ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 4761 ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΠΟΥΛΑΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 4761 ΕΠΟΠΤΗΣ: ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ 2008

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΠΟΥ ΛΕΙΠΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ II. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΛΓΙΝ III. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΦΘΟΡΕΣ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ IV. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΕΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΟ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ V. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟ ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ VI. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΟΜΟΙΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ VII. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΣΤΟ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Η ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΛΟΡΔΩΝ VIII.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΣΧΕΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΓΙΝΕΙΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ VIV.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ VV. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΑΛΛΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ UNESCO ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το ερέθισμα για να συγγράψω την πτυχιακή μου εργασία ξεκίνησε όταν στις 23/01/2006 ανακηρύχθηκα υπότροφος του προγράμματος ΣΩΚΡΑΤΗΣ/ERASMUS για το ακαδημαϊκό έτος , το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και φοίτησα στο University of Applied Sciences, στο τμήμα Multilingual Communication, στην Κολωνία της Γερμανίας από τις 01/03/2006 έως 31/07/2006. Εκεί παρακολουθώντας ένα μάθημα που λεγόταν British Institutions, η καθηγήτρια μου, Βρετανίδα στην καταγωγή, λόγω του γεγονότος ότι εγώ ήμουν Έλληνας, μου ζήτησε να προετοιμάσω και να παρουσιάσω μία εργασία στην υπόλοιπη τάξη που είχε άμεση σχέση με το αντικείμενο του μαθήματος μας. Μου ζήτησε να παρουσιάσω μία εργασία για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και την κατάσταση που επικρατεί πάνω στο θέμα αυτό από τη στιγμή της λεηλασίας του Έλγιν έως σήμερα, αναφέροντας επίσης νόμους που ίσως να μας διευκόλυναν να ξεκαθαρίσουμε λίγο το τοπίο στο ποια χώρα, Ελλάδα ή Βρετανία, έχει τους περισσότερους λόγους να έχει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στη χώρα της. Προετοιμάζοντας λοιπόν την εργασία αυτή τότε και ψάχνοντας όλο και περισσότερες πληροφορίες κάθε μέρα, ανακάλυπτα γεγονότα και εξελίξεις. Αυτό είχε ως συνέπεια μια απλή έρευνα για μια εργασία να καταλήξει σε ένα προσωπικό ενδιαφέρον, να μάθω και να ενημερωθώ για όλα τα σχετικά πάνω στο θέμα αυτό. Η εργασία που έκανα στη Γερμανία είχε πολύ περιορισμένη έκταση και αποτέλεσε απλά τη βάση για το παρόν πόνημα. Η αρπαγή των μνημείων του Παρθενώνα είχε τότε και έχει και σήμερα την σημασία της για τον τότε και για τον σημερινό πολιτισμένο κι ανεπτυγμένο πολιτισμικά κόσμο. Θα ήταν αφελές να πιστεύουμε ότι η αρπαγή των Μαρμάρων έγινε απλά και μόνο για να ικανοποιήσει τη δίψα των Βρετανών για το ωραίο και το μεγαλοπρεπές. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μπορούμε να συμπεριλάβουμε την αρπαγή αυτή σε ένα σύνολο αφαιρέσεων πολιτισμικών κειμηλίων από τους τόπους δημιουργίας τους σε όλον τον κόσμο. Η τότε αρπαγή δεν έγινε από τους σκλαβωμένους Έλληνες, αλλά τα μνημεία διατέθηκαν από τους κατακτητές, Τούρκους. Αυτοί τα παρέδωσαν στους Άγγλους ευγενείς χωρίς να προβληματιστούν αφού το ενδιαφέρον τους για την τέχνη και τον 3

4 πολιτισμό ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτο. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι αν και κατείχαν τον ελλαδικό χώρο για περίπου 400 χρόνια δεν κατάφεραν να αφήσουν σε αυτόν σχεδόν κανένα δείγμα πολιτισμού. Η παράδοση αυτή των μνημείων λοιπόν από τους αδιάφορους Τούρκους στους Βρετανούς, δεν είχε μόνο για εμάς τους Έλληνες τη συνέπεια της απώλειας μέρους της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, αλλά και της καταστροφής των μνημείων και αυτών από τα οποία αποκολήθησαν και αυτών των ίδιων των αρπαχθέντων, λόγω της κακής μεταφοράς, αποθήκευσης και συντήρησης. Ο πολιτισμένος κόσμος και η επιστήμη (αρχαιολογία, διεθνείς οργανισμοί, κ.α.) έχουν ασχοληθεί και ασχολούνται με αυτό το φαινόμενο της αρπαγής, κατοχής και κακής συντήρησης από τρίτους μνημείων που δεν τους ανήκουν, καθ ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνον ελληνικό, και ούτε περιστασιακό. Δυστυχώς συνεχίζεται και στις μέρες μας με τον ίδιο ή με άλλους τρόπους, αλλά πάντα με την κάλυψη των εκάστοτε ισχυρών της γης ή κατακτητών. Βλέπουμε και σήμερα λοιπόν τους ισχυρούς να καταλαμβάνουν ανίσχυρα κράτη, αλλά με πλούσια καλλιτεχνική ή πολιτισμική κληρονομιά και να την διαλύουν, μιας κι αυτοί δεν διαθέτουν κάποιο τέτοιο υπόβαθρο, για να είναι σε θέση να εκτιμήσουν (Η.Π.Α.-ΙΡΑΚ). Προσπαθούν λοιπόν να διαγράψουν την ιστορία ή να την αλλάξουν χρησιμοποιούν διάφορα μέσα όπως παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο, συγγραφή βιβλίων, αρπαγή πολιτιστικών έργων, κινηματογραφικές ταινίες, κ.α. Ακόμη βλέπουμε, και αυτό είναι το χειρότερο, να στηρίζουν την διαστρέβλωση και να εφαρμόζουν την πολιτική του "διαίρει και βασίλευε". Βλέπουμε κράτη να γεννιούνται και να έχουν την αξίωση να δημιουργήσουν τη δική τους νέα ιστορική ταυτότητα, αφού σαν κράτος ποτέ δεν διέθεταν, προσπαθώντας να κλέψουν από τους γείτονες τους οτιδήποτε δυνατόν θα τους βοηθήσει σε αυτό και πάντα με την κάλυψη των ισχυρών (F.Y.R.O.M., Αλβανία, Κόσοβο). Κράτη επίσης παραδοσιακά, που για χρόνια ζούσαν κάτω από απολυταρχικά καθεστώτα, αποκομμένα από τα υπόλοιπα κράτη και χωρίς καμία ιστορική εξέλιξη, να θέλουν να αλλάξουν ή να διαλύσουν την ιστορία, επειδή δεν τους εξυπηρετεί πια, να θέλουν μέσα από την παγκοσμιοποίηση που έχει αντικαταστήσει την μετανάστευση να απλωθούν και να οικειοποιηθούν ξένους πολιτισμούς (Αλβανία). Για μας τους φοιτητές που το αντικείμενο των σπουδών μας, αλλά και η επαγγελματική μας δραστηριότητα έχει σχέση με τις διεθνείς σχέσεις θα πρέπει περισσότερο από όλους τους Έλληνες να μας προβληματίσει και να μας προετοιμάσει 4

