ΑΣΤΙΚΗ "ΑΤΑΞΙΑ" / URBAN DISORDER. Paul Claudel, , Γάλλος ποιητής

Transcript

1 ES ΑΣΤΙΚΗ "ΑΤΑΞΙΑ" / URBAN DISORDER "Αν η τάξη είναι η ηδονή της λογικής, η αταξία είναι η απόλαυση της φαντασίας." Paul Claudel, , Γάλλος ποιητής O ΤΟΠΟΣ : ΥΠΟΛΕΙΜΜΑ ΑΣΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΠΟΛΗ Ο αστικός ιστός είναι μια οργανωτική δομή, που υπάρχει πρωτίστως στο χώρο ανάμεσα στα κτίρια (Gehl, 1987), και αποτελείται από εξωτερικά στοιχεία όπως: πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, δρόμοι χαμηλής δυναμικότητας και δρόμοι μεγάλης κυκλοφορίας, χώροι πρασίνου, πλατείες κλπ. Με δεδομένο ότι μια αρχιτεκτονική τοποθεσία, η οποία δε μπορεί να υποστηρίξει μια ή και περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες και να τις εντάξει στον αστικό ιστό, αυτόματα αποξενώνεται από αυτόν και μετατρέπεται σε "υπόλειμμα αστικής γης", τα στοιχεία μιας αρχιτεκτονικής τοποθεσίας αποκτούν νόημα εφόσον συσχετίζονται με μια ανθρώπινη δραστηριότητα. Η έλλειψη οργάνωσης της ανθρώπινης δραστηριότητας, που συσχετίζεται με έναν τόπο, και η παρουσία πολυπλοκότητας, οδηγούν σε μια χαοτική κατάσταση, δηλαδή σε μια αταξία. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΕΠΙΛΟΓΗ ΧΩΡΟΥ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ Μία σύντομη αναδρομή στο παρελθόν της Άνω Πόλης μας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η αρχική μουσουλμανική συνοικία της Τουρκοκρατίας, που αρθρώνονταν γύρω από τα μνημεία της περιοχής, μέσα από το πέρασμα του χρόνου εξελίχτηκε σε ένα δαιδαλώδες οικιστικό σύμπλεγμα. Η πολυπλοκότητα που έχει προκύψει και μεταφράζεται ως "αταξία", είναι αποτέλεσμα των ολοένα αυξανόμενων οικιστικών αναγκών ξεκινώντας από την εγκατάσταση των προσφύγων το 1922 και καταλήγοντας στο σύγχρονο σύστημα της αντιπαροχής. Το πέρασμα από τα χαμηλά απλοϊκά κτίσματα της δεκαετίας του 30 στα πολυώροφα κτίρια των πρόσφατων δεκαετιών έγινε μέσα από μια σειρά ρυμοτομικών διαταγμάτων και κανονισμών, που είχαν ως στόχο να διαφυλάξουν τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του 19ου αιώνα. Κι ενώ μπορεί να έχει διασωθεί η έννοια της "γειτονιάς", δεν είναι απόλυτα σαφές εάν έχει διαφυλαχτεί το προσδοκώμενο αρχιτεκτονικό ύφος. Τα νεόδμητα κτίρια, που ακολουθούν σημειακά τους μορφολογικούς κανονισμούς (υλικά, μέγεθος ανοιγμάτων, χρώμα, στέγες κλπ), παρουσιάζουν προβληματική ογκοπλασία καθώς απομακρύνονται από το πρότυπο της μονοκατοικίας. Η απουσία ελεύθερων χώρων μέσα στον πυκνό αστικό ιστό και η ύπαρξη ενός μόνο επαρκούς οδικού δικτύου συμβάλλουν στην ασφυξία και τη δυσλειτουργία της περιοχής. Η οικιστική εκμετάλλευση των οικοπέδων έχει "καταπιεί" την έννοια του ελεύθερου κοινόχρηστου χώρου, και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο τοπικό πρόβλημα. Σελ.1

