 90,3 65,0 Κασέτες 1,7 25,1 Singles (κάθε µορφής) 2,4 7,5 Μουσικά βίντεο 1,0 0,9 ίσκοι 0,9 0,5 DVD audio 1,7 - Downloading από επίσηµα sites 1, ΜΡ3 και νέες τεχνολογίες Το CD έχει συγκεκριµένη χωρητικότητα (capacity) αποθήκευσης που κατά βάση είναι γύρω στα 700 megabytes (ΜΒ). εδοµένου ότι ο χώρος που καταλαµβάνει ένα τραγούδι κυµαίνεται, ανάλογα βέβαια µε τη διάρκειά του, από 25 έως 50 ΜΒ είναι φανερό ότι ένα CD µόλις και µετά βίας επαρκεί για να αποθηκεύσει ένα µόνο album ενός καλλιτέχνη. Καθώς όµως η τεχνολογία εξελίχθηκε ανακαλύφθηκαν τρόποι συµπίεσης (compression) των µουσικών αρχείων χωρίς να θυσιάζεται ιδιαίτερη η ποιότητα ήχου µε αποτέλεσµα να πολλαπλασιάζεται ο αποθηκευτικός χώρος του CD. Ο πιο διαδεδοµένος τρόπος συµπίεσης και αποσυµπίεσης αρχείων είναι τα λεγόµενα ΜΡ3 που σε συνδυασµό µε τη διάδοση των συσκευών αντιγραφής CD (CD burners) έχουν φέρει επανάσταση στο χώρο της µουσικής. 3 Με τη χρήση των ΜΡ3 σε ένα µόνο CD µπορούν να αποθηκευτούν µέχρι και 12 albums (πόσο µάλλον σε ένα DVD του οποίου ο αποθηκευτικός χώρος είναι πολλαπλάσιος του CD). Εκατοµµύρια καταναλωτές σε όλο τον κόσµο επιδίδονται στον εµπλουτισµό των µουσικών συλλογών τους µέσω της αντιγραφής CD και της ανταλλαγής αρχείων ΜΡ3 (Duncan & Fox, 2004). Από την άλλη η τεχνολογία παράγει ολοένα πιο εξελιγµένες φορητές συσκευές αποθήκευσης ψηφιακής µουσικής. Φορητές µουσικές συσκευές όπως το ipod και το Rio Karma έχουν σκληρούς 3 Βέβαια πλην των ΜΡ3 υπάρχουν και άλλες λιγότερο διαδεδοµένες τεχνολογίες όπως AAC, ADPCM, FLAC, OGG και VQF των οποίων το ποσοστό συµπίεσης και οι απώλειες ποιότητας ήχου που προκαλούν ποικίλουν. 45

46 δίσκους χωρητικότητας 20 gigabytes (GB) ενώ τα µικροσκοπικά compact flash µπορούν να αποθηκεύσουν έως και 12 GB (Βroida, 2004). Οι συσκευές αυτές δίνουν τη δυνατότητα στο άτοµο να αποθηκεύει δεκάδες albums και να τα ακούει σε οποιοδήποτε µέρος οποιαδήποτε στιγµή προσφέροντας του οικονοµία χώρου αφού δε χρειάζεται πλέον να κουβαλάει µαζί φορητά CD players όπως και τα CD που επιθυµεί να ακούσει. Όπως είναι φυσικό οι δισκογραφικές εταιρείες απέχουν, προς το παρόν, από οποιαδήποτε µορφή συµπίεσης στα CD που παράγουν. Ίσως η χρήση compression και στις αυθεντικές κυκλοφορίες να είναι το επόµενο βήµα για τις δισκογραφικές εταιρείες Οι προτιµήσεις των Ευρωπαίων Οι κάτοικοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης ακούνε µουσική κυρίως µέσω ραδιοφώνου και τηλεόρασης (89%) ενώ ακολουθούν τα µέσα ηχογραφηµένης µουσικής δηλαδή CD, DVD, δίσκοι και κασέτες µε 62% (Skaliotis, 2002). H ακρόαση µουσικής µέσω υπολογιστών κερδίζει συνεχώς έδαφος και φτάνει το 20% στις Σκανδιναβικές χώρες και την Ολλανδία και το 15% σε Γερµανία, Μεγάλη Βρετανία και Λουξεµβούργο. Επίσης το 60% των Ευρωπαίων ακούει ραδιόφωνο κάθε µέρα µε τους κατοίκους της Ιρλανδίας, του Λουξεµβούργου και της Σουηδίας να είναι οι πιο φανατικοί ακροατές. Η ακρόαση µουσικής είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο ακούει κάποιος ραδιόφωνο σύµφωνα µε το 86% των Ευρωπαίων πολιτών. Tέλος το 30% των Ευρωπαίων πηγαίνει τακτικά σε συναυλίες µε τους ανούς να είναι οι πιο πιστοί οπαδοί των ροκ κυρίως συναυλιών. Υψηλός δείκτης παρακολούθησης ροκ και ποπ συναυλιών παρατηρείται και στην Ισπανία, το Βέλγιο και την Ιρλανδία. Αντίθετα η Ελλάδα παρουσιάζει το µικρότερο ενδιαφέρον στην Ευρώπη για παρακολούθηση lives. Οι πιο δηµοφιλείς συναυλίες στις περισσότερες χώρες είναι οι ροκ και ποπ (50%), ακολουθούν τα κλασικά κονσέρτα µε 24% και τέλος οι παραδοσιακές και λαϊκές µε 14%. Η µοναδική χώρα στην οποία οι λαϊκές συναυλίες είναι περισσότερο δηµοφιλής είναι η Ελλάδα (Skaliotis, 2002). 46

47 2.2 Οι γίγαντες της µουσικής βιοµηχανίας Η µουσική βιοµηχανία αποτελεί µια έντονη ολιγοπωλιακή αγορά η οποία κυριαρχείται σε παγκόσµιο επίπεδο από µεγάλες πολυεθνικές δισκογραφικές εταιρείες. Οι εταιρείες-κολοσσοί που όλες µαζί κατέχουν το 75% περίπου της παγκόσµιας µουσικής αγοράς και αποκαλούνται Big Five στους µουσικούς κύκλους, είναι οι εξής: Vivendi Universal και AOL Time Warner µε έδρα τις Η.Π.Α., BMG µε έδρα τη Γερµανία, EMI Records µε έδρα τη Μεγάλη Βρετανία και τέλος SONY µε έδρα την Ιαπωνία. Παρακάτω παρατίθενται τα µερίδια των µεγάλων αυτών εταιρειών στην παγκόσµια αγορά για το 2002 (ΙFPI, 2003) και παράλληλα παρουσιάζονται τα αντίστοιχα στοιχεία για το 1995 (Bergmann, 2004): Πίνακας 2.2 Η αγορά της µουσικής βιοµηχανίας παγκοσµίως 2004 (%) 1995 (%) Universal 25,9 13 SONY 14,1 13 EMI 12,0 16 Warner 11,9 14 BMG 11,1 14 Συνολικό µερίδιο BIG 5 75,0 70 Ανεξάρτητες Εταιρείες 25,0 30 Από τα δεδοµένα του πίνακα είναι λοιπόν φανερό πως οι πέντε µεγάλοι έχουν κάνει περισσότερο έντονη την παρουσία στην παγκόσµια µουσική βιοµηχανία κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Αυτό το επιτυγχάνουν µέσω συγχωνεύσεων και εξαγορών µικρότερων εταιρειών γεγονός που τους δίνει τη δυνατότητα να έχουν τόσο µεγαλύτερο έλεγχο στις τοπικές αγορές όσο και παρουσία σε περισσότερα είδη µουσικής, τα οποία µπορεί να διαφοροποιούνται ανάλογα µε τη χώρα (BBC Worldservice.com, 2004). Για τις µικρές εταιρείες η συγχώνευση ή η εξαγορά από τους µεγάλους αποτελεί σχεδόν µονόδροµο αν θέλουν να επιβιώσουν στο έντονο ανταγωνιστικό κλίµα που έχουν καθιερώσει οι Big 5. Σε αντίθετη περίπτωση ο ανταγωνισµός θα είναι δυσβάσταχτος για τους µικρούς και η καταστροφή αναπόφευκτη. 47

48 Ο συνολικός τζίρος της µουσικής βιοµηχανίας όπως υπολογίζεται από τις πωλήσεις µέσων ηχογραφηµένης µουσικής ανέρχεται στα 37 δις δολάρια παγκοσµίως (IFPI, 2003). Αν αναλογιστεί κάποιος ότι ο αντίστοιχος τζίρος του 1985 ήταν µόλις 4 δις δολάρια, εύκολα καταλαβαίνει το µέγεθος της ανάπτυξης της αγοράς της µουσικής. Μια αγορά όµως που απειλείται, όπως θα δούµε στη συνέχεια, από την εξάπλωση της πειρατείας. Η χώρα που έχει το µεγαλύτερο µερίδιο όσον αφορά τις παγκόσµιες µουσικές πωλήσεις είναι µε διαφορά οι Ηνωµένες Πολιτείες µε 37,2% ενώ έπεται η Ιαπωνία µε 17,7% (Preiser & Vogel, 2002). Είναι αξιοσηµείωτο πως δύο µόνο χώρες που µαζί αντιπροσωπεύουν το 8,4% του παγκόσµιου πληθυσµού (2,7% η Ιαπωνία και 5,7% οι Η.Π.Α.) «ευθύνονται» για το 55% των πωλήσεων αυθεντικής µουσικής παγκοσµίως. Στη Μεγάλη Βρετανία λαµβάνει χώρα το 7,6% των συνολικών πωλήσεων ενώ ακολουθεί η Γερµανία µε 7,4%. 2.3 Η άνθιση της πειρατείας στη µουσική Μια από τις πιο ακµάζουσες βιοµηχανίες στην εποχή µας είναι αυτή των αποµιµήσεων προϊόντων (counterfeits). Ως αποµιµήσεις θεωρούνται προϊόντα, κατώτερης συνήθως ποιότητας, που κατασκευάζονται µε τρόπο ώστε να µοιάζουν παρόµοια µε τα αυθεντικά τόσο στην εµφάνιση όσο και σε θέµατα συσκευασίας και λογοτύπου. Τα προϊόντα αυτά έχουν τιµές πολύ χαµηλότερες από τα αυθεντικά λόγω του χαµηλού κόστους παραγωγής και γι αυτό το λόγο έχουν και µεγάλη ζήτηση, ιδιαίτερα σε τµήµατα αγοράς µε µεγάλη ελαστικότητα ως προς την τιµή. Η άνθιση όµως της βιοµηχανίας των αποµιµήσεων είναι λογικό ότι προκαλεί πονοκέφαλο στους κατασκευαστές των αυθεντικών προϊόντων καθώς χάνουν µερίδιο των πωλήσεων τους και συνεπώς έσοδα. Σύµφωνα µε την εφηµερίδα Asian Wall Street Journal το 1998 οι Αµερικανικές επιχειρήσεις υπολογίζεται πως είχαν απώλειες 12,4 δις δολάρια από τις παράνοµες πωλήσεις των φθηνών αντιγραφών των προϊόντων τους ενώ µόνο στην Ασία οι απώλειες αυτές έφταναν τα 5,53 δις δολάρια δηλαδή πάνω από το 1/3 του παγκοσµίου συνόλου (Ang et al., 2001). Μέρος αυτής της παράνοµης βιοµηχανίας των αντιγραφών-αποµιµήσεων αποτελεί και η πειρατεία στην µουσική. H πειρατεία πραγµατικά αποτελεί το µεγαλύτερο κίνδυνο που αντιµετωπίζει 48

49 η µουσική βιοµηχανία στις µέρες µας. Yπολογίζεται πως παγκοσµίως το 2001 το 40% των πωληθέντων CDs και κασετών ήταν αντιγραφές αυθεντικών άρα παράνοµα (Chiou et al., 2005). Παράλληλα, οι πωλήσεις µουσικών CDs και δίσκων µειώθηκαν κατά 7% σε αξία και κατά 8% σε µονάδες το 2003 εν συγκρίσει µε το 2002 σε παγκόσµιο επίπεδο. Στις Η.Π.Α. ο συνολικός τζίρος των δισκογραφικών εταιρειών από τις πωλήσεις ηχογραφηµένης µουσικής µειώθηκε από 14,58 δις που ήταν το 1999 σε 11,85 δις δολάρια το 2003, χαµηλότερα δηλαδή από τα δεδοµένα του 1995 όταν ο ετήσιος τζίρος ανερχόταν στα 12,32 δις δολάρια (RIAA, 2004). Συντελέστηκε δηλαδή µια µείωση της τάξης του 18,7% σε σχέση το Αν αναλογιστεί κανείς τα αστρονοµικά ποσά στα οποία αναφέρονται αυτές οι ποσοστιαίες µεταβολές εύκολα κατανοεί το µέγεθος της καταστροφής που έχει για τις δισκογραφικές εταιρείες η µείωση του τζίρου τους. Nα σηµειωθεί πως τα περιορισµένα χρήµατα που αφιερώνει ο µέσος Αµερικάνος για την εντός σπιτιού διασκέδασή του ξοδεύονται πλέον στην απόκτηση βιντεοπαιχνιδιών και DVD µε ταινίες και όχι σε µουσικά CD όπως συνέβαινε παλαιότερα (Huffstutter, 2002). Η κατακόρυφη αυτή πτώση οφείλεται σύµφωνα µε την ΙFPI (Ιnternational Federation of the Phonografic Industry) (2003), στις δύο περισσότερο διαδεδοµένες και µε έντονη παρουσία µορφές µουσικής πειρατείας: αφενός µεν στην αθρόα αντιγραφή αυθεντικών CDs µέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και την αγορά αντιγραµµένων CDs από πλανόδιους πωλητές, αφετέρου στην ολοένα και περισσότερο διαδεδοµένη ανταλλαγή ηλεκτρονικών µουσικών αρχείων συµπιεσµένης µορφής (ΜΡ3) ή το «κατέβασµά» τους (downloading) από παράνοµες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Υπολογίζεται πως το 2004 οι πωλήσεις αντιγραφικών CD αυξήθηκαν 6% παγκοσµίως ενώ ιδιαίτερα διαδεδοµένες είναι οι συσκευές αυτές στη Λατινική Αµερική, τη Νότια Ευρώπη και την Ινδία (IFPI, 2005). Από την άλλη, πραγµατικά χιλιάδες έργα δηµιουργών από όλα τα είδη µουσικής είναι διαθέσιµα σε εκατοντάδες παράνοµα sites στο internet και δίνουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να τα αποκτήσουν µε πολύ µικρότερο κόστος σε σχέση µε αυτό που θα επωµίζονταν εάν αγόραζαν το αυθεντικό CD. Το downloading µουσικών αρχείων αποτελεί σήµερα τη δεύτερη πιο συνηθισµένη δραστηριότητα των 49

50 ατόµων καθ όσο βρίσκονται εντός διαδικτύου ακόµα πιο συνηθισµένο είναι το «σερφάρισµα» σε µουσικές σελίδες και sites. (Graziano & Rainie, 2001, Walsh et al., 2003). Ωστόσο µια έρευνα που διεξήχθη το 2002 στις Ηνωµένες Πολιτείες από τον Bernoff έδειξε ότι µπορεί µεν ένα 13% των ατόµων που προέβαινε σε downloading αρχείων να παραδέχεται πως ελάττωσε τις αγοραστικές του συνήθειες ως προς τα αυθεντικά CD ωστόσο το 39% του ίδιου δείγµατος ισχυρίζεται πως πλέον αγοράζει περισσότερα αυθεντικά CD ιδίως νέων συγκροτηµάτων που τα γνωρίζει µέσω του internet και των αρχείων που κατεβάζει (Huffstutter, 2002). Άρα, σύµφωνα µε τα λεγόµενα του Bernoff, το downloading όχι µόνο δεν υποκαθιστά τη ζήτηση για αυθεντική µουσική αλλά την υποκινεί κιόλας. Πάντως σε αντιδιαστολή µε την παραπάνω άποψη, ο Peter Hart σε έρευνα που διενήργησε για λογαριασµό της RIAA διαπίστωσε ότι για διάστηµα 6 µηνών τα άτοµα που «κατεβάζουν» µουσική από το διαδίκτυο ελάττωσαν τις αγορές αυθεντικής µουσικής σε ποσοστό 41% ενώ τις αύξησαν µόνο σε ποσοστό 19% Αξίζει να σηµειωθεί ότι πριν από την έλευση της ψηφιακής εποχής και τη χρήση ΜΡ3 και αντιγραφικών συσκευών, µουσική πειρατεία συνιστούσε η πώληση κυρίως κασετών µε ηχογραφήσεις χαµηλής ποιότητας που συναντούσε κανείς σε υπαίθριες αγορές και µη κεντρικά µικροδισκοπωλεία (Langenderfer & Cook, 2001). Ωστόσο αυτού του είδους η πειρατεία δεν ήταν δυνατό να ευδοκιµήσει και να αποτελέσει πραγµατικό κίνδυνο για τις δισκογραφικές καθώς οι παράνοµες δοσοληψίες µπορούσαν πολύ εύκολα να εντοπιστούν από τις αρµόδιες αρχές αφού γίνονταν σε συγκεκριµένο χώρο και είχαν τοπικό µόνο χαρακτήρα. Αντίθετα σήµερα, όπως έχει ήδη τονιστεί, η πειρατεία αποτελεί παγκόσµιο φαινόµενο που λαµβάνει διάφορες µορφές και στο οποίο συµµετέχει η µεγαλύτερη πλειοψηφία των καταναλωτών ακόµα και εν αγνοία της. Γιατί υπάρχουν και καταναλωτές που δε γνωρίζουν πως κατεβάζοντας τραγούδια από το internet καταπατούν τα πνευµατικά δικαιώµατα καλλιτεχνών και εταιρειών και άρα ουσιαστικά παρανοµούν. Αλλά και πάλι είναι τέτοια η έκταση που έχει λάβει η πειρατεία που είναι δύσκολο πλέον για τις αρχές και τις δισκογραφικές να την πατάξουν και να τιµωρήσουν τους παρανοµούντες γιατί απλούστατα είναι οι περισσότεροι από εµάς. Είναι δύσκολο να καθορίσεις τι είναι παράνοµο και τι όχι, τι είναι άξιο τιµωρίας και τι όχι σε 50

51 µια κατάσταση όπου η παρανοµία έγινε καθηµερινότητα και φυσιολογική πράξη σχεδόν όλων. Μάλιστα έρευνα που έγινε στην Αµερική έδειξε πως το 56% των ατόµων ηλικίας από 8 έως 18 ετών προβαίνουν σε παράνοµο downloading µε το 40% από αυτούς να δηλώνουν πως, ενώ γνωρίζουν πως η ενέργειά τους είναι παράνοµη, θα συνεχίσουν να το πράττουν και στο µέλλον (Μc Guire, 2004). Bεβαίως ήδη από την άνοιξη του 2003 η RIAA στις Ηνωµένες Πολιτείες έχει ξεκινήσει πολυδάπανη εκστρατεία κατά της πειρατείας µε εξωτερικές διαφηµίσεις και τηλεοπτικά και κινηµατογραφικά σποτάκια καθώς και τη συµµετοχή διεθνούς ακτινοβολίας καλλιτεχνών όπως η Madonna και ο Stevie Wonder. Την ίδια περίοδο άρχισαν και συστηµατικές αγωγές από την RIAA κατά ατόµων που έκαναν παράνοµο downloading από το internet. Υπολογίζεται πως έγιναν πάνω από 1000 µηνύσεις την άνοιξη του 2003, µερικές εκ των οποίων σε παιδιά 12 ετών! Παράλληλα το Υπουργείο ικαιοσύνης των Η.Π.Α. τον Απρίλιο του ίδιου έτους διεξήγαγε πάνω από 120 έρευνες σε 10 χώρες και 23 Αµερικανικές Πολιτείες για «ύποπτες» ιστοσελίδες που διακινούσαν παράνοµα µουσικό και όχι µόνο υλικό (Mc Guire, 2004). Υπολογίζεται πως τα παράνοµα αυτά δίκτυα, τα οποία έγιναν στόχος της Αµερικάνικης ικαιοσύνης στην επιχείρηση Fastlink όπως ονοµάστηκε, διακινούσαν λογισµικά, ταινίες και µουσική συνολικής αξίας άνω των 50 εκατοµµυρίων δολαρίων. Η πραγµατοποίησης αυτής της εκστρατείας λοιπόν έγινε µε από κοινού συνεργασία κυβέρνησης και εταιρειών και είχε διττό στόχο: αφενός να ενηµερώσει τους πολίτες και να τους προκαταβάλλει αρνητικά κατά της πειρατείας και από την άλλη να τους εκφοβίσει για τις νοµικές κυρώσεις που µπορεί να έχουν. Πράγµατι οι Αµερικανοί ανταποκρίθηκαν στην εκστρατεία αφού, σύµφωνα µε την έρευνα Pew Studies & American Life Project, τα άτοµα που προέβαιναν σε downloading µειώθηκαν από 35 εκατοµµύρια που ήταν την άνοιξη του 2003 σε 18 εκατοµµύρια το εκέµβριο του ίδιου έτους. Ωστόσο αυτή η µείωση ήταν πρόσκαιρη αφού το Μάρτιο του 2004 ο αριθµός των downloaders ανέβηκε στα 23 εκατοµµύρια. 51

52 2.4 Παγκόσµια στοιχεία για την πειρατεία στη µουσική Από όλα τα παραπάνω είναι φανερό πως η µουσική πειρατεία δικαίως αποτελεί το µόνιµο πονοκέφαλο στη βιοµηχανία της µουσικής σήµερα. Σύµφωνα µε στοιχεία της IFPI ο αριθµός των πειρατικών CD που πουλήθηκαν παγκοσµίως το 2004 ανέρχεται σε 1,2 δις τεµάχια που αναλογεί στο 34% των πωλήσεων αυθεντικής µουσικής. ηλαδή από τα τρία CD που πωλούνται σε παγκόσµιο επίπεδο το ένα είναι πειρατικό. Έτσι έχει δηµιουργηθεί µια παράνοµη παγκόσµια αγορά η αξία της οποίας υπολογίζεται στα 4,6 δις δολάρια ενώ το 2003 ήταν 4,5 δις δολάρια. Βέβαια το ποσοστό αύξησης της πειρατείας σε σχέση µε το 2003 ήταν µόνο 2%, δηλαδή η µικρότερη αύξηση σε διάστηµα πέντε χρόνων. Όµως το πρόβληµα παραµένει οξύ αν αναλογιστούµε ότι σε σχέση µε το 2000 ο αριθµός των πωληθέντων πειρατικών CD έχει διπλασιαστεί ενώ σε 31 χώρες συνολικά οι πωλήσεις της πειρατικής µουσικής υπερβαίνουν αυτές τις αυθεντικής. Στις χώρες αυτές προστέθηκαν το 2004 για πρώτη φορά η Xιλή, η Τσεχία, η Ινδία, η Τουρκία και η Ελλάδα (ΙFPI, 2005). Το φαινόµενο της µουσικής πειρατείας αν και παγκόσµιο, έχει εκλάβει τροµακτικές διαστάσεις κυρίως στην Ασία. Η Κίνα αποτελεί την χώρα που πρωταγωνιστεί στην πειρατική µουσική βιοµηχανία, όπως και σε άλλα προϊόντα-αποµιµήσεις, αφού το 85% της µουσικής που προµηθεύονται οι πολίτες της προέρχεται από πειρατικά µέσα µε την πειρατική κινέζικη αγορά να υπολογίζεται στα 411 εκατοµµύρια δολάρια (ΙFPI, 2005). Η Ινδονησία αντιµετωπίζει εξίσου σηµαντικό πρόβληµα αφού το ποσοστό της πειρατείας ανέρχεται στο 80% ενώ φαίνεται ότι προµηθεύει και την πειρατική αγορά της Αυστραλίας. Στην Ταϊβάν το ποσοστό των πειρατικών CDs και ΜΡ3 έναντι των αυθεντικών είναι 50% ενώ σχεδόν παρόµοια είναι η κατάσταση στη Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ. Η Ινδία αποτελεί το νέο µεγάλο πονοκέφαλο των πολυεθνικών δισκογραφικών αφού εκεί έχει σηµειωθεί τεράστια άνοδος της µουσικής πειρατείας σε µια τεράστια πληθυσµιακά αγορά, από 30% το 2002 σε 56% επί του συνόλου της πωληθείσας µουσικής το 2004 (IFPI, 2005). Τέλος το όµορο στην Ινδία, Πακιστάν εµφανίζεται όχι µόνο µε ένα µεγάλο ποσοστό πειρατείας 59%, αλλά και ως ένας από τους µεγαλύτερους εξαγωγής πειρατικής µουσικής στον κόσµο. 52

53 Ιδιαίτερα οξύ το πρόβληµα της πειρατείας και στη Λατινική Αµερική µε την Παραγουάη να αγγίζει ποσοστά πειρατείας της τάξης του 99%. Σηµειωτέον ότι από την πειρατεία της Παραγουάης τροφοδοτούνται και οι πειρατικές αγορές της Βραζιλίας (52%) και της Αργεντινής. Η µουσική βιοµηχανία του Μεξικού, που µέχρι πρότινος άνηκε στις 10 πρώτες στον κόσµο µε τις περισσότερες πωλήσεις αυθεντικής µουσικής, έχει µε τη σειρά της διαβρωθεί από την πειρατεία που έχει παρεισφρήσει σε ποσοστό 60% (IFPI, 2005). Aλλά και στην Ευρώπη τα πράγµατα δε µοιάζουν και πολύ καλύτερα. Η Ρωσία (66% ποσοστό πειρατείας) αποτελεί τη δεύτερη στον κόσµο, µετά την Κίνα αγορά πειρατικής µουσικής ενώ αποτελεί παράλληλα και µεγάλο εξαγωγέα αφού η προσφορά πειρατικών CD στη χώρα αυτή είναι πολύ µεγαλύτερη από τη ζήτηση. Ενδεικτικό είναι ότι οι ερευνητές της IFPI έχουν εντοπίσει ρώσικα πειρατικά CD σε 27 χώρες. Μεγάλο το πρόβληµα και στη γειτονική Ουκρανία µε την πειρατεία να αναλογεί στο 68% της συνολικών πωλήσεων µουσικής. Στην Ιταλία υπολογίζεται πως το 27% της µουσικής διακινείται παράνοµα. Ειδικά στη Νότια Ιταλία ο δείκτης της πειρατείας φτάνει το 50% (IFPI, 2002). Ο συνολικός τζίρος από πωλήσεις ηχογραφηµένης µουσικής από 641,5 εκατοµµύρια ευρώ που ήταν το 2000 έπεσε στα 530 εκατοµµύρια ευρώ το 2002, µια µείωση της τάξεως του 17,3%. Τέλος η µουσική βιοµηχανία της Ισπανίας που ήταν από της πιο προσοδοφόρες στον κόσµο, έχει συρρικνωθεί κατά το 1/3 της εξαιτίας της αυξανόµενης ευδοκίµησης της πειρατείας που έχει φτάσει το 24%. Η IFPI έχει θέσει ως άµεση προτεραιότητα της την πάταξη της πειρατείας στη χώρα αυτή (IFPI, 2005). 53