5 για τα χειρότερα, διότι οι διεθνείς εξελίξεις αυτό προμηνύουν, τόσο από τους ισχυρούς που μας θέλουν πειθήνια όργανα τους, όσο και από τους γείτονες μας (Τούρκους, Αλβανούς, Βούλγαρους, Σκοπιανούς) που ήδη έχουν κάνει τα σχέδια τους επί χάρτου για την κατάληψη περιοχών της Ελλάδας που νομίζουν ότι τους ανήκουν. Ακόμα και από τα νέα κρατίδια στη γειτονιά μας που σύντομα θα εξελιχθούν σε νέα προτεκτοράτα, που θα έχουν δηλαδή την υποστήριξη ισχυρών κρατών και θα αναστατώνουν την γύρω περιοχή, όπως για παράδειγμα το Ισραήλ. Ο Παρθενώνας, όπως και τα συγγράμματα του Ομήρου θεωρούνται παγκόσμια. Ο Παρθενώνας δεν κατασκευάστηκε μόνο για τους Έλληνες, ούτε ο Όμηρος έγραψε την Ηλιάδα και την Οδύσσεια μόνο για τους Έλληνες, αλλά για ολόκληρη την παγκόσμια κοινότητα. Δεν παύουν όμως να δημιουργήθηκαν σε ένα συγκεκριμένο τόπο, από συγκεκριμένες ιστορικές προσωπικότητες και να έχουν μία συγκεκριμένη ταυτότητα. Άρα το μοναδικό συμπέρασμα είναι ότι όλοι είμαστε ίσοι αλλά όχι ίδιοι όσο κι αν επιχειρείται η εξαφάνιση των διακριτικών μας χαρακτηριστικών. Η πτυχιακή μου εργασία συνδέεται με το αντικείμενο σπουδών μας και συγκεκριμένα θα μπορούσα να αναφέρω ενδεικτικά μερικά μαθήματα από τον οδηγό σπουδών μας όπως διαπολιτισμική επικοινωνία, διεθνείς σχέσεις, χώρα και πολιτισμός γλώσσας α' (αγγλικά), νομική ορολογία γλώσσας α' (αγγλικά), πολιτική επιστήμη και με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών με πανεπιστήμια του εξωτερικού ΣΩΚΡΑΤΗΣ/ERASMUS. 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Παρθενώνας στέκεται ως κορυφαίο μνημείο εδώ και χρόνια και θεωρείται ύψιστο σύμβολο της δημοκρατίας της σκέψης, της ελευθερίας της σκέψης, της φιλοσοφίας, της αρμονίας και της ανωτερότητας. Δίκαια αποτελεί το αξεπέραστο μνημείο του δυτικού πολιτισμού και γι αυτό η UNESCO επέλεξε τον Παρθενώνα ως έμβλημα της και συμπεριέλαβε τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης στον κατάλογο με τα μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο Παρθενώνας είναι ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά επιτεύγματα που δημιουργήθηκαν μέχρι σήμερα, και για το λόγο αυτό δεν υπάρχει μουσείο ή συλλογή σε ολόκληρο τον κόσμο που να μην έχει τουλάχιστον ένα μικρό κομμάτι μάρμαρο από τον Παρθενώνα. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ Όταν χτίστηκε ο Παρθενώνας, την περίοδο π.χ., κατασκευάστηκαν τρεις ομάδες γλυπτών για τη διακόσμησή του: οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Από αυτά, οι μετόπες και η ζωφόρος αποτελούσαν μέρος του οικοδομήματος του ναού, δηλαδή δεν κατασκευάστηκαν πρώτα και ύστερα τοποθετήθηκαν ψηλά στον Παρθενώνα, αλλά σκαλίστηκαν στις πλευρές του αφού είχε ήδη ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Οι μετόπες ήταν ξεχωριστά γλυπτά μοναδικής ανάγλυφης δημιουργίας. Υπήρχαν συνολικά 92 μετόπες, 32 σε κάθε πλευρά και 14 σε κάθε άκρη. Η κάθε μετόπη χωρίζονταν από τις γειτονικές της με μια αρχιτεκτονική διακόσμηση που ονομάζεται τρίγλυφο. Οι μετόπες, τοποθετημένες πάνω από την εξωτερική σειρά κιόνων γύρω από το ναό, παρουσίαζαν διάφορες ιστορικές μάχες. Οι μετόπες στη βόρεια πλευρά ιστορούσαν σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο, στη νότια μια μάχη μεταξύ των Ελλήνων και των Κενταύρων, στην ανατολική Γιγαντομαχία και στη δυτική μια μάχη ανάμεσα στους Έλληνες και τις Αμαζόνες. Η ζωφόρος, μήκους 160μ., ήταν τοποθετημένη ακριβώς επάνω από τον κυρίως ναό, επάνω από την εσωτερική σειρά κιόνων. Αυτό έχει βέβαια σαν αποτέλεσμα να δυσχεραίνει το θεατή να το δει καλά. Πρόκειται για ένα μακρύ, συνεχόμενο ανάγλυφο όπου απλώνεται η εικόνα της Παναθηναϊκής πομπής προς το ναό. Τα εναέτια γλυπτά τοποθετήθηκαν στις δυο πλευρές του ναού, στα μεγάλα τριγωνικά διαστήματα. Σχεδιάστηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε τα αγάλματα που βρισκόταν στο κεντρικό και υψηλότερο σημείο του τριγώνου να είναι γιγαντιαία. Τα θέματα των παραστάσεων μας είναι γνωστά μόνο από τις γραπτές μαρτυρίες του Παυσανία, ο οποίος έζησε και έγραψε γύρω στο 150 μ.χ., καθώς οι καταστροφές που υπέστησαν τα αετώματα ήταν μεγάλης έκτασης. Σύμφωνα με τα γραπτά του, στο ανατολικό αέτωμα ο Φειδίας ιστόρησε τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία και στο δυτικό παρουσίασε τη διαμάχη μεταξύ της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας. 7

8 Το αποκορύφωνα της μεγαλοπρέπειας του ναού βρισκόταν στο εσωτερικό του. Το άγαλμα της θεάς Αθηνάς, ύψους 12 μέτρων, ήταν κατασκευασμένο από χρυσό και ελεφαντόδοντο. Καταστράφηκε από φωτιά το 200 π.χ. και φημολογείται ότι αντικαταστάθηκε κατά το π.χ.. Σε αντίθεση με τα μάρμαρα του Παρθενώνα, το περίφημο αυτό άγαλμα δεν σώθηκε. Δυστυχώς, τα μάρμαρα του Παρθενώνα δεν σώζονται εξ ολοκλήρου έως σήμερα. Αρχικά, υπήρχαν 115 πλάκες στη ζωφόρο. Από αυτές, 97 σώζονται ακόμη, είτε ολόκληρες, είτε σε κομμάτια. Οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο, οι 40 στην Αθήνα και μία στο Λούβρο. Από τις 92 μετόπες, οι 64 σώζονται έως σήμερα. Οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων, 17 εναέτια αγάλματα, μία καρυάτιδα και μία κολώνα από το Ερεχθείο βρίσκονται επίσης στο Βρετανικό Μουσείο και μόλις οι 9 στην Αθήνα. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε με τα βεβαιότητας ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα είναι σχεδόν ίσα μοιρασμένα - μισά στο Λονδίνο και μισά στην Αθήνα. Επειδή τα γλυπτά που σώζονται βρίσκονται σε δύο χώρες, σε απόσταση 1500 μιλίων, η ελληνική κυβέρνηση έχει ζητήσει κατ επανάληψη να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο ώστε να αποτελέσουν ξανά μία μοναδική συλλογή και να τοποθετηθούν στο μουσείο που πρόκειται να χτιστεί στους πρόποδες του λόφου της Ακρόπολης. 8

9 ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΠΟΥ ΛΕΙΠΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ Πολλές εικόνες που παρουσιάζονται σήμερα από το Μνημείο του Παρθενώνα αποτελούν ορισμένα από τα εύγλωττα παραδείγματα των διαμελισμένων γλυπτών του Παρθενώνα, τα οποία σήμερα βρίσκονται διασπαρμένα κυρίως μεταξύ του Βρετανικού Μουσείου στο Λονδίνο και του Μουσείου της Ακρόπολης στην Αθήνα. Ο κάθε επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει σε εικονική αναπαράσταση συνθέσεις εικόνων από διαμελισμένα Γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών και της ζωφόρου. Τα τμήματα που βρίσκονται στο Λονδίνο αποδίδονται με χρώμα, ενώ αντιθέτως ότι είναι στην Αθήνα αποδίδεται λευκό. Οι εικόνες των διαμελισμένων μορφών ενοποιούνται ψηφιακά για να καταδείξουν τελικά την αναγκαιότητα της επανένωσης όλων των τμημάτων αυτών των Γλυπτών. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο, αποτελούν το 60% περίπου του συνολικού γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα που σώζεται σήμερα. Η ανάγκη για την επανένωση τους με το άλλο 40% περίπου που βρίσκεται στην Αθήνα αποτελεί έναν πολιτιστικό στόχο, ο οποίος όμως επιβάλλεται να ολοκληρωθεί. Θα είναι προς όφελος του κάθε επισκέπτη (επιστήμονα ή μη) που επιδιώκει να δει τον Παρθενώνα σε σχέση με το ιστορικό του περιβάλλον. Το Γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι απλά αυθύπαρκτα έργα τέχνης. Δημιουργήθηκαν ως αρχιτεκτονικά και συμβολικά μέρη του ναού της Αθηνάς, που χτίστηκε τον 5ο αι. π.χ., στο απόγειο της δόξας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η σύλληψη της αρχικής ιδέας, υλοποιούμενη με την κατασκευή του κτίσματος του ναού, μετουσιώνεται στην ισορροπία διαμέσου της συμμετρίας και μορφοποιείται με το τρίγωνο που σχηματίζουν οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Το μνημείο γίνεται πλήρως κατανοητό μόνο με τα Γλυπτά του και τα Γλυπτά αυτά αποκτούν την πραγματική τους εννοιολογική υπόσταση μόνο πλησίον του ναού, δηλαδή στο φυσικό και ιστορικό τους περιβάλλον. Η Ελλάδα επιδιώκει κάθε στιγμή τη συνεργασία με τη Μεγάλη Βρετανία στο όνομα του ίδιου του μνημείου και της παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω διμερούς πολιτιστικής και εκπαιδευτικής συνεργασίας. Πιο συγκεκριμένα η πρόταση αφορά στην έκθεση των Γλυπτών του μνημείου σε ειδική αίθουσα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Η Ελλάδα και η Μεγάλη Βρετανία μπορούν να συνεργαστούν για την αναβίωση του Μνημείου του 9

