ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ 101, ΤΗΛ

Transcript

1 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Κ. ΜΠΑΚΑΛΑΚΟΣ Κ. ΦΙΡΦΙΡΗΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ 101, ΤΗΛ

2 Περιεχόμενα Α. ΘΕΩΡΙΑ ΑΣΚΗΣΕΙΣ... 5 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ... 6 Α. Τα δομικά μέρη της παραγράφου... 6 Β. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου... 7 Γ. Οι αρετές της παραγράφου... 7 Δ. Είδη παραγράφων... 8 Ε. Χωρισμός παραγράφου σε μικρότερες... 8 ΑΣΚΗΣΕΙΣ... 9 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Α. Πλαγιότιτλοι Β. Ευρύτερες νοηματικές ενότητες Γ. Διάγραμμα κειμένου Δ. Περίληψη Ε. Εφαρμογή θεωρίας: Η ΠΕΙΘΩ Α. Τρόποι Πειθούς Β. Επίκληση στη λογική Συλλογισμοί Γ. Αξιολόγηση επιχειρημάτων Δ. Μορφές πειθούς ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ Α. Δοκίμιο Β. Εισήγηση/Ομιλία/Προσχεδιασμένος Προφορικός Λόγος Γ. Άρθρο Δ. Επιφυλλίδα Ε. Επιστολή ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Α. Ρηματικά και ονοματικά σύνολα Β. Ρηματικά πρόσωπα Γ. Ρηματικοί Χρόνοι Δ. Ρηματικές Εγκλίσεις Ε. Σύνδεση Προτάσεων... 51

3 ΣΤ. Αναφορικές προτάσεις Ζ. Τα σημεία στίξης Η. Χαρακτηριστικά μακροπερίοδου ή μικροπερίοδου λόγου Θ. Λειτουργίες της γλώσσας Η ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ, Η ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ Η ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Β. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ! Παιδεία - Εκπαίδευση Ανθρώπινα δικαιώματα Φυσικό περιβάλλον Διαφήμιση Καταναλωτισμός Επιστήμη και ευθύνη - Τεχνολογία Βία Εγκληματικότητα Τρομοκρατία Ναρκωτικά Σχολικός εκφοβισμός - Φανατισμός Ελλάδα Ευρώπη - Κόσμος Παράδοση Ελληνική ταυτότητα - Τουρισμός Μαζοποίηση - Κομφορμισμός Πολιτικός λόγος Δημοκρατία Λαϊκισμός Γλώσσα Αλλοτρίωση - Ελευθερία Αθλητισμός Ειρήνη Πόλεμος Εθελοντισμός Οικογένεια Ψυχαγωγία Ελεύθερος χρόνος Βιβλίο Ρατσισμός Μετανάστες Ξενοφοβία Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Η Πληροφορική στην εκπαίδευση Διαδίκτυο Κριτική σκέψη Τέχνη Εργασία Ανεργία

4 Επαγγελματικός Προσανατολισμός - Ειδίκευση Εφηβεία Πρότυπα Χάσμα γενεών Φιλία- Ανθρώπινες σχέσεις Το γέλιο, το κωμικό στοιχείο Μόδα - Ενδυμασία Λακωνικότητα

5 Α. ΘΕΩΡΙΑ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

6 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Α. Τα δομικά μέρη της παραγράφου Η δομή της παραγράφου αποτελείται: 1. Θεματική πρόταση/περίοδο 2. Σχόλια/Λεπτομέρειες 3. Κατακλείδα ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ: Θεματική πρόταση/περίοδος: εκφράζει την κύρια ιδέα της παραγράφου, δηλαδή το θέμα της. Η θεματική πρόταση είναι συνήθως η πρώτη πρόταση της παραγράφου, όμως υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να βρίσκεται στη μέση ή ακόμη και στο τέλος. Μπορεί ακόμη να επαναλαμβάνεται μια ή δυο φορές για έμφαση με τις ίδιες ή με διαφορετικές λέξεις. Υπάρχει περίπτωση, σε δόκιμους συγγραφείς, ακόμη και να απουσιάζει, καθώς οι συγγραφείς αυτοί αφήνουν τον αναγνώστη να ανακαλύψει τη βασική τους ιδέα μέσα από το κείμενο. Σχόλια / λεπτομέρειες: πρόκειται για μερικότερες ιδέες που διασαφηνίζουν και αναπτύσσουν την κύρια ιδέα της παραγράφου, δηλ τη θεματική πρόταση. Κάθε πρόταση σε μία παράγραφο, εκτός από τη θεματική, μπορεί να ταξινομηθεί σε δύο κατηγορίες, στις βασικές και στις βοηθητικές. Οι βασικές προτάσεις αναπτύσσουν την κύρια ιδέα της παραγράφου παρουσιάζοντας μία νέα ή διαφορετική άποψη της κύριας ιδέας. Οι βοηθητικές προτάσεις έχουν δύο λειτουργίες : (1) αναπτύσσουν τη βασική πρόταση στην οποία ανήκουν πληροφορώντας τον αναγνώστη για κάτι νέο ή διαφορετικό για την πρόταση αυτή και (2) βοηθούν τη βασική πρόταση ν αναπτύξει την κύρια ιδέα της παραγράφου, δηλαδή τη θεματική πρόταση Κατακλείδα: ονομάζουμε την πρόταση που μπαίνει στο τέλος της παραγράφου και συνοψίζει όσα έχουν λεχθεί πάνω στην κύρια ιδέα της παραγράφου. Συγχρόνως δίνει ολοκληρωμένη μορφή στην παράγραφο. Η πρόταση κατακλείδα δεν υπάρχει πάντοτε σε μία παράγραφο. Μπορεί να απουσιάζει όταν ο συγγραφέας θεωρεί πως θέλει να κλείσει με συγκεκριμένο τρόπο το κείμενό του. Συνήθως η πρόταση κατακλείδα διακρίνεται από λέξεις όπως: έτσι, τέλος, συνεπώς, άρα, συνοψίζοντας, επομένως, κλπ.

7 Β. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου 1. Ορισμός: είναι ο καθορισμός και η έκθεση των κυρίων γνωρισμάτων μιας έννοιας. Με ορισμό αναπτύσσεται η θεματική πρόταση όταν το περιεχόμενό της υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση «τι είναι» ή «τι εννοεί με αυτό». Ένας ορισμός μπορεί να είναι αναλυτικός (όταν παριστάνει την ουσία μιας έννοιας εκθέτοντας τα γνωρίσματα που περιέχονται στην έννοια αυτή) ή συνθετικός (όταν περιγράφεται η διαδικασία της γένεσης μιας έννοιας από τα αναγκαία και ουσιώδη συστατικά της μέρη) και σύντομος ή εκτεταμένος. Σ έναν ορισμό υπάρχει η οριστέα έννοια, το γένος, και η ειδοποιός διαφορά (τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα που τη διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες έννοιες που ανήκουν στο ίδιο γένος.). 2. Διαίρεση: διάκριση της κεντρικής έννοιας της παραγράφου στις επιμέρους ιδέες που τη συναποτελούν. Με τη διαίρεση αναλύουμε ένα όλο(διαιρετέα έννοια) στα μέρη του (είδη/μέλη) με βάση κάποιο ουσιώδη γνώρισμά τους (διαιρετέα βάση). Συχνά δίνεται αρχικά μια «πρωτοβάθμια» διαίρεση και στη συνέχεια αναπτύσσονται πιο αναλυτικά τα «είδη» της διαιρετέας έννοιας.] 3. Παραδείγματα: διασαφήνιση ή απόδειξη ή ανάπτυξη της θεματικής περιόδου με την προσκόμιση χαρακτηριστικών παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή, την ιστορία ή ακόμη και φανταστικά. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται με φειδώ. 4. Αναλογία: αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, τότε αναπτύσσεται με αναλογία, δηλ. με μια εκτεταμένη παρομοίωση. Στη μέθοδο της αναλογίας έχουμε δυο μέρη-σκέλη, το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο αντικείμενο, ενώ το άλλο σ ένα αντικείμενο πιο οικείο που παρουσιάζει αναλογίες-ομοιότητες με το προηγούμενο. 5. Σύγκριση-Αντίθεση:επισημαίνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε δυο φαινόμενα, ιδέες, θεσμούς, έννοιες κλπ. Η παράγραφος οργανώνεται με δυο κυρίως τρόπους: α) ή παρουσιάζονται όλα τα γνωρίσματα του ενός μέλους και στη συνέχεια όλα τα γνωρίσματα του άλλου(ο πιο ευχερής τρόπος) και β) καταγράφονται σημείο προς σημείο οι ομοιότητες και διαφορές των συγκρινόμενων/ αντιτιθέμενων μελών. Η κατακλείδα περίοδος περιλαμβάνει το συμπέρασμα της σύγκρισης ή μια γενική παρατήρηση και κρίση (προαιρετική η χρήση της). 6. Αιτιολόγηση: η κατευθυντήρια ιδέα είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης να αισθάνεται την ανάγκη να διερευνήσει τους λόγους για τους οποίους ισχύει αυτό που ορίζεται στη θεματική περίοδο. Ειδικότερα, στη θεματική περίοδο χρησιμοποιούνται λέξεις που αναπόφευκτα οδηγούν στο ερώτημα «γιατί». Ενδεικτικά αναφέρουμε: αποδίδεται, καταλογίζεται, ευθύνεται, συντελεί, τροφοδοτεί, συμβάλλει, ερμηνεύεται, αιτιολογείται, πηγάζει, ανάγεται, αιτία, παράγοντας, λόγος, ευθύνη. 7. Αίτια και Αποτελέσματα: στη θεματική πρόταση αναφέρεται η αιτία ή το αποτέλεσμα ενός φαινομένου και στις λεπτομέρειες αναφέρονται τα αποτελέσματα - συνέπειες ή τα αίτια του αντίστοιχα. 8. Συνδυασμός Μεθόδων: χρησιμοποιούνται δυο ή και περισσότερες μέθοδοι για την ανάπτυξη της παραγράφου. Ο κάθε τρόπος ανάπτυξης δεν είναι απαραίτητα της ίδιας έκτασης. Γ. Οι αρετές της παραγράφου 1. Σαφήνεια 2. Προσεκτική επιλογή λεπτομερειών 3. Συνεκτικότητα κ αλληλουχία 4. Επαρκή ανάπτυξη

