Το εύρος των προσεγγίσεων στο έργο του Βιζυηνού

Transcript

1

2 Το εύρος των προσεγγίσεων στο έργο του Βιζυηνού Το εύρος του έργου του Γ. Βιζυηνού. Παλαιότερες αναγνώσεις και νέες προσεγγίσεις. Εις μνήμην Κυριακής Μαμώνη, επιμ. νίκος Μαυρέλος, αθήνα, εκδόσεις Σοκόλη-Κουλεδάκη, 2012, 306 σελ. Το Τμήμα ελληνικής Φιλολογίας του δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης διοργάνωσε τον Μάιο του 2009 μια διημερίδα με τίτλο «Το εύρος του έργου του Γεωργίου Βιζυηνού: παλαιότερες αναγνώσεις και νέες προσεγγίσεις». Στον ομώνυμο τόμο των πρακτικών, που κυκλοφόρησε μέσα στο 2012, δημοσιεύονται δεκαπέντε κείμενα με τη σειρά κατά την οποία ανακοινώθηκαν στη διημερίδα. Ένας από τους συνέδρους συμμετέχει στον τόμο με κείμενο διαφορετικό από αυτό που παρουσίασε, ενώ στον τόμο προστίθεται κι ένα κείμενο που δεν περιλαμβανόταν στο πρόγραμμα της διημερίδας. Στο κείμενό της η ελένα Κουτριάνου δίνει μια νέα περιγραφή του χειρογράφου του Βιζυηνού «λυρικά» συσχετίζοντάς το με το δημοσιευμένο έργο του Βιζυηνού. ο Γιώργος Μπλάνας προχωρά σε μια νέα αξιολόγηση της ποίησης του Βιζυηνού παραλληλίζοντας όψεις αυτής με προηγούμενα και επόμενα έργα της νεοελληνικής ποίησης. Στο κείμενο του λάμπρου Βαρελά συγκεντρώνονται, συσχετίζονται διεξοδικά και αποτιμώνται όλες οι πληροφορίες για τα έργα που είχε αφήσει ο Βιζυηνός αδημοσίευτα. Στο κείμενό του με τίτλο «ο Βιζυηνός και το υποκείμενο της γραφής» ο δημήτρης δημηρούλης αναδιατυπώνει τα βασικά ερωτήματα μιας βιογραφικής κριτικής του έργου του Βιζυηνού. Η συμβολή της Κέλης δασκαλά επικεντρώνεται στην παρουσία της σωματικής και της ψυχικής ασθένειας σε δύο διηγήματα αναδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεται η ασθένεια και ο θάνατος σε αυτά, ενώ συσχετίζεται η έκβαση των διηγημάτων με όσα αναφέρει ο Βιζυηνός για τη λύτρωση της ψυχής στη μελέτη του για τον Πλωτίνο. ο δημήτρης Πολυχρονάκης διερευνά τους όρους ένταξης των διηγημάτων του Βιζυηνού στο ρεύμα του ρεαλισμού αναδεικνύοντας τα σημεία των διηγημάτων όπου τίθενται ζητήματα όπως η πραγματικότητα, ο καθημερινός άνθρωπος, η αλήθεια και η ενηλικίωση. Η Γεωργία Πατερίδου προσεγγίζει το διήγημα «αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας» μέσα από ένα πλέγμα εννοιών που παραπέμπουν στον χώρο, όπως είναι η εξορία, το περιθώριο, η περιφέρεια, η απόσταση, ο εγκλεισμός, η απομόνωση και Κονδυλοφόρος 12 (2013)

