Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα

Transcript

1 Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα Εισαγωγή Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα έχει αναγνωριστεί ως µια σηµαντική πηγή οικονοµικής ανάπτυξης. Ωστόσο, παρά τη σηµαντική πρόοδο που έχει λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια, οι γυναίκες εξακολουθούν να καλύπτουν τη µειοψηφία του συνόλου των επιχειρηµατιών. Στο πλαίσιο αυτό, οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες του κόσµου, καθώς και διάφορες αναπτυξιακές οργανώσεις αναλαµβάνουν ενεργά την προώθηση των γυναικών επιχειρηµατιών µέσω διαφόρων σχεδίων, κινήτρων και µέτρων προώθησης. Σύµφωνα µε τη «Γνωµοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής και Κοινωνικής Επιτροπής µε θέµα: Γυναικεία επιχειρηµατικότητα συγκεκριµένες πολιτικές για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στην ΕΕ», οι επιχειρήσεις γυναικείας ιδιοκτησίας είναι ζωτικής σηµασίας για την υγεία της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Εδώ και περισσότερο από µια δεκαετία, οι κυβερνήσεις και διάφοροι δηµόσιοι, ιδιωτικοί και πανεπιστηµιακοί φορείς αναγνωρίζουν τη σηµασία της στήριξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας τόσο από πολιτική όσο και από πρακτική άποψη. Τούτο έχει αυξήσει την ευαισθητοποίηση έναντι της συνεισφοράς των επιχειρήσεων αυτών στην οικονοµία. Η Επιτροπή συνεργάζεται µε τα κράτη µέλη προκειµένου να εξευρεθούν τρόποι για να ξεπεραστούν οι παράγοντες που αποθαρρύνουν την γυναικεία επιχειρηµατικότητα και κατέληξαν σε µια σειρά από πρωτοβουλίες, συµπεριλαµβανοµένων των ακόλουθων: Το Ευρωπαϊκό ίκτυο Καθοδήγησης για Γυναίκες Επιχειρηµατίες εγκαινιάστηκε κατά τη διάρκεια της Πολωνικής Προεδρίας στις 15 Νοεµβρίου Το ίκτυο αποτελεί µία από τις δράσεις που προτείνονται στην αναθεώρηση της «Small Business Act 2011» και ενισχύει και συµπληρώνει τις δράσεις για την προώθηση, στήριξη και ενθάρρυνση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Το Ευρωπαϊκό ίκτυο Ιθυνόντων για την Προώθηση της Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας (WES). Η διαδικτυακή πύλη για την γυναικεία επιχειρηµατικότητα (ιστοσελίδα Ε.Ε.). Παρά την ενθαρρυντική πρόοδο, η ΕΕ χρειάζεται να λάβει περαιτέρω σηµαντικά µέτρα για να απελευθερωθεί το πλήρες δυναµικό των επιχειρήσεων και ιδίως των µικροµεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) γυναικείας ιδιοκτησίας. Οι γυναίκες είναι πολύ συχνά «αόρατες» στο χώρο των επιχειρήσεων, στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, στις οργανώσεις εκπροσώπησης των επιχειρήσεων και στον επηρεασµό της πολιτικής. Υπάρχει ένα συνεχιζόµενο χάσµα µεταξύ των φύλων όσον αφορά στην επιχειρηµατικότητα, µε αποτέλεσµα να υπάρχουν λιγότερες γυναίκες επιχειρηµατίες. Σήµερα, οι γυναίκες επιχειρηµατίες στην Ευρώπη αποτελούν µόνο το 30% του συνόλου των επιχειρηµατιών. Τούτο αυξάνει το αναξιοποίητο δυναµικό για την οικονοµική ανάπτυξη. Το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου µε τίτλο «Γυναίκες στις ιθύνουσες θέσεις µικροµεσαίων επιχειρήσεων» αναγνωρίζει 1

2 «ότι υπάρχουν αποκλίσεις µεταξύ των κρατών µελών σε ό,τι αφορά στον αριθµό των γυναικών επιχειρηµατιών και ότι λιγότερες γυναίκες παρά άνδρες θεωρούν την επιχειρηµατικότητα βιώσιµη επιλογή σταδιοδροµίας. Επίσης, παρά την ανοδική τάση στην τελευταία δεκαετία όσον αφορά στον αριθµό των γυναικών που διοικούν ΜΜΕ, στην Ευρωπαϊκή Ένωση µόνο µία γυναίκα στις δέκα είναι επιχειρηµατίας, έναντι ενός ανδρός στους τέσσερις. Οι γυναίκες αποτελούν περίπου το 60% του συνόλου των αποφοίτων πανεπιστηµίου, αλλά υποεκπροσωπούνται στην πλήρη απασχόληση στην αγορά εργασίας και ιδιαίτερα στον επιχειρηµατικό τοµέα. Είναι καθοριστικό να ενθαρρυνθούν και να ενδυναµωθούν οι γυναίκες, ώστε να αναλαµβάνουν επιχειρηµατικά εγχειρήµατα, προκειµένου να µειωθούν οι υπάρχουσες ανισότητες σε επίπεδο φύλου». Έρευνες 1 δείχνουν ότι οι επιχειρήσεις γυναικείας ιδιοκτησίας επενδύουν περισσότερο στην εκπαίδευση του προσωπικού τους από ό,τι οι εργοδότες γενικά και ότι περίπου τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων αυτών επιδιώκουν να αυξήσουν την ικανότητα ηγεσίας των διευθυντικών στελεχών τους. Έτσι, σύµφωνα µε την γνωµοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής και Κοινωνικής Επιτροπής, οι επενδύσεις που θα στηρίξουν τις επιχειρήσεις γυναικείας ιδιοκτησίας που προσανατολίζονται στην ανάπτυξη είναι πιθανό να αποδώσουν περισσότερο από τις επενδύσεις σε επιχειρήσεις γενικά. 1 IFF Research: BIS Small Business Survey 2010 Women-led businesses boost. Σύµφωνα µε τα στοιχεία Έκθεσης του ΙΟΒΕ (2013) που προέρχονται από το διεθνές ερευνητικό πρόγραµµα Global Entrepreneurship Monitor (GEM) 2, παρά το γεγονός ότι σε παγκόσµιο επίπεδο η επιχειρηµατικότητα είναι µια κυρίως ανδρική δραστηριότητα, τα σχετικά ποσοστά επιχειρηµατικής ενασχόλησης διαφέρουν µεταξύ χωρών και κυρίως µεταξύ οµάδων χωρών. Ειδικότερα, σε διεθνές επίπεδο, έχει ενδιαφέρον να επισηµανθεί η απόκλιση που παρατηρείται στα ποσοστά συµµετοχής στην επιχειρηµατικότητα µε βάση το φύλο, στις οµάδες χωρών τύπου Α («χαµηλού κόστους παραγωγικών συντελεστών») και τύπου Β («βελτίωσης αποτελεσµατικότητας»). Σε αυτές τις χώρες, η διαφορά ανάµεσα στα φύλα είναι σαφώς µικρότερη σε σύγκριση µε τις χώρες «καινοτοµίας» (τύπου Γ). εδοµένου ότι οι ευκαιρίες για µισθωτή απασχόληση είναι µικρές στις εν λόγω χώρες, οι ανάγκες εξασφάλισης εισοδήµατος για την οικογένεια ωθούν τα µέλη της σε κάποιου είδους επιχειρηµατικής δραστηριοποίησης, ανεξαρτήτως φύλου. Ως εκ τούτου, η ανάγκη αναδεικνύεται σε δύναµη ικανή να ανατρέψει ή τουλάχιστον να µετριάσει- µια σηµαντική και κοινωνικά διαµορφωµένη διαφορά ανάµεσα στα φύλα. 2 Το GEM αποτελεί µία κοινοπραξία από ερευνητικά ινστιτούτα και πανεπιστήµια στο πλαίσιο της οποίας συλλέγονται εµπειρικά δεδοµένα από ένα ευρύ σύνολο χωρών. ηµοσιεύει παγκόσµιες, αλλά και ειδικές θεµατικές εκθέσεις σχετικά µε διάφορες διαστάσεις της επιχειρηµατικότητας. 2