8 5. Έμφαση Δ. Είδη παραγράφων 1. Αφηγηματική(εξιστορεί ένα γεγονός) 2. Περιγραφική(περιγράφει ένα αντικείμενο, πρόσωπο, φαινόμενο, γεγονός) 3. Επεξηγηματική(αποσαφηνίζει τη θεματική πρόταση/περίοδο) 4. Αποδεικτική(μέσω επιχειρημάτων αποδεικνύεται κάτι) 5. Μεταβατική (καλύπτει τα νοηματικά κενά μέσω ανακεφαλαίωσης και προεξαγγελίας) Ε. Χωρισμός παραγράφου σε μικρότερες Σε ερωτήσεις που μας ζητούν τον χωρισμό μιας παραγράφου σε μικρότερες εντοπίζουμε τις κύριες ιδέες της παραγράφου. Αυτές, μαζί με τις βοηθητικές προτάσεις, μπορούν να αποτελέσουν ανεξάρτητες παραγράφους. Συνήθης ένδειξη για τον χωρισμό είναι η ύπαρξη διαρθρωτικής λέξης.

9 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να βρεθούν τα δομικά μέρη των παρακάτω παραγράφων: α. Η συμπεριφορά, ωστόσο, αυτή της νεολαίας δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητη από την υπολειτουργία των παιδαγωγικών παραγόντων, και κυρίως της οικογένειας και της εκπαίδευσης. Στην οικογένεια η προτεραιότητα δίνεται στην κατάληψη των απλών υλικών αναγκών των νέων μελών. Στην εποχή του καταναλωτισμού οι γονείς θεωρούν ότι έχουν εκπληρώσει το χρέος τους, όταν εργάζονται αδιάκοπα για να προσφέρουν αφειδώς καταναλωτικά αγαθά και άνετη ζωή. Η απουσία διαλόγου και επικοινωνίας χαρακτηρίζει τη σύγχρονη οικογένεια και υποβαθμίζει το ρόλο της. ο νέος που στερείται ηθικοπνευματικής καθοδήγησης είναι ευάλωτος στη χειραγώγηση αλλά και στην επιθετική συμπεριφορά είτε επειδή δε διαθέτει τη σύνεση και τις αναστολές που θα του πρόσφερε η διαπαιδαγώγηση είτε επειδή επιθυμεί να αντιδράσει στην παραμέληση και να προσελκύσει την προσοχή. β. Για πολλούς ανθρώπους, τα γηρατειά είναι η υποδούλωση μιας ψυχής που θέλει να ζήσει, να ονειρευτεί, να εκφραστεί και που εμποδίζεται από το κουρασμένο και γερασμένο σώμα. Από την άλλη, η τρίτη ηλικία είναι η εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος, έχοντας τη σοφία της ζωής, μπορεί να δει τον κόσμο με άλλα μάτια, να χαρεί και να δώσει σημασία σε απλά πράγματα που οι νέοι παραβλέπουν και δεν έχουν ακόμη την ωριμότητα που χρειάζεται για να τα εκτιμήσουν. 2. Στις παραγράφους που ακολουθούν να εντοπίσετε: α) τα δομικά στοιχεία και β) τον τρόπο ανάπτυξής τους. α. Η περίοδος των γηρατειών είναι για τον άνθρωπο ό,τι και η χειμερινή περίοδος για τη φύση. Στη διάρκεια του χειμώνα η γη, έχοντας αποδώσει τα γεννήματά της, αναπαύεται, καθώς ο καιρός γίνεται βαρύς, με σύννεφα που κρύβουν τον ήλιο, χιόνια που σκεπάζουν τις βουνοκορφές, καταιγίδες και ανέμους που «δέρνουν» τη φύση. Με τον ίδιο τρόπο κι ο γερασμένος άνθρωπος αποσύρεται σε μια περίοδο ανάπαυσης, αφού εργάστηκε σ όλη του τη ζωή και πρόσφερε με τον αγώνα του. Τώρα η διάθεσή του είναι βαριά, καθώς τα χρόνια που σωρεύτηκαν έχουν διώξει τη φρεσκάδα της νιότης. Όπως, λοιπόν, ο χειμώνας σημαίνει το κλείσιμο του φυσικού κύκλου, έτσι και τα γηρατειά σηματοδοτούν το κλείσιμο του ανθρώπινου βίου. β. Είναι γεγονός ότι ο Έλληνας δε διαβάζει, δεν αγαπά το βιβλίο και τη μελέτη. Γιατί όμως; Κληρονομικά βάρη κα φυλετικός χαρακτήρας; Μα τότε θα έπρεπε μάλλον το αντίθετο να συμβαίνει! Η εθνική κληρονομιά του Έλληνα είναι βαθιά πνευματική. Τότε; Πρέπει να παραδεχτούμε πως ο άνθρωπος δε γεννιέται αγκαλιά με το βιβλίο, του μαθαίνουν να το αγαπάει. Είναι θέμα γενικότερης παιδείας, που ξεκινάει βέβαια από την εκπαίδευση, από τα σχολεία όλων των βαθμίδων. Και εκεί φαίνεται πως υστερούμε. Γιατί εμείς από τα σχολεία βγάζουμε ανθρώπους που ακούν για βιβλία, ακούν για μελέτη και το «βάζουν στα πόδια»! Εκπαίδευση που βασίζεται στη μηχανική πρόσληψη γνώσεων, στη χρησιμοθηρία, στη «δια παντός μέσου» βαθμοθηρία, στη στείρα αποστήθιση, δημιουργεί στη συνέχεια απέχθεια για το βιβλίο, το σχολείο, τη μάθηση. Το «πρόβλημα του μαθήματος της έκθεσης» δεν είναι άσχετο με όλη αυτή την κακή εκπαίδευση. Κακές επιδόσεις στην έκθεση δε σημαίνουν τίποτε άλλο από κακές σχέσεις με το βιβλίο γενικά. γ. Ο παραπλανητικός χαρακτήρας της διαφήμισης επιδρά αρνητικά στη διαμόρφωση της συνείδησης του ατόμου. Με τις τεχνικές της πετυχαίνει τον εθισμό των μαζών, εκτός από την αποδοχή και υπακοή σε διαφημιστικά μηνύματα, στην αποδοχή μηνυμάτων πολιτικού και