10 Παρθενώνα. Η αποκατάσταση της ενότητας των Γλυπτών θα μας δώσει την δυνατότητα να εμπλουτίσουμε τη γνώση μας γι' αυτό το μοναδικό μνημείο, να εμβαθύνουμε στις μελέτες μας και να αποκαλύψουμε στις επόμενες γενιές μας τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας. Παρουσίαση των γλυπτών του Παρθενώνα Από τον γλυπτό διάκοσμο του ναού σώζονται τα ακόλουθα τμήματα: Μετόπες Ανατολική πλευρά (Γιγαντομαχία) στο Μουσείο Ακροπόλεως: όλες οι πλάκες (14) - στη θέση τους έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα Δυτική πλευρά (Αμαζονομαχία) στη θέση τους στο μνημείο: όλες οι πλάκες (14) Βόρεια πλευρά (Τρωικός Πόλεμος) στη θέση τους ή στο Μουσείο Ακροπόλεως: 13 πλάκες ακέραιες ή σε θραύσματα Νότια πλευρά (αγώνας Λαπιθών - Κενταύρων) στη θέση τους στο μνημείο: 1 πλάκα στο Μουσείο Ακροπόλεως: 11 πλάκες ακέραιες ή σε θραύσματα στο Βρετανικό Μουσείο: 16 πλάκες ακέραιες ή σε θραύσματα (θραύσματα των 6 από αυτές φυλάσσονται και στο Μουσείο Ακροπόλεως) Αετώματα Ανατολικό αέτωμα (γέννηση της Αθηνάς) στο Μουσείο Ακροπόλεως: 4 μορφές (C, H, N, P) στο Βρετανικό Μουσείο: 10 μορφές (A, B, D, E, F, G, K, L, M, O) Δυτικό αέτωμα (αγώνας Αθηνάς και Ποσειδώνα) στο Μουσείο Ακροπόλεως: 8 μορφές (B, E, J, K, S, U, V, W) στο Βρετανικό Μουσείο: 4 μορφές (A, P, Q, T) θραύσματα της ίδιας μορφής στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 6 μορφές (C, H, L, M, N, O) 10

11 Ζωφόρος Απεικόνιζε τα Μεγάλα Παναθήναια και την αποτελούσαν 115 πλάκες (119 ανάγλυφες επιφάνειες, αφού οι γωνιαίοι λίθοι αριθμούνται διπλά). Από αυτές σώζονται πλήρεις ή σε θραύσματα 112 πλάκες. Ειδικότερα: Δυτική πλευρά (σώζονται και οι 16 πλάκες) στο Μουσείο Ακροπόλεως: 13 πλάκες στο Βρετανικό Μουσείο: 2 πλάκες θραύσματα της ίδιας πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 1 πλάκα Νότια πλευρά (σώζονται 41 πλάκες) στη θέση τους στο μνημείο: 2 πλάκες στο Μουσείο Ακροπόλεως: 12 πλάκες στο Βρετανικό Μουσείο: 24 πλάκες θραύσματα της ίδιας πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 3 πλάκες Βόρεια πλευρά (σώζονται 46 πλάκες) στο Μουσείο Ακροπόλεως: 24 πλάκες στο Βρετανικό Μουσείο: 15 πλάκες θραύσματα της ίδιας πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 7 πλάκες Ανατολική πλευρά (σώζονται 9 πλάκες) στο Μουσείο Ακροπόλεως: 3 πλάκες στο Βρετανικό Μουσείο: 1 πλάκα θραύσματα της ίδιας πλάκας στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 5 πλάκες ( 14/12/2007) 11

12 ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ Οι Αθηναίοι, μετά τη νίκη τους κατά των Περσών στις Πλαταιές το 479 π.χ., επέστρεψαν στην εγκαταλειμμένη τους πόλη, όπου βρήκαν όλα τα κτίσματα της Ακρόπολης ερημωμένα. Ο Περικλής θέλησε να ξανακτίσει την Αθήνα και να την αναδείξει σε καλλιτεχνικό, πολιτιστικό αλλά και πολιτικό κέντρο της Ελλάδας. Κατά τη περίοδο των τριάντα χρόνων διακυβέρνησης της πόλης από τον Περικλή ανεγέρθησαν πολλά κτίσματα όπως ο Παρθενώνας, τα Προπύλαια και άλλα. Η καλλιτεχνική επίβλεψη των κτισμάτων της Ακρόπολης ανατέθηκε στο Φειδία, ο οποίος και διακρίθηκε για τη μοναδική μεγαλοπρέπεια που διέθεταν οι διακοσμήσεις που δημιούργησε. Το 439 ο Παρθενώνας αφιερώθηκε στη θεά Αθηνά. Χρειάστηκαν 15 χρόνια για να ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Το χρονικό αυτό διάστημα θα λέγαμε είναι εξαιρετικά σύντομο εάν λάβουμε υπόψη μας τις αρχιτεκτονικές αρχές που χρησιμοποιήθηκαν, μερικές από τις οποίες μας είναι ακόμη άγνωστες. Το 450 μ.χ. ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία. Το 1204 όμως, όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την Αθήνα, έγινε καθολικός ναός. Στη συνέχεια, το 1453, κάτω από την κυριαρχία των Τούρκων πλέον, ο Παρθενώνας εξελίχθηκε σε τζαμί και τούρκικα σπίτια χτίστηκαν γύρω του. Το 1674, ο Γάλλος πρεσβευτής Μαρκήσιος του Nointel επισκέφτηκε την Αθήνα συνοδευόμενος από τον Jacques Carrey με σκοπό να κάνει κάποια σχέδια του Παρθενώνα. Στα σχέδια του Carrey αποδεικνύεται ότι εκείνη την εποχή ο Παρθενώνας παρέμενε ακόμα άθικτος. Το 1687, δεκατρία χρόνια αργότερα, ο Βενετός στρατηγός Francesco Morosini πολιόρκησε την Ακρόπολη. Τη βομβάρδισε παρά το γεγονός ότι γνώριζε πως οι Τούρκοι τη χρησιμοποιούσαν τότε ως πυριτιδαποθήκη. Από έκρηξη που δημιουργήθηκε καταστράφηκε μεγάλο μέρος του Παρθενώνα. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ Όλα ξεκινούν το 1799 όταν ο Λόρδος Έλγιν διορίστηκε πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη. Ένα χρόνο αργότερα, το 1800, έστειλε τεχνίτες του στην Αθήνα, η οποία αποτελούσε τότε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το συνεργείο αυτό είχε αρχικώς την αποστολή να σχεδιάσει τα μνημεία και να λάβει εκμαγεία για τη διακόσμηση της έπαυλης του λόρδου στη Σκοτία. Έως την εποχή εκείνη, ο Έλγιν δεν είχε διανοηθεί τη δυνατότητα αφαίρεσης γλυπτών από την Αθηναϊκή Ακρόπολη. Όταν όμως τα διεθνή πολιτικά γεγονότα οδήγησαν την Τουρκία σε συμμαχία με τη Μεγάλη Βρετανία εναντίον της Γαλλίας, ο Σουλτάνος έδειξε την εύνοια του στον Έλγιν ως βρετανό πρεσβευτή, ο οποίος Έλγιν και άδραξε την ευκαιρία για να επωφεληθεί προσωπικά και να αποκτήσει μια τεράστια συλλογή από αρχαιότητες. Τότε λοιπόν, έστρεψε την προσοχή του στα μνημεία της Ακρόπολης, μα κυρίως στον Παρθενώνα, στα οποία ήταν πολύ δύσκολο να πλησιάσει κανείς και από τα οποία να αναφέρουμε δεν είχε δοθεί ποτέ άδεια αφαίρεσης γλυπτών. Με άφθονα δώρα λοιπόν προς τους Τούρκους της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας και με δωροδοκίες και εξαπατήσεις, ο Έλγιν έπεισε τους Τούρκους προεστώτες της Αθήνας να σιωπήσουν όσο τα συνεργεία του αφαιρούσαν τα τμήματα του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα που είχαν επιλέξει. Να επαναλάβουμε ότι ο Έλγιν ποτέ δεν εξασφάλισε επίσημη άδεια από τον ίδιο το Σουλτάνο για την αφαίρεση του γλυπτού και αρχιτεκτονικού διακόσμου του μνημείου, αφού μόνο εκείνος είχε τη δικαιοδοσία να παραχωρήσει τέτοια άδεια. Αντίθετα, με έντεχνο τρόπο χρησιμοποίησε μια φιλική επιστολή του Καϊμακάμη, Τούρκου αξιωματούχου, ο οποίος εκείνη την εποχή αντικαθιστούσε τον Μέγα Βεζίρη στην Κωνσταντινούπολη. Η επιστολή που του δόθηκε ανεπίσημα ως χάρη, προέτρεπε τις Τουρκικές αρχές στην Αθήνα να επιτρέψουν στα συνεργεία του Έλγιν μονάχα να σχεδιάσουν, να λάβουν εκμαγεία και να διενεργήσουν ανασκαφή γύρω από τα θεμέλια του Παρθενώνα, όπου ίσως βρισκόταν θαμμένη κάποια επιγραφή ή ανάγλυφο, με τον όρο ότι δεν θα βλάπτονταν με κανένα τρόπο τα μνημεία. 13