3 Η Ελλάδα καταλαµβάνει την έκτη θέση ανάµεσα στις «χώρες καινοτοµίας» ως προς τη συµµετοχή των γυναικών. Ειδικότερα, το 2011 το 5,8% των γυναικών στη χώρα µας βρίσκονταν στο αρχικό στάδιο κάποιου τύπου επιχειρηµατικής δραστηριοποίησης (early-stage entrepreneurial activity). Αντίστοιχα, ο γενικός δείκτης επιχειρηµατικότητας αρχικών σταδίων κυµάνθηκε στο 8% την ίδια χρονιά, γεγονός που αποδεικνύει η επιχειρηµατική δραστηριότητα το 2011 στην Ελλάδα ήταν σχετικά υψηλή και για τα δύο φύλα. Ωστόσο, τα προαναφερόµενα δεδοµένα δεν αρκούν για να διαµορφώσουν µια συνεκτική εικόνα για τη συµµετοχή των γυναικών στην επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα. Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα αρχικών σταδίων (ως ποσοστό του πληθυσµού ετών) παρουσιάζει σηµαντικές διακυµάνσεις από χρόνο σε χρόνο (2007: 3,5%, 2011: 5,8%, 2012: 4,4%). Οι διακυµάνσεις των προαναφερόµενων ποσοστών ακολουθούν παράλληλη πορεία µε το γενικό δείκτη επιχειρηµατικότητας αρχικών σταδίων (2007:5,7%, 2011:8,0%, 2012:6,5%) γεγονός που υποδηλώνει ότι και τα δύο φύλα «συνεισφέρουν» στη συνολική διακύµανση της επιχειρηµατικότητας. Ως προς τα κίνητρα της γυναικείας επιχειρηµατικότητας, όλες οι έρευνες του GEM αποκαλύπτουν ότι το κίνητρο της ανάγκης για τις γυναίκες είναι ισχυρότερο του κινήτρου της ευκαιρίας, σε σύγκριση µε τους άνδρες. Η «υπεροχή» των γυναικών ως προς το κίνητρο της ανάγκης, παρατηρείται και στις τρεις προαναφερόµενες οµάδες χωρών, αν και οι διαφορές µεταξύ ανδρών και γυναικών είναι µικρότερες στις χώρες καινοτοµίας. Το ίδιο ισχύει και στην Ελλάδα, όπου η επιχειρηµατικότητα ανάγκης αφορούσε στο 24,7% των ανδρών και το 26,5% των γυναικών που εισήλθαν στον επιχειρηµατικό «στίβο» το Στο σηµείο αυτό αναφέρεται ότι ιδιαίτερα σηµαντικό ενδιαφέρον εκδηλώθηκε για το Πρόγραµµα του ΕΣΠΑ «Ολοκληρωµένη παρέµβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης µέσω ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας», το οποίο ξεκίνησε το Λαµβάνοντας υπόψη ότι µεγάλος αριθµός προτάσεων αξιολογήθηκε θετικά, αποφασίστηκε να αυξηθεί ο αρχικός προϋπολογισµός του Προγράµµατος από 40 εκατ. σε 77 εκατ. µε αντίστοιχη αύξηση των ωφελουµένων από σε γυναίκες. Το Πρόγραµµα στοχεύει στην τόνωση της απασχόλησης µέσω της δηµιουργίας πρόσθετων δυνατοτήτων πρόσβασης στην αγορά εργασίας άνεργων, απολυµένων, απειλούµενων από ανεργία και αυτοαπασχολούµενων κάτω από το όριο της φτώχειας γυναικών, από 18 έως 64 ετών σε οκτώ Περιφέρειες της χώρας: Κρήτη, Ιόνια Νησιά, Βόρειο Αιγαίο, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Ήπειρος, Θεσσαλία, υτική Ελλάδα και Πελοπόννησος. Το πρόγραµµα συγχρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (ΕΚΤ), στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εθνικό Αποθεµατικό Απροβλέπτων». Γυναίκες Επικεφαλής Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά ορισµένα βασικά διαρθρωτικά στοιχεία και οικονοµικά µεγέθη για τις τρεις (3) παρακάτω οµάδες-εταιρειών: 3

4 Α. Σύνολο Εταιρειών: Αφορά επιχειρήσεις που έχουν αντληθεί από τη βάση δεδοµένων της ICAP Group και έχουν διαθέσιµα οικονοµικά στοιχεία της χρήσης Προέρχονται από όλους τους κλάδους της εγχώριας οικονοµίας, είναι διαφόρων νοµικών µορφών και δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Β. Εταιρείες που ιοικούνται από Γυναίκες: Περιλαµβάνονται εταιρείες του παραπάνω συνόλου, οι οποίες διοικούνται από γυναίκες ( ιευθύνουσα Σύµβουλος, Γενική ιευθύντρια ή ιαχειρίστρια). Γ. Top 500 LWiB: Αφορά στις 500 µεγαλύτερες εταιρείες βάσει του συνολικού κύκλου εργασιών τους το 2012 (που προέκυψαν από το δείγµα των εταιρειών), οι οποίες διοικούνται από Γυναίκες και παρουσιάζονται αναλυτικά στην παρούσα έκδοση (Leading Women in Business). ιαρθρωτικά Στοιχεία Εταιρειών Στους πίνακες 1-5 παρατίθεται η διάρθρωση των εταιρειών για καθεµία από τις προαναφερθείσες οµάδες µε βάση: i) τον κύκλο εργασιών ii) τον αριθµό απασχολούµενου προσωπικού iii) τη νοµική µορφή εταιρείας iv) το γεωγραφικό διαµέρισµα στο οποίο ανήκουν και v) τον κλάδο δραστηριότητας. Στο συνολικό δείγµα ( εταιρείες), το ποσοστό των επιχειρήσεων που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη ανέρχεται σε 20,6% (4.635 εταιρείες). Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην αντίστοιχη ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε το 2012 (σε δείγµα 27,3 χιλ. εταιρειών) το ποσοστό των εταιρειών που διευθύνονταν από γυναίκες κυµαίνονταν στο 18,8%. Παρατηρείται, δηλαδή, αξιόλογη αύξηση (κατά 2 σχεδόν ποσοστιαίες µονάδες) της διείσδυσης των γυναικών στις υψηλόβαθµες θέσεις της ελληνικής επιχειρηµατικής σκηνής κατά το τελευταίο έτος. Σύµφωνα µε τα στοιχεία που παρουσιάζονται στους πίνακες 1 και 2, το µεγαλύτερο ποσοστό των εταιρειών που διευθύνονται από γυναίκες εξακολουθεί να εντοπίζεται στις πολύ µικρές ή τις µικρές επιχειρήσεις (µε βάση την επίσηµη κατηγοριοποίηση που ακολουθείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Μάλιστα, παρατηρείται ότι όσο αυξάνει το µέγεθος των εταιρειών (βάσει ετήσιου κύκλου εργασιών και προσωπικού) τόσο περισσότερο µειώνεται το ποσοστό συµµετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες στο σύνολο των επιχειρήσεων του δείγµατος. Ειδικότερα, το συγκεκριµένο ποσοστό είναι µεγαλύτερο στις επιχειρήσεις µε κύκλο εργασιών µικρότερο από 2 εκ. (22,6%) και µε προσωπικό µικρότερο από 10 άτοµα (21,6%). Αντίθετα, στις µεγάλες (large) επιχειρήσεις το αντίστοιχο ποσοστό µειώνεται σηµαντικά (8,2% στις εταιρείες µε πωλήσεις άνω των 50 εκ. και 9,3% στις εταιρείες µε προσωπικό άνω των 250 ατόµων). Παρά την προαναφερόµενη εικόνα, παρατηρείται αξιόλογη αύξηση του ποσοστού των γυναικών σε όλες τις επιµέρους κατηγορίες (βάσει τάξης µεγέθους εταιρειών) το 2013/12 και ειδικότερα στις µεγάλες και µεσαίες εταιρείες. Για παράδειγµα, το ποσοστό διείσδυσης των γυναικών στις µεγάλες εταιρείες (µε προσωπικό >250 ατόµων) κυµαίνονταν πέρυσι σε 6,1%, ήτοι περισσότερο από τρεις ποσοστιαίες µονάδες χαµηλότερα σε σχέση µε εφέτος. Οµοίως, στις µεσαίου µεγέθους εταιρείες (µε κύκλο εργασιών 4

5 µεταξύ 10 εκ.- 50 εκ.) το ποσοστό συµµετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες είναι αυξηµένο κατά 17% (ή 2,2 ποσοστιαίες µονάδες) σε σχέση µε πέρυσι. Όσον αφορά στις κορυφαίες εταιρείες που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη και περιλαµβάνονται στην παρούσα έκδοση («Top 500 LWiB»), έξι στις δέκα (60%) σηµείωσαν κύκλο εργασιών µεταξύ 2 εκ.- 10 εκ. το 2012 και ακολούθησε η κατηγορία «10 εκ.- 50 εκ.» µε 35,4%. Συµπεραίνεται, δηλαδή, ότι η συντριπτική πλειοψηφία (95,4%) των µεγαλυτέρων εταιρειών στην Ελλάδα που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη χαρακτηρίζονται (µε βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα) ως µικροµεσαίου µεγέθους. Στον πίνακα 3 αναλύεται η συµµετοχή των εταιρειών που διευθύνονται από γυναίκες µε βάση τη νοµική τους µορφή. Το µεγαλύτερο ποσοστό συµµετοχής των εν λόγω εταιρειών παρατηρείται στις Εταιρείες Περιορισµένης Ευθύνης (29,6%) και ακολουθούν οι Οµόρρυθµες Εταιρείες (28,2%) και οι Μονοπρόσωπες ΕΠΕ (22,3%). Στις ανώνυµες εταιρείες (ΑΕ) το αντίστοιχο ποσοστό διείσδυσης των γυναικών (18,8%) κυµαίνεται χαµηλότερα από το γενικό µέσο όρο. Αντίθετα, παρατηρείται ότι το 86,2% των 500 κορυφαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα που διευθύνονται από γυναίκες ανώτατα στελέχη (οµάδα «Top 500 LWiB) είναι ανώνυµης µορφής (ΑΕ). Με βάση τα στοιχεία του πίνακα 4, το µεγαλύτερο ποσοστό εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες παρατηρείται στα Ιόνια νησιά (24,9% επί των συνολικών εταιρειών του δείγµατος), την Κρήτη (22,7%) και τη Μακεδονία (22,3%). Αντίθετα, η µικρότερη συµµετοχή καταγράφεται στην Ήπειρο (18,1%), τη Θεσσαλία (18,6%) και την Πελοπόννησο (19,7%). Σχετικά µε τις εταιρείες που βρίσκονται στο γεωγραφικό διαµέρισµα της Στερεάς Ελλάδας (η Πίνακας 1. Κατανοµή εταιρειών βάσει συνολικού κύκλου εργασιών (2012) Αριθµός Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες Πίνακας 2. Κατανοµή εταιρειών βάσει απασχολούµενου προσωπικού Αριθµός Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες Συµµετοχή (%) Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες στο Σύνολο Κύκλος Εργασιών Αριθµός Συνόλου Εταιρειών Αριθµός Εταιρειών «Top 500 LWiB» < 2 εκατ. (Micro) ,6% - 2εκ.- 10 εκ. (Small) ,9% εκ.- 50 εκ. (Medium) ,1% 177 > 50 εκ. (Large) ,2% 23 Σύνολο ,6% 500 Πηγή: ICAP Databank Συµµετοχή (%) Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες στο Σύνολο Αριθµός Προσωπικού Αριθµός Συνόλου Εταιρειών Αριθµός Εταιρειών «Top 500 LWiB» 1-9 (Micro) ,6% (Small) ,6% (Medium) ,4% 160 >250 (Large) ,3% 21 Μερικό Σύνολο ,6% 483 Μ ,2% 17 Σύνολο ,6% 500 Μ : Μη ιαθέσιµα Στοιχεία Πηγή: ICAP Databank 5