10 ιδεολογικού περιεχομένου. Έτσι, οι πολίτες απογυμνώνονται έντεχνα από το αναφαίρετο δικαίωμα και καθήκον τους να αποφασίζουν για την τύχη τους. δ. Αλλοτρίωση σημαίνει αποξένωση του ατόμου από ένα «αντικείμενο». Αυτό το αντικείμενο μπορεί να είναι και ο ίδιος ο εαυτός του. Κατά τη μαρξιστική αντίληψη, ο άνθρωπος αποξενώνεται από την εργασία του και τα προϊόντα της, λόγω των παραγωγικών σχέσεων που υπάρχουν στον καπιταλισμό, δηλαδή το γεγονός ότι τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε άλλον και όχι σ αυτόν που παράγει το έργο. Αυτό κατ επέκταση οδηγεί στην αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό. ε. Γνωστή είναι η «ειδοποιός» διαφορά ανάμεσα στην παλιά τοξικομανία και την τωρινή. Άλλοτε η χρήση ναρκωτικών ενδημούσε στον «υπόκοσμο», ήταν το «βίτσιο», η «πολυτέλεια», δηλαδή το καταφύγιο των απόκληρων, των παράνομων και μάλιστα μιας κάποιας ηλικίας. Σήμερα θερίζει και στον «κακό» και στον «καλό» κόσμο. Αποτελεί την «ανώτερη μορφή» και το υποκατάστατο του «ροκ» ή της «αμφισβήτησης». Ό,τι άλλοτε ήταν στίγμα και διασυρμός έγινε τώρα δείγμα τόλμης και συρμός. στ. Η επιβολή ποινής για εγκληματική συμπεριφορά αποκαθιστά το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Μια κοινωνία, για να λειτουργεί εύρυθμα και να διασφαλίζει όρους ομαλής συμβίωσης, προϋποθέτει την ύπαρξη θεσμοθετημένων κανόνων που να ικανοποιούν το κοινό αίσθημα σχετικά με την επικράτηση κλίμακας δικαιοσύνης. Σ αυτή τη βάση η επιβολή μιας ποινής, όταν μάλιστα απειλείται κατάφωρα το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών, ανταποκρίνεται στην κοινή απαίτηση για τιμωρία όσων παραβιάζουν συνειδητά τα δικαιώματά τους. 3. Να οργανώσετε τις παρακάτω περιόδους κατά αυτό τον τρόπο ώστε να δημιουργηθεί μια αυτόνομη παράγραφος με ολοκληρωμένη ανάπτυξη. Α. Σήμερα, όμως, καθώς η γυναίκα εργάζεται πλεόν βιοποριστικά έξω από το σπίτι, δεν έχει το χρόνο να εκπληρώσει όλους αυτούς τους ρόλους. Β. Έτσι, αυτοί μεταφέρθηκαν σε εξειδικευμένους θεσμούς, όπως είναι τα εστιατόρια, τα καθαριστήρια, τα σχολεία, τα κέντρα διασκέδασης κτλ. Γ. Η εργασία της συζύγου μητέρας μεταβάλλει τον τρόπο λειτουργίας της σύγχρονης οικογένειας. Δ. Αν δηλαδή κάποιος δεν έκανε οικογένεια, ήταν αδύνατο να εξασφαλίσει όλα αυτά τα αγαθά, για αυτό και θεωρούνταν απόκληρος της κοινωνίας. Ε. Η οικογένεια, λοιπόν, χάνοντας από την εργασία της γυναίκας τόσο σημαντικές λειτουργίες, οδηγείται σε κρίση και διαλύεται. ΣΤ. Παλιότερα, η οικογένεια, κυρίως μέσω της γυναίκας, ικανοποιούσε όλες τις βασικές ανάγκες της ζωής ενός ανθρώπου, το φαγητό, την καθαριότητα, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, την περίθαλψη κτλ. 4. Στην παράγραφο που ακολουθεί κάποιες από τις προτάσεις των λεπτομερειών δεν αναφέρονται σε με κανέναν τρόπο στη θεματική, με αποτέλεσμα η παράγραφος να απομακρύνεται από το θέμα της. Να τις εντοπίσετε και να τεκμηριώσετε την επιλογή σας. Η τηλεόραση έχει μεγάλη ευθύνη για τη συρρίκνωση τη ελληνικής γλώσσας.αυτό συμβαίνει, διότι η τηλεόραση βασίζεται στην εικόνα, που θεωρείται γρήγορη, άμεση, «εύκολη», ζωντανή και ευχάριστη. Από την άλλη, πολύ συχνά συναντάμε στην τηλεόραση δημοσιογράφους με κακή έως

11 ανύπαρκτη γλωσσική κατάρτιση. Τέλος, η γλώσσα της τηλεοπτικής διαφήμισης είναι κωδικοποιημένη και γεμάτη νεολογισμούς. 5. Να γράψετε μεταβατικές παραγράφους για τα παρακάτω «ζευγάρια» παραγράφων: Σχετικά με τη φιλία α. Η αρχαιότητα ήταν μια εποχή που ευνοούσε πολύ την ανάπτυξη της φιλίας. Η φιλία ήταν ένα από τα λίγα καταφύγια των ανθρώπων της εποχής εκείνης, που ήταν ευαίσθητοι και καλλιεργημένοι. Εξάλλου η έννοια της οικογενειακής ζωής ήταν στοιχειώδης. Εκτός από αυτό, δεν είχαν αναπτυχθεί συγκοινωνίες, τα ταξίδια ήταν δύσκολα, οι χαρές που δίνουν περιορισμένες. Ακόμη, επειδή λίγους απορροφούσαν το εμπόριο και οι επιχειρήσεις και επειδή υπήρχαν και οι δούλοι έμενε άφθονος χρόνος για τη φιλία. Οι αρχαίοι λοιπόν έδιναν και την ψυχή τους στη φιλία και την καλλιεργούσαν με πάθος. β. Σήμερα, πώς να ζήσει και να αναπνεύσει η φιλία; Η ζωή είναι βιαστική και λαχανιασμένη. Όλοι αγωνίζονται να προφτάσουν. Πόσοι άνθρωποι διαθέτουν τώρα χρόνο για έναν μακρινό περίπατο με έναν φίλο; Οι μηχανές κατατρώγουν λίγο λίγο την ψυχή μας, οι ηλεκτρονικές συσκευές φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν τη σκέψη μας. Κατατρώγεται λοιπόν και η φιλία. Φίλους έχουμε, αλλά είναι σχηματικοί σχεδόν σύντροφοι και συνοδοί, που δεν συνδέονται βαθύτερα μαζί μας. Υπάρχουν φίλοι, αλλά δεν υπάρχει φιλία. Κι εκείνο το γνωστό γνωμικό του Αριστοτέλη, «Όποιος έχει φίλους δεν έχει φίλο», θα μπορούσε ασφαλώς να λεγόταν και σήμερα. Ένας νεότερος Γάλλος, ο Αμπέλ Μπονάρ το συμπληρώνει λέγοντας «παρηγοριέται κανείς με πολλούς φίλους για το γεγονός ότι δεν έχει φίλο». Έτσι, η συντροφιά, η παρέα αντικαθιστά τη φιλία.

12 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο πλαίσιο των θεμάτων οργάνωσης κειμένου ζητείται συχνά από τους μαθητές να συνθέσουν τους πλαγιότιτλους των παραγράφων, να διακρίνουν ευρύτερες νοηματικές ενότητες, να εκπονήσουν την περίληψη ή το διάγραμμα ενός κειμένου. Α. Πλαγιότιτλοι Αφού διαβάσουμε προσεκτικά το γραπτό κείμενο, εντοπίζουμε το θεματικό του κέντρο και στη συνέχεια υπογραμμίζουμε τις κύριες ιδέες του. Στη συνέχεια, εντοπίζουμε τα κύρια συστατικά της παραγράφου, δηλαδή: 1. Ανιχνεύουμε το θεματικό της κέντρο (συνήθως μέσω της θεματικής της πρότασης). 2. Στα σχόλια της παραγράφου εντοπίζουμε τις λέξεις κλειδιά. 3. Παρακολουθούμε τους τρόπους σύνδεσης των νοημάτων της, συνήθως τις διαρθρωτικές λέξεις. 4. Αποδίδουμε το κύριο νόημα της μετουσιώνοντας το σε δικό μας λόγο, συνήθως με τη μορφή πλαγιότιτλου. Τονίζουμε ότι ο πλαγιότιτλός είναι μια φράση ή μια πρόταση περιεκτική, που αποδίδει ολόκληρο το νόημα της παραγράφου. Με την έννοια αυτή πρέπει να είναι εύστοχος και όχι γενικόλογος. Αν, για παράδειγμα, σε μια παράγραφο του κειμένου παρουσιάζονται οι τρόποι αντιμετώπισης ενός φαινομένου (π.χ. καταναλωτισμός), ο πλαγιότιτλος δεν μπορεί να είναι: «τρόποι αντιμετώπισης του καταναλωτισμού», αλλά «η συνδρομή της οικογένειας και του σχολείου στην αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών του καταναλωτισμού». Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι στον πλαγιότιτλο αποφεύγουμε την τηλεγραφική διατύπωση. Β. Ευρύτερες νοηματικές ενότητες Αφού εκπονήσουμε τους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου, προσπαθούμε να ομαδοποιήσουμε παραγράφους του κύριου μέρους του κειμένου που έχουν κοινό θεματικό άξονα. Έτσι, μπορεί δύο ή περισσότερες παράγραφοι του κειμένου να αναφέρονται στα αίτια ενός προβλήματος (αποτελούν κοινή νοηματική ενότητα), δύο ή περισσότερες παράγραφοι στις συνέπειες (αποτελούν κοινή νοηματική ενότητα), δύο ή περισσότερες παράγραφοι στους τρόπους αντιμετώπισης (αποτελούν κοινή νοηματική ενότητα). Ενδέχεται να μας ζητηθεί να δημιουργήσουμε πλαγιότιτλο από ευρύτερες νοηματικές ενότητες του κειμένου. Στη περίπτωση αυτή, αφού διακρίνουμε τις ενότητες, συνθέτουμε έναν πλαγιότιτλο που να αποδίδει το κοινό νοηματικό άξονα ων παραγράφων. Γ. Διάγραμμα κειμένου Το διάγραμμα ή σχέδιο κειμένου είναι ιδιαίτερα απαραίτητο για τη συγγραφή ενός κειμένου καθώς περιέχει οργανωμένες τις κύριες ιδέες του κειμένου και τις λεπτομέρειες που τα απαρτίζουν. Το διάγραμμα μας βοηθάει να οργανώσουμε καλύτερα το υλικό που έχουμε συγκεντρώσει, να ταξινομήσουμε καλύτερα τα στοιχεία του, να ελέγξουμε την επάρκεια και συνάφεια των ιδεών του κειμένου, για να εξασφαλιστεί η ενότητα τους. ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Χωρίζουμε το κείμενο σε πρόλογο, κύριο μέρος, επίλογο. Προσπαθούμε να βρούμε τη θέση του κειμένου (δηλαδή τη στάση που κρατάει ο συγγραφέας απέναντι στο θέμα του κειμένου). Στη συνέχεια, κρατάμε σημειώσεις με τα σημαντικότερα σημεία κάθε παραγράφου και τέλος, εκπονούμε το διάγραμμα του κειμένου. (Η εκπόνηση διαγράμματος μας βοηθάει στη σύνταξη του

13 περιληπτικού κειμένου). Ας το δούμε όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο Έκφρασης Έκθεσης της Γ Λυκείου: ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1. Θέμα του κειμένου 2. Προσωπική θέση ή κατευθυντήρια ιδέα. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: 1. Θέμα του κειμένου 2. Προσωπική θέση ή κατευθυντήρια ιδέα. 1 η Κύρια ιδέα ή πληροφορία: Α. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία 2 η Κύρια ιδέα ή πληροφορία: Α. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία ΕΠΙΛΟΓΟΣ: 1. Συμπέρασμα ή ανακεφαλαίωση ΤΙΤΛΟΣ Από τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής: Για να γίνει το διάγραμμα ενός κειμένου, είναι απαραίτητο να προηγηθούν τα παρακάτω στάδια: α. να εντοπιστεί το νοηματικό κέντρο κάθε παραγράφου αποδίδοντάς το με έναν πλαγιότιτλο, β. να εντοπιστούν οι σημαντικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου και να κρατηθούν σημειώσεις, γ. να εντοπιστούν τα μέρη του κειμένου (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) αλλά και οι ευρύτερες νοηματικές ενότητές του (ένα σύνολο παραγράφων που έχουν το ίδιο νοηματικό κέντρο).