54 2.5 Παράγοντες που διαµορφώνουν τη στάση των καταναλωτών απέναντι στην πειρατεία της µουσικής Ο παράγοντας τιµή και η επίδρασή του στη µουσική πειρατεία. Η αποποίηση της προσωπικής ευθύνης Σύµφωνα µε πλήθος ερευνών ίσως ο πιο κρίσιµος παράγοντας που ωθεί τους καταναλωτές στην αγορά πειρατικών CDs είναι η χαµηλή τους τιµή σε σχέση µε τα αυθεντικά. Η µελέτη της καταναλωτικής συµπεριφοράς έχει δείξει πως τα άτοµα δείχνουν προτίµηση προς τα προϊόντααποµιµήσεις όταν υπάρχουν σαφή πλεονεκτήµατα αυτών ως προς τη τιµολόγησή τους έναντι των αυθεντικών (Βloch et al. 1993, Αlbers-Miller 1999). Έπειτα η ύπαρξη σηµαντικού κοστολογικού οφέλους µπορεί να επηρεάζει την αγοραστική απόφαση του καταναλωτή και να τον οδηγήσει ακόµα και στην εµπλοκή του σε «παράνοµη» αγοραστική συµπεριφορά όπως είναι στην περίπτωση που εξετάζουµε η αγορά πειρατικών CD ή downloading µουσικών αρχείων ΜP3 από το internet (Dodge et al., 1996). Οι Tom et al (1998) εξήγαν το συµπέρασµα πως οι καταναλωτές που προτιµούν πειρατικά και αντιγραµµένα CD ελκύονται από τη χαµηλή τιµή τους ενώ από την άλλη δε φαίνεται να ενδιαφέρονται για χαρακτηριστικά όπως η ποιότητα ήχου του CD, η καλή λειτουργικότητα και η µάρκα του. Με άλλα λόγια τα πειρατικά CD προτιµούνται σε σχέση µε τα αυθεντικά από τα άτοµα που λαµβάνουν την τιµή ως το πιο σηµαντικό στοιχείο κατά την τέλεση της αγοραστικής διαδικασίας. Eπεκτείνοντας περισσότερο την ανάλυση τους ως προς την ισχυρή συσχέτιση µεταξύ προτίµησης στην πειρατεία και χαµηλής τιµής, οι Tom et al. κατέληξαν πως υπάρχουν δύο κατηγορίες καταναλωτών που αγοράζουν πειρατική µουσική. Η πρώτη κατηγορία αποτελείται από τα άτοµα που θεωρούν ότι τα πειρατικά CDs και κατ επέκταση και τα ΜΡ3 δεν υστερούν σε ποιότητα ήχου και απόδοση από τα αυθεντικά CDs ενώ παράλληλα έχουν πολύ πιο προσιτή τιµή. Έτσι οδηγούνται στη συνετή, κατά την άποψη τους, αγορά πειρατικών CDs ή στην απόκτηση φακέλων ΜΡ3 καθώς 54

55 πιστεύουν πως η υψηλότερη τιµή των αυθεντικών CDs δε συνεπάγεται υψηλότερο επίπεδο λειτουργικότητας. Από την άλλη στη δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνονται οι καταναλωτές που παραδέχονται µεν πως τα πειρατικά CDs υστερούν σε ποιότητα ήχου και απόδοση σε σχέση µε τα αυθεντικά ωστόσο η χαµηλή τιµή τους αντισταθµίζει και µε το παραπάνω τις λειτουργικές τους ατέλειες. Με άλλα λόγια τα άτοµα που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία είναι διατεθειµένα να θυσιάσουν κάποιο µέρος από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του προϊόντος προκειµένου να το αγοράσουν µε πολύ λιγότερα χρήµατα. Ουσιαστικά πρόκειται για καταναλωτές που όπως αναφέρθηκε παραπάνω λαµβάνουν µεγάλη αξία από τη χαµηλή τιµή του προϊόντος χωρίς παράλληλα να δίνουν ιδιαίτερη έµφαση σε άλλα λειτουργικά χαρακτηριστικά του. Το βέβαιο είναι πως τα άτοµα και των δύο κατηγοριών υποστηρίζουν πως οι τιµές µε τις οποίες κοστολογούνται τα αυθεντικά CDs από τις δισκογραφικές εταιρείες και πωλούνται στα κεντρικά δισκοπωλεία είναι υπερβολικά και αδικαιολόγητα υψηλές γι αυτό και αναγκάζονται να προµηθευτούν µουσική µέσω της πειρατείας ανεξάρτητα εάν για µερικούς αυτό συνεπάγεται ποιοτικές εκπτώσεις και για άλλους όχι. Ακριβώς όµως µε την υιοθέτηση της παραπάνω παραδοχής, οι αγοραστές της πειρατικής µουσικής προσπαθούν να αποποιηθούν την προσωπική ευθύνη για την εµπλοκή τους στην παράνοµη αυτή διαδικασία καταλογίζοντας την ευθύνη στις δισκογραφικές για την υπερτιµολόγηση των αυθεντικών CDs (Kwong et al., 2003). Υποστηρίζουν δηλαδή πως είναι «θύµατα» των εταιρειών υπονοώντας πως σε περίπτωση που οι τιµές ήταν χαµηλότερες δε θα στρέφονταν στις διάφορες µορφές πειρατείας. Aρνούνται δηλαδή να εκλάβουν τις πειρατικές αγορές τους ως ανήθικες. Ωστόσο η αποφυγή ανάληψης των προσωπικών ευθυνών από την πλευρά των αγοραστών είναι λογικό να διαιωνίζει αµφιλεγόµενες υφιστάµενες καταναλωτικές συµπεριφορές και εν προκειµένω την αγορά πειρατικών CDs και την ανταλλαγή αρχείων ΜΡ3 (Cordell et al., 1996). Μάλιστα πολλοί από αυτούς υπογραµµίζουν πως η πειρατεία στη µουσική επιτελεί κατά κάποιο τρόπο ένα είδος κοινωνικού έργου εφόσον δίνει τη δυνατότητα σε άτοµα που δεν έχουν οικονοµική ευχέρεια να προµηθευτούν την αγαπηµένη τους µουσική χωρίς ιδιαίτερο κόστος. Εάν δεν 55

56 υπήρχαν οι διάφορες µορφές πειρατείας τα άτοµα αυτά δε θα µπορούσαν να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για απόκτηση των έργων των αγαπηµένων τους καλλιτεχνών αφού δε θα ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στις υψηλές τιµές που κοστίζουν αυτά στα κεντρικά δισκοπωλεία (Αng et al., 2001). Επιπλέον οι υπέρµαχοι της πειρατείας θεωρούν πως οι καλλιτέχνες τελικά ωφελούνται από αυτή καθώς φέρνει περισσότερο κόσµο σε επαφή µε το έργο τους µε αποτέλεσµα να αυξάνεται το κοινό και η φήµη τους. Παράλληλα τα κέρδη που χάνουν από τις πωλήσεις παράνοµων CDs αποτελούν αµελητέα απώλεια γι αυτούς δεδοµένου ότι πολλοί γνωστοί τραγουδιστές και συγκροτήµατα απολαµβάνουν πλουσιοπάροχη και κοσµοπολίτικη ζωή και δεν κρίνεται η οικονοµική τους ευηµερία από την απώλεια ενός µικρού ποσοστού επί των πωλήσεων. Έτσι για τον καλλιτέχνη το trade-off ανάµεσα στην αύξηση της αναγνωρισιµότητας του έργου του και στην απώλεια κάποιου µεριδίου των πωλήσεων είναι απόλυτα θετικό, σύµφωνα µε τους αγοραστές πειρατικής µουσικής. Είναι φανερό λοιπόν από τα παραπάνω πως τα άτοµα αυτά προσπαθούν να έχουν τη συνείδησή τους ήσυχη για την εµπλοκή τους στην παράνοµη αγορά της πειρατείας καταλογίζοντας αποκλειστικά σε τρίτους την όποια ευθύνη τους αναλογεί και συνεχίζοντας συνεπώς την αγορά πειρατικών CDs και το παράνοµο downloading αρχείων ΜΡ3. Η αποποίηση των προσωπικών ευθυνών και ο καταλογισµός αυτών σε τρίτους είναι χαρακτηριστική αντίδραση των καταναλωτών σε περιπτώσεις αµφιλεγόµενων αγορών (Sykes and Matza, 1957) Η αντιλαµβανόµενη σύνδεση µε τους αγαπηµένους καλλιτέχνες Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως ο βαθµός κατά τον οποίο κάποιο άτοµο θαυµάζει ή έχει ως είδωλο κάποιο καλλιτέχνη επηρεάζει την απόφαση του για το αν θα αποκτήσει τα έργα του µέσω αυθεντικών CD ή όχι. Η έρευνα έχει δείξει πως τα άτοµα που είναι φανατικοί θαυµαστές ενός καλλιτέχνη ή ενός µουσικού συγκροτήµατος θεωρούν ότι συµπληρώνουν και ενδυναµώνουν τη σχέση τους µε τα είδωλά τους γράφοντας γράµµατά σε αυτούς, παίρνοντας αυτόγραφα, αγοράζοντας προϊόντα µε τα ονόµατα και τις φωτογραφίες τους και φυσικά αγοράζοντας τα αυθεντικά CD τους (Raviv et al., 1996). Για το φανατικό οπαδό, όχι µόνο κάποιου τραγουδιστή, αλλά και κάποιου αθλητή 56

57 ή ηθοποιού είναι πολύ σηµαντικό να πιστεύει ότι έχει κάποια ιδιαίτερη ή και αµφίδροµη κοινωνική σχέση µε τα άτοµα που θαυµάζει ακόµα και αν γνωρίζει πως κάτι τέτοιο αποτελεί ψευδαίσθηση και δεν ισχύει αφού η σχέση των δύο είναι καθαρά µονόδροµη (Αlperstein, 1991). Έτσι ο πιστός θαυµαστής προβαίνει στην αγορά των αυθεντικών έργων του αγαπηµένου του καλλιτέχνη ενώ ταυτόχρονα αντιτίθεται σε εκείνους που επιθυµούν να τα προµηθευτούν µέσω της πειρατείας, ειδικά αν είναι και αυτοί φανατικοί θαυµαστές του ιδίου καλλιτέχνη (Raviv et al., 1996, Einerson, 1998). Η έρευνα των Chiou et al. (2005) επαληθεύει τα παραπάνω συµπεράσµατα. Ωστόσο στην έρευνα αυτή διαπιστώθηκε ένα ακόµα πολύ σηµαντικό στοιχείο: οι θαυµαστές µπορεί να απορρίπτουν ολικά την αγορά πειρατικών CDs όµως δε φαίνεται να κάνουν το ίδιο και µε το downloading από το internet και την αντιγραφή CD µέσω υπολογιστή. Τις τελευταίες αυτές ενέργειες δεν τις υιοθετούν µόνο στην περίπτωση των αγαπηµένων τους τραγουδιστών και συγκροτηµάτων. Όσον αφορά τους υπόλοιπους, όµως, όχι µόνο δε φαίνεται να τις θεωρούν κατακριτέες αλλά απεναντίας πιστεύουν ότι συµβάλλουν στη µεγαλύτερη προώθηση και δηµοσιότητα των καλλιτεχνών. Επιπλέον τονίζουν πως η απόκτηση του αντίγραφου ή του αρχείου MP3 µε το έργο ενός καλλιτέχνη δεν τους εµποδίζει στην αγορά και του αυθεντικού CD. Σε αυτό το συµπέρασµα κατέληξε, όπως είδαµε πριν, και η έρευνα του Bernoff (Huffstutter, 2002) Η «δοκιµή» µουσικής µέσω του downloading Πάντως πρέπει να τονιστεί πως ο Sherman (2001), έπειτα από προσωπικές συνεντεύξεις και focus groups διαπίστωσε πως µεγάλη µερίδα καταναλωτών αγνοούσε πως µέσω του downloading µουσικών κοµµατιών από παράνοµες ιστοσελίδες παρανοµεί και αυτή σε βάρος δηµιουργών και εταιρειών. Γι αυτούς το κατέβασµα µουσικής από το διαδίκτυο γίνεται περισσότερο για δοκιµαστικούς λόγους: παίρνουν µια γεύση από κάποια κοµµάτια και αν τους αρέσουν αγοράζουν το αυθεντικό CD. Η στροφή στην πειρατεία στην περίπτωση αυτή γίνεται ασυνείδητα και για δοκιµή. H καταναλωτική συµπεριφορά αυτή, όµως, διαφέρει από τη συµπεριφορά του αγοραστή πειρατικών CD γιατί αυτός δεν πρόκειται έπειτα να αγοράσει και το αντίστοιχο αυθεντικό. Η στροφή δηλαδή του 57

58 τελευταίου στην πειρατεία γίνεται εκούσια και για υποκατάσταση. Η αγορά πειρατικών CD εκλαµβάνεται λοιπόν από όλους ως παράνοµη. Aπό την έρευνα του Sherman φαίνεται καθαρά πως µπορεί να υπάρξει ουσιαστική διαφορά ανάµεσα σε downloading από το internet και αγοράς πειρατικών CD τόσο ως προς τα κίνητρα όσο και ως προς τη µελλοντική αγοραστική συµπεριφορά απέναντι στα αυθεντικά CD χωρίς να σηµαίνει πως αυτός είναι και ο κανόνας για τις δύο αυτές µορφές πειρατείας της µουσικής Ο αντιλαµβανόµενος κίνδυνος από την αγορά πειρατικής µουσικής Στο σηµείο αυτό είναι χρήσιµο να αναφερθεί πως τη συµπεριφορά του καταναλωτή απέναντι στην πειρατικά προϊόντα επηρεάζει σε κάποιο βαθµό και ο αντιλαµβανόµενος κίνδυνος που λαµβάνει αυτός από µια επικείµενη αγορά τους. Ο αντιλαµβανόµενος για τον καταναλωτή συνολικός κίνδυνος για ένα πειρατικό προϊόν αποτελείται από τον οικονοµικό κίνδυνο (financial risk), τον κίνδυνο απόδοσης (performance risk), τον κοινωνικό κίνδυνο (social risk) και το νοµικό (prosecution risk) (Tan, 2002). Προχωρώντας όµως από το γενικό όρο πειρατεία προς τον ειδικό πειρατεία στη µουσική παρατηρούµε ότι οι παραπάνω µορφές κινδύνου δεν είναι όµοια σηµαντικές για τον καταναλωτή. Πιο συγκεκριµένα, ο οικονοµικός κίνδυνος από την αγορά ενός πειρατικού CD ή το κατέβασµα ενός αρχείου ΜΡ3 είναι ελάχιστος αφού το κόστος είναι πολύ µικρό ή σε κάθε περίπτωση πολύ µικρότερο από αυτό του αυθεντικού CD. Αναφορικά µε τον κίνδυνο απόδοσης µπορεί να ειπωθεί πως είναι υπαρκτός καθώς όντως υπάρχουν ποιοτικές διαφορές ανάµεσα στα αντιγραµµένα CD και ΜΡ3 και στα αυθεντικά CD, αν και χρόνο µε το χρόνο και µε τις τεχνολογικές βελτιώσεις που σηµειώνονται οι διαφορές αυτές τείνουν να εξαλείφονται (ουσιαστικές διαφορές ήχου µεταξύ αυθεντικών CD και ΜΡ3 παρατηρούνται κυρίως σε υψηλά επίπεδα συµπίεσης των δεύτερων). Βέβαια το µέγεθος που κάποιος δίνει στον κίνδυνο απόδοσης των πειρατικών CD εξαρτάται και από τη σηµαντικότητα που έχουν γι αυτόν χαρακτηριστικά απόδοσης όπως η ποιότητα ήχου. ηλαδή κάποιο άτοµο που δίνει µεγάλη έµφαση στην ποιότητα ήχου, είναι επόµενο να λαµβάνει µεγάλο κίνδυνο από 58

59 την αγορά ενός αµφιβόλου ποιότητας CD µε MP3 από έναν πλανόδιο πωλητή, γεγονός που µάλλον θα ακυρώσει την αγορά αυτή τελικά. Όσον αφορά τον κοινωνικό κίνδυνο, όπως θα αναφερθεί εκτενέστερα παρακάτω, είναι σηµαντικός στην πειρατεία της µουσικής αφού τα άτοµα µπορεί να µην προβούν τελικά στην αγορά πειρατικής µουσικής από φόβο κατάπτωσης στα µάτια των άλλων (Ang et al., 2001, Chiou et al., 2005). Επιπλέον ο αντιλαµβανόµενος κοινωνικός κίνδυνος για τη µουσική πειρατεία αυξάνεται όσο το άτοµο έχει ηθικούς ενδοιασµούς για το «πρέπον» της αγοράς από αυτή. Βέβαια όπως λέχθηκε παραπάνω, τα άτοµα τείνουν να αποποιούνται των ευθυνών τους «ρίχνοντας όλο το ανάθεµα» στις δισκογραφικές εταιρείες για τις υψηλές τιµές που θέτουν στα CD. Όµως είναι γεγονός πως οι πολίτες που λειτουργούν µε βάση ηθικές αρχές και δείχνουν µεγαλύτερο σεβασµό στους νόµους λαµβάνουν µεγαλύτερο κοινωνικό κίνδυνο από την πειρατεία και άρα γίνονται περισσότερο φειδωλοί απέναντι σε αυτή και τα προϊόντα της (Cordell et al, 1996). Τέλος ο αντιλαµβανόµενος νοµικός κίνδυνος είναι ίσως και ο περισσότερο σηµαντικός και αντικειµενικός αφού δεν υπόκεινται σε υποκειµενικά κριτήρια και ισχύει το ίδιο για όλους, σε όλες τις κοινωνίες. Πράγµατι σε πλήθος ερευνών εξάγεται ότι ο φόβος των ατόµων για νοµικές σε βάρος τους κυρώσεις µπορεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη και να τους αποθαρρύνει ώστε να µην προβούν τελικά σε αγορές πειρατικών CD και παράνοµο downloading. Το ζητούµενο όµως είναι πόσο συχνά επιβάλλονται νοµικές κυρώσεις ώστε οι τελευταίες να λειτουργήσουν και ουσιαστικά ως µέσο αποθάρρυνσης εξάπλωσης της µουσικής πειρατείας Ο ρόλος του στενού περιβάλλοντος Ένας σηµαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη συµπεριφορά του καταναλωτή απέναντι στα προϊόντα-αποµιµήσεις, και κατ επέκταση στα προϊόντα της πειρατείας της µουσικής, είναι η γνώµη που έχουν γι αυτά η οικογένεια και οι φίλοι του. Η επίδραση του παράγοντα αυτού αυξάνεται όσο λιγότερες γνώσεις έχει ο υποψήφιος αγοραστής για τις αποµιµήσεις και την ποιότητά τους και εποµένως αναζητά πληροφορίες από έµπιστα άτοµα του στενού κύκλου του που έχουν µεγαλύτερη 59

60 εµπειρία και γνώσεις για τα συγκεκριµένα προϊόντα (informative susceptibility). Πάντως οι Bearden et al. (1989) διέγνωσαν πως υπάρχει αρνητική επίδραση του στενού περιβάλλοντος των ατόµων έναντι των counterfeits. Ειδικότερα συγγενείς και φίλοι τείνουν να προτρέπουν τα άτοµα στην αγορά αυθεντικών προϊόντων τονίζοντας την ποιοτική υπεροχή τους έναντι των αποµιµήσεων. Έτσι µπορεί να γίνει η υπόθεση πως το παραπάνω συµπέρασµα έχει ισχύ και στο χώρο της πειρατείας της µουσικής και ότι ο κοινωνικός περίγυρος συστήνει στον καταναλωτή την αγορά των ποιοτικά ανώτερων αυθεντικών CDs υποβαθµίζοντας αντίστοιχα τα πειρατικά. Ωστόσο σε έρευνα που έγινε αποκλειστικά γύρω από το χώρο της πειρατικής µουσικής βρέθηκε ότι οι καταναλωτές δε βασίζονται στη γνώµη και την εµπειρία των άλλων όσον αφορά την αγορά ή µη πειρατικών CDs και αρχείων ΜΡ3 (Αng et al., 2001). Αυτό συµβαίνει επειδή ο αντιλαµβανόµενος οικονοµικός κίνδυνος από την αγορά ενός πειρατικού CD είναι ελάχιστος αφού ακόµα και αν αυτή η αγορά αποδειχθεί τελικά λανθασµένη το κόστος που θα επωµιστεί ο καταναλωτής είναι πολύ µικρό λόγω της πολύ χαµηλής τιµής του προϊόντος. Ταυτόχρονα ένα παρεµφερές µε το προηγούµενο στοιχείο που διαµορφώνει τη στάση του ατόµου απέναντι στην πειρατεία είναι η εικόνα που θα δηµιουργήσει γι αυτό ο κοινωνικός του περίγυρος από την αγορά προϊόντων αποµιµήσεων (normative susceptibility). Eάν είναι πιθανό να δηµιουργηθεί άσχηµη εικόνα για κάποιο άτοµο που επιθυµεί να αγοράσει counterfeits, και δη πειρατική µουσική, από τους γνωστούς του τότε το άτοµο αυτό είναι λογικό πως θα επηρεαστεί αρνητικά και τελικά θα προτιµήσει να µην προβεί σε αγορές που θα χαλάσουν το image του στους άλλους. Το ζήτηµα σε αυτό το σηµείο είναι όχι µόνο εάν η χρήση πειρατικών CDs φθείρει την εικόνα του ατόµου στους άλλους αλλά και το µέγεθος και η σηµαντικότητα που έχει για το άτοµο η φθορά αυτή. Εάν δηλαδή το άτοµο προκαλεί µεν άσχηµη εντύπωση στους άλλους αλλά όχι σε µεγάλο βαθµό και µάλιστα σε περίπτωση που δεν ενδιαφέρεται και τόσο για την εικόνα του στους άλλους είναι λογικό να συνεχίσει την υφιστάµενη καταναλωτική συµπεριφορά του και άρα την αγορά πειρατικής µουσικής. Πάντως οι Αng et al. (2001) κατέληξαν πως ο φόβος της κατάπτωσης του ατόµου στα µάτια των γνωστών του το οδηγεί στο να τηρεί επιφυλακτική στάση απέναντι στην πειρατεία της µουσικής. 60

61 Είναι λοιπόν ξεκάθαρο πως η εικόνα που επιθυµεί ο καταναλωτής να προβάλλει σε συγγενείς και φίλους είναι εξέχουσας σηµασίας για την τελική υιοθέτηση ή απόρριψη της πειρατείας και µάλιστα όσο στενότερη είναι η σχέση τους µε αυτόν τόσο µεγαλύτερη είναι η επίδραση τους στην τελική απόφαση του. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι αγοραστές πειρατικών προϊόντων και αποµιµήσεων προτιµούν να θυσιάσουν ένα κοµµάτι από την ποιότητα προκειµένου να λάβουν µια πολύ πιο οικονοµική τιµή. Τα άτοµα αυτά δε φαίνεται να λαµβάνουν ιδιαίτερη αξία από το γεγονός ότι απολαµβάνουν ένα ποιοτικό προϊόν όπως συµβαίνει στην περίπτωση των αγοραστών αυθεντικών προϊόντων. Με άλλα λόγια η απόκτηση ενός αυθεντικού προϊόντος δίνει λιγότερη ικανοποίηση και ευχαρίστηση στους αγοραστές counterfiets από τους αγοραστές αυθεντικών προϊόντων. Οι τελευταίοι, µέσω της αγοράς των αυθεντικών προϊόντων, νιώθουν ευτυχία και κοινωνική αναγνώριση (Βloch et al., 1993). Eν συγκρίσει µε αυτούς που αγοράζουν, οι µη αγοραστές πειρατικών προϊόντων, όπως CDs, παρουσιάζονται ως λιγότερο επιτυχηµένοι, µε λιγότερη αυτοπεποίθηση και αντιλαµβανόµενη κοινωνική καταξίωση ενώ φαίνεται να αναζητούν πιο έντονα την άνεση, την πολυτέλεια και την κοινωνική αναγνώριση. Στα άτοµα αυτά η αγορά εκλεπτυσµένων και ποιοτικών αυθεντικών προϊόντων προσφέρει ένα είδος καταξίωσης και προσωπικής ευχαρίστησης που τόσο λείπει από άλλες εκφάνσεις της προσωπικής τους ζωής. Είναι λοιπόν προφανές ότι οι καταναλωτές της παραπάνω κατηγορίας µάλλον θα απέρριπταν την αγορά πειρατικών CDs ενώ άτοµα που δεν επιδιώκουν κοινωνική αναγνώριση και ευτυχία µέσα από την κατανάλωση θα την υιοθετούσαν. Ωστόσο στην έρευνα των Αng et al.(2001) το παραπάνω συµπέρασµα δεν αποδεικνύεται καθώς η στάση των καταναλωτών απέναντι στην πειρατεία δε φαίνεται να επηρεάζεται από ανάλογες προσδοκίες και επιδιώξεις. Αυτό σηµαίνει ότι το προϊόν CD, είτε αυθεντικό είτε πειρατικό και αντιγραµµένο, δε λαµβάνεται από τους καταναλωτές ως µέσο µε το οποίο θα επιτύχουν αναγνώριση και ιδιαίτερη ευχαρίστηση ούτε θεωρείται προέκταση του εαυτού τους. Γι αυτό και παρά την χαµηλή ποιότητα ήχου και την κακή συσκευασία τα πειρατικά CDs τυγχάνουν µεγάλης αποδοχής. 61

62 2.5.6 ηµογραφικοί παράγοντες και πειρατεία Aναφορικά µε τις διαφορές στη στάση απέναντι στην πειρατεία της µουσικής ανάλογα µε τα δηµογραφικά στοιχεία, η έρευνα έχει δείξει ότι η ηλικία και το επίπεδο εκπαίδευσης δεν προσδιορίζουν στατιστικώς σηµαντικά τη συµπεριφορά του ατόµου (Αng et al., 2001). Το φύλο, όµως, φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο αφού στη συγκεκριµένη έρευνα οι άνδρες δείχνουν να έχουν περισσότερο ευνοϊκή στάση απέναντι στην πειρατεία σε σχέση µε τις γυναίκες. Αντίθετα η υιοθέτηση της πειρατείας στη µουσική από το άτοµο συσχετίζεται αρνητικά µε το εισόδηµα του. Με άλλα λόγια, όσο υψηλότερο το εισόδηµα του καταναλωτή τόσο λιγότερο πιθανό είναι να αγοράσει πειρατικά CDs αντί για αυθεντικά. Το συµπέρασµα αυτό άλλωστε καταδεικνύει από την αντίστροφη κάτι που αναφέρθηκε παραπάνω: ότι οι αγοραστές των πειρατικών CDs λαµβάνουν µεγάλη αξία από τη χαµηλή τιµή άρα είναι ευαίσθητοι ως προς την τιµή. Και κατά κανόνα ευαίσθητος ως προς την τιµή είναι ο καταναλωτής που έχει χαµηλό εισόδηµα. 62