6 Πίνακας 3. Κατανοµή εταιρειών βάσει νοµικής µορφής Αριθµός Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες Συµµετοχή (%) Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες στο Σύνολο Νοµική Μορφή Αριθµός Συνόλου Εταιρειών Αριθµός Εταιρειών «Top 500 LWiB» Ανώνυµη Εταιρεία ,8% 431 Εταιρεία Περιορισµένης Ευθύνης ,6% 55 Οµόρρυθµη Εταιρεία ,2% - Ετερόρρυθµη Εταιρεία ,9% - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε ,3% 14 Λοιπές ,6% - Σύνολο ,6% 500 Πηγή: ICAP Databank πλειοψηφία των οποίων έχει έδρα την Αττική), µία στις πέντε επιχειρήσεις (20%) διοικούνται από γυναίκες. Πίνακας 4. Κατανοµή εταιρειών ανά γεωγραφικό διαµέρισµα Πίνακας 5. Κατανοµή εταιρειών βάσει κλάδου δραστηριότητας Tο ποσοστό διείσδυσης των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες στο σύνολο των εταιρειών του δείγµατος (22.497) δεν παρουσιάζει σηµαντικές διαφοροποιήσεις µε βάση τον ευρύτερο κλάδο δραστηριότητάς τους (Βιοµηχανία Εµπόριο Υπηρεσίες/Λοιποί κλάδοι) και κυµαίνεται από 19,0% (στον τοµέα Αριθµός Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες Αριθµός Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες Συµµετοχή (%) Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες στο Σύνολο Κλάδος Αριθµός Συνόλου Εταιρειών Αριθµός Εταιρειών «Top 500 LWiB» Νησιά Ιονίου ,9% 9 Κρήτη ,7% 30 Μακεδονία ,3% 101 Νησιά Αιγαίου ,6% 15 Στερεά Ελλάδα και Εύβοια ,0% 297 Πελοπόννησος ,7% 23 Θεσσαλία ,6% 15 Ηπειρος ,1% 4 Θράκη ,8% 6 Σύνολο ,6% 500 Πηγή: ICAP Databank Συµµετοχή (%) Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες στο Σύνολο Κλάδος Αριθµός Συνόλου Εταιρειών Αριθµός Εταιρειών «Top 500 LWiB» Βιοµηχανία ,0% 146 Εµπόριο ,7% 217 Υπηρεσίες-Λοιποί Κλάδοι ,6% 137 Σύνολο ,6% 500 Πηγή: ICAP Databank της βιοµηχανίας) έως 20,6% (στον τοµέα του εµπορίου, πίνακας 5). Ωστόσο, αναλύοντας το ποσοστό συµµετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες σε µεγαλύτερο βάθος για κάθε επιµέρους κλάδο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ακόλουθα στοιχεία: Α. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: Τα υψηλότερα ποσοστά συµµετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες στον 6

7 τοµέα της Βιοµηχανίας παρατηρούνται στους εξής κλάδους: -Υποδήµατα - ερµάτινα Είδη: 38,7% -Λευκά Είδη Είδη από Ύφασµα: 28,6% -Ενδύµατα - Εσώρουχα: 27,7% -Εκδόσεις Εφηµερίδων-Περιοδικών: 27,3% -Εκδόσεις, Εκτυπώσεις, Γραφικές Τέχνες: 25,7% -Ηλεκτρικές Συσκευές-Φωτιστικά: 24,2% Αντίθετα, τα χαµηλότερα ποσοστά συµµετοχής στον τοµέα της Βιοµηχανίας παρατηρούνται στους κλάδους: -Μεταλλουργικά Προϊόντα: 4% -Καπνός: 10% -Ορυχεία-Μεταλλεία-Αλυκές: 10,3% -Προϊόντα µη Μεταλλικών Ορυκτών: 12,7% -Χηµικά - Αέρια - Χρώµατα - Εκρηκτικά: 14,6% Β. ΕΜΠΟΡΙΟ: Τα υψηλότερα ποσοστά συµµετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες στον τοµέα του Εµπορίου παρατηρούνται στους εξής κλάδους: -Αντιπροσωπείες Εισαγωγές Εξαγωγές: 37,5% -Έπιπλα - Φωτιστικά: 34,3% -Λευκά Είδη - Υφάσµατα Επίπλωσης: 30,1% -Επιτραπέζια - Μαγειρικά ιακοσµητικά: 30,1% -Κουφώµατα Σιδηρικά: 29,6% -Νήµατα - Υφάσµατα: 28% -Ενδύµατα - Υποδήµατα - ερµάτινα Είδη: 27,7% -Χαρτί - Ξύλο Φελλός: 26,9% -Επενδύσεις Τοίχων & απέδων: 25,6% Αντίθετα, τα χαµηλότερα ποσοστά συµµετοχής στον τοµέα του Εµπορίου παρατηρούνται στους κλάδους: -Ορυκτά Μεταλλεύµατα: 12,5% -Ηλεκτρολογικό - Ηλεκτρονικό Υλικό: 13,8% -Καύσιµα - Λιπαντικά - Υγραέρια: 15,8% -Μέταλλα - Μεταλλικά Προϊόντα: 16,4% -Εξοπλισµός Ασφαλείας: 17,2% Γ. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ: Τα υψηλότερα ποσοστά συµµετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες στον τοµέα των Υπηρεσιών παρατηρούνται στους εξής κλάδους: -Πρακτορεία Επιχειρηµατικών Απαιτήσεων: 50%* -Ιδιωτική Εκπαίδευση: 39% -Τουρισµός (Κατασκηνώσεις - Κάµπινγκ): 36,6% - ιαφηµίσεις: 33,7% -Σεµινάρια: 31,3% -Κέντρα Αδυν/ος & Αισθητικής Γυµναστήρια: 28,9% -Ασφαλιστικοί Πράκτορες Μεσίτες: 27% -Ταχυδροµεία: 26,9% -Ακίνητη Περιουσία: 26,9% -Τουρισµός (Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις): 26,5% -Κινηµατογράφοι Θέατρα: 26,3% *αφορά δείγµα µόνο 4 επιχειρήσεων Από την άλλη πλευρά, τα χαµηλότερα ποσοστά του τοµέα των Υπηρεσιών παρατηρούνται στους κλάδους: -Ποδόσφαιρο Μπάσκετ: 0% -Εταιρίες Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών: 0% -Αµοιβαία Κεφάλαια: 4,8% -Ασφάλειες: 8,5% -Χερσαίες Μεταφορές: 11,2% -Συµµετοχικές Εταιρίες: 12,1% Βασικά Οικονοµικά Στοιχεία Εταιρειών ( ) Στον πίνακα 6 αναλύονται σε οµαδοποιηµένη µορφή ορισµένα βασικά οικονοµικά στοιχεία των τριών οµάδων εταιρειών που παρουσιάστηκαν στην προηγούµενη ενότητα («Σύνολο Εταιρειών», «Εταιρείες που ιοικούνται από Γυναίκες» και «Top 500 LWiB»). Σηµειώνεται ότι, για την καλύτερη παρουσίαση των αποτελεσµάτων έχουν εξαιρεθεί από το δείγµα οι επιχειρήσεις που εντάσσονται στον κλάδο των Τραπεζών-Ασφαλειών, καθώς τα οικονοµικά τους µεγέθη (λόγω της φύσης του αντικειµένου τους) διαφοροποιούν σηµαντικά τους επιµέρους αριθµοδείκτες. Ο κύκλος εργασιών των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες απέσπασε το 10,3% 7