14 Δ. Περίληψη Περίληψη είναι η σύντομη απόδοση του περιεχομένου ενός αρχικού κειμένου, που στόχος της είναι να εξυπηρετήσει άμεσα και βραχυλογικά την επικοινωνία και την πληροφόρηση. Αποτελεί μια σημαντική μορφή πύκνωσης λόγου. Για να επιτύχουμε αυτό τον στόχο, επιβάλλεται να ακολουθήσουμε κάποιους κανόνες. Συγκεκριμένα, βασική μας επιδίωξη οφείλει να είναι η παρουσίαση των κύριων σημείων του κειμένου, χωρίς να σχολιάζουμε, να ερμηνεύουμε ή να κρίνουμε τις ιδέες του συγγραφέα. Γι αυτό και απαιτείται ανεπτυγμένη κριτική σκέψη, αφαιρετική ικανότητα και γλωσσική καλλιέργεια. Τα βήματα για μια σωστή περίληψη Επεξεργασία του κειμένου: 1 ο βήμα: Διαβάζουμε μία φορά προσεκτικά ολόκληρο το κείμενο. Βρίσκουμε και σημειώνουμε το θεματικό κέντρο (ή και τη θέση του συγγραφέα), το οποίο το αναζητούμε: στον τίτλο στον πρόλογο στον επίλογο σε ολόκληρο το κείμενο 2 ο βήμα: Διαβάζουμε δεύτερη φορά το κείμενο και κρατάμε σημειώσεις κατά παράγραφο, δηλαδή εντοπίζουμε τη θεματική πρόταση και τις σημαντικές λεπτομέρειες. Επίσης καταγράφουμε πλαγιότιτλους για κάθε παράγραφο, από τους οποίους θα συντίθεται το κείμενο της περίληψης που θα εκπονήσουμε. Γι αυτό το λόγο δεν εξυπηρετούν οι γενικόλογοι, ονοματικοί και μονολεκτικοί πλαγιότιτλοι, αλλά αντίθετα χρειάζεται να διατυπώνονται σε πλήρεις προτάσεις και να αποτυπώνουν τα νοήματα του κειμένου με ακρίβεια και πληρότητα. 3 ο βήμα: Διαβάζουμε τρίτη φορά προσεκτικά το κείμενο και ελέγχουμε ότι η βασική ιδέα και οι ουσιώδεις λεπτομέρειες είναι όλες αυτές που έχουμε βρει (ιδιαίτερα σε κείμενα δυσνόητα και χωρίς ξεκάθαρη δομή). Επίσης, εντοπίζουμε τη σχέση που έχει το περιεχόμενο της κάθε παραγράφου ή της ευρύτερης νοηματικής ενότητας με το θεματικό κέντρο του κειμένου. Αν, για παράδειγμα, λειτουργούν ως παράδειγμα, ως αιτίες, ως συνέπειες κ.τ.λ. Σύνταξη περίληψης: Η περίληψη εκτείνεται σε μια μόνο παράγραφο. α. Στη θεματική πρόταση ή περίοδο (1 η πρόταση ή περίοδος) αξιοποιούμε πληροφορίες που μας δίνονται για το κείμενο (τίτλος, όνομα συγγραφέα), οπότε ξεκινούμε ανάλογα. Ειδικότερα, αν: Αναφέρεται μόνο ο συγγραφέας: «Στο κείμενο ο θίγει το/αναφέρεται στο θέμα» Αναφέρεται μόνο ο τίτλος: «Στο κείμενο με τίτλο θίγεται το θέμα» Αναφέρεται ο τίτλος και το όνομα του συγγραφέα: «Ο στο κείμενο με τίτλο θίγει το θέμα» β. Ακολουθεί το θεματικό κέντρο του κειμένου (ή και η θέση του συγγραφέα) που ολοκληρώνει την προηγούμενη περίοδο.

15 γ. Με τη χρήση μιας διαρθρωτικής λέξης ή φράσης π.χ. αρχικά κ.τ.λ., συνδέουμε την πρώτη περίοδο με τη δεύτερη, η οποία αποτελεί την περιληπτική διατύπωση της πρώτης παραγράφου δ. Στη συνέχεια παραθέτει/καταγράφει/σχολιάζει (το περιεχόμενο της β παραγράφου του κειμένου με βάση το νοηματικό άξονα ή τη θεματική πρόταση). ε. Παράλληλα, διευκρινίζει, διαπιστώνει, δηλώνει στ. Τέλος ή Καταλήγοντας ο συγγραφέας (τη θεματική πρόταση ή το νοηματικό άξονα της τελευταίας παραγράφου). Αποφεύγουμε: 1. την υπερβολική αφαίρεση 2. τη γενίκευση 3. τη μίμηση του ύφους του συγγραφέα 4. να σχολιάζουμε τις ιδέες, τα επιχειρήματα του συγγραφέα επιδοκιμαστικά ή αποδοκιμαστικά 5. την αντιγραφή αυτούσιων λέξεων φράσεων του κειμένου (εκτός αν πρόκειται για ειδική ορολογία, οπότε τη χρησιμοποιούμε μέσα σε εισαγωγικά). 6. τη χρήση βραχυγραφιών, αρκτικόλεξων, αποσιωπητικών. 7. τη χρήση στατιστικών στοιχείων, παραδειγμάτων, ειδικών αναφορών και την αυτούσια μεταφορά των λόγων ειδικών. Επιδιώκουμε: 1. να ακολουθούμε τη σειρά των παραγράφων του κειμένου, όπως επίσης και τη χρονική σειρά των γεγονότων ή ιδεών. 2. τη σωστή αναλογία των γενικών θέσεων του συγγραφέα. 3. να προσδώσουμε το δικό μας ύφος στην περίληψή μας, το οποίο πρέπει να είναι πάντα πληροφοριακό. 4. τη χρήση γ προσώπου. 5. να είμαστε αντικειμενικού 6. ενότητα λόγου, αλληλουχία νοημάτων, συνοχή κειμένου. 7. τη χρήση παθητικής σύνταξης για συντομία και αντικειμενικότητα. Δεν αποκλείεται βέβαια και η χρήση ενεργητικής σύνταξης 8. τη χρήση πλαγίου λόγου 9. τη σωστή χρήση του λόγου: γραμματική συντακτικό ορθογραφία 10. την εφαρμογή των τεχνικών πύκνωσης* Λεξιλόγιο: Α. Δόκιμες στερεότυπες ενάρξεις περιληπτικού κειμένου: 1. Ο δημοσιογράφος στο άρθρο του καταγράφει τον προβληματισμό του αναφορικά 2. Ο συγγραφέας αναφερόμενος στο ρόλο που διαδραματίζει ( η τηλεόραση) αναγνωρίζει 3. Το άρθρο αυτό θίγει το πολυσυζητημένο/πολύκροτο θέμα 4. Ο συντάκτης του παρόντος κειμένου πραγματεύεται 5. Στο δοκιμιακό αυτό κείμενο ο συγγραφέας πραγματεύεται 6. Ο δημοσιογράφος/ συντάκτης / συγγραφέας εκφράζει την πρόθεση να προσεγγίσει την άποψη (ή να πραγματευτεί το θέμα )