3 Το ευροσ ΤΩν ΠΡοΣεΓΓιΣεΩν ΣΤο εργο ΤοΥ ΒιΖΥΗνοΥ 257 το φυσικό τοπίο. Στο κείμενό της η Στέλλα χελιδώνη, εκκινώντας από τη σχέση του διηγήματος «Μεταξύ Πειραιώς και νεαπόλεως» με την ταξιδιωτική λογοτεχνία, διαπιστώνει πως η ιδιότητα του «μεταξύ» δεν αφορά μόνο την ειδολογική αμφισημία του κειμένου, αλλά αντανακλάται, μεταξύ άλλων, στο ύφος του κειμένου, την έκφραση των συναισθημάτων που περιέχονται σε αυτό, αλλά και στον ρόλο που διεκδικεί ο αφηγητής. ο Γιώργος Κεχαγιόγλου εξετάζει τις σύγχρονες εκδόσεις των έργων του Βιζυηνού και καταλογίζει ελλείψεις και κριτική μονομέρεια στην παρουσίαση και την πλαισίωση των κειμένων του Βιζυηνού, αλλά και εντοπίζει μετά από δειγματοληπτικό έλεγχο παραβάσεις ως προς τις εκδοτικές αρχές που κάθε φορά είχαν δηλωθεί. Η Σωτηρία Σταυρακοπούλου προτείνει τη σύγ - κριση του πεζογραφικού έργου του Βιζυηνού με τη μεταπολεμική πεζογραφία της Θεσσαλονίκης. Στο κείμενο της Μαρίας δημάση δίνεται μια επισκόπηση της παρουσίας του Βιζυηνού στα σχολικά εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και σχολιάζεται ο τρόπος με τον οποίον εντάσ σεται το έργο του Βιζυηνού στη διδασκαλία της λογοτεχνίας. ο Κωνσταντίνος Κυριακός εξετάζει τα θεατρικά έργα που βασίζονται στα διηγήματα και στη ζωή του Βιζυηνού, όπως και την κινηματογραφική μεταφορά του διηγήματος «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον», επιδιώκον τας, μεταξύ άλλων, να προσδιορίσει την ερμηνεία για το έργο και τον βίο του συγγραφέα που κάθε παραγωγή προτείνει. Στο κείμενό της η ιωάννα Παπαδοπούλου συγ - κεντρώνει τα γνωστά έως τώρα στοιχεία για τη σχέση του Βιζυηνού με το θέατρο και σχολιάζει τα όσα αναφέρει για το αρχαίο θέατρο ο συγγραφέας στη λαογραφική του μελέτη για το έθιμο του «Καλόγερου». ο Μιχαήλ Πασχάλης εξετάζει το βιογραφικό σημείωμα το οποίο έγραψε στα λατινικά ο Βιζυηνός και διαπιστώνει πως σε αυτό επαναλαμβάνεται το περιεχόμενο ενός πρωτόλειου ποιήματος του συγγραφέα, αλλά και πως απηχούνται στη γλώσσα και τη ρητορική του ο οράτιος και ο Σαλλούστιος. Η ελπίδα Ρίκου αναγνωρίζει στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει ο αφηγητής τον Μοσκώβ-Σελήμ στο ομώνυμο διήγημα την επίδραση της ανθρωπολογικής σκέψης των ετών που σπούδαζε ο Βιζυηνός στη Γερμανία, και αξιοποιεί τον παραλληλισμό, από τον χώρο της ανθρωπολογίας, της παγίδας με το έργο τέχνης για να εξηγήσει τον ρόλο του αναγνώστη στο διήγημα αυτό. Στο κείμενό του ο νίκος Μαυρέλος αναλύει τη ρητορική, τις ιδέες αλλά και το λεξιλόγιο της μελέτης του Βιζυηνού «Ψυχολογικαί μελέται επί του Καλού» εντάσσοντάς την στα πνευματικά συμ φραζόμενα της ευρώπης και της ελλάδας της εποχής που γράφτηκε, αλλά και συστη-