8 των συνολικών πωλήσεων όλων των εταιρειών του δείγµατος το Είναι αξιοσηµείωτο ότι, οι εταιρείες «Top 500 LWiB» που παρουσιάζονται στην παρούσα έκδοση, παρά το γεγονός ότι αριθµητικά καλύπτουν µόνο το 10% περίπου του συνολικού δείγµατος των «Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες», εντούτοις συµµετέχουν µε ποσοστό της τάξης του 60% στο συνολικό «τζίρο» της συγκεκριµένης οµάδας εταιρειών. Επιπλέον, οι «Top 500 LWiB» εµφάνισαν θετικό ρυθµό µεταβολής των συνολικών τους πωλήσεων το 2012/11 (+5,4%), σε αντίθεση τόσο µε το σύνολο των εταιρειών του δείγµατος (µείωση πωλήσεων κατά 2,2%), όσο και µε την οµάδα «Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες» (οριακή µείωση 0,6%). Αξιοσηµείωτες διαφορές παρατηρούνται αναλύοντας περαιτέρω τα οµαδοποιηµένα δεδοµένα των οικονοµικών καταστάσεων των τριών εξεταζόµενων οµάδων. Οι εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες παρουσιάζουν καλύτερα αποτελέσµατα σε όλους τους αναφερόµενους αριθµοδείκτες (κερδοφορίας, αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και γενικής ρευστότητας) σε σύγκριση µε το σύνολο των εταιρειών του δείγµατος. Ειδικότερα, τα αποτελέσµατα κερδοφορίας Πίνακας 6. Οικονοµικά Μεγέθη Εταιρειών- Αριθµοδείκτες ( ) Εταιρείες που ιοικούνται από Γυναίκες Σύνολο Εταιρειών* Top 500 LWiB Συµµετοχή Μεταβολή (%) στο Μεταβολή 2012/11 Σύνολο 2012/11 (%) (%) Λογαριασµός/ είκτης Μεταβολή 2012/11 (%) Κύκλος εργασιών ,6% 10,3% ,2% ,4% Κέρδη προ φόρων ,2% ,0% ,0% EBITDA ,3% 16,8% ,3% ,8% Σύνολο Ενεργητικού ,3% 10,8% ,5% ,7% Ίδια Κεφάλαια ,4% 12,2% ,8% ,6% Περιθώριο Μικτού Κέρδους (%) 22,8% 23,3% -2,2% - 17,2% 18,3% -6,2% 21,3% 22,2% -3,8% Περιθώριο Λειτουργικού Κέρδους (%) 4,0% 4,2% -5,8% - -0,80% -1,5% -46,4% 1,5% 1,79% -15,1% Περιθώριο Καθαρού Κέρδους (%) 1,2% 1,0% 17,9% - -2,9% -3,1% -8,0% -0,5% 1,3% -138,9% Περιθώριο EBITDA (%) 10,6% 10,8% -1,7% - 6,5% 6,4% 1,9% 7,2% 7,3% -2,5% Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) 1,5% 1,3% 14,4% - -4,3% -4,6% -7,4% -1,1% 2,5% -142,1% Γενική Ρευστότητα 1,17 1,17 0,0% - 1,09 1,16-6,1% 1,26 1,19 5,7% Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια (:1) 1,2 1,3-3,7% - 1,5 1,5 2,1% 1,6 1,6 3,1% Μ.Ο. Είσπραξης Απαιτήσεων (ηµέρες) ,4% ,3% ,9% Μ.Ο. Εξόφλησης Προµηθευτών (ηµέρες) ,6% ,9% ,9% Ποσά: σε εκατοµµύρια ευρώ *Σύνολο Εταιρειών: επιχειρήσεις 8 Σηµείωση: Οι εταιρείες που εντάσσονται στον κλάδο «Τράπεζες-Ασφάλειες» έχουν εξαιρεθεί και από τις τρεις οµάδες εταιρειών, για λόγους ορθότερης αποτύπωσης και συγκρισιµότητας των οικονοµικών τους αποτελεσµάτων. Πηγή: ICAP Databank

9 παρουσιάζουν εµφανώς καλύτερη εικόνα στις εταιρείες που διευθύνονται από γυναίκες ανώτατα στελέχη σε σχέση µε το σύνολο των εταιρειών. Συγκεκριµένα, τα περιθώρια µικτού κέρδους και λειτουργικού κέρδους των «Εταιρειών που ιοικούνται από Γυναίκες» κυµαίνονται σε υψηλότερα επίπεδα, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι γυναίκες-ανώτατα στελέχη πραγµατοποιούν µάλλον αποτελεσµατικότερη διαχείριση στα κόστη τους. Επίσης, το περιθώριο EBITDA των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες διαµορφώθηκε σε 10,6% το 2012, βελτιωµένο σηµαντικά σε σχέση µε το σύνολο των εταιρειών (6,5%). Επιπλέον, παρά την τρέχουσα οικονοµική ύφεση και τις ζηµίες που εµφάνισαν οι περισσότεροι κλάδοι της εγχώριας οικονοµίας, οι εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες κατόρθωσαν να πετύχουν θετικό πρόσηµο και στο τελικό καθαρό (προ φόρου) αποτέλεσµα (περιθώριο καθαρού κέρδους 2012: 1,2%). Αντίθετα, λόγω της δυσµενούς οικονοµικής κατάστασης στην Ελλάδα που οδήγησε σε συρρίκνωση της εγχώριας ζήτησης, τα συνολικά καθαρά αποτελέσµατα του συνόλου των εταιρειών ήταν ζηµιογόνα τη διετία , µε τις ζηµιές πάντως να εµφανίζονται µειωµένες κατά 10% το 2012 σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Στο σηµείο αυτό αξίζει να επισηµανθεί ότι µεταξύ των 500 πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων στην Ελλάδα το 2012 µε βάση τα αποτελέσµατα EBITDA (σχετική έκδοση ICAP Group: Business Leaders in Greece ), ποσοστό της τάξης του 11% (56 επιχειρήσεις) διοικούνται από γυναίκες. Το αντίστοιχο ποσοστό στην προηγούµενη έρευνα (µε βάση τα κέρδη EBITDA 2011) ήταν 9% (43 επιχειρήσεις). Οι συνολικές πωλήσεις των προαναφερόµενων 56 εταιρειών ανήλθαν σε περίπου 7 δισ. το 2012, καλύπτοντας το 7,4% του συνόλου των 500 πιο κερδοφόρων εταιρειών, ενώ τα κέρδη EBITDA διαµορφώθηκαν σε περίπου 1,3 δισ. το ίδιο έτος, αποσπώντας αντίστοιχα το 13,2% του συνόλου. Οι εν λόγω 56 πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις στην Ελλάδα, οι οποίες διοικούνται από γυναίκες, απασχολούν συνολικά περισσότερα από άτοµα µόνιµου προσωπικού. Τέλος, αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι το µέσο περιθώριο καθαρού κέρδους EBITDA διαµορφώθηκε σε υψηλότερα επίπεδα το 2012 για τις εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες (56 επιχειρήσεις) σε σύγκριση µε το γενικό σύνολο των 500 πιο κερδοφόρων εταιρειών στην Ελλάδα (περιθώριο EBITDA 2012: 18,8% έναντι 10,5%). Συνοψίζοντας, συµπεραίνεται ότι το ποσοστό των ελληνικών εταιρειών που διευθύνονται από γυναίκες ανώτατα στελέχη παρουσιάζει αξιόλογη αύξηση το 2013, σε σύγκριση µε την αντίστοιχη ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε το προηγούµενο έτος (20,6% έναντι 18,8%). Ασφαλώς, η συµµετοχή των γυναικών στις ανώτατες βαθµίδες διοίκησης των ελληνικών επιχειρήσεων υστερεί ακόµα σηµαντικά σε σχέση µε τους άνδρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό των γυναικών δεν ξεπερνά το 40% σε όλους σχεδόν τους κλάδους της εγχώριας οικονοµίας. Σαφώς, διαφοροποιήσεις παρουσιάζονται σε επιµέρους κλάδους, καθώς υψηλότερο µερίδιο παρατηρείται 9

10 στους τοµείς των υπηρεσιών και του εµπορίου σε σχέση µε τους βιοµηχανικούς κλάδους. Περαιτέρω, οι εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες παρουσιάζουν εµφανώς καλύτερες επιδόσεις στα οικονοµικά τους αποτελέσµατα, σε σύγκριση µε το σύνολο των εταιρειών. Παρά την προαναφερόµενη ενθαρρυντική εικόνα βελτίωσης, υπάρχουν ακόµη σηµαντικά περιθώρια για την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και την είσοδο των γυναικών σε θέσεις που σχετίζονται µε τη λήψη κρίσιµων αποφάσεων για την πορεία των επιχειρήσεων στη χώρα µας. 10