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 3.1 Ερευνητικό µοντέλο Σύµφωνα µε την βιβλιογραφική επισκόπηση που προηγήθηκε είναι δυνατόν να εξαχθούν µια σειρά από υποθέσεις όσον αφορά τους παράγοντες που επιδρούν στη δηµιουργία των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων. Όπως αναφέρθηκε αρχικά, δεν εντοπίστηκε βιβλιογραφία που να συνδέεει τους τρόπους απόκτησης µουσικής µε τις προτιµήσεις των ατόµων για συγκεκριµένα µουσικά είδη, εποµένως δεν είναι δυνατό να εξαχθούν σχετικές υποθέσεις. Παρ όλα αυτά η παραπάνω σύνδεση θα επιχειρηθεί στην ανάλυση που θα ακολουθήσει ευελπιστώντας να καλυφθεί, σε κάποιο βαθµό, το υφιστάµενο θεωρητικό κενό. Οι ερευνητικές υποθέσεις, που αποτελούν τη βάση της κατάρτισης του ερωτηµατολογίου, απεικονίζονται γραφικά στο ερευνητικό µοντέλο που ακολουθεί και παρουσιάζονται στη συνέχεια. Σχήµα 3.1 Χαρακτηριστικά προσωπικότητας Χαρακτηριστικά µουσικής H2 H1 H3 Προσδοκίες για ψυχολογικές επιδράσεις Παράγοντες κοινωνικού περιβάλλοντος και Μ.Μ.Ε. H4 H5 ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΙ Η ΜΟΥΣIΚΗΣ H6 ηµογραφικοί παράγοντες Αγορά αυθεντικών cd Απόκτηση πειρατικής µουσικής 63

64 3.2 Παρουσίαση των ερευνητικών υποθέσεων Οι ερευνητικές υποθέσεις όπως απεικονίζονται στο ερευνητικό µοντέλο είναι οι παρακάτω: Η1: Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας συσχετίζονται θετικά µε τη διαµόρφωση προτίµησης για συγκεκριµένα µουσικά είδη. Η2: Η έµφαση των ατόµων σε συγκεκριµένα µουσικά χαρακτηριστικά επιδρά θετικά στην προτίµηση τους για συγκεκριµένα µουσικά είδη. Η3: Οι προσδοκίες για ψυχολογικές επιδράσεις από την ακρόαση µουσικής συσχετίζονται θετικά µε την κλίση των ατόµων σε συγκεκριµένα µουσικά είδη. Η4: Οι διάφοροι παράγοντες του κοινωνικού περιβάλλοντος επιδρούν µε διαφορετικό τρόπο στη διαµόρφωση προτιµήσεων των ατόµων για συγκεκριµένα µουσικά είδη. Η5: Τα Μ.Μ.Ε. επιδρούν µε διαφορετικό τρόπο στην προτίµηση των ατόµων για συγκεκριµένα µουσικά είδη και καλλιτέχνες. Η6: ηµογραφικοί παράγοντες συσχετίζονται θετικά µε τις µουσικές προτιµήσεις των ατόµων. 64

65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 4.1 Μέθοδος συλλογής των στοιχείων Για τη συγκέντρωση στοιχείων αναφορικά µε τους σκοπούς της έρευνας υιοθετήθηκε η µέθοδος της συµπλήρωσης ερωτηµατολογίου από συγκεκριµένο αριθµό ατόµων που είχε εκ των προτέρων καθοριστεί. Τα ερωτηµατολόγια παραδόθηκαν στα άτοµα που περιλαµβάνονταν στο δείγµα και συλλέχθηκαν έπειτα από σύντοµο χρονικό διάστηµα. Ουσιαστικά λοιπόν ακολουθήθηκε η µέθοδος της απρογραµµάτιστης προσωπικής συνέντευξης. Η συγκεκριµένη µέθοδος προτιµήθηκε έναντι της τηλεφωνικής συνέντευξης καθώς η δεύτερη θεωρήθηκε χρονοβόρα και συνεπώς ακατάλληλη λόγω του σχετικά µεγάλου όγκου του ερωτηµατολογίου. 4.2 Κατάρτιση του ερωτηµατολογίου Το ερωτηµατολόγιο έχει έκταση 6 σελίδων και αποτελείται από 6 ενότητες (Παράρτηµα Α ). Η πρώτη ενότητα αφορά την σηµαντικότητα που έχει η µουσική στη ζωή του ατόµου όπως υπολογίζεται από τις ώρες που ακούει το άτοµο µουσική, τον αριθµό cd που αγοράζει, το βαθµό παρακολούθησης συναυλιών και, τέλος, την έµφαση που αποδίδει στη µουσική σε σύγκριση µε άλλες δραστηριότητες. Η δεύτερη ενότητα σχετίζεται µε στοιχεία της προσωπικότητας όπου το άτοµο καλείται να δηλώσει κατά πόσο είναι αντιπροσωπευτικά γι αυτό µια σειρά ψυχογραφικών χαρακτηριστικών. Επιπλέον επιχειρείται σύνδεση του lifestyle του ατόµου µε τη µουσική µε τη δήλωση του βαθµού συµφωνίας ή διαφωνίας του µε µια σειρά προτάσεων. Η τρίτη ενότητα είναι η αµιγώς «µουσική» αφού περιλαµβάνει ερωτήσεις αναφορικά µε την αξιολόγηση ενός αριθµού µουσικών ειδών, από όπου θα εξαχθούν οι µουσικές προτιµήσεις του ατόµου, καθώς και µε το πόσο επιθυµητά είναι συγκεκριµένα µουσικά χαρακτηριστικά. Σε αυτό το κοµµάτι, πέρα από την αποσαφήνιση των προτιµήσεων του ατόµου, γίνεται µια «ενδοσκόπηση» στην ιδιαίτερη υφή τους µε 65

66 σκoπό να εντοπιστούν τα µουσικά και συναισθηµατικά χαρακτηριστικά που τις συναποτελούν. Στην τέταρτη ενότητα υπoλογίζεται κατά πόσο παράγοντες του στενού και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος του ατόµου έχουν επίδραση στη διαµόρφωση των µουσικών του προτιµήσεων. Έπειτα εξετάζεται και η επιρροή που ασκούν τα media στη στάση του ατόµου απέναντι στους διάφορους καλλιτέχνες και τα συγκροτήµατα. Η πέµπτη ενότητα εξετάζει τους τρόπους µε τους οποίους το άτοµο προµηθεύεται µουσική και την έµφαση που δίνει σε προϊοντικά χαρακτηριστικά του cd. Ουσιαστικά µελετάται η στάση του καταναλωτή απέναντι στην πειρατεία και την αγορά αυθεντικής µουσικής απ όπου θα επιχειρηθεί σύνδεση και µε τις µουσικές προτιµήσεις. Η τελευταία ενότητα, όπως είθισται, περιλαµβάνει ερωτήσεις αναφορικά µε τα δηµογραφικά στοιχεία του ερωτώµενου. Πριν την έναρξη της διαδικασίας παράδοσης των ερωτηµατολογίων στο δείγµα διενεργήθηκε προέλεγχος σε µικρό δείγµα 20 ατόµων. Οι επισηµάνσεις και οι απορίες των ατόµων αυτών λήφθηκαν υπόψη και οδήγησαν σε ορισµένες διορθώσεις και µορφοποιήσεις ώσπου το ερωτηµατολόγιο να λάβει την τελική του µορφή. 4.3 ιαδικασία δειγµατοληψίας Το αρχικό στάδιο της διαδικασίας της δειγµατοληψίας αποτελεί τον ορισµό του πληθυσµού του δείγµατος, τον καθορισµό δηλαδή εκείνων των ατόµων που ικανοποιούν ορισµένες παραµέτρους και εποµένως µπορούν να συµµετάσχουν στην έρευνα. Ο πληθυσµός ορίζεται από το στοιχείο, τη µονάδα δειγµατοληψίας, την έκταση και το χρόνο (Σταθακόπουλος, 2001). Συγκεκριµένα για την έρευνα µας ο πληθυσµός ορίζεται ως εξής: - Στοιχείο: Όλα τα άτοµα ηλικίας µεγαλύτερης των 15 ετών, - Μονάδα δειγµατοληψίας: που ακούνε µουσική (δεν έχει σηµασία η ποσότητα) και προβαίνουν στην απόκτηση µουσικής - Έκταση: και διαµένουν στην Αθήνα - Χρόνος: κατά το χρονικό διάστηµα 1 η Νοεµβρίου 2005 έως 15 η εκεµβρίου

67 Εφόσον η επιλογή των ατόµων που θα συµπεριληφθούν στο δείγµα βασίζεται σε προσωπική κρίση και όχι σε µηχανιστική διαδικασία, το δείγµα µας είναι µη πιθανότητας εποµένως ο προσδιορισµός πλαισίου δείγµατος δεν απαραίτητος (Parasuraman et al., 2004). Έπειτα η µονάδα δειγµατοληψίας είναι ίδια µε το στοιχείο του πληθυσµού εφόσον απευθυνόµαστε κατευθείαν στα άτοµα άνω των 15 ετών. Η επιλογή δείγµατος µη πιθανότητας έγινε αφενός γιατί σε αντίθετη περίπτωση η διαδικασία θα ήταν ιδιαίτερα χρονοβόρα και επίπονη και αφετέρου διότι βασική επιδίωξη ήταν να συµπεριληφθούν άτοµα µε προτιµήσεις και για τα 14 µουσικά είδη που υπάρχουν στο ερωτηµατολόγιο. Το δείγµα µας είναι στρωµατοποιηµένο µε κριτήριο την ηλικία ωστόσο στις ηλικίες από δόθηκε µεγαλύτερη έµφαση µε περισσότερες παρατηρήσεις καθώς σε αυτές τις ηλικίες παρουσιάζεται µεγαλύτερη ποικιλία στις µουσικές προτιµήσεις, όπως συνάγεται από τη βιβλιογραφία. Επιπλέον δεν ήταν δυνατό να ακολουθηθεί αυστηρή στρωµατοποίηση ανάλογα µε την πραγµατική διάρθρωση του πληθυσµού γιατί σκοπός της έρευνας είναι η σύνδεση των µουσικών προτιµήσεων µε την προσωπικότητα και οι παράγοντες επηρεασµού τους και όχι απλά η εύρεση των προτιµήσεων στην Ελλάδα. Γι αυτό και έπρεπε να υπάρχουν παρατηρήσεις µε προτιµήσεις για όλα τα µουσικά είδη και καθώς κάποια από αυτά είναι κατεξοχήν νεανικά έπρεπε να δοθεί έµφαση στις πιο µικρές ηλικίες. Η σύνθεση του δείγµατος ως προς την ηλικία και τις λοιπές δηµογραφικές παραµέτρους αναλύεται διεξοδικά στο κεφάλαιο που ακολουθεί. Τέλος, το µέγεθος του δείγµατος ορίστηκε να ανέρχεται στα 185 άτοµα. 67

68 KEΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 5.1 Σύνθεση του δείγµατος Πριν αρχίσει η κύρια ανάλυση των αποτελεσµάτων είναι χρήσιµο να αναφερθούν κάποια στοιχεία για τη δηµογραφική σύνθεση του δείγµατος το οποίο, ως γνωστόν, αποτελείται από 185 άτοµα. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται στα διαγράµµατα που ακολουθούν: ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.1 Κατανοµή δείγµατος ανάλογα µε το φύλο 37,3% 62,7% Άνδρες Γυναίκες ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.2 Κατανοµή του δείγµατος ανάλογα µε την ηλικία % Πάνω απ ό 55 11,4% Κάτω απ ό 18 11,4% ,5% 20,5% 29,2%

69 Από τα ιαγράµµατα 1 και 2 φαίνεται ότι η σύνθεση του δείγµατος αποτελείται σε µεγάλο βαθµό από άντρες (62,7%) ενώ υπερισχύουν οι νεανικές ηλικίες µέχρι και τα 34 (61,1%) έναντι των µεγαλύτερων άνω των 34 (38,9 %). Η επικράτηση των νεανικών ηλικιών στο δείγµα δεν ήταν φυσικά τυχαία καθώς σε αυτές τις ηλικιακές κατηγορίες παρουσιάζεται µεγαλύτερη διαφοροποίηση στις µουσικές προτιµήσεις. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.3 Κατανοµή του δείγµατος ανάλογα µε το επίπεδο εκπαίδευσης AEI 30,2% Μsc/Phd ηµοτικό Γυµνάσιο 7,6% 6,5% 3,8% Λύκειο 29,7% TEI 9,2% IEK 13% Όπως φαίνεται στο ιάγραµµα 3 οι κατηγορίες ατόµων µε τις υψηλότερες συχνότητες όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης είναι αυτές των φοιτητών και απόφοιτων Πανεπιστηµίου µε 30,3 % και των µαθητών και απόφοιτων λυκείου µε 29,7%. Τα άτοµα που έχουν λάβει χαµηλού επιπέδου εκπαίδευση (δηµοτικό - γυµνάσιο) αποτελούν το 10,3% του δείγµατος ενώ το ποσοστό που έχει λάβει ανώτατη εκπαίδευση µεταπτυχιακού ή διδακτορικού επιπέδου ανέρχεται σε 7,6 %. Τέλος, όσον αφορά τη σύνθεση του δείγµατος ως προς το εισόδηµα ( ιάγραµµα 4) παρατηρείται ότι κυριαρχούν οι µεσαίες εισοδηµατικές κατηγορίες µε µηνιαίο οικογενειακό εισόδηµα από ευρώ (72,1%) και ιδιαίτερα η «µικροµεσαία» κατηγορία µε µηνιαίο εισόδηµα από ευρώ η οποία αποτελεί σχεδόν το 50% του δείγµατος. Έντονη είναι και η παρουσία των ατόµων που ανήκουν σε φτωχά νοικοκυριά (12,6%) ενώ τα άτοµα των οποίων η οικογένεια λαµβάνει εισόδηµα άνω των 3000 ευρώ το µήνα εµφανίζονται στο δείγµα µε συχνότητα 15,3%. 69

70 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.4 Κατανοµή του δείγµατος ανάλογα µε το εισόδηµα ,1% >4000 8,2% < ,6% % ,1% 5.2 Σηµαντικότητα µουσικής στη ζωή των ατόµων Η ανάλυση των αποτελεσµάτων της έρευνας ξεκινά µε την εύρεση της σηµαντικότητας της µουσικής στη ζωή των ατόµων. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.1, το άκουσµα µουσικής είναι η δεύτερη σηµαντικότερη δραστηριότητα στη ζωή των ατόµων (µέσος= 4,02) µετά την παρέα µε φίλους (µέσος= 4,12). Βλέπουµε λοιπόν ότι η µουσική έχει µια πολύ σηµαντική θέση στην καθηµερινότητα των ατόµων. Το γεγονός αυτό εξάγεται και από το ότι το 68,5% του δείγµατος αποδίδει στη µουσική µεγάλη ή πολύ µεγάλη σπουδαιότητα. Αντίθετα µόνο το 11,5% δίνει στη µουσική λίγη ή καθόλου σηµασία ( ιάγραµµα 5). 70

71 Πίνακας 5.1 Σύγκριση έµφασης µουσικής σε σχέση µε άλλες δραστηριότητες ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ Βρίσκοµαι µε φίλους 4,12 Ακούω µουσική 4,02 Παίζω µουσικό όργανο 1,71 Έχω άλλο χόµπυ 3,15 Κάνω ταξίδια 3,03 ιαβάζω βιβλία 3,02 Παρακολουθώ τα αθλητικά 2,90 Ασχολούµαι µε πολιτική / 2,56 κοινά Βλέπω τηλεοπτικά 2,52 προγράµµατα Κάνω αθλητισµό 2,48 Χορός / Clubbing 2,29 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.5 Έµφαση που δίνουν τα άτοµα στο άκουσµα µουσικής Πολύ µεγάλη σηµασία 48% Kαθόλου σηµασία 3% Λίγη 8% Μέτρια 20% Μεγάλη 21% 5.3 Γενικές προτιµήσεις για τα µουσικά είδη Στη συνέχεια εξάγεται ο γενικός βαθµός προτίµησης του δείγµατος για τα 14 µουσικά είδη που περιλαµβάνονται στο ερωτηµατολόγιο (Παράρτηµα Β, Πίνακας 1 - ιάγραµµα 6). Η γενική προτίµηση για το κάθε είδος υπολογίζεται µε το µέσο όρο των απαντήσεων του συνόλου του 71

72 δείγµατος στην ερώτηση 9 όπου χρησιµοποιείται 7βάθµια κλίµακα (1= «εν µου αρέσει καθόλου», 7= «Μου αρέσει πάρα πολύ»). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.6 Γενικές προτιµήσεις για τα µουσικά είδη Funk / Soul Εthnic Κλασική 3,02 3,19 3,23 Jazz / Fusion / Blues 3,59 Punk / Alternativ e / Grunge 2,38 Heavy Metal 2,92 Ροκ / Hard Rock 4,4 Ραπ / Hip hop 2,41 Ηλεκτρονική µουσική Ξέν ες πρόσφατες επιτυχ ίες Πρόσφατες ελλην ικές επιτυχ ίες 2,86 3,11 3,26 Έν τεχ ν α 4,54 Παραδοσιακά 3,7 Παλιά λαϊκά και Ρεµπέτικα 4,76 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 Από τα παραπάνω στοιχεία εξάγεται ότι τα είδη που έχουν τη µεγαλύτερη απήχηση επί του συνόλου του δείγµατος είναι τα παλιά λαϊκά και ρεµπέτικα, τα έντεχνα ελληνικά και η ροκ µουσική (µέσος>4) ενώ σχετικώς υψηλή προτίµηση παρατηρείται για τα παραδοσιακά και την τζαζ / blues. Τα µουσικά είδη µε τους χαµηλότερους γενικούς µέσους είναι αυτά της ραπ / hip hop και του πανκ / alternative (µέσος<2,5). Για λόγους ευκολίας επιχειρήθηκε οµαδοποίηση των 14 µουσικών κατηγοριών σε κοινούς παράγοντες µέσω της factor analysis. Η υψηλή τιµή του ΚΜΟ Τest (0,738) και η στατιστική σηµαντικότητα του Barlett Test υποδηλώνουν πως η factor analysis θα γίνει µεταξύ συσχετιζόµενων µεταβλητών και πως θα παράγει διακριτούς και αξιόπιστους παράγοντες (Παράρτηµα Β, Πίνακας 2). 72

73 Πράγµατι η factor analysis εξήγε τέσσερις παράγοντες στους οποίους εντάσσονται τα 14 µουσικά είδη (Πίνακας 5.2). Ο πρώτος παράγοντας περιλαµβάνει τις πρόσφατες ελληνικές και ξένες επιτυχίες, τη ραπ / hip hop και την ηλεκτρονική µουσική. Τα είδη αυτά χαρακτηρίζονται από την έντονη παρουσία ρυθµού (beat) και συνδέονται κατά κόρον µε το χορό. Συνιστούν τα είδη που είναι περισσότερο της µόδας και από τα οποία προέρχονται οι επιτυχίες (hits) της εποχής. Έτσι η µουσική αυτή κατηγορία θα µπορούσε να ονοµαστεί trendy. O δεύτερος factor περιλαµβάνει τα είδη της τζαζ / blues / fusion, της κλασικής και ethnic µουσικής και της funk / soul. Πρόκειται για είδη που δεν έχουν µεγάλη προβολή από τα media ενώ η µουσική τους δεν είναι ιδιαίτερα οικεία στο ευρύ κοινό καθώς δεν είναι απλοϊκή και συµβατική. Η κατηγορία αυτή θα µπορούσε να οριστεί ως «ψαγµένη». Στον τρίτο παράγοντα εντάσσονται τα παλιά λαϊκά και ρεµπέτικα, η παραδοσιακή µουσική και η έντεχνη ελληνική. Τα µουσικά αυτά είδη χαρακτηρίζονται από την έντονη παρουσία του µπουζουκιού και άλλων παραδοσιακών οργάνων ενώ ο ήχος τους είναι περισσότερο «ελληνικός» σε σχέση µε τα υπόλοιπα είδη. Η µουσική αυτή κατηγορία ορίζεται ως «εγχώρια». Τέλος ο τέταρτος παράγοντας περιλαµβάνει τα είδη της ροκ / hard rock, heavy metal και πανκ / grunge / alternative. Οι µουσικές αυτές διακρίνονται για το δυνατό ήχο, τις έντονες ηλεκτρικές κιθάρες και τύµπανα και τα ακραία πολλές φορές φωνητικά. Η κατηγορία αυτή θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως «σκληρή». Γενικά µπορεί να ισχυρισθεί ότι η οµαδοποίηση των 14 ειδών σε κοινούς παράγοντες σηµαίνει ότι υπάρχουν κοινές προτιµήσεις για όλα τα είδη που περιλαµβάνονται σε κάθε παράγοντα. Έτσι για παράδειγµα οι οπαδοί του heavy metal δείχνουν προτίµηση και για τα λοιπά είδη που ανήκουν στην κατηγορία της σκληρής µουσικής δηλαδή ροκ / hard rock και πανκ / alternative. Η ανάλυση αξιοπιστίας έδειξε οι 4 παράγοντες έχουν συντελεστές Cronbach α µεγαλύτερους του 0,7 άρα είναι αξιόπιστη η δηµιουργία κλίµακας σε αυτούς για την εφαρµογή περαιτέρω αναλύσεων και συσχετίσεων µε άλλες µεταβλητές (Σιώµκος, 2005) (Πίνακας 5.3). 73

74 Πίνακας 5.2 Rotated Component Matrix για τα µουσικά είδη FACTORS Trendy Ψαγµένη Εγχώρια Σκληρή Παλιά Λαϊκά /,810 Ρεµπέτικα Παραδοσιακά,790 Έντεχνα,782 Πρόσφατες ελληνικές,593 Επιτυχίες Ξένα πρόσφατα hits,867 Hλεκτρονική,642 Ραπ / Hip Hop,776 Ροκ / Hard Rock,780 Ηeavy Μetal,833 Punk / Alternative,752 Tζαζ / Blues,802 Κλασική,821 Εthnic,591 Funky / Soul,641 Πίνακας 5.3 Ανάλυση Αξιοπιστίας για τις τέσσερις µουσικές κατηγορίες FACTORS Cronbach α Εγχώρια 0,772 Σκλήρη 0,755 Ψαγµένη 0,749 Τrendy 0,709 Τέλος η διενέργεια ανάλυσης συσχέτισης µεταξύ των παραγόντων έδειξε ότι προτίµηση για ψαγµένη µουσική συµπορεύεται παράλληλα µε την προτίµηση τόσο για σκληρή όσο και για trendy µουσική. Αντίθετα οι προτιµήσεις για σκληρή και εγχώρια µουσική βρίσκονται σε τελείως αντίθετα άκρα και σε καµία περίπτωση δεν συγκλίνουν. Πίνακας 5.4 Aνάλυση συσχέτισης µεταξύ των µουσικών κατηγοριών Ψαγµένη Σκληρή Τrendy Εγχώρια Ψαγµένη r = 0,271 p = 0,000 r = 0,248 p = 0,001 Σκληρή r = 0,271 p = 0,000 r = - 0,367 p = 0,000 Trendy r = 0,248 p = 0,001 Eγχώρια r = - 0,367 p = 0,000 74

75 5.4 Moυσικές προτιµήσεις και ψυχογραφικά χαρακτηριστικά H υπόθεση Η1 εξετάζει τη σχέση µεταξύ των µουσικών προτιµήσεων και των ψυχογραφικών χαρακτηριστικών των ατόµων που περιλαµβάνονται στην ερώτηση 7 του ερωτηµατολογίου. Για λόγους διευκόλυνσης επιχειρήθηκε οµαδοποίηση των χαρακτηριστικών αυτών µέσω factor analysis. Η τιµή του ΚΜΟ Τest είναι µεγαλύτερη του 0,6 και του Bartlett Test στατιστικά σηµαντική εποµένως από τη factor µπορούν να προκύψουν διακριτοί και αξιόπιστοι παράγοντες (Παράρτηµα Β, Πίνακας 3). Η factor analysis, όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.5 απέδωσε δύο παράγοντες στους οποίους εντάσσονται τα 12 από τα 14 ψυχογραφικά χαρακτηριστικά του ερωτηµατολογίου. Ο πρώτος παράγοντας περιλαµβάνει τα χαρακτηριστικά που συνδέονται µε δυναµικές και θετικά σκεπτόµενες προσωπικότητες. Πρόκειται για αισιόδοξες φύσεις, που αναζητούν έντονα τις νέες εµπειρίες και δεν φοβούνται να αναλάβουν κινδύνους. Επιθυµούν έντονα τη γνώση και την πληροφόρηση ενώ δίνουν έµφαση στην άθληση καθώς και στις επιταγές της µόδας. Ο παράγοντας αυτός µπορεί να οριστεί ως «Χαρούµενες και δυναµικές προσωπικότητες». Ο συγκεκριµένος παράγοντας έχει υψηλό Cronbach α 0,689 άρα η δηµιουργία κλίµακας από τις µεταβλητές που περιλαµβάνονται σε αυτόν είναι αξιόπιστη. Ο δεύτερος παράγοντας περιλαµβάνει τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά που συνδέονται µε αρνητικές ψυχολογικές καταστάσεις. Τα άτοµα που χαρακτηρίζονται από τα στοιχεία αυτά θα µπορούσαµε να πούµε ότι είναι κλειστά στον εαυτό τους, καθόλου κοινωνικά ενώ έχουν έντονες ψυχολογικές µεταπτώσεις. Αν και χαρακτηρίζονται από σχετική οξύνοια, διακρίνονται και για την νευρικότητα τους ενώ δε φαίνεται να βλέπουν τη ζωή από την αισιόδοξη πλευρά της. Έτσι ο παράγοντας αυτός µπορεί να οριστεί ως «Κλειστές και νευρικές προσωπικότητες», έχει δε Cronbach α υψηλό 0,655 που σηµαίνει ότι η κλίµακα που θα δηµιουργηθεί από τις σχετικές µεταβλητές θα είναι αξιόπιστη. 75

