چکیده.

Transcript

1 2 خانمحمدی محمدعلی 1 احدی امیناله آموزشی کالسهای در روز نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد 3 ایران صنعت و علم دانشگاه معماری دانشکده موردی: بررسی 1392/09/04 مقاله: دریافت تاریخ 1393/02/06 نهایی: پذیرش تاریخ... نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد شهرسازی و معماری نامۀ 25 چکیده کاربران عملکرد بر بسیاری تأثیر دانشگاهی آموزشی فضاهای طراحی در محیطی کیفی عوامل به توجه بسیار محیطی کیفی عوامل از یکی زمینه این در دارد. دانشجویان و دانشآموزان یعنی فضاها این اصلی عملکرد چگونگی بر تأثیر بر عالوه که است آموزشی کالسهای طراحی در روز نور از بهرهگیری مؤثر ابتدا نوشته این در است. مؤثر نیز انرژی مصرف در صرفهجویی میزان نیز و آنها سالمت بر کاربران با مرتبط اطالعات سپس است شده بیان آموزشی کارگاههای و کالسها برای مناسب روز نور شرایط و شده جمعآوری پرسشنامه طریق از روز روشنایی خصوص در دانشجویان رضایتمندی و عملکرد نرمافزار از استفاده با آموزشی کالسهای برای مناسب روز نور فراهمکردن در مؤثر عوامل انتها در مورد ایران صنعت و علم دانشگاه معماری دانشکده کارگاههای و کالسها در 1 دیالوکس نورپردازی اصول بهلحاظ بسیاری شباهتهای که مقاله این موردی نمونه گفت باید البته و است گرفته قرار ارزیابی کاربریها این روز نور کیفیت بهبود زمینه در راهکارهایی همچنین دارد. ایران دانشگاههای اغلب با طراحی نیز و تحلیلی توصیفی مقاله این تحقیق روش است. مفید فضاها اینگونه مناسب طراحی در که شده ارائه است. موردی پژوهش پایه بر رایانهای مدلسازی صنعت. و علم دانشگاه معماری دانشکده کاربران عملکرد بهبود آموزشی کالسهای روز نور کلیدواژهها: مکاتبات( مسئول )نویسنده اصفهان شهر اصفهان استان اصفهان هنر دانشگاه معماری دکتری دانشجوی 1 Ahadi6688@yahoo.com تهران شهر تهران استان ایران صنعت و علم دانشگاه شهرسازی و معماری دانشکده استادیار 2 Khanmohammadi@iust.ac.ir رویکرد با روان و اعصاب درمانی»مجموعه عنوان با احدی امیناله کارشناسیارشد پایاننامه از برگرفته مقاله این 3 ایران صنعت و علم دانشگاه در خانمحمدی محمدعلی دکتر راهنمایی به معماری«در روز نور شفابخشی از بهرهگیری است.

2 شهرسازی و معماری نامۀ 94 زمستان و پاییز 15 شماره هنر دانشگاه دوفصلنامة مقدمه آموزشی محیطهای در است. مهم بسیار معماری فضاهای طراحی در روشنایی و نور به توجه و نور به توجه میشود انجام روز طول در موارد اکثر در که بصری فعالیتهای باالی میزان بهدلیل روز روشنایی فاقد و تاریک کالسهای در فعالیت دارد. بیشتری اهمیت طبیعی روشنایی بهخصوص میشود. آموزشی فضاهای کاربران در روانی و فیزیکی مشکالت آمدن بهوجود باعث درازمدت در تا 1950 دهه به آموزشی محیطهای طراحی در طبیعی روشنایی مسئله شدن مطرح سابقه سازمان فلورسنت المپهای از استفاده شدن رایج از قبل میرسد. کالیفرنیا در 1960 اواخر کرد. وضع کالسها در کافی روز نور وجود از اطمینان برای را استانداردهایی کالیفرنیا آموزش تهویه به نیاز علت به ساختمان مهندسین شد. مطرح بحثهایی اینباره در 1960 دهه شروع با تمام گران همچنین بودند. مخالف بلند سقفهای و نما در وسیع شیشههای از استفاده با مطبوع سقف و کوچک پنجرههای با کالسهایی نتیجه در بود. انتقاد مورد کالسهایی چنین ساخت شدن دوران این از گرفت. را روز( )نور پرنور کالسهای جای مصنوعی روشنایی به متکی و کوتاه در دانشجویان و دانشآموزان عملکرد و سالمت بر روز نور تأثیر زمینه در تحقیقاتی و مطالعات.)Heschong Mahone Group, 1999( شد انجام کالسها کالسهای در که دانشآموزانی که است داده نشان آموزشی فضاهای در موردی مطالعات دارند قرار بهتری وضعیت در روحی سالمت بهلحاظ میکنند تحصیل مناسب روز نور دارای که شد مشخص گرفت صورت آمریکا در که تحقیقاتی در.)Kuller & Lindsten, )1992, Nicklas( است باالتر مدارس همان کمنور کالسهای از پرنور کالسهای دانشآموزان نمرات سطح دانشآموزان از زیادی تعداد روی بر و مدرسه سه در که دقیقی تحقیقات در &(. Bailey, 1997 پنجرهها و کالسها تیپبندی با روز روشنایی مختلف شرایط تأثیر گرفت صورت آمریکا در آموزش در معلمها مهارت نظیر مؤثر عوامل سایر کنترل با - دانشآموزان عملکرد روی بر تفاوت که شد بیان نتیجه در گرفت. قرار تحقیق مورد -... و کالس در دانشآموزان جمعیت هک بهطوری است شده مشاهده آنها یکسان و استاندارد آزمونهای نمرات در معنیداری عملکرد مراتب به بودند بهرهمند سقفی نورگیر و وسیع پنجرههای از که پرنور کالسهای تحقیقات این که هستند باور این بر محققان.)Heschong et al.,,2002 ) داشتند بهتری تحقیقات همچنین.)Heschong et al.,,2002 ) است تعمیم قابل نیز کاربریها سایر به روشنایی دارای کالسهای در دانشآموزان و دانشجویان بهتر عملکرد دالیل خصوص در متعددی هیپوتاالموس غده بر تأثیر و چشم شبکیه به برخورد با روز نور است. شده انجام مناسب طبیعی کنترل را بدن شبانهروزی ریتم است( خوابآور هورمونی )که مالتونین هورمون ترشح کنترل و میشود ترشح مالتونین تاریکی در و مییابد کاهش مالتونین سطح روشنایی در میکند. که است داده نشان آموزشی کالسهای در متعددی تحقیقات زمینه این در.)Joseph et al., )2001 دانشجویان و دانشآموزان خون مالتونین سطح ندارد وجود کافی روز نور که کالسهایی در بین در خوابآلودگی احساس باعث عامل این است مناسب روشنایی با کالسهای از بیشتر بسیار چندین همچنین.)Leslie et al.,,2010 )3 میشود آنها عملکرد تضعیف و دانشجویان و دانشآموزان احساس همچنین و انسان ادراک قوه و خو و خلق بهبود بر را روز نور مثبت تأثیرات معتبر مطالعه از استفاده طرفی از.)Kellert et al., 2008 & Wasserman, )2011 است داده نشان راحتی و آرامش آموزشی محیطهای مانند هستند استفاده مورد روز طول در که کاربریهایی در روز روشنایی در میشود. انرژی مصرف در صرفهجویی باعث الکتریکی نور منابع از استفاده کاهش طریق از 26