11 Αποτελέσµατα Πρωτογενούς Έρευνας για τη Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα δειγµατοληπτικής έρευνας που πραγµατοποιήθηκε για δεύτερη συνεχή χρονιά από τη ιεύθυνση Οικονοµικών Κλαδικών Μελετών της ICAP Group για τη «Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα», µε εστίαση στη Γυναίκα-Ανώτατο Στέλεχος και στη Γυναίκα Επιχειρηµατία. Σκοπός της έρευνας είναι: Η παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών (µέσο προφίλ) των γυναικών στελεχών στην Ελλάδα. επιχειρηµατιών/ανώτατων Η σκιαγράφηση των κινήτρων που οδήγησε τις γυναίκες να ασχοληθούν µε την επιχειρηµατικότητα και την καριέρα σε ανώτατο επίπεδο, καθώς και των προβληµάτων και εµποδίων που αντιµετωπίζουν στην επαγγελµατική τους ενασχόληση στην Ελλάδα. Ο εντοπισµός των σηµαντικών διαφορών και συσχετίσεων που προκύπτουν ανάλογα µε τα διάφορα χαρακτηριστικά των γυναικών επιχειρηµατιών/ανώτατων στελεχών (π.χ. ηλικία, επίπεδο εκπαίδευσης, σχέση µε την εταιρεία, βαθµός ικανοποίησης από την επαγγελµατική τους εξέλιξη, ώρες απασχόλησης/εβδοµάδα, κλπ). Η εκτίµηση για το βαθµό ανάπτυξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και της σταδιοδροµίας των γυναικών σε ανώτατες διοικητικές/διευθυντικές θέσεις στην Ελλάδα. Η ανάλυση των βασικών προτεραιοτήτων των εταιρειών που διευθύνονται από Ταυτότητα της Έρευνας Η έρευνα διεξήχθη από τη ιεύθυνση Οικονοµικών Κλαδικών Μελετών της ICAP Group. Χρόνος διεξαγωγής: 06 Νοεµβρίου-06 εκεµβρίου 2013 Μεθοδολογία: Χρησιµοποιήθηκε δοµηµένο ερωτηµατολόγιο µε ερωτήσεις: i) µιας µόνο απάντησης ii) πολλαπλών απαντήσεων και iii) ιεράρχησης των απαντήσεων κατά σηµαντικότητα µε βάσει συγκεκριµένη κλίµακα. Στις ερωτήσεις απάντησαν οι Γυναίκες Επιχειρηµατίες ή/και Ανώτατα Στελέχη που είναι επικεφαλής των εταιρειών του δείγµατος. Έγινε καταγραφή, κωδικοποίηση των δεδοµένων και µετατροπή τους σε επεξεργάσιµη µορφή. Πληθυσµός της έρευνας: Το ερωτηµατολόγιο απεστάλη στις 840 µεγαλύτερες εταιρείες που διευθύνονται από γυναίκες (βάσει κύκλου εργασιών ), µεταξύ των οποίων συµπεριλαµβάνονται οι κορυφαίες 500 που αναφέρονται στην παρούσα έκδοση. είγµα: 124 επιχειρήσεις (15% του πληθυσµού της έρευνας), από διάφορους κλάδους της ελληνικής οικονοµίας (βιοµηχανία, εµπόριο, υπηρεσίες), που δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Ανάλυση: Η επεξεργασία και ανάλυση των δεδοµένων έγινε µε εξειδικευµένες στατιστικές τεχνικές (περιγραφική στατιστική, ανάλυση διακύµανσης, κ.ά.) και χρησιµοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS. H εξαγωγή και ερµηνεία των αποτελεσµάτων πραγµατοποιήθηκε µε τη µορφή πινάκων και διαγραµµάτων (µε τη χρήση του Microsoft Excel). 11

12 γυναίκες κατά την επόµενη τριετία, δεδοµένης και της παρατεταµένης οικονοµικής ύφεσης. Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισµένα χαρακτηριστικά που απεικονίζουν το προφίλ της γυναίκας επιχειρηµατία/ανώτατο στέλεχος. Σύνθεση είγµατος Έρευνας Η σχετική πλειοψηφία των εταιρειών του δείγµατος που συµµετείχαν στην έρευνα (124 επιχειρήσεις) δραστηριοποιείται στον κλάδο του Εµπορίου, µε ποσοστό 41,1%. Ακολουθεί η Βιοµηχανία µε 31,5% και οι Υπηρεσίες-Λοιποί Κλάδοι µε 27,4% (διάγραµµα 1). Οι περισσότερες εταιρείες του δείγµατος (75%) σηµείωσαν κύκλο εργασιών µικρότερο των 10 εκ. το 2012, ενώ σε ένα αξιόλογο ποσοστό επιχειρήσεων (21%) οι πωλήσεις κυµάνθηκαν µεταξύ 10 εκ.- 50 εκ. Πωλήσεις άνω των 50 εκ. εµφάνισε µόνο το 4% των εταιρειών. Περαιτέρω, µε βάση το προσωπικό τους και σύµφωνα µε τα πρότυπα που ακολουθούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρατηρείται ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων οι οποίες διευθύνονται ή/και ελέγχονται από γυναίκες είναι µικρού µεγέθους (Small και Micro). Ειδικότερα, το 67,5% των εταιρειών του δείγµατος απασχολούν λιγότερα από 50 άτοµα. Ως µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεις (µε προσωπικό µεταξύ ατόµων) χαρακτηρίζεται το 26,8% των εταιρειών, ενώ µεγάλου µεγέθους (µε προσωπικό >250 ατόµων) µόνο το 5,7%. Προφίλ των Γυναικών Επιχειρηµατιών/ Ανώτατων Στελεχών 12

13 Σχετικά µε το επίπεδο εκπαίδευσης, το µεγαλύτερο ποσοστό του δείγµατος (51,2%) έχει αποκτήσει πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, ενώ σχεδόν µία στις τρεις γυναίκες επιχειρηµατίες/ανώτατα στελέχη (30,1%) κατέχουν και µεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (διάγραµµα 2). Αξιοσηµείωτο είναι ότι, το 3,3% των γυναικών του δείγµατος κατατάσσεται στην ανώτερη βαθµίδα εκπαίδευσης (διδακτορικό δίπλωµα). Η σχετική πλειοψηφία των γυναικών επιχειρηµατιών/ανώτατων στελεχών (33,1%) βρίσκεται στην ηλικιακή οµάδα των «50-59 ετών», και ακολουθεί µε µικρή διαφορά η ηλικιακή οµάδα των «40-49 ετών», στην οποία κατατάσσεται το 31,4% των ερωτηθεισών. Παρατηρείται ότι, περίπου 7 στις 10 γυναίκες επιχειρηµατίες/ανώτατα στελέχη έχουν ηλικία µεγαλύτερη των 40 ετών. Σχετικά µε την οικογενειακή τους κατάσταση, το 75% των ερωτηθεισών γυναικών έχουν σύζυγο, ενώ το 84% έχουν και παιδιά. ιάγραµµα 1. Σύνθεση του δείγµατος επιχειρήσεων της έρευνας (α) Κλάδος δραστηριότητας (β) Αριθµός Προσωπικού Υπηρεσίες- Λοιποί Κλάδοι 27,4% Βιομηχανία 31,5% 26,8% 5,7% 10,6% >250 άτομα 1-9 άτομα άτομα Εμπόριο 41,1% 56,9% άτομα (γ) Κύκλος Εργασιών ,0% 4,0% 17,7% < 2 εκ. 2 εκ.- 10 εκ. 10 εκ.- 50 εκ. > 50 εκ. 57,3% 13

14 ιάγραµµα 2. Προφίλ Γυναικών Επιχειρηµατιών/Ανώτατων Στελεχών Επίπεδο Εκπαίδευσης Ηλικία Τριτοβάθμια 51,2% Δευτεροβάθμια 15,4% Διδακτορικό 3,3% Μεταπτυχιακό 30,1% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 31,4% 33,1% 28,8% 5,9% 0,8% >60 Ηλικιακήοµάδα Οικογενειακή Κατάσταση ΟΧΙ 24,6% Σύζυγος ΟΧΙ 16,2% Παιδιά ΝΑΙ 75,4% ΝΑΙ 83,8% 14

15 Επαγγελµατική Σχέση µε την Εταιρεία και ιάρκεια Απασχόλησης Ιδιαίτερα ενδιαφέρον συµπέρασµα αποτελεί το γεγονός ότι το 81,1% των γυναικών που συµµετείχαν στην έρευνα, πέραν από τη διευθυντική/διοικητική θέση που κατέχουν στην εταιρεία τους, συνδέονται και µετοχικά µε αυτήν (ελέγχουν δηλαδή κάποιο ποσοστό µετοχών). Άλλωστε, στις σύγχρονες επιχειρήσεις οι αµοιβές των διευθυντικών στελεχών, εκτός από το µισθό, το πριµ ετήσιας απόδοσης (bonus), κλπ., περιλαµβάνουν και παροχές σε µετοχές της εταιρείας. Το συγκεκριµένο σύστηµα αποδοχών (π.χ. δωρεάν µετοχές) παρέχει επιπλέον κίνητρα στα διευθυντικά στελέχη να λαµβάνουν τις αποφάσεις εκείνες που συνάδουν στο µέγιστο βαθµό µε τα συµφέροντα των κυρίων µετόχων. Από την άλλη πλευρά, στο 18,9% των ερωτηθεισών η επαγγελµατική σχέση µε την εταιρεία περιορίζεται µόνο στη διευθυντική/ διοικητική θέση που κατέχουν (διάγραµµα 3). Όσον αφορά στο χρόνο παρουσίας των γυναικών επιχειρηµατιών/ανωτάτων στελεχών στην τρέχουσα θέση τους, το µεγαλύτερο ποσοστό του δείγµατος (40,7%) βρίσκεται στη συγκεκριµένη θέση από 10 έως 20 έτη, ενώ σχεδόν 2 στις 7 γυναίκες (27,6%) κατέχουν την εν λόγω θέση πάνω από 20 χρόνια. Αντίθετα, λιγότερα από δέκα έτη δήλωσε το 1/3 περίπου των γυναικών ιάγραµµα 3. Σχέση των Γυναικών Επιχειρηµατιών/Ανώτατων Στελεχών µε την εταιρεία τους Επαγγελµατική σχέση µε την εταιρεία Χρόνος παρουσίας στην τρέχουσα θέση Μόνον Διευθυντική / Διοικητική θέση 18,9% Μετοχική σχέση και Διευθυντική / Διοικητική θέση 81,1% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 8,1% 8,9% 14,6% 40,7% 27,6% 5% 0% <3 έτη 3-5 έτη 5-10 έτη έτη >20 έτη Χρόνος απασχόλησης στην εταιρεία (ώρες ανά εβδοµάδα) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 33,3% 35,0% 18,3% 11,7% 1,7% < >60 Ώρες απασχόλησης/εβδομάδα 15