76 Πίνακας 5.5 Rotated Component Matrix για τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά FACTORS Eίµαι άτοµο : Χαρούµενο και Κλειστό και δυναµικό νευρικό Εσωστρεφές,506 Αισιόδοξο,679 Μελαγχολικό,636 Με αυτοπεποίθηση,739 Που αναζητά νέες,576 εµπειρίες Που αναλαµβάνει,631 κινδύνους Με δίψα για,499 ενηµέρωση Με αθλητικό τύπο,460 Οξυδερκές,503 Νευρικό / οξύθυµο,656 Κυκλοθυµικό,796 Που είναι πάντα µέσα,416 στη µόδα Έπειτα επιχειρήθηκε η σύνδεση των τεσσάρων µουσικών κατηγοριών µε τις δύο οµάδες των ψυχογραφικών χαρακτηριστικών. Για τη σύνδεση αυτή χρησιµοποιήθηκε η µεγάλες ανάλυση συσχέτισης σε επίπεδο στατιστικής σηµαντικότητας 95 %. Πίνακας 5.6 Ανάλυση συσχέτισης µουσικών κατηγοριών µε χαρακτηριστικά προσωπικότητας 4 Είµαι άτοµο : Ψαγµένη Σκληρή Τrendy Εγχώρια Xαρούµενο και δυναµικό r = 0,259 p = 0,000 r = 0,362 p = 0,000 r = 0,201 p = 0,006 Κλειστό και νευρικό r = 0,279 r = - 0,296 p = 0,000 p = 0,000 Από τα δεδοµένα του Πίνακα 5.6 µπορούµε να εξάγουµε διάφορα συµπεράσµατα για τη σχέση µεταξύ των µουσικών κατηγοριών και των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των ατόµων. Συγκεκριµένα: 4 Η ύπαρξη κενών κελιών υποδηλώνει την έλλειψη στατιστικής σηµαντικότητας στη συσχέτιση. 76

77 τα είδη της «ψαγµένης» µουσικής συσχετίζονται θετικά µε τις χαρούµενες και δυναµικές προσωπικότητες (r= 0,259,p= 0,000). Τα άτοµα που στρέφονται στα λιγότερο οικεία στο ευρύ κοινό µ ουσικά είδη έχουν πίστη στον εαυτό τους, είναι πρωτοπόρα, επιδιώκουν συνεχώς τη γνώση ενώ είναι φύσει αισιόδοξα όντα. η «σκληρή» µουσική συνδέεται κατά κόρον µε αρνητικές ψυχικές καταστάσεις όπως εσωστρέφεια, µελαγχολία, κυκλοθυµία και νευρικότητα καθώς υπάρχει θετική συσχέτιση της µε τις κλειστές και νευρικές προσωπικότητες (r= 0,279,p= 0,000). Σε γενικές γραµµές πρόκειται για άτοµα κλειστά στον εαυτό τους, που δεν διακατέχονται από ψυχική ευφορία ενώ µένουν παγερά αδιάφοροι στις τάσεις και το ρεύµα της εποχής. η trendy µουσική σχετίζεται πολύ ισχυρά µε προσωπικότητες που επιθυµούν πάντα να είναι µέσα στη µόδα. Τα άτοµα που δείχνουν προτίµηση γι αυτή τη µουσική κατηγορία είναι αισιόδοξα, πιστεύουν στις δυνατότητές τους, ενώ φαίνεται να ελκύονται από την απόκτηση νέων εµπειριών και την ανάληψη κινδύνων (r= 0,362,p= 0,000). Πρόκειται για άτοµα γεµάτα ενέργεια, που δε φοβούνται να ρισκάρουν και ζουν συναρπαστικά τη ζωή τους χωρίς βέβαια να παρεκκλίνουν από το ρεύµα της εποχής. η προτίµηση για τα είδη της «εγχώριας» µουσικής σχετίζεται µε προσωπικότητες που χαρακτηρίζονται από αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία (r= 0,201,p= 0,006). Αντίθετα φαίνεται να συσχετίζεται αρνητικά µε άσχηµες ψυχολογικές καταστάσεις όπως µελαγχολία κυκλοθυµία και εσωστρέφεια (r= - 0,296,p= 0,000). Έτσι µπορεί να ειπωθεί πως τα άτοµα που προτιµούν τα είδη της λαϊκής, ρεµπέτικης, παραδοσιακής και έντεχνης ελληνικής µουσικής είναι χαρούµενες και θετικά σκεπτόµενες προσωπικότητες που σε καµία περίπτωση δεν φαίνεται να διακατέχονται από αρνητικά συναισθήµατα. Βλέπουµε λοιπόν ότι διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας σχετίζονται µε διαφορετικές µουσικές προτιµήσεις. Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι η προσωπικότητα του ατόµου αποτελεί παράγοντα διαµόρφωσης και διαφοροποίησης των µουσικών του προτιµήσεων άρα η Υπόθεση 1 του θεωρητικού µας πλαισίου γίνεται δεκτή. 77

78 5.5 Μουσικές προτιµήσεις και έµφαση σε µουσικά χαρακτηριστικά Η υπόθεση Η2 εξετάζει το κατά πόσο η ύπαρξη συγκεκριµένων µουσικών χαρακτηριστικών σχετίζεται µε τις προτιµήσεις για συγκεκριµένα µουσικά είδη. Από µια άλλη οπτική γωνία µπορεί να ειπωθεί ότι εξετάζονται τα µουσικά χαρακτηριστικά που δηµιουργούν κοινές προτιµήσεις για τα είδη µιας συγκεκριµένης µουσικής κατηγορίας. Οι στατιστικά σηµαντικές συσχετίσεις µουσικών χαρακτηριστικών και µουσικών κατηγοριών απεικονίζονται στον Πίνακα 4 του Παραρτήµατος Β από όπου εξάγονται τα εξής συµπεράσµατα: Τα είδη της εγχώριας µουσικής θεωρείται πως έχουν απλές και αργές ρυθµικά συνθέσεις αφού συσχετίζονται αρνητικά τόσο µε το χαρακτηριστικό «πολυπλοκότητα σύνθεσης» (r= - 0,185,p= 0,012) όσο και µε το γρήγορο tempo (r= - 0,193,p= 0,009). Κύριο χαρακτηριστικό της µουσικής αυτής κατηγορίας είναι η ποιότητα του στίχου (r= 0,330,p= 0,000) και η παντελής έλλειψη σκληρού ήχου (r= - 0,363,p= 0,000) ενώ οι ακροατές της δίνουν έµφαση στο στίχο (r= 0,284,p= 0,000) χωρίς να ενδιαφέρονται και τόσο για τη σύνθεση (r= - 0,284,p= 0,000). Επιπλέον τα είδη της εγχώριας µουσικής συνδέονται µε θετικά συναισθήµατα (r= 0,342,p= 0,000) όπως χαρά, κέφι και αισιοδοξία ενώ συσχετίζονται αρνητικά µε άσχηµα συναισθήµατα όπως οργή, θυµό και λύπη (r= - 0,203,p= 0,006). Γενικά η εγχώρια µουσική µπορεί να σκιαγραφηθεί ως απλή, χαρούµενη µουσική όπου επικρατούν οι χαµηλοί ρυθµοί και ο ακουστικός ήχος ενώ ο στίχος έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Αντίθετα τα είδη της σκληρής µουσικής χαρακτηρίζονται από την πλήρη επικράτηση του σκληρού ήχου (r= 0,616,p= 0,000) ενώ έντονη είναι η παρουσία γρήγορων ρυθµικών (r= 0,340,p= 0,000). Η σύνθεση κρίνεται πολύπλοκη (r= 0,329,p= 0,000) ενώ στατιστικά σηµαντική είναι και η συσχέτιση µε τη µελωδικότητα (r= 0,161,p= 0,029). Η σκληρή µουσική συνδέεται ισχυρά µε την εκποµπή αρνητικών συναισθηµάτων (r= 0,422,p= 0,000) ενώ συσχετίζεται αρνητικά µε την εκποµπή θετικών συναισθηµάτων (r= - 0,233,p= 0,001). Τέλος οι οπαδοί της δίνουν µεγάλη έµφαση στη σύνθεση (r= 0,220,p= 0,003) ενώ δεν ενδιαφέρονται για το στίχο (r= - 0,220,p= 0,003). 78

79 Τα είδη της trendy µουσικής συσχετίζονται µε το γρήγορο tempo (r= 0,286,p= 0,000) και τα θετικά συναισθήµατα (r= 0,299,p= 0,000). Σε γενικές γραµµές η µουσική τους είναι ξέγνοιαστη και χαρούµενη, κατά κύριο λόγο χορευτική ενώ ο στίχος δεν προβληµατίζει µε το νόηµα του. Τέλος η κατηγορία της ψαγµένης µουσικής συσχετίζεται θετικά µόνο µε το χαρακτηριστικό της έντονης µελωδικότητας (r= 0,225,p= 0,000). Επίσης χρήσιµο είναι να αναφερθεί πως οι µοναδικοί επί συνόλου δείγµατος που δίνουν µεγαλύτερη έµφαση στο στίχο έναντι της σύνθεσης είναι οι φίλοι της εγχώριας µουσικής. Για τους όλους υπόλοιπους η σύνθεση θεωρείται περισσότερο σηµαντική (Πίνακας 5.7). Πίνακας 5.7 Ποσοστιαία κατανοµή έµφασης σε σύνθεση και στίχο ( % ) Ψαγµένη Σκληρή Τrendy Εγχώρια Έµφαση σε σύνθεση 49,8 55,5 57,27 53,41 Έµφαση σε στίχο 50,2 45,5 42,73 46,59 Από τα παραπάνω εξάγεται ότι η ύπαρξη συγκεκριµένων µουσικών χαρακτηριστικών σχετίζεται µε την κλίση των ατόµων σε συγκεκριµένα µουσικά είδη δηλαδή τα µουσικά χαρακτηριστικά αποτελούν προσδιοριστικό παράγοντα της διαµόρφωσης των µουσικών προτιµήσεων του ατόµου. Εποµένως η Υπόθεση 2 του ερευνητικού µας πλαισίου επαληθεύεται. 5.6 Μουσικές προτιµήσεις και απαιτήσεις έκφρασης - προσδοκίες για ψυχολογικές επιδράσεις Η υπόθεση Η3 εξετάζει κατά πόσο άλλες «απαιτήσεις», πέρα από τα αµιγώς µουσικά χαρακτηριστικά, που έχουν τα άτοµα από τη µουσική, όπως αλλαγή διάθεσης, έκφραση προσωπικότητας κλπ., συσχετίζονται και επηρεάζουν τις µουσικές τους προτιµήσεις; Ο Πίνακας 5 του Παραρτήµατος Β παρουσιάζει τις στατιστικά σηµαντικές συσχετίσεις σε επίπεδο σηµαντικότητας 95% µεταξύ των µουσικών κατηγοριών και απαιτήσεων των ατόµων από τη µουσική και εξάγει ότι: 79

80 Tα άτοµα που προτιµούν τη σκληρή µουσική αισθάνονται ότι µέσω αυτής εκφράζουν την προσωπικότητά τους (r= 0,262,p= 0,000). Σε καµία περίπτωση δε συνδέουν τη µουσική που επιλέγουν να ακούσουν µε τάσεις της µόδας (r= - 0,166,p= 0,024) όπως και δεν ακούνε µουσική απλά από συνήθεια (r= - 0,199,p= 0,007). Αντίθετα επιθυµούν η µουσική που επιλέγουν να ακούσουν να τους προσφέρει ένα είδος προβληµατισµού (r= 0,184,p= 0,012) όπως και να είναι σπάνια (r= 0,215,p= 0,003). Τα συγκεκριµένα άτοµα δεν αντιµετωπίζουν τη µουσική ως µέσο διασκέδασης και ανάτασης της διάθεσης αλλά ως µέσο προσωπικής έκφρασης και αναζήτησης. Σε αντιδιαστολή µε τους προηγούµενους, τα άτοµα που έχουν κλίση στα είδη της trendy µουσικής φαίνεται πως επιλέγουν να ακούσουν µουσική για να ανέβουν ψυχολογικά (r= 0,239,p= 0,001) και να διασκεδάσουν (r= 0,237,p= 0,001). Συνδέουν έντονα τη µουσική που προτιµούν µε τη µόδα (r= 0,448,p= 0,000) γι αυτό και δεν την εκλαµβάνουν ως µέσο προβληµατισµού (r= - 0,157,p= 0,034) και έκφρασης της προσωπικότητά τους (r= - 0,146,p= 0,048). Τα είδη της ψαγµένης µουσικής φαίνεται πως προτιµώνται από τα άτοµα που επιθυµούν ιδιαίτερα τη σπανιότητα της µουσικής που επιλέγουν να ακούσουν (r= 0,218,p= 0,003). Tέλος η εγχώρια µουσική φαίνεται να επιλέγεται από τα άτοµα που επιθυµούν την έκφραση µέσω του στίχου (r= 0,297,p= 0,000). Ωστόσο για καµία από τις δύο αυτές κατηγορίες δεν εξάγεται στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µε την έκφραση προσωπικότητας-προβληµατισµό ή την ψυχολογική ανάταση-διασκέδαση. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι απαιτήσεις έκφρασης και οι ψυχολογικές προσδοκίες των ατόµων από τη µουσική που επιλέγουν να ακούσουν συνδέονται µε τις κλίσεις τους για συγκεκριµένα είδη. Εποµένως η Υπόθεση 3 του ερευνητικού πλαισίου επαληθεύεται. 80

81 5.7 Μουσικές προτιµήσεις και επίδραση παραγόντων κοινωνικού περιβάλλοντος και Μ.Μ.Ε Η επίδραση των παραγόντων κοινωνικού περιβάλλοντος Η υπόθεση Η4 εξετάζει κατά πόσο παράγοντες του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος επηρεάζουν τη διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων. Οι µέσες τιµές των παραγόντων (µε χρήση 5βάθµιας κλίµακας, όπου 1: «καθόλου σηµαντικός παράγοντας», 5: «πολύ σηµαντικός») εµφανίζονται στον Πίνακα 5.8. Ο παράγοντας που επιδρά περισσότερο συνολικά στις µουσικές προτιµήσεις του δείγµατος είναι οι φίλοι (µέσος= 3,23). Ο συγκεκριµένος παράγοντας έχει τον υψηλότερο µέσο και σε όλες τις µουσικές κατηγορίες πλην της εγχώριας µουσικής όπου προηγείται η οικογένεια. Πίνακας 5.8 Επιρροή µουσικών προτιµήσεων από παράγοντες κοινωνικού περιβάλλοντος MEΣΟΣ ΟΡΟΣ ΑΝΑ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ Εγχώρια Σκληρή Ψαγµένη Trendy ΣΥΝΟΛΟ Φίλοι και γνωστοί 3,15 3,32 3,23 3,41 3,23 Σύντροφος 2,81 2,23 2,57 2,95 2,63 Οικογένεια 3,22 2,07 2,90 2,64 2,58 Καταγωγή 3,06 1,75 2,57 2,76 2,43 Μ. Μ.Ε. 2,29 1,98 1,97 3,09 2,27 Μόδα 1,65 1,39 1,73 2,64 1,75 Γνώµη ειδικών 1,91 1,61 2,10 2,05 1,68 Γνώµη επωνύµων 1,47 1,09 1,27 1,55 1,33 Όµως για να έχουµε µια σαφέστερη εικόνα του ρόλου των παραγόντων αυτών πρέπει να µελετήσουµε τη σύνδεσή τους µε τις µουσικές προτιµήσεις όπως αυτή εξάγεται µέσω της Ανάλυσης Συσχέτισης. Από τον Πίνακα 6 του Παραρτήµατος Β εξάγονται τα εξής: Υπάρχει ισχυρή θετική συσχέτιση µεταξύ της προτίµησης για εγχώρια µουσική και της επίδρασης των παραγόντων τόσο της οικογένειας (r= 0,453,p= 0,000) όσο και του τόπου 81

82 καταγωγής (r= 0,468,p= 0,000). Επίσης υπάρχει η µεγαλύτερη συσχέτιση, συγκριτικά µε τα άλλα είδη, µε τους παράγοντες «γνώµη των ειδικών» (καθηγητών ωδείου, µουσικοί, κριτικοί κλπ) και γνώµη των επωνύµων. Η προτίµηση για σκληρή µουσική συσχετίζεται αρνητικά µε τους περισσότερους παράγοντες επηρεασµού. Οι ισχυρότερες αρνητικές συσχετίσεις είναι µε τον τόπο καταγωγής (r= - 0,386,p= 0,000), τη γνώµη των επωνύµων (r= - 0,240,p= 0,001) και την οικογένεια (r= - 0,230,p= 0,002). Αυτό είναι απόλυτα λογικό αφού οι παραπάνω παράγοντες επιδρούν θετικά κυρίως στις µεγάλες ηλικίες που κατά κανόνα δεν έχουν ιδιαίτερη κλίση για τη σκληρή µουσική. Αντίθετα το ενδιαφέρον για την trendy µουσική συνδέεται µε τον παράγοντα µόδα (r= 0,421,p= 0,000) και µε τα media (r= 0,310,p= 0,000). Σηµαντική φαίνεται και η επίδραση του παράγοντα «σύντροφος» στη διαµόρφωση των προτιµήσεων για τη συγκεκριµένη µουσική κατηγορία (r= 0,205,p= 0,005). Τέλος το ενδιαφέρον για ψαγµένη µουσική συσχετίζεται αρνητικά µε τα media (r= - 0,177,p= 0,016) και θετικά µε τη γνώµη των ειδικών (r= 0,147,p= 0,046). Nα σηµειώσουµε πως η έλλειψη στατιστικά σηµαντικής συσχέτισης όλων των κατηγοριών µε τον παράγοντα «φίλοι» δε σηµαίνει πως ο παράγοντας αυτός δε θεωρείται πως επηρεάζει τις προτιµήσεις. Απλά και για τις τέσσερις µουσικές κατηγορίες ο παράγοντας φίλοι έχει σχετικά σταθερό µέσο και έτσι η έλλειψη αυξοµειώσεων δεν µπορεί να παράγει συσχετίσεις είτε θετικές είτε αρνητικές. Γενικά ο συγκεκριµένος παράγοντας θεωρείται ο σηµαντικότερος παράγοντας επηρεασµού για τα άτοµα που προτιµούν έντονα (απάντηση µεγαλύτερη του 5 στη σχετική 7βάθµια κλίµακα) τα είδη της σκληρής, trendy και ψαγµένης µουσικής ενώ είναι δεύτερος, µετά τον παράγοντα οικογένεια, για τους φίλους της εγχώριας µουσικής. Από όλα τα παραπάνω εξάγεται ότι οι διάφοροι παράγοντες κοινωνικού περιβάλλοντος επηρεάζουν σε διαφορετικό βαθµό τις προτιµήσεις για τα διάφορα µουσικά είδη. Εποµένως η Υπόθεση Η4 του ερευνητικού πλαισίου επαληθεύεται. 82

83 5.7.2 Η επίδραση των Μ.Μ.Ε. και άλλων µέσων Η υπόθεση Η5 εξετάζει κατά πόσο τα media και άλλα µέσα ωθούν τα άτοµα στην αγορά cd κάποιου συγκεκριµένου καλλιτέχνη ή συγκροτήµατος. Από την περιγραφική στατιστική (Πίνακας 5.9) παρατηρείται πως σηµαντικότερος παράγοντας επί συνόλου δείγµατος είναι η παρακολούθηση ζωντανών εµφανίσεων (µέσος= 3,5) ενώ ακολουθούν οι ραδιοφωνικές εκποµπές (µέσος= 2,92) και το video-clip (µέσος= 2,84). Eιδικά για τους πιστούς φίλους της trendy µουσικής (µε µέση προτίµηση άνω του 5 σε 7βάθµια κλίµακα) η µέση σηµασία για το video-clip και τις ραδιοφωνικές εκποµπές αυξάνει ιδιαίτερα. To ίδιο ισχύει για τους οπαδούς της σκληρής µουσικής αναφορικά µε τη µεγάλη σηµασία που δίνουν στις συναυλίες (µέσος= 4,34). Πίνακας 5.9 Βαθµός επιρροής µουσικών προτιµήσεων από Μ.Μ.Ε. και άλλα µέσα MEΣΟΣ ΟΡΟΣ ΑΝΑ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Εγχώρια Σκληρή Ψαγµένη Trendy ΣΥΝΟΛΟ Συναυλίες 3,21 4,34 3,37 3,82 3,51 Εκποµπές ράδιο 2,97 2,77 2,83 3,50 2,92 Video-clip 2,53 3,36 3,13 3,95 2,84 Mουσικά περιοδικά 2,21 3,18 2,70 2,73 2,45 ιαφήµιση 2,44 2,39 2,00 3,09 2,42 Internet 1,86 2,59 2,73 2,91 2,18 Eκποµπές σε TV 2,17 1,98 1,87 2,73 2,03 Εφηµερίδες 2,31 2,05 2,27 2,09 1,98 Για την ορθότερη παρακολούθηση της ώθησης των media στην αγορά µουσικής διεξήχθη ανάλυση συσχέτισης (Παράρτηµα Β, Πίνακας 7). Η παρακολούθηση live επηρεάζει ιδιαίτερα τους φίλους της σκληρής µουσικής (r= 0,4,p= 0,000) oι οποίοι δίνουν µεγάλη σηµασία και στα εξειδικευµένα µουσικά περιοδικά (r= 0,386,p= 0,000). Επίσης η ύπαρξη video-clip φαίνεται πως επηρεάζει τα άτοµα αυτά θετικά για την αγορά cd κάποιου συγκεκριµένου καλλιτέχνη (r=0,203,p= 0,006) όπως και τα µουσικά sites στο internet (r= 0,309,p= 0,000). Πάνω από όλους όµως το videoclip επηρεάζει την αγοραστική συµπεριφορά των ατόµων που προτιµούν την trendy µουσική (r= 83

84 0,289,p= 0,000). Eπίσης, πέρα από τις συναυλίες και τα video-clips, η συγκεκριµένη κατηγορία φαίνεται να δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα και στη διαφήµιση (r= 0,211,p= 0,004) όπως και στα µουσικά sites (r= 0,201,p= 0,006). Tα άτοµα που προτιµούν την ψαγµένη µουσική επηρεάζονται λιγότερο από τη διαφήµιση ενώ η προτίµηση για εγχώρια µουσική συσχετίζεται αρνητικά µε την παρακολούθηση συναυλιών, την ύπαρξη video-clip και τα µουσικά περιοδικά. Γενικά οι εκποµπές στην τηλεόραση όπως και οι ειδικές στήλες στις εφηµερίδες δεν εκλαµβάνονται ως σηµαντικά µέσα µουσικής επιρροής. Σχετική σηµασία δίνουν µόνο οι φίλοι της trendy µουσικής στις τηλεοπτικές εκποµπές (r= 0,186,p= 0,011) και αυτοί της εγχώριας µουσικής στις εφηµερίδες (r= 0,148,p= 0,045). Βλέπουµε λοιπόν ότι τα διάφορα µέσα επηρεάζουν σε διαφορετικό βαθµό τα άτοµα ανάλογα µε το είδος µουσικής που προτιµούν και τα ωθούν λιγότερο ή περισσότερο στην αγορά cd συγκεκριµένων καλλιτεχνών ή συγκροτηµάτων. Εποµένως η υπόθεση Η5 επαληθεύεται. 5.8 Μουσικές προτιµήσεις και δηµογραφικοί παράγοντες Οι µουσικές προτιµήσεις σε σχέση µε το φύλο Η Yπόθεση Η6 εξετάζει τη σχέση µεταξύ δηµ ογραφικών στοιχείων και των µουσικών προτιµήσεων των ατόµων. Ο πρώτος δηµογραφικός παράγοντας που εξετάστηκε είναι το φύλο και ο έλεγχος της σχέσης του µε τις µουσικές προτιµήσεις έγινε µέσω Τ-Τest (Πίνακας 5.10). Ωστόσο για καµία µουσική κατηγορία το T-Test δεν κρίνεται στατιστικά σηµαντικό για διάστηµα σηµαντικότητας 95% (Sig. 2-tailed > 0,05) άρα οι διαφορές στους µέσους των µουσικών προτιµήσεων που οφείλονται στο φύλο δεν είναι στατιστικά σηµαντικές. Πίνακας 5.10 Έλεγχος Τ-Τest για σχέση µεταξύ φύλου και µουσικών κατηγοριών FACTORS t Μέσος Όρος Sig. (2-tailed) Άντρες Γυναίκες Ψαγµένη 0,248 3,28 3,22,804 Σκληρή - 0,094 3,23 3,26,925 Εγχώρια 1,786 4,50 4,06,076 Trendy - 1,915 2,76 3,16,057 84

85 Εξετάζοντας βέβαια τα 14 είδη ξεχωριστά εντοπίσαµε 4 στα οποία η στατιστική σηµαντικότητα του t-test όσον αφορά το φύλο ήταν µικρότερη του 0, 05. Αυτά είναι τα εξής: Πίνακας 5.11 Στατιστικά σηµαντικά Τ-Test για τη σχέση µεταξύ φύλου και µουσικών ειδών ΜΟΥΣΙΚΑ ΕΙ Η Μέσος Όρος Sig. (2-tailed) Άντρες Γυναίκες Παλιά Λαϊκά κ Ρεµπέτικα 5,01 4,35 0,028 Παραδοσιακά 4,01 3,17 0,007 Πρόσφατες ελληνικές επιτυχίες 2,94 3,80 0,006 Πρόσφατα ξένα hits 2,82 3,61 0,007 Είναι λοιπόν φανερό πως οι άνδρες προτιµούν τόσο παλιά λαϊκά και ρεµπέτικα όσο και παραδοσιακά τραγούδια περισσότερο από τις γυναίκες. Αντίθετα οι πρόσφατες ελληνικές και ξένες επιτυχίες αποτελούν καθαρά θηλυκές επιλογές. Για τα υπόλοιπα 10 είδη δεν υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των µέσων που προκύπτουν για κάθε φύλο άρα δεν µπορεί να ειπωθεί πως το φύλο επηρεάζει τις προτιµήσεις για αυτά Οι µουσικές προτιµήσεις σε σχέση µε την ηλικία Ακολουθεί η συσχέτιση των µουσικών προτιµήσεων µε την ηλικία η οποία έγινε µε χρήση της Ανάλυσης ιακύµανσης (One-Way ANOVA). Tα αποτελέσµατα της ΑΝΟVA στον πίνακα που ακολουθεί δείχνουν ότι η ηλικία επηρεάζει το βαθµό προτίµησης για την σκληρή, εγχώρια και trendy µουσική (p= 0,000) αλλά όχι και για την ψαγµένη (p>0,05). Πίνακας 5.12 ΑΝΟVA ηλικίας και µουσικών κατηγοριών FACTORS F Sig. 2-tailed Ψαγµένη 0,028,074 Σκλη ρή 0,007,000 Εγχώρια 0,006,000 Τrendy 0,007,000 85