2 Πανοραμική άποψη του επιλεγμένου χώρου Για επιλογή του "χώρου επέμβασης" σημαντικό κριτήριο αποτέλεσε η μικρή κλίμακα και ο τοπικός χαρακτήρας του. Μια αστική περιοχή χαρακτηρισμένη ως "παιδική χαρά", παρουσιάζει σήμερα την εικόνα ενός υποβαθμισμένου και αδιάφορου τόπου, με επικρατέστερη χρήση αυτή της άναρχης στάθμευσης αυτοκινήτων, καθώς δεν υπάρχει καμία στοιχειώδης οργάνωση. Η εξεταζόμενη περιοχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια "αστική αταξία", συμπεριλαμβανομένων και των νεόδμητων κτιρίων κατοικιών, που προσπαθούν να αποδώσουν έναν ομοιογενή αρχιτεκτονικό χαρακτήρα συμμορφωμένο στις επιταγές των κανόνων της Άνω Πόλης, αλλά και στο ρυμοτομικό σχέδιο. Θετικό είναι το γεγονός ότι έχουν κατεδαφιστεί αρκετά παλιά κτίρια, και η εφαρμογή του σχεδίου πόλεως φαντάζει κάτι παραπάνω από εφικτή και υλοποιήσιμη, με τη διάνοιξη της οδού Καλλιόπης και τη δημιουργία πεζοδρόμων γύρω από το χώρο της παιδικής χαράς. Υπάρχουσα κατάσταση. Η οδός Καλλιόπης στο νότιο μέτωπο έχει ήδη διανοιχτεί. Μελλοντική κατάσταση. Διάνοιξη πεζοδρόμου στο βόρειο-δυτικό μέτωπο. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ Ο εξεταζόμενος χώρος - εμβαδού περίπου 420,00τμ - οριοθετείται δυτικά από τον πεζοδρόμο της οδού Ιωλκού, νότια από την οδό Καλλιόπης (μικρής δυναμικότητας), ανατολικά από δρόμο (επίσης μικρής δυναμικότητας) και στο Βορρά από τμήμα πεζοδρόμου. Βορειοδυτικά πρόκειται να διανοιχτεί πεζόδρομος που θα ξεκινά από την οδό Μουσών και θα καταλήγει στον πεζόδρομο της Ιωλκού, ενώ ανατολικά το ρυμοτομικό σχέδιο προβλέπει τη διάνοιξη δρόμου. Σελ.2

3 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Ερειπωμένα κτίσματα και νέα οικοδομή στο βορειο-ανατολικό μέτωπο της πλατειας - Στάθμευση οχημάτων Νεόδμητα κτίρια και στάθμευση οχημάτων - Νότιο μέτωπο πλατείας - Απουσία θέας προς τη θάλλασσα λόγω ύψους κτιρίων Παλαιά και νέα κτίσματα στο δυτικό μέτωπο της πλατείας, όπου θα διανοιχτεί πεζόδρομος Σελ.3

4 Κατεδάφιση παλαιού κτίσματος στο βορινό μέτωπο της πλατείας ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το έδαφος παρουσιάζει μεγάλη κλίση. Ο χώρος που προορίζεται για μελλοντική πλατεία χαμηλά την οδό Καλλιόπης και το βορειότερο σημείο της προτεινόμενης παιδικής χαράς παρουσιάζουν υψομετρική διαφορά περίπου 4,00μ. Παρ' όλη την υψομετρική αυτή διαφορά, η παρουσία ψηλών κτιρίων προς το "κατέβασμα" της πόλης απαγορεύει τη θέα προς τη θάλασσα, την οποία μπορεί κανείς να διακρίνει αποσπασματικά ανάμεσα στους τοίχους και την κορυφογραμμή των κατοικιών αυτών. ΧΡΗΣΗ ΓΗΣ - ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Η περιοχή γύρω από τον εξεταζόμενο χώρο έχει οριστεί ως περιοχή αμιγούς κατοικίας και οι χρήστες είναι οικογένειες και φοιτητές. Σελ.4