14 Από το 1801 έως το 1804 τα συνεργεία του Έλγιν δυστυχώς δρούσαν στην Ακρόπολη, προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα γλυπτά και το ίδιο το μνημείο, αποσπώντας και διαμελίζοντας στην κυριολεξία ένα σημαντικό μέρος, περίπου το ήμισυ, από το σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ένα κιονόκρανο και ένα σπόνδυλο από κίονα. Σήμερα μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου βρίσκονται διαμελισμένα πολλά τμήματα, τα περισσότερα από το ίδιο γλυπτό. Η μεταφορά με πλοία αυτών των αρχαιοτήτων ανεκτίμητης αξίας στην Αγγλία αντιμετώπισε δυσκολίες, αφού γινόταν από λιμάνι σε λιμάνι. Αφού ένα πλοίο βούλιαξε και τα γλυπτά υπέστησαν παρατεταμένη έκθεση στην υγρασία των διαφόρων λιμανιών, έφθασαν τελικά στη Βρετανία. Στη συνέχεια στο Λονδίνο μεταφέρθηκαν σε διάφορες αποθήκες, αφού ο Λόρδος Έλγιν είχε χάσει την περιουσία του, εξαιτίας των τεράστιων ποσών που δαπάνησε για τα συνεργεία του, τη μεταφορά των γλυπτών και τις δωροδοκίες των Τούρκων αξιωματούχων, έτσι ώστε να του είναι αδύνατο να τα στεγάσει σε δικό του χώρο. Έτσι το 1816 ύστερα από την υποθήκευση της συλλογής του από το Βρετανικό κράτος, αναγκάστηκε να πουλήσει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στη Βρετανική Κυβέρνηση, η οποία και τα μετέφερε στο Βρετανικό Μουσείο. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι από το 1804 έως το 1816 τα Μάρμαρα του Παρθενώνα δεν είχαν σπίτι. Πριν την τελική αυτή συναλλαγή, είχε ανατεθεί σε ειδική Εξεταστική Επιτροπή να μελετήσει τα στοιχεία της υπόθεσης Έλγιν και τα πορίσματα της τέθηκαν υπόψη του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Κατά τη διάρκεια της Κοινοβουλευτικής συνεδρίας που έλαβε χώρα στη Μεγάλη Βρετανία, ακούστηκαν πολλές φωνές που εξέφρασαν σκεπτικισμό και απόρριψη για τις ενέργειες του Έλγιν. Διατυπώθηκαν ακόμα και τότε σκέψεις για την επιστροφή των Μαρμάρων για πρώτη φόρα. Ισχυρές ενστάσεις ακούστηκαν επίσης και εκτός Κοινοβουλίου, με θερμότερο υποστηρικτή τους το Λόρδο Βύρωνα. Πιο αναλυτικά το ιστορικό της απογύμνωσης του Παρθενώνα Επιθυμία του Thomas Bruce, έβδομος κόμης του Elgin, ήταν να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία των Τεχνών φέρνοντας τους συμπατριώτες του πιο κοντά στις ελληνικές αρχαιότητες. Έτσι και δημιούργησε λοιπόν ομάδα από ζωγράφους, αρχιτέκτονες και γλύπτες. 14

15 Στη συνέχεια τον επόμενο χρόνο, η τοπική τουρκική διοίκηση επέτρεψε στους καλλιτέχνες να κάνουν σχέδια αλλά τους απαγόρευσε να προχωρήσουν στην κατασκευή προπλασμάτων ή να στήσουν σκαλωσιές για να μπορέσουν να μελετήσουν από πιο κοντά τα γλυπτά. Η λεηλασία του Παρθενώνα άρχισε κυριολεκτικά αμέσως. Τα γλυπτά του ναού κατέβηκαν από τη θέση τους και μεταφέρθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία με πολεμικό πλοίο. Στις 26 Δεκεμβρίου του 1801, φοβούμενος ο Έλγιν ότι ίσως οι Γάλλοι επιχειρούσαν να τον εμποδίσουν, διέταξε την άμεση αποστολή των γλυπτών με το πλοίο «Mentor», το οποίο είχε φέρει για το σκοπό αυτό. Μέσα στο 1806, αποσπάστηκαν: μία από τις Καρυάτιδες, μία γωνία του Ερεχθείου, τμήμα της ζωφόρου του Παρθενώνα, πολλές επιγραφές και εκατοντάδες αγγεία. Προστέθηκαν κι άλλοι σ'αυτό το παραλήρημα λεηλασίας, το οποίο δεν περιορίστηκε δυστυχώς μόνο στην Ακρόπολη αλλά εξαπλώθηκε στην Αθήνα και σε μεγάλα τμήματα της Ελλάδας, και συνεχίστηκε για πολλά χρόνια. Το 1810 ο Έλγιν φόρτωσε τα τελευταία λάφυρά του στο πολεμικό πλοίο «Hydra». Το 1817, δύο ακόμα πολεμικά πλοία, τα «Tagus» και «Satellite», έφυγαν για τη Μεγάλη Βρετανία φορτωμένα με μαρμάρινες ταφόπλακες, χάλκινα αντικείμενα και εκατοντάδες αγγεία. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο ελληνικός πόλεμος για την απελευθέρωση έδωσε πια τέλος στη λεηλασία του Έλγιν. 15

16 ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΛΓΙΝ Ο Edward Clarke, Βρετανός συγγραφέας, στο βιβλίο του "Ταξίδια σε ευρωπαϊκές χώρες" που δημοσιεύθηκε το 1811, αναφέρει μια από τις διασημότερες περιγραφές των επιχειρήσεων που διεξήγαγε στην Ακρόπολη η ομάδα εργατών του Λόρδου Έλγιν υπό την επίβλεψη του Lusieri. Σύμφωνα με τον Clarke λοιπόν, ο οποίος ήταν παρών όταν μεταφέρονταν οι μετώπες, επρόκειτο για φανταστικά, θαυμάσιας τέχνης γλυπτά. Όμως, σε μια άτυχη στιγμή, ένα κομμάτι του πεντελικού μαρμάρου υποχώρησε κάτω από την πίεση των μηχανημάτων του Έλγιν και ο Clarke αναφέρει ότι ακόμα και ο Τούρκος αξιωματικός έβγαλε μια απελπισμένη κραυγή καθώς έβλεπε το μάρμαρο να σπάζει σε εκατοντάδες κομμάτια. Ο συγγραφέας αναφέρει επίσης ότι οι εργάτες του Έλγιν δεν κατέστρεψαν τον Παρθενώνα κατά λάθος, αλλά έκοψαν το μάρμαρο σε μικρότερα κομμάτια προκειμένου να γίνει η μεταφορά του ευκολότερη. Ακόμα, ο Clarke, γνώριζε ότι τα γλυπτά κοσμήματα του Παρθενώνα ήταν κατά τέτοιο τρόπο σχεδιασμένα από το Φειδία και τους συνεργάτες του ώστε η καλύτερη γωνία θέασής τους να είναι από κάτω προς τα πάνω, και όχι όταν βρίσκονται στο ύψος των ματιών, όπως συμβαίνει όταν εκτίθενται σε μουσείο. Ολοκληρώνει την αναφορά του τονίζοντας ότι ο ναός υπέστη μεγαλύτερη ζημιά από εκείνη που είχαν προκαλέσει τα μηχανήματα του Morosini, ότι διεπράχθη μεγάλη παρανομία και ότι η αγγλική κυβέρνηση θα μπορούσε κάλλιστα να είχε απαιτήσει από την τουρκική κυβέρνηση τη λήψη μέτρων για την προστασία των γλυπτών. Ο Edward Dodwell, άγγλος περιηγητής και συγγραφέας, αντικρούοντας το επιχείρημα των Βρετανών, επισημαίνει πως οι Έλληνες δεν αδιαφορούσαν για τη διατήρηση των μνημείων. Πολλοί ήταν εκείνοι που διαμαρτυρήθηκαν στο Σουλτάνο για την καταστροφή, καθώς ήταν εκείνος που επέτρεψε στον Έλγιν να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του. Δηλώνει επίσης, ότι αισθάνθηκε ταπεινωμένος όντας μάρτυρας σ'αυτή τη λεηλασία των πλέον ξεχωριστών γλυπτών και αρχιτεκτονικών στοιχείων. Προσθέτει ότι οι τέχνες στην Αγγλία θα μπορούσαν να επωφεληθούν από προπλάσματα των γλυπτών του Φειδία και τονίζει ότι δεν πρόκειται μόνο για βέβηλη 16