16 Β. Ρήματα (που εξασφαλίζουν ποικιλία και ακρίβεια στην απόδοση του κειμένου) Διατυπώνει τη γνώμη, προτείνει, δηλώνει, εισηγείται, ανακοινώνει (και αναφέρουμε τη θεματική περίοδο του κειμένου) Ορίζει (με ακρίβεια),ονομάζει, προσδιορίζει,καθορίζει, αποκαλεί, (και αναφέρουμε τον ορισμό) Περιγράφει, διαιρεί, ταξινομεί Εξηγεί, αιτιολογεί ( το φαινόμενο ως ) Αναφέρει, απαριθμεί (τα αίτια, τις συνέπειες ) Συμπληρώνει, προσθέτει, μεταβαίνει (σε άλλο θέμα) Σημειώνει, τονίζει, επισημαίνει, υπογραμμίζει, (κάτι στο οποίο έχει δοθεί έμφαση) Διαβεβαιώνει, βεβαιώνει, ισχυρίζεται, αποφαίνεται, υποστηρίζει, εμμένει ότι Εξετάζει διεξοδικά,/αναλυτικά/προσεκτικά, αναλύει, αναπτύσσει Προσπερνά βιαστικά/με συντομία, θίγει έμμεσα/πλαγίως/επιφανειακά (κάτι που απλώς αναφέρεται σύντομα) Αναφέρει, μνημονεύει, παραθέτει αυτολεξεί, παραφράζει, σχολιάζει, ερμηνεύει, συζητά (ένα άλλο κείμενο) Συγκρίνει, αντιθέτει, αντιπαραθέτει, αντιπαραβάλλει (και αναφέρουμε τις αντικρουόμενες θέσεις) Επιχειρηματολογεί υπέρ, υπερασπίζεται, υποστηρίζει, στηρίζει, υπεραμύνεται, συνηγορεί, συμφωνεί με, ταυτίζεται με, τεκμηριώνει, ( όταν ο συγγραφέας συμφωνεί με μία από τις προβαλλόμενες θέσεις) Επιχειρηματολογεί κατά, διαφωνεί, ανασκευάζει, απορρίπτει, αντικρούει, αντιπροτείνει, αντιτείνει ( όταν ο συγγραφέας διαφωνεί με μία θέση) Υποδεικνύει, προτείνει, αντιπροτείνει, συμβουλεύει, συστήνει, (και αναφέρουμε τους τρόπους αντιμετώπισης, τα μέτρα ή ό,τι άλλο σχετικό) Αφηγείται, διηγείται Αναρωτιέται, ρωτά, απορεί, απολογείται, εύχεται, εξεγείρεται, αγανακτεί, εκφράζει την έκπληξή του (όταν θέλουμε να εκφράσουμε τα συναισθήματα του συγγραφέα) Διαπιστώνει, τελειώνει, καταλήγει, συμπεραίνει, ανακεφαλαιώνει. Ε. Εφαρμογή θεωρίας: Όχι κινητά και ταμπλέτες στα παιδιά Όλο και περισσότεροι γονείς χρησιμοποιούν τα έξυπνα κινητά τους, αντί για την τηλεόραση όπως έκαναν πριν από μερικά χρόνια, προκειμένου να κρατούν απασχολημένα τα μικρά παιδιά τους. Για τον ίδιο λόγο τελευταία οι γονείς, προφανώς για να πεισθούν πόσο πιο έξυπνος είναι ο κανακάρης τους από τον γιο του γείτονα, έχουν προσθέσει στα επιτραπέζια παιχνίδια του έναν υπολογιστή-ταμπλέτα, αφήνοντας έτσι το παιδί στα χέρια της τεχνολογίας, που παίζει τον ρόλο του μπέιμπι σίτερ ανέξοδα. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Ήδη οι ειδήμονες σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης άρχισαν να χτυπούν τους κώδωνες για να προλάβουν την υπερβολική έκθεση των παιδιών της εποχής μας στις μαγικές σειρήνες των κινητών και των ταμπλετών. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Pediatics» αναφέρει ότι ερευνητές της ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου της Βοστόνης προειδοποιούν ότι ναι μεν ένας γονιός μπορεί να αποσπάσει την προσοχή του παιδιού με αυτόν τον τρόπο και έτσι το παιδί να απορροφηθεί με το νέο παιχνίδι και να ησυχάσει, όμως το τίμημα μπορεί να είναι η ελλιπής ανάπτυξη του παιδιού, ιδιαίτερα όσον αφορά την ικανότητά του να αυτοελέγχεται και να επικοινωνεί με τους άλλους.

17 Εντύπωση μου κάνει μια απάντηση της Μελίντα Γκέιτς, μιας από τις πιο πλούσιες και δυνατές γυναίκες του κόσμου, που μεγαλώνει με όλες τις ανέσεις τα τρία παιδιά της (19, 16 και 13 χρονών) στο πολυτελές της σπίτι στην Ουάσιγκτον. «Η χρήση των τηλεφώνων και των οθονών είναι απαγορευτική μέσα στα δωμάτιά τους. Όχι κινητά πριν από την ηλικία των 12 ετών, οι κανόνες είναι απλοί. Τα παιδιά μου δουλεύουν σκληρά στο σχολείο. Εκεί πρέπει να ανακαλύψουν τα πραγματικά θέλω τους. Μπορεί να είναι περίεργα για όλα τα πράγματα, αλλά δεν είναι εθισμένα στις οθόνες. Τη μόνη οθόνη που επιτρέπω σπίτι μου να λειτουργεί συνέχεια είναι μια τηλεόραση στην κουζίνα, που παίζει σκηνές από το ανθρωπιστικό έργο του Μπιλ και το δικό μου». Μπορεί να φανταστεί κανείς τα παιδιά του πλουσιότερου ανθρώπου της γης να τρώνε κάθε μέρα το πρωινό τους, βλέποντας τους γονείς τους να βοηθούν τους φτωχούς της Αφρικής. «Το να έχω το αίσθημα ότι μπορεί να αλλάξω τον κόσμο έστω κατά ένα χιλιοστό είναι κάτι εξαιρετικό είπα στην κόρη μου, όταν με ρώτησε για ποιο λόγο εξακολουθώ να δουλεύω. Αυτό το πνεύμα θέλω να περάσω και στα παιδιά μου» συνέχισε η Μελίντα Γκέιτς. Αντίθετα, στην πατρίδα μας οι έφηβοι το έχουν ρίξει στον σκοτεινό κόσμο του τζόγου, προφανώς ακόμη μια ροπή που γέννησε η οικονομική κρίση που περνάμε. Σε έρευνα που έκανε μονάδα εφηβικής υγείας νοσοκομείου των Αθηνών αποδείχτηκε ότι τα Ελληνόπουλα είναι πρωταθλητές Ευρώπης στον τζόγο, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στον φυσικό κόσμο, δηλαδή σε μαθητικά στέκια, σπίτια ή παράνομες λέσχες όπου δεν τηρούν ηλικιακά όρια. Με βάση τα ευρήματα, η Ελλάδα κατέχει το υψηλότερο ποσοστό ενασχόλησης των εφήβων με τον τζόγο μεταξύ επτά ευρωπαϊκών χωρών, με το 21,8% παιδιών ηλικίας ετών να τζογάρει συστηματικά στο διαδίκτυο. Στον τζόγο, όπως και στα διάφορα games, όντας πιο επιρρεπή σ αυτά τα αγόρια, επειδή είναι περισσότερο ανταγωνιστικά από τη φύση τους. Το φαινόμενο γνωρίζει ανησυχητική αύξηση στα χρόνια της κρίσης, σύμφωνα με τους ερευνητές. Γι αυτό μην προτιμάτε τις εύκολες λύσεις. Μάθετε από νωρίς στα παιδιά σας τους κινδύνους που κρύβουν τα έξυπνα κινητά και οι ακριβοπληρωμένες ταμπλέτες. Το τερπνό της διασκέδασης και το ωφέλιμο της μάθησης είναι εύκολο να το ξεχωρίσει κανείς. Ακόμη και στις μέρες της κρίσης. Όπως για παράδειγμα, ζήστε με τα παιδιά σας την εμπειρία σε ένα παραμυθένιο θεματικό πάρκο για τη σοκολάτα, που είναι ανοιχτό μέχρι τις 6 Μαρτίου στο περίπτερο 1 της ΔΕΘ. Ν. Βολωνάκης,

18 Η ΠΕΙΘΩ Α. Τρόποι Πειθούς Πειθώ είναι η προσπάθεια κάποιου να εξηγήσει και να υποστηρίξει με ακρίβεια και σαφήνεια τη γνώμη του και να πείσει τους δέκτες τόσο για την ορθότητα αυτής όσο και για την ανάγκη να την ασπαστούν και να ενεργήσουν σύμφωνα με αυτήν. Τρόποι πειθούς: ονομάζονται οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε, προκειμένου να πείσουμε το συνομιλητή μας ή το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε. Τέτοιου είδους τεχνικές χρησιμοποιούμε σε διάφορους τομείς της καθημερινής μας ζωής, όπως στην εκπαίδευση, στην πολιτική, στη διαφήμιση, στα δικαστήρια κλπ. Οι τρόποι πειθούς είναι: 1. Επίκληση στη λογική 2. Επίκληση στο συναίσθημα 3. Επίκληση στο ήθος του πομπού 4. Επίκληση στην αυθεντία 5. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου/δέκτη Στόχοι: 1. Η επίκληση στη λογική στοχεύει στην ορθολογική εξήγηση των πραγμάτων 2. Η επίκληση στο συναίσθημα στοχεύει να πείσει δημιουργώντας συγκινησιακή φόρτιση και τη δημιουργία συναισθημάτων θετικών ή αρνητικών. 3. Στην επίκληση στην αυθεντία ο ομιλητής/συγγραφέας επιδιώκει να προσδώσει κύρος, αξιοπιστία και αντικειμενικότητα στα λεγόμενά του και να ισχυροποιήσει την επιχειρηματολογία του επικαλούμενος την άποψη θέση κάποιου σημαντικού προσώπου. Παράλληλα, με τον τρόπο αυτό δείχνει την ευρυμάθεια και την κατάρτισή του. 4. Στην επίκληση στο ήθος του πομπού ο ομιλητής/συγγραφέας επαινεί τον εαυτό του και παρουσιάζεται ως ένα πρόσωπο αξιόπιστο. Στοχεύει να πείσει το δέκτη κερδίζοντας την εύνοιά του μέσα από την αυτοπροβολή του. 5. Στην επίθεση στο ήθος του αντιπάλου/δέκτη ο ομιλητής/συγγραφέας επιτίθεται στον αντίπαλο ασκώντας του αυστηρή κριτική. Στόχος είναι η δυσφήμιση ή η μείωση του ηθικού κύρους του αντιπάλου.