86 Η διενέργεια ελέγχου Tukey s (Παράρτηµα Β, Πίνακας 8) έδειξε τα εξής : Για την κατηγορία της ψαγµένης µουσικής υπάρχει στατιστική σηµαντικότητα στη διαφορά µόνο µεταξύ των µέσων προτιµήσεων των ατόµων από µε αυτούς των Βέβαια η ύπαρξη µόνο µιας στατιστικής σηµαντικής διαφοράς µέσων συνεπάγεται ότι η ηλικία συνολικά δεν επηρεάζει το βαθµό προτίµησης των ατόµων για ψαγµένη µουσική. Πάντως όπως φαίνεται από το διάγραµµα τα άτοµα που δείχνουν τη µεγαλύτερη κλίση για την ψαγµένη µουσική, δηλαδή για τα είδη της τζαζ / blues, της funk / soul και της κλασικής και ethnic µουσικής είναι τα άτοµα ηλικίας από 25 µέχρι 34 ετών. Γενικά όµως παρατηρείται σχετική σταθερότητα στις προτιµήσεις για ψαγµένη µ ουσική στα ηλικιακά κλιµάκια. Για την κατηγορία της σκληρής µουσικής, δηλαδή τα είδη της ροκ, heavy metal και πανκ, τα πράγµατα είναι περισσότερο ξεκάθαρα. Υπάρχει σαφής διαφορά µεταξύ των µέσων προτιµήσεων των ηλικιακών οµάδων από 18-34, µε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες από 35 και πάνω. Επιπλέον υπάρχει στατιστική σηµαντικότητα στη διαφορά µεταξύ των κάτω από 18 και των πάνω από 55 που έχουν τη µικρότερη προτίµηση γι αυτού του είδους τη µουσική. Όπως φαίνεται καθαρά από το ιάγραµµα 7 η σκληρή µουσική είναι κατ εξοχήν νεανική αφού τη µεγαλύτερη κλίση σε αυτή έχουν άτοµα ηλικίας από Πέρα από την ηλικία αυτή η προτίµηση για σκληρή µουσική φθίνει. Στην κατηγορία της εγχώριας µουσικής στατιστικά σηµαντικές είναι οι διαφορές των µέσων προτιµήσεων ανάµεσα στις ηλικιακές κατηγορίες των ατόµων άνω των 35 και σε αυτές των ατόµων από 18 έως 34. Γενικά µπορεί να ειπωθεί, όπως φαίνεται και από το ιάγραµµα 5.7, πως η προτίµηση για εγχώρια µουσική φθίνει µε το πέρασµα στην ενηλικίωση αλλά αυξάνει συνεχώς από τα 35 και µετά ενώ κορυφώνεται στις ηλικίες άνω των 55. Τέλος όσον αφορά την κατηγορία της trendy µουσικής η ηλικιακή οµάδα που δείχνει τη µεγαλύτερη προτίµηση είναι αυτή των Γενικά η προτίµηση για την trendy µουσική κορυφώνεται στις ηλικίες από και µειώνεται κατακόρυφα στις ηλικίες άνω των

87 Σε γενικές γραµµές πάντως µπορεί να ειπωθεί πως η ηλικία επηρεάζει την κλίση των ατόµων σε συγκεκριµένα είδη µουσικής. Βλέπουµε από το ιάγραµµα 5.7 ότι τα άτοµα κάτω από 18 ετών προτιµούν αρχικά την εγχώρια µουσική και έπειτα τη σκληρή µουσική. Η σκληρή µουσική φαίνεται να επικρατεί στις ηλικίες µε την εγχώρια σαφώς να υποχωρεί. Στις ηλικίες φαίνεται να υπάρχει ισορροπία στις προτιµήσεις µεταξύ των τεσσάρων µουσικών κατηγοριών ενώ στις ηλικίες µετά τα 35 επικρατεί σαφέστατα η εγχώρια µουσική και έπεται η ψαγµένη. Η σκληρή και η trendy µουσική είναι λιγότερο δηµοφιλής στα περισσότερο ηλικιωµένα άτοµα. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.7 ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΟ ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΨΑΓΜΕΝΗ ΣΚΛΗΡΗ ΕΓΧΩΡΙΑ TRENDY 1 0 < > 55 Επιχειρώντας ανάλυση ΑNOVA όσον αφορά την ηλικία για καθένα από τα 14 µουσικά είδη διαπιστώνουµε πως µόνο σε τρία δεν είναι στατιστικά σηµαντική η διαφορά των µέσων και άρα οι προτιµήσεις γι αυτά δεν επηρεάζονται από τον παράγοντα ηλικία. Τα είδη αυτά είναι τα εξής: πρόσφατες ελληνικές επιτυχίες (p= 0,378), ethnic (p= 0,466) και κλασική µουσική (p= 0,087). Για όλα τα υπόλοιπα οι προτιµήσεις φαίνονται να µεταβάλλονται ανάλογα µε την ηλικία. Συνοπτικά θα αναφέρουµε κάποια στοιχεία για τη σύνδεση των 11 εναποµείναντων ειδών µε την ηλικία (Παράρτηµα Β, Πίνακας 9). Παλιά Λαϊκά και Ρεµπέτικα Παραδοσιακά: Οι κύριοι ακροατές τους είναι άτοµα άνω των 35, ηλικία στην οποία παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση του ενδιαφέροντος για αυτά τα είδη 87

88 (στατιστικά σηµαντικές οι διαφορές µε άτοµα νεότερα από 35). Η προτίµηση για τα συγκεκριµένα µουσικά είδη κορυφώνεται στις ηλικίες άνω των 55 (στατιστικά σηµαντική η διαφορά ακόµα και µε τους 35-44). Μπορεί λοιπόν µε ασφάλεια να εξαχθεί το συµπέρασµα πως τα παλιά λαϊκά και τα παραδοσιακά µπορούν κατ εξοχήν να θεωρηθούν «µουσικές των µεγάλων». Έντεχνα: Η προτίµηση για τη µουσική αυτή παρατηρείται έντονα στις ηλικίες άνω των 35. Το αξιοσηµείωτο όµως εδώ είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνουν για το είδος τα άτοµα κάτω των 18. Αντίθετα λιγότερο δηµοφιλής είναι η µουσική αυτή στις ηλικίες από 18 έως 34 (και η στατιστική σηµαντικότητα της διαφοράς µε ηλικίες κάτω των 18 και άνω των 35). Πρόσφατες ξένες επιτυχίες: Τα άτοµα άνω των 45 δεν φαίνεται να συγκινούνται ιδιαίτερα από το συγκεκριµένο µουσικό είδος όπως φανερώνουν οι διαφορές των µέσων µεταξύ των ηλικιών και καθώς και πάνω από 55 µε Ηλεκτρονική µουσική Ραπ / Ηip Hop: Η ηλικιακή οµάδα η οποία δείχνει σαφώς τη µεγαλύτερη προτίµηση στα δύο αυτά µουσικά είδη και διαφοροποιείται σηµαντικά από όλες τις υπόλοιπες είναι τα άτοµα ηλικίας Αντίθετα στα άτοµα άνω των 45 τα είδη αυτά είναι λιγότερο δηµοφιλή όπως φανερώνει η στατιστική σηµαντικότητα της διαφοράς τους µε τις ηλικίες Ροκ / Hard Rock: Τα άτοµα που είναι µέχρι 34 ετών δείχνουν ιδιαίτερη προτίµηση στη ροκ. Μετά την ηλικία των 35 παρατηρείται πτώση του ενδιαφέροντος για τη συγκεκριµένη µουσική, κατακόρυφη για τα άτοµα άνω των 55. Ωστόσο τα άτοµα που ανήκουν στην ηλικιακή οµάδα έχουν µεγαλύτερη κλίση στη ροκ όπως καταδεικνύει η µη σηµαντικότητα της διαφοράς της µέσης προτίµησης τους µε τις πιο νέες ηλικιακά κατηγορίες στις οποίες βρίσκεται ο πυρήνας των οπαδών του ροκ. Heavy Metal: Tα πράγµατα εδώ είναι τελείως ξεκάθαρα. Υπάρχει υψηλή προτίµηση για τις ηλικίες µέχρι 34 ετών και πολύ χαµηλή για τους µεγαλύτερους από 35. Όλες οι διαφορές 88

89 µεταξύ µικρότερων και µεγαλύτερων από 35 είναι στατιστικά σηµαντικές µε εξαίρεση το ζευγάρι κάτω από 18 µε Η µουσική του metal είναι λοιπόν κατ εξοχήν νεανική µουσική. Πανκ /Αlternative /Grunge: H σύνδεση της ηλικίας µε την προτίµηση για το είδος αυτό µοιάζει µε την περίπτωση του heavy metal µε µόνη διαφορά πως τα άτοµα κάτω από 18 δείχνουν µειωµένο ενδιαφέρον γι αυτό, τόσο λίγο ώστε να έχουν στατιστικά σηµαντική διαφορά µε τα άτοµα ηλικίας 18-24, τα οποία αγαπούν περισσότερο από κάθε άλλον το πανκ. Όπως είναι φυσικό µετά τα 35 το µουσικό αυτό είδος είναι ελάχιστα δηµοφιλές Tζαζ / Βlues / Fusion: Ενδιαφέρον για το είδος αυτό παρατηρείται σε ηλικίες µεγαλύτερες των 25. Αντίθετα λιγότερο δηµοφιλής είναι η µουσική αυτή στους νέους µέχρι και 24 ετών. Τα άτοµα κάτω από 18 διαφέρουν στατιστικά µε όλες τις ηλικιακές οµάδες από 25 µέχρι 54 ενώ τα άτοµα από 18 έως 24 διαφέρουν µόνο µε αυτούς της κατηγορίας 45-54, στην οποία παρατηρείται ο υψηλότερος βαθµός προτίµησης για τζαζ και blues. Funk / Soul: H ηλικιακή οµάδα που σαφέστατα έχει την υψηλότερη προτίµηση για τη µουσική αυτή είναι τα άτοµα ηλικίας των οποίων οι προτιµήσεις µε εξαίρεση τα άτοµα κάτω από 18, διαφέρουν στατιστικά µε όλες τις υπόλοιπες ηλικιακές κατηγορίες. Σχετική προτίµηση για το είδος αυτό φαίνεται να υπάρχει και από τα άτοµα κάτω από 18 όπως και τα άτοµα ηλικίας που διαφέρουν στατιστικά από τους άνω των 55. Οι τελευταίοι δείχνουν το µικρότερο ενδιαφέρον για τη funk & soul Οι µουσικές προτιµήσεις σε σχέση µε το επίπεδο εκπαίδευσης Ακολουθεί η σύνδεση των µουσικών προτιµήσεων µε τη µεταβλητή του επιπέδου εκπαίδευσης. Από την Ανάλυση ιακύµανσης προέκυψε ότι οι προτιµήσεις των ατόµων για τη σκληρή, την εγχώρια και την ψαγµένη µουσική επηρεάζονται από το επίπεδο εκπαίδευσης που έχουν λάβει (Πίνακας 5.13). Αντίθετα δε φαίνεται να ισχύει µια τέτοια συσχέτιση µε την κατηγορία της 89

90 trendy µουσικής (p>0,05). Από τα 14 µουσικά είδη βρέθηκε πως το επίπεδο εκπαίδευσης επηρεάζει τις προτιµήσεις για 7 από αυτά. Πρόκειται για τα παλιά λαϊκά και ρεµπέτικα, τα παραδοσιακά, την ηλεκτρονική µουσική, το πανκ / alternative, τη funk & soul, την κλασική µουσική και την ethnic. Πίνακας 5.13 ΑΝΟVA επιπέδου εκπαίδευσης και µουσικών κατηγοριών FACTORS F Sig. 2-tailed Ψαγµένη 3,487,003 Σκληρή 2,493,024 Εγχώρια 3,411,003 Τrendy 0,825,552 H διενέργεια ελέγχου Τukey s (Παράρτηµα Β, Πίνακας 10) και η µελέτη του ιαγράµµατος 8 εξάγουν ορισµένα χρήσιµα συµπεράσµατα: Η ψαγµένη µουσική είναι περισσότερο δηµοφιλής στα άτοµα που έχουν λάβει µεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο. H προτίµηση της οµάδας αυτής διαφέρει σηµαντικά από τα άτοµα επιπέδου δηµοτικού και γυµνασίου καθώς και από τους απόφοιτους και φοιτητές Πανεπιστηµιακών Σχολών. Σχετικά υψηλή προτίµηση παρατηρείται και για τους απόφοιτους ιδιωτικών σχολών και ΙΕΚ. Η µεταπτυχιακή κατηγορία δείχνει τη µεγαλύτερη προτίµηση και για τα τρία στατιστικώς σηµαντικά είδη της ψαγµένης µουσικής δηλαδή ethnic, κλασική και funk & soul ενώ αυτή των ΙΕΚ δείχνει κυρίως προτίµ ηση στην κλασική µουσική. Στους φοιτητές και πτυχιούχους των ΑΕΙ καθώς και τους απόφοιτους δηµοτικού τα τρία είδη είναι σταθερά ελάχιστα δηµοφιλή. Η σκληρή µουσική είναι περισσότερο δηµοφιλής στα άτοµα που έχουν λάβει εκπαίδευση πέρα της υποχρεωτικής. Μεγαλύτερη προτίµηση παρατηρείται κυρίως στους κατόχους µεταπτυχιακού / διδακτορικού και ιδιωτικού τίτλου σε αντίθεση µε τους απόφοιτους δηµοτικού και γυµνασίου. Βέβαια από τα τρία είδη που εντάσσονται στη σκληρή µουσική βρέθηκε από την ΑNOVA πως το επίπεδο εκπαίδευσης επιδρά µόνο στις προτιµήσεις για το πανκ / alternative. Το συγκεκριµένο είδος είναι περισσότερο δηµοφιλές στους απόφοιτους και 90

91 φοιτητές µεταπτυχιακών / διδακτορικών και ΤΕΙ καθώς και ΙΕΚ. Αντίθετα µικρή είναι η προτίµηση των αποφοίτων δηµοτικού και γυµνασίου κατά πρώτο λόγο αλλά και αυτών που έχουν τελειώσει ή φοιτούν στο λύκειο κατά δεύτερο. Η εγχώρια µουσική είναι σαφώς περισσότερο δηµοφιλής στα άτοµα που έχουν χαµηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης δηλαδή κυρίως στα άτοµα που έχουν τελειώσει το δηµοτικό και έπειτα σε αυτούς που έχουν τελειώσει το γυµ νάσιο. Τα άτοµα επιπέδου δηµοτικού και γυµνασίου διαφέρουν στατιστικώς σηµαντικά µε τα άτοµα πανεπιστηµιακού και µεταπτυχιακού επιπέδου που δείχνουν και τη µικρότερη προτίµηση για την εν λόγω µουσική. Nα σηµειωθεί ότι το επίπεδο εκπαίδευσης, από τα τρία είδη που εντάσσονται στην κατηγορία της εγχώριας µουσικής δεν φαίνεται να επηρεάζει τις προτιµήσεις για τα έντεχνα ελληνικά. Τέλος για την trendy µουσική, όπως ήδη αναφέρθηκε, η ΑNOVA στις µουσικές κατηγορίες εξήγε πως δεν σχετίζεται µε τον παράγοντα εκπαίδευση. Ωστόσο από την ANOVA στα µουσικά είδη χωριστά προέκυψε πως το επίπεδο εκπαίδευσης επηρεάζει τις προτιµήσεις στην ηλεκτρονική µουσική. Μεγαλύτερη προτίµηση για το συγκεκριµένο είδος έχουν οι κάτοχοι µεταπτυχιακών αλλά και ιδιωτικών τίτλων οι οποίοι διαφοροποιούνται από τα άτοµα πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης καθώς και από τους απόφοιτους ΑΕΙ οι οποίοι δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τη µουσική αυτή. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 8 ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΝΑ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΨΑΓΜΕΝΗ ΣΚΛΗΡΗ ΕΓΧΩΡΙΑ TRENDY 1 0 ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο ΙΕΚ ΤΕΙ ΑΕΙ Msc/Phd 91

92 Η κατανοµή των µέσων των µουσικών ειδών για κάθε επίπεδο εκπαίδευσης χωριστά παρουσιάζεται στον Πίνακα 11 του Παραρτήµατος Β. Τέλος αναφορικά µε τη σύνδεση των µουσικών προτιµήσεων µε το επίπεδο του εισοδήµατος βρέθηκε πως το µηνιαίο οικογενειακό εισόδηµα δεν επηρεάζει τις προτιµήσεις για καµία µουσική κατηγορία (Πίνακας 5.14). Επιπλέον η ΑNOVA στα 14 είδη ξεχωριστά έδειξε ανάλογα αποτελέσµατα µε µόνη εξαίρεση την ethnic (p= 0,015) όπου τα άτοµα µε µηνιαίο εισόδηµα κάτω από 1000 ευρώ δείχνουν να έχουν µεγαλύτερη προτίµηση σε σχέση µε αυτούς που έχουν εισόδηµα από 1000 µέχρι 3000 ευρώ. Πίνακας 5.14 ANOVA µηνιαίου οικογενειακού εισοδήµατος και µουσικών κατηγοριών Aπό την παραπάνω διεξοδική ανάλυση της σύνδεσης των δηµογραφικών στοιχείων µε τις µουσικές προτιµήσεις εξάγεται ότι η ηλικία κατά κύριο λόγο αλλά και το επίπεδο εκπαίδευσης κατά δευτερεύοντα επηρεάζουν την προτίµηση για τις περισσότερες µουσικές κατηγορίες και µουσικά είδη. Αντίθετα το φύλο και το οικογενειακό εισόδηµα κατά κύριο λόγο δεν συσχετίζονται µε τις µουσικές προτιµήσεις. Έτσι η Υπόθεση 6 του ερευνητικού πλαισίου επαληθεύεται όσον αφορά τις µεταβλητές της ηλικίας και του επιπέδου εκπαίδευσης και απορρίπτεται για τις µεταβλητές του φύλου και του εισοδήµατος. FACTORS F Sig. 2-tailed Ψαγµένη 2,073,071 Σκληρή 0,919,470 Εγχώρια 0,151,979 Τrendy 0,674, Συστάσεις σε άλλα άτοµα Για να µελετήσουµε κατά πόσο τα άτοµα συστήνουν την αγαπηµένη τους µουσική σε άλλα άτοµα δηµιουργούµε µια νέα κλίµακα βασιζόµενη στο µέσο όρο των µεταβλητών της ερώτησης 14 του ερωτηµατολογίου. Η κλίµακα Likert που αξιολογεί τη νέα µεταβλητή «συστάσεις» έχει 92

93 Chronbach a 0,7207 άρα είναι αξιόπιστη για περαιτέρω αναλύσεις. Οι συχνότητες της συγκεκριµένης µεταβλητής φαίνονται στον παρακάτω πίνακα Πίνακας 5.15 Περιγραφικά στοιχεία για συστάσεις µουσικής σε άλλα άτοµα Αθροιστικό Συχνότητες (%) (%) ιαφωνώ πολύ 3 1,6 1,6 ιαφωνώ 8 4,3 5,9 Ούτε διαφωνώ ούτε συµφωνώ 45 24,3 30,2 Συµφωνώ 88 47,6 77,8 Συµφωνώ πολύ 41 22,2 100 Βλέπουµε λοιπόν ότι το 69,8 % του δείγµατος είτε συµφωνεί είτε συµφωνεί έντονα πως συστήνει συστηµατικά τη µουσική που προτιµά σε άλλα άτοµα ενώ µόνο το 5,9 % δηλώνει πως δεν προβαίνει σε ανάλογες µουσικές συστάσεις. εν χωρά αµφιβολία λοιπόν η καθολικότητα της παραδοχής πως τα άτοµα µεταδίδουν τα ακούσµατά τους και στους γνωστούς τους. Να σηµειωθεί πως τα άτοµα που προτείνουν σε άλλους πιο έντονα την αγαπηµένη τους µουσική φαίνεται πως είναι οι οπαδοί της σκληρής µουσικής (θετική συσχέτιση µεταξύ σκληρής µουσικής και συστάσεων µε r= 0,280,p= 0,000) Αντιλήψεις, συνήθειες και ενδιαφέροντα ατόµων ανάλογα µε τις µουσικές τους προτιµήσεις Τα άτοµα φαίνεται να συνδέουν τα µ έρη που πηγαίνουν για διασκέδαση (π.χ., καφετέριες, µ παρ κλπ) µε τη µουσική που ακούνε αφού το 67,6 % του δείγµατος δηλώνει πως τουλάχιστον συµφωνεί µε την παραπάνω πρόταση (Παρ.Β, Πίνακας 12.1). Βέβαια το 42,7% των ατόµων δεν απορρίπτει την περίπτωση να πάνε και σε µέρη όπου η µουσική δεν είναι της αρεσκείας τους (Παρ.Β, Πίνακας 12.2). Περισσότερο δεκτικά στο ενδεχόµενο αυτό είναι τα άτοµα που προτιµούν την trendy 93

94 µουσική (r= 0,207,p= 0,005) τα οποία µοιάζουν λιγότερο προσκολληµένα µε την αγαπηµένη τους µουσική. Οι µουσικές προτιµήσεις των ατόµων δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα την εµφάνισή τους αναφορικά µε τα ρούχα και τα µαλλιά τους όπως παραδέχεται το 73,4 % και 89,1 % των ερωτώµενων αντίστοιχα (Παρ.Β, Πίνακες 12.3 και 12.4). Τελείως αρνητικοί στο ενδεχόµενο αυτό είναι οι φίλοι της εγχώριας µουσικής (r= - 0,228,p= 0,002 για ρούχα και r= 0,318,p= 0,000 για µαλλιά) ενώ οι οπαδοί της ροκ / µουσικής είναι περισσότερο θετικοί (r= 0,162,p= 0,028 και r= 0,164,p= 0,027 οι αντίστοιχοι συντελεστές). Πάντως οι αγαπηµένοι stars των ατόµων δεν υιοθετούνται ως πρότυπα ζωής και εµφάνισης αφού µόλις το 7,6 % συµφωνεί µε την αντίληψη αυτή (Παρ.Β, Πίνακας 12.5) Επιπλέον τα άτοµα δεν φαίνεται να οικοδοµούν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις µε βάση τις κοινές µουσικές προτιµήσεις µε τους άλλους. Μόνο το 31,3% του δείγµατος πιστεύει ότι τα άτοµα που κάνει παρέα πρέπει να σχετίζονται µε τη µουσική που ακούει και το 29,6% πιστεύει το ίδιο για τον / την σύντροφό του (Παρ.Β, Πίνακες 12.6 και 12.7) ενώ µόλις το 26,1% δηλώνει πως συµπαθεί περισσότερο τα άτοµα µε τα οποία έχουν κοινές µουσικές προτιµήσεις (Πίνακας 12.8). Θετικές ή αρνητικές συσχετίσεις µεταξύ των µεταβλητών αυτών και των τεσσάρων µουσικών κατηγοριών δεν εξήχθησαν. Ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία του δείγµατος, το 65,4 % αποδέχεται πως οι µουσικές προτιµήσεις των ατόµων δηλώνουν αρκετά πράγµατα για την προσωπικότητα τους (Παρ.Β, Πίνακας 12.9). Για τη δηµιουργία ενός πιο ολοκληρωµένου προφίλ για τους φίλους των τεσσάρων µουσικών κατηγοριών επιχειρήθηκε συσχέτιση µεταξύ των κατηγοριών και των δραστηριοτήτων της ερώτησης 4 του ερωτηµατολογίου αλλά και της έµφασης που αποδίδεται στα διάφορα Μ.Μ.Ε. (ερώτηση 6). Τα αποτελέσµ ατα για κάθε κατηγορία είναι τα εξής (Παρ.Β, Πίνακας 13): Ψαγµένη µουσική: Τα άτοµα που προτιµούν αυτό το είδος δίνουν αρκετά µεγάλη έµφαση στη µουσική (r= 0,195,p= 0,008) ενώ έντονη παρατηρείται και η ενασχόληση µε κάποιο µουσικό όργανο ή το τραγούδι (r= 0,166,p= 0,025). Αρέσκονται στην ανάγνωση βιβλίων (r= 0,244,p= 0,001), πολύ 94

95 περισσότερο από τους φίλους άλλων µουσικών κατηγοριών, όπως και στη διενέργεια ταξιδιών (r= 0,194,p= 0,009). Η κατηγορία αυτή αποτελεί τη µοναδική όπου οι λάτρεις της έχουν µεγάλη έφεση στα hobbies (r= 0,256,p= 0,001) και γενικά τάση στην πνευµατική καλλιέργεια. Μη πνευµατικές δραστηριότητες όπως η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραµµάτων και µεγάλη έµφαση στα αθλητικά φαίνεται να απορρίπτονται (r= - 0,154,p= 0,038 και r= - 0,162,p= 0,028 αντίστοιχα). Το ραδιόφωνο αποτελεί το σηµαντικότερο µέσο για τη συγκεκριµένη κατηγορία (33,83%), ακολουθούν το internet (23,5%) µε το οποίο υπάρχει θετική συσχέτιση (r= 0,208,p= 0,005) και οι εφηµερίδες (23,17%) ενώ λιγότερη έµφαση δίνεται στην τηλεόραση (19,5%) µε την οποία παρατηρείται έντονη αρνητική συσχέτιση (r= 0,329,p= 0,000). Σκληρή µουσική: Οι οπαδοί της, περισσότερο από οποιουσδήποτε άλλους, δίνουν έµφαση στο άκουσµα µουσικής (r= 0,368,p= 0,000) όπως και στην ενεργή ενασχόληση µε αυτή παίζοντας κάποιο µουσικό όργανο (r= 0,373,p= 0,000). Ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία των φίλων και της παρέας στη ζωή των ατόµων αυτών (r= 0,309,p= 0,000) ενώ σχετικό ενδιαφέρον υπάρχει για την ανάγνωση βιβλίων (r= 0,150,p= 0,042). Αντίθετα πλήρης είναι η απαξίωση που παρατηρείται για τα τηλεοπτικά προγράµµατα (r= - 0,252,p= 0,001). Μεγάλη η σηµασία που δίνεται στο ραδιόφωνο (36,7%) και ακολουθούν η τηλεόραση (23,32%), το internet (20,43%) και οι εφηµερίδες (19,09%). Θετική η συσχέτιση µε τo internet (r= 0,224,p= 0,002) και αρνητική µε την τηλεόραση (r= - 0,177,p= 0,016). Eγχώρια µουσική: Οι φίλοι της, εν συγκρίσει µε το υπόλοιπο δείγµα, δίνουν τη µικρότερη σηµασία στο άκουσµα µουσικής (r= - 0,277,p= 0,000) όπως και στην ενασχόληση µε κάποιο όργανο (r= - 0,175,p= 0,017). Αρνητική συσχέτιση υπάρχει επιπλέον τόσο µε την εύρεση µε φίλους (r= - 0,282,p= 0,000) όσο και µε το χορό και τη διασκέδαση σε clubs (r= - 0,204,p= 0,005), πράγµα λογικό αφού πρόκειται για δραστηριότητες που είναι περισσότερο οικείες στους νέους, οι οποίοι κατά κανόνα έχουν άλλες µουσικές προτιµήσεις. Ωστόσο φαίνεται έντονη η ενασχόληση των ατόµων που προτιµούν την εγχώρια µουσική µε την πολιτική και τα κοινά (r= 0,262,p= 0,000). Το ραδιόφωνο αποτελεί το σηµαντικότερο µέσο και σε αυτή τη µουσική κατηγορία (36,74%) και ακολουθούν η τηλεόραση (28,40) αλλά και η εφηµερίδα (24,53%) την οποία οι φίλοι της εγχώριας µουσικής 95