3 شهرسازی و معماری نامۀ... روز نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد 27 آن به متعددی تحقیقات در که دانشجویان عملکرد بر روز نور تأثیر بررسی بر عالوه نوشته این حالتی چنین بروز به منجر که آموزشی محیطهای معماری با مرتبط عوامل است شده پرداخته است. شده بررسی نیز میشود و کارگاهها یعنی موردی نمونه نظر مورد فضاهای مدلسازی و بررسی با مقاله این در داده پاسخ سؤاالت این به ایران صنعت و علم دانشگاه معماری دانشکده آموزشی کالسهای چه است چگونه مطالعه مورد موردی نمونه فضای در روز نور از بهرهگیری کیفیت که: میشود روشهای چه با است شده فضاها این روز نور کیفیت شدن نامطلوب یا مطلوب باعث عواملی و جدید طراحیهای در نتایج این میشود اصالح روز نور کیفیت نامطلوبکنندۀ عوامل معماری است. مفید مشابه کاربریهای کالبدی اصالح یا دادهها جمعآوری و تحقیق روش ویژگیهای و شرایط خالصه بهطور معتبر اسنادی و کتابخانهای منابع به اتکا با ابتدا پژوهش این در سنجش بهمنظور سپس است. گرفته قرار بررسی مورد آموزشی فضاهای در مناسب روز نور تحصیلی گروه پنج در که دانشجو 82 از پرسشنامه طریق از دانشجویان عملکرد بر روز نور تأثیر و کالسها موجود نوع پنج از مختلف زمانهای در و متناوب بهصورت تحصیلی ترم یک طول در وضعیت کارگاه و کالس در آنها عملکرد خصوص در میکردند استفاده دانشکده کارگاههای رد همچنین است شده نظرسنجی کارگاهها و کالسها روشنایی از آنها رضایتمندی و روشنایی کارگاههای و کالسها روز نور کیفیت سپس میشود. اشاره کارگاهها و کالسها دستهبندی به ادامه عواملی و شده ارزیابی دیالوکس نرمافزار در رایانهای مدلسازی بهوسیله مقاله این موردی نمونه رد راهکارهایی و شده بررسی است شده آنها در روز روشنایی کیفیت نامطلوبشدن باعث که تحقیق روش بنابراین است. گردیده ارائه مشابه طراحی موارد در آن تکرار عدم یا و آن اصالح جهت است. موردی پژوهش پایه بر رایانهای مدلسازی از استفاده نیز و تحلیلی توصیفی مقاله این آموزشی کالسهای در آن بر مؤثر عوامل و مناسب روز نور شرایط آسمان نور است. اطراف اجسام و زمین از 4 شده بازتاب نور و 3 آسمان نور از ترکیبی 2 روز نور میشود پخش هوا در معلق ذرات و مولکولها به خورشید پرتوهای برخورد اثر در که است نوری از نورگیری مثال نورگیری نوع بر که ساختمان فرم جغرافیایی عرض و طول.)CIBSE,,1999 )86-88 جهتگیری سایهاندازیها به توجه و محوطه در ساختمان مکانیابی است مؤثر دیوارها یا سقف بر پنجرهها شیشه نوع و مکان اندازه و داخلی دیوارهای کاری نازک مصالح جنس ساختمان فضاهای در موجود روز نور مقدار.)CIBSE, )1999 است مؤثر داخلی فضاهای روز نور کیفیت محاسبه نیز و فوت بر کندل و لوکس واحدهای با فضا روشنایی شدت محاسبه روشهای با داخلی میشود. استفاده محاسباتی روش دو هر از پژوهش این در است. بررسی قابل 5 )DF( روز نور عامل بیرون روشنایی به فضا داخلی روشنایی میزان تقسیم حاصل است درصدی روز نور عامل بر.)Baker & Steemers,,2002 )73 میشود محاسبه خورشید مستقیم تابش نظرگرفتن در بدون و ریاضی محاسبه برای است. ثابت سال مختلف روزهای در درصد این روز روشنایی شدت خالف ضریب در 1 رابطه در ریاضی محاسبات حاصل میشود استفاده 2 و 1 رابطه از روز نور عامل برابر بهترتیب غرب و شرق جنوب شمال نورگیری جهتهای برای که 6 جهتگیری میشود. ضرب 1.21 و 1.15