17 πράξη αλλά επιπλέον ανατέθηκε σε ανθρώπους που ενεργούσαν αποκλειστικά από προσωπικό συμφέρον. Ο Thomas Hughes, άγγλος κληρικός, περιγράφει με τρομερό τρόπο τη λεηλασία της Ακρόπολης: "τύμπανα, κιονόκρανα, θριγκός, στεφάνη, όλα βρίσκονταν συσσωρευμένα σε όγκους ικανούς να προσφέρουν υλικό για ανέγερση ολόκληρου μαρμάρινου ανάκτορου". Ο Άγγλος ζωγράφος Hugh Williams συμφωνεί ότι τα Ελγίνεια μάρμαρα θα συνέβαλαν σίγουρα στην πρόοδο των τεχνών στην Αγγλία, αλλά δεν δέχεται ότι είχε ο οποιοσδήποτε το δικαίωμα να τα απομακρύνει από την Ελλάδα. Ο Λόρδος Broughton αναφέρεται επίσης στην ζημιά που προκλήθηκε στον Παρθενώνα και κατηγορεί τον Έλγιν ότι σχεδίαζε να μεταφέρει ολόκληρο το ναό του Θησείου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Ήφαιστο. Ο Francis Douglas, μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου διαβεβαιώνει τη Βουλή ότι οι Έλληνες θαύμαζαν τα ερείπια του Παρθενώνα και ότι ακόμα και οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να εκτιμούν την αξία τους. Συμπληρώνει ότι κάθε γλυπτό του Παρθενώνα μας θυμίζει τη σμίλη του δημιουργού τους καθώς και εκείνους για τους οποίους φτιάχτηκε. Εκφράζει την απογοήτευσή του για την αναίδεια εκείνων που δεν δίστασαν να ξεριζώσουν τα υπέροχα κοσμήματα του Παρθενώνα και επαινεί τον Chateaubriand, ο οποίος καταλόγισε στον Έλγιν το αδίκημα της ιεροσυλίας. 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Ο καθαρισμός των μαρμάρων του Παρθενώνα διήρκεσε δεκαπέντε μήνες, από το 1938 μέχρι το Κατά τον καθαρισμό αυτό, υπάλληλοι του μουσείου, χωρίς καμία επίσημη έγκριση, χρησιμοποίησαν χάλκινα εργαλεία για να βγάλουν αυτό που πίστευαν ότι ήταν βρωμιά, το οποίο στην πραγματικότητα ήταν η οξείδωση της ιστορικής επιφάνειας που αποκτά ένα χρώμα σαν αυτό του μελιού. Επίσημη δήλωση που ανακοινώθηκε τότε και δημοσιεύθηκε στη συνέχεια στην εφημερίδα The Times ανέφερε ότι η ανάθεση στη νέα πινακοθήκη του Λόρδου Duveen να στεγάσει τα γλυπτά θα παρείχε τη δυνατότητα να καθαριστούν και να βελτιωθεί η εμφάνιση της επιφάνειάς τους με την απομάκρυνση των σημείων που παρουσίαζαν αλλοίωση. Στις 8 Οκτωβρίου 1938 η επιτροπή του βρετανικού μουσείου ανακάλυψε ότι μετά από ακατάλληλες και χωρίς έγκριση προσπάθειες να βελτιωθεί το χρώμα των γλυπτών του Παρθενώνα για την πινακοθήκη του Λόρδου Duveen, μερικά πολύ σημαντικά κομμάτια είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Αποτέλεσμα ήταν να ασκηθεί πειθαρχική δίωξη εναντίον δύο υπαλλήλων, του Frederic Pryce, τότε συντηρητή των ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων, στον οποίο δόθηκε άδεια να αποσυρθεί από την υπηρεσία Εφόρων λόγω προβλημάτων υγείας, και του βοηθού του, Roger Hinks, ο οποίος επιπλήχθηκε επίσημα για παραμέληση καθήκοντος και τιμωρήθηκε με αφαίρεση δέκα ετών αρχαιότητας στην υπηρεσία και με μείωση μισθού. Έπειτα από αυτά παραιτήθηκε και ο καθηγητής Bernard Ashmole κλήθηκε να αναλάβει στη θέση του το τμήμα των ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων ως επίτιμη ιδιότητα. Ωστόσο, ο George Hill, συντηρητής των ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων στο βρετανικό μουσείο από το 1921 μέχρι το 1930, αρνήθηκε ότι χρησιμοποιήθηκε αμβλύ χάλκινο εργαλείο για τον καθαρισμό των μαρμάρων και σε γράμμα του στην εφημερίδα The Times το 1939 δήλωσε ότι η μέθοδος καθαρισμού περιελάμβανε μόνο νερό και σαπούνι και η όποια ενδεχόμενη ζημιά δεν ήταν αντιληπτή από ένα άπειρο μάτι. Οι συντηρητές τομέων τέθηκαν υπεύθυνοι για τον καθαρισμό των μαρμάρων με καθήκον να εκδίδουν οδηγίες, να επιβλέπουν τη 18

19 διαδικασία και να αναφέρουν κατευθείαν στους εφόρους του μουσείου και όχι στους διευθυντές. Ο κ. Arthur Holcome, όμως, επικεφαλής της ομάδας καθαρισμού αρχαιοτήτων του βρετανικού μουσείου, δήλωσε σε συνέντευξη σε εφημερίδα στις 19 Μαίου 1939 ότι στα μέλη της ομάδας του δόθηκε διάλυμα σαπουνιού νερού και αμμωνίας. Αρχικά βουρτσίσανε τη σκόνη από τα μάρμαρα με μαλακή βούρτσα. Έπειτα τα πλύνανε με το διάλυμα χρησιμοποιώντας την ίδια βούρτσα. Τα στεγνώσανε με σφουγγάρι και ξαναπήρανε την επιφάνεια με απεσταγμένο νερό. Για να καθαρίσουν μερικά από τα πιο βρώμικα σημεία, τα έτριψαν με ένα αμβλύ χάλκινο εργαλείο. Ορισμένα από αυτά ήταν τόσο μαύρα από τη βρωμιά όσο και αυτή η σχάρα είπε ο κ. Holcome, δείχνοντας στο τζάκι του. Παραδέχτηκε ότι μερικοί από τους άνδρες του ακολούθησαν το παράδειγμά του αλλά ισχυρίστηκε ότι δεν υπήρχε κίνδυνος από την ενέργεια αυτή διότι ο χαλκός είναι πιο μαλακός από την πέτρα. Είχαν χρησιμοποιήσει τα ίδια εργαλεία για να καθαρίσουν μάρμαρα στο μουσείο με την άδεια τεσσάρων μέχρι τώρα διευθυντών, αναφέρει ο κ. Holcome. Μια συλλογή περιοδικών με τίτλο The Gymnasium of the Mind: the journals of Roger Hinks που εκδόθηκαν με επιμέλεια του John Goldsmith (1984), αποκαλύπτει περαιτέρω στοιχεία που υποδηλώνουν προσπάθεια συγκάλυψης. Στην πραγματικότητα ο καθαρισμός έγινε μετά από εντολή του Sir John Soames, διευθυντή τότε του βρετανικού μουσείου, για την ικανοποίηση σχετικού αιτήματος από τον Λόρδο Duveen. Δύο σημαντικές αναφορές της υποεπιτροπής έρευνας σχετικά με τον καθαρισμό των μαρμάρων καθώς και οι ένορκες καταθέσεις των υπαλλήλων παρέμεναν, το 1984, εκτός δημοσιότητας. Το γεγονός αυτό εντείνει περισσότερο τις αμφιβολίες μας σχετικά με την επίσημη άποψη ότι οι Pryce και Hinks, ως επίσημοι συντηρητές, θα έπρεπε να επιβλέψουν με μεγαλύτερη προσοχή μια διαδικασία η οποία κανονικά έπρεπε να είχε περιέλθει στην ευθύνη του Sir John Forsdyke, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα διευθυντή του βρετανικού μουσείου μετά τον Sir John Soames. Στο Αρχείο, που βρίσκεται στο Kew, υπάρχει αναφορά σε κάποιο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών με τίτλο Φροντίδα των Ελγινείων Μαρμάρων: χρήση χάλκινης βούρτσας για τον καθαρισμό των μαρμάρων με αποτέλεσμα την πρόκληση σοβαρών ζημιών στην επιφάνεια τους. Ο φάκελος έχει καταστραφεί. Η αναφορά σχετικά με το γεγονός την οποία υπέβαλε η επιτροπή στον Sir John Fosdyke στις 14 Ιανουαρίου 1939 επρόκειτο να δοθεί στη δημοσιότητα. 19

20 Η διαμάχη σχετικά με τον καθαρισμό των μαρμάρων συνεχίστηκε το 1983, όταν το βρετανικό μουσείο κατηγορήθηκε ότι επιτάχυνε τη διαδικασία της διάβρωσης καθώς κάλυψε την επιφάνεια της καρυάτιδας με πλαστική επίστρωση που υποτίθεται ότι ήταν προστατευτική. Οι επικρίσεις εκτοξεύθηκαν και από διακεκριμένο Έλληνα συντηρητή, τον κ. Σκουλίδη, καθηγητή της φυσικής χημείας, ο οποίος ανήκει στην επιτροπή συντήρησης της Ακρόπολης. Παρά το γεγονός ότι κανένας δεν θα αμφισβητούσε μέχρι τότε τη γενική φροντίδα του βρετανικού μουσείου για τα μάρμαρα, το τελευταίο αυτό γεγονός προσδίδει μεγαλύτερο βάρος στην επιθυμία της ελληνικής κυβέρνησης να απαιτήσει την επανάκτηση των μαρμάρων. 20

