ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΡΑΔΟΙΑΚΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΗΝ ΑΝΑΣΟΛΙΚΗ ΜΑΝΗ

Transcript

1 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΣΤΧΙΑΚΗ ΜΕΛΕΣΗ ΠΑΡΑΔΟΙΑΚΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΗΝ ΑΝΑΣΟΛΙΚΗ ΜΑΝΗ ΟΝΟΜΑ ΓΙΑΝΝΗ ΜΙΧΑΛΑΚΑΚΟ ΣΡΙΜΕΛΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ Γεωργιτςογιάννη Ε. Αναπλ. Καθηγήτρια (Επιβλζπουςα Καθηγήτρια ) Θεοδωροποφλου Ε. Επικ. Καθηγήτρια δράλη Δ. Λζκτορασ ΑΜ ΕΣΟ

2 ΠΑΡΑΓΟΗΑΚΖ ΟΗΚΗΑΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ 2

3 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟ. 7 ΔΗΑΓΧΓΖ.. 9 Α. ζζημνζηή ηαζ βεςβναθζηή πνμζέββζζδ ηδξ Μάκδξ... 9 Β. Ακαημθζηή Μάκδ ( ζζημνία βεςβναθία Γήιμξ ).. 17 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ο ΓΟΜΗΚΟ ΗΣΟ ΚΑΣΟΗΚΗΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Πενζαάθθμκ Ανπζηεηημκζηή μζηζζιχκ Ζ ηαημζηία ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ Οζ πφνβμζ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ Γεκζηέξ Παναηδνήζεζξ.. 30 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο ΟΡΓΑΝΧΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑΚΖ ΕΧΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΣΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ Ζ μζημβέκεζα ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ Οζ μζημκμιζημί πυνμζ Ρυθμζ άκδνα βοκαίηαξ ζηδκ ιακζάηζηδ ημζκςκία Ζ γςή ημο άκδνα Ζ γςή ηδξ βοκαίηαξ Γεκζηέξ παναηδνήζεζξ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο ΓΗΑΣΡΟΦΗΚΔ ΤΝΖΘΔΗΔ Ζ ιακζάηζηδ δζαηνμθή Φεζκυπςνμ Υεζιχκαξ Υνζζημφβεκκα άκμζλδ Πάζπα

4 3.5 Καθμηαίνζ Καεδιενζκυ ηναπέγζ Γζαηνμθή ζημκ ηφηθμ ηδξ γςήξ Ζ βέκκδζδ Ο βάιμξ Ο εάκαημξ Γεκζηέξ παναηδνήζεζξ...75 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο ΠΑΡΑΓΟΗΑΚΖ ΚΑΗ ΝΔΟΣΔΡΖ ΔΝΓΤΜΑΗΑ Ζ εκδοιαζία ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ Ζ ακδνζηή παναδμζζαηή θμνεζζά Ζ βοκαζηεία παναδμζζαηή θμνεζζά Νευηενδ ακδνζηή εκδοιαζία Νευηενδ βοκαζηεία εκδοιαζία ανεθζηή παζδζηή εκδοιαζία Γεκζηέξ παναηδνήζεζξ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 Ο ΟΗΚΟΣΔΥΝΗΑ ΟΗΚΟΚΔΤΖ Οζημηεπκία ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ απμφκζ Μαβημφνεξ Κμοδμφκζα αεκηγζέξ Δνβαθεία Πναββζά Υεζνυιοθμζ Γζμνηάνζα απυπεξ οθακηά Οζημζηεοή Έπζπθα Θένιακζδ

5 5.2.3 ζδένςια Φςηζζιυξ Απμεδηεοηζηά ιέζα ηάθεξ βμφνκα Κμφκζα Νζάηα Γεκζηέξ παναηδνήζεζξ. 109 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 Ο ΑΓΧΓΖ ΤΓΔΗΑ Πναηηζηή οβείαξ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ Τβεζμκμιζηή επζζηυπδζδ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ.121 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

6 ΠΡΟΛΟΓΟ Απφ ηελ βηβιηνζήθε θάπνηνπ κπνξείο λα αληηιεθζείο πνιιά πξάγκαηα. Τα ελδηαθέξνληα ηνπ, ηηο θιίζεηο ηνπ, αθφκα θαη ηελ ηδενινγία ηνπ. Απφ ηελ δηθή κνπ βηβιηνζήθε δχν ζπκπεξάζκαηα βγάδεη θαλείο. Τελ θνίηεζε κνπ ζην ηκήκα Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη ηελ καληάηηθε θαηαγσγή κνπ. Ζ επηζηήκε ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο αλάγεηαη ζηελ θιαζηθή αξραηφηεηα θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ζχγγξακκα Οικονομικός ηνπ Ξελνθψληνο, πνπ πξαγκαηεχεηαη ηελ νξζνινγηζηηθή νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηνπ «νίθνπ», δειαδή ηεο νηθνγέλεηαο, σο νηθνλνκηθήο κνλάδαο. Σηελ ειιεληθή παξάδνζε ε νηθηαθή νηθνλνκία απνηεινχζε ην Α θαη ην Ω ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο κηαο θαη ν θαηακεξηζκφο εξγαζίαο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο ήηαλ βαζηθφο γηα ηελ επηβίσζή ηεο. Ωζηφζν ζαλ επηζηήκε ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν δηαλχεη ηα παηδηθά ηεο ρξφληα ζε ζπλάξηεζε πάληα κε ηηο πεξηβαιινληηθέο επηζηήκεο. Ζ βηβιηνγξαθία ηεο φζνλ αθνξά ηελ Διιάδα πεξηνξηζκέλε ελψ πνιινί αθφκε θαη ζήκεξα δελ γλσξίδνπλ ην αληηθείκελν ηεο. Ζ Μάλε απνηεινχζε θαη ζπλερίδεη λα απνηειεί γηα ηνλ πεξηεγεηή πεξηνρή άγξηαο θπζηθήο νκνξθηάο, ηδηαίηεξεο θαη ηηκεκέλεο ηζηνξίαο, πεξήθαλνπ θαη ζθιεξνχ ιανχ κε ήζε θαη έζηκα αξρέγνλα θαη θπξίσο δηαθνξεηηθά. Ζ αλαηξνθή κνπ κέζα ζε κηα παξαδνζηαθή καληάηηθε νηθνγέλεηα θαη ε ζπρλή επαθή κνπ κε ηελ Μάλε κε έθαλαλ λα ιαηξέςσ απηήλ ηελ δηαθνξεηηθφηεηα θαη λα ζέισ λα ηελ ηηκήζσ. Ζ παξνχζα εξγαζία κε ηίηιν Παραδοζιακή οικιακή οικονομία ζηην αναηολική Μάνη έγηλε ινηπφλ γηα ηξεηο θπξίσο ιφγνπο. Ο πξψηνο είλαη ν θφξνο ηηκήο ζηελ ηδηαίηεξε παηξίδα κνπ πνπ κνπ έδσζε εθηφο απφ πιηθά αγαζά θαη αξρέο θαη αμίεο πνπ ηείλνπλ ζήκεξα δπζηπρψο λα ραζνχλ. Ο δεχηεξνο ιφγνο είλαη ε ζέιεζε λα πξνζθέξσ θαη εγψ θάηη ζε απηφ πνπ ιέγεηαη επηζηήκε ηεο Οηθηαθή Οηθνλνκίαο ψζηε θεχγνληαο απφ ην παλεπηζηήκην λα έρσ ήδε κηα αίζζεζε ππνζηήξημεο ηεο επηζηήκεο κνπ. Ο ηξίηνο θαη ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν έγξαςα απηήλ ηελ εξγαζία ήηαλ λα κελ ραζεί κε ηνλ ζάλαην ησλ παιαηνηέξσλ έλα θνκκάηη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηνπ ηφπνπ. Ζ ιατθή ζνθία ηνπ ρζεο ήηαλ απηή πνπ κεγάισζε γεληέο θαη γεληέο θαη βάζε απηήο έρνπκε ηα επηηεχγκαηα ηνπ ζήκεξα. Γελ πξέπεη ην δέληξν λα θνπεί απφ ηελ ξίδα ηνπ γηαηί ζα πεζάλεη. Πέξα απφ κηα ηζηνξηθή θαηαγξαθή απνηειεί θαη πξαθηηθή ζπκβνπιή γηα ην κέιινλ. Με ιίγα ιφγηα κε ηελ παξνχζα εξγαζία ηίκεζα ηελ επηζηήκε κνπ αιιά θαη ηελ ηδηαίηεξε παηξίδα κνπ. 6

7 Φπζηθά ε πξαγκαηνπνίεζε ηεο ζα ήηαλ ειιηπήο αλ φρη αδχλαηε ρσξίο ηελ ζπκβνιή θάπνησλ αλζξψπσλ. Θέισ θιείλνληαο λα επραξηζηήζσ κε ηπραία ζεηξά θαη φπσο κνπ έξρνληαη ζην κπαιφ ηνπο Η.Φ. Μηραιαθάθν,Φ.Μ. Μηραιαθάθν, Σ. Γεκαθάθν, Φ.Η. Μηραιαθάθν,Γξεγ.Γ Μηραιαθάθνπ Μπαξκπαγηάλλε, Κπξηάθν Μπαξκπαγηάλλε, Μηράιε Μπαξκπαγηάλλε, Φάλε Μπαξκπαγηάλλε, Παλαγηψηα Μηραιαθάθνπ- Αλαζηαζάθνπ, Θεφδσξν Λεθθάθν, Πέηξν Γεσξγαξίνπ, Γηψξγν Μηραιαθάθν, Γηάλλε Βαβνπιφγηαλλε, Δπζχκην Μπνπξίθν,Πνιπμέλε Μπνπξίθνπ -Μηραιαθάθνπ, Δπζηξάηην Μπνπδίθν, Δηξήλε Γηθαηνχιηα Μηραιάθνπ, Σηαχξν Μηραιαθάθν θαη Γηθαίν Βαγηαθάθν γηα ηα βηβιία πνπ κνπ έδσζε. Δχρνκαη κε ηελ παξνχζα εξγαζία λα γίλεη θαηαλνεηή ζηνλ αλαγλψζηε ε ζθιεξή δσή, νη δχζθνιεο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ ζηελ πεξηνρή θαηά ην παξειζφλ θαη ε πάιε γηα ηελ θαζεκεξηλφηεηα αιιά θαη ε ζεκαζία ηεο δηαηήξεζεο ηεο πνιηηηζηηθήο καο θιεξνλνκηάο θαη ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ δηφηη ζε δχζθνιεο ζπλζήθεο ζα απνηειέζνπλ θαηαθχγηα ηνπ αλζξψπνπ ηα νπνία δελ πξέπεη λα θαηαζηξαθνχλ. Γιάννης Μιταλακάκος 7

8 Αθιερωμένο ζηην Μάνη Διζαγωγή 8

9 Α. Ηζηορική ΚΑΗ ΓΔΧΓΡΑΦΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΖ ΜΑΝΖ Με ημ υκμια Μάκδ 1, ηα ηεθεοηαία πνυκζα, μνίγεηαζ δ πενζμπή ηδξ ιεζαίαξ απυ ηζξ ηνείξ πενζμκήζμοξ ηδξ κυηζαξ Πεθμπμκκήζμο. Ανπίγεζ 4 πζθζυιεηνα αμνεζμακαημθζηά ημο Γοεείμο ζημ πςνζμφ Σνίκδζα, πθδζζάγεζ ηδκ πυθδ ηδξ Καθαιάηαξ ιέπνζ ηδκ εέζδ ημο μζηζζιμφ Βένβα ηαζ εηηείκεηαζ ιέπνζ ημ αηνςηήνζμ Σαίκανμ. Σμ 2 ιήημξ ηδξ πενζμπήξ απυ Βμννά πνμξ Νυημ είκαζ πενί ηα 75 πζθζυιεηνα, εκχ ημ ιέζμ πθάημξ ηοιαίκεηαζ απυ 10 έςξ 20 πζθζυιεηνα. Σα ζφκμνα ηδξ πενζμπήξ αοηήξ επζζδιμπμζήεδηακ επί Σμονημηναηίαξ. Σδκ πενζυκδζμ ηδξ Μάκδξ ζπδιαηίγεζ δ επζιήηδξ ηαζ επζαθδηζηή μνμζεζνά ημο Σατβέημο, δ μπμία ηδξ δίκεζ εκυηδηα αθθά ηαοημπνυκςξ ηδκ δζαζνεί ζε «πξνζειηαθή» (ακαημθζηή) ηαζ «απνζθηαδεξή» (δοηζηή). Συζμ ημ εαθάζζζμ πενίβναιια υζμ ηαζ δ μνμζεζνά ημο Σατβέημο ήηακ ακέηαεεκ υνζα ζηαεενά ηαζ δοζπνυζαθδηα. Σμ αυνεζμ ιένμξ ηδξ ηαθείηαζ «Έμσ Μάλε» εκχ ημ κυηζμ «Μέζα Μάλε». Λυβς ημο ιεβάθμο μνεζκμφ υβημο πμο δζαηνέπεζ ηδκ πενζυκδζμ ιε ηα ιεβάθα ηναπζά αμοκά ηαζ ηζξ απνμζπέθαζηεξ ζε ιεβάθμ ζδιείμ αηηέξ ηδξ εηπέιπεζ ιζα άβνζα μιμνθζά. Υαναηηδνζζηζηυ ηδξ πενζμπήξ είκαζ υηζ ζδζαίηενα ημ κυηζμ ηιήια ηδξ είκαζ άβμκμ ηαζ άκοδνμ, εκχ μζ ηαθθζενβήζζιεξ εηηάζεζξ εθάπζζηεξ. Γεκ είκαζ ηοπαίμ υηζ μ Σαΰβεημξ απμηαθείηαζ απυ ημοξ πενζδβδηέξ ημ «αξζεληθφ βνπλφ» θυβς ηδξ ηναπφηδηαξ ημο. Δκχ δ θέλδ Μάκδ πνμένπεηαζ εη ημο «καλφο» 3 ανπαίμο επζεέημο πμο ζδιαίκεζ άδεκδνμξ ή ηαναθθυξ. Γζα ιαηναίςκεξ ζζημνζηέξ πενζυδμοξ δ βεςβναθία ημο απμημιιέκμο ηαζ ζηενδιέκμο απυ ζδιακηζημφξ θοζζημφξ πυνμοξ μνεζκμφ ηυπμο έηακε ηδκ πενζυκδζμ αζθαθέξ ηαηαθφβζμ ηαζ μνιδηήνζμ. Απμηέθεζε εζηία πμθοάνζειμο πθδεοζιμφ ηάης απυ ζηθδνέξ ημπζηέξ ζοκεήηεξ ηαζ δζαιυνθςζε έκακ ζδζαίηενμ ημπζηυ αίμ, ημοθημφνα, ζζημνζηή ηαζ πμθζηζζηζηή πμνεία. Ζ Μάκδ εεςνείηαζ απυ ηζξ πθέμκ ζζημνζηέξ πενζμπέξ ηδξ Δθθάδαξ θυβς ημο πθήεμοξ ηςκ ζζημνζηχκ ικδιείςκ ηδξ αθθά ηαζ ηδξ ανπαίαξ ηαημίηδζήξ ηδξ. φιθςκα 4 ιε παθαζμθζεζηά εονήιαηα ζημ πνμσζημνζηυ ζπήθαζμ αθεπυηνοπα ζημ Γονυ ιαξ πανέπμοκ ζμαανέξ εκδείλεζξ βζα ημκ ηφπμ ακενχπμο Νεάκηενκηαθ ζηδκ Μάκδ ( ) πνυκζα πνζκ. Σμ αέααζμ είκαζ υηζ δ ακενχπζκδ φπανλδ ζοκακηάηαζ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο πθεζζηυηαζκμο. ε υθδ ηδκ πενζμπή ηδξ Μάκδξ ζοκακημφκηαζ παθαζμθζεζηέξ εέζεζξ ηαζ μζηζζιμί. Καηά ηδκ ηθαζζζηή ανπαζυηδηα μζ πυθεζξ ηδξ Μάκδξ ιε ημ υκμια «θνηλφ ησλ Λαθεδαηκνλίσλ» οπάβμκηακ ζηδκ ζθαίνα επζννμήξ 1 Γιάννθσ αΐτασ, «Μάνθ», Ελληνική Παραδοςιακή Αρχιτεκτονική, Μζλιςςα τομ.5, Ακινα 1995 ς.45 2 Ό.π., ς.46 3 Δ. Μζξθσ Η Μάνη και οι Μανιάτεσ, Ακινα 1977 ς Κ. Μζντθσ, Μάνη, Μζντθ, Ακινα 2004, ς. 10 9

10 ηδξ πάνηδξ. Ανπαίεξ πυθεζξ πμο ανίζημκηαζ ζημκ πχνμ ηδξ Μάκδξ είκαζ δ Ααία, δ Αθαβμκία, δ Γενήκζα, δ Κανδαιφθδ, ηα Λεφηηνα δ Πέθκμξ, μζ εαθάιεξ ζηδκ Μεζζδκία ηαζ ημ Οίηοθμ, ημ Γφεεζμ, δ Αζίκδ, μ Λάξ, μ Πφννζπμξ, δ Σεοενχκδ, δ Αίβζθα, δ Μέζζδ, δ Ηππυθα, μζ Φςιαεζμί ηαζ ημ Σαίκανμ ζηδκ Λαηςκία. Μάθζζηα οπάνπμοκ πδβέξ πμο ακαθένμοκ υηζ μζ ηάημζημζ ημο ημζκμφ ιάπμκηακ ςξ πενίμζημζ ηαζ δεκ ήηακ υπςξ ημο είθςηεξ ηδξ Μεζζδκίαξ. Με ηδκ δδιζμονβία ημο ημζκμφ ηςκ Λαηεδαζιμκίςκ πμο ανβυηενα ηαηά ημοξ νςιασημφξ πνυκμοξ εα απμζπαζηεί απυ ηδκ πάνηδ ηαζ εα ιεημκμιαζηεί ζε ημζκυ ηςκ εθεοεενμθαηχκςκ ανπίγεζ ηαζ δ ημπζηή ζζημνία ηδξ Σαζκάνζαξ πενζμκήζμο 5. Σδκ επμπή ηδξ νςιαζμηναηίαξ δ Μάκδ βκχνζζε ειπμνζηή άκεδζδ θυβς ηδξ θζθίαξ ζπέζδξ ηδξ ιε ηδκ πυθδ ηδξ Ρχιδξ. Καηά ημοξ Βογακηζκμφξ πνυκμοξ ηδκ επμπή πμο απέηηδζε ηαζ ημ ζδιενζκυ υκμιά ηδξ, δ Μάκδ δμηζιάζηδηε επακεζθδιιέκςξ απυ ααναανζηέξ εζζαμθέξ υπςξ ηςκ Βδζζβυηεςκ ιε ανπδβυ ημκ Αθάνζπμ ημ 395 ιυ. ηαζ ηςκ αακδάθςκ ιε ανπδβυ ημκ Γζγένζπμ ημ 46 ι.υ.. θεξ ημοξ απμηνμφζηδηακ ιε ιεβάθεξ υιςξ ηαηαζηνμθέξ. Ο 7 μξ ηαζ 8 μξ αζχκαξ ι.υ. απμηεθμφκ ημοξ ζημηεζκμφξ αζχκεξ ζηδκ ζζημνία ηδξ Μάκδξ θυβς ηδξ έθθεζρδξ ζζημνζηχκ πδβχκ ηδξ επμπήξ. Χζηυζμ πμθθέξ παθαζμπνζζηζακζηέξ εηηθδζίεξ πηίγμκηαζ ηδκ επμπή εηείκδ. Ζ πανμοζία πμθοάνζειςκ θααζηχκ θοθχκ ζηα αμνεζμδοηζηά ημο Σατβέημο μδήβδζε ζε εκίζποζδ βζα ηδκ πνμζηαζία ημο ημπζημφ πθδεοζιμφ, ηάζηνμο ηδξ Μασκδξ υπςξ θεβυηακ. Μάθζζηα βζα ημ ηάζηνμ αοηυ ακαθένεζ ηαζ μ Κςκζηακηίκμξ Πμνθονμβέκκδημξ ημκ 9 μ ι.υ. ηδκ εθθδκζηυηδηα ηαζ ηδκ ιαπδηζηυηδηα ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ 6. Καηά ηδκ Φναβημηναηία υπμο άνπζζε κα ποηκχκεζ ηαζ μ ιακζάηζημξ πθδεοζιυξ ηφνζα ιμνθή είκαζ μ ηυιδξ Γμδεθνείδμξ. Βζθεανδμοίκμξ υπμο ηονζάνπδζε ζημκ Μμνζά «θαηαθηεηηθψ δηθαίσ». Υχνζζε ηδκ Πεθμπυκκδζμ ζε 12 αανμκίεξ ιία απυ ηζξ μπμίεξ ήηακ δ αανμκία ημο Παζζααά ή μπμία είκαζ 4 θέμοδα, ζηδκ πενζμπή ηδξ Μάκδξ. Σμ ακοπυηαπημ πκεφια ηςκ ηαημίηςκ ηδξ Μάκδξ αθθά ηαζ μζ θζθμπυθειμζ θάαμζ ημο Βμνείμο Σατβέημο μδήβδζακ ημοξ Φνάβημοξ κα πηίζμοκ ημ ηάζηνμ ημο Μοζηνά, ηδξ Μάκδξ, ημο Λεφηηνμο, ηαζ ημκ Παζζααά. Πανυθα αοηά δεκ ηαηάθενε κα οπμηάλεζ ημοξ αηίεαζμοξ Μακζάηεξ βζα αοηυ ημκ θυβμ ημοξ πανέδςζε πνμκυιζα, εθεοεενία ιε οπμπνεςηζηή υιςξ ζηνάηεοζδ 7. Σμ ηέθμξ ηδξ θναβημηναηίαξ ζηδκ Μάκδ (ιυθζξ 13 πνυκζα) ήνεε ιε ηδκ ήηηα ςκ Φνάβηςκ ζηδκ ιάπδ ηδξ Πεθαβμκίαξ ημ 1262 ι. Υ. υπμο μζ Φνάβημζ ακαβηάζηδηακ κα παναδχζμοκ υθδ ηδκ Λαηςκία ζημοξ Βογακηζκμφξ. Σα παναπάκς βεβμκυηα ζοκέααθακ ζηδκ δδιζμονβία ημο Γεζπμηάημο ημο Μμνέςξ, υπμο δ Μάκδ ακήηε ιέπνζ ημ 1461 υπμο μ Μοζηνάξ ηαηεθήθεδ απυ ημοξ Σμφνημοξ. Ζ άθςζδ ηδξ Βογακηζκήξ αοημηναημνίαξ απυ ημοξ Οεςιακμφξ μδήβδζε ιεβάθεξ πθδεοζιζαηέξ 5 Α. Κουτςιλιζρθ, «Ιςτορία τθσ Μάνθσ» Επτά ημζρεσ τησ Καθημερινήσ τομ. ΙΒ 6 Ν. Καλαποκαράκου, Μάνη, Μάνθ 2002 ς Αγνϊςτου, Σο Χρονικό του Μορζωσ, εκδόςεισ ΕΚΑΣΗ 10

11 μιάδεξ ηονίςξ απυ ηδκ πενζμπή ηδξ πάνηδξ κα ιεηαημπζζεμφκ κμηζυηενα ζε πζμ αζθαθή ηαζ μνεζκά ιένδ. Ζ Μάκδ έβζκε πυθμξ έθλδξ πμθθχκ ακοπυηαπηςκ ηαζ πενήθακςκ ακενχπςκ πμο ιδ ιπμνχκηαξ κα ακηέλμοκ ηδκ ζηθααζά εκηάπεδηακ ζημκ πθδεοζιυ ηδξ Μάκδξ. Καε υθδκ ηδκ δζάνηεζα ηδξ Σμονημηναηίαξ έβζκακ απυ ημοξ Σμφνημοξ επακεζθδιιέκεξ πνμζπάεεζεξ βζα ηδκ ηαηάθδρδ ηδξ πενζμκήζμο ιε πεκζπνά ςξ ιδδαιζκά απμηεθέζιαηα 8. Ακηίεεηα ιάθζζηα ηδκ πενίμδμ αοηή δ Μάκδ απμηηά πνμκυιζα ζε ααειυ αοημκμιίαξ εκχ άηιαγε ζε υθα ηα επίπεδα. Ο ιυκμξ ηοπζηυξ ζοκδεηζηυξ ηνίημξ ιε ημοξ Σμφνημοξ ήηακ δ θμνμθμβία πμο μφηε ηαζ αοηή ηαηεαάθαημ πάκηα 9. Μεηά ημ 1780 δ Μάκδ απμηηά ημκ ηίηθμ ημο ιπεδθζηζμφ ιε Έθθδκα ιπέδ. Ζ αοημκμιία υιςξ ηδξ πενζμπήξ αοηήξ μδήβδζε ζημ κα ηαηαζηεί δθαίζηεζμ ελεβένζεςκ εκακηίμκ ηςκ Σμφνηςκ (ηίκδια Κθαδά, Ονθμθζηά η.α.). ζδιακηζηυηαημξ ζηαειυξ ζηδκ ζζημνία ηδξ Μάκδξ είκαζ δ 17 δ Μανηίμο ημο υπμο μζ ιακζάηεξ ηήνολακ ηδκ επακάζηαζδ εκακηίμκ ηςκ Σμφνηςκ ζηδκ Αενυπμθδ ηδξ Μάκδξ, οπυ ηδκ δβεζία ημο ιπέδ ηδξ Μάκδξ Πέηνμο Μαονμιζπάθδ. Οζ ιακζάηεξ ςξ ειπεζνμπυθειμζ απμηέθεζακ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο αβχκα ηδξ ακελανηδζίαξ ηδκ αζπιή ημο δυναημξ ηςκ εθθδκζηχκ ζηναηεοιάηςκ εκηυξ αθθά ηαζ εηηυξ Πεθμπμκκήζμο, πθδνχκμκηαξ αανφ θυνμ αίιαημξ. Μεηά ηδκ απεθεοεένςζδ δ Μάκδ δεκ εκηάπηδηε μιαθά ζημ εθθδκζηυ ηνάημξ αθθά δδιζμονβήεδηακ ηαναπέξ εκακηίμκ ηδξ ηοαένκδζδξ. Καηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ Κνδηζηήξ επακάζηαζδξ πενίπμο 1,000 Μακζάηεξ εεεθμκηέξ ζοκέδναιακ ημκ Αβχκα (1868) 11 ηαζ δζαηνίεδηακ ζε πμθθέξ πενζπηχζεζξ. Σδκ ίδζα απμθαζζζηζηυηδηα ηαζ ιαπδηζηυηδηα επέδεζλακ ηαζ ζηδκ επακάζηαζδ ημο Δκ ης ιεηαλφ άβνζεξ αεκηέηεξ λέζπαζακ ζηδκ Μάκδ ιεηαλφ ηςκ ιεβάθςκ μζημβεκεζχκ πνμηαθχκηαξ ημ θαζκυιεκμ ημο κηυιζκμ μζημβεκεζαηχκ πμθέιςκ ζε υθδ ηδκ Μάκδ. Ο ηυηε πνςεοπμονβυξ ηδξ πχναξ Αθέλακδνμξ Κμοιμοκδμφνμξ, ιακζάηζηδξ ηαηαβςβήξ ηαζ εηείκμξ, εέθδζε κα αάθεζ έκα ηέθμξ ζε αοηή ηδκ βεκζηεοιέκδ ηαναπή ηδξ πενζμπήξ πμο ιυκμ πυκμ ηαζ αίια πνμζέθενε. Γζα ημκ θυβμ αοηυ έζηεζθε εηζηναηεοηζηυ ζχια οπυ ημκ ζηναηδβυ Γνάημ 12 βζα κα βίκεζ παφζδ ηςκ ηαναπχκ. διακηζηή ήηακ δ πνμζθμνά ηδξ Μάκδξ ζημκ Μαηεδμκζηυ Αβχκα ( ). Μεηά ημκ εάκαημ ημο Παφθμο Μεθά πμθθμί Μακζάηεξ παναηζκμφιεκμζ απυ αβκά παηνζςηζηά αζζεήιαηα, εηζηνάηεοζακ εεεθμκηζηά ζηδκ Μαηεδμκία πνμηεζιέκμο κα πνμζηαηεφζμοκ ηαζ κα μνβακχζμοκ ημκ ημπζηυ πθδεοζιυ απυ ημ εκδεπυιεκμ εηαμοθβανζζιμφ ή εηημονηζζιμφ ημοξ. 8 Κ. Μζντθσ, Μάνη, Μζντθ, Ακινα 2004 ς (ΜΑΝΗ) 10 Προφορικι παράδοςθ 11 Κ. Μζντθσ, Μάνη, Μζντθ, Ακινα 2004 ς Όπ. ς

12 διακηζημί ιακζάηεξ ιαηεδμκμιάπμζ ήηακ μ Ηςάκκδξ Γειέζηζπαξ, μ Γδιήηνδξ Καθαπμεάηδξ, μ Λεςκίδαξ Πεηνμπμοθάηδξ, μ Γζχνβμξ Φναββάημξ ηαζ πμθθμί άθθμζ. 13 Καηά ηδκ δζάνηεζα ηςκ ααθηακζηχκ πμθέιςκ δ Μάκδ έδςζε ημ πανυκ ηαζ πάθζ ιε ημ 8 μ φκηαβια πεγζημφ πμο απμηεθείημ ιυκμ απυ Λάηςκαξ ηαζ δζαηνίεδηε ηονίςξ ζηδκ ιάπδ ημο Μπζγακίμο ( ). διακηζηή επίζδξ ήηακ δ πανμοζία ηδξ Μάκδξ ηαηά ηδκ Μζηναζζαηζηή εηζηναηεία αθθά ηαζ ηαηά ηδξ δζάνηεζα ημο Β παβημζιίμο πμθέιμο υπμο ζηα πχιαηα ηδξ θαηςκζηήξ βδξ ζοζπεζνχεδηε ιία απυ ηζξ ζζπονυηενεξ εζηίεξ ακηίζηαζδξ ηαηά ημο ηαηαηηδηή, ζηδκ Πεθμπυκκδζμ. Μαφνδ ζεθίδα ζηδκ ζζημνία ηδξ Δθθάδαξ αθθά ηαζ ηδξ Μάκδξ απμηεθεί μ ειθφθζμξ πυθειμξ ( ) υπμο εδνζςδίεξ δζαπνάπεδηακ ζηδκ πενζμπή ηαζ απυ ηζξ δφμ πθεονέξ μδδβχκηαξ ημκ ημπζηυ πθδεοζιυ ζε πμθθά δεζκά. Μεηά ημ 1950 δ Μάκδ αημθμφεδζε ημκ δνυιμ ηδξ αζηζημπμίδζδξ πνμξ εφνεζδ ενβαζίαξ ηονίςξ. Ο ημπζηυξ πθδεοζιυξ ζοννζηκχεδηε δναιαηζηά ηαζ μδήβδζε ζηδκ παναηιή ηδξ πενζμπήξ. ήιενα ιε ηδκ ακάπηολδ ημο εκαθθαηηζημφ ημονζζιμφ δ Μάκδ ιπμνεί κα εθπίγεζ ζε πενζζζυηενεξ εοηαζνίεξ ακάπηολδξ ηαζ ηονίςξ ζηδκ επζζηνμθή ημο ημπζημφ πθδεοζιμφ. 13 Κωνςταντίνοσ Αβτηιγιάννθσ «Ελλθνικά Αντάρτικα ςτον 20 ο αιϊνα» Πολεμικζσ μονογραφίεσ τ. 14 Ακινα 2005 ς

13 Δικόνα 1 ΥΑΡΣΖ ΓΖΜΟΤ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ 13

14 Δικόνα 2 ΑΛΧΖ ΜΟΝΔΜΒΑΗΑ ΑΠΟ ΣΟΤ ΠΡΟΖΛΗΑΚΟΤ ΜΑΝΗΑΣΔ 14 Δικόνα 3 - ΚΑΣΡΟ ΜΑΝΖ Από το βιβλίο του Ν. Καλαποκαράκου «Μάνθ Φωτεινόσ κι Ελεφκεροσ τόποσ» 15 Ό.π. 14

15 Δικόνα 4 - ΜΑΝΗΑΣΔ ΠΔΗΡΑΣΔ 16 Δικόνα 5 - ΜΑΝΗΑΣΔ ΒΑΡΓΗΑΣΟΡΔ «Μάνη Φωτεινόσ κι Ελεύθεροσ τόποσ» 17 Ό.π. 15

16 Δικόνα 6 - ΜΑΝΗΑΣΖ ΠΔΗΡΑΣΖ 18 Δικόνα 7 - ζημαία ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ Από Ιςτορικό και Εκνολογικό Μουςείο Μάνθσ

17 Β. ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ (ΗΣΟΡΗΑ ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ ΓΖΜΟ) Ζ ζζημνία ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ δεκ λεθφβεζ ζδζαίηενα απυ ηδκ ζζημνία υθδξ ηδξ πενζμπήξ. Οζ ηάημζημζ εκηεθχξ ηονζμθεηηζηά είπακ δναπεηεφζεζ εηεί ηαζ είπακ νζγχζεζ βζα πάνδ ηδξ θεοηενζάξ. Ζ θηχπζα ιζαξ ηυζμ ποηκμηαημζηδιέκδξ πενζμπήξ ήηακ δ πδβή υθςκ ηςκ ιακζάηζηςκ ηαναπχκ. 20 Μεηά ηδκ καοιαπία ζηδξ Άκδνμο ημ μ Λάιπνμξ Καηζχκδξ δηηδιέκμξ ανήηε ηαηαθφβζμ ζημ Πυνημ Κάβζμ ηδξ Μάκδξ. Δηεί μπφνςζε ημ ημπζηυ ηάζηνμ ηαζ λεηίκδζε πεζναηζηυ αβχκα εκακηίμκ ηςκ ημονηζηχκ πθμίςκ πμο έπθεακ ζημ ζηεκυ ιεηαλφ Σαζκάνμο ηαζ Κοεήνςκ. Οζ Σμφνημζ εηζηνάηεοζακ εκακηίμκ ημο αθθά εηείκμξ ιε ηέπκαζια ηαηάθενε κα ημοξ λεθφβεζ. Χζηυζμ ηάπμζα βεβμκυηα ζηζβιάηζζακ ηδκ ημπζηή ζζημνία. Σμ 1780 μζ Μακζάηεξ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ εέθμκηαξ κα εηδζηδεμφκ ηδκ δμθμθμκία ημο ηυηε ιπέδ ηδξ Μάκδξ, Έλανπμο Γνδβμνάηδ ηαηέθααακ ημ θνμφνζμ ημο Παζζααά ελμκηχκμκηαξ υθδ ηδκ θνμονά ημο. Οζ Σμφνημζ εέθμκηαξ κα απμθφβμοκ πενζζζυηενεξ ηαναπέξ έηακακ ιπέδ ημκ βζμ ημο ηαζ δζεφνοκακ ηα ζφκμνα ηδξ Μάκδξ. Έηζζ ζηδκ πενζμπή πνμζανηήεδηε ηαζ δ εφθμνδ ηαζ θμθχδδ πεδζάδα ημο Μαναεμκδζίμο. 22 Δπίζδξ ζδιακηζηυ βεβμκυξ βζα ηδκ ζζημνία ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ είκαζ δ ηήνολδ ηδξ επακάζηαζδξ ηαηά ηςκ Σμφνηςκ. ηζξ 19 Μανηίμο 23 (ηαηά άθθμοξ 23) ημο 1821 μζ ακαημθζημί Μακζάηεξ ηήνολακ ηδκ επακάζηαζή ημοξ ζημ Γφεεζμ οπυ ηδκ ζδιαία ηδξ μζημβέκεζα Σγακεηάηδ δ μπμία ήηακ δ ζζπονυηενδ μζημβέκεζα ζηδκ πενζμπή, ηαζ ηαηεοεφκεδηακ πνμξ Μοζηνά ηαζ Μμκειαάζζα. ηα μκυιαηα ηςκ μπθανπδβχκ ηδξ πενζμπήξ πμο πμθζυνηδζακ ηδ Μμκειαάζζα πενζθαιαάκμκηαζ ηαζ ηα μκυιαηα ηςκ δφμ ζζπονυηενςκ μζημβεκεζχκ ηδξ ιέζα ακαημθζηήξ Μάκδξ. Ο Κνακίδδξ Φεθμφνδξ ηαζ μ Σζζθζαμπεηνήξ Λεηηάημξ. 24 Μάθζζηα δ εκηφπςζδ πμο έηακακ ζημοξ λέκμοξ πενζδβδηέξ μζ Μακζάηεξ ηδξ επμπήξ ήηακ ηυζμ ιεβάθδ πμο πμθθμί απυ αοημφξ πνμζπάεδζακ κα ελδβήζμοκ ηδκ ηαηαβςβή ημο θαμφ ημφημο ηδξ Πεθμπμκκήζμο πμο ηυζμ δζέθενε. Υαναηηδνζζηζηά είκαζ ηα αηυθμοεα. Σηελ 20 Π.ΛΙ. Φζρμορ Μάνη Κζδροσ Ακινα 1981 ς Γιάννθσ αΐτασ Μάνη Ελληνική παραδοςιακή αρχιτεκτονική, Μζλιςςα τομ.5, Ακινα 1995 ς Αννίτα Πραςςά «Η κιρυξθ τθσ επανάςταςθσ ςτθν Μάνθ» Ε Ιςτορικά τα 229 (2004) ς Φϊτθ Χρυςανκόπουλου Βίοι Πελοποννηςίων Ανδρών ελεφκερθ ςκζψισ Ακινα 2003 ς

18 εκθάληζή ηνπο δελ ππάξρεη ίρλνο ζιαβηθνχ αίκαηνο θαη ε γιψζζα ηνπο πιεζηάδεη πάξα πνιχ ηελ αξραία ειιεληθή. Μπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε κε βεβαηφηεηα φηη είλαη απεπζείαο απφγνλνη ησλ Διεπζεξνιαθψλσλ νη νπνίνη εγθιείζηεθαλ πίζσ απφ ηηο ρηνληζκέλεο θνξθέο ηνπ Ταυγέηνπ είραλ ειάρηζηε αλάκεημε κε άιιεο ξάηζεο θαη δελ άθεζαλ λα ζηαζεί εηζβνιή ζηελ παηξίδα ηνπο 25.διακηζηή ήηακ ηαζ δ ζοιαμθή ηςκ πνμζδθζαηχκ Μακζαηχκ ζημκ Μαηεδμκζηυ Αβχκα. Γναζηήνζμζ πάκηα ζημοξ εεκζημφξ αβχκεξ, θζθμπυθειμζ αθθά ηαζ ιε έκημκμ ημ αίζεδια θζθμπαηνίαξ δζαηνίεδηακ ζημ πεδίμ ηδξ ιάπδξ ςξ εεεθμκηέξ. Δκδεζηηζηά ιενζηά μκυιαηα είκαζ μ Κονζάημξ Σααμοθάνδξ απυ ηδκ Υζιάνα, μ Ηςάκκδξ Γειέζηζπαξ απυ ημκ Κυηνςκα, μ Γζχνβμξ Φναβηάημξ απυ ημ Νφθζ, μ Κχζηαξ Μπμοημοαάθαξ απυ ημκ Κυηνςκα, μ Βαζίθδξ Καναιμφγδξ απυ ημκ Κυηνςκα ηαζ άθθμζ απθμί ζηναηζχηεξ εεεθμκηέξ. Οζ πενζζζυηενμζ απυ ημοξ παναπάκς ήηακ ηαπεηάκζμζ ιε δζηά ημοξ έκμπθα ζχιαηα πμο πνμζηάηεοακ ημκ ημπζηυ πθδεοζιυ ηδξ Μαηεδμκίαξ. 26 Σέθμξ ζδιακηζηυ βεβμκυξ βζα ηδκ ζζημνία ηδξ πενζμπήξ απμηεθεί δ καοιαπία ημο Σαζκάνμο ζηζξ 29 Μανηίμο 27 ημο Ο αββθζηυξ ζηυθμξ οπυ ημκ καφανπμ Κάκζβηαι αμφθζαλε έλς απυ ημ αηνςηήνζμ Σαίκανμ ηα Ηηαθζηά ηαηαδνμιζηά «Φίνπκε», «Πφια», «Εάξα» ηαζ 2 ακηζημνπζθζηά. Μανηονία ηαημίηςκ ηδξ Κνήηδξ ακαθένμοκ πςξ μζ ηαπκμί απυ ηδκ καοιαπία θαίκμκηακ ςξ ημ κδζί ημοξ. Ο Γήιμξ Σεοενχκδξ 28 (επανπία Γοεείμο) δδιζμονβήεδηε βζα πνχηδ θμνά ημ 1835, ιε έδνα ημκ Κυηνςκα. Σμ 1841 ιεημκμιάζεδηε ζε δήιμ Κμθμηοκείαξ εκχκμκηαξ άθθμοξ δήιμοξ ηδξ πενζμπήξ. Σμ 1864 μ δήιμξ ιεηέθενε ηδκ έδνα ημο απυ ημ Φθμιμπχνζ πμο είπε μνζζεεί ζε δήιμ Σεοενχκδξ. Ζ ανπζηή ζθναβίδα ημο δήιμο ήηακ πςνίξ έιαθδια εκχ ημ 1871 μνίζεδηε έιαθδια ημο δήιμο θφθθα ημθμηοεζάξ ιε ημκ ηανπυ ημοξ. Σμ 1896 ημ έιαθδια ημο δήιμο ήηακ δ ηεθαθή ηδξ Ανηέιζδμξ. Με ημ κμιμζπέδζμ Καπμδίζηνζαξ ζδνφεδηε μ δήιμξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ιε έδνα ημκ Κυηνςκα (αθέπε εζη. 1). Ο πθδεοζιυξ ακένπεηαζ ζε 2,100 ηαημίημοξ πμο ηαημζημφκ ζε 6 ημζκυηδηεξ απμηεθμφιεκεξ απυ 30 μζηζζιμφξ. 25 Thomas Gordon History of Greek revolution London 1832 p Δικαίου Βαγιακάκου θ ςυμβολι τθσ Μάνθσ εισ τον Μακεδονικό Αγϊνα Λακωνικαί πουδαί τόμοσ 10 Ο Ακινα 2002 ς Ό.π. 18

19 Υαναηηδνζζηζηά ημο δήιμο είκαζ πςξ απμηεθεί ημκ κμηζυηενμ δήιμ ηδξ δπεζνςηζηήξ Δθθάδμξ 29. Πενζθαιαάκεζ ημ ακαημθζηυ ηιήια ηδξ Μέζα Μάκδξ. Δηηθδζζαζηζηά οπάβεηαζ ζηδκ ιδηνυπμθδ Γοεείμο, Οζηφθμο ηαζ πάζδξ Μάκδξ. Ζ ζοκμθζηή έηηαζδ ημο δήιμο είκαζ 108,9 πζθ. ζηνει. Ζ ηαθθζενβήζζιδ βδ απμηεθεί ιυθζξ ημ 10 % ηδξ ζοκμθζηήξ έηηαζδξ. Σμ 40% απμηεθμφκ ανάπμζ εκχ 40 % είκαζ ηα θνφβακα. Σμ οπυθμζπμ 10 % απμηεθμφκ οβνέξ ηαζ πνάζζκεξ επζθάκεζεξ. Ζ απυζηαζδ απυ ηδκ πνςηεφμοζα ημο κμιμφ, πάνηδ, είκαζ 85 πζθζυιεηνα. Ζ πενζμπή θδιίγεηαζ βζα ημ θάδζ, ημ ιέθζ ηαζ ηδκ ηηδκμηνμθία ηδξ. Μέζα ζε αοηυ ημ ζζημνζηυ ηαζ βεςβναθζηυ πθαίζζμ εα βίκεζ πνμζπάεεζα κα ακαθςεεί ηαζ κα πανμοζζαζεεί δ ηαεδιενζκυηδηα ηςκ ακενχπςκ ηδξ πενζμπήξ, ημκ νυθμ ημο ηάεε ιέθμοξ ηαζ βεκζηυηενα ηδκ πανμοζία ημοξ ζημκ πχνμ πμο απμηεθεί ηδκ μοζία ηδξ Οζηζαηήξ Οζημκμιίαξ

20 Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 1 ο Γ Ο Μ Η Κ Ο Η Σ Ο Κ Α Σ Ο Η Κ Η Α Π Δ Ρ Η Β Α Λ Λ Ο Ν Βαζζηυ ηεθάθαζμ ζημκ επζζηδιμκζηυ ηθάδμξ ηδξ Οζηζαηήξ Οζημκμιίαξ απμηεθεί δ ηαημζηία. Ζ ιεθέηδ ηδξ δμιήξ, ηαηαζηεοήξ, πςνμεέηδζδξ αθθά ηαζ ηδξ αζζεδηζηή ηδξ ηαημζηίαξ ιαξ δίκμοκ πνήζζια ζοιπενάζιαηα βζα ημκ ηνυπμ γςήξ ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ αθθά ηαζ ηδξ βεκζηυηενδξ κμμηνμπίαξ ημοξ απέκακηζ ζηα πνάβιαηα ηςκ ηαζνχκ. ηζξ παναδμζζαηέξ ημζκςκίεξ δ δμιή ηδξ ηαημζηίαξ ιαξ δείπκεζ ηδκ ζηάζδ γςήξ ηςκ ακενχπςκ. Χζηυζμ δ ηαημζηία δεκ ιπμνεί ηαζ δεκ πνέπεζ κα απμηεθεί λεπςνζζηυ ημιιάηζ απυ ημ οπυθμζπμ μζημζφζηδια πενζαάθθμκ. Σα δφμ ζοζηήιαηα ανίζημκηαζ ζε ζοκεπή αθθδθελάνηδζδ μπυηε ηνίκεηαζ απαναίηδημ δ ιεθέηδ υθςκ αοηχκ ηςκ παναβυκηςκ. 1.1 ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Σμ θοζζηυ πενζαάθθμκ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ απμηεθεί έκα απυ ηα πζμ επζαθδηζηά μζημζοζηήιαηα ηδξ Δθθάδαξ. Οζ πθαβζέξ ηδξ πέθημοκ ζημκ θαηςκζηυ ηυθπμ εκχ ημ αμοκυ πμο δζαζπίγεζ ηαηά ιήημξ υθδ ηδκ ακαημθζηή Μάκδ ηαζ απμηεθεί ημ κμηζυηενμ αμοκυ ηδξ μνμζεζνάξ ημο Σατβέημο, θέβεηαζ αββζάξ 1. Υαναηηδνζζηζηυ ηδξ πενζμπήξ είκαζ υηζ υζμ κμηζυηενα ηαλζδεφεζ ηακείξ πνμξ ημ Σαίκανμ ηυζμ πζμ έκημκμ βίκεηαζ ημ ημπίμ. Σμ πχια ημκζμνημπδθχδεξ 2 ηαζ εθάπζζημ ζοβηεκηνχκεηαζ ζε θίβεξ ιζηνέξ ημζθάδεξ ή ιζηνά ορίπεδα ηαζ ζηα ημζθχιαηα ηςκ ανάπςκ. Σμ υηζ είκαζ πμθφ θίβμ θαίκεηαζ ηαζ απυ ημ υηζ πμθθμί πενζδβδηέξ απμηαθμφζακ ημοξ Μακζάηεξ «θιέθηεο ρψκαηνο» δζυηζ ηαηά ηδκ Σμονημηναηία έαβαζκακ απυ ηδκ Μάκδ βζα κα πνμιδεεοεμφκ πχια. Σα πεηνχιαηα είκαζ ηονίςξ αζαεζηυθζεμζ ιάνιανα ηαζ ζηζξ νίγεξ ηςκ αμοκχκ ηνμηαθμπαβή. ε ιενζηέξ εέζεζξ ειθακίγμκηαζ θοθθίηεξ, παθαγίηεξ ηαζ ζπζζηυθζεμζ ημο παθαζμφ βεςθμβζημφ οπυααενμο ηδξ πενζμκήζμο. Σμ κενυ είκαζ εθάπζζημ ηαεχξ ηα κενά ηςκ ηαηαηνδικίζεςκ δζμπεηεφμκηαζ απεοεείαξ ζηδκ εάθαζζα. Αοηυξ είκαζ ηαζ μ θυβμξ βζα ημκ μπμίμ μζ πδβέξ είκαζ εθάπζζηεξ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα είκαζ ηα αηυθμοεα απμηεθέζιαηα ιεηνήζεςκ ημο εδάθμοξ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. Σεπκδηά ημπία 13% (ηαθθζενβήζζιδ βδ, πμθοεηείξ ηαθθζένβεζεξ, δεκηνμηαθθζένβεζεξ) αναπχδεζξ πενζμπέξ 40% (εζςηενζημί απυηνδικμζ ανάπμζ, 1 Σαΰγετοσ «ο τροφλοσ του Μωριά», Νομαρχιακι Αυτοδιοίκθςθ Μεςςθνίασ. 2 Γιάννθσ αϊτασ, «Μάνθ» Ελληνική Παραδοςιακή Αρχιτεκτονική, Μζλιςςα τομ. 5, Ακινα 1995 ς.2 20

21 απυηνδικεξ αηηέξ), εαικχδεξ 40% (ζηθδνυθοθθμζ εάικμζ, βηανίβζα) ηαζ οπυθμζπεξ πενζμπέξ 7%. 3. Με θίβα θυβζα ημ μζημζφζηδια ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ απμηεθεί έκα ζηθδνυ, άβμκμ, λδνυ ηαζ ηαημηνάπαθμ ημπίμ ημ μπμίμ ίζςξ πνμηαθεί δέμξ ζημκ παναηδνδηή (Δζηυκα 12). Χζηυζμ μ ηυπμξ δεκ είκαζ μθυηεθα βοικυξ. Σμ άβνζμ ημπίμ ηδξ Μάκδξ ζημθίγεηαζ απυ ημκ εοθμβδιέκμ ηανπυ ηδξ εθζάξ, ημ μπμίμ είκαζ ααζζηυ δέκηνμ ζηδκ ιακζάηζηδ ημοθημφνα, θναβημζοηζέξ, μζ μπμίεξ ζηδκ Μάκδ ανίζημκηαζ ζε πμζηζθίεξ ηαζ ανηεηά ιζηνά άθζδ αεθακζδζάξ, ηονίςξ ζημκ αυνεζμ ημιέα ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, δδθαδή απυ ημ πςνζυ Πφνζπμξ ςξ ημ πςνζυ Νφθζ. Γεκ είκαζ υιςξ ιυκμκ δ βδ πμο έπαζλε ηαεμνζζηζηυ νυθμ ζηδκ γςή ηςκ ηαημίηςκ. Ζ πακίδα ηδξ πενζμπήξ απμηέθεζε ηαζ απμηεθεί ααζζηή θεπημιένεζα ηδξ ιακζάηζηδξ ημοθημφναξ, έηζζ πνήγεζ ζδζαίηενδξ ικείαξ. ηδκ ακαημθζηή Μάκδ πμο απμηεθεί ηαζ ζδζαίηενδ μνκζεμθμβζηή πενζμπή 5, οπάνπμοκ πμθθά είδδ ανπαπηζηχκ (Δζηυκα 18). Πμθθά απυ αοηά είκαζ ζπάκζα ηαζ άθθα πνμζηαηεουιεκα. Λυβς ημο εθάπζζημο κενμφ μζ πθδεοζιμί ηςκ γχςκ πμο οπάνπμοκ είκαζ ιζηνμί. Αοηυ αθμνά ηυζμ ηα μζηυζζηα υζμ ηαζ ηα άβνζα γχα. Υαναηηδνζζηζηά γχα ηδξ πενζμπήξ είκαζ ημ ηζαηάθζ, δ αθεπμφ, ημ ημοκάαζ, μ ζηακηγυπμζνμξ, ηάπμζμζ θαβμί ηονίςξ ζημ αυνεζμ ηιήια ημο δήιμο. Χζηυζμ ημ πθάζια πμο παναδμζζαηά έπαζλε ζδιακηζηυηαημ νυθμ ζηδκ γςή ηςκ ηαημίηςκ ήηακ ημ μνηφηζ. Ο θυβμξ εα πανμοζζαζεεί ακαθοηζηυηενα ζε επυιεκμ ηεθάθαζμ. Βέααζα οπάνπμοκ ηαζ πθήεμξ άθθα επζδδιδηζηά ηαζ ιυκζια γχα ηαζ πηδκά πμο υιςξ δεκ απμηεθμφκ οθζηυ ηδξ πανμφζδξ ενβαζίαξ. Μέζα ζε αοηυ ημ ζηθδνυ, άκοδνμ ηαζ ςξ έκα ζδιείμ «αληηνηθνλνκηθφ» μζημζφζηδια ακαπηφπεδηε ηαζ δ ανπζηεηημκζηή δμιή ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, ηυζμ ζε επίπεδμ ηαημζηίαξ υζμ ηαζ ζε επίπεδμ μζηζζιμφ. 1.2 ΑΡΥΗΣΔΚΣΟΝΗΚΖ ΟΗΚΗΜΧΝ Ζ ιακζάηζηή ανπζηεηημκζηή δεκ απμηεθεί λεπςνζζηυ ημιιάηζ απυ ημ βφνς πενζαάθθμκ, αθθά ειθακίγεηαζ ςξ ζοκέπεζά ημο. Σμ δέμξ πμο πνμηαθείηαζ απυ ηδκ ηναπζά θφζδ ηδξ Μάκδξ ιεηααζαάγεηαζ ζημοξ μζηζζιμφξ ηδξ. Πέηνα ηαζ πάθζ πέηνα. Ζ ιία ζοκέπεζα ηδξ άθθδξ. Οζ

22 μζηζζιμί ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, ηαλζδεφμκηαξ ειθακίγμκηαζ ζε ημκηζκέξ απμζηάζεζξ μ έκαξ ιεηά ημκ άθθμ. Ο θυβμ βζα ημκ μπμίμ μζ απμζηάζεζξ ιεηαλφ ηςκ μζηζζιχκ είκαζ ιζηνέξ, είκαζ βζαηί μ πθδεοζιυξ ηδξ Μάκδξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ Σμονημηναηίαξ δζμβηχεδηε, θυβς ηδξ εθεοεενίαξ ηδξ πενζμπήξ, έπμκηαξ ςξ ζοκέπεζα ηδκ ακάπηολή ηδξ μζηζζηζηήξ δμιήξ ηαζ ηδκ ηάθορδ πενζζζυηενμο πχνμο. Δπίζδξ θυβς ηδξ ηαναβιέκδξ ζζημνίαξ ιεηαλφ ηςκ μζημβεκεζχκ ηδξ πενζμπήξ δεκ ακαπηφπεδηακ ζδζαίηενα ιεβάθα αζηζηά ηέκηνα αθθά δδιζμονβήεδηακ ιζηνμί μζηζζιμί, μζημβεκεζαημφ ηονίςξ παναηηήνα. Οζ μζηζζιμί ηδξ Μάκδξ ηαηά ηδκ πενίμδμ ηδξ Σμονημηναηίαξ ακαπηφπεδηακ πάνα πμθφ. οκμθζηά ακαθένμκηαζ 117, 120 αηυια ηαζ 130 μζηζζιμί βφνς ζηα Ο αηνζαήξ ανζειυξ μζηζζιχκ πμζηίθεζ ηδκ ίδζα πενίμδμ θυβς ηςκ ζοπκχκ ιεηαηζκήζεςκ ηάπμζςκ μζημβεκεζχκ. Σμ ιεβαθφηενμ μζηζζηζηυ ηέκηνμ ήηακ δ Λάβεζα ζηδκ Μέζα ακαημθζηή Μάκδ. 6 διακηζηυηαημ παναηηδνζζηζηυ ηςκ μζηζζιχκ ηδξ πενζμπήξ είκαζ δ «νπιηζκέλε» ειθάκζζδ ημοξ. Με ημκ υνμ αοηυ οπμδδθχκεηαζ υπζ ιυκμ δ μπονή ανπζηεηημκζηή ημοξ αθθά ηαζ δ ζζπφξ πμο εηπέιπμοκ μζ πμθοάνζειμζ πμθειυπονβμί (Δζηυκα 14) ημοξ, πμο ζημθίγμοκ ιε ιζα πμθειζηή αζζεδηζηή ηδκ ζφκεεζδ ηςκ μζηζζιχκ. Με ημκ υνμ μπονή ανπζηεηημκζηή κμείηαζ δ αιοκηζηή δζάηαλδ ηςκ ηαημζηζχκ ιε ηέημζμκ ηνυπμ χζηε κα είκαζ δοζοπυαθδημζ. Αοηυ επζηοβπάκαηε ιε ηδκ ποηκή δυιδζδ ηςκ ηαημζηζχκ, πμο δοζηυθεοακ ηδκ δζέθεοζδ ημο επζδνμιέα, ηδκ μπφνςζδ ηςκ μδχκ πμο μδδβμφκ ζε μζηζζιμφξ ιε πφνβμοξ παναηδνδηήνζα, ηδκ ιεβάθμο πάπμοξ ημζπμπμζία ηαζ ηονίςξ ιε ηδκ ηαηαζηεοή ηςκ μζηζζιχκ ζε μπονά, αιοκηζηά, διζμνεζκά ιένδ, χζηε κα έπμοκ πνυζααζδ ζηδκ εάθαζζα αθθά ηαοηυπνμκα κα ιπμνμφκ κα παναηδνμφκ ηδκ βφνς πενζμπή. Καηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ Σμονημηναηίαξ δ πενζμπή πένακ ηςκ Σμφνηςκ ηαζ ηςκ μζημβεκεζαηχκ πμθέιςκ είπε κα ακηζιεηςπίζεζ ηαζ ημ πνυαθδια ηδξ πεζναηείαξ, ακ ηαζ μζ Μακζάηεξ αζημφζακ πεζναηεία. Γζα ημκ θυβμ αοηυ μζ παναεαθάζζζμζ μζηζζιμί ζπακίγμοκ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ πθδκ ηάπμζςκ θςηεζκχκ ελαζνέζεςκ πμο υπςξ εα δμφιε πζμ ηάης απμηεθμφζακ μζηζζιμφξ ζηναηδβζημφ παναηηήνα (π.π. Πυνημ Κάβζμ - Δζηυκα 19). Οζ πενζζζυηενμζ μζηζζιμί πμο είκαζ παναεαθάζζζμζ ζήιενα είκαζ πνμσυκ ημο ημονζζιμφ ηςκ ηεθεοηαίςκ δεηαεηζχκ (π.π. Κμηηάθα). Υαναηηδνζζηζηυ, άλζμ ικείαξ, απμηεθεί ηαζ ημ υηζ υζμ πζμ ααεεζά δζαααίκεζ ηακείξ ηδκ «πξνζειηαθή» 7. Μάκδ υπςξ θέβεηαζ δ ακαημθζηή Μάκδ, ηυζμ πζμ έκημκα είκαζ ηα 6 W. M. Leak Travels in the Morea Harvard College Library London 1943 p ανατολικι ςτθν τοπικι διάλεκτο 22

23 παναηηδνζζηζηά πμο ακαθφεδηακ πνμδβμοιέκςξ. Ζ αιοκηζηή ανπζηεηημκζηή ημο Κυηνςκα απέπεζ ηαηά πμθφ, απυ πςνζά υπςξ δ Λάβεζα (Δζηυκα 8) ή μ Πάθζνμξ, ηα μπμία δεκ εα ήηακ οπεναμθή κα ηα απμηαθέζμοιε ηάζηνα- μζηζζιμφξ. Χζηυζμ μ πονήκαξ ηςκ μζηζζιχκ είκαζ ζδζαίηενα μπονυξ ζε υθα ηα πςνζά. Ζ πςνμεέηδζδ επίζδξ ηςκ μζηζζιχκ παίγεζ ζδιακηζηυ ζηδκ ιεθάηδ ηδξ Οζηζαηήξ Οζημκμιίαξ ηαευηζ μ ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ «ζηελφηαλ» μ μζηζζιυξ ιέζα ζημ βφνς πενζαάθθμκ ζδιακηζηυ ημιιάηζ ηδξ ηαεδιενζκυηδηαξ ηςκ ακενχπςκ ηαζ ζηδκ αβνμηζηή παναβςβή ημοξ. ΒΕΛΑΝΙΔΙΕ ΕΛΑΙΟΔΕΝΣ Α ΟΙΚΙΜΟ Β χωριό Δ ΑΡΜΑΚΙΑ ΧΑΡΟΤΠΙ ΦΡΑΓΚΟΤ ΤΚΙΕ Γ Ζ δμιή ηςκ μζηζζιχκ ζε ζπέζδ ιε ημ πενζαάθθμκ αηθμοεμφζε ημ παναπάκς δζάβναιια, αέααζα υπζ απαναίηδηα ζε υθμοξ ημοξ μζηζζιμφξ, αθθά απμηεθεί έκα ηοπζηυ ιμκηέθμ. Γφνς απυ ημκ μζηζζιυ ζε πμθφ ημκηζκή απυζηαζδ απθχκμκηακ μζ απμθφηςξ απαναίηδηεξ ηαθθζένβεζεξ ηδξ εθζάξ, ζε «αξκάθηα». Με ημ υνμ αοηυ θέβμκηαζ μζ θεπηέξ θςνίδεξ βδξ, πμο υνβςκακ μζ ηάημζημζ θυβς ηδξ έθθεζρδξ πεδζκχκ ηαζ βυκζιςκ πενζμπχκ. ε αηυια ιεβαθφηενδ απυζηαζδ βφνς απυ ημοξ μζηζζιμφξ εηηείκμκηαζ πανμοπζέξ ηαζ αεθακζδζέξ ηονίςξ, πμο ανίζημκηαζ ζε μνεζκυηενα ζδιεία ηαζ πμο υπςξ εα δμφιε παναηάης απμηεθμφζακ οθζηυ εηιεηάθθεοζδξ. Ο ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ εέημκηαζ μζ εηιεηαθθεφζεζξ αοηέξ δεκ είκαζ ηοπαίμξ, αθθά ζηναηδβζηά ζπεδζαζιέκμξ χζηε κα ανίζημκηαζ ημκηά ζημκ μζηζζιυ ηαζ ηονίςξ οπυ ηδκ πνμζηαζία ηςκ ηαημίηςκ. 23

24 Βέααζα ημ ιμκηέθμ αοηυ δεκ ζζπφεζ ζε απυθοημ ααειυ ςζηυζμ ζηδκ αυνεζα ακαημθζηή Μάκδ πμο θέβεηαζ ηαζ «θνινθπζηά» 8, υνιμξ ημο Κυηνςκα, ανίζηεζ ιεβάθδ απήπδζδ. Νμηζυηενα ηαζ ζδίςξ ζηδ πενζμπή ηδξ Λάβζαξ μζ μζηζζιμί είκαζ θηςπυηενμζ ηαζ αηυια ηαζ ηα εθαζυδεκηνα είκαζ θζβμζηά Ζ καηοικία ηης αναηολικής Μάνης Σμ ζπίηζ απμηεθεί ζηδκ μοζία ημ θίηκμ ηδξ ημζκςκζηήξ γςήξ. Μέζα ζημ ζπίηζ βεκκζέηαζ ηαζ δζαιμνθχκεηαζ πνμημφ αβεζ έλς ηαζ κα ακαπηοπεεί ζε πθαηφηενδ αάζδ. Δίκαζ θμζπυκ θοζζηυ μ γςηζηυξ αοηυξ πχνμξ βζα ημκ άκενςπμ κα ηενδίζεζ ηδκ αθμζίςζδ ημο αθθά ηαζ κα ημο πνμηαθέζεζ ηδκ επζεοιία κα ημκ ςναζμπμζήζεζ ηαζ κα ημκ δζαιμνθχζεζ ζφιθςκα ιε ηδκ δζηή ημο ακηίθδρδ ηαζ κμμηνμπία. Διθακίγμκηαξ ακ είκαζ πθμφζζμξ ή θηςπυξ, ζζπονυξ ή ακίζπονμξ, επζεεηζηυξ ή αιοκυιεκμξ. 9 Ο ηυπμξ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ υπςξ πνμ-εζπχεδηε είκαζ ζημ ιεβαθφηενμ ιένμξ ημο θηςπυξ. Ζ ιζηνή μζημκμιζηή δζαθμνμπμίδζδ ηςκ ηαημίηςκ, ηα ημζκά πνμαθήιαηα, μζ ημζκέξ θζθμδμλίεξ ηαζ ηονίςξ δ ημζκή κμμηνμπία ηςκ ηαημίηςκ μδήβδζακ ζηδκ ημζκή πνήζδ βζα ιεβάθμ πνμκζηυ δζάζηδια εκυξ ηφπμο ζπζηζμφ πμο απμηεθεί ελέθζλδ ημο παθζμφ ιεβαθζεζημφ ηηζνίμο πμο απμηεθεί μζηία ηδξ αογακηζκήξ αθθά ηαζ ανπαίαξ πενζυδμο. ε ακηίεεζδ ιε ηδκ οπυθμζπδ Μάκδ, μ δήιμξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, δεκ έπεζ ηηζνζαηά ζοβηνμηήιαηα ιπέδδςκ, πμο θυβς ημο πθμφημο ημοξ δζέθενακ ζε ιεβάθμ ααειυ απυ ηα άθθα, ηάκμκηαξ ημοξ «θαλφλεο» δυιδζδξ ηδξ επμπήξ κα έπμοκ αηυια ιεβαθφηενδ απήπδζδ ζημκ δμιζηυ ζζηυ ηδξ πενζμπήξ. Σμ ηοπζηυ ιακζάηζημ ζπίηζ 10 (Δζηυκα 10) ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ήηακ ημ μπονυ πέηνζκμ ιαηνυζηεκμ μνεμβχκζμ ηηίνζμ ιε ιμκυπςνμ ακχζ βζα ημοξ ακενχπμοξ ηαζ ηαηχζ είηε βζα ηα γχα είηε ςξ απμεδηεοηζηυξ πχνμξ. Ακ ημ ζπίηζ ήηακ ζζυβεζμ ηα γχα θοθάζζμκηακ ζε δζπθακά ηηίζιαηα. Σα πενζζζυηενα ζπίηζα ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ είκαζ πνμζακαημθζζιέκα, ημζηχκηαξ ηδκ ακαημθή. Χζηυζμ ζε ζηεκμφξ, μπονμφξ, μζηζζηζημφξ πονήκεξ υπςξ ζηδκ Λάβεζα ή ημ Φθμιμπχνζ (Δζηυκα 11) αοηυ δεκ έπεζ ζδζαίηενδ απήπδζδ. Σα πενζζζυηενα είπακ ζηαεενυ ιέβεεμξ. Δκδεζηηζηά ακαθένμοιε ςξ ελςηενζηέξ δζαζηάζεζξ πθάημξ 4 5,5 ι., ιήημξ 7, τοπικι ορολογία 9 Μιχαιλ Γ. Μερακλι Ελληνική Λαογραφία, Οδυςςζασ Ακινα 2004 ς Γιάννθσ αϊτασ, «Μάνθ» Ελληνική Παραδοςιακή Αρχιτεκτονική, Μζλιςςα τομ. 5, Ακινα 1995 ς.74 24

25 ι., ηαζ φρμξ 5-6 ι.. Λυβς ηδξ μπονήξ ανπζηεηημκζηήξ ημοξ μζ ημίπμζ είπακ ζδιακηζηυ πάπμξ. Σμ ηάης ιένμξ ήηακ ιεηαλφ 1 ιε 1,5 ι. εκχ ημ πάκς 0,70 0,90 ι.. Οβηυθζεμζ πνδζζιμπμζμφκηαζ ζηδκ αάζδ ηδξ ηαημζηίαξ βζα ιεβαθφηενδ ζηαεενυηδηα ημο μζημδμιήιαημξ. Σα ακμίβιαηα ηςκ μζημδμιδιάηςκ πενζμνίγμκηακ ζηα απμθφηςξ απαναίηδηα. Μπνμζηά απυ ημ πνυζςπμ ηδξ μζηίαξ δζαιμνθςκυηακ ιε λενμθζεζά αοθή ιακηνςιέκδ. Με αοηυκ ημκ ηνυπμ ελαζθαθίγμκηακ δ αζθάθεζα ηδξ εζζυδμο. οκήεςξ πάκς ζε αοηή ηδκ πέηνζκδ ιάκηνα έααγακ ιαηνζά λενά ηθαδζά βζα κα θεζημονβμφκ ςξ ζονιαηυπθεβια. οκήεςξ αβηάεζα. ηακ ημ ζπίηζ ήηακ ακςηάηςβμ, είπε ηαζ ακχζ ηαζ ηαηχζ, ιζα παιδθή είζμδμξ μδδβμφζε ζημ «θαηνχη» υπςξ ημ έθεβακ ηαζ ιζα πέηνζκδ, λενμθίεζκδ ζηάθα, ελςηενζηά μδδβμφζε ζημ ακχζ. ε πενίπηςζδ ηζκδφκμο δ ζηάθα βηνειζγυηακ. Πμθθέξ θμνέξ δεκ οπάνπεζ ελςηενζηή ζηάθα, βζαηί δ είζμδμξ ζημ ακχζ βζα θυβμοξ αζθαθείαξ, βζκυηακ ιε ιεηαθενυιεκδ λφθζκδ ζηάθα, υπμο ιαγεουηακ εκηυξ ηδξ μζηίαξ ιεηά ηδκ πνήζδ ηδξ. Κάπμζεξ θμνέξ δ ελςηενζηή πέηνζκδ ζηάθα απμηεθείημ απυ έκακ θζεμζςνυ ηαζ δεκ ήηακ πηζζηή χζηε ζε πενίπηςζδ ηζκδφκμο κα ιπμνεί κα βηνειζζηεί. Σα πενζζζυηενα ζπίηζα ημο 18 μο αζχκα δεκ είπακ θζαηυ. Χζηυζμ δ πνήζδ ημο βεκζηεφηδηε ηαηά ημκ 19 μ αζχκα. ηδκ ανπή ημο έθηζαπκακ ςξ πνμζεήηδ ημο ααζζημφ ζπζηζμφ, ζζβά ζζβά υιςξ έβζκε μνβακζηυ ιένμξ ηδξ ηαημζηίαξ. Σμ ηαηχζ υπςξ πνμ-εζπχεδηε πνδζζιμπμζείημ είηε ζακ απμεδηεοηζηυξ πχνμξ είηε ζακ ζηάαθμξ. Χζηυζμ ημ ιέβεεμξ ημο ήηακ πμθφ ιζηνυ. Σμ φρμξ δεκ λεπενκμφζε ημ 1,5 έςξ 2 ιέηνα εκχ ηα πανάεονα ήηακ ζπάκζα. Μυκμ ιζα «ζπξίδα» οπήνπε ζηδκ ιζα πθεονά βζα κα ιπαίκεζ θχξ. Χξ απμεδηεοηζηυξ πχνμξ ήηακ ζδζαίηενα πνήζζιμ δζυηζ εηεί θοθάζζμκηακ μζ εθζέξ, ημ θάδζ, ηα αεθακίδζα, ημ αθεφνζ ηαζ άθθα ζδζαίηενα πμθφηζια αβαεά βζα ηδκ επμπή εηείκδ ηαευηζ δ πενζμπή ήηακ θηςπή. ηδκ πενίπηςζδ πμο πνδζζιμπμζμφζακ ημ ηαηχζ ςξ ζηάαθμ ηυβπεξ, παπκζά βζα ηα γχα. Ζ ηάθορή ημο βζκυηακ ιε ιζα ηοθζκδνζηή ηαιάνα. Ζ άκμδμξ ζημ ακχζ βζκυηακ ιε ηαηαννάηηδ. Μζα ζηάθα ζδζαίηενα ακδθμνζηή πμο έηθεζκε απυ πάκς ηδξ ιε έκα λφθζκμ ζηέπαζηνμ. Σμ ακχζ ήηακ πζμ εονφπςνμ. Δηηυξ απυ ηδκ ηφνζα είζμδμ δζέεεηε ηαζ έκα πανάεονμ, ζπάκζα ημλςηυ, ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ, πμο ημίηαγε ηδκ ακαημθή. Ακμίβιαηα πμο οπήνπακ ζε αθεμκία ήηακ μζ «πνιεκφηξππεο». Ακμίβιαηα ζακ πςκζά πμο ημπμεεημφζακ ηα ημοθέηζα ημοξ χζηε κα ιπμνμφκ κα νίπκμοκ ιε ιεβαθφηενδ εοημθία. οπκέξ είκαζ υιςξ ηαζ μζ εενίδεξ υπμο μζ ηάημζημζ αημοιπμφζακ δζάθμνα ακηζηείιεκα. οκήεςξ έααγακ δφμ εενίδεξ δελζά ηαζ ανζζηενά απυ ημ πανάεονμ. 25

26 Ζ ζηέβαζδ ημο ζπζηζμφ βζκυηακ ιε λφθζκα ή πέηνζκα δμηάνζα πμο έθενακ ημ δχια ή ιε απθυ λφθζκμ ζηεθεηυ πμο δεπυηακ δίννζπηδ ζηέβδ ιε ιανιάνεξ, (ζπζζηυπθαηεξ),ζηζξ μπμίεξ αημοιπμφζακ πέηνεξ βζα κα ιδκ ηζξ παίνκεζ μ έκημκμξ άκειμξ. Ζ ηθζαακή απμηεθμφζε έκα ιζηνυ άκμζβια ζηδκ ζηέβδ βζα κα αβαίκεζ μ ηαπκυξ ημο ιαβεζνέιαημξ ηαζ θεζημονβμφζε ςξ θςημβςκζά. Χζηυζμ δ παναπάκς πενζβναθή δεκ πενζθαιαάκεζ ημ ζφκμθμ ηςκ ηοπζηχκ ιακζάηζηςκ μζημδμιδιάηςκ. Με ηδκ αφλδζδ ηςκ ιεθχκ ηδξ μζημβέκεζαξ ηαζ ηονίςξ ιε ηδκ άκμδμ ηδξ ημζκςκζηήξ ηάλδξ, δεκ αολάκμκηακ ιυκμ ηα ζπίηζα αθθά δδιζμονβμφκηακ ηαζ μζ βκςζημί πμθειυπονβμζ ηδξ Μάκδξ ΟΗ ΠΤΡΓΟΗ ΣΖΝ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ ηδκ Μέζα Μάκδ, εθθείρδ ημο θεμοδανπζημφ ζοζηήιαημξ πμο επζηναημφζε ζηδκ έλς Μάκδ, ηςκ ζοπκχκ μζημβεκεζαηχκ πμθέιςκ αθθά ηαζ ηδξ πεζναηείαξ έπμοιε πθήεμξ πμθειζηχκ πφνβςκ. Οζ πφνβμζ αοημί ορχκμκηακ ζε ζδιεία υπμο οπήνπακ ζζπονέξ βεκζέξ ή ζε ηαίνζεξ, ζηναηδβζηέξ εέζεζξ ηαζ είπακ ηδκ ιμνθή ποναιίδαξ. Σα αιοκηζηά παναηηδνζζηζηά πμο δζέεεηε δ απθή ηαημζηία πμθθαπθαζζάγμκηακ ζημκ πμθειζηυ πφνβμ. Ζ ζπέζδ πφνβμο μζημβέκεζαξ ήηακ ζηεκά ζοκδεδειέκδ ηαζ αθθδθμελανηχιεκδ υπςξ εα δμφιε πζμ ακαθοηζηά παναηάης, πνμξ ημ πανυκ εα ανηεζημφιε ζε ιζα απθά πενζβναθή. Οζ πφνβμζ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ έπμοκ φρμξ ιέηνα. Οζ πθεονέξ δε ηςκ ημίπςκ ημο πφνβμο δεκ λεπενκμφκ ηα 5 ιέηνα. Σμ πάπμξ ηςκ ημίπςκ ζηδκ αάζδ ημ πφνβμο λεπενκμφζε ημ 1 ιέηνμ. Ακεααίκμκηαξ υιςξ ημ πάπμξ αοηυ ιεζςκυηακ. Υαναηηδνζζηζηυ είκαζ πςξ ζηδκ ημνοθή ημο πφνβμο ημ ημκίαια πμο έδεκε ηζξ πέηνεξ ήηακ εθάπζζημ, χζηε κα ιπμνμφκ κα απμημθθμφκ πέηνεξ απυ ημ ζηδεαίμ ηδξ ημνοθήξ ηαζ κα ηζξ νίπκμοκ ζημκ εζζαμθέα ημο πφνβμο 11. Γφνς απυ ημκ πφνβμ οπήνπε ρδθυξ ηοηθζηυξ ιακηνυημζπμξ, βζα κα πνμζηαηεφεζ ημ ηφνζμ μζημδυιδια ημο πφνβμο. Σμ εζςηενζηυ ημο πφνβμο, ζοκήεςξ ιε ηέζζενζξ ευθμοξ (ηαιάνεξ), πςνίγεηαζ ζε ακηίζημζπμξ μνυθμοξ (παηχιαηα). Οζ ηαιάνεξ ηαηαζηεοάγμκηαζ ιε ηαθμ - πεθεηδιέκεξ πέηνεξ (Δζηυκα 17). ηδκ ιζα βςκία ημο ευθμο αθήκμοκ ιζηνυ άκμζβια βζα ημκ ηαηαννάηηδ. Ζ πέηνζκδ ζηάθα πμο ιεηέθενε ημοξ ηαημίημοξ απυ ημκ έκακ υνμθμ ζημκ άθθμ δεκ λεηζκμφζε απυ παιδθά, αθθά απυ 1 ιέηνμ φρμξ πενίπμο βζα κα ηάκεζ ηδκ άκμδμ αηυιδ πζμ 11 *Γιάννθσ Φ. Μιχαλακάκοσ+ (ςυνζτευξθ) 26

27 δφζημθδ 12. ημοξ εκδζάιεζμοξ μνυθμοξ ηα παηχιαηα ήηακ λφθζκα πμο αημοιπμφζακ ζε δμημφξ πμο έθεακακ απυ ηδκ ιζα άηνδ ημο πφνβμο ζηδκ άθθδ. Χζηυζμ πάκημηε μ ηεθεοηαίμξ υνμθμξ απμηεθμφζε ηαιάνα. Σα ακμίβιαηα ημο πφνβμο ήηακ εθάπζζηα. Μάθζζηα οπάνπμοκ ηαζ πφνβμζ πμο είκαζ εκηεθχξ ηθεζζημί, «ηπθινί» υπςξ θέβμκηαζ. Σζξ πενζζζυηενεξ θμνέξ ηα ακμίβιαηα αοηά είκαζ απυ ηδκ ιία πθεονά ημο πφνβμο ηαζ δεκ λεπενκμφκ ζε ιέβεεμξ 20 cm X 30 cm ηαζ ανίζημκηαζ ζηδκ ίδζα ηάεεηδ βναιιή. Ηδζαίηενμ εκδζαθένμκ πανμοζζάγεζ δ πμθειζηή δζάεεζδ ηςκ πφνβςκ, ηα ζημζπεία αιοκηζηήξ ανπζηεηημκζηήξ ημοξ. ζηδκ ημνοθή ημο πφνβμο πάκς απυ ηδκ πυνηα, χζηε κα ηδκ πνμζηαηεφεζ, ανζζηυηακ μ πεηνυιαπμξ. Μζα ηεηνάβςκδ ηαηαζηεοή πμο πνμελείπε ημο ηφνζμο μζημδμιήιαημξ ημο πφνβμο, δζαεέημκηαξ ακμίβιαηα βζα κα νίπημοκ, ηαοηυ θάδζ ζημκ επζδνμιέα. Πμθθέξ θμνέξ αοηή δ πέηνζκδ ηαηαζηεοή οπήνπε ηαζ ιπνμζηά απυ ηα πανάεονα βζα κα ηα πνμζηαηεφεζ. Πζμ ζπάκζα ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ ήηακ ηα δζαβχκζα ηθμοαζά. Οζ ηαηαζηεοέξ αοηέξ ήηακ πέηνζκεξ ηαζ θαίκμκηακ ζακ 2 δζαβχκζα διζηφηθζα. Ο θυβμξ βζα ημκ μπμίμ ήηακ δζαβχκζα ήηακ βζαηί ηάεε έκα απυ αοηά ηα διζηφηθζα πνμζηάηεοε 2 πθεονέξ ημο ηεηνάβςκμο πφνβμο. Σα διζηφηθζα αοηά είπακ μπέξ απυ ηζξ μπμίεξ μζ ηάημζημζ πονμαμθμφζακ ημκ εζζαμθέα. Άθθδ αιοκηζηή ηαηαζηεοή ήηακ δ είζμδμξ. ηαθμπάηζα, ιζηνέξ πυνηεξ, ιεηαθενυιεκεξ δμημί βζα ηδκ είζμδμ έηακακ υθμ ηαζ πζμ δφζημθδ ηδκ πνμζααζζιυηδηα ζημκ πφνβμ. Γζα ηδκ ηαθφηενδ ηαηακυδζδ ηδξ ακςηένς ακάθοζδξ ηαθυ είκαζ κα δμεεί ημ αηυθμοεμ πανάδεζβια ζημ μπμίμ βίκεηαζ ακαθοηζηή ζπεδζαζηζηή ακαπανάζηαζδ ημο μζηζζηζημφ ζοκυθμο ημο Έλς Νοθίμο πμο είκαζ πςνζυ ηαζ ιπμνεί κα θεζημονβήζεζ ςξ πνυηοπμ ηαζ βζα ηα οπυθμζπα πςνζά. ηα παναηάης ζπεδζάβναιια 13 θαίκμκηαζ ακαθοηζηά μζ μζημβεκεζαηέξ βεζημκζέξ ή αθθζχξ «καραιάδεο» ηαζ πςξ αοηέξ ηίεεκηαζ ζημκ πχνμ. Σμ έλς Νφθζ είκαζ πηζζιέκμ ζε έκα ηναπφ φρςια ημ υνμξ αββζά πνμζακαημθζζιέκμ ακαημθζηά. Απανηίγεηαζ απυ 55 ηηίνζα πηζζιέκα ηάεεηα ζε ιία έηηαζδ 20 ζηνειιάηςκ πενίπμο. Ζ εηηθδζία πμο είκαζ εκμνζαηή, ηα ηαηαζηήιαηα ηαζ ηα δφμ επαββεθιαηζηά θζμηνίαζα είκαζ ηαηαζηεοαζιέκα ιεηά ημ Γζα ηα παθαζυηενα ζπίηζα παναηδνμφιε ηα ελήξ: Τπάνπεζ μζημβεκεζαηή εηηθδζία ηςκ Βεκηζηζάκςκ μκυιαηζ Πακαβίηζα δίπθα ζημκ μζημβεκεζαηυ πφνβμ. Σα ζζπονυηενα ζδιεία είκαζ 12 ό.π. 13 Γιάννθσ αϊτασ, «Μάνθ» Ελληνική Παραδοςιακή Αρχιτεκτονική, Μζλιςςα τομ. 5, Ακινα 1995 ς

28 πηζζιέκα ιε πονβυζπζηα ηαζ πφνβμοξ ηςκ ζζπονχκ ημο μζηζζιμφ. (πφνβμζ Βεκηίημο, Μπμονίημο, Μπαθζηζάνδ). Σα πενζζζυηενα ζπίηζα είκαζ απθά ιμκυπςνα ηαζ δίπςνα πέηνζκα. Κάεε μζημβέκεζα έπζακε ζοβηεηνζιέκμ μζηζζηζηυ πχνμ δδιζμονβχκηαξ ζημκ μζηζζιυ μζημβεκεζαηέξ ζοζηάδεξ. Οζ πάηνζέξ 14 πμο απακηχκηαζ ζημ έλς Νφθζ είκαζ: Οζημβέκεζα - Παηνζά Βεκηίημξ - (Κθαπαηζανμί) Μπμονίημξ - (Λεηηζάκμζ) Μζπαθμβζάκκδξ Μζπεθάημξ - (Κθαπαηζανμί) Μμοζμφθδξ - (Ρμγάηδδεξ) Κμοθυβζακκδξ - (Ρμγάηδδεξ) Γηθεγζάκμζ Σζζββάημξ - (Σζζββζάκμζ) Καθαιάνδξ - (Κθαπαηζανμί) Λαγανάημξ - (Κθαπαηζανμί) Μπαθζηζάνδξ - (Κθαπαηζανμί) Γηζηάημξ - (Κθαπαηζανμί) Μακςθάημξ - (Κθαπαηζανμί) Μακμοζάημξ - θενηυξ * Σεηνάδδξ -> ζε ηαιία παηνζά Υνζζημδμοθάημξ - (Παπαδζάκμζ) 14 Αναργφρου Κουτςιλιζρθ Μανιάτικα Μελετήματα Ακινα 1978, ς

29 Απυ ηα παναπάκς βίκεηαζ εφημθα ακηζθδπηυ πςξ ζημκ μζηζζιυ έλς Νφθζ, έκακ απυ ημοξ ηνείξ μζηζζιμφξ ημο Νοθίμο (μζ άθθμζ είκαζ Μέζα Νφθζ ηαζ Αθφπα) ηα ζυβζα πμο είκαζ δζαθμνεηζηήξ αζιαημ-ζοββέκεζαξ είκαζ ιυθζξ 5. Δίκαζ μζ Ρμγάηζδεξ, πμο είκαζ ηαζ μζ παθαζυηενμζ μζηζζηέξ ημο Νοθίμο υπςξ θέεζ δ πανάδμζδ. Απυβμκμζ ημο πεζναηή Ρυγμο, μζ Λεηηζάκμζ πμο ήνεακ ζημ Νφθζ ιεηά ημ 1830 ιε δζαηαβή ημο εςκα ηαζ απμηεθμφζακ ηδκ ζζπονυηενδ μζημβέκεζα ημο ηυπμο, μζ Παπαδζάκμζ πμο μοζζαζηζηά θφθαβακ ηα ζφκμνά ημοξ ιε ιζα αάνδζα ζηδκ ζοβηεηνζιέκδ πενζμπή δζυηζ ηα ζπίηζα ημοξ ήηακ ζημ Μέζα Νφθζ ηαζ μζ Κθαπαηζανμί, ζζπονυηενδ μζημβέκεζα ηςκ μπμίςκ ήηακ μζ Βεκηζηζάκμζ 15 ακ ηαζ εεςνείηαζ αιθίαμθδ δ αζιαημ - ζοββέκεζα ημοξ ιε ηδκ οπυθμζπδ παηνζά, βζα αοηυκ ημκ θυβμ βνάθμκηαζ λεπςνζζηά. Σέθμξ ιυκμζ ημοξ μζ Σζζββζάκμζ 16. Οζ μζημβέκεζεξ Σεηνάδδ ηαζ Μακμφζμο ή πζμ επίζδια Σεηναδάημο ηαζ Μακμοζάημο δεκ επζηεθμφκ παηνζέξ αθθά ήηακ οπμηαβιέκεξ, «αθνπκπηζκέλεο» υπςξ θέιε ζηδκ Μάκδ μζ ιεκ Σεηναδζάκμζ ζημοξ Μπμονζηζάκμοξ ηαζ μζ δε Μακμοζζάκμζ ζημοξ Βεκηζηζάκμοξ. Μάθζζηα δ μζημβέκεζα Μακμοζάημο ήηακ «θεξηή» απυ ηδκ Κνήηδ 17 Σμ ζαθχξ πνςηυηοπμ ημζκςκζηυ ηαζ μζημβεκεζαηυ ιμκηέθμ ηδξ πενζμπήξ πμο έπεζ ακηήπδζδ ηαζ ζηδκ παναδμζζαηή ανπζηεηημκζηή ανίζηεζ ηέθεζα εθανιμβή ηαζ ζημ ζοβηεηνζιέκμ πςνζυ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, ηέημζα χζηε αηυια ηαζ ζήιενα εθάπζζηεξ αθθμζχζεζξ οπάνπμοκ ζημκ δμιζηυ ζζηυ ηδξ πενζμπήξ. Δηηυξ απυ 2-3 ζπίηζα πμο αβμνάζηδηακ απυ άθθεξ μζημβέκεζεξ δ δμιή παναιέκεζ ίδζα. Ζ ηάεε μζημβέκεζα είκαζ ιαγειέκδ ζημκ δζηυ ηδξ πχνμ, «καραιά», βζα κα είκαζ πνμζηαηεοιέκδ ζε πενίπηςζδ πμθέιμο ιε άθθδ μζημβέκεζα ηαζ έκα ζζπονυ πονβυζπζημ βζα ηάεε παηνζά πνμζηαηεφεζ ηαζ ακαδεζηκφεζ ηα ηονζανπζηά δζηαζχιαηα ηάεε μζημβέκεζαξ ζηδκ πενζμπή. Σμ Νφθζ 18 πθδεοζιζαηά ζηα 1618 ακαθένεηαζ ιε 20 μζημβέκεζαξ, ζηα 1700 ιε 34 μζημβέκεζαξ (138 άημια) ζηα 1829 ιε 65 μζημβέκεζεξ (220 άημια). ημ δζάζηδια μ πθδεοζιυξ ηδξ ημζκυηδηαξ αολήεδηε απυ άημια. Καηά ηδκ δζάνηεζα ημο 20 μο αζχκα μ 15 Οι Κλαπακιαροί χωρίηονται ςε μεγάλουσ και μικροφσ. Μεγάλοσ είναι ο Βεντίκοσ ενϊ όλοι οι άλλοι μικροί ςφμφωνα με τοπικι παράδοςθ. 16 Οι Σςιγγιάνοι γράφονται και Γκλεηάκοσ (Αλφπα). 17 Ελευκερίου Αλεξάκθ Σα γζνη και οι οικογζνειεσ ςτην παραδοςιακή κοινωνία τησ Μάνησ Ακινα 1980 ς Κϊςτα Κόμθ, Πλυθηςμόσ και Οικιςμοί τησ Μάνησ 15 οσ 19 οσ αιώνασ, Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1985 ς

30 πθδεοζιυξ θυβς αζηζημπμίδζδξ ζοννζηκχεδηε αζζεδηά μδδβχκηαξ ημ πςνζυ κα ηαημζηείηαζ ζήιενα απυ 80 άημια. Συζμ δ μζηζζηζηή υζμ ηαζ δ πθδεοζιζαηή ελέθζλδ ηδξ πενζμπήξ ημο πςνζμφ έλς Νφθζ απμηεθμφκ παναηηδνζζηζηυ πνυηοπμ ελέθζλδξ ηαζ ημο οπυθμζπμ ημοξ ακαημθζηήξ Μέζα Μάκδξ. 1.3 ΓΔΝΗΚΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ πφνβςκ πμο παναιέκμοκ υνεζμζ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ ακένπεηαζ ζημοξ Γοζηοπχξ ακ ηαζ απμηεθμφκ ιμκαδζηυ ανπζηεηημκζηυ αλζμεέαημ ηαζ ζήια ηαηαηεεέκ ηδξ Μάκδξ δ απαλίςζή ημοξ απυ ημ ηνάημξ αθθά ηαζ δ έκημκδ αζηζημπμίδζδ μδδβεί πνυκμ ιε ημκ πνυκμ ζηδκ μθμέκα ηαζ αολακυιεκδ θεμνά ημοξ. Οζ γςκηακέξ απμδείλεζξ ημο θηςπμφ αθθά ηαζ πενήθακμο ηνυπμο γςήξ ηςκ ηαημίηςκ πάκμκηαζ ηαζ ιέκμοκ ιυκμ ζε θςημβναθίεξ, παθζά αζαθία ηαζ ζηζξ πενζβναθέξ ηςκ παθζχκ. 19 Ν. Καλαποκαράκου, Μάνη, Μάνθ 2002 ς

31 31

32 Δικόνα 8 ΛΑΓΗΑ Δικόνα 9 ΜΔΑ ΝΤΦΗ 32

33 Δικόνα 10 ΠΗΣΗ ΜΔ ΓΗΡΗΥΖ ΜΑΡΜΑΡΗΝΖ ΣΔΓΖ Δικόνα 11 ΦΛΟΜΟΥΧΡΗ 33

34 Δικόνα 12 ΑΓΓΗΑ Δικόνα 13 ΚΑΛΗΜΔΝΟ ΚΑΡΑΒΗ Δ ΑΓΚΧΝΑΡΗ 34

35 Δικόνα 14 ΠΤΡΓΟ ΣΖΝ ΜΑΝΖ Δικόνα 15 ΠΤΡΓΟΠΗΣΟ 35

36 Δικόνα 16 Ορηύκι Δικόνα 17 ΔΜΒΛΖΜΑ ΚΑΛΟΣΤΥΗΑ ( Ο ΚΤΚΛΟ ΣΖ ΕΧΖ ) 36

37 Δικόνα 18 Bubo bubo Δικόνα 19 Πόρηο Κάγιο 37

38 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ο ΟΡΓΑΝΧΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑΚΖ ΕΧΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΣΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ Ζ ιεθέηδ ηδξ Οζηζαηήξ Οζημκμιίαξ, ςξ βκδζίςξ ακενςπζζηζηή επζζηήιδ, μδδβεί ακαιθίαμθα ζηδκ ένεοκα ηαζ ηδκ βκςνζιία ιε ημ ααζζηυ ζοζηαηζηυ ιζαξ ημζκςκίαξ, ηδκ μζημβέκεζα. Ζ μνβακςηζηή δμιή, δ δζάνενςζδ, ηα ιέθδ ηαζ άθθα παναηηδνζζηζηά ηδξ μζημβέκεζαξ ιπμνμφκ κα ιαξ πθδνμθμνήζμοκ υπζ ιυκμ βζα ημκ ηνυπμ γςήξ ηαζ ηδκ βεκζηυηενδ ημοθημφνα ηςκ ηαημίηςκ ιζαξ πενζμπήξ αθθά ςξ έκα ζδιείμ κα ελδβήζμοκ απυ ηα ήεδ ηαζ ηα έεζια ηδξ πενζμπήξ έςξ ημ μζηζζηζηυ ημπίμ ηδξ, υπςξ ζοιααίκεζ ζηδκ πενίπηςζδ ηδξ Μάκδξ. 2.1 Ζ οικογένεια ζηην αναηολική Μάνη Δίκαζ βκςζηυ απυ ηδκ ανπαζυηδηα ςξ ζήιενα πςξ δ μνβάκςζδ, υπζ ιυκμ ζηδκ μζημβέκεζα, αθθά βεκζηυηενα είκαζ πμθφ ζδιακηζηή δζαδζηαζία δζυηζ ιέζς αοηήξ βίκεηαζ πνμζπάεεζα κα λεπεναζημφκ ηα μπμζαδήπμηε ειπυδζα πμο πανμοζζάγμκηαζ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ γςήξ ιαξ, κα θδθεμφκ μζ ηαηάθθδθεξ απμθάζεζξ ηαζ εκ ηέθεζ κα πναβιαημπμζδεμφκ μζ πνμεπζθεβιέκμζ ζηυπμζ χζηε κα επζηεοπεεί ιζα ακαααειζζιέκδ ηαζ πμζμηζηά ακχηενδ γςή. Ζ μνβάκςζδ ζε ηάεε ημζκςκία δεκ είκαζ ίδζα. Γζαθμνμπμζείηαζ ακαθυβςξ ηζξ ζοκεήηεξ, (ζζημνζηέξ, μζημκμιζηέξ η.α.) πμο επζηναημφκ ηδκ δεδμιέκδ ζηζβιή, ηζξ πναηηζηέξ πμο απμδέπεηαζ ημ ημζκςκζηυ ζφκμθμ ηαζ ηονίςξ δζαιμνθχκεηαζ απυ ηζξ αλίεξ πμο δζέπμοκ ημκ ακενχπζκμ πανάβμκηα ηαζ ηζξ ιεημοζζχκεζ ζε εεζιμφξ. ηδκ ακαημθζηή Μάκδ, πμο αημθμφεδζε ηδκ μζημβεκεζαηή μνβάκςζδ ηδξ Μέζα Μάκδξ, ειθακίζηδηε μ εεζιυξ ηδξ παηνζάξ 1. Γζα ηδκ ηαθφηενδ ηαηακυδζδ ημο εεζιμφ αοημφ επζαάθθεηαζ δ πεναζηένς ακάθοζή ημο παναηάης δζαβνάιιαημξ. 1 Ελευκερίου Αλεξάκθ Σα γζνη και οι οικογζνειεσ ςτην παραδοςιακή κοινωνία τησ Μάνησ Ακινα 1980 ς

39 ΓΔΝΟ ΓΕΝΟ 2 ΓΕΝΙΑ ΓΕΝΙΑ ΠΑΣΡΙΑ = Γενιά Γεν. κλάδος Γεν. κλάδος Γεν. κλάδος Γεν. κλάδος Γεν. κλάδος Γεν. κλάδος 2 Με ημκ υνμ παηνζά ζηδκ Μάκδ κμείηαζ ημ ζφκμθμ ηςκ ιεθχκ πμο ιεηαλφ ημοξ έπμοκ «ζρέζεηο αίκαηνο» 3. Αοηυ πνμτπμεέηεζ ηδκ φπανλδ ιζαξ εηηεηαιέκδξ μζημβέκεζαξ ζημκ πχνμ ηαζ υπζ ζηα ζηεκά υνζα ηδξ ζφβπνμκδξ μζημβέκεζαξ. Αοηυ ζδιαίκεζ ιε απθά θυβζα πςξ ιέθδ ιζαξ παηνζάξ ιπμνεί κα ήηακ απυ πνχημο ααειμφ ζοββέκεζαξ έςξ ηαζ ηνζαζμζημφ. Υαναηηδνζζηζηά είκαζ ηα θυβζα ημο παππμφ ιμο. «Παιηά δελ είρε ζεκαζία αδειθφο ή μάδειθνο αλ ήηαλ αίκα ζνπ, ηνλ δίθησλεο αλ ρξεηαδφηαλ». Αοηυ ζδιαίκεζ πςξ εεςνείημ ημ «φλνκα» ςξ ζοκδεηζηυξ ηνίημξ πμο ζε ηάεε πενίπηςζδ δζαηδνείημ ιέπνζ ημο θυκμο. Σμ πχξ θεζημονβμφζε υιςξ δ μζημβέκεζα εα ημ δμφιε πζμ ηάης. Σμ ζφκμθμ ηςκ παηνζχκ πμο είπακ ζπέζεζξ αίιαημξ ιεηαλφ ημοξ απμηεθμφζακ ημ βέκμξ. οκήεςξ ςξ βεκάνπδξ ζηα ζυβζα ηδξ Μέζα Μάκδξ ήηακ ηάπμζμ διζ-ιοεζηυ πνυζςπμ ημ μπμίμ θέβεηαζ υηζ δδιζμφνβδζε ημ βέκμξ. Αοηυ είκαζ πμθφ θμβζηυ κα ζοιααίκεζ ακ ζηεθηεί ηακείξ υηζ ηα πενζζζυηενα ζυβζα δδιζμονβήεδηακ ημκ 16 μ ηαζ 17 μ αζχκα, δδθαδή ζε ηαναβιέκεξ βζα ημκ ηυπμ ζζημνζηέξ πενζυδμοξ. Σμ ζφκμθμ ηςκ μζημβεκεζχκ ή βεκεαθμβζηχκ ηθάδςκ πμο είπακ ιεηαλφ ημοξ ζπέζεζξ αζιαημ ζοββεκζηέξ απμηεθμφζακ ημ ζυζ ή βεκζά ή παηνζά. 2 Γιάννθσ αϊτασ, «Μάνθ» Ελληνική Παραδοςιακή Αρχιτεκτονική, Μζλιςςα τομ. 5, Ακινα 1995 ς.32 3 Σοπικι παράδοςθ 39

40 Ο ανζειυξ ιεθχκ ηδξ παηνζάξ 4, μ μπμίμξ υπςξ εα δμφιε έπαζγε ζδιακηζηυ νυθμ βζα ηδκ ιακζάηζηδ ημζκςκία, πμίηζθε. Σα ιακζάηζηα ιμζνμθυβζα ιαξ πθδνμθμνμφκ πςξ οπήνπακ βεκζέξ ιε 100 ηαζ βεκζέξ έςξ 800 ιέθδ. Δδχ πνέπεζ κα ακαθένμοιε πςξ μζ βοκαίηεξ δεκ ιέηναβακ ζηδκ βεκζά. Αοηυ ζοκέααζκε βζα δφμ θυβμοξ. Ο πνχημξ είκαζ δζυηζ ηα βέκδ ζηδκ Μάκδ ήηακ αννεκμβμκζηά δδθαδή μιαδμπμζμφκηακ ιε ηνζηήνζμ έκηαλδξ ηδκ ηαηαβςβή ημο άκδνα, έηζζ εθυζμκ δ βοκαίηα πακηνεουηακ άθθαγε «πένζα». Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ θνάζδ πμο θέεζ «Δ, ηη ε γπλαίθα ζα δηπινκεηξεζεί;». Ο δεφηενμξ θυβμξ είκαζ υηζ ζηδκ ιακζάηζηδ ημζκςκία επζηναημφζε πάκηα (πμθειζηυξ) ακααναζιυξ πμο είπε ςξ απμηέθεζια δ ζζπφξ ηάεε βεκζάξ κα ιεηνζέηαζ ιε ημοξ άκδνεξ πμο αοηή δζαεέηεζ, απμιμκχκμκηαξ εεςνδηζηά ηζξ βοκαίηεξ 5. Ζ πενίπηςζδ ηδξ Μέζα Μάκδξ είκαζ ίζςξ απυ ηζξ εθάπζζηεξ ζηδκ Δθθάδα, υπμο μζ ημζκςκζηέξ ηάλεζξ δεκ πςνίγμκηαζ άιεζα απυ μζημκμιζηά ηνζηήνζα, αθθά ηονίςξ απυ ημκ ανζειυ ηςκ ιεθχκ (ακδνχκ) ηδξ παηνζάξ. ζμ πενζζζυηενα ιέθδ είπε δ παηνζά ηυζμ πενζζζυηενδ ζζπφ αθθά ηαζ αίβθδ δζέεεηε. Ζ θηςπή ηαζ βειάηδ ηαναπέξ ημζκςκία ηδξ Μάκδξ δδιζμφνβδζε αοηήκ ηδκ ζδζυηοπδ ημζκςκζηή δζαζηνςιάηςζδ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ μζ ανπδβμί ιεβάθςκ μζημβεκεζχκ θέβμκηακ ζμσθήδεξ, ιεβαθμβεκκήηεξ ή Νζηθζάκμζ εκχ ηςκ ιζηνυηενςκ μζημβεκεζχκ απαικυιενμζ ή θαιέβζμζ. ε ακηίεεζδ ιε ημκ θεμοδαθζηυ παναηηήνα ηδξ ημζκςκζηήξ μνβάκςζδξ ηδξ έλς ηαζ αυνεζαξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, ζηδκ ιέζα ακαημθζηή Μάκδ ηα ιέθδ ήηακ ελζζςιέκα ιεηαλφ ημοξ εζςηενζηά. Γεκ δζαθμνμπμζμφκηαζ ζε επίπεδμ αημιζηυ, μζημβεκεζαηυ, μφηε ζηδκ άζηδζδ ηδξ πμθζηζηήξ ηαζ πμθειζηήξ ελμοζίαξ. Ζ ηαηάζηαζδ αοηή θαίκεηαζ πςξ δζαηδνήεδηε ζηδκ πενζμπή ςξ ηα κευηενα πνυκζα πμο ζδιαίκεζ υηζ πανέιεκε πζζηή βζα ιεβάθμ πνμκζηυ δζάζηδια ζηδκ ανπασηυηαηα ηςκ δμιχκ. Ζ ιυκδ δζαθμνμπμίδζδ ιεηαλφ ηςκ ιεθχκ ζηδκ ιέζα Μάκδ ήηακ μ επμκμιαγυιεκμξ θεθαιάξη ηαζ μ θάιιηνο ηδξ βεκζάξ. Ο πνχημξ ήηακ πάκηα μ βδναζυηενμξ ηδξ μζημβέκεζαξ εκχ μ δεφηενμξ ήηακ αοηυξ πμο είπε δζαηνζεεί είηε ζημκ πυθειμ είηε ζηα βνάιιαηα. Ο ανζειυξ ηςκ ιεθχκ ακάιεζα ζηα βέκδ δεκ ήηακ ζηαεενυξ ηαζ απμηεθμφζε ηνζηήνζμ ημζκςκζηήξ ηάλδξ. 6 4 Σα μζλθ που υπολόγιηαν ςε κάκε πατριά ιταν οι άντρεσ κακϊσ οι γυναίκεσ παντρεφονταν και «άλλαηαν» οικογζνεια. 5 Η απομόνωςθ των γυναικϊν αναφζρεται μόνο ςτισ κζςεισ ιςχφοσ κάκε οικογζνειασ. 6 Μερακλι Μιχάλθ Ελληνική λαογραφία κοινωνική ςυγκρότηςη ήθη και ζθιμα λαϊκή τζχνη Οδυςςζασ Ακινα 2004 ς

41 Χζηυζμ ηαζ ζηδκ πενίπηςζδ ηδξ Μάκδξ, δ ηαθφηενδ ηαζ εζξ αάεμξ ιεθέηδ ηςκ πναβιάηςκ ιαξ μδδβεί υηζ ηαζ εδχ έπμοιε ηάπμζα μζημκμιζηά απμηεθέζιαηα ζηδκ ηαεδιενζκυηδηα ηςκ ακενχπςκ, πμο είκαζ ηαζ αοηυ πμο ιαξ εκδζαθένεζ. Οζ ιεβάθεξ μζημβέκεζεξ 7 είπακ πνμκυιζα αάζδ ημο «ην δίθην ηνπ ηζρπξνχ». Ο ηνυπμξ γςήξ ημοξ είκαζ παναηηδνζζηζηυξ. πςξ εζπχεδηε μζ πθμοημπαναβςβζηέξ πδβέξ ζηδκ Μάκδ ηαζ ζδίςξ ζηδκ ακαημθζηή είκαζ θίβεξ. Αοηέξ ηζξ ηναημφζακ μζ ζμσθήδεξ. Έηζζ μζ πδβέξ ημο κενμφ ζηα αμοκά ακήηακ ζε ζμσθήδεξ. Σμ ίδζμ ζοκέααζκε ιε ηζξ αθοηέξ υπμο έπδγακ ημ αθάηζ, ιε ηα ιανιανμημπεία υπμο έημαακ ζπζζηυπθαηεξ βζα ηδκ ηαηαζηεοή ηςκ ζηεβχκ ηςκ ζπζηζχκ ηαεχξ ηαζ ιε ηα πζμ βυκζια πςνάθζα ηδξ πενζμπήξ, υπμο μζ ζμσθήδεξ ηα θφθαβακ ςξ ηυνδ μθεαθιμφ. Δπίζδξ μζ ιεβάθεξ μζημβέκεζεξ είπακ δζηαίςια κα πηίγμοκ πφνβμ εκχ μζ ιζηνυηενεξ υπζ, ηαζ υπζ ιυκμ αοηυ αθθά ηαζ ζηα μπονυηενα ζδιεία. Γζα ημκ θυβμ αοηυ μζ ιεβαθμβεκκήηεξ εηηυπζγακ παναεαθάζζζα ημοξ αδφκαιμξ πηίγμκηαξ πφνβμοξ ζηα αμοκά. Χζηυζμ ακ αολάκμκηακ ηα ιέθδ ιζαξ ιζηνήξ μζημβέκεζαξ είπε ηαζ αοηή δζηαίςια κα πηίζεζ πφνβμ. Οζ παναπάκς ηακυκεξ ηαζ δζηαζχιαηα ακαπηφπεδηακ ζηδκ Μάκδ ιε ημ υκμια άγραθοι νόμοι. πμο ααζζθεφεζ ιυκζια δ εακάζζιδ έπενα δ ίδζα δ ημζκςκία πνμηείκεζ έκα ζφζηδια ηαηεοκαζιμφ ηαζ έκακ ηχδζηα ηακυκςκ βζαηί αθθζχξ δ γςή βίκεηαζ αθυνδηδ απυ ηδκ ακανπία. Πανυιμζα παναδείβιαηα ιε ηδκ Μάκδ ζοκέαδζακ ηαζ αθθμφ. Οζ ζηεθμί οπαημφκ ζηδκ Omerta,μζ ημνζζηακμί ζε άβναθμοξ κυιμοξ, εκχ ημ ίδζμ ζοιααίκεζ ζηδκ Κνήηδ ηαζ ζηδκ Αθαακία. 8 Ζ φπανλδ μπονμφ πφνβμο ζε ζπέζδ ιε ηα ιέθδ ηδξ μζημβέκεζαξ ςξ πνμξ ημκ ανζειυ ήηακ ακάθμβμξ. ζμ πζμ πμθθά ιέθδ ηυζμ ρδθυηενμξ. Παθζά πανάδμζδ ιάθζζηα θέεζ πςξ ημ φρμξ ημο πφνβμο ηάεε θμνά ιεηνζυηακ ιε ηάπμζα εζδζηά ηαθάιζα ηα μπμία ημπμεεημφκηακ ηαηαηυνοθα δίπθα ζημκ πφνβμ 9. ηα πςνζά ηδξ Μάκδξ ελαημθμοεεί κα εηπέιπεζ αίβθδ δ φπανλδ πμθθχκ ιεθχκ ιζαξ μζημβέκεζαξ ηαεχξ ηαζ μ παθζυξ πφνβμξ. 2.2 ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟΗ ΠΟΡΟΗ Οζ ακαγήηδζδ ηςκ μζημκμιζηχκ πυνςκ ζηδκ πενζμπή ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ απμηεθεί ιέπνζ ζήιενα πνυηθδζδ βζα ημοξ ηαημίημοξ ηδξ πενζμπήξ. Συζμ δ παναδμζζαηή ιακζάηζηδ 7 «μεγάλεσ» είναι οι πολυάρικμεσ. 8 Π.Λ.Φζρμορ Μάνη Κζδροσ Ακινα 1981 ς Διιγθςθ Φϊτθ Μ. Μιχαλακάκου. 41

42 μζημβέκεζα ημο 19 μο αζχκα υζμ ηαζ δ ζφβπνμκδ ακηζιεηχπζγακ μζημκμιζηά πνμαθήιαηα ηαεχξ «ηφπνο νξεηλφο, γλεζίσο κεηαλαζηεπηηθφο». Χζηυζμ δ ηαθή βκχζδ ηςκ μζημκμιζηχκ πυνςκ ηδξ πενζμπήξ εα ιαξ αμδεήζεζ κα ηαηακμήζμοιε ηζξ ζοκεήηεξ ηδξ πενζμπήξ ηαεχξ ηαζ ημ πηίζζιμ ημο μζημβεκεζαημφ πνμτπμθμβζζιμφ, πμο ανβυηενα εα ακαθοεεί ιέζς ηςκ νυθςκ ηςκ ιεθχκ ηδξ μζημβέκεζαξ. ηδκ πενζμπή ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ δ ζοκέπεζα ημο παναδμζζαημφ ηνυπμο γςήξ ιέπνζ ηαζ ηα ιέζα ημο 20 μο αζχκα, δ μπμία πενζεθάιαακε ηαζ ζοπκέξ ειθφθζεξ δζαιάπεξ (αεκηέηεξ), μδήβδζε ηα μζημκμιζηά ηδξ μζημβέκεζαξ κα ααζίγμκηαζ ιε αάζδ ηα ηνζηήνζα ηδξ αοηάνηεζαξ ηαζ ηδξ αοημκμιίαξ ηαζ υπζ ημο ζφβπνμκμο επαββεθιαηζζιμφ. Χζηυζμ ιεηά ημκ 19 μ αζχκα άνπζζε κα ακαπηφζζεηαζ ημ επαββεθιαηζηυ ζημζπείμ ζηδκ πενζμπή. ημκ αβνμηζηυ ημιέα μ ηφνζμξ μζημκμιζηυξ πυνμξ ηδξ πενζμπήξ ζδζαίηενα ζημ αυνεζμ ηιήια ηδξ (Κμθμηοεζά) είκαζ δ ηαθθζένβεζα ηδξ εθζάξ, υπμο ιέπνζ ζήιενα ζοκεπίγεζ κα δίκεζ ιε πμζυηδηα ημκ εοθμβδιέκμ ηανπυ ηδξ. Γζα ημοξ Μακζάηεξ ζδζαίηενα αοηχκ ηςκ παθαζυηενςκ επμπχκ δ εθζά, πςνίξ οπεναμθή, απμηεθμφζε δέκηνμ «ηεξφ». Αοηυ βζαηί δ εηιεηάθθεοζή ηδξ ήηακ ααζζηή βζα ημ μζημκμιζηυ εζζυδδια ηδξ μζημβέκεζαξ. Σμ ιάγεια (Δζηυκα 22 & Δζηυκα 21) ηδξ πνμηεζιέκμο κα βίκεζ θάδζ, απμηεθμφζε δζαδζηαζία πμο άββζγε ηα υνζα ηεθεημονβίαξ. Γεκ είκαζ ηοπαίμ πςξ πμθθέξ αεκηέηεξ ζηαιάηαβακ πνμζςνζκά (ηνέαα) 10 πνμηεζιέκμο κα βίκεζ ημ ιάγεια ηδξ εθζάξ, ζημ μπμίμ ζοιιεηείπε μθυηθδνδ δ μζημβέκεζα. Μεηά ημκ 19 μ αζχκα άνπζζε ζζβά ζζβά ηαζ δ ακαημθζηή Μάκδ κα αζπμθείηαζ ιε ημ ειπυνζμ θαδζμφ ιέζς ιζηνχκ πθμίςκ εκζζπφμκηαξ πενζζζυηενμ ημ εζζυδδια ηςκ ηαημίηςκ. Άθθδ ζδιακηζηή βεςνβζηή εηιεηάθθεοζδ ζηδκ Μέζα Μάκδ ήηακ ημ αεθακίδζ. 11 ε υθδ ηδκ Μέζα Μάκδ ηαζ ηονίςξ ζε διζμνεζκυ επίπεδμ ανίζημκηαζ ιζηνά αεθακζδυδαζδ ηςκ μπμίςκ ηα αεθακίδζα μζ Μακζάηεξ ηα πμοθμφζακ. Καηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ Σμονημηναηίαξ ηα πμοθμφζακ ζηδκ Δονχπδ ςξ ζοκμδεοηζηά βζα ημ θαβδηυ εκχ ιεηά ημκ 19 μ αζχκα ηα πμοθμφζακ ζε αζμηεπκίεξ πνχιαημξ ημο ελςηενζημφ. Μάθζζηα πμθθμί πενζδβδηέξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ Σμονημηναηίαξ ακέθενακ υηζ ημ ιακζάηζημ αεθακίδζ ήηακ ημ αηνζαυηενμ ηδξ Δονχπδξ. Ζ μζημβέκεζα Μαονμιζπάθδ ελήβαβε ημ αεθακίδζ απυ ημ Λζιέκζ. ηδκ πενζμπή ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ 12 ημ ειπυνζμ ημο αεθακζδζμφ βζκυηακ ηαηά ημκ 19 μ αζχκα απυ ημκ Κυηνςκα, ηδκ Αθφπα, 10 «τρζβα» = παφςθ εχκροπραξιϊν 11 Γιάννθ αΐτα Μάνη Μαρτυρίεσ για τον χώρο και την κοινωνία Ακινα 1996 ς Διιγθςθ ωτιρθ Δθμακάκου 42

43 ημ Πυνημ Κάβζμ, ιε πθμζάνζα, (ζζηζμθυνα), ιε πνμμνζζιυ ημκ Πεζναζά. Ζ ζοβημιζδή ημο αεθακζδζμφ βζκυηακ απυ υθδ ηδκ μζημβέκεζα δ μπμία ανβυηενα ημ άπθςκε ζε ηανάηζεξ κα απμλδναεεί. Όζηενα πχνζγακ ηδκ αεθάκα απυ ηδκ ηανααμφηα. Ζ αεθάκα πνμμνζγυηακ βζα ηνμθή βζα ηα πμζνζκά εκχ αοηυ πμο ηεθζηά πμοθζυηακ ήηακ δ ηανααμφηα. ε πμθθά πςνία ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ηα πςνάθζα είκαζ «θφληξεο» 13 δδθαδή ηαθθζενβμφκηακ ζε ζηεκέξ ααειίδεξ ηα θεβυιεκα «αξκάθηα» ή «ινχξεο»(δζηυκα 23). Μδ ιπμνχκηαξ κα πςνέζεζ γοβυξ ιε γχα ηα ηαθθζενβμφζακ ιε αλίκεξ. Λυβς ημο ζηεκμφ πχνμο δ εθζά θοηεουηακ ζηδκ άηνδ ημοξ θμφναξ. ηδκ θμφνα θοηεφμκηακ ζζηάνζ ηαηά ηφνζμ θυβμ βζα ηδκ Παναζηεοή ρςιζμφ. Πμθθέξ θμνέξ υιςξ θοηεουηακ ηαζ θμφπζκα πμο απμηεθμφκ ςξ ζήιενα ημκ «μεξφ θαξπφ» ηδξ Μάκδξ. Άλζμξ ικείαξ μζημκμιζηυξ πυνμξ, θυβς ηδξ ζδζαζηενυηδηάξ ημο, απμηεθμφζε δ θναβημζοηζά. Ο θυβμξ φπανλήξ ηδξ ήηακ δζηηυξ. Απυ ηδκ ιία ελαζθάθζγε ηνμθή ζηδκ μζημβέκεζα ηαζ απυ ηδκ άθθδ ελαζθάθζγε πνμζηαζία ηαεχξ πνδζζιμπμζμφηακ ζακ θνάπηδξ βφνς απυ ημ ζπίηζ. Γζα ημκ θυβμ αοηυ ςξ ζήιενα αθέπμοιε θναβημζοηζέξ βφνς απυ ηζξ αοθέξ ηςκ ζπζηζχκ. ημκ πχνμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ιάθζζηα οπάνπμοκ αηυια πάνα πμθθά «θξαγθνπεξίβνια». Ηδζαίηενα ζδιακηζηυξ βζα ημκ αβνμηζηυ ημιέα ηδξ Μάκδξ ήηακ δ ηηδκμηνμθία. Σα παθαζυηενα πνυκζα δ ηηδκμηνμθία (Δζηυκα 26) δεκ είπε ηδκ ιμνθή ηαζ ημ ιέβεεμξ πμο ζήιενα έπεζ. ηδκ παναδμζζαηή ιακζάηζηδ ηηδκμηνμθία ίζποε θίβα γχα ζε πμθθέξ μζημβέκεζεξ ηαζ υπζ πμθθά γχα ζε θίβεξ μζημβέκεζεξ πμο ζζπφεζ ζήιενα ηαεχξ ηα πενζζζυηενα γχα ήηακ μζηυζζηα. Μάθζζηα μζ ηνμθέξ ηςκ γχςκ ηζξ πενζζζυηενεξ θμνέξ ήηακ οπμθείιιαηα ημο θαβδημφ ηδξ μζημβέκεζαξ, ή εθεφεενδ αμζηή ηαεχξ δεκ αβυναγακ γςμηνμθέξ βζα μζημκμιζημφξ θυβμοξ. Βέααζα ζήιενα οπάνπεζ πθδκ ηςκ μζηυζζηςκ γχςκ ηαζ μνβακςιέκδ ηηδκμηνμθία ζε ημπάδζα. Πμθφ ζδιακηζηή αζπμθία, βζα ηα μζημκμιζηά ηδξ ιακζάηζηδξ μζημβέκεζαξ, ήηακ ημ ράνεια( Δζηυκα 27). Μέπνζ ημκ 19 μ αζχκα δεκ είπε επαββεθιαηζηή θφζδ. Απμηεθμφζε αζπμθία πμο αζημφζακ μζ άκδνεξ ηδξ μζημβέκεζαξ. Καεχξ δ πενζυκδζμξ ηδξ Μάκδξ απυ ηδκ ανπαζυηδηα ςξ ηζξ ιένεξ ιαξ είπε άιεζδ ζπέζδ ιε ημ κενυ, ημ ράνεια έβζκε ημιιάηζ ηδξ ιακζάηζηδξ πανάδμζδξ. Γεκ είκαζ ηοπαίμ ημ βεβμκυξ υηζ αηυια ηαζ ζε πφνβμοξ διζμνεζκχκ ηαζ μνεζκχκ μζηζζιχκ υπςξ ημ Νφθζ ηαζ δ Λάβζα οπάνπμοκ ζηαθζζιέκα ζηα αβηςκάνζα ημοξ ζηδκέξ απυ 13 τοπικι ορολογία (ςτθν κόντρα) 43

44