4 (CIBSE, (2006 روز نور عامل محاسبه 1. رابطه شهرسازی و معماری نامۀ 94 زمستان و پاییز 15 شماره هنر دانشگاه دوفصلنامة (CIBSE, (2006 سطوح بازتاب ضريب محاسبه 2. رابطه برای شفافیت حد است. شیشه شفافیت ضریب T و پنجره جداره سطح w رابطهها: این در اولین آن اضالع و پنجره وسط نقطه آن رأس که است زاویهای α دارد. شیشه نوع به بستگی T گرفته نظر در درجه 90 مانع بدون پنجره برای زاویه این است. رؤیت قابل نور پرتو وآخرین نیز R و است پنجره و دیوارها سقف کف بر مشتمل اتاق سطوح تمام مساحت A میشود. شناخته روز نور در مؤثر عوامل بهعنوان موارد این است. شده تابش باز نور پرتوهای متوسط و حرارتی انرژی نفوذ بیشتر هرچه کاهش برای R مقادیر خصوص در.)CIBSE, )2006 میشوند که شود استفاده نازککاری در مصالحی از باید طبیعی نور از بیشتر بهرهگیری حال عین در بسیاری در مقاله این موردی نمونه در.)Simm& Coley, )2011 دارند را نور بازتاب ضریب حداکثر است. شده استفاده رنگ تیره سقف از فضاها از افزایش )با پنجرهها ارتفاع میشود( تاریکتر فضا اتاق عمق افزایش )با اتاقها عمق همچنین و خارجی داخلی )سایهبان سایهبانها نوع میشود( زیاد روز نور مقدار و عمق پنجره ارتفاع میزان در مؤثر عوامل از شیشه خصوصیات و خورشید( مستقیم پرتو کنترلکننده شیشههای یا خود استاندارد حد در روز نور فاکتور استاندارد مقدار.)ICAEN,,2004 )80 است روز نور فاکتور دارد. خود به مختص مقدار کاربری هر و نیست یکسان کاربریها همۀ برای رد و میآید بهنظر افسرده و تاریک فضا باشد %2 زیر روز نور میزان چنانچه کلی بهطور بین مقدار این اگر ضعیف(. نورگیری )حالت است الکتریکی وسایل از استفاده به نیاز اوقات اغلب نیاز اوقات بعضی در همچنان ولی کردهاند فضا وارد قابلتوجهای نور نورگیرها باشد %5 تا %2 فضا در زیادی روز نور باشد %5 باالی اگر و متوسط( نورگیری )حالت است الکتریکی وسایل به دیگر تحقیقاتی در.)UK Building Research Energy Conservation Support Unit, 1998, 7( دارد وجود بهطور و طبیعی نور از بهرهگیری برای الزم پتانسیل فاقد %1 زیر روز نور متوسط با فضاهای پتانسیل %2 تا %1 روز نور متوسط با فضاهای برای است. شده دانسته تاریک غیرقابلقبولی است روز نور برای قبول قابل حداقل مقدار این و دارد وجود روز نور از بهرهگیری برای کمی در کار و مطالعه برای مناسب و خوب بسیار %5 مقدار و مناسب %2.5 روز نور متوسط مقدار تجربی مطالعات پایه بر روز نور عامل مقدار برای همچنین.)Dubois, )2001 است شده گرفته نظر را مناسب روز نور عامل مقدار 1 جدول دارد. وجود استانداردی معیارهای ریاضی محاسبات و میدهد. نشان آموزشی فضاهای برای 28 آموزشی فضاهای در مناسب روز نور عامل 1. جدول اندازهگيري موقعيت قابل روز نور عامل حداقل روز نور عامل در آموزشي مختلف كاربري (%) مناسب (%) قبول روز نور دانشگاهها و مدارس 5 2 ميزها ارتفاع درسي كلاس 5 2 ميزها ارتفاع آموزشي آزمايشگاه 1 0,3 كار انجام سطح ارتفاع گردهمايي سالنهاي 2 0,6 پلهها كف ارتفاع پلهها و راهروها 5 2 كار ميزهاي ارتفاع كارگاهها British Standard , 2008 منبع:

5 شهرسازی و معماری نامۀ... روز نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد 29 نشان 2 جدول در لوکس حسب بر آموزشی فضاهای برای مناسب روز نور شدت همچنین است. شده داده آموزشی فضاهای در مناسب روشنایی شدت 2. جدول كاربري عمومي آموزشي كلاسهاي دقيق كارهاي براي آموزشي كلاسهاي معماري كارگاههاي مانند پلهها و راهروها ورودي هال DFEE, 1999, 23 منبع: (لوكس) نياز مورد نور شدت باعث تا شود کنترل آفتاب مستقیم تابش باید طبیعی روشنایی و نور مناسب مقدار بر عالوه همچنین نشود تابستان در بهخصوص فضاها حرارتی تعادل خوردن هم بر نیز و چشم خیرگی است اهمیت دارای داخلی سطوح بازتاب ضریب و اطراف در مناسب مناظر و دیدهای به توجه میدهد. نشان را آموزشی فضاهای برای مناسب بازتاب ضریب 1 شکل.)DFEE,,1999 ) تا 30 کف برای درصد تا سقف برای مقدار این فضاها. در سطوح بازتاب مناسب ضریب 1. شکل است. مناسب درصد 20 باالی آموزشی تخته برای و درصد 60 تا 40 دیوارها برای درصد IESNA, 2000, 510 منبع: و علم دانشگاه معماری دانشکده کارگاههای و کالسها موجود وضع شناخت ایران صنعت جهتگیری دارای دانشگاه این دانشکدههای سایر همانند صنعت و علم دانشگاه معماری دانشکده این کارگاههای و تمامیکالسها است. شرق سمت به چرخش درجه 10 حدود با جنوبی شمال نشان را دانشکده این فضاهای کلی دیاگرام 2 شکل هستند. شمال یا و جنوب به رو دانشکده میدهد.