4 258 νικοσ ΦαλαΓΚαΣ ματοποιεί τις αισθητικές απόψεις που εκφράζει ο Βιζυηνός μέσα σε αυτήν. Η ολυμπία Ταχοπούλου, αξιοποιώντας τις διακρίσεις που εισηγήθηκε ο Μπαχτίν για το καρναβαλικό στοιχείο, καταφέρνει να φωτίσει μια παραγνωρισμένη έως σήμερα όψη των διηγημάτων του Βιζυηνού, αυτή της σύνδεσης του σοβαρού με το κωμικό στοιχείο. Τις δεκαεπτά συμμετοχές ακολουθεί ένα παράρτημα, στο οποίο παρουσιάζεται από την Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη το επιστημονικό έργο της Κυριακής Μαμώνη για τον Βιζυηνό και αναδημοσιεύεται μια συνέντευξη της φιλολόγου, στη μνήμη της οποίας αφιερώνεται ο τόμος. Συνοψίζοντας και ομαδοποιώντας το περιεχόμενο του τόμου, θα μπορούσε να διακρίνει κανείς τρεις κύριες κατευθύνσεις. Στο προλογικό σημείωμα που υπογράφεται από τον πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου και επιμελητή του τόμου επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, πως δεν έχει μελετηθεί επαρκώς η σχέση του λογοτεχνικού έργου του Βιζυηνού με τις φιλοσοφικές, παιδαγωγικές και λαογραφικές μελέτες του συγγραφέα. Τη δια πίστωση αυτής της έλλειψης πρέπει να είχε ως αφετηρία η προσπάθεια να διευρυνθεί η προοπτική θέασης του έργου του Βιζυηνού με τη συνδρομή συγκριτολογικών και διεπιστημονικών προσεγγίσεων. Έτσι, διερευνώνται με εργαλεία που ανήκουν, μεταξύ άλλων, στη θεατρολογία, την ανθρωπολογία ή την ιστορία των ιδεών θέματα όπως η θεατρική διασκευή των διηγημάτων, η σχέση του Βιζυηνού με τη λατινική γραμματεία και το αρχαίο θέατρο ή οι οφειλές των διηγημάτων στην ταξιδιωτική λογοτεχνία και τον Πλωτίνο. εκτός από τη διεύρυνση αυτή, και σε πολλές περιπτώσεις παράλληλα με αυτήν, ακολουθείται πολύ συχνά η επιλογή της προσήλωσης και της εμβάθυνσης σε ένα μικρό τμήμα του έργου του Βιζυηνού ή σε μια μόνο πτυχή του έργου αυτού. Με τον τρόπο αυτό προσδιορίζονται περισσότερο ή τίθενται σε νέες βάσεις και ζητήματα που είχαν ήδη τεθεί από την προγενέστερη κριτική και ζητήματα που είχαν παραμείνει στο περιθώριο. εξετάζεται, λ.χ., η σχέση των διηγημάτων του Βιζυηνού με το ρεύμα του ρεαλισμού, η σημασία της ασθένειας ή της εξορίας στον μυθοπλαστικό κόσμο των διηγημάτων ή η παρουσία του κωμικού στοιχείου σε αυτόν. Μια τρίτη κατεύθυνση την οποία ακολουθούν αρκετές συμβολές στον τόμο αφορά στην έκδοση και παρουσίαση του έργου του Βιζυηνού. Καταγράφονται τα ανέκδοτα κείμενα του συγγραφέα, συζητούνται οι εκδοτικές αρχές που ακολουθήθηκαν και σχολιάζεται η ανθολόγηση του Βιζυηνού στα σχολικά εγχειρίδια. Με τον τρόπο αυτό, δίνεται η εικόνα της