19 ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ Επίκληση στη λογική: απόδειξη της ορθ α. Επιχειρήματα: σειρά λογικών προτ άποψης με λογικά μέσα οδηγούν αβίαστα σε ένα συμπέρασμα. β. Τεκμήρια: είναι συγκεκριμένα αποδε χεία που παραθέτει ο πομπός για να ισχυροπ έση του. Είδη τεκμηρίων: 1. Παραδείγματα 2. Στατιστικά χεία/αριθμητικά στοιχεία 3. Αποτελέσματα ερευν τημονικά πορίσματα 4. Γεγονότα (ιστορικ αιρικά) 5. Γενικές αλήθειες 6. Αυθεντίες-γνώμες ει Επίκληση στο συναίσθημα: προσ 1. Αφήγηση αισθηματικής διέγερσης του δέκτη 2. Περιγραφή 3. Χιούμορ 4. Ειρωνεία 5. Συναισθηματικά τισμένες λέξεις 6. Σχήματα λόγου 7. Συνυποδηλωτική σσας 8. Σημεία στίξης 9. Χρήση α κ β προσώ 10. Ασύνδετο σχήμα 11. Χρήση ερωτήσεων Επίκληση στην αυθεντία: ο πομπός επικα1. Δήλωση του ονόματ άποψη ενός σημαντικού προσώπου, που συμντίας η δική του, για να πείσει τον δέκτη 2. Αυτούσια παράθεσ ψεων της αυθεντίας με τη χρήση εισαγωγικώ 3. Νοηματική απόδοσ ψεων μιας αυθεντίας χωρίς τη χρήση εισαγωγ Επίκληση στο ήθος του πομπού: ο πομ 1. Χρήση όγο του παρουσιάζεται αξιόπιστος και προού/πληθυντικού προσώπου κερδίσει την εμπιστοσύνη και την εκτίμησ2. Χρήση χαρακτηρ η φανερώνουν την ηθική ποιότητα του πομπού 3. Αναφορά σε πρ σεις και συμπεριφορές που εξυψώνουν το ήθ πού Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου/δέκ 1. Χρήση γ προσώπου πός επιτίθεται λεκτικά στον αντίπαλό 2. Χρήση χαρακτηρ ώντας κριτική στην προσωπικότητα καφανερώνουν την αρνητική ηθική ποιότητ

20 γελματική ή ιδιωτική του ζωή. πάλου 3. Αναφορά σε πρ σεις και συμπεριφορές που φανερώνου θικότητα του «αντιπάλου» Παράδειγμα/Εφαρμογή σε άσκηση σχετικά με τους τρόπους πειθούς: Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματικό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γίνει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός δηλαδή θεών. Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο γίγνεσθαι. Να γιατί η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή: είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες και αγνοεί τα αδιέξοδα, γι' αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι' αυτό και μένει η βάση κάθε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας. Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, Πολιτισμός και Ελληνισμός Προσεγγίσεις, Αθήνα 2007 (Πανελλήνιες 2012) Προτεινόμενη απάντηση: Η συγγραφέας, προκειμένου να πείσει για τις απόψεις της, χρησιμοποιεί ως τρόπους πειθούς την επίκληση στο συναίσθημα και στη λογική. Ειδικότερα, στοχεύοντας στη συγκινησιακή φόρτιση του δέκτη επικαλείται, αρχικά, το συναίσθημα με μέσο πειθούς το συγκινησιακό λόγο, ο οποίος επιτυγχάνεται αξιοποιώντας α) μεταφορικές εκφράσεις («αυγή του μυστηρίου», «να αιχμαλωτίσει την τέλεια μορφή»), β) σχήματα λόγου: προσωποποιήσεις («Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο», «διδάσκει η αρχαία αισθητική» και γ) συναισθηματικά/ ιδεολογικά φορτισμένες λέξεις («ελληνική τέχνη», «πλάστης αθάνατου έργου»). Τέλος, η συγγραφέας επικαλείται τη λογική, για να στηρίξει την ορθότητα των θέσεων της και χρησιμοποιεί ως μέσο το επιχείρημα («Να γιατί ελευθερίας.».

21 Β. Επίκληση στη λογική Συλλογισμοί Μέσα πειθούς: Επιχειρήματα και τεκμήρια Δομή του επιχειρήματος: είναι ένα σύνολο προτάσεων που οδηγεί σε ένα αιτιολογημένο συμπέρασμα. Συλλογισμός: είναι η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για να διατυπωθεί ένα επιχείρημα. Είναι ο τρόπος σκέψης που προηγείται του επιχειρήματος. Με άλλα λόγια είναι η σειρά με την οποία ο νους τοποθετεί τις προτάσεις, για να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα. Το επιχείρημα αποτελείται από: α) τις προκείμενες β) το συμπέρασμα Παράδειγμα: Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί (πρώτη προκείμενη) Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος (δεύτερη προκείμενη) Άρα, ο Σωκράτης είναι θνητός (συμπέρασμα). ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ Οι συλλογισμοί διακρίνονται ως εξής: Α) κατά το ΕΙΔΟΣ της συλλογιστικής πορείας, δηλαδή με κριτήριο τη διανοητική πορεία συναγωγής του συμπεράσματος οι συλλογισμοί διακρίνονται σε: 1. Παραγωγικούς 2. Επαγωγικούς 3. Αναλογικούς 1. Παραγωγικός: ονομάζεται ο συλλογισμός που ξεκινά από μια γενική και αφηρημένη αρχή (το όλον) που είναι κοινά και αποδεδειγμένη ορθή, για να καταλήξει μέσα από το συσχετισμό συναφών με αυτήν προκείμενων, σ ένα συγκεκριμένο και ειδικό συμπέρασμα. Δηλαδή η αλήθεια του όλου αποδεικνύει την αλήθεια του μέρους. π.χ. Όλοι οι πλανήτες φωτίζονται από τον ήλιο. Η γη είναι πλανήτης Άρα, η γη φωτίζεται από τον ήλιο Στον συλλογισμό αυτόν ξεκινούμε από μια γενική αρχή (πρώτη προκείμενη: όλοι οι πλανήτες) και μετά ειδικεύουμε (δεύτερη προκείμενη: η γη ), για να καταλήξουμε σ ένα συμπέρασμα αληθινό και ειδικό. Η παραγωγική μέθοδος οδηγεί σε βέβαια συμπεράσματα. 2. Eπαγωγικός: ονομάζεται ο συλλογισμός που ξεκινά από μια ειδική και συγκεκριμένη διαπίστωση, για να καταλήξει σ ένα γενικό και αφηρημένο συμπέρασμα. Δηλαδή η αλήθεια του μέρους αποδεικνύει την αλήθεια του όλου. Ο συλλογισμός οδηγεί συνήθως σε πιθανά συμπεράσματα και μόνο όταν είναι τέλειος (συμπεριλαμβάνει δηλ. όλα τα επιμέρους στοιχεία)