6 دوفصلنامة دانشگاه هنر شماره 15 پاییز و زمستان 94 نامۀ معماری و شهرسازی 30 شکل 2. دیاگرام کلی فضاهای دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت. قسمتهای مورد نظر این مقاله یعنی کارگاه و کالسهای آموزشی در این دیاگرامها مشخص شده است. این فضاها در طبقات زیرهمکف اول و سوم قرار دارند. منبع: نگارندگان با توجه به مکان و جهت نورگیری و خصوصیات مشترک کالسها و کارگاههای این نمونه موردی در پنج گروه دستهبندی میشوند: کالسها و کارگاههای طبقه زیرهمکف رو به شمال کارگاههای طبقه اول رو به شمال کارگاههای طبقه اول رو به جنوب کارگاههای طبقه سوم رو به شمال و کارگاههای طبقه سوم رو به جنوب. با توجه به این دستهبندی از پنج گروه از دانشجویانی که در طول یک ترم تحصیلی و در زمانهای مختلف بهطور متناوب از این کالسها و کارگاهها استفاده میکردند در پایان نیمسال اول تحصیلی )مهرماه تا بهمنماه و در خصوص تمام روزهای طول ترم( مرتبط با رضایتمندیشان از روشنایی طبیعی و مصنوعی کالسها تمایلشان به نوع روشنایی و نیز شاخصهایی که بر عملکرد آنها مؤثر است - داشتن حاالت خوابآلودگی خستگی و کسلبودن در کالسها و کارگاهها - از طریق پرسشنامه نظرسنجی شده است. جدول 3 پرسشها تعداد شرکتکنندگان و نتایج پرسشنامه را نشان میدهد.

7 عملکرد بهتر دانشجویان با بهرهگیری مناسب از نور روز... نامۀ معماری و شهرسازی 31 جدول 3. پرسشها تعداد شرکتکنندگان و نتایج پرسشنامه ارزیابی کیفیت روشنایی طبیعی نمونه موردی مقاله منبع: نگارندگان پرسشنامه ارزيابي كيفيت روشنايي طبيعي كلاسها و كارگاههاي آموزشي دانشكده معماري دانشگاه علم و صنعت سو الات طبقه زيرهمكف رو به شمال نتايج بهدست آمده از كلاسها و كارگاههاي مختلف طبقه اول رو به شمال طبقه اول رو به جنوب طبقه سوم رو به شمال طبقه سوم رو به جنوب تعداد پرسش شوندگان چه ميزان (از نظر مدت زمان) در كلاس يا كارگاه شما روشنايي مصنوعي استفاده ميشود (%0) 0 (%0) 0 (%0) 0 (%0) 0 (%0) 0 بهطور معمول استفاده نميشود (%79) 11 (%0) 0 (%82) 14 (%0) 0 (%0) 0 گاهي اوقات استفاده ميشود (%21) 3 (%25) 3 (%18) 3 (%25) 4 (%22) 5 معمولا استفاده ميشود (%0) 0 (%75) 9 (%0) 0 (%75) 12 (%78) 18 بهطور داي م استفاده ميشود 2. ميزان رضايت شما از روشنايي طبيعي كلاس يا كارگاه چه ميزان (%57) 8 (%0) 0 (%6) 1 (%0) 0 (%0) 0 خيلي زياد (%29) 4 (%0) 0 (%30) 5 (%0) 0 (%13) 3 زياد (%14) 2 (%42) 5 (%46) 8 (%31) 5 (%22) 5 متوسط (%0) 0 (%58) 7 (%18) 3 (%69) 11 (%65) 15 كم است 3. ميزان رضايت شما از روشنايي مصنوعي كلاس يا كارگاه چه ميزان است (%14) 2 (%0) 0 (%12) 2 (%13) 2 (%13) 3 خيلي زياد (%72) 10 (%17) 2 (%53) 9 (%31) 5 (%35) 8 زياد (%14) 2 (%58) 7 (%35) 6 (%56) 9 (%43) 10 متوسط (%0) 0 (%25) 3 (%0) 0 (%0) 0 (%9) 2 كم 4. آيا در كلاس يا كارگاه دچار حالات خوابآلودگي خستگي و كسلبودن ميشويد (%57) 8 (%25) 3 (%58) 10 (%31) 5 (%22) 5 خير اين حالات را ندارم (%43) 6 (%42) 5 (%24) 4 (%31) 5 (%35) 8 بهندرت اين حالات را دارم (%0) 0 (%25) 3 (%12) 2 (%38) 6 (%43) 10 معمولا دچار اين حالات ميشوم (%0) 0 (%8) 1 (%6) 1 (%0) 0 (%0) 0 بهطور داي م اين حالات را دارم 5. كدام نوع روشنايي را براي انجام فعاليتهاي خود در كلاس يا كارگاه مطلوبتر ميدانيد (%29) 4 (%33) 4 (%29) 5 (%25) 4 (%26) 6 روشنايي مصنوعي (%64) 9 (%67) 8 (%65) 11 (%75) 12 (%65) 15 روشنايي طبيعي (%7) 1 (%0) 0 (%6) 1 (%0) 0 (%9) 2 فرقي نميكند گزینه یا گزینههایی که اکثر دانشجویان با آن موافق بودهاند با رنگ مشخص شده است.