96 εµπιστεύονται για την ενηµέρωσή τους εµφανώς περισσότερο από τους υπόλοιπους (r= 0,218,p= 0,003). Aντίθετα µικρή είναι η απήχηση του internet (10,47%) µε το οποίο υπάρχει έντονα αρνητική συσχέτιση (r= - 0,357,p= 0,000). Τrendy µουσική: Τα άτοµα της συγκεκριµένης κατηγορίας δίνουν πολύ µεγάλη έµφαση στο χορό και το clubbing (r= 0,414,p= 0,000) όπως αναµενόταν αφού η δραστηριότητα αυτή συνδέεται άµεσα µε την αγαπηµένη τους µουσική. Έντονα επιθυµητή είναι και η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραµµάτων (r= 0,247,p= 0,001) σε αντίθεση µε την ενασχόληση µε κάποιο µουσικό όργανο (r= - 0,176,p= 0,017) που δεν φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα τους φίλους της trendy µουσικής. Το ραδιόφωνο θεωρείται το πιο σηµαντικό µέσο ενηµέρωσης (35,36%) και ακολουθούν τηλεόραση (26,95%) και internet (22,95% και θετική συσχέτιση µε r= 0,157,p= 0,033). Λίγη σηµασία αποδίδεται από τα συγκεκριµένα άτοµα στις εφηµερίδες (14,73%) µε τις οποίες υπάρχει αρνητική συσχέτιση (r= - 0,235,p= 0,001) Εµπλοκή (involvement) των ατόµων στη µουσική Η ανάλυση Crosstabs έδειξε ότι η συχνότητα µε την οποία τα άτοµα ακούνε µουσική όπως και ο αριθµός των cd που αγοράζουν κυµαίνεται ανάλογα µε τις µουσικές τους προτιµήσεις. Για τη διενέργεια της συγκεκριµένης ανάλυσης χρειάστηκε να δηµιουργηθεί µια νέα µεταβλητή που περιλαµβάνει τις προτιµήσεις για τις τέσσερις µουσικές κατηγορίες όπου 1: προτίµηση για ψαγµένη µουσική, 2: για σκληρή, 3: για εγχώρια, 4: για trendy µουσική. Τα άτοµα που προτιµούν τις κατηγορίες της ψαγµένης και της σκληρής µουσικής ακούνε περισσότερες ώρες µουσική από τους φίλους κυρίως της εγχώριας αλλά και της trendy κατηγορίας (Παρ.Β, Πίνακας 14). Το 66,6% των φίλων τόσο της ψαγµένης όσο και της σκληρής µουσικής δηλώνουν ότι ακούνε πάνω από 3 ώρες µουσική ηµερησίως. Το αντίστοιχο ποσοστό για την trendy µουσική είναι 50 % ενώ για την εγχώρια µόλις 34,1%. Οι φίλοι της εγχώριας µουσικής φαίνεται να µην ενδιαφέρονται και τόσο για τη µουσική αφού το 30,7 % δηλώνει πως ακούει λιγότερο από µία 96

97 ώρα µουσική ηµερησίως αντίθετα µε τους οπαδούς της σκληρής µουσικής όπου το αντίστοιχο ποσοστό είναι αµελητέο (2,1%). Παρόµοια είναι τα αποτελέσµατα και όσον αφορά την αγοραστική συµπεριφορά των ατόµων καθώς αυτοί που αγοράζουν περισσότερα cd ανά δίµηνο είναι οι φίλοι της ψαγµένης και της σκληρής µουσικής (το 57,1% αγοράζει πάνω από 5 cd το δίµηνο για τους πρώτους και το 54,2% για τους δεύτερους) (Παρ.Β, Πίνακας 15). Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι από τους οπαδούς της σκληρής µουσικής δεν υπήρξε κάποιος που να µην αγοράζει κανένα cd ανά δίµηνο ενώ στην ψαγµένη κατηγορία υπήρξε µόνο µια τέτοια παρατήρηση. Από την άλλη, η συντριπτική πλειοψηφία των φίλων της εγχώριας µουσικής αγοράζουν λιγότερα από 4 cd το δίµηνο (71,6%) ενώ το 70,8% των φίλων της trendy µ ουσικής αγοράζει από 1-4 cd. Τέλος η διενέργεια Ανάλυσης ιακύµανσης (ΑΝΟVΑ) έδειξε ότι άτοµα διαφορετικών µουσικών προτιµήσεων έχουν διαφορετική στάση αναφορικά µε το βαθµό παρακολούθησης συναυλιών (F= 8,596, Sig.= 0,000). H διενέργεια ελέγχου Τukey s έδειξε ότι τα άτοµα που παρακολουθούν συχνότερα συναυλίες είναι µε διαφορά οι οπαδοί της σκληρής µουσικής όπως φανερώνει και η στατιστική σηµαντικότητα της διαφοράς των µέσων τους µε αυτούς των φίλων και των τριών υπόλοιπων µουσικών κατηγοριών (Παρ.Β, Πίνακας 16). Από τις παραπάνω αναλύσεις φαίνεται καθαρά λοιπόν η µεγάλη εµπλοκή (involvement) µε τη µουσική σε διάφορες εκφάνσεις της των φίλων της σκληρής µουσικής κατά κύριο λόγο και αυτών της ψαγµένης κατά δεύτερο. Για τα άτοµα που προτιµούν την εγχώρια και την trendy µουσική η εµπλοκή αυτή µειώνεται αισθητά Μουσικές προτιµήσεις και στάση απέναντι στην προµήθεια «αυθεντικής» ή «παράνοµης» µουσικής Εξετάζοντας τους τρόπους µε τους οποίους τα άτοµα προµηθεύονται µουσική παρατηρούµε ότι οι πιο συνηθισµένοι είναι η αντιγραφή cd µέσω υπολογιστή (µέσος= 3,23) και η αγορά cd από δισκοπωλεία (µέσος= 3,03) (Πίνακας 5.16). Αξιοσηµείωτη είναι η ισχυρότατη συσχέτιση µεταξύ 97

98 αντιγραφής µουσικής και downloading µέσω internet (r= 0,712,p= 0,000) γεγονός που φανερώνει την παράλληλη υιοθέτηση ή απόρριψη τους από τα άτοµα. Από την άλλη έντονη αρνητική είναι η συσχέτιση της αγοράς αυθεντικών cd µε τους εναλλακτικούς, και σίγουρα αµφιλεγόµενους, τρόπους προµήθειας µουσικής δηλαδή αντιγραφή cd (r= - 0,256,p= 0,000), downloading (r= - 0,337,p= 0,000) και αγορά από πλανόδιους (r= - 0,273,p= 0,000). Λιγότερο δηµοφιλής είναι η αντιγραφή cd σε κασέτες Τρόποι απόκτησης µουσικής και µουσικές προτιµήσεις Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.16 τα άτοµα που έχουν υψηλή προτίµηση στην trendy µουσική (µε µέση απάντηση άνω του 5 στην 7βάθµια κλίµακα) φαίνεται να υιοθετούν ιδιαίτερα την αντιγραφή cd (µέσος= 4,18) καθώς και το κατέβασµα µουσικής από το διαδίκτυο (3,50). Οι οπαδοί της σκληρής µουσικής προβαίνουν σε αντιγραφή cd (µέσος= 3,73) και έπειτα σε αγορά από δισκοπωλεία (3,34). Τα άτοµα µε προτίµηση στην ψαγµένη µουσική αγοράζουν από δισκοπωλεία (3,47) και αντιγράφουν cd (3,33) ενώ τέλος οι φίλοι της εγχώριας δείχνουν να υιοθετούν περισσότερο την αντιγραφή όπως και την αγορά από δισκοπωλεία, όχι όµως σε µεγάλο βαθµό (µέσος< 3). Η αγορά πειρατικών cd από πλανόδιους έχει µικρή απήχηση στους φίλους και των 4 µουσικών κατηγοριών. Π ίνακας 5.16 Τρόποι απόκτησης µουσικής ανάλογα µε µουσική κατηγορία Εγχώρια Σκληρή Ψαγµένη Trendy ΣΥΝΟΛΟ Αντιγραφή cd από Η/Υ 2,95 3,73 3,33 4,18 3,23 Αγορά cd από δισκοπωλεία 2,81 3,34 3,47 2,73 3,03 Downloading από internet 2,06 2,89 2,87 3,50 2,57 Αγοράζω πειρατικά 2,51 2,16 2,57 2,55 2,35 Αντιγράφω σε κασέτες 2,19 2,23 2,00 1,68 2,04 98

99 Η αντίστοιχη ανάλυση συσχέτισης έδειξε ισχυρές θετικές συσχετίσεις µεταξύ της trendy µουσικής και των τριών παράνοµων τρόπων προµήθειας µουσικής αντίθετα µε την αγορά από δισκοπωλεία όπου παρατηρείται αρνητική σχέση (Πίνακας 5.17). Τα άτοµα που ακούνε σκληρή µουσική έχουν θετική στάση τόσο απέναντι στη «νόµιµη» αγορά από δισκοπωλεία όσο και στις «παράνοµες» αντιγραφές cd µέσω υπολογιστή και downloading από το διαδίκτυο. Με το downloading παρατηρείται θετική συσχέτιση και µε την ψαγµένη µουσική αντίθετα µε την εγχώρια που φαίνεται να το απορρίπτει ως µέσο απόκτησης µουσικής. Επίσης οι φίλοι της εγχώριας µουσικής δεν υιοθετούν σε µεγάλο βαθµό την αντιγραφή cd µέσω υπολογιστή (r= - 0,283,p= 0,000) όπως τα υπόλοιπα άτοµα ενώ παρουσιάζονται πιο δεκτικοί στην αγορά cd από πλανόδιους. Γενικά οι τρόποι προµήθειας µουσικής που σχετίζονται µε τη χρήση νέων τεχνολογιών δεν τυγχάνουν ιδιαίτερης αποδοχής από τους φίλους της συγκεκριµένης µουσικής κατηγορίας. Εντύπωση προκαλεί η ύπαρξη ισχυρών θετικών συσχετίσεων της προτίµησης για trendy µουσικής και µε τους τρεις «παράνοµους» τρόπους προµήθειας µουσικής αντίθετα µε την αγορά αυθεντικών cd µε την οποία υπάρχει αρνητική συσχέτιση. Πίνακας 5.17 Συσχέτιση τρόπων απόκτησης µουσικής µε µουσικές κατηγορίες Aγορά cd από δισκοπωλεία Αντιγραφή cd από Η/Υ Downloading από internet Αγορά cd από πλανόδιους Ψαγµένη Σκληρή Τrendy Εγχώρια r = 0,194 r = - 0,169 p = 0,008 p = 0,022 r = 0,281 r = 0,354 r = - 0,207 p = 0,000 p = 0,000 p = 0,005 r = 0,146 r = 0,215 r = 0,363 r = - 0,283 p = 0,048 p = 0,003 p = 0,000 p = 0,000 r = 0,236 r = 0,167 p = 0,001 p = 0, Μουσικές προτιµήσεις και έµφαση στα χαρακτηριστικά των cd Όσον αφορά τη σηµαντικότητα που έχουν τα χαρακτηριστικά των cd, η ποιότητα ήχου και η αντοχή στο χρόνο κρίνονται από το σύνολο του δείγµατος ως τα πιο επιθυµητά (Πίνακας 5.18). Ενδεικτικό είναι ότι για τους φίλους και των τεσσάρων µουσικών κατηγοριών τα χαρακτηριστικά 99

100 αυτά θεωρούνται εξόχως σηµαντικά µε τους οπαδούς της ψαγµένης µουσικής να προπορεύονται αξιολογώντας µε µέση τιµή 4,77 την ποιότητα ήχου και µε 4,47 την αντοχή στο χρόνο. Επιπλέον και η τιµή αξιολογείται συνολικά ως πολύ σηµαντικό χαρακτηριστικό και κυρίως για τα άτοµα που προτιµούν την εγχώρια και την ψαγµένη µουσική (µέσος = 4,03). Oι φίλοι της ψαγµένης µουσικής φαίνεται να αποδίδουν ιδιαίτερη σηµασία και στην ύπαρξη ένθετου µε φωτογραφίες και στίχους (µέσος= 3,67) σε αντίθεση µε τους οπαδούς της trendy µουσικής (2,82) οι οποίοι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται και τόσο για θέµατα συσκευασίας. Το όνοµα της δισκογραφικής που παράγει το cd δεν εκλαµβάνεται ως σηµαντικό στοιχείο από το σύνολο του δείγµατος. Πίνακας 5.18 Έµφαση σε χαρακτηριστικά cd ανάλογα µε τη µουσική κατηγορία Εγχώρια Σκληρή Ψαγµένη Trendy ΣΥΝΟΛΟ Ποιότητα ήχου 4,51 4,52 4,77 4,23 4,36 Αντοχή στο χρόνο 4,33 4,27 4,47 3,91 4,06 Τιµή 4,03 3,91 4,03 3,82 3,96 Ύπαρξη ενθέτου 3,17 3,30 3,67 2,82 3,09 ιαθεσιµότητα σε κεντρικά δισκοπωλεία 2,69 2,25 2,53 2,68 2,52 Όνοµα δισκογραφικής 2,08 1,55 1,73 1,95 1, H αντιλαµβανόµενη αξία από την απόκτηση αυθεντικών cd Aπό την ανάλυση προκύπτει ότι οι «νόµιµες» αγορές cd από δισκοπωλεία συσχετίζονται µε την έµφαση στα λειτουργικά χαρακτηριστικά και τη συσκευασία των προϊόντων δηλαδή ποιότητα ήχου (r= 0,262,p= 0,000), αντοχή στο χρόνο (r= 0,177, p= 0,016) και ύπαρξη ενθέτου (r= 0,283,p= 0,000) ενώ δεν υπάρχει στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µε τον παράγοντα τιµή (Πίνακας 5.19). Με άλλα λόγια τα άτοµα που προµ ηθεύονται µουσική από τα δισκοπωλεία ενδιαφέρονται όχι µόνο για το περιεχόµενο, δηλαδή τη µουσική αυτή καθεαυτή, αλλά και για τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και τη συσκευασία του προϊόντος που αγοράζουν, του cd δηλαδή, χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στον παράγοντα τιµή. 100

101 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέταση του κατά πόσο η απόκτηση αυθεντικών cd συνδέεται µε την αίσθηση επικοινωνίας του ατόµου µε τον καλλιτέχν η και τη λήψη µεγαλύτερης ικανοποίησης σε σχέση µε τις αντιγραφές και τα ΜΡ3. Η µέτρηση της αντιλαµβανόµενης ικανοποίησης από την απόκτηση αυθεντικής µουσικής πραγµατοποιείται µε τη δηµιουργία µιας νέας αξιόπιστης κλίµακας (Cronbach α = 0,74) που προκύπτει από τη µέση τιµή µεταβλητών της ερώτησης 17 του ερωτηµατολογίου 5. Η υψηλή συσχέτιση της νέας µεταβλητής µε την απόκτηση αυθεντικής µουσικής (r=0,391,p=0,000) φανερώνει ότι τα άτοµα όντως αισθάνονται πως µέσω του αυθεντικού cd έχουν πιο ολοκληρωµένη εικόνα για το έργο του καλλιτέχνη ενώ αντλούν µεγαλύτερη αξία αναφορικά µε ζητήµατα πρεστίζ και αισθητικής της µουσικής συλλογής τους. Αντίθετα η ικανοποίηση αυτή από την απόκτηση αυθεντικής µουσικής δεν δηµιουργείται σε καµία περίπτωση για τα άτοµα που στρέφονται σε παράνοµους τρόπους απόκτησης µουσικής (r= - 0,412 µε την αντιγραφή, r= - 0,334 µε το downloading και r= - 0,275 µε την αγορά από πλανοδίους). Τα συγκεκριµένα άτοµα δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται για το αν η συλλογή τους αποτελείται από αυθεντικά cd ή αντιγραφές και ΜΡ3 (r= 0,358 για αντιγραφές cd µέσω υπολογιστή και r= 0,347 για downloading µέσω internet) Η απόκτηση πειρατικής µουσικής σε σχέση µε τον παράγοντα τιµή και το βαθµό εξοικείωσης µε τον καλλιτέχνη Η αντιγραφή cd µέσω υπολογιστή συσχετίζεται αρνητικά µε την έµφαση στην ύπαρξη ενθέτου (r= - 0,169,p= 0,021) και στη διαθεσιµότητα σε κεντρικά δισκοπωλεία (r= - 0,251,p= 0,001) ενώ το downloading από το internet έχει αρνητική συσχέτιση µε την έµφαση στην ανθεκτικότητα του cd (r= - 0,150,p= 0,042) (Πίνακας 5.19). Ωστόσο δεν παρατηρείται καµία συσχέτιση µεταξύ κάποιας «παράνοµης» καταναλωτικής συµπεριφοράς δηλαδή αντιγραφή cd, αγορά από πλανόδιους ή downloading, και της απόδοσης σηµαντικότητας στη χαµηλή τιµή. Με άλλα λόγια, σύµφωνα µε τα εξαγόµενα της έρευνας, δεν ωθούνται στην πειρατεία τα άτοµα που είναι περισσότερο ευαίσθητα ως 5 Οι µεταβλητές αυτές είναι: «Με γεµίζει περισσότερο η απόκτηση αυθεντικών cd σε σχέση µε αντιγραφές και ΜΡ3», «Μέσω του αυθεντικού cd έχω πιο ολοκληρωµένη εικόνα για τον καλλιτέχνη», «Αγοράζω αυθεντικά cd γιατί δίνουν µεγαλύτερο πρεστίζ στη συλλογή µου» 101

102 προς την τιµή αφού δεν παρατηρείται καµία στατιστικώς σηµαντική συσχέτιση µεταξύ έµφασης στην τιµή και απόκτησης πειρατικής µουσικής. Πίνακας 5.19 Ανάλυση συσχέτισης µεταξύ έµφασης σε χαρακτηριστικά cd και τρόπων απόκτησης µουσικής Αγορά από δισκοπωλεία Αντιγραφή από Η/Υ Downloading από internet Ποιότητα ήχου r = 0,262 p = 0,000 Ανθεκτικότητα r = 0,177 r = - 0,150 p = 0,016 p = 0,042 Ύπαρξη ενθέτου r = 0,283 r = - 0,169 p = 0,000 p = 0,021 ιαθεσιµότητα σε r = 0,207 r = - 0,251 κεντρικά δισκοπωλεία p = 0,005 p = 0,001 Αγορά από πλανόδιους Πάντως αξίζει να αναφερθεί πως η συντριπτική πλειοψηφία του δείγµατος (92,5%) συµφωνεί πως η τιµή των αυθεντικών cd είναι κατά κανόνα αρκετά υψηλή (Παράρτηµα Β, Πίνακας 17.1). To 81,6% των ατόµων θεωρούν πως η παροχή περισσότερων προσφορών στα δισκοπωλεία θα µείωνε το γενικό ενδιαφέρον για την πειρατεία και το παράνοµο downloading (Παρ.Β, Πίνακας 17.2) ενώ σηµαντικά είναι και τα ποσοστά εκείνων που πιστεύουν πως οι δισκογραφικές θα πρέπει να παράγουν cd σε µορφή ΜΡ3 (61,1%, Παρ.Β, Πίνακας 17.3) καθώς και cd όµοια µε τα αυθεντικά µε χειρότερη συσκευασία αλλά µικρότερη τιµή (52,5%, Πίνακας 17.4). Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εξέταση του κατά πόσο η απόκτηση πειρατικής µουσικής από το άτοµο συνδέεται µε είδη µουσικής και καλλιτέχνες που δεν είναι οι αγαπηµένοι του ή γνωστοί σε αυτόν. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 5.20 υπάρχουν στατιστικά σηµαντικές συσχετίσεις µεταξύ των µη νόµιµων τρόπων προµήθειας µουσικής και της αγοράς πειρατικών cd ή ΜΡ3 για καλλιτέχνες που είτε δεν είναι γνωστοί στα άτοµα είτε δεν είναι οι αγαπηµένοι τους. Ανάλογες συσχετίσεις δεν βρέθηκαν για την αγορά cd από δισκοπωλεία. Είναι λοιπόν φανερό πως η αντιγραφή cd, η αγορά πειρατικής µουσικής και το παράνοµο downloading σχετίζονται περισσότερο µε είδη µουσικής και καλλιτέχνες που δεν είναι γνωστοί στο άτοµο και σε κάθε περίπτωση δεν βρίσκονται στις πρώτες επιλογές του. 102

103 Πίνακας 5.20 Η απόκτηση πειρατικής µουσικής και η σχέση µε τους µη-αγαπηµένους καλλιτέχνες Αγοράζω πειρατικά cd και ΜΡ3 για κοµµάτια που δεν έχωξανακούσει Αγοράζω πειρατικά cd και ΜΡ3 για καλλιτέχνες που δεν είναι οι αγαπηµένοι µου Αντιγραφή από Η/Υ r = 0,316 p = 0,000 r = 0,231 p = 0,002 Downloading από internet r = 0,279 p = 0,000 r = 0,197 p = 0,007 Αγορά από πλανόδιους r = 0,225 p = 0,002 r = 0,300 p = 0,000 Oι οπαδοί της σκληρής µουσικής είναι αυτοί που περισσότερο από τους υπόλοιπους προµηθεύονται πειρατική µουσική για κάτι που δεν έχουν ξανακούσει (r= 0,267,p= 0,000) καθώς και για καλλιτέχνες που δεν είναι οι αγαπηµένοι τους (r= 0,256,p= 0,000) (Παρ.Β, Πίνακας 18). Αντίθετα τα άτοµα που προτιµούν την εγχώρια µουσική φαίνεται µην συνδέουν τόσο ισχυρά την προµήθεια πειρατικής µουσικής µε άγνωστα τραγούδια (r= - 0,170,p= 0,020) ή µε καλλιτέχνες όχι αγαπηµένους (r= - 0,156,p= 0,034) Γενικές αντιλήψεις για την πειρατεία και την απόκτηση αυθεντικής µουσικής ανάλογα µε τις µουσικές προτιµήσεις Γενικά πάντως όπως εξάγεται από τον Πίνακα 18 του Παραρτήµατος Β, υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τη στάση απέναντι στην πειρατεία και την αυθεντική µουσική ανάλογα µε το είδος µουσικής που ακούει κάθε άτοµο. Οι φίλοι της trendy µουσικής δεν αισθάνονται πως η απόκτηση αυθεντικών cd τους «γεµίζει» περισσότερο σε σχέση µε τις αντιγραφές (r= - 0,171,p= 0,020). Τα άτοµα αυτά επιθυµούν απλά να αποκτήσουν τα κοµµάτια που επιζητούν χωρίς να ενδιαφέρονται εάν η συλλογή τους αποτελείται από αυθεντικά cd ή από αντιγραφές και MP3 (r= 0,195,p= 0,008). Eπιπλέον τείνουν να αγοράζουν κάποιο cd είτε πειρατικό είτε αυθεντικό για ένα ή δύο κοµµάτια µόνο που είναι γνωστά χωρίς να ενδιαφέρονται για το µουσικό έργο συνολικά (r= 0,255,p= 0,000) σε αντίθεση µε τους οπαδούς της σκληρής µουσικής που όταν αγοράζουν κάποιο cd ενδιαφέρονται για το σύνολο των τραγουδιών και όχι µόνο για τις επιτυχίες (r= - 0,199,p= 0,007). Oι 103

104 φίλοι της trendy µουσικής είναι αρνητικοί στο ενδεχόµενο να προβούν στην αγορά ενός αυθεντικού cd για το οποίο αµφιβάλλουν αν τελικά θα τους αρέσει (r= - 0,276,p= 0,000) σε αντίθεση µε αυτούς της σκληρής µουσικής που δεν έχουν ανάλογους ενδοιασµούς (r= 0,242,p= 0,001). Επιπλέον οι οπαδοί της σκληρής µουσικής (r= 0,291,p= 0,000) όπως και αυτοί της ψαγµένης (r= 0,217) προβαίνουν στην αγορά αυθεντικών cd έστω και αν τα έχουν ήδη σε αντιγραφές ή ΜΡ3. Το γεγονός αυτό πιστοποιεί το παραπάνω συµπέρασµα πως τα άτοµα που προτιµούν την ψαγµένη και τη σκληρή µ ουσική είναι αυτά που προµηθεύονται περισσότερο από τους υπόλοιπους «αυθεντική» µουσική µέσω των δισκοπωλείων. Τέλος οι οπαδοί της σκληρής µουσικής δηλώνουν πιο έντονα από τους υπόλοιπους πως ευχαρίστως αγοράζουν αυθεντικά cd καλλιτεχνών ή συγκροτηµάτων που εκτιµούν πολύ έστω και αν η τιµή είναι υψηλή, υποδηλώνοντας έτσι αφενός την ταύτιση του οπαδού της ροκ µε το είδωλό του και αφετέρου την όχι και τόσο µεγάλη σηµασία που δίνουν τα άτοµα αυτά στον παράγοντα τιµή. 104