22 μπορεί να οδηγήσει σε βέβαια συμπεράσματα. Αν τα επιμέρους στοιχεία δεν είναι πλήρη και επαρκή (ατελής επαγωγή), τότε υπάρχει κίνδυνος λάθους ή το συμπέρασμα είναι πιθανό. Οργανώνονται με τρεις τρόπους: α)γενίκευση, β)αίτιο αποτέλεσμα και γ)αναλογία. Παράδειγμα τέλειας επαγωγής: Η μηλιά, η αχλαδιά είναι οργανισμοί. Η μηλιά, η αχλαδιά είναι φυτά. Άρα τα φυτά είναι οργανισμοί. Ξεκινούμε δηλ. από μια ειδικά διαπίστωση (πρώτη προκείμενη: η μηλιά, η αχλαδιά ) και μετά γενικεύουμε (δεύτερη προκείμενη: είναι φυτά), για να καταλήξουμε σε μια γενική αρχή.( το συμπέρασμα εδώ είναι πιθανολογικό) Σημείωση: Η ουσιαστική διαφορά μεταξύ παραγωγικού και επαγωγικού συλλογισμού έγκειται στη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις προκείμενες και το συμπέρασμα. Σε ένα παραγωγικό συλλογισμό το συμπέρασμα απορρέει από τις προκείμενες, οι οποίες εγγυώνται (μας υποχρεώνουν να δεχτούμε) το συμπέρασμα. Στον επαγωγικό συλλογισμό το συμπέρασμα επεκτείνεται πέρα από τις προκείμενες, οι οποίες προσφέρουν απλώς κάποια στήριξη στο συμπέρασμα. Η διάκριση αυτή μπορεί να γίνει ευκολότερα κατανοητή από τα παρακάτω παραδείγματα: 1. «Ξέρω ότι σήμερα θα πληρωθώ, γιατί είναι Παρασκευή, και η Παρασκευή, ως γνωστό, είναι ημέρα πληρωμής». 2. «Πληρώθηκα την περασμένη Παρασκευή καθώς και τις δυο προηγούμενες. Τώρα που το σκέφτομαι, διαπιστώνω ότι από τότε που ήρθα στην εταιρεία πληρώνομαι κάθε Παρασκευή. Φαντάζομαι, λοιπόν, ότι και σήμερα που είναι Παρασκευή θα πληρωθώ». Και στα δύο επιχειρήματα το συμπέρασμα είναι ότι το πρόσωπο που μιλάει «θα πληρωθεί σήμερα». Το συμπέρασμα αυτό είναι βέβαιο στον παραγωγικό συλλογισμό(1) εφόσον οι προκείμενες είναι αληθείς και συνδέονται λογικά με το συμπέρασμα. Αντίθετα στον επαγωγικό συλλογισμό (2) το συμπέρασμα δεν είναι βέβαιο αλλά απλώς πιθανό, ακόμη και στην περίπτωση που όλες οι προκείμενες είναι αληθείς και συνδέονται με αυτό. Με άλλα λόγια στην πρώτη περίπτωση η πληρωμή θα γίνει οπωσδήποτε «σήμερα», αφού η Παρασκευή ορίζεται από την προκείμενη ως ημέρα πληρωμής, ενώ στη δεύτερη η πληρωμή είναι απλώς πιθανή «σήμερα», γιατί μπορεί να συμβεί κάποια αλλαγή στην ημέρα πληρωμής, η οποία δεν ορίζεται ρητά σε καμία προκείμενη. 3. Αναλογικός: ονομάζεται ο συλλογισμός κατά τον οποίο από μια ειδική διαπίστωση( επιμέρους) καταλήγουμε πάλι σε μια ειδική διαπίστωση(συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους). Το συμπέρασμα είναι πάντα πιθανολογικό. π.χ. Ο Γιάννης είναι ευέξαπτος και γι αυτό έχει δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Ο Κώστας είναι και αυτός ευέξαπτος. Άρα, και ο Κώστας έχει (πιθανώς) δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις. (δεν έχουμε ούτε μια γενική αρχή, ούτε μια ειδική διαπίστωση από την οποία θα καταλήξουμε σε κάτι γενικό.)

23 Β)κατά τη ΜΟΡΦΗ, δηλαδή με κριτήριο το είδος των προκείμενων προτάσεων, οι συλλογισμοί διακρίνονται σε: 1. Κατηγορικούς 2. Υποθετικούς 3. Διαζευκτικούς 1. Κατηγορικός: ονομάζεται ο συλλογισμός του οποίου οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις(σε αυτές το υποκείμενο συνδέεται με το κατηγορούμενο μέσω του συνδετικού ρήματος) π. χ Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία. Ο χρυσός είναι μέταλλο. Άρα, ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο. 2. Υποθετικός: ονομάζεται ο συλλογισμός του οποίου η μία ή και οι δυο προκείμενες είναι υποθετικές προτάσεις. π.χ. Αν οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα, το περιβάλλον μολύνεται. Στη Θεσ/νίκη οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα. Άρα, το περιβάλλον της μολύνεται. 3. Διαζευκτικός: ονομάζεται ο συλλογισμός που έστω μία προκείμενη του είναι διαζευκτική πρόταση. π. χ Τα αρχαία ελληνικά εξετάζονται ή ως μάθημα γενικής παιδείας ή ως μάθημα κατεύθυνσης. Ο επιτάφιος του Περικλή εξετάζεται ως μάθημα κατεύθυνσης. Άρα, δεν εξετάζεται ως μάθημα γενικής παιδείας. Γ)Τέλος με κριτήριο τον ΑΡΙΘΜΟ των προκείμενων προτάσεων οι συλλογισμοί διακρίνονται σε: 1. Άμεσους 2. Έμμεσους 1. Άμεσος: ονομάζεται ο συλλογισμός του οπίου το συμπέρασμα προκύπτει από μία μόνο προκείμενη. π.χ. Πολλές φορές τον συνέλαβε η αστυνομία στο παρελθόν. Άρα, είναι σεσημασμένος ηθοποιός. 2. Έμμεσος: ονομάζεται ο συλλογισμός του οποίου το συμπέρασμα προκύπτει από δυο ή περισσότερες προκείμενες. π.χ. Όλοι οι μαθητές του Γ1 είναι καλοί στα μαθήματα θετικών επιστημών. Ο Δημήτρης ανήκει στο Γ1. Άρα, ο Δημήτρης είναι καλός στα μαθηματικά.

24 ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ Α. Ως προς τη συλλογ Β. Ως προς το είδος Γ. Ως προς τον αριθμό εία: κείμενων κείμενων παραγωγικοί κατηγορικοί άμεσοι επαγωγικοί υποθετικοί έμμεσοι αναλογικοί διαζευκτικοί

25 Γ. Αξιολόγηση επιχειρημάτων ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι ανάγκη να έχουμε κατά νου ότι δε διαθέτουν όλοι οι συλλογισμοί αποδεικτική ισχύ, δηλαδή τη δύναμη να αποδεικνύουν τη θέση στην οποία καταλήγουν (συμπέρασμα). Γι αυτό ο δέκτης δεν θα έπρεπε να πείθεται σε κάθε συλλογισμό που συνθέτει και κοινοποιεί σε αυτόν ο εκάστοτε πομπός. Ειδικότερα, ένας συλλογισμός που επιχειρεί να πείσει το δέκτη μόνο μέσω της επίκλησης στο συναίσθημα ή στο ήθος, δεν έχει αποδεικτικότητα. Μόνο η επίκληση στη λογική διαθέτει αποδεικτική ισχύ, αλλά κι αυτό συμβαίνει υπό προϋποθέσεις, αφού αρκετά συχνά ένας συλλογισμός εμφανίζεται ευλογοφανής, χωρίς όμως να είναι και αποδεδειγμένος πραγματικά (παραλογικός συλλογισμός). Επομένως, ο δέκτης είναι απαραίτητο να αξιολογεί τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια που διατυπώνονται, ελέγχοντας αν διαθέτουν ορθότητα. Για να ισχύει κάτι τέτοιο, είναι ανάγκη ο συλλογισμός να βασίζεται σε αληθείς και λογικά συνδεδεμένες προκείμενες. Με άλλα λόγια, χρειάζεται να διαπιστωθεί αν ο συλλογισμός διαθέτει ταυτόχρονα αλήθεια και εγκυρότητα. ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΟΡΘΟΤΗΤΑ ενός επιχειρήματος. Έγκυρο: είναι το επιχείρημα στο οποίο οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ ένα βέβαιο συμπέρασμα. Η εγκυρότητα ενός επιχειρήματος εξαρτάται από τη λογική μορφή του, σχέση προκείμενων - συμπεράσματος με βάση τους κανόνες της λογικής. Σε αντίθεση περίπτωση χαρακτηρίζεται άκυρο. Αντίθετα, η αλήθεια ενός επιχειρήματος δεν εξαρτάται από τη μορφή του αλλά από το περιεχόμενό του, απ τη συμφωνία δηλαδή των προκείμενων και του συμπεράσματος με την πραγματικότητα. Ένας συλλογισμός είναι αληθής όταν οι προτάσεις / κρίσεις του (οι προκείμενες) και το συμπέρασμά του ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Σε αντίθεση περίπτωση χαρακτηρίζεται ψευδής Το επιχείρημα που είναι λογικά έγκυρο και οι προκείμενες του αληθείς, θεωρείται λογικώς ορθό, δίνει ορθό συμπέρασμα και ονομάζεται απόδειξη. Επομένως, ΟΡΘΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ: ΑΛΗΘΗΣ + ΕΓΚΥΡΟΣ ΠΡΟΣΟΧΗ: ΠΡΙΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΟΥΜΕ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΟΥ (ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ)!!!