16 επιχειρηµατιών/ανωτάτων στελεχών (31,6%). Το συντριπτικά µεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών (86,6%) απασχολούνται στην εταιρεία τους περισσότερο από 40 ώρες την εβδοµάδα, ξεπερνώντας δηλαδή το συµβατικό ηµερήσιο «8ωρο». Μάλιστα, σε ποσοστό µεγαλύτερο από το ήµισυ του δείγµατος (53,3%) εργάζονται περισσότερο από 50 ώρες/εβδοµάδα. Τα παραπάνω αντικατοπτρίζουν τις αυξηµένες αρµοδιότητες και υποχρεώσεις της σύγχρονης γυναίκας επιχειρηµατία/ανώτατο στέλεχος, γεγονός που κατ επέκταση επηρεάζει και το χρόνο που αφιερώνουν για τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις. Βαθµός Ικανοποίησης για την Επαγγελµατική Εξέλιξη και Φιλοδοξίες για το Μέλλον Σε ερώτηση για το βαθµό ικανοποίησης από την επαγγελµατική τους εξέλιξη, το 87,3% των γυναικών του δείγµατος δήλωσε ότι είναι «πολύ» ή «πάρα πολύ» ικανοποιηµένες, ενώ µόνο το 12,7% «µέτρια» ικανοποιηµένες (διάγραµµα 4). Παρόµοια ήταν τα ποσοστά και στο ερώτηµα που αφορούσε στο πόσο ψηλά βρίσκεται η καριέρα στις προτεραιότητές τους, καθώς το 87,3% του δείγµατος ιεράρχησε την καριέρα σε «πολύ» ή «πάρα πολύ» υψηλή κλίµακα σηµαντικότητας. Σχετικά µε το πώς βλέπουν τον εαυτό τους σε πέντε (5) χρόνια, οι περισσότερες ιάγραµµα 4. Βαθµός ικανοποίησης των γυναικών επιχειρηµατιών/ανώτατων στελεχών για την επαγγελµατική τους εξέλιξη και φιλοδοξίες για το µέλλον Βαθµός Ικανοποίησης από την επαγγελµατική τους εξέλιξη Πόσο ψηλά βρίσκεται η καριέρα στις προτεραιότητές τους Πάρα πολύ 31,4% Μέτρια 12,7% Πάρα πολύ 37,3% Μέτρια 12,7% Πολύ 55,9% Πολύ 50,0% Πώς βλέπουν τον εαυτό τους σε πέντε (5) χρόνια 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 64,0% Θα έχω διευρύνει τις επιχειρηματικές μου δραστηριότητες 3,0% Θα έχω περιορίσει σημαντικά τις δραστηριότητές μου 22,0% Στην ίδια θέση 11,0% Στην ίδια θέση, αλλά σε μεγαλύτερη εταιρεία 16

17 γυναίκες (64%) φάνηκαν αρκετά αισιόδοξες, δηλώνοντας ότι θα έχουν διευρύνει τις επιχειρηµατικές τους δραστηριότητες, ενώ το 1/3 περίπου του συνόλου εκτίµησαν ότι θα παραµείνουν στην ίδια θέση (στην ίδια ή σε µεγαλύτερη εταιρεία). Κίνητρα για την Ενασχόληση µε την Επιχειρηµατικότητα ή/και την Καριέρα σε Ανώτατο Επίπεδο Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισµένα από τα κυριότερα κίνητρα που οδήγησαν τις γυναίκες να ασχοληθούν µε την επιχειρηµατικότητα ή/και µε τη σταδιοδροµία σε ανώτατο επίπεδο (πίνακας 7). Ως σηµαντικότερα κίνητρα, οι γυναίκες ανέφεραν τη «δική τους ικανοποίηση και ανάπτυξη» (το 90,4% του δείγµατος το αξιολόγησε ως «πολύ» ή «πάρα πολύ» σηµαντικό κίνητρο) και την επιθυµία τους «να αξιοποιήσουν τις εµπειρίες τους» (85,6%). Ακολούθησε το κίνητρο της «συνέχισης/επέκτασης της οικογενειακής τους επιχείρησης» (81%), το οποίο συνδέεται άµεσα µε το γεγονός ότι, όπως προαναφέρθηκε, περίπου 4 στις 5 γυναίκες του δείγµατος έχουν και µετοχική σχέση µε την εταιρεία που διευθύνουν. Στον αντίποδα, η ενδεχόµενη απόκτηση κοινωνικής καταξίωσης/ αναγνώρισης δεν αποτελεί αξιόλογο κίνητρο για τις περισσότερες γυναίκες του δείγµατος. Κυριότερα Προβλήµατα Επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα Η «µη ικανοποιητική υποστήριξη από το κράτος» (η οποία αξιολογήθηκε από το 87,9% των γυναικών της έρευνας ως «πολύ» ή «πάρα πολύ» σηµαντικό πρόβληµα), «η υπερβολική γραφειοκρατία / κανονισµοί» (µε αντίστοιχο ποσοστό 86%) και «το περίπλοκο φορολογικό σύστηµα» (84%) αποτελούν τα κυριότερα προβλήµατα επιχειρηµατικότητας που αντιµετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηµατίες / διευθυντικά στελέχη στην Ελλάδα (πίνακας 8). Πίνακας 7. Κίνητρα για την ενασχόληση µε την επιχειρηµατικότητα ή/και για τη σταδιοδροµία (καριέρα) σε ανώτατο επίπεδο Κίνητρα Βαθµός Σηµαντικότητας Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα Πολύ Για τη δική µου ικανοποίηση και ανάπτυξη 1,1% 0,0% 8,6% 36,6% 53,8% Να µπορέσω να αξιοποιήσω τις εµπειρίες µου 0,0% 1,1% 13,3% 48,9% 36,7% Να συνεχίσω / επεκτείνω την οικογενειακή 16,8% 2,1% 0,0% 22,1% 58,9% επιχείρηση Να έχω τη δυνατότητα να λαµβάνω αποφάσεις / 0,0% 4,4% 15,4% 39,6% 40,7% να καινοτοµώ Να αυξήσω το εισόδηµά µου 2,2% 5,4% 25,8% 41,9% 24,7% Να διευθύνω άλλα άτοµα µε επιτυχία 5,6% 11,2% 36,0% 33,7% 13,5% Να αποκτήσω κοινωνική καταξίωση / αναγνώριση 15,6% 12,2% 34,4% 30,0% 7,8% 17

18 Πίνακας 8. Προβλήµατα επιχειρηµατικότητας που αντιµετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηµατίες/διευθυντικά στελέχη στην Ελλάδα Προβλήµατα Βαθµός Σηµαντικότητας Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα Πολύ Μη ικανοποιητική υποστήριξη από το κράτος 2,0% 1,0% 9,1% 22,2% 65,7% Υπερβολική γραφειοκρατία / κανονισµοί 1,0% 3,0% 10,0% 25,0% 61,0% Περίπλοκο φορολογικό σύστηµα 3,0% 3,0% 10,0% 29,0% 55,0% Οικονοµική ύφεση 0,0% 2,0% 16,3% 32,7% 49,0% Ασάφεια στις κυβερνητικές πολιτικές που 2,0% 1,0% 15,3% 23,5% 58,2% αφορούν στις επιχειρήσεις Καθυστερήσεις πληρωµών Επισφάλειες 2,1% 4,1% 21,6% 40,2% 32,0% Έντονος ανταγωνισµός 1,1% 5,3% 28,4% 41,1% 24,2% υσκολία πρόσβασης στη χρηµατοδότηση 11,3% 12,4% 26,8% 27,8% 21,6% Περιορισµοί στις συνδιαλλαγές µε το εξωτερικό (όπως µείωση πιστώσεων κλπ.) Οικογενειοκρατία Παραδοσιακές αντιλήψεις ιοίκησης Από την άλλη πλευρά, «η οικογενειοκρατία και οι παραδοσιακές αντιλήψεις διοίκησης» και οι «περιορισµοί στις συνδιαλλαγές µε το εξωτερικό» δεν αξιολογήθηκαν ως ιδιαίτερα σηµαντικά προβλήµατα επιχειρηµατικότητας από την πλειοψηφία των γυναικών του δείγµατος. Ανασταλτικοί Παράγοντες στην Επαγγελµατική Ενασχόληση των Γυναικών Επιχειρηµατιών/Ανώτατων Στελεχών Σε ερώτηση που αφορά στο βαθµό στον οποίο ορισµένοι παράγοντες δρουν ανασταλτικά κατά τη διάρκεια της επαγγελµατικής ενασχόλησης των γυναικών επιχειρηµατιών/ανωτάτων στελεχών, τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι υπάρχει σηµαντική διασπορά στις απαντήσεις των ερωτηθεισών 19,1% 16,0% 19,1% 22,3% 23,4% 26,6% 13,8% 31,9% 17,0% 10,6% µεταξύ των διαφόρων επιπέδων της κλίµακας σηµαντικότητας (πίνακας 9). Ειδικότερα, «η δηµιουργία άγχους και στρες» ήταν ο µόνος παράγοντας που αξιολογήθηκε από την πλειοψηφία των γυναικών (61,7%) ως «πολύ» ή «πάρα πολύ» σηµαντικό εµπόδιο που καλούνται να υπερκεράσουν, προκειµένου να ασκήσουν απρόσκοπτα τις καθηµερινές δραστηριότητές τους. Ακολούθησαν µε χαµηλότερα ποσοστά «ο υπερβολικός χρόνος εργασίας και οι ευθύνες της θέσης τους» (αντίστοιχο ποσοστό 43,4%) και, ως επακόλουθο, ο «περιορισµένος χρόνος που αποµένει να αφιερώσουν στην οικογένειά τους» (41,6%). Ενδιαφέρον εύρηµα αποτελεί το γεγονός ότι «τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις για το ρόλο και τις ικανότητες της γυναίκας» φαίνεται ότι Πίνακας 9. Παράγοντες που δρουν ανασταλτικά στην επαγγελµατική ενασχόληση των γυναικών επιχειρηµατιών/ανώτατων στελεχών Ανασταλτικοί Παράγοντες Βαθµός Σηµαντικότητας Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα Πολύ ηµιουργία άγχους και στρες 2,0% 12,1% 24,2% 36,4% 25,3% Υπερβολικός χρόνος εργασίας / ευθύνες 18,2% 14,1% 24,2% 34,3% 9,1% Περιορισµένος χρόνος για την οικογένεια 10,4% 14,6% 33,3% 28,1% 13,5% Φόβος για το ρίσκο ή την αποτυχία 9,4% 22,9% 30,2% 26,0% 11,5% Στερεότυπα και προκαταλήψεις για το ρόλο και τις 34,4% 22,9% 26,0% 11,5% 5,2% ικανότητες της γυναίκας Μη εφαρµογή των εκπαιδευτικών σας γνώσεων και δεξιοτήτων 34,0% 30,9% 27,7% 5,3% 2,1% 18