21 ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΦΘΟΡΕΣ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ Τον Ιανουάριο του 1804 έφτασαν στο Λονδίνο τα πρώτο 65 κιβώτια, όπου εκεί παρέμειναν για δύο χρόνια καθώς ο Έλγιν ήταν φυλακισμένος στη Γαλλία. Η κακή μεταχείριση την οποία υπέστησαν τα μάρμαρα ήταν δυστυχώς αναπόφευκτη. Τοποθετήθηκαν σε μία υγρή και βρώμικη αποθήκη καθώς και έξω στο οικόπεδο της οικίας του Έλγιν, όπου και παρέμειναν για τρία χρόνια, παραδομένα στη διάβρωση που προκαλεί το υγρό κλίμα του Λονδίνου, ενώ εκείνος προσπαθούσε να βρει αγοραστή. Ο Έλγιν επιχείρησε να πουλήσει τα μάρμαρα στη βρετανική κυβέρνηση αλλά το ποσό που ζήτησε ήταν τόσο υψηλό με αποτέλεσμα να του αρνηθούν. Με το πέρασμα των χρόνων, τα μάρμαρα επηρέασαν τη ζωή των ανθρώπων στη Βρετανία. Εκκλησίες, κτίρια και σπίτια χτίζονταν πια σε κλασικό αρχαιοελληνικό ρυθμό. Σε επιστολή του το 1815, ο Έλγιν παραδέχτηκε ότι τα μάρμαρα βρίσκονταν ακόμη στην καρβουναποθήκη του σπιτιού του στο Burlington, εκτεθειμένα στην καταστροφική υγρασία. H πρώτη απόπειρα του Λόρδου Ελγιν να πουλήσει τη συλλογή του στο βρετανικό κράτος κατέληξε σε αποτυχία στα μέσα του περασμένου Μαΐου. Ο λόγος ήταν η απροθυμία του πρωθυπουργού να εισηγηθεί στο Κοινοβούλιο ποσό μεγαλύτερο των λιρών, τη στιγμή που ο Ελγιν ζητούσε περισσότερα από τα διπλά. Φαίνεται ότι εκείνη την εποχή κυκλοφορούσαν στο Λονδίνο φήμες σχετικά με τον τρόπο που αποκτήθηκε η συλλογή του, σοβαρότερη από τις οποίες ήταν ασφαλώς ότι η τουρκική κυβέρνηση θεωρούσε την επιχείρηση αφαίρεσης των Γλυπτών παράνομη. Πράγματι στο ξεκίνημα των διαπραγματεύσεων για την πώληση της συλλογής του ο Ελγιν συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Βουλής των Κοινοτήτων Charles Abbot. Στο ημερολόγιό του ο τελευταίος σημειώνει με αρκετή ειρωνεία (29 Απριλίου 1811): Κατόπιν ήρθε ο λόρδος Ελγιν και είπε ότι αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή του, που περιλαμβάνει μαρμάρινα Γλυπτά, εκμαγεία, καλούπια και σχέδια, αντί ποσού ίσου με τις δαπάνες που υπέστη (για να τα συγκεντρώσει), το ύψος του οποίου θα υπολογίσει επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων. Αντιπαρήλθε όλες τις ερωτήσεις σχετικά με το ζήτημα της ιδιοκτησίας και του δικαιώματος επ' αυτών, θεωρώντας τα όμως εξ ολοκλήρου δικά του. Κάτι το οποίο επιβεβαίωσε πρόσφατα ο κ. Adair, τέως πρεσβευτής μας στην Πύλη, ο οποίος λέει ότι 21

22 πληροφορήθηκε με κατηγορηματικό τρόπο από την τουρκική κυβέρνηση ότι αυτή αρνείται πλήρως πως έχει δώσει ποτέ εξουσιοδότηση στον λόρδο Ελγιν να απομακρύνει οποιοδήποτε τμήμα της συλλογής του και ότι εξακολουθεί να μην επιτρέπει την απομάκρυνση κάποιων αντικειμένων που έχουν μείνει πίσω. ( a=1, 01/03/2008) Τελικά, το 1816, τα Μάρμαρα του Παρθενώνα πουλήθηκαν στη βρετανική κυβέρνηση και μεταφέρθηκαν αμέσως στο Βρετανικό Μουσείο, όπου δημιουργήθηκε ειδικός εκθεσιακός χώρος με δαπάνη του Sir Jozeph Duveen. Το Δεκέμβριο του 1940, η βουλευτής των Εργατικών κ. Keir ρώτησε τον πρωθυπουργό κ. Winston Churchill εάν τα μάρμαρα θα επιστρέφονταν κάποια στιγμή στην Ελλάδα ως μερική αναγνώριση της αντίστασης που επέδειξε η χώρα αυτή ενάντια στους Γερμανούς και της θυσίας του λαού της. Η απάντηση ήταν αρνητική. Η ερώτηση της κ. Keir συμπίπτει χρονικά με μεγάλο αριθμό επιστολών υπέρ της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα, τις οποίες δημοσιεύουν οι Times. Το 1941, ο αρχηγός της Εργατικής παράταξης κ.clement Attlee και μέλος της κυβέρνησης συνασπισμού που βρισκόταν στην ηγεσία την περίοδο του πολέμου, απάντησε στην κ. Keir ότι δεν υπήρχε καμία πρόθεση να ληφθούν μέτρα για την επιστροφή των μαρμάρων. 22

23 ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ Το 1999 μία ομάδα ελλήνων εμπειρογνωμόνων μετέβη στο Βρετανικό Μουσείο με σκοπό να εξετάσει τις φθορές των Μαρμάρων από τους καθαρισμούς οι οποίοι πραγματοποιήθηκαν το Στη συνέχεια οργανώθηκε από το Βρετανικό Μουσείο ένα Διεθνές Συνέδριο στο Λονδίνο σχετικά με τα ζητήματα που αφορούν στη συντήρηση των Γλυπτών του Παρθενώνα, ("Cleaning the Parthenon Sculptures", 30 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου 1999) όπου μεταξύ άλλων παρουσιάστηκαν τα πορίσματα της ομάδας των ελλήνων εμπειρογνωμόνων. Τον ίδιο χρόνο ανατέθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση στην Ειδική Επιτροπή του αγγλικού Κοινοβουλίου για τον Πολιτισμό, τα Μ.Μ.Ε., και τον Αθλητισμό (Committee on Culture, Media and Sport) μία μελέτη όλων των θεμάτων της βρετανικής πολιτιστικής πολιτικής. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το αίτημα της Ελλάδας για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Tο 1999 η Ειδική Επιτροπή του αγγλικού Κοινοβουλίου ήρθε στην Αθήνα με σκοπό να επισκεφθεί την Ακρόπολη και το χώρο ανέγερσης του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού απέστειλε στην Επιτροπή, μετά από τη συγκρότηση ειδικής ομάδας εργασίας, ένα Υπόμνημα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα (Memorandum on the Parthenon Marbles submitted by the Government of the Hellenic Republic to the House of Commons Select Committee on Culture, Media and Sport). Επιπλέον, η Επιτροπή του αγγλικού Κοινοβουλίου δέχθηκε το 2000 στο Λονδίνο διάφορες σχετικές προφορικές μαρτυρίες από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών, την τότε Γενική Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού και τον Πρόεδρο του Ιδρύματος Μ. Μερκούρη. Στη συνέχεια, τον Ιούλιο του 2000, δημοσιοποιήθηκε το πόρισμα της Επιτροπής (House of Commons, Session , Culture, Media and Sport's Committee, "Cultural Property: Return and Illicit Trade"), στο οποίο καταγράφηκαν οι δηλώσεις των κ. Graham C. Greene, Robert Anderson και Vivian Davies (από το Βρετανικό Μουσείο), Donald Toon και Roger Sanbrook (από το Βασιλικό Τελωνείο), Isabel Letwin, Hugh Corner, καθώς και του τότε Υπουργού Πολιτισμού κ. Alan Howarth (Υπουργείο Πολιτισμού, Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Αθλητισμού), ο οποίος ενθάρρυνε το διμερή διάλογο μεταξύ Αγγλίας και Ελλάδας, 23

24 προκείμενου να διερευνηθούν τελικά κοινοί τόποι συνεννόησης: "Νομίζω ότι χρειάζεται να υπάρξει στενότερη προσέγγιση σκέψεων που να βασίζεται στην αμοιβαία κατανόηση των θέσεων των δύο πλευρών. 24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ Η δεύτερη απόπειρα του Έλγιν να πουλήσει τα μάρμαρα στη βρετανική κυβέρνηση οδήγησαν σε διένεξη στη Βουλή, κατά την οποία ο βουλευτής Sir John Newport είπε για τον Λόρδο Έλγιν: "ο ευγενής Λόρδος εκμεταλλεύτηκε τα πλέον άνομα μέσα (δηλ. τη δωροδοκία) και διέπραξε την πιο σκανδαλώδη λεηλασία". Την ίδια μέρα, ο ομιλητής του Κοινοβουλίου σημείωσε στα πρακτικά: "η αίτηση του Λόρδου Έλγιν καταχωρήθηκε. Διαμφισβητήθηκαν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του της συλλογής. Επιπλέον επικρίθηκε η συμπεριφορά του". Στους πρώτους ανθρώπους που επέκριναν τον Λόρδο Έλγιν συγκαταλέγεται και ο βουλευτής H. Hammersley. Υποστήριξε ότι σε περίπτωση που κάποια μελλοντική ελληνική κυβέρνηση ζητούσε τα μάρμαρα πίσω, η Αγγλία θα έπρεπε να τα επιστρέψει χωρίς περαιτέρω διαδικασίες ή άρνηση. Οι Dodwell και Clarke πρότειναν την επιστροφή τουλάχιστον του μαρμάρινου πλαισίου του Ερεχθείου και του ιωνικού κίονα. Επίσης, το 1890, ο Franklin Harrison, χρονογράφος, στο κύριο άρθρο του περιοδικού "19ος αιώνας", το οποίο δημοσίευσε με τον τίτλο "Επιστρέψτε τα Ελγίνεια μάρμαρα!", υποστηρίζει ότι τα γλυπτά ήταν περισσότερο αγαπητά στους Έλληνες από ότι στους Βρετανούς. Επιπλέον, ο βουλευτής και γραμματέας τότε του πρωθυπουργού Philip Sassoon έγραψε στους Times το 1928, ότι τα έξοχα ερείπια του Παρθενώνα και η φωτεινή ατμόσφαιρα της Αθήνας αποτελούσαν καταλληλότερη θέση για τα πιο αρμονικά γλυπτά του κόσμου από ότι το Βρετανικό Μουσείο. 25