8 شهرسازی و معماری نامۀ 94 زمستان و پاییز 15 شماره هنر دانشگاه دوفصلنامة هب تمایل دانشجویان اکثر کلی بهطور که میدهد نشان عینی مشاهدات و پرسشنامه نتایج شمال به رو که زیرهمکف طبقه کارگاههای و کالسها همچنین دارند. طبیعی روشنایی از استفاده مصنوعی روشنایی از مختلف ساعات و روزها در و هستند کمنور طبیعی روشنایی بهلحاظ هستند کمتر استادان و دانشجویان طرف از کالسها این از استفاده به تمایل همچنین میکنند استفاده دیده بیشتر کالسها این در دانشجویان خوابآلودگی و بودن کسل خستگی حالتهای و است بیداری شب یا عالقه عدم نظیر فرد به مرتبط عوامل از ناشی حالت این چنانچه طرفی از میشود. در هرچند است. نداده رخ حالت این که میافتاد اتفاق نیز نورگیر کالسهای در باشد بوده و... هک است هم پرنور کالسهای در خوابآلودگی حاالت که دارد وجود هم کمی موارد پرسشنامه نظر مورد آن بررسی که است بیداری شب مثال برای افراد آن به منحصر دالیل از ناشی احتماال است. نبوده مقاله این پنجرهها که است شده باعث نورگیر دیوار باالی از تأسیسات کانالهای عبور فضاها این در کالسها از بعضی و کارگاهها در سقف رنگ باشند. داشته افقی شکل و بگیرند قرار دیوار میانه در با مشابه شرایط نیز سوم و اول طبقات در شمال به رو کارگاههای است. تاریک و خاکستری است. شده استفاده نیز سقفی نورگیرهای از کارگاهها این در دارد. زیرهمکف طبقه کالسهای مصنوعی و طبیعی نور از استفاده حالت دو در را کارگاهها و کالسها این از نمونههایی 3 شکل که سوم و اول طبقات در جنوب به رو کارگاههای در میدهد. نشان صاف آسمان با روز یک در استادان و دانشجویان و میشود استفاده کمتر مصنوعی روشنایی است شده مشخص 4 شکل در کارگاهها این داخل به خورشید مستقیم تابش دارند. کارگاهها این از استفاده برای بیشتری تمایل همچنین شود. استفاده مصنوعی روشنایی از پردهها کشیدن با که میشود باعث اوقات برخی در میشود. دیده بهندرت کالسها این در دانشجویان خوابآلودگی و بودن کسل خستگی حالتهای نورگیرهای 5 شکل در همچنین میدهد. نشان را کالسها و کارگاهها این از نمونههایی 4 شکل و بهتر عملکرد نشاندهنده نتایج کلی بهطور است. شده داده نشان اول طبقه کارگاههای سقفی است. جنوب به رو کارگاههای و کالسها در دانشجویان بیشتر رضایت 32 طبیعی روشنایی وضعیت 3. شکل به رو کارگاههای و کالسها نامطلوب حالت در فضاها روشنایی و شمال a شکل مصنوعی نور از استفاده طبقه کالسهای از یکی به مربوط از یکی به مربوط b شکل همکف زیر مربوط c شکل و اول طبقه کارگاههای است. سوم طبقه کارگاههای از یکی به نگارندگان منبع:

9 شهرسازی و معماری نامۀ... روز نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد 33 سقفی نورگیرهای 5. شکل مربوط a شکل اول طبقه کارگاههای نورگیرهای مطلوب عملکرد به به رو کارگاههای از یکی در سقفی نورگیرهای با اول طبقه شمال مربوط شکلb است سالم و تمیز نورگیرهای نامطلوب عملکرد به به رو کارگاههای از یکی در سقفی نورگیرهای با اول طبقه شمال است. دیده آسیب و کثیف نگارندگان منبع: ا کالسه نایی روش ت وضعی 4. کل ش شکل جنوب به رو کارگاههای و مطلوب روشنایی به مربوط a شکلb سوم طبقه کارگاههای از یکی مطلوب روشنایی به مربوط مربوط c شکل و اول طبقه کالسهای از یکی نامطلوب روشنایی به گ رن ه ک ت اس اول ه طبق ای کارگاهه اندازه و مکان و تیره آن در سقف است. نامناسب پنجره نگارندگان منبع: و است شده دستهبندی آنها مکان اساس بر کارگاهها و آموزشی کالسهای انواع 4 جدول در رایانهای مدلسازی در ابعاد این است. شده داده نشان پنجرهها مساحت و فضایی ابعاد متوسط گرفت. خواهد قرار استفاده مورد

10 شهرسازی و معماری نامۀ 94 زمستان و پاییز 15 شماره هنر دانشگاه دوفصلنامة ارتفاع كف پنجره (متر) ارتفاع پنجره (متر) کارگاههای و کالسها کاری نازک مصالح و پنجره کف ارتفاع پنجره ابعاد فضایی ابعاد متوسط 4. جدول جنوبی و شمالی جهت دو در مختلف متوسط پنجره مساحت مربع) (متر 5,28 0,82 1 ديوار از %17,9 نورگير ارتفاع (متر) 3,10 مسطح) (سقف طول ميانگين عرض و كلاسها (متر) 9,50 در 5,40 از نورگيري طول مساحت ميانگين كلاسها كف مربع) (متر تعداد 5 51,30 2,66 0,90 1 ديوار از %12,1 نورگير 3,8 تا 2,7 از مسطح (سقف شيبدار) و 8,10 در 6,50 از نورگيري طول 3 52,65 2,50 0,90 1 ديوار از %10 نورگير 3,8 تا 2,7 از مسطح (سقف شيبدار) و 8,10 در 9,20 از نورگيري طول 3 74,52 3,15 1 0,85 ديوار از %13,8 نورگير 3,80 تا 2,90 شيبدار) (سقف 8,40 در 6 از نورگيري عرض 2 50,4 1 1 نگارندگان منبع: 2,40 ديوار از %12 نورگير 3,80 تا 2,90 شيبدار) (سقف 6,25 در 5,40 از نورگيري عرض 2 33,75 كاربري طبقه كارگاههاي و كلاسها شمال به رو زيرهمكف شمال به رو كارگاههاي نورگير داراي اول طبقه سقفي به رو كلاسهاي و كارگاهها كارگاه دو اول طبقه جنوب سقفي نورگير داراي جنوب به رو كارگاههاي سوم طبقه طبقه شمال به رو كارگاهها سوم 34 نمونه کارگاههای و کالسها در آن بر مؤثر عوامل و روز نور کیفیت بررسی مقاله موردی جغرافیایی موقعیت فضاها جهتگیری 4 جدول در شده داده نشان اندازههای و ابعاد به توجه با ضریب شمالی عرض دقیقه ۴۴ و درجه ۳۵ تا دقیقه ۳۶ و درجه ۳۵ جغرافیائی عرض یعنی تهران نیز و داخلی سطوح پوشش جنس است 0.7 نرمافزار در تهران مانند شهرهایی برای که هوا آلودگی اطراف موانع فضاها از بعضی در سقفی نورگیر وجود درصد 70 شفافیت ضریب با شیشه جنس مبلمان همچنین و میکند عبور نورگیر دیوار باالی از که تأسیساتی کانالهای همچنین و ساختمان شدت همچنین و روز نور فاکتور اساس بر روز نور کیفیت بررسی بهمنظور فضا هر مختص نرمافزار در ماه هر از وسط و اول روزهای در و سال از روز 24 در لوکس حسب بر روشنایی 2 بخش در که استاندارد مقادیر با آن نتایج و است گرفته صورت رایانهای مدلسازی دیالوکس شده انجام صبح ساعت در روشنایی شدت محاسبات است. شده مقایسه شد اشاره آن به است. شده تشکیل زمان این در کالسها اغلب همچنین است نرمافزار پیشفرض ساعت این و است از ساعت این و است موجود فضا در روز نور سال روزهای تمام در ساعت این در این بر عالوه زمستانی انقالب نظیر سال مهم روزهای برای همچنین نیست. بحرانی زمانهای جز روشنایی نظر است. گرفته صورت مدلسازی و محاسبات این روز ساعات تمام در تابستانی و مطلوب دالیل نهایت در و گرفته قرار ارزیابی مورد روز روشنایی در مؤثر عوامل تأثیر میزان روز نور محاسبات فضاها کاربری به توجه با است. شده بررسی روز روشنایی بودن نامطلوب یا است. شده داده نشان مدلسازیها این نتایج ادامه در است. گرفته صورت کار انجام ارتفاع در