19 µάλλον έχουν εξαλειφθεί στο σύγχρονο επιχειρηµατικό περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό ότι ποσοστό άνω του 83% των γυναικών του δείγµατος δήλωσε ότι δεν θεωρεί «πολύ» ή «πάρα πολύ» σηµαντικό εµπόδιο τις συγκεκριµένες αντιλήψεις. Βαθµός Ανάπτυξης Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα Σε ερώτηση για το τι πιστεύουν σχετικά µε το βαθµό ανάπτυξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και της σταδιοδροµίας των γυναικών σε ανώτατες διοικητικές/διευθυντικές θέσεις κατά µέσο όρο στο σύνολο των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, η σχετική πλειοψηφία των γυναικών που συµµετείχαν στην έρευνα (46,5%) θεωρεί ότι ο συγκεκριµένος βαθµός κυµαίνεται σε µέτρια επίπεδα. Μάλιστα, περισσότερες από το 1/3 του συνόλου (35,4%) δηλώνουν ότι η γυναικεία επιχειρηµατικότητα/καριέρα σε ανώτατο επίπεδο έχει αναπτυχθεί λίγο ή και ελάχιστα. Από την άλλη πλευρά, λιγότερες από δύο στις δέκα γυναίκες (18,2%) θεωρούν ότι η γυναικεία επιχειρηµατικότητα έχει αναπτυχθεί σε πολύ µεγάλο βαθµό. Από τα παραπάνω επιβεβαιώνεται ότι σαφώς υπάρχουν ακόµη σηµαντικά περιθώρια διεύρυνσης και ανάπτυξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα, προκειµένου να «ανταγωνισθεί» τα αντίστοιχα ποσοστά των ανδρών επιχειρηµατιών. Σύγκριση και Συσχετίσεις µεταξύ των χαρακτηριστικών των Γυναικών Επιχειρηµατιών/Ανώτατων Στελεχών Στην παρούσα ενότητα παρατίθενται οι κυριότερες διαφορές που εντοπίστηκαν στις απαντήσεις που δόθηκαν από τις γυναίκες επιχειρηµατίες/ανώτατα στελέχη του δείγµατος, ανάλογα µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους (π.χ. ηλικία, επίπεδο εκπαίδευσης, σχέση µε την εταιρεία, βαθµός ικανοποίησης από την επαγγελµατική εξέλιξη, ώρες απασχόλησης, κλπ.) Μέσω της ανάλυσης της µεταβλητότητας (διακύµανσης) που υπάρχει στο σύνολο των δεδοµένων, στόχος είναι να σκιαγραφηθούν οι σηµαντικότερες διαφορές που παρατηρούνται ανάλογα µε την «πηγή προέλευσης» των απαντήσεων, δηλαδή ιάγραµµα 5. Βαθµός ανάπτυξης γυναικείας επιχειρηµατικότητας και σταδιοδροµίας γυναικών σε ανώτατες διοικητικές/διευθυντικές θέσεις στην Ελλάδα 60% 50% 46,5% 40% 30% 20% 29,3% 16,2% 10% 0% 6,1% 2,0% Ελάχιστα Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα πολύ 19

20 ανάλογα µε τα διάφορα επίπεδα κατηγοριοποίησης των χαρακτηριστικών των γυναικών (µεταβλητές). Με βάση τη σχετική στατιστική ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε προέκυψαν τα εξής ευρήµατα: Παρατηρείται θετική συσχέτιση µεταξύ του βαθµού ικανοποίησης των γυναικών από την επαγγελµατική τους εξέλιξη και της ηλικίας τους (πίνακας 10). Γενικά, όσο αυξάνεται η ηλικία των γυναικών τόσο αυξάνεται το ποσοστό των «πάρα πολύ» ικανοποιηµένων από την επαγγελµατική τους σταδιοδροµία. Ειδικότερα, στις ηλικίες «30-39 ετών» µόνο το 21,2% των γυναικών του δείγµατος δήλωσαν «πάρα πολύ» ικανοποιηµένες. Στις ηλικίες «50-59 ετών», «πάρα πολύ» ικανοποιηµένες δήλωσε το 31,6%, ενώ στις ηλικίες «άνω των 60 ετών» το συγκεκριµένο ποσοστό αυξάνεται σε 71,4%. Το παραπάνω συµπέρασµα κρίνεται φυσιολογικό µε την έννοια ότι οι νεότερες γυναίκες επιχειρηµατίες/ανώτατα στελέχη βρίσκονται στα αρχικά ή «µεσαία» στάδια της καριέρας τους και, ως εκ τούτου, δεν έχουν εξαντλήσει ακόµη τα περιθώρια ανέλιξής τους και εκπλήρωσης των επαγγελµατικών τους στόχων. Πίνακας 10. Συσχέτιση µεταξύ της ηλικίας των γυναικών-ανωτάτων στελεχών και του βαθµού ικανοποίησης από την επαγγελµατική τους εξέλιξη Πόσο ικανοποιηµένες είστε µε την Ηλικία επαγγελµατική σας εξέλιξη; Πάρα Σύνολ Λίγο Μέτρια Πολύ Πολύ ο % 100% 0% 0% 100% % 15,2% 63,6% 21,2% 100% % 13,5% 54,1% 32,4% 100% % 10,5% 57,9% 31,6% 100% >60 0% 0% 28,6% 71,4% 100% Ο βαθµός ικανοποίησης των γυναικών από την επαγγελµατική τους εξέλιξη σχετίζεται, επίσης, µε το πόσο ψηλά στις προτεραιότητές τους θέτουν την καριέρα τους. Συγκεκριµένα, περισσότερες από εννέα στις δέκα γυναίκες (91%) που απάντησαν ότι η καριέρα τους βρίσκεται «πάρα πολύ» ψηλά στις προτεραιότητές τους δηλώνουν «πολύ» ή «πάρα πολύ» ικανοποιηµένες από την επαγγελµατική τους εξέλιξη. Αντίθετα, το ποσοστό των «πολύ» ή «πάρα πολύ» ικανοποιηµένων γυναικών κυµαίνεται σε χαµηλότερα επίπεδα (67%), εφόσον εξεταστούν εκείνες που δήλωσαν ότι η καριέρα τους βρίσκεται σε «µέτριο» βαθµό προτεραιότητας. Όσο υψηλότερα θέτουν την καριέρα στις προτεραιότητές τους, τόσο σκληρότερα εργάζονται. Συγκεκριµένα, το 73% των γυναικών που απάντησαν ότι η καριέρα τους έχει «πάρα πολύ» υψηλή θέση στις προτεραιότητές τους, εργάζεται περισσότερο από 51 ώρες την εβδοµάδα (δηλαδή πάνω από 10 ώρες σε ηµερήσια βάση). Αντίθετα, το 80% των γυναικών που κατέταξαν την καριέρα στη «µέτρια» βαθµίδα προτεραιότητας εργάζεται λιγότερο από 50 ώρες την εβδοµάδα και µάλιστα το 1/3 αυτών εργάζονται λιγότερο και από 40 ώρες/εβδοµάδα. Περαιτέρω, σε γενικές γραµµές παρατηρούνται στατιστικά σηµαντικές διαφοροποιήσεις στο πόσο υψηλά στις προτεραιότητες των γυναικών τίθεται η καριέρα τους, ανάλογα µε την ηλικία τους. Ειδικότερα, το 50% των γυναικών ηλικίας «50-59 ετών» θέτουν την καριέρα 20