26 ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Το ζήτημα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα ήταν πάντοτε ανοικτό για τη χώρα μας αλλά και για την Παγκόσμια διανόηση, στην οποία περιλαμβάνονται πολλές σημαντικές προσωπικότητες της βρετανικής ιστορίας (Λόρδος Μπάιρον, Σέλλϋ, Τόμας Χάρντι, κ.τ.λ.). Η Ελλάδα, από την απελευθέρωσή της και μετά, δε σταμάτησε ποτέ να ζητεί την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, που είχαν κλαπεί από τον Έλγιν και αποκτηθεί, έναντι λιρών, από το βρετανικό κράτος. Η πρώτη επίσημη αίτηση για την επιστροφή των μαρμάρων καταγράφεται το 1829 και η ελληνική πλευρά επανέρχεται σε τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα, ενώ η επίσημη βρετανική πλευρά κωφεύει - "το θέμα είναι πολύπλοκο" θα πει το 1961 ο Βρετανός πρωθυπουργός Χάρολντ ΜακΜίλλαν -, και συνεχίζει να κωφεύει ακόμη και τις τελευταίες δεκαετίες, με τη βρετανική κοινή γνώμη εναντίον της. Παρ' ότι το αίτημα της επιτροπής είναι τόσο παλαιό, παρ' ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν ο πρώτος που χαρακτήρισε μεταπολιτευτικά την επιστροφή των μαρμάρων ως "εθνικό στόχο", στη συνείδηση των πολιτών αλλά και της διεθνούς κοινής γνώμης, το αίτημα της επιστροφής, τουλάχιστον τις τελευταίες δυόμισι δεκαετίες, έχει ταυτιστεί με την προσωπικότητα και τον προσωπικό αγώνα της, επί πολλά έτη υπουργού Πολιτισμού των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου, Μελίνας Μερκούρη. ( 01/03/2008) Από το 1982, όταν Υπουργός Πολιτισμού διετέλεσε η αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη, μέχρι σήμερα τίθεται επισήμως το θέμα των Μαρμάρων στα αρμόδια όργανα της UNESCO, ενώ μετά από σχετική απόφαση του Ελληνικού Υπουργικού Συμβουλίου αυτό τέθηκε προς την Βρετανική Κυβέρνηση ήδη από τον Οκτώβριο του Η θέση της Ελληνικής Κυβέρνησης διατυπώθηκε και πάλι στη νέα Βρετανική Κυβέρνηση στις 30 Ιουνίου Η Μελίνα Μερκούρη έθεσε για πρώτη φορά την επιστροφή των μαρμάρων ως επίσημο στόχο της ελληνικής κυβέρνησης μιλώντας τον Αύγουστο του 1982 στη Διεθνή Διάσκεψη της Ουνέσκο, στο Μεξικό. Από τότε επανερχόταν σε κάθε ευκαιρία, επιστράτευε προσωπικές σχέσεις και φιλίες, οργάνωνε μικρές "παραστάσεις" και έκανε ότι μπορούσε, μπροστά ή πίσω από τις κάμερες, για να κινητοποιήσει τόσο τον ελληνισμό όσο και τη διεθνή κοινή γνώμη. Σύντομα, ο προσωπικός της αγώνας έγινε αγώνας εντός κι εκτός συνόρων για την "επανένωση ενός μοναδικού μνημείου της παγκόσμιας κληρονομιάς". Ακόμη και η βρετανική κοινή γνώμη τάχθηκε υπέρ της επιστροφής, σε ποσοστό άνω του 80%, ακόμη και οι Βρετανοί πολιτικοί διχάστηκαν. Κάτω από την επιρροή της χαρισματικής Μελίνας, μέχρι και ο -μάλλον αντιπαθής στο ελληνικό κοινό, λόγω του Γιουγκοσλαβικού- 26

27 υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Ρόμπιν Κουκ, πήρε θέση υπέρ της επιστροφής των μαρμάρων, τονίζοντας μάλιστα την δημιουργία ενός νέου Μουσείου, ικανού να στεγάσει και να προστατεύσει τα μάρμαρα. ( 01/03/2008) Υπό τον τίτλο "Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα" η Ελλάδα εννοεί την επιστροφή του γλυπτού διακόσμου και άλλων στοιχείων του Μνημείου του Παρθενώνα, όπως σπόνδυλοι κιόνων, κιονόκρανο, κ.τ.λ., που αφαίρεσε και μετέφερε στο Λονδίνο ο Λόρδος Έλγιν. Η Ελλάδα δεν θέτει κανένα γενικό ζήτημα συνολικής επιστροφής των πολιτιστικών της αγαθών, που βρίσκονται εκτός του τόπου προέλευσης τους. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα δεν είναι αυτοτελή έργα αλλά είναι αναπόσπαστα εκ γενετής στοιχεία του Μνημείου του Παρθενώνα, του μείζονος και συμβολικού μνημείου του δυτικού πολιτισμού. Όπως δείχνουν οι εργασίες αναστήλωσης, ορισμένα δε από τα στοιχεία αυτά είναι αναγκαία όχι μόνο για την αισθητική, αλλά και για την στατική επάρκεια του Μνημείου. Το αίτημα για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα δεν τίθεται ουσιαστικά από την Ελληνική Κυβέρνηση αλλά τίθεται στο όνομα του Ελληνικού Έθνους και της Ελληνικής Ιστορίας που αξιώνει την επιστροφή τους. Τίθεται όμως ένα σημαντικό ερώτημα. Που θα έπρεπε να βρίσκονται τα μάρμαρα; Τι υποστηρίζει η Ελλάδα; Γιατί στην Αθήνα και όχι στο Λονδίνο. Γιατί πρώτον στην Αθήνα βρίσκεται ο Παρθενώνας, δηλαδή το Μνημείο στο οποίο ανήκουν. Στη συνέχεια γιατί στην Αθήνα τα Μάρμαρα θα εκτεθούν κοντά στον Παρθενώνα και σε οπτική επαφή αυτόν έτσι ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να σχηματίζει μία πλήρη εικόνα του συνόλου του Μνημείου. Ακόμα γιατί αποτελούν χωρίς αμφιβολία αναπόσπαστο τμήμα του μνημείου - συμβόλου του ελληνικού κλασικού πολιτισμού την στιγμή της ακμής του. Με την επιστροφή των Μαρμάρων θα αποκατασταθεί η αρχιτεκτονική συνοχή και η ενότητα της διακόσμησης του Μνημείου. Και τέλος γιατί αποτελεί χρέος των Βρετανών απέναντι όχι μόνο στην ελληνική, αλλά και στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά η αποκατάσταση του συμβόλου της, που είναι ο Παρθενώνας, το έμβλημα της UNESCO. 27

28 Τι λέει όμως η αντίθετη πλευρά; Ποια είναι τα βρετανικά επιχειρήματα κατά της επιστροφής των μαρμάρων; Πρωτίστως αναφέρει ότι αγοράστηκαν νόμιμα από τους Τούρκους βάσει ενός νόμιμου εγγράφου - το φιρμάνι του Σουλτάνου. Στη συνέχεια η αντίθετη πλευρά υποστηρίζει πως σκοπός της απομάκρυνσής των Μαρμάρων ήταν η διάσωσή τους από την καθολικά καταστροφή. Ακόμα υποστηρίζει ότι την περίοδο εκείνη οι Έλληνες αδιαφορούσαν για την τύχη των αρχαιολογικών τους θησαυρών. Και τέλος αναφέρει πως το επίπεδο μόλυνσης της ατμόσφαιρας στην Αθήνα την εποχή εκείνη σύντομα θα κατέστρεφε τα μάρμαρα. Ποια είναι η απάντηση στα βρετανικά επιχειρήματα; Το πρώτο επιχείρημα της Βρετανικής πλευράς δεν στέκει διότι οποιαδήποτε αγορά από τον κατακτητή μιας χώρας ισοδυναμεί με κλεπταποδοχή. Εκτός αυτού, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η αγορά των μαρμάρων είναι νόμιμη. Οι διάφοροι Τούρκοι αρμόδιοι αξιωματούχοι την εποχή εκείνη δωροδοκήθηκαν από τους Βρετανούς με πολυτελή δώρα. Ο Έλγιν, εκτός από το γεγονός ότι προκάλεσε ανυπολόγιστες ζημιές στον Παρθενώνα και το Ερεχθείο όταν απέσπασε τα γλυπτά τους, στην προσπάθεια του να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερα μπορούσε, πριόνισε ορισμένα γλυπτά, ώστε κόβοντάς τα στη μέση ή σε περισσότερα κομμάτια να μειώσει το βάρος τους και να διευκολύνει τη μεταφορά τους. Είναι μάλλον σίγουρο ότι οποιαδήποτε προσπάθεια από ελληνικής πλευράς θα καταπνίγονταν άμεσα και βίαια από τους Τούρκους. Όταν για παράδειγμα, ο γάλλος πρόξενος στην Αθήνα τόλμησε να διαμαρτυρηθεί για την απομάκρυνση των μαρμάρων, οι Τούρκοι τον έκλεισαν στη φυλακή.βεβαίως υπήρχαν ενδείξεις ότι οι Έλληνες της εποχής λυπόντουσαν για τους λεηλατημένους τους θησαυρούς, χαρακτηριστικός ήταν άλλωστε ο μύθος ότι τη νύχτα ακούγονταν οι θρήνοι των Καρυάτιδων για τη χαμένη τους αδελφή, καθώς επίσης και οι ισχυρισμοί των 28