5 Το ευροσ ΤΩν ΠΡοΣεΓΓιΣεΩν ΣΤο εργο ΤοΥ ΒιΖΥΗνοΥ 259 παρουσίας του Βιζυηνού σήμερα, αλλά και τίθενται οι βάσεις που μπορούν να καθορίσουν το μέλλον των εκδόσεων του συγγραφέα. επιμέρους ενστάσεις θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς για συγκεκριμένα σημεία των μελετών που συμπεριλαμβάνονται στον τόμο, όπως και κάποιες αντιρρήσεις για τη μεθοδολογική προσέγγιση δύο ή τριών από αυτές. ο τόμος όμως ως σύνολο αποτελεί μια ουσιαστική συμβολή στη μελέτη του έργου του Βιζυηνού. Κάποιες από τις συγκριτολογικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις δημιουργούν την αδημονία μιας συνέχισης και άλλες πάλι εξαντλούν διεξοδικά το αντικείμενό τους. Η αξιοποίηση των επιστημονικών κειμένων του Βιζυηνού απέδωσε καρπούς, οι αναλογίες και οι συνδέσεις που προτάθηκαν φώτισαν σε μεγάλο βαθμό το ίδιο το έργο, ενώ ο διάλογος με την προγενέστερη κριτική βιβλιογραφία και η συστηματικότητα στη μέθοδο επέτρεψαν στέρεα βήματα προς την πληρέστερη κατανόηση όψεων του έργου του Βιζυηνού. Το σημαντικότερο είναι ίσως πως οριστικοποιείται με την έκδοση του τόμου αυτού η μετάβαση από τη βιογράφηση του Βιζυηνού της πρώτης περιόδου και τη βιογραφική κριτική του έργου του, που την ακολούθησε, στην περίοδο που θα μπορούσε να ονομαστεί σχηματικά κειμενοκεντρική. Στην περίοδο αυτή της μελέτης του έργου του Βιζυηνού, φανερώματα της οποίας υπήρξαν τόσο πριν από τη διεξαγωγή του συνεδρίου όσο και μετά, τα τελευταία δηλαδή τέσσερα χρόνια, οι μύθοι της ζωής του συγγραφέα δεν προβάλλονται πια πάνω στο έργο, αλλά, αντίθετα, δίνεται προτεραιό - τητα στο ίδιο το έργο και στη διατύπωση των ερμηνειών που μπορούν να στηριχθούν αποκλειστικά σε αυτό. ολοκληρώνοντας με κάποιες παρατηρήσεις για τα περιφερειακά ή παρακειμενικά στοιχεία της έκδοσης, ο τίτλος που έχει επιλεγεί περιγράφει με τόλμη αλλά και με ακρίβεια το περιεχόμενο του τόμου. Πράγματι περιλαμβάνονται σε αυτόν τόσο «νέες προσεγγίσεις» όσο και αποτιμήσεις για «παλαιότερες αναγνώσεις», και είναι ακριβώς αυτός ο συνδυασμός καινούργιων προτάσεων και στοχασμού πάνω στις προηγούμενες που τελικά επιτρέπει να αποκαλυφθεί «το εύρος του έργου του Γεωργίου Βιζυηνού». ακόμη, η επιλογή να παραπέμπει το εξώφυλλο στην αφίσα του συνεδρίου προκαλεί το ενδιαφέρον κυρίως χάρη στον πίνακα που δεσπόζει στο κέντρο και αναπαριστά μια μάλλον βακχική εκδοχή του Βιζυηνού. αν και δεν συνηθίζονται στις εκδόσεις πρακτικών, ένα ευρετήριο κύριων ονομάτων και έργων και μια συνολική βιβλιογραφία του τόμου θα τον καθιστούσε ακόμα πιο εύχρηστο.

6 260 νικοσ ΦαλαΓΚαΣ Η έκδοση των πρακτικών της διημερίδας αποτελεί το τεκμήριο ενός άλματος στην κατανόηση του έργου του Βιζυηνού και τη χρησιμότερη έως σήμερα συναγωγή μελετών για το έργο του Θρακιώτη πεζογράφου και ποιητή. Συνιστά ακόμη, για λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, ένα θετικό μήνυμα για την πορεία και το μέλλον της μελέτης της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Νίκος Φαλαγκάς