21 στην ανώτατη βαθµίδα των προτεραιοτήτων τους («πάρα πολύ» υψηλά). Αντίθετα, στις ηλικίες «30-39 ετών» το αντίστοιχο ποσοστό («πάρα πολύ» υψηλά) είναι µόλις 21,2%. Το παραπάνω πιθανόν εξηγείται από το γεγονός ότι στην ηλικία των «30-39 ετών», οι γυναίκες εστιάζουν παράλληλα και στη δηµιουργία οικογένειας, την απόκτηση και φροντίδα των παιδιών τους, κλπ. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, ακόµη και σε αυτές τις ηλικίες η καριέρα παραµένει «πολύ» υψηλά στις προτεραιότητές των γυναικών επιχειρηµατικών/ανωτάτων στελεχών (σε ποσοστό 54,5%). Παρατηρείται στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µεταξύ του τρόπου που συνδέονται επαγγελµατικά οι γυναίκες µε την εταιρεία τους και του χρονικού διαστήµατος που βρίσκονται στην τρέχουσα θέση τους (πίνακας 11). Οι γυναίκες οι οποίες, πέρα από τη διευθυντική τους θέση, συνδέονται και µετοχικά µε την εταιρεία τους, βρίσκονται κατά µέσο όρο περισσότερα έτη στην ίδια θέση. Ειδικότερα, το 76,8% των γυναικών που συνδέονται και µετοχικά µε την εταιρεία τους βρίσκονται πάνω από 10 έτη στη συγκεκριµένη θέση. Το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες στις οποίες η επαγγελµατική σχέση µε την εταιρεία περιορίζεται µόνο στη διευθυντική/διοικητική θέση που κατέχουν, κυµαίνεται στο 34,8%. Μάλιστα, ποσοστό 39,1% των συγκεκριµένων γυναικών βρίσκονται στην εν λόγω θέση λιγότερο από 5 έτη. Οι παραπάνω διαφορές εξηγούνται από το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες επιχειρηµατίες ξεκίνησαν ή συνέχισαν τις εργασίες της οικογενειακής τους επιχείρησης (µε τις οποίες συνδέονται και µετοχικά), αναλαµβάνοντας υψηλή διευθυντική θέση σε µικρή σχετικά ηλικία. Όσο µεγαλύτερο είναι το µέγεθος των εταιρειών (µε βάση τον αριθµό του προσωπικού τους), τόσο µεγαλύτερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης των γυναικών που τις διοικούν (πίνακας 12). Μεγαλύτερη διαφορά παρατηρείται µεταξύ των γυναικών που κατέχουν µεταπτυχιακό τίτλο σπουδών σε σύγκριση µε εκείνες που είναι απόφοιτες δευτεροβάθµιας ή τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Ειδικότερα, σχεδόν οι µισές γυναίκες του δείγµατος που έχουν µεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (48,6%) Πίνακας 11. Συσχέτιση µεταξύ της επαγγελµατικής σχέσης των γυναικών-ανώτατων στελεχών µε την εταιρεία τους και του χρονικού διαστήµατος παραµονής τους στην τρέχουσα θέση Ποια είναι η σχέση σας µε την εταιρεία; Πόσα χρόνια βρίσκεστε στη συγκεκριµένη θέση; <3 έτη 3-5 έτη 5-10 έτη έτη >20 έτη Σύνολο Μόνον ιευθυντική/ ιοικητική θέση 26,1% 13,0% 26,1% 21,7% 13,0% 100,0% Μετοχική σχέση και ιευθυντική/ ιοικητική θέση 4,0% 7,1% 12,1% 45,5% 31,3% 100,0% Πίνακας 12. Συσχέτιση µεταξύ του επιπέδου εκπαίδευσης των γυναικών-ανωτάτων στελεχών και του µεγέθους της εταιρείας που διοικούν Επίπεδο εκπαίδευσης Προσωπικό της εταιρείας 1-9 άτοµα άτοµα άτοµα >250 άτοµα Σύνολο ευτεροβάθµια 26,3% 57,9% 10,5% 5,3% 100% Τριτοβάθµια 11,1% 63,5% 22,2% 3,2% 100% Μεταπτυχιακό 2,8% 48,6% 37,8% 10,8% 100% ιδακτορικό 0% 25,0% 75,0% 0% 100% 21

22 διευθύνουν µεσαίου ή µεγάλου µεγέθους εταιρείες (µε προσωπικό « ατόµων» ή «άνω των 250 ατόµων»). Στις πολύ µικρές επιχειρήσεις (µε προσωπικό κάτω των 10 ατόµων) κατατάσσεται µόλις το 2,8% των εν λόγω γυναικών. Αντίθετα, το 84,2% των γυναικών που έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση κατατάσσεται στις µικρές και πολύ µικρές εταιρείες (small και micro), µε προσωπικό µικρότερο των 50 ατόµων. Οι γυναίκες που κατατάσσουν την καριέρα τους «πάρα πολύ» υψηλά στις προτεραιότητές τους πιστεύουν κατά µέσο όρο ότι η γυναικεία επιχειρηµατικότητα έχει αναπτυχθεί σε µεγαλύτερο βαθµό στην Ελλάδα, σε σύγκριση µε εκείνες που την κατατάσσουν στις µικρότερες βαθµίδες της σχετικής κλίµακας («µέτρια» ή «πολύ»). Μια πιθανή εξήγηση στο παραπάνω γεγονός έγκειται στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των εν λόγω γυναικών (αισιοδοξία, δυναµισµός, εργατικότητα, κλπ.), τα οποία οι ίδιες θεωρούν ότι απαντώνται σε µεγάλο ποσοστό και στο ευρύτερο επιχειρηµατικό περιβάλλον της χώρας. Κατά συνέπεια, οι συγκεκριµένες γυναίκες θεωρούν ότι η γυναικεία επιχειρηµατικότητα έχει αναπτυχθεί σε σηµαντικό βαθµό. µε την εταιρεία. Τουτέστιν, οι γυναίκες που κατέχουν ανώτατη διευθυντική θέση στην εταιρεία (αλλά δεν ελέγχουν κάποιο ποσοστό µετοχών) εργάζονται το ίδιο σκληρά µε εκείνες που συνδέονται και µετοχικά µε την επιχείρηση. εν παρατηρούνται αξιόλογες διαφορές στον εβδοµαδιαίο χρόνο απασχόλησης των γυναικών στην εταιρεία ανάλογα µε την οικογενειακή τους κατάσταση. Οι γυναίκες- µητέρες εργάζονται, κατά µέσο όρο, το ίδιο σκληρά µε τις γυναίκες που δεν έχουν σύζυγο/παιδιά. εν παρατηρείται στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ του βαθµού ικανοποίησης των γυναικών από την επαγγελµατική τους εξέλιξη και του µορφωτικού τους επιπέδου. Ωστόσο, παρατηρείται ότι οι γυναίκες µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης εµφανίζονται εν µέρει «πιο συγκρατηµένες» στην έκφραση του βαθµού ικανοποίησής τους για την επαγγελµατική τους εξέλιξη. Τέλος, δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφορές στο βαθµό ικανοποίησης των γυναικών ανώτατων στελεχών από την επαγγελµατική τους εξέλιξη ανάλογα µε τη σχέση τους µε την εταιρεία (εάν δηλαδή συνδέονται και µετοχικά µε αυτήν ή όχι). Από την άλλη πλευρά: εν παρατηρείται στατιστικά σηµαντική διαφοροποίηση στο χρόνο που αφιερώνουν οι γυναίκες στα επαγγελµατικά τους καθήκοντα (ώρες απασχόλησης/εβδοµάδα) ανάλογα µε την επαγγελµατική τους σχέση 22

23 Εκτίµηση Εξέλιξης Κύκλου Εργασιών και Βασικές Προτεραιότητες των Εταιρειών την επόµενη τριετία Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι εκτιµήσεις των γυναικών επιχειρηµατιών/ ανωτάτων στελεχών για την εξέλιξη του κύκλου εργασιών της εταιρείας τους το 2013, καθώς και η πρόβλεψή τους για το Παράλληλα, αναφέρονται και κατατάσσονται οι βασικές προτεραιότητες και άξονες στρατηγικής των συγκεκριµένων εταιρειών για την επόµενη τριετία, προκειµένου να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Όπως προκύπτει από τα δεδοµένα του διαγράµµατος 6, ο κύκλος εργασιών (συνολικές πωλήσεις) παρουσιάζει ανοδική πορεία το 2013 σε σχέση µε το 2012 στο 53,1% των εταιρειών του δείγµατος. Αντίθετα, µείωση στο «τζίρο» των εταιρειών τους για το 2013 δήλωσε µόνο µία στις πέντε γυναίκες της έρευνας (20,4%), ενώ στασιµότητα το υπόλοιπο 26,5%. Αξίζει να αναφερθεί ότι µε βάση την αντίστοιχη περσινή έρευνα, το µεγαλύτερο ποσοστό εταιρειών είχε δηλώσει πτώση του συνολικού κύκλου εργασιών τους το 2012/11. Σχετικά µε τις εταιρείες που δήλωσαν αύξηση των πωλήσεών τους το 2013/12, στο 25,4% αυτών η αύξηση κυµαίνεται µεταξύ 10%-15%. Αθροιστικά, αύξηση έως και 20% δήλωσε το 80% περίπου του επιµέρους συνόλου. Παρά τη συνεχιζόµενη ύφεση και τη σχετική αβεβαιότητα για το µέλλον της εγχώριας οικονοµίας, οι γυναίκες επιχειρηµατίες/ ανώτατα στελέχη παρουσιάζονται ιδιαίτερα αισιόδοξες για την πορεία των πωλήσεων των εταιρειών τους το Ειδικότερα, περισσότερες από δύο στις τρεις γυναίκες (67,3%) προβλέπουν αύξηση πωλήσεων το 2014/13. Αντίθετα, µόλις το 6,1% των γυναικών του δείγµατος προβλέπουν µείωση του κύκλου εργασιών της εταιρείας τους το επόµενο έτος. Τέλος, το διάγραµµα 7 παρουσιάζει συγκεντρωτικά τα αποτελέσµατα που αφορούν στην κατάταξη (βάσει σπουδαιότητας) των βασικών προτεραιοτήτων των εταιρειών της έρευνας για την επόµενη τριετία, δεδοµένης Στασιμότητα 26,5% ιάγραµµα 6. Εκτίµηση/Πρόβλεψη για την εξέλιξη του συνολικού κύκλου εργασιών της εταιρείας το 2013 και το 2014 (α) Εκτίµηση για το 2013 (β) Πρόβλεψη για το 2014 Αύξηση 53,1% Στασιμότητα 26,5% Μείωση 20,4% Μείωση 6,1% Αύξηση 67,3% 23