26 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΝΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ Ένας συλλογισμός διαθέτει αλήθεια, δηλαδή δεν παραβιάζει τους κανόνες της αντικειμενικής πραγματικότητας, όταν όλες οι προκείμενες του μέσω των οποίων θεμελιώνεται το τελικό συμπέρασμα, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αν έστω και μία προκείμενη είναι αναληθής, ο συλλογισμός κρίνεται συνολικά ψευδής, με συνέπεια (ακόμα και αν είναι έγκυρος) να μη θεωρείται ορθός. Από την άλλη, ένας αληθής συλλογισμός δεν είναι οπωσδήποτε ορθός (χρειάζεται να υπάρχει και εγκυρότητα). Κατά τον έλεγχο της αλήθειας ενός συλλογισμού, χρειάζεται να αξιολογηθεί αν οι προκείμενες αποτελούν γενικά αποδεκτές αρχές, ή αν, αντίθετα, πρόκειται για προσωπικές γνώμες ή αυθαίρετες απόψεις, οι οποίες έχουν οι ίδιες ανάγκη από τεκμηρίωση. Αναμφισβήτητα, όταν χρησιμοποιείται σε ένα λόγο ως τρόπος πειθούς η επίκληση στην αυθεντία, είναι επίσης απαραίτητο να ελέγχεται αν το ομιλούν πρόσωπο είναι ειδήμων στο εξεταζόμενο θέμα και αν η γνώμη που διατυπώνεται αναφέρεται στην περιοχή της ειδικότητάς του ή όχι. Είναι συχνό το φαινόμενο να διατυπώνονται απόψεις από δημοφιλή πρόσωπα που είναι αυθεντίες στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός. Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, τα Μ.Μ.Ε. ζητούν από διάσημους καλλιτέχνες να επιχειρηματολογήσουν επί παντός επιστητού., αναζητώντας καυστικές δηλώσεις που θα αυξήσουν την τηλεθέαση και θα διατηρήσουν στο προσκήνιο το πρόσωπο που διατυπώνει τις απόψεις του. Όμως, όταν αναφέρονται τα λόγια ενός προσώπου του οποίου το κύρος προκύπτει από ένα άλλο κοινωνικό πεδίο, η επίκληση στην αυθεντία χρησιμοποιείται αυθαίρετα και καταχρηστικά. Εξάλλου, όταν πρόκειται για επιστημονικά δεδομένα, απαιτείται να είναι σύγχρονα, να προέρχονται από άμεσες πηγές (χωρίς υποκειμενικά σχόλια τρίτων) και να είναι εξακριβωμένα, αυθεντικά και όχι παραποιημένα, για το σκοπό αυτό, χρειάζεται να αξιολογείται η ιδιότητα αυτού που διενεργεί την έρευνα και να ελέγχεται αν το δείγμα στο οποίο βασίζει τα πορίσματά του είναι επαρκές ή όχι. ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ Ένας συλλογισμός διαθέτει εγκυρότητα, όταν οι προκείμενές του οδηγούν με λογική αναγκαιότητα στο συμπέρασμα. Στον παραγωγικό συλλογισμό διατυπώνονται ασφαλή συμπεράσματα, καθώς η αλήθεια της γενικής κρίσης που διατυπώνεται στις προκείμενες, εγγυάται ότι και η επιμέρους κρίση θα είναι αληθής. Με άλλα λόγια, αν βασιστούμε στη θέση ότι ισχύει κάτι για όλα, γενικώς, τα μέλη ενός συνόλου, είναι λογικό ότι αυτό θα ισχύει, επίσης, και για οποιοδήποτε μέλος εξετάσουμε μεμονωμένα στο συμπέρασμα. Εφαρμογή/παραδείγματα 1. Όλα τα δένδρα παράγουν οξυγόνο. Το πεύκο είναι δένδρο. Άρα, το πεύκο παράγει οξυγόνο. 2. Όποιος διακρίνεται για την αυτοκυριαρχία και την αυτοπεποίθησή του, έχει εξασφαλισμένη σταδιοδρομία. Ο συγκεκριμένος άνθρωπος διαθέτει τα πιο πάνω προσόντα. Άρα, ο συγκεκριμένος άνθρωπος έχει εξασφαλισμένη σταδιοδρομία.

27 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ Για τα τεκμήρια που χρησιμοποιεί ο πομπός ισχύει ό,τι και για τα επιχειρήματα. Γι αυτό οφείλουμε να ελέγξουμε: α) αν έχουν σχέση με το θέμα β) αν έχουν επάρκεια, για να στηρίξουν το συλλογισμό γ) αν είναι αντικειμενικά δ) αν είναι, γενικά, αποδεκτά. Αν ισχύουν τα παραπάνω, είναι και έγκυρα και αληθινά και, επομένως, λειτουργούν υποστηρικτικά στην επιχειρηματολογία του πομπού.

28 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ Για να ελέγξουμε αν ένας επαγωγικός συλλογισμός είναι έγκυρος, χρειάζεται να διακρίνουμε πρώτα το είδος του τη μορφή εκφοράς του (γενίκευση αίτιο αποτέλεσμα, αναλογία), εξετάζοντας, παράλληλα, αν πρόκειται για τέλεια ή ατελή επαγωγή. Γι αυτό η ορθότητά τους είναι συνυφασμένη με το κατά πόσον οι συλλογισμοί αποτελούν τέλεια επαγωγή. Η επαγωγή είναι τέλεια, όταν τα επιμέρους στοιχεία που οδηγούν στο συμπέρασμα, είναι επαρκή, πλήρη και αποδεκτά. Στην περίπτωση αυτή οι συλλογισμοί είναι ορθοί και οδηγούν σε ασφαλές συμπέρασμα. Η επαγωγή είναι ατελής, όταν τα επιμέρους στοιχεία που οδηγούν στο συμπέρασμα, είναι ανεπαρκή. Στην περίπτωση αυτή το συμπέρασμα έχει πιθανολογικό χαρακτήρα και είναι αδύναμο, όχι απόλυτα βέβαιο. Τρόποι ανάπτυξης επαγωγικών συλλογισμών: α. ο συλλογισμός αναπτύσσεται με γενίκευση, όταν το συμπέρασμα προκύπτει από επιμέρους στοιχεία που περιέχονται στις προκείμενες. β. ο συλλογσιμός αναπτύσσεται με αίτιο αποτέλεσμα, όταν παρουσιάζει την αιτιώδη σχέση ανάμεσα στις προκείμενες και το συμπέρασμα. γ. ο συλλογισμός αναπτύσσεται με αναλογία, όταν οι προκείμενες αποτελούν μια «σύγκριση» που οδηγούν σε ένα πιθανολογικό συμπερασμα. 1. Αξιολόγηση επαγωγικού συλλογισμού με μορφή γενίκευσης: Είναι τέλεια η επαγωγή όταν στις προκείμενες έχουν παρουσιαστεί όλα τα επιμέρους στοιχεία, δηλαδή τα στοιχεία θεωρούνται επαρκή και έτσι μπορούν να οδηγήσουν σε ασφαλές και μη βεβιασμένο συμπέρασμα. Είναι ατελής η επαγωγή όταν στις προκείμενες δεν έχουν παρουσιαστεί όλα τα στοιχεία του συνόλου για το οποίο γίνεται λόγος στο συμπέρασμα, δηλαδή είναι ανεπαρκή Αξιολόγηση: Αξιολόγηση: Επαρκή στοιχεία επιτρεπτή γενίκευ Ανεπαρκή στοιχεία μη επιτρεπτή γενί ια επαγωγή βέβαιο συμπέρασμα τελής επαγωγή επισφαλές συμπέρασμα λογισμός ός συλλογισμός. 2. Αξιολόγηση επαγωγικού συλλογισμού με μορφή αιτίου αποτελέσματος: Στην περίπτωση αυτή οι προκείμενες αντιστοιχούν στις αιτίες και το συμπέρασμα στο αποτέλεσμα. Συγκεκριμένα: Είναι τέλεια η επαγωγή, όταν: η αιτιώδης σχέση (αιτίου αποτελέσματος) είναι λογική η αιτία είναι αναγκαία (χωρίς αυτή δεν προκύπτει το αποτέλεσμα) και επαρκής (η αιτία αυτή αρκεί, για να προκύψει το αποτέλεσμα). Είναι ατελής η επαγωγή, όταν: η αιτιώδης σχέση είναι χρονολογική η αιτία είναι αναγκαία, αλλά δεν είναι επαρκής η αιτία είναι επαρκής αλλά δεν είναι αναγκαία μια δευτερεύουσα αιτία προβάλλεται ως κύρια και μοναδική (υπεραπλούστευση σχέσης αιτίου αποτελέσματος).

29 3. Αξιολόγηση επαγωγικού συλλογισμού με τη μορφή αναλογίας: Όταν ένας συλλογισμός εκφέρεται με τη μορφή της αναλογίας, τότε εξετάζουμε: Αν η αναλογία είναι κυριολεκτική, δηλαδή συγκρίνονται έννοιες που παρουσιάζουν βασικές ομοιότητες. Στην περίπτωση που οι ομοιότητες είναι επαρκείς, σχετικές με το θέμα, οδηγούν σε τέλεια επαγωγή. Στην περίπτωση που είναι ανεπαρκής και άσχετες με το θέμα οδηγούν σε ατελή επαγωγή. Αν η αναλογία είναι μεταφορική, δηλαδή συγκρίνονται ανόμοιες έννοιες. Στην περίπτωση που ο παραλληλισμός έχει την αξία ενός λογικού επιχειρήματος, οδηγεί σε τέλεια επαγωγή. Στην περίπτωση που δεν έχει την αξία ενός λογικού επιχειρήματος οδηγεί σε ατελή επαγωγή. ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΙ ΣΟΦΙΣΜΑΤΑ Όταν τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια δεν είναι αξιόπιστα, τότε θεωρούνται παραπειστικά και στόχος τους είναι να παραπλανήσουν το δέκτη και να τον παρασύρουν. Συχνά παρουσιάζουν ομοιότητες με ένα ορθό και έγκυρο αποτέλεσμα, αλλά στην πραγματικότητα αντιβαίνουν στον ορθό λόγο και δεν πληρούν τους όρους της εγκυρότητας και της αλήθειας. Αυτό μπορεί να γίνει ακούσια και εκούσια. Όταν συμβαίνει ακούσια, το επιχείρημα ονομάζεται παραλογισμός. Οφείλεται σε λογικά σφάλματα, στην άγνοια, στην ελλιπή ενημέρωση ή στην παραπλάνηση του πομπού. Όταν συμβαίνει εκούσια, το επιχείρημα ονομάζεται σόφισμα. Οφείλεται στη βούληση του πομπού να εξαπατήσει και να παγιδεύσει τον δέκτη, και αποτελεί μέσο προπαγάνδας.