105 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 6.1 Συµπεράσµατα Από την ανάλυση που προηγήθηκε είναι απόλυτα φανερό πως η µουσική αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της ζωής των ατόµων και ίσως τη σηµαντικότερη δραστηριότητα αυτών, µαζί µε την εύρεση µε φίλους. Έτσι τα αποτελέσµατα της έρευνας µας συµφωνούν µε αυτά των Rentfrow και Gosling (2003) καθώς και µε τους Μehl και Pennebaker (2003). Η οµαδοποίηση των προτιµήσεων για τα µουσικά είδη έδωσε τέσσερις ευρύτερες µουσικές κατηγορίες που παραπέµπουν σε αυτές που εξήχθησαν από την αντίστοιχη έρευνα των Rentfrow και Gosling (2003) λαµβάνοντας φυσικά υπόψη τις διαφορές στα µουσικά είδη και τις αντιλήψεις ανάµεσα στην ελληνική και την αµερικανική κοινωνία. Έτσι η κατηγορία της «ψαγµένης» µουσικής παραπέµπει στην «εκφραστική και πολύπλοκη» των Rentfrow και Gosling, η «σκληρή» µουσική στην «έντονη και επαναστατική», η «εγχώρια» µουσική στην «χαρούµενη και συµβατική» που περιλαµβάνει παραδοσιακά είδη αµερικάνικης µουσικής όπως θρησκευτική και country και τέλος η trendy µουσική που παραπέµπει στην «ενεργητική και ρυθµική µουσική». Βλέπουµε λοιπόν πως οι κοινές προτιµήσεις για µουσικά είδη διαφοροποιούνται ελάχιστα ανάµεσα σε δύο κοινωνίες µε διαφορετική κουλτούρα και δοµή. Έπειτα η έρευνα του Skaliotis (2002) έδειξε πως στη χώρα µας επικρατούν σαφέστατα η λαϊκή µουσική και γενικότερα η «ελληνική» µουσική. Στο συµπέρασµα αυτό καταλήγει και η έρευνα µ ας όπου φαίνεται πως δηµοφιλέστερα είδη στην Ελλάδα είναι τα παλιά λαϊκά και ρεµπέτικα και τα έντεχνα ελληνικά ενώ υψηλή είναι η προτίµηση και για την παραδοσιακή µουσική. Έτσι συνάγεται πως η ελληνική κοινωνία, παρά τις αλλαγές τις οποίες έχει υποστεί, εξακολουθεί να διατηρεί το παραδοσιακό µουσικό της ηχόχρωµα. Βεβαίως δεν µπορεί να παραληφθεί και η ιδιαίτερα υψηλή προτίµηση που παρατηρείται αποκλειστικά για το είδος της ροκ / hard rock επί συνόλου δείγµατος. Βασικός σκοπός της έρευνας ήταν η εξέταση του βαθµού συσχέτισης και επίδρασης ορισµένων παραγόντων στις µουσικές προτιµήσεις των ατόµων οι οποίοι αναδύθηκαν από τη µελέτη 105

106 της σχετικής βιβλιογραφίας. Η ανάλυση των αποτελεσµάτων έδειξε ότι οι προτιµήσεις των ατόµων για συγκεκριµένα µουσικά είδη συνδέονται µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και δηµογραφικά στοιχεία. Να σηµειωθεί ότι οι προτιµήσεις για τα περισσότερα είδη ποικίλουν ανάλογα µ ε την ηλικία και το επίπεδο εκπαίδευσης του ατόµου ενώ µε το φύλο και το εισόδηµα δεν φαίνεται να υπάρχει ανάλογη σχέση. Παράλληλα άτοµ α που έχουν διαφορετικές µουσικές προτιµήσεις φαίνεται να αντιλαµβάνονται αλλιώς την µουσική δίνοντας έµφαση σε ξεχωριστά µουσικά χαρακτηριστικά και προσδοκώντας διαφορετικές ψυχολογικές επιδράσεις από αυτήν. Από την άλλη, οι φίλοι αποτελούν τον κύριο παράγοντα από το κοινωνικό περιβάλλον του ατόµου που επηρεάζει τις µουσικές προτιµήσεις του ενώ οι συναυλίες και τα video-clips ωθούν περισσότερο από τα άλλα µέσα και τη διαφήµιση στην αγορά cd κάποιου συγκεκριµένου καλλιτέχνη ή συγκροτήµατος. Όµως η επίδραση των διαφόρων κοινωνικών παραγόντων και των media διαφοροποιείται ανάλογα µε τις µουσικές προτιµήσεις. Συνοψίζοντας τα αποτελέσµατα της έρευνας, επιχειρείται η σκιαγράφηση του ολικού προφίλ των φίλων των 4 µεγάλων µουσικών κατηγοριών. Ουσιαστικά µετά την τµηµατοποίηση (segmentation) της αγοράς µ ε βάση τις µουσικές προτιµ ήσεις επιχειρείται η εύρεση των κοινών χαρακτηριστικών και στάσεων που δηµιουργούν την κοινή ταυτότητα µεταξύ των µελών κάθε τµήµατος. Η ανάλυση αυτή είναι απαραίτητη για την καλύτερη στόχευση (positioning) των ενεργειών marketing σε κάθε τµήµα της αγοράς, στους φίλους δηλαδή κάθε µιας από τις τέσσερις µουσικές κατηγορίες. Πιο συγκεκριµένα, οι φίλοι της «ψαγµένης» µουσικής χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα από δυναµισµό και αυτοπεποίθηση και βλέπουν τη ζωή από τη θετική της πλευρά. Επιζητούν έντονα νέες εµπειρίε ς γι αυτό και ασχολούνται περισσότερο από τους υπόλοιπους µε διάφορα hobbies όπως ενδιαφέρονται και για τα ταξίδια. Η καινοτοµία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας των ατόµ ων αυτών αντικατοπτρίζεται και στην επιθυµία τους για σπανιότητα της µουσικής που ακούνε. Η πλειοψηφία των συγκεκριµένων ατόµων ακούει µουσική πάνω από 3 ώρες την ηµέρα ενώ προµηθεύεται περισσότερα από 5 cd ανά δίµηνο. Ιδιαίτερη έµφαση δίνουν τα άτοµα αυτά στη γνώση και στην πληροφόρηση όπως και στην πνευµατική καλλιέργεια τους γι αυτό και διαβάζουν συχνά 106

107 βιβλία ενώ αρκετά από αυτά ασχολούνται µε κάποιο µουσικό όργανο ή το τραγούδι και έτσι θα µπορούσε να ειπωθεί πως πρόκειται για καλλιτεχνικές φύσεις. εν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τα άτοµα µε µεγάλη κλίση στην ψαγµένη µουσική είναι κατά κύριο λόγο κάτοχοι µεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου και κατά δεύτερο κάτοχοι ιδιωτικού τίτλου. Το internet φαίνεται να διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στη ζωή των φίλων της «ψαγµένης» µουσικής σε αντίθεση µε την τηλεόραση στην οποία δίνουν ελάχιστη σηµασία. Έπειτα η επίδραση που έχουν τα διάφορα media όπως και η διαφήµιση στη διαµόρφωση της στάσης των ατόµων αυτών απέναντι στη µουσική είναι µηδαµινή. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι οι φίλοι της ψαγµένης µουσικής αποκτούν την αγαπηµένη τους µουσική αγοράζοντας αυθεντικά cd, ακόµα και αν τα έχουν ήδη σε αντιγραφή ή ΜΡ3 ενώ είναι θετικοί στο downloading µέσω internet. Τα άτοµα αυτά δίνουν µεγάλη έµφαση στην ποιότητα ήχου, στην τιµή του cd αλλά και στη διαθεσιµότητα στα κεντρικά δισκοπωλεία. Η πειρατική µουσική που προµηθεύονται αφορά κυρίως καλλιτέχνες που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί σε αυτούς. Οι φίλοι της «εγχώριας» µουσικής διακατέχονται από θετικά συναισθήµατα, µεγάλη κοινωνικότητα και αυτοπεποίθηση ενώ άσχηµες ψυχολογικές καταστάσεις όπως µελαγχολία και κυκλοθυµία αποτελούν άγνωστες λέξεις γι αυτούς. Το γεγονός αυτό µπορεί να ερµηνεύσει και την κλίση τους προς τη συγκεκριµένη µουσική που εκπέµπει κατά κόρον θετικά συναισθήµατα όπως χαρά, κέφι και ξεγνοιασιά όπως εξήχθη από την ανάλυση. Τα άτοµα που δείχνουν µεγαλύτερη προτίµηση για τη συγκεκριµένη µουσική είναι µεγάλης ηλικίας, άνω των 35 ετών, και συνήθως έχουν επίπεδο όχι ανώτερο της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Ιδιαίτερο είναι το ενδιαφέρον που αναπτύσσουν τα άτοµα αυτά για την πολιτική και την ενασχόληση µε τα κοινά ενώ ιδιαίτερη έµφαση δίνουν στην ενηµέρωση από τις εφηµερίδες και ελάχιστη στο διαδίκτυο. Η οικογένεια αλλά και ο τόπος καταγωγής διαδραµατίζουν τεράστιο ρόλο στη διαµόρφωση των µουσικών προτιµήσεων των φίλων της εγχώριας µουσικής σε αντίθεση µε τις συναυλίες, τα video-clips, τα µουσικά sites και τα περιοδικά που δεν φαίνεται να επηρεάζουν µουσικώς τα άτοµα αυτά. Επίσης η γνώµη ατόµων που ασχολούνται επαγγελµατικά µε τη µουσική και µπορούν να θεωρηθούν ειδικοί φαίνεται πως µπορεί να επηρεάσει την µουσική άποψη των ατόµων που προτιµούν την εγχώρια µουσική. Σε γενικές 107

108 γραµµές ακούνε και προµηθεύονται µουσική λιγότερο σε σχέση µε τους οπαδούς άλλων µουσικών κατηγοριών. Προβαίνουν κυρίως σε αγορά αυθεντικών cd από δισκοπωλεία ενώ είναι θετικοί στην αγορά πειρατικών cd από πλανοδίους. Τα άτοµα αυτά προµηθεύονται πειρατική µουσική ακόµα και για τους αγαπηµένους τους καλλιτέχνες και όχι µόνο για τους µη ιδιαίτερα γνωστούς σε αυτούς. Οι οπαδοί της σκληρής µουσικής είναι νεανικής κυρίως ηλικίας, ετών µε επίπεδο εκπαίδευσης ανώτερο της υποχρεωτικής (µεγαλύτερη προτίµηση υπάρχει στους κατόχους ιδιωτικού και µεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου). Τα άτοµα αυτά φαίνεται πως είναι κλειστοί σαν χαρακτήρες, χωρίς πίστη στον εαυτό τους, µε τάσεις µελαγχολίας και ψυχολογικές µεταπτώσεις. Ο ψυχικός αυτός αρνητισµός αντικατοπτρίζεται στην αγαπηµένη τους µουσική που µε το γρήγορο ρυθµό και τον τραχύ ήχο της εκπέµπει θυµό, οργή και λύπη εκφράζοντας την προσωπικότητα των ατόµων αυτών. Η µουσική για αυτούς είναι κάτι παραπάνω από απλή ενασχόληση και hobbie, αποτελεί τρόπο έκφρασης και προβληµατισµού. Αυτό ερµηνεύει και το γεγονός πως οι οπαδοί της σκληρής µουσικής ακούνε περισσότερο µουσική σε σχέση µε τους υπόλοιπους όπως και ασχολούνται κατά κόρον µε µουσικά όργανα ενώ αποτελούν µε διαφορά τα άτοµα που παρακολουθούν περισσότερο από τους άλλους συναυλίες. Έπειτα είναι οι µόνοι που συνδέουν κάπως την αγαπηµένη τους µουσική µε παραµέτρους του lifestyle τους όπως το ντύσιµο και τον τρόπο χτενίσµατος τους. Σηµαντική θεωρείται η έµφαση που δίνεται από τα άτοµα αυτά στην πνευµατική καλλιέργεια µέσω της ανάγνωσης βιβλίων ενώ πλήρης είναι η απαξίωση για τα τηλεοπτικά προγράµµατα και την τηλεόραση γενικότερα. Αντίθετα στο internet αποδίδεται µεγάλη σηµασία. Οι φίλοι της σκληρής µουσικής λαµβάνουν ιδιαίτερα υπόψη τις στήλες σε µουσικά περιοδικά, τα video-clips, τα µουσικά sites αλλά και τις συναυλίες καθώς παρακινούνται ιδιαίτερα από αυτά για την αγορά cd. Πάντως αποκτούν την αγαπηµένη τους µουσική κυρίως µέσω αντιγραφής από υπολογιστές και έπειτα µέσω αγοράς από δισκοπωλεία ενώ θετική είναι η στάση τους απέναντι στο downloading µέσω internet. Προµηθεύονται πειρατική µουσική κυρίως για να έλθουν σε επαφή µε καλλιτέχνες και συγκροτήµατα που δεν ανήκουν στις προτιµήσεις τους ή δεν είναι γνωστοί σε αυτούς ωστόσο δεν διστάζουν να 108

109 αγοράσουν έπειτα και τα αντίστοιχα αυθεντικά cd. Ειδικά για τα αγαπηµένα τους groups προβαίνουν στην αγορά των αυθεντικών cd έστω και αν η τιµή αυτών είναι αρκετά υψηλή. Τέλος οι φίλοι της trendy µουσικής έχουν ηλικία συνήθως από 25 έως 35 ετών και διακρίνονται για την ψυχική τους ευφορία και ζωντάνια καθώς και για την πίστη στον εαυτό τους. εν φοβούνται να αναλάβουν κινδύνους ενώ είναι πάντα ανοιχτοί σε νέες εµπειρίες καθώς και στην πληροφόρηση. Τύποι αθλητικοί, προσέχουν την εµφάνιση τους και θέλουν πάντα να είναι µέσα στη µόδα. Η µόδα ακριβώς είναι ο παράγοντας που ωθεί τα άτοµα αυτά να προτιµούν τη συγκεκριµένη µουσική που συνιστά τα πρόσφατα hits που ακούγονται στις µέρες µας σε ραδιόφωνο, τηλεόραση και clubs. Οι φίλοι της trendy µουσικής δεν ακούνε την αγαπηµένη τους µουσική για να εκφράσουν την προσωπικότητά τους ή να προβληµατιστούν αλλά για να διασκεδάσουν και να ανέβουν ψυχολογικά. Άλλωστε η συγκεκριµένη µουσική εκπέµπει ιδιαίτερα θετική ενέργεια και κέφι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους φίλους της σε µεγάλο βαθµό. Τα Μ.Μ.Ε., όντας ρυθµιστές της εκάστοτε µόδας, είναι απόλυτα λογικό να θεωρούνται πως διαµορφώνουν σε µεγάλο βαθµό τις µουσικές προτιµήσεις των φίλων της trendy µουσικής. Ανάλογη επιρροή φαίνεται να ασκεί και ο / η σύντροφος των ατόµων αυτών. Ιδιαίτερα αποτελεσµατικά µέσα προώθησης της συγκεκριµένης µουσικής φαίνεται πως είναι τα video-clips, τα µουσικά sites στο internet, η διαφήµιση και οι τηλεοπτικές εκποµπές. Πάντως τα άτοµα που προτιµούν την trendy µουσική προβαίνουν κατά κόρον σε αντιγραφή cd και σε downloading από το internet, είναι αρκετά θετικοί στην αγορά cd από πλανόδιους ενώ σπάνια αγοράζουν αυθεντική µουσική. εν ενδιαφέρονται εάν η συλλογή τους αποτελείται από αντιγραφές ή αυθεντικά cd ούτε λαµβάνουν κάποια ιδιαίτερη αξία ή πρεστίζ από την αγορά αυθεντικών cd. Επιθυµούν απλά να κατέχουν µε κάποιο τρόπο τα τραγούδια που αγαπούν και γι αυτό ακριβώς στρέφονται στην πειρατεία και όχι για λόγους ευαισθησίας ως προς την τιµή. Άλλωστε οι φίλοι της trendy µουσικής θεωρούν πως η παροχή περισσότερων προσφορών από τα δισκοπωλεία, άρα χαµηλότερων τιµών στα cd, δεν θα µείωνε το ενδιαφέρον τους για τους «παράνοµους» εναλλακτικούς τρόπους απόκτησης µουσικής. 109

110 6.2 ιοικητικές επιπτώσεις Πέρα από τον ακαδηµαϊκό της χαρακτήρα, η παρούσα έρευνα παρουσιάζει έντονο επιχειρηµατικό ενδιαφέρον καθώς τα αποτελέσµατά της µπορούν να αξιοποιηθούν από πλήθος επιχειρήσεων των οποίων οι δραστηριότητες περιστρέφονται γύρω από τη µουσική βιοµηχανία. Οι επιχειρήσεις αυτές µπορεί να συνιστούν από δισκογραφικές εταιρείες και αλυσίδες µουσικών καταστηµάτων µέχρι τηλεοπτικά δίκτυα, ραδιοφωνικούς σταθµούς και γραφεία καλλιτεχνικού management. Nα σηµειωθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις η παραγωγή του προϊόντος-µουσική γίνεται από τις δισκογραφικές εταιρείες οι οποίες αναλαµβάνουν έξοδα ηχογράφησης και παραγωγής αλλά και διανοµής και προώθησης του έργου των καλλιτεχνών. Το παραπάνω βέβαια ισχύει κυρίως για τα ηχηρά ονόµατα του µουσικού χώρου αφού ο κανόνας για τους νέους, άσηµους καλλιτέχνες και συγκροτήµατα είναι να αναλαµβάνουν οι ίδιοι τα έξοδα παραγωγής και οι εταιρείες µόνο τη διανοµή σε ορισµένα κεντρικά δισκοπωλεία. Έτσι σε γενικές γραµµές µπορεί να ειπωθεί ότι ο ρόλος των δισκογραφικών εταιρειών σε ένα δίκτυο διανοµής είναι ενίοτε αυτός του παραγωγού και σίγουρα αυτός του χονδρέµπορου ενώ ο ρόλος των δισκοπωλείων και των µουσικών αλυσίδων είναι αυτός του λιανέµπορου. Ένας γενικός κανόνας που θα πρέπει να ακολουθούν τα στελέχη των δισκογραφικών εταιρειών, των µουσικών καταστηµάτων αλλά και των εταιρειών που αναλαµβάνουν την προώθηση και το management των καλλιτεχνών είναι η επιλογή στρατηγικής και µέσων ανάλογα µε το είδος µουσικής µε το οποίο ασχολούνται γιατί ακριβώς κάθε µουσικό είδος απευθύνεται σε διαφορετικό κοινό, µε διαφορετικά ψυχογραφικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά, µε διαφορετικές επιρροές και στάσεις. Η κοινή πεποίθηση που επικρατεί πως οι τιµές των αυθεντικών cd είναι αρκετά υψηλές (92,5%) ίσως πρέπει να θορυβήσει τους ιθύνοντες των δισκογραφικών εταιρειών και των µεγάλων αλυσίδων δισκοπωλείων και να αρχίσουν από κοινού τιµολογιακές µειώσεις. Επιβάλλεται η παροχή περισσότερων προσφορών από τα δισκοπωλεία γεγονός µε το οποίο συµφωνεί το 81,6% των ατόµων και που µπορεί αυξήσει τις αγορές αυθεντικών cd και να µειώσει αντίστοιχα τους δείκτες µουσικής 110

111 πειρατείας άρα και τις απώλειες κερδών για παραγωγούς και λιανεµπόρους. Η παροχή προσφορών πρέπει να αφορά κυρίως τα είδη της ψαγµένης µουσικής οι φίλοι των οποίων είναι περισσότερο ευαίσθητοι ως προς την τιµή και σε δεύτερη φάση αυτά της εγχώριας. Για τα είδη της σκληρής µουσικής η παροχή προσφορών είναι απαραίτητη σε cd συγκροτηµάτων που δεν είναι γνωστά ή ιδιαίτερα αγαπητά στο ευρύ κοινό. Άλλωστε οι οπαδοί των δηµοφιλών ροκ και metal συγκροτηµάτων προβαίνουν στην αγορά των αυθεντικών cd τους έστω και αν αυτά είναι ακριβά. Αλλά και για το σύνολο των µουσικών ειδών οι προσφορές πρέπει να αφορούν κυρίως τους λιγότερο δηµοφιλείς καλλιτέχνες τα έργα των οποίων πολλοί προτιµούν να προµηθευτούν µέσω της πειρατείας. Για τα είδη της trendy µουσικής η παροχή προσφορών ως τιµολογιακή πολιτική µπορεί να µην είναι τόσο αποτελεσµατική ώστε να αποτρέψει τους φίλους τους από την πειρατεία. Ωστόσο οι δισκογραφικές εταιρείες µπορούν να µειώσουν τις δαπάνες συσκευασίας και πολυσέλιδων ένθετων στα cd της συγκεκριµένης κατηγορίας εφόσον οι φίλοι της δεν λαµβάνουν καµία αξία από τα στοιχεία αυτά. Πάντως τα άτοµα που προτιµούν την trendy µουσική θα δέχονταν µε ευχαρίστηση την παραγωγή cd από τις δισκογραφικές σε µορφή ΜΡ3. Κάτι τέτοιο πιθανότατα να έστρεφε το ενδιαφέρον των συγκεκριµένων ατόµων από την πειρατεία καθώς µε αυτό τον τρόπο θα λάβαιναν µ εγάλο όγκο επιλεγµένων τραγουδιών, εύκολα χωρίς να χρειάζεται να αγοράσουν πολλά cd ξεχωριστά, για λίγα µόνο τραγούδια που τους αρέσουν. Η προοπτική αυτή φαίνεται πως θα είχε σχετική επιτυχία και για τα είδη της ψαγµένης µουσικής. Έπειτα οι αλυσίδες δισκοπωλείων οφείλουν να καλύπτουν τη ζήτηση και να διαθέτουν ποικιλία cd, τουλάχιστον στα κεντρικά τους υποκαταστήµατα, κυρίως για τα είδη της ψαγµένης µουσικής για τα οποία η ανάγκη για διαθεσίµοτητα είναι πιο έντονη. Σε γενικές γραµµές πάντως για τα αρµόδια στελέχη πρέπει να αποτελεί βασικό µέληµα η µεταστροφή των φίλων της trendy µουσικής από την πειρατεία, όπου δείχνουν πολύ έντονη προτίµηση, στην αγορά αυθεντικών cd και αυτό µπορεί να επιτευχθεί πιο αποτελεσµατικά µε την παροχή µεγάλων playlists σε µορφή ΜΡ3 παρά µε τις τιµολογιακές µειώσεις στα cd. Για τα άλλα είδη η παροχή περισσότερων προσφορών µπορεί να αποδειχθεί χρήσιµη. Σηµαντικός στόχος που µπορεί να 111

112 αυξήσει τις δυνητικές πωλήσεις εάν επιτευχθεί είναι η αύξηση του ενδιαφέροντος, κυρίως του αγοραστικού, των φίλων της εγχώριας µουσικής για τη µουσική γενικότερα. Εφόσον τα άτοµα αυτά δείχνουν χαµηλό ενδιαφέρον για την απόκτηση µουσικής, η παρακίνηση τους σε αγοραστική συµπεριφορά µπορεί να αποφέρει σηµαντικά οφέλη. Η παρακίνηση αυτή µπορεί να προκληθεί µε παροχή προσφορών και έντονη διαφήµιση αυτών στις εφηµερίδες που αποτελούν προσφιλές µέσο στα συγκεκριµένα άτοµα. Η καλύτερη προώθηση των καλλιτεχνικών δηµιουργηµάτων απαιτεί την κατάλληλη επιλογή των µέσων που θα επικοινωνήσουν καλύτερα τα έργα στο κοινό-στόχο. Την αρµοδιότητα µ πορεί να αναλαµ βάνουν οι δισκογραφικές εταιρείες, καλλιτεχνικοί managers ή ακόµα και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Πάντως όπως έδειξαν τα αποτελέσµατα της έρευνας τα άτοµα ανάλογα µε τις µουσικές τους προτιµήσεις επηρεάζονται σε διαφορετικό βαθµό από τα διάφορα µέσα. Η προώθηση των cd συγκροτηµάτων σκληρής µουσικής για να είναι επιτυχής προϋποθέτει τη διενέργεια πολλών συναυλιών και ζωντανών εµφανίσεων. Τα lives έχουν εξέχουσα σηµασία για τους οπαδούς του ροκ και του metal και τους παρακινούν έντονα στην αγορά cd του συγκροτήµατος του οποίου τη συναυλία έχουν παρακολουθήσει. Iδιαίτερη προσοχή απαιτείται να δοθεί στην επιµέλεια των video-clips, η επιτυχία των οποίων µπορεί να αποδειχθεί καταλυτική για τις συνολικές πωλήσεις των cd που αφορούν τη σκληρή µουσική. Για την αποδοχή νέων κυκλοφοριών από το ροκ και metal κοινό θεωρείται απαραίτητη η παρουσία τους και αν είναι δυνατόν η θετική κριτική από ειδικά µουσικά περιοδικά, στα σχόλι α των οποίων φαίνεται να αποδίδεται µεγάλη βαρύτητα από το κοινό-στόχο. Γι αυτό και επιβάλλεται η διατήρηση καλών δηµοσίων σχέσεων µε τους αρχισυντάκτες των σχετικών περιοδικών. Επίσης πρέπει να θεωρείται δεδοµένη η ύπαρξη καλοσχεδιασµένων και συνεχώς ανανεωµένων sites των συγκροτηµάτων στο internet καθώς οι οπαδοί της σκληρής µουσικής τα επισκέπτονται συχνά και ενηµερώνονται από αυτά. Παράλληλα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στους επισκέπτες να έχουν δωρεάν επαφή µε τα τραγούδια του cd, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για νέα κυκλοφορία, έτσι ώστε να προβούν στην αγορά του αργότερα ή ακόµα και την ίδια στιγµή µέσω online αγοράς. Γενικά πάντως πρέπει να αποδοθεί µεγαλύτερη έµφαση στην προσφορά cd µέσω του 112

113 διαδικτύου και να ισχυροποιηθεί το internet ως εναλλακτικό κανάλι διανοµής καθώς υπάρχουν σηµαντικές προϋποθέσεις επιτυχίας και αποδοχής του από τους φίλους της trendy, της σκληρής και της ψαγµένης µουσικής. Η προώθηση των cd που ανήκουν στις κατηγορίες της trendy µουσικής µπορεί να επιτευχθεί καλύτερα µε ην παρουσία των καλλιτεχνών σε τηλεοπτικές εκποµπές όπως και µε τη δηµιουργία προσεγµένων video-clips. Επιβεβληµένη για τη συγκεκριµένη µουσική κατηγορία θεωρείται η διαφήµιση των νέων κυκλοφοριών είτε σε εξωτερικούς χώρους µε µεγάλες αφίσες είτε στα µέσα που είναι περισσότερο προσφιλή στα άτοµα που ακούνε trendy µουσική δηλαδή τηλεόραση, ραδιόφωνο αλλά και internet. Γενικά χρειάζεται εστίαση στα µέσα και τις εκποµπές που λαµβάνονται ως trend setters αφού αν γίνει η αποδοχή τις µουσικής από αυτά σίγουρα θα γίνει το ίδιο και από τους φίλους της trendy µουσικής που ακολουθούν πάντα τις επιταγές της µόδας. Ως trend setters µπορούν να θεωρηθούν και τα νυχτερινά µαγαζιά και clubs τα οποία επισκέπτονται κατά κόρον τα συγκεκριµένα άτοµα για να χορέψουν και να διασκεδάσουν. Αντίστοιχα για την προώθηση της εγχώριας µουσικής πιο κατάλληλο µέσο φαίνεται πως είναι η καταχώρηση στα ένθετα των εφηµερίδων. Επίσης ο θετικός σχολιασµός µιας νέας κυκλοφορίας µε εγχώρια µουσική από άτοµα που λογίζονται ως «ειδικοί» πρέπει να αποζητείται από τους ιθύνοντες για την προώθησή της. Το τελευταίο αφορά και τα είδη της ψαγµένης µουσικής αφού τόσο γι αυτά όσο και για τα είδη της εγχώριας µουσικής η καλύτερη διαφήµιση είναι η θετική γνώµη των ειδικών. Αποτελεσµατική επίσης µπορεί να αποδειχθεί και η προβολή από συγκεκριµένες ραδιοφωνικές εκποµπές που συµπορεύονται µουσικά µε το ύφος του cd και χαίρουν της εκτίµησης του κοινού-στόχου. Να τονιστεί ότι σε ζητήµατα σχεδιασµού video-clips, εξώφυλλων cd αλλά και διαφηµίσεων τους πρέπει απαραίτητα να λαµβάνεται υπόψη από τους αρµόδιους το προφίλ προσωπικότητας, όπως αναλύθηκε παραπάνω, της οµάδας κοινού στην οποία απευθύνεται το cd. Για παράδειγµα εφόσον τα άτοµα που προτιµούν σκληρή µουσική διαφέρουν στην προσωπικότητα και στην ηλικία από αυτούς που ακούνε εγχώρια µουσική, είναι λογικό τα video-clips και το εικαστικό µέρος των αντίστοιχων cd να σχεδιαστούν µε τελείως διαφορετικό τρόπο. Σε κάθε περίπτωση το ζητούµενο πρέπει να είναι 113