29 αχθοφόρων που μετέφεραν τα αγάλματα ότι άκουγαν κραυγές να βγαίνουν από τα κιβώτια μέσα στα οποία ήταν συσκευασμένα. Επίσης, ο Edward Dodwell αναφέρει σε βιβλίο του το 1812 ότι την εποχή που ταξίδευε στην Ελλάδα, οι Αθηναίοι θρηνούσαν για την καταστροφή των αρχαιοτήτων τους και κατηγορούσαν τους Τούρκους που επέτρεψαν σε ξένους να κάνουν μια τέτοια λεηλασία. Ακόμα, το 1812, ομάδα διακεκριμένων Αθηναίων, δύο από τους οποίους μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ίδρυσαν τη Φιλόμουση Κοινότητα, στα μέλη της οποίας συμπεριλαμβάνεται και ο Λόρδος Guilford. Ένας από τους στόχους αυτής της Κοινότητας ήταν η προστασία των αρχαίων μνημείων. Τέλος το επιχείρημα αυτό είναι άκρως απαράδεκτο καθώς τα μάρμαρα υπέστησαν πολύ μεγαλύτερη ζημιά εξαιτίας της μακράς έκθεσής τους στη μολυσμένη ατμόσφαιρα του Λονδίνου από εκείνη που θα πάθαιναν εάν παρέμεναν στην Αθήνα, όπου η μόλυνση αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο. Το 1816, ο Λόρδος Έλγιν παραδέχτηκε ενώπιον της Βουλής ότι η υγρασία του Λονδίνου είχε ως αποτέλεσμα να προκαλέσει διάβρωση στο ευαίσθητο πεντελικό μάρμαρο. Ωστόσο, το γεγονός είναι ότι, όταν ένα αρχαίο έργο τέχνης απομακρύνεται από το αρχικό του περιβάλλον, χάνει το μεγαλύτερο μέρος της αξίας του και γίνεται τελικά απλά ένα αντικείμενο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Έως σήμερα, το Βρετανικό Μουσείο επιχειρεί να παρουσιάσει τον Λόρδο Έλγιν σαν λάτρη της αρχαιότητας που αφιερώθηκε στη διάσωση των γλυπτών του Φειδία από την ολοκληρωτική καταστροφή. Όμως, τα γεγονότα συνθέτουν μία εντελώς διαφορετική εικόνα. Έχοντας αποκτήσει στα χέρια του το Φιρμάνι του Σουλτάνου, ο Έλγιν θεώρησε ότι είχε αποκτήσει το δικαίωμα να πάρει οτιδήποτε ήθελε. Οι ενέργειές του δυστυχώς δεν πέρασαν απαρατήρητες. Πολλά μέλη του Κοινοβουλίου διαμαρτυρήθηκαν ενώπιον της Βουλής των Κοινοτήτων για τις πράξεις του Έλγιν, αλλά στη συνέχεια με το πέρασμα του χρόνου ξεχάστηκαν. Υπήρχαν ακόμα πολλοί Άγγλοι συγγραφείς, μεταξύ των οποίων ο Λόρδος Byron, ο οποίος έγραψε ότι ο Έλγιν ήταν κλέφτης μαρμάρων και ότι το μοναδικό πραγματικό ενδιαφέρον του ήταν να αποκτήσει φήμη και δόξα από την επίδειξη των μαρμάρων. Σύμφωνα με απόσπασμα συνέντευξης του Πρωθυπουργού κ. Κωνσταντίνου Καραμανλή που δημοσιεύτηκε στην "Απογευματινή της 29

30 Κυριακής" στις 4 Ιουνίου 2004, ο δημοσιογράφος ρωτά τον Πρωθυπουργό εάν έχει νόημα να συνεχίσουμε με την ίδια ένταση τον αγώνα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, όταν οι Βρετανοί επί σειρά δεκαετιών εμφανίζονται αρνητικοί ή πρέπει να αλλάξουμε τακτική και να διαπραγματευτούμε με άλλο τρόπο. Και ο Πρωθυπουργός απαντά πως η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι δίκαιο αίτημα όλων των Ελλήνων. Είναι ένα αίτημα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως εθνικότητας, που οραματίζονται την επανένωση ενός ακρωτηριασμένου μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Είμαστε και θα παραμείνουμε προσηλωμένοι στο στόχο της επιστροφής των Γλυπτών. Έχουμε τα επιχειρήματα για να πείσουμε για το δίκαιο του αιτήματος μας. Αισιοδοξούμε ότι, εν τέλει, ακόμη και οι πιο επιφυλακτικοί θα πειστούν, θα αλλάξουν στάση. Ταυτόχρονα, με τη δημιουργία του νέου Μουσείου Ακρόπολης, ενός πραγματικού μουσειολογικού και αρχιτεκτονικού κοσμήματος, ενισχύουμε ακόμη περισσότερο την επιχειρηματολογία μας. Σύμφωνα με συνέντευξη του Υπουργού Πολιτισμού κ. Γιώργου Βουλγαράκη στην Αυστριακή Τηλεόραση (ORF) για την Επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, ο δημοσιογράφος κ. Gustav W. Trampitsch ρωτά τον Υπουργό: Αναρίθμητα έργα τέχνης της αρχαιότητας βρίσκονται διασκορπισμένα σε όλο τον κόσμο. Σε τι συνίσταται κατά την άποψή σας, η ιδιαιτερότητα των Γλυπτών του Παρθενώνα; Ο Υπουργός απαντά: Ο Παρθενώνας είναι το κορυφαίο μνημείο - σύμβολο του ευρωπαϊκού πνεύματος. Συνοψίζει τις βασικές αρχές του ανθρωπισμού. Ωστόσο, τα Γλυπτά, τα συστατικά μέρη του Ναού, έχουν αποσπαστεί από τον ιστορικό τους χώρο και ο Παρθενώνας στέκει ακρωτηριασμένος. Αν μιλήσουμε με τους όρους της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, αυτό συνιστά "ύβρη". Από αυτή την άποψη το αίτημα της επιστροφής και της επανένωσής τους, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Το χρέος για την αποκατάσταση του Παρθενώνα είναι στην ουσία το χρέος ολόκληρης της ανθρωπότητας στον Πολιτισμό. Κατόπιν ο δημοσιογράφος τον ρωτά: Όταν πριν από χρόνια είχα λάβει μια συνέντευξη για το ίδιο θέμα από την προκάτοχό σας Μελίνα Μερκούρη, εδώ σ'αυτήν την πόλη, μου είχε πει με συγκίνηση: "Θέλουμε να πάρουμε πίσω την ψυχή μας!". Το βλέπετε κι εσείς έτσι; Ο Υπουργός απαντά στη συνέχεια: Οι αγώνες της Μελίνας Μερκούρη για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι πασίγνωστοι. Η ίδια, με την ευαισθησία, το ταμπεραμέντο και τη δυναμικότητά της, αφύπνισε τη διεθνή κοινότητα για το μεγάλο αυτό ζήτημα. Το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών, το επιβάλλει αποκλειστικά η λογική των πραγμάτων και όχι οι οποιουδήποτε είδους εθνοκεντρικές εμμονές. Αυτό εννοούσε και η Μελίνα όταν έλεγε "θέλουμε να πάρουμε πίσω την ψυχή μας". Θέλουμε να επιστρέψουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα για να αποκατασταθεί μια ορισμένη ηθική τάξη στον Πολιτισμό που αφορά τους πάντες και όχι μόνον τους Έλληνες. Ύστερα ο δημοσιογράφος τον ρωτά: Ποια είναι κατά τη γνώμη σας σήμερα τα αισθήματα του ελληνικού λαού στο ζήτημα αυτό; Η απάντηση του Υπουργού ήταν: Οι Έλληνες θεωρούν το αίτημα αυτό κατεπείγουσα προτεραιότητα. Όχι από προγονοπληξία ούτε από αναδρομικές εθνικιστικές αντιδράσεις. Αντιλαμβάνονται όμως - ως Έλληνες - τη διασάλευση της ηθικής τάξης, που συνεχίζει να προκαλεί η αποστέρηση του Μνημείου από τα Γλυπτά του. Αισθάνονται την υποχρέωση να αποκαταστήσουν το Μνημείο και να το προσφέρουν ως αντίδωρο σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. 30