11 عملکرد بهتر دانشجویان با بهرهگیری مناسب از نور روز... نامۀ معماری و شهرسازی 35 شکل 6. مدلسازی کالسهای رو به شمال طبقه زیرهمکف در نرمافزار دیالوکس منبع: نگارندگان

12 دوفصلنامة دانشگاه هنر شماره 15 پاییز و زمستان 94 در خصوص مدل سازی نشان داده شده در شکل 4 محاسبات نشان می دهد که فاکتور نور روز در کالس های رو به شمال طبقه زیرهمکف کمتر از حداقل مناسب آن ( )%2 و برابر %1.69 است این مقدار در کالس هایی که رنگ سقف آن ها تیره رنگ است %1.60 است. به لحاظ شدت نور بر اساس محاسبات انجام شده در روز های اول و وسط از هر ماه شدت نور بین 160 تا 310 لوکس (اکثر روز ها زیر 300 لوکس) در روز های مختلف سال متغیر است این مقدار در کالس های با رنگ سقف روشن حدود %6.1 بیشتر می شود. با توجه به حداقل شدت روشنایی مطلوب در این کاربری (جدول )2 شدت روشنایی فضا برای کالس های عمومی آموزشی اغلب نامناسب و برای کارگاه ها در تمام اوقات نامناسب است و نیاز به استفاده از روشنایی مصنوعی است. از طرفی مکان نامناسب کانال تأسیسات (باالی پنجره ها) عامل محدود کننده ارتفاع پنجره است نتایج مدل سازی نشان می دهد که با افزایش دو برابری ارتفاع پنجره شدت نور نزدیک به دو برابر بیشتر می شود. نامۀ معماری و شهرسازی 36 شکل.7 مدل سازی کارگاه های رو به شمال طبقه اول در نرم افزار دیالوکس منبع : نگارندگان

13 در خصوص این فضاها که دارای نورگیر سقفی نیز هستند محاسبات نشان میدهد که فاکتور نور روز در کارگاههای رو به شمال طبقه اول کمتر از حداقل مناسب آن )%2( و برابر %1.39 است. بهلحاظ شدت نور در وضع موجود شدت نور بین 100 تا 480 لوکس )در تمام روزها زیر حد استاندارد 500 لوکس( در روزهای مختلف سال متغیر است. از طرفی نقش نورگیرهای سقفی بهکار رفته در میزان روشنایی زیاد است و با حذف این نورگیرها میزان روشنایی فضاها حدود %50 کاهش مییابد )در وضع موجود بسیاری از نورگیرها به علت تمیز نبودن کارایی الزم را ندارند(. محاسبات نشان میدهد که با تغییر مکان کانال تأسیسات و افزایش دو برابری ارتفاع پنجره شدت نور )به 180 تا 840 لوکس( و فاکتور نور روز )به %3.61( افزایش مییابد ولی همچنان در بسیاری از روزها نیاز به روشنایی مصنوعی است. عملکرد بهتر دانشجویان با بهرهگیری مناسب از نور روز... نامۀ معماری و شهرسازی 37 شکل 8. مدلسازی کارگاههای رو به جنوب طبقه اول در نرمافزار دیالوکس منبع: نگارندگان نتایج مدلسازی و محاسبات نشان داده شده در شکل 6 نشان میدهد که فاکتور نور روز در کارگاههای رو به جنوب طبقه اول بیشتر از حداقل مناسب آن )%2( و برابر %2.48 است. بهلحاظ شدت نور بر اساس محاسبات انجام شده در روزهای اول و وسط از هر ماه در وضع موجود شدت نور بین 400 تا 750 لوکس )در بعضی روزها زیر حد استاندارد 500 لوکس( در روزهای مختلف سال متغیر است. از طرفی نقش نورگیرهای سقفی بهکار رفته در همین میزان روشنایی قابل توجه است و با حذف این نورگیرها میزان روشنایی فضاها حدود %50 در تابستان و حدود %20 در زمستان کاهش مییابد. در شرایط آسمان صاف بیشترین روشنایی بهعلت نفوذ بیشتر تابش

14 شهرسازی و معماری نامۀ 94 زمستان و پاییز 15 شماره هنر دانشگاه دوفصلنامة نفوذ علت به خرداد 31 روز در روشنایی کمترین و آذر 30 روز در مایلتر( تابش )بهعلت خورشید سمت از نورگیری )برعکس است خورشید( تابش عمودیترین )بهعلت داخل به خورشید نور کمتر کمترین و خرداد 31 در نورگیری بیشترین بگیریم نظر در ابری را آسمان شرایط چنانچه ولی شمال(. است. شده داده نشان سالیانه نور شدت متوسط نمودار در موارد این میافتد. اتفاق آذر 30 در آن اول طبقه جنوب به رو کارگاههای در روز مختلف ساعات در آذر 30 و خرداد 31 روز دو روشنایی شدت 9. شکل نگارندگان منبع: خورشید تابش بیشتر نفوذ علت به جنوب به رو کارگاههای در 7 شکل نمودار به توجه با این هرچند است. بیشتر ساعات از برخی در آذر 30 در روشنایی شدت مایلتر تابش حالت در نیمه و ابری روزها اغلب زمستان در تهران در ندارد. وجود ابری روزهای در روشنایی شدت 31 روز در متعادل روشنایی شدت با مقایسه در همچنین تهران(. هواشناسی )سازمان است ابری رد را بررسیها همین 9 و 8 شکل مییابد. کاهش بهسرعت آذر 30 روز روشنایی شدت خرداد میدهد. نشان سوم طبقه در جنوب و شمال به رو کارگاههای 38 دیالوکس نرمافزار در سوم طبقه شمال به رو کارگاههای مدلسازی 10. شکل نگارندگان منبع:

15 کمتر سوم طبقه شمال به رو کارگاههای روز نور فاکتور که میدهد نشان 8 شکل محاسبات شده انجام محاسبات اساس بر نور شدت بهلحاظ است. %1.02 برابر و )%2( آن مناسب حداقل از تمام )در لوکس 200 تا 100 بین نور شدت موجود وضع در ماه هر از وسط و اول روزهای در نشان محاسبات نتایج است. متغیر سال مختلف روزهای در لوکس( 500 استاندارد حد زیر روزها برابر 4 باید کارگاهها این در پنجرهها مساحت روز نور مطلوب شدت میزان داشتن برای که میدهد مییابد. افزایش برابر 4 حدود روز نور فاکتور و روز نور شدت حالت این در باشد. موجود وضع شهرسازی و معماری نامۀ... روز نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد 39 دیالوکس نرمافزار در سوم طبقه جنوب به رو کارگاههای مدلسازی 11. شکل نگارندگان منبع: از بیشتر سوم طبقه جنوب به رو کارگاههای در روز نور فاکتور که میدهد نشان محاسبات شده انجام محاسبات اساس بر نور شدت بهلحاظ است. %2.46 برابر و )%2( آن مناسب حداقل بعضی )در لوکس 710 تا 390 بین نور شدت موجود وضع در ماه هر از وسط و اول روزهای در شرایط در همچنین است. متغیر سال مختلف روزهای در لوکس( 500 استاندارد حد زیر روزها از مییابد. کاهش لوکس 200 تا 120 مقادیر به روز نور شدت ابری آسمان نتیجهگیری و کالسها در دانشجویان دانشآموزان سالمت و عملکرد روی بر روز نور تأثیر به توجه با اشاراتی آنها به مقدمه در که انرژی مصرف در صرفهجویی همچنین و آموزشی کارگاههای

16 شهرسازی و معماری نامۀ 94 زمستان و پاییز 15 شماره هنر دانشگاه دوفصلنامة یعنی موردی نمونه یک در روز نور کیفیت روی بر مختلف عوامل تأثیر نوشته این در است شده طریق از کار این و است گرفته قرار ارزیابی و بررسی مورد صنعت و علم دانشگاه معماری دانشکده شده استفاده بسیاری پژوهشی و اجرایی کارهای در که دیالوکس نرمافزار در رایانهای مدلسازی صحیح طراحی نیز و اجرایی نمونههای کالبدی اصالح در بررسیها این است. پذیرفته صورت روشنایی در مطلوب و استاندارد مقادیر بیان از پس منظور این به است. مفید جدید نمونههای رضایتمندی روز نور شدت نیز و روز نور فاکتور اساس بر آموزشی کارگاههای و کالسها شاخصهایی نیز و روشنایی نوع به تمایلشان کالسها مصنوعی و طبیعی روشنایی از دانشجویان کالسها در کسلبودن و خستگی خوابآلودگی حاالت داشتن نظیر است مؤثر آنها عملکرد بر که عملکرد و بیشتر رضایتمندی نشاندهنده نتایج شد. نظرسنجی پرسشنامه طریق از کارگاهها و به دانشجویان بیشتر تمایل نیز و بیشتر طبیعی روشنایی دارای کالسهای در دانشجویان بهتر و کالسها اندازههای و ابعاد و مکان سپس است. بوده کارگاه و کالس در طبیعی نور داشتن این گردید. ارائه جداولی و دیاگرام قالب در و شد بررسی نوشته این موردی نمونه کارگاههای شمال به رو کارگاههای زیرهمکف طبقه شمال به رو کارگاههای و کالسها گروه پنج در فضاها ور کارگاههای و سوم طبقه شمال به رو کارگاههای اول طبقه جنوب به رو کارگاههای اول طبقه اندازههای و ابعاد اساس بر رایانهای مدلسازی و محاسبات و شد دستهبندی سوم طبقه جنوب به این در طراحی اشکال مهمترین که داد نشان مطالعات نتایج است. شده انجام دسته هر در میانگین نسبی برابری است. شمال به رو آموزشی فضاهای پنجرههای مساحت کمبودن موردی نمونه جهتگیری تأثیر به توجه عدم نشاندهنده جنوب و شمال به رو کارگاههای در پنجرهها مساحت از تأسیساتی کانالهای عبور همچنین است. موردی نمونه این فضاهای روز روشنایی کیفیت در خصوص در است. کرده محدود را پنجرهها مساحت و ارتفاع پنجرهها باالی یعنی نامناسب مکان فاکتور زیرهمکف طبقه کالسهای در که میدهد نشان محاسبات روز نور فاکتور و شدت مقادیر رنگ که کالسهایی در مقدار این است %1.69 برابر و )%2( آن مناسب حداقل از کمتر روز نور در شده انجام محاسبات اساس بر نور شدت بهلحاظ است. %1.60 است رنگ تیره آنها سقف زیر روزها )اکثر لوکس 310 تا 160 بین کالسها این روز نور شدت ماه هر از وسط و اول روزهای مناسب استاندارد حد از کمتر روزها از بسیاری در که است سال مختلف روزهای در لوکس( 300 کارگاهها برای مناسب استاندارد زیر روزها تمام در و لوکس( )300 آموزشی کالسهای برای لوکس 480 تا 100 بین روز نور شدت با اول طبقه شمال به رو کارگاههای در است. لوکس( )500 در فضاها این در است. برقرار شرایط این نیز لوکس 200 تا 100 نور شدت دارای سوم طبقه و نایم در خوابآلودگی و کسلبودن حالتهای و میشود استفاده مصنوعی نور از زمانها تمام رد کارگاهها و کالسها این از استفاده به کمتری تمایل همچنین میشود دیده بیشتر دانشجویان کانالهای مکان تغییر با که داد نشان مدلسازی نتایج دارد. وجود استادان و دانشجویان میان روزها اکثر در فضاها این طبیعی روشنایی میزان پنجرهها ارتفاع برابری دو افزایش و تأسیسات چهار افزایش به نیاز سوم طبقه شمال به رو کارگاههای در البته میشود استاندارد حد از باالتر و کارگاهها سقفهای در تیره رنگ از استفاده تأثیر طرفی از دارد. وجود پنجرهها مساحت برابری نور شدت متوسط درصدی 6 حدود افزایش نشاندهنده نتایج که شد ارزیابی آموزشی کالسهای 90 تا )70 مطلوب بازتاب ضریب با روشن رنگ از استفاده صورت در کارگاهها و کالسها روز متوسط افزایش بر بسیاری تأثیر سمت دو هر در اول طبقه کارگاههای نورگیرهای است. درصد( شمال به رو کارگاههای در که داد نشان مدلسازی نتایج است. داشته فضاها این روشنایی شدت 40

17 شهرسازی و معماری نامۀ... روز نور از مناسب بهرهگیری با دانشجویان بهتر عملکرد 41 هب رو کارگاههای در مییابد. کاهش درصد 50 حدود در نور شدت سقف نورگیرهای حذف با موجود وضع در البته است. تابستان در درصد 50 و زمستان در درصد 20 حدود مقدار این جنوب و روز نور شدت مدلسازی و محاسبات است. کرده مختل را آنها عملکرد نورگیرها نبودن تمیز نتایج که است شده انجام نیز سوم و اول طبقات در جنوب به رو کارگاههای در روز نور فاکتور روزهای در هرچند است. سقفی نورگیرهای مؤثربودن و پنجره ابعاد بودن مناسب نشاندهنده مصنوعی روشنایی از استفاده نیازمند و مییابد کاهش بهشدت فضاها این روشنایی شدت ابری باالی روزها اغلب در روز نور شدت متوسط و %2 باالی فضاها این در روز نور فاکتور هستند. و شدهاند مکانیابی شمال به رو کارگاهها و آموزشی کالسهای اکثر طرفی از است. لوکس 500 همچنین یافتهاند. اختصاص کتابخانه و استادان اتاقهای مانند فضاهایی به جنوب به رو فضاهای همکف طبقات فضاهای اختصاص و کارگاهها از بعضی و کالسها به زیرهمکف طبقه اختصاص روز نور از بهینه استفاده بهلحاظ ساختمان این یک درجه کاربری از غیر کاربریهایی به دوم و است. بوده نامناسب پینوشتها و داخلی روشنایی طراحی زمینه در برق نرمافزارهای قدرتمندترین از یکی دیالوکس نرمافزار Dialux با آن نتایج و شده استفاده نرمافزار این از تحقیقی مقاالت و اجرایی پروژههای از بسیاری در است. خارجی است. شده داده تطبیق واقعیت 2. Daylight 3. Skylight 4. Reflected light 5. Daylight factor 6. Windows orientation factor منابع فهرست - Baker, N. & Steemers, K. (2002) Daylight Design of Buildings, James and James (Science Publishers), London. - British Standards Institution (2008) BS , Lighting for Building, Part 2 Code of Practice for Daylighting, British Standards Institution, UK. - Chartered Institution of Building Services Engineers (CIBSE) (1999) Daylighting and window design, CIBSE, London. - Chartered Institution of Building Services Engineers (CIBSE) (2006) Environmental Design, The Chartered Institution of Building Services Engineers, London. - DFEE (Department for Education and Employment) (1999) Lighting Design for Schools, Department for Education and Employment, London. - Dubois, M.C. (2001) Impact of Solar Shading Devices on Daylight Quality: Measurements in Experimental Office Rooms, Lund University, Sweden. - Heschong Mahone Group (1999) Daylighting in Schools. An investigation into the relationship between daylight and human performance, Detailed Report, Fair Oaks, CA. - Heschong, L.; Wright, R.L. & Okura, S. (2002) "Daylighting impacts on human performance in school," Journal Illuminating Engineering Society, 41, ICAEN (Institut Català d'energia) (2004) Sustainable Building- Design Manual: sustainable

18 building design practices, The Energy and Resources Institute, New Delhi. - IESNA (Illuminating Engineering Society of North America) (2000) Lighting Handbook- Reference & Application, IESNA, New York. - Joseph S.; Takahashi, Fred W.; Turek, Robert & Moore, Y. (2001) Handbook of Behavioral Neurobiology: Circadian Clocks, Volume 12,Kluwer Academic/ Plenum Publishers, New York. - Kellert, S.; Heerwagen, J. & Mador, M. (2008) Biophilic design: the theory, science and practice of bringing buildings to life, John Wiley & Sons, New jersey. - Kuller R. and Lindsten, C. (1992) "Health and Behavior in Classrooms with and without Windows," Journal of Environmental Psychology, 12, Leslie, R.; Smith, A.; Radetsky, L. & Figueiro, M. (2010) Patterns to Daylight Schools for People and Sustainability, Rensselear Polytechnic Institute, New York. - Nicklas, M.; Bailey, G. (1997) "Analysis of Performance of Students in Daylit Schools," Proceedings of the American Solar Energy Society. - Simm, S.; Coley, D. (2011) "The relationship between wall reflectance and daylight factor in real rooms," Architectural Science Review, 54:4, UK Building Research Energy Conservation Support Unit (1998) Desktop guide to daylighting for architects, Watford, UK. - Wasserman, Danuta (2011) Depression, Oxford University Press, UK. - / [accessed: September 2013]. دوفصلنامة دانشگاه هنر شماره 15 پاییز و زمستان 94 نامۀ معماری و شهرسازی 42