114 οπωσδήποτε η προσαρµογή των cd και των videos στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του µουσικού κοινού που µας ενδιαφέρει ώστε να ενταθεί σε αυτό η παρακίνηση αγοράς του cd. Τέλος αξίζει να αναφερθεί πως η ύπαρξη σηµαντικής συσχέτισης µεταξύ µουσικών ειδών και διαφόρων δραστηριοτήτων µπορεί να αξιοποιηθεί και να βρει πρακτική εφαρµογή µε τη διοργάνωση festival, εκδηλώσεων ή διαγωνισµών. Για παράδειγµα η συσχέτιση των ειδών ψαγµένης µουσικής µε την ανάγνωση βιβλίων µπορεί να αξιοποιηθεί µε την οργάνωση festival βιβλίου όπου θα υπάρχει και σκηνή στην οποία θα παίζουν τζαζ, ethnic και κλασικά σχήµατα όπως και χώρος πώλησης cd µε σχετική µουσική. Ανάλογες εφαρµογές µπορούν να γίνουν και µε τη συσχέτιση της σκληρής µουσικής µε την ενασχόληση µε µουσικά όργανα και της trendy µουσικής µε το χορό και την παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραµµάτων. 6.3 Περιορισµοί Προτάσεις για µελλοντική έρευνα Το γεγονός ότι η επιλογή των ατόµων που συµπεριλήφθηκαν στο δείγµα έγινε µε βάση τις µουσικές τους προτιµήσεις και την ηλικία µπορεί να εξασφαλίζει παρατηρήσεις για όλα τα µουσικά είδη έτσι ώστε να µ πορούν να εξαχθούν τα αντίστοιχα προφίλ προσωπικότητας. Ωστόσο δεν µπορούν να εξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα αναφορικά µε τις συνολικές µουσικές προτιµήσεις, δηλαδή για το ποια είδη είναι περισσότερο δηµοφιλή συνολικά αφού στο δείγµα µπήκε το στοιχείο της υποκειµενικότητας. Ο περιορισµός αυτός αφορά κυρίως τα ηλικιακά κλιµάκια και στα οποία υπάρχουν περισσότερες και πιο διαφοροποιηµένες ως προς τις µουσικές προτιµήσεις παρατηρήσεις. Για παράδειγµα δεν µπορούµε να είµαστε σίγουροι ότι το heavy metal είναι τόσο δηµοφιλές στις ηλικίες γιατί επιδιώξαµε στο δείγµα µας το συγκεκριµένο αριθµό metal οπαδών έστω και αν αυτός δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατική αναλογικότητα. Όµως αν δεν αντλούσαµε φίλους του metal από τη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα δεν θα µπορούσαµε να το κάνουµε από άλλη γιατί σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία σε αυτές τις ηλικίες η προτίµηση για το µουσικό αυτό είδος είναι πιο έντονη. Πάντως για τις άλλες ηλικίες, ο περιορισµός εξασθενεί και τα συµπεράσµατα µπορούν να ισχυρισθούν µε σχετική ασφάλεια. 114

115 Ένας άλλος περιορισµός της έρευνας είναι το γεγονός ότι ορισµένα µουσικά είδη δεν εµφανίστηκαν ξεχωριστά στο ερωτηµατολόγιο αφού θεωρήθηκε ότι εντάσσονται σε άλλα είδη. Για παράδειγµα τα είδη της reggae και της latin µουσικής θεωρήθηκε ότι πλαισιώνουν το είδος της ethnic ενώ είδη που ευδοκιµούν στο εξωτερικό όπως η country και η θρησκευτική µουσική δεν συµπεριλήφθηκαν για εξοικονόµηση χώρου µιας και δεν έχουν ιδιαίτερη απήχηση στην ελληνική πραγµατικότητα. Ωστόσο µια µελλοντική έρευνα µπορεί να συµπεριλάβει περισσότερα είδη µουσικής και όχι µόνο τα σχετικώς δηµοφιλή στην Ελλάδα ώστε η οµαδοποίηση που θα γίνει να θεωρείται απόλυτα πλήρης. Το γεγονός της αδυναµίας εύρεσης βιβλιογραφίας-αρθρογραφίας αναφορικά µε τη σύνδεση των µουσικών προτιµήσεων µε τους νόµιµους και παράνοµους τρόπους απόκτησης µουσικής σίγουρα αποτέλεσε τροχοπέδη στην εξαγωγή υποθέσεων και τη δηµιουργία ενός πιο ολοκληρωµένου ερευνητικού πλαισίου σύµφωνα µε τους αρχικούς στόχους της έρευνας. Ελπίζω η αδυναµία αυτή να ξεπεράστηκε σε κάποιο βαθµό µε τη διενέργεια κατάλληλων αναλύσεων µε βάση συγκεκριµένα τµήµατα του ερωτηµατολογίου έστω και αν δεν υπήρχε το κατάλληλο θεωρητικό υπόβαθρο. Επιπλέον το γεγονός ότι η έρευνα διεξήχθη εντός του λεκανοπεδίου Αττικής εγείρει ερωτήµατα για το αν τα συµπεράσµατα µπορούν γενικευτούν για το σύνολο του ελληνικού πληθυσµ ού. Με άλλα λόγια δεν µπορεί να ειπωθεί µ ε σιγουριά ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, οι παράγοντες επηρεασµ ού και η στάση απέναντι στην πειρατεία του Αθηναίου φίλου της trendy µουσικής είναι όµοια µε τα αντίστοιχα του επαρχιώτη φίλου της ίδιας µουσικής. Γι αυτό χρειάζεται να γίνει πανελλαδική έρευνα ή έρευνα µόνο σε περιοχές της επαρχίας και έπειτα να γίνει σύγκριση µε την αντίστοιχη έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στην Αττική. Μια ενδεχόµενη τέτοια έρευνα ασφαλώς και θα χρειαζόταν να γίνει σε δείγµα µεγαλύτερο των 185 ατόµων ώστε να µειωθεί η πιθανότητα του δειγµατοληπτικού σφάλµατος. Πέρα από τη διενέργεια της έρευνας σε ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η µελέτη της µεταλλαγής των µουσικών προτιµήσεων στη ζωή του ατόµου, µια ενδεχόµενη έρευνα δηλαδή που θα εξέταζε εάν αλλάζουν οι µουσικές προτιµήσεις, προς ποια 115

116 κατεύθυνση και σε ποιες ηλικίες συντελούνται οι σχετικές αλλαγές. Έπειτα σε µια µελλοντική έρευνα µπορεί να περιληφθεί µεγαλύτερος αριθµό ανθρώπινων δραστηριοτήτων για να συνδεθούν µε τα µουσικά είδη ώστε να υπάρχει µια πιο σφαιρική εικόνα και περισσότερα δυνητικά πεδία αξιοποίησης από το marketing. Τέλος η δηµιουργία κάποιων γενικών τύπων προσωπικότητας, ενδιαφερόντων και συµπεριφορών ανάλογα µε τις µουσικές προτιµήσεις που επιχειρήθηκε στην έρευνα µας µπορεί να εµπλουτιστεί και µε τη µελέτη των αντίστοιχων υποειδών για κάθε µουσικό είδος. Για παράδειγµα στο χώρο του heavy metal υπάρχει πλήθος υποκατηγοριών των οποίων οι οπαδοί µπορεί να διαφέρουν τόσο στα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά όσο και στη στάση τους απέναντι στην πειρατεία και την αυθεντική µουσική. Οι ενδεχόµενες αυτές διαφορές σε όλα τα µουσικά είδη σίγουρα επιδέχονται µελέτης και µπορούν να δώσουν χρήσιµα συµπεράσµατα µε ενδιαφέρον τόσο ακαδηµαϊκό όσο και επιχειρηµατικό. 116

117 ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ahlkvist, Jarl A. (2001), Programming Philosophies and the Rationalization of Music Radio. Media, Culture and Society, Vol. 23, No 3, pp Albers-Miller, N.D. (1999), Consumer Misbehavior: Why People Buy Illicit Goods. Journal of Consumer Marketing, Vol. 16, No. 3, pp Alperstein, N. A. (1991), Imaginary Social Relationships with Celebrities Appearing in Television Commercials. Journal of Broadcasting and Electronic Media, Vol. 35, No 1, pp Ang, Swee-Hoon, Cheng, Peng-Sim, Lim, Elison A.C. and Tambyah, Siok-Kuan (2001), Spot the Difference: Consumer Responses towards Counterfiets. Journal of Consumer Marketing, Vol. 18, No 3, pp Australian Broadcasting Authority (1999), Headbanging or Dancing? Youth and Music in Australia. News Releases 7/ February 4 Barongan, C., & Hall, G. C. (1995), The Influence of Misogynous Rap Music on Sexual Aggression against Women. Psychology of Women Quarterly, Vol. 19, No 2, pp BBC worldservice.com (2004), Global Music Machine: Dominating the Music Industry, Bearden, W.O., Netemeyer, R.G. and Teel, J.E. (1989), Measurement of Consumer Susceptibility to Interpersonal Influence, Journal of Consumer Research, Vol. 15, No 4, pp Bennett, Andy (1999), Subcultures or Neo-tribes? Rethinking the Relationship Between Youth, Style and Musical Taste. Sociology, Vol. 33, No 3, pp

118 Βergmann, Frank, (2004), Napster and the Music Industry, ESADE, Barcelona, July 4 Bloch, P.H., Bush, R.F. and Campbell, L. (1993), Consumer Accomplices in Product Counterfeiting: A Demand-Side Investigation. Journal of Consumer Marketing, Vol. 10, No. 4, pp Broida, Rick, (2004), CNET Preview. New York Ti mes, June 28 Brake, M. (1980), The Sociology of Youth and Youth subcultures, London: Routledge and Kegan Paul Bryson, Bethany (1996), Anything but Heavy Metal. Symbolic Exclusion and Musical Dislikes. American Sociological Review, Vol. 61, No 5, pp Chiou, Jyh-Shen, Huang, Chien-yi and Lee, Hsin-hui (2005), The Antecedents of Music Piracy: Attitudes and Intentions. Journal of Business Ethics, Vol. 57, pp Christenson, Peter G. (1994), Childhood Patterns of Music Uses and Preferences. Communication Reports, Vol. 7, No 2, pp Christenson, Peter G. and Roberts, Donald F. (1997), It's not only Rock'n'Roll. Popular Music in the Lives of Adolescents, New Jersey: Hampton Press Cobo, Leila (2002), Latin Music s Growing Pains. Billboard, Vol. 114, No 15, pp. 1-3 Cordell, V.V., Wongtada, N. and Kieschnick, R.L. Jr (1996), Counterfeit Purchase Intentions: Role of Lawfulness Attitudes and Product Traits as Determinants. Journal of Business Research, Vol. 35, pp De Meyer, Gust (1980), Youth and Pop Music. Popular Music and Society, Vol. 4, No3, pp Dodge, Robert H., Edwards, Elizabeth A. and Fullerton, Sam (1996), Consumer Transgressions in the Marketplace: Consumers' Perspectives. Psychology & Marketing, Vol. 13, No. 8, pp

119 Driessen, Geert, Annemarie van Langen and Vierke, Hermann (2002), Primary Education: Elementary data on Pupils and Parents from the Prima-cohort, , Nijmegen: ITS Duncan, Bogucki, Nancy and Fox, Mark A. (2004), Computer-Aided Music Distribution: The Future of Selection, Retrieval and Transmission. First Monday, Vol. 10, No 4 Eerola, Tuomas and North, Adrian C. (2000), Expectancy-Based Model of Melodic Complexity. University of Leicester, Music Research Group, Department of Psychology, UK Einerson, M. J. (1998), Fame, Fortune and Failure: Young Girls Moral Language Surrounding Popular Culture. Youth & Society, Vol. 30, No 2, pp Fried, Carrie B. (2003), Stereotypes of Music Funs: Are Rap and Heavy Metal Fans a Danger to Themselves or Others?. Journal of Media Psychology, Vol. 8, No 3 Frith Simon (1978), The sociology of rock, London: Constable Frith, Simon (1982), Sound Effects: Youth, Leisure and the Politics of Rock n Roll. New York, Pantheon Fung, C. V. (1996). Musicians and Non-Musicians Preferences for World Music: Relation to Musical Characteristics and Familiarity. Journal of Research in Music Education, Vol. 44, No 1, pp Gambaccini, P., Rise T. and Rise G. (1996), The Guinness Book of top 40 charts, UK: Enfield Guinness Publishing Getz, R. P. (1966), The Influence of Familiarity through Repetition in Determining Optimum Response of Seventh Grade Children to Certain Types of Serious Music. Journal of Research in Music Education, Vol. 14, pp Graziano, M. and Rainie, L. (2001), The Music Down-Loading Deluge: 37 Million American Adults and Youths Have Retrieved Music Files on the Internet. Pew Internet Tracking Report, April 24, pp. 1-8 Hargreaves, David J. (1984), The Effects of Repetition on Liking for Music. Journal of Research in Music Education, Vol. 32, pp

120 Hargreaves, David J. and North, Adrian C. (1999a), The Functions of Music in Everyday Life: Redefining the Social in Music Psychology. Psychology of music, Vol.27, No 1, pp Hargreaves, David J. and North, Adrian C. (1999b), Developing Concepts of Musical Style. Musicae Scientiae, Vol. 3, No 2, pp Henke, Lucy L. (2004), Extending the Effectiveness of Advertising: Recognizing the Social Context of Music Perception. Music Business Journal, November 2004 Ho, Wai-Chung (2004), A Cross-Cultural Study of Preferences for Popular Music among Hong Kong and Thailand Youths. Journal of Interactural Communication, Issue 7 Huffstutter, P.J. (2002), Study Says Consumers Buy CDs after Hearing New Bands Online, Los Angeles Times, /news2.html, September 08 Inglefield, H. G. (1972), Conformity Behaviour Reflected in the Musical Preference of Adolescents. Contributions to Music Education, Vol. 1, pp International Federation of the Phonografic Industry (2002), Recording Industry Leaders Urge Action to Protect Italian Music from Piracy Epidemic, rg/site-content/press/ a.html, October 8 International Federation of the Phonografic Industry (2003), IFPI Releases Comprehensive Yearbook on the Global Market for Recorded Music, September 9 International Federation of the Phonografic Industry (2005), One In Three Music Discs Is Illegal but Fight Back Starts to Show Results, June 23 Kemp, A.E. (1996), The Musical Temperament: Psychology and Personality of Musicians, Oxford: Oxford University Press 120

121 Kwong, Kenneth K. et al. (2003), The Effects of Attitudinal and Demographic Factors on Intention to Buy Pirated CDs: The Case of Chinese Consumers. Journal of Business Ethics, Vol. 47, No 3, pp Lacourse, Eric, Claes, Michael and Villeneuve, Martin (2001), Heavy Metal Music and Adolescent Suicidal Risk. Journal of youth and adolescence, Vol. 30, No 3, pp Langenderfer, J. and D. L. Cook (2001), Copyright Policies and Issues Raised by A&M Records v. Napster: The Shot Heard Round the World or Not with a Bang but a Whimper?. Journal of Public Policy & Marketing, Vol. 20, No 2, pp Litle, Patrick and Zuckerman, Marvin (1986), Sensation Seeking and Music Preferences. Personality individual differences, Vol.7, No 4, pp Lopes, Paul D. (1992), Innovation and Diversity in the Popular Music Industry, American Sociological Review, Vol.57, No 1, pp Mc Guire, David (2004), Report: Kids Pirate Music Freely, The Washington Post Company, May 19 McMullen, P. T. (1974), The Influence of Complexity in Pitch Sequences on Preference Responses of College-Age Subjects. Journal of Music Therapy, Vol. 11, pp Mehl, Matthias R., and Pennebaker, James W. (2003), The Sounds of Social Life: A Psychometric Analysis of Students Daily Social Environments and Natural Conversations. Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 84, No 4, pp Melton, Gary W. and Galician, Mary-Lou (1987), A Sociological Approach to the Pop Music Phenomenon: Radio and Music Video Utilization for Expectation, Motivation and Satisfaction. Popular Music and Society, Vol. 11, No 3, pp Murdock, Graham, and Phelps, Guy (1972), Responding to Popular Music. Criteria of Classification and Choice among English Teenagers. Popular Music and Society, Vol. 1, No3, pp

122 Murdock, Graham and McCron, R. (1976), Youth and Class: Working class youth cultures, London: Routledge and Kegan Paul Nagel, Ineke (2002), From Six to Eighteen At which Age Do Children Take Most After Their Parents?. Mens en Maatschappij, Vol. 77, No 3, pp North, A.C., Hargreaves, D.J., & O Neill, S.A. (2000), The Importance of Music to Adolescents. British Journal of Educational Psychology, Vol. 70, pp Pantle, J. E. (1978). The Effect of Teacher Approval of Music on Music Selection and Music Verbal Preference. Music Educators National Conference National Convention, Chicago, Αpril 1978 Papousek, H. (1996), Musicality in Infancy Research: Biological and Cultural Origins of Early Musicality. In DeLiège, I. and. Sloboda, J.A (ed.), Musical Beginnigs: Origins and Development of Musical Competence, pp , Oxford: Oxford University Press Parasuraman A., Grewal, Dhruv and Krishnan R. (2004), Marketing Research, Boston: Houghton Mifflin Pearson, Jodi L. and Dollinger, Steven J. (2003), Music Preference Correlates of Jungian Types. Personality and Individual Differences, Vol. 36, No 5, pp Pollstar (2004), 2003 Years End Business Analysis, Preiser, Jurgen and Vogel, Armin (2002), The Music Industry in the 21th Century: Facing the Digital Challenge, London: Screen Digest Limited, May 2002 Raviv, Amiram, Bar-Tal, Daniel and Ben-Horin, Asaf (1996), Adolescent Idolization of Pop Singers: Causes, Expressions and Reliance. Journal of Youth and Adolescence, Vol. 25, No5, pp Recording Industry Association of America (2004), 2004 Consumer Profile, 122

123 Rentrow, Peter J. and Gosling, Samuel D. (2003), The Do Re Mi s of Everyday Life: The structure and personality correlates of music preferences. Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 84, No 6, pp Roberts, Kendall R., Dimsdale, Joel, East, Patricia and Friedman, Lawrence (1998), Adolescent Emotional Response to Music and its Relationship to Risk-Taking Behaviors. Journal of Adolescent Health, Vol. 23, pp Roe, Keith (1992), Different Destinies Different Melodies. School Achievement, Anticipated Status, and Adolescents' Music Use. European Journal of Communication, Vol. 7, No 3, pp Roe, Keith (1996), Music and Identity Among European Youth. Music, Culture and Society in Europe, pp , Rosenbaum, Jill and Prinsky, Lorraine (1987), Sex, Violence and Rock n Roll: Youth s Perceptions of Popular Music. Popular Music and Society, Vol. 11, No 2, pp Sherman, C. (2001), Music on the Internet. The Brookings Review, Vol.19, No 1, pp Skaliotis, Michail (2002), Keys Figures on Cultural Participation in the European Union. EUROSTAT, Unit E3, Health, Education and Culture, Luxembourg Sotlow, Carolyn, (2000), Music Sounds a Profitable Note as a Leisure Hobbie. Discount Store News, pp.16, February 21 Steele, Jeanne and Brown, Jane (1995), Adolescent Room Culture. Studying Media in the Context of Everyday Life. Journal of Youth and Adolescence, Vol.24, No 5, pp Stevens, Frank (2001), Choices of their Own? Music Preferences and Media Involvement of Flemish Youth. Sociologische Gids, Vol.48, No 2, pp Sykes, Gresham M. and Matza, David (1957), Techniques of Neutralization: A Theory of Delinquency. American Sociological Review, Vol. 22, No 6, pp

124 Tan, Benjamin (2002), Understanding Consumer Ethical Decision Making With Respect to Purchase of Pirated Software. Journal of Consumer Marketing, Vol. 19, No 2, pp Tarrant, M., North, A.C., & Hargreaves, D.J. (2000), English and American Adolescents Reasons for Listening to Music. Psychology of Music, Vol. 28, pp Tarrant, M., North, A.C., & Hargreaves, D.J. (2001). Social Categorization, Self-esteem and the Estimated Musical Preferences of Male Adolescents. Journal of Social Psychology, Vol. 141, No 4, pp Ter Bogt, Tom and Hibbel, Βelinda. (2001), Wild Times. One Hundred Years of Youth Culture, Utrecht: Lemma Tillekens, Ger (1993), The Patterns of Pop. The Four Dimensions of Youth Styles. Sociologische Gids, Vol. 40, No2, pp Tillekens, Ger (1998), Τhe Sound of the Beatles, Summary, Soundscapes, Vol.1 Tillekens, Ger and Mulder Juul (2005), The Four Dimensions of Popular Music: Mapping the Continental Drift of Pop and Rock Music Preferences. Journal on Media Culture, Vol.8 Tom, Gail, Garibaldi, Barbara, Zeng, Yvette and Pilcher, Julie (1998), Consumer Demand for Counterfeit Goods. Psychology and Marketing, Vol. 15, No. 5, pp Trehub, S., Schellenberg, E. and Hill, D. (1997), The Origins of Music Perception and Cognition: A Developmental Perspective. Perception and Cognition of Music, pp Hove: Psychology Press Trevarthen, C. (1999) Musicality and the Intrinsic Motive Pulse: Evidence from Human Psycho-biology and Infant Communication. Musicae Scientiae, Special Issue, (Βiannual Journal) 1999 / 2000, pp Van Bork, Remko and Jacobs, Jan (1986), Pop music. The Sound of Youth, Muiderberg: Coutinho 124

125 Van Eijck, Koen (2001), Social Differentiation in Musical Taste Patterns. Social Forces, Vol. 79, No 3, pp Van Eijck, Koen, Jos de Haan and Knulst, Wim. (2002), No More Need for Snobbery. The interest in Highbrow Culture in a Taste Society. Mens en Maatschappij, Vol. 77, No2, pp Von Feilitzen, C. and Roe, K. (1992), Eavesdropping on Adolescence. An Exploratory Study of Music Listening among Children. Communications. The European Journal of Communication, Vol. 17, No 2, pp Walsh Giafranco, Mitchell Vincent-Wayne, Frenzel Tobias, Wiedmann Klaus-Peter (2003), Internet-induced Changes in Consumer Music Procurement Behavior: A German Perspective. Marketing Intelligence and Planning, Vol. 21, No 5, pp Wapnick, J. (1980), Pitch, Tempo and Timbral Preferences in Recorded Piano Music. Journal of Research in Music Education, Vol. 28, No 1, pp Weinstein, Deena (1983), Rock: Youth and Its Music. Popu1ar Music and Society, Vol.3, pp Wells, Alan (1985), Gender, Emotions and Popular Music. Paper presented at the Midwest Sociological Society Annual Meeting, St. Louis Wells, Alan (1987), Popular Music: Emotional Use and Management. Journal of Popular Culture, Vol. 24, No 1, pp Wilson,Glenn D. (1985), Conservatism, Sensation-Seeking and Music Preferences. Personality Individual Differences, Vol. 6, No 3, pp

126 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μπάλτας, Γεώργιος και Παπασταθοπούλου, Πολίνα (2003), «Συµπεριφορά Καταναλωτή: Αρχές, Στρατηγικές, Εφαρµογές», Εκδόσεις Rosili, Γέρακας Παπαβασιλείου, Νικόλαος και Μπάλτας, Γεώργιος (2003), «Μάρκετινγκ Λιανικού και Χονδρικού Εµπορίου», Εκδόσεις Rosili, Γέρακας Σιώµκος, Γεώργιος και Βασιλοπούλου Αικατερίνη (2005), «Εφαρµογή Μεθόδων Ανάλυσης στην Έρευνα Αγοράς», Εκδόσεις Σταµούλη, Αθήνα Σταθακόπουλος Βλάσης (2001), «Μέθοδοι Έρευνας Αγοράς», Εκδόσεις Σταµούλη», Αθήνα 126

127 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΜΕΡΟΣ Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας- Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Α. Μέτρηση σηµαντικότητας της µουσικής 1. Πόσες ώρες την ηµέρα ακούτε µουσική της αρεσκείας σας; Σηµειώστε µε Χ την απάντηση που σας αντιπροσωπεύει. Λιγότερο από 1 ώρα 1-2 ώρες 3-4 ώρες Πάνω από 4 ώρες 2. Πόσα cd (είτε αυθεντικά είτε αντιγραµµένα) προµηθεύεστε κατά µέσο όρο ανά δίµηνο; Κανένα Πάνω από 8 3. Σε ποιο βαθµό παρακολουθείτε ζωντανές εµφανίσεις (live) από αγαπηµένους σας τραγουδιστές και συγκροτήµατα; Κυκλώστε το σηµείο που σας αντιπροσωπεύει. Σε µικρό βαθµό Σε µεγάλο βαθµό Πόσο µεγάλη έµφαση δίνετε σε όλες τις παρακάτω δραστηριότητες στη ζωή σας; Καθόλου Πολύ µεγάλη Ακούω µουσική Παίζω κάποιο µουσικό όργανο ιαβάζω βιβλία Ασχολούµαι ενεργά µε πολιτική / κοινά Βλέπω τηλεοπτικά προγράµµατα Κάνω αθλητισµό Βρίσκοµαι µε φίλους Πάω για χορό / clubbing Παρακολουθώ τα αθλητικά δρώµενα Κάνω ταξίδια Έχω κάποιο χόµπυ (π.χ. ζωγραφική, µαγειρική, ψάρεµα)