5 Η ΙΔΕΑ "Υπάρχουν κάποιες ενέργειες για τις οποίες μια προσεκτική αταξία είναι η ενδεδειγμένη μέθοδος". Herman Melville, Αμερικανός συγγραφέας Στη Φυσική ένα σύστημα είναι άτακτο όταν υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούν να ανακατανεμηθούν τα συστατικά που το απαρτίζουν σε διαφορετικές μικρο-καταστάσεις χωρίς να αλλάζουν σημαντικά οι μετρήσιμες μακροσκοπικές του ιδιότητες." Η "αταξία" ορίζεται πρωτίστως ως η απουσία τάξης και η έλλειψη οργάνωσης, ορίζεται όμως και ως η ενέργεια παιδιού που παραβιάζει κάποιο κανόνα. Ο συνδυασμός των ορισμών αυτών, οι οποίοι ανταποκρίνονται ο μεν πρώτος στην υπάρχουσα κατάσταση του επιλεγμένου χώρου, ο δε δεύτερος συμβολικά στην ενδεδειγμένη χρήση του ως "παιδική χαρά", αποτέλεσε την κεντρική ιδέα της παρούσας πρότασης. Η "αστική αταξία" και η συνισταμένη της παιδικής αταξίας "συναντιούνται" σε ένα χώρο ελεύθερης έκφρασης και ψυχαγωγίας. Σε ένα χώρο ανοιχτό, προσβάσιμο και λειτουργικό, που μπορεί να αποτελέσει κομβικό σημείο συνάντησης για τους χρήστες του και μπορεί να προσελκύσει και νέους επισκέπτες μέσα στο πολύπλοκο αστικό μόρφωμα. Στόχος είναι η συγκεκριμένη μικρή περιοχή να αποκτήσει ουσιαστικό λόγο ύπαρξης, να πάψει να είναι χώρος στάθμευσης και εγκατάλειψης αυτοκινήτων ή απλά ένα πέρασμα-κατέβασμα προς στο κέντρο της πόλης, "κόβοντας δρόμο" μέσα από τα στενά της γειτονιάς. Στόχος είναι τόσο η διατήρηση της ροηκότητας της κίνησης των πεζών και η διευκόλυνσή της, αλλά και η δημιουργία μια "στάσης" ικανής να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις περαστικών και μόνιμων χρηστών. Ο συμβολισμός της "αταξίας" όμως ως βασικός πυρήνας της ιδέας, μεταφέρεται και στη μορφολογία, προτείνοντας στοιχεία τα οποία δεν ακολουθούν παραδοσιακά πρότυπα που απαντώνται στην αρχιτεκτονική της Άνω Πόλης. Η προσέγγιση της διαμόρφωσης μιας νέας οργανωμένης χρήσης, γίνεται με μία διαφορετική αισθητική αντίληψη, περισσότερο σύγχρονη. Σημαντικό στοιχείο για τον τρόπο "χειρισμού" του θέματος της ανάπλασης της περιοχής αποτέλεσε το γεγονός ότι πρόκειται για μία πλατεία γειτονιάς, με μικρή δυναμικότητα. ΑΝΑΛΥΣΗ Ο πεζόδρομος της Ιωλκού αποτελεί το βασικό άξονα κίνησης (κατεύθυνση Βορράς -Νότος. Η πλατεία - παιδική χαρά διαμορφώνεται σε δύο ξύλινα decks - επίπεδα με μικρή υψομετρική διαφορά, ενώ ο πεζόδρομος της Ιωλκού, που αντιμετωπίζεται ως μέρος της ανάπλασης, ακολουθεί τη φυσική κλίση του εδάφους, διευκολύνοντας την πορεία ατόμων με κινητικά προβλήματα και την πρόσβασή τους στην πλατεία. Σελ.5

6 Είσοδος στην πλατεία από την οδό Καλλιόπης - Πεζόδρομος Ιωλκού Κάτοψη της πλατείας Άποψη του ψηλότερου deck - Βορινή όψη πλατείας (χώρος στάσης / fractal δέντρο) Σελ.6

7 Στο ψηλότερο deck-στο βορειότερο τμήμα- διαμορφώνεται χώρος στάσης, που καλύπτεται από μεταλλικό στέγαστρο, τμήμα του οποίου γίνεται ξύλινη πέργολα. Στο ίδιο επίπεδο διαμορφώνεται το πρώτο τμήμα της παιδικής χαράς, ένα fractal* δέντρο το οποίο μετατρέπεται σε μέσο "αταξίας". Τα παιδιά μπορούν να αναρριχηθούν στα κλαδιά του, να κάνουν κούνια κλπ. Οι ρίζες του δέντρου αγκαλιάζουν το επίπεδο της παιδικής χαράς, καταλήγοντας στο πιο χαμηλό deck. Σχεδιασμός fractal Το fractal* δέντρο αποτελεί το κεντρικό στοιχείο της σύνθεσης. Τμήματά του επαναλαμβάνονται μέσα στο χώρο ως στοιχεία που συγκρατούν τα στέγαστρα και ως διακοσμητικά φωτιστικά στοιχεία. Η κατασκευή του γίνεται από μεταλλικό σκελετό, και plexi-glass με εκτύπωση μοτίβου χαρτιού εφημερίδας. Στα φωτιστικά στοιχεία παρεμβάλλονται ανάμεσα στο σκελετό και στο plexi-glass φωτιστικές γραμμές LED συνεχούς ρεύματος, το οποίο παράγεται απευθείας από τα οργανικά φωτοβολταϊκά φιλμ** των στεγάστρων. * Ο όρος «φράκταλ» (fractal) επινοήθηκε τη δεκαετία του '70 από τον Αμερικανό μαθηματικό Benoit Mandelbrot και προέρχεται από τη λατινική λέξη fractus που σημαίνει σπασμένο-ακανόνιστο-θραύσμα Με απλούς όρους, φράκταλς ονομάζουμε τα γεωμετρικά σχήματα που η δομή τους επαναλαμβάνεται σε ολοένα μικρότερες ή μεγαλύτερες κλίμακες, δηλαδή εμφανίζουν αυτό-ομοιότητα υπό αλλαγή κλίμακας. Με τον όρο "αυτο-ομοιότητα" εννοούμε ότι το καθένα από τα μέρη ενός πολύπλοκου γεωμετρικού σχήματος, σε διαφορετικές κλίμακες μεγέθους, είναι όμοιο με το όλο. Το αντικείμενο επαναλαμβάνεται, "αναπαράγει" τον εαυτό του και τα μέρη του, σε οποιαδήποτε κλίμακα και αν το θεωρήσουμε. Τα αντικείμενα Φράκταλ είναι έτσι ζωντανά όντα με ικανότητα αυτο-αναπαραγωγής στο άπειρα μεγάλο και στο άπειρα μικρό. Οργανικό φωτοβολταϊκό φιλμ ** Τα οργανικά φωτοβολταϊκά φίλμ χρησιμοποιούν οργανικά πολυμερή για την μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας σε συνεχές ηλεκτρικό ρεύμα, είναι διαφανή, εύκαμπτα και ελαφριά. Τοποθετούνται επάνω στην οροφή των δύο μεταλλικών στεγάστρων μαζί με συσσωρευτές, οι οποίοι ενσωματώνονται στο εσωτερικό των οροφών, και η απόδοσή τους επαρκεί για να καλύψει τις ενεργειακές απαιτήσεις της πλατείας. Η χρήση των "αόρατων" φιλμ δεν αλλοιώνει την αισθητική των στεγάστρων. Το συνεχές ρεύμα 48V που μετασχηματίζεται δεν ενέχει τον κίνδυνο ηλεκτροπληξίας. Σελ.7

8 Στο πιο χαμηλό deck διαμορφώνεται ένας δεύτερος χώρος παιχνιδιού: ένα στέγαστρο που συγκρατείται από δύο δέντρα και τα κλαδιά του γίνονται η συνέχεια του στεγάστρου από όπου κρέμονται κούνιες. Το ξύλινο deck στον χώρο αυτό διακόπτεται και δημιουργείται τμήμα δαπέδου με άμμο. Ο χώρος στάσης και η παιδική χαρά οριοθετούνται από κατακόρυφα μεταλλικά πλέγματα που θυμίζουν την "αταξία του σπασμένου τζαμιού", ενώ τα "κλαδιά" των δύο στεγάστρων τη νύχτα λειτουργούν ως φωτιστικά στοιχεία. Το καθιστικό στο ψηλότερο deck ημέρα και νύχτα με φωτισμό από το στέγαστρο Σελ.8

9 Βορινή και Ανατολική όψη πλατείας Το στέγαστρο της παιδικής χαράς γίνεται και τμήμα του πεζόδρομου στο χαμηλότερο σημείο του. Απόψεις του πεζοδρόμου της Ιωλκού ημέρα και νύχτα (φωτισμός στο στέγαστρο) Σελ.9

10 Οι επαναλήψεις του δέντρου λειτουργούν ως φωτιστικά τη νύχτα Νυχτερινή άποψη της πλατείας Σελ.10

11 ES Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών «Δημιουργία & Ανάκτηση Κοινόχρηστων και Κοινοφελών Χώρων και Ανάδειξη Χώρων Τοπόσημου στην αστική περιοχή του Δήμου Θεσσαλονίκης» ΕΚΘΕΣΗ - ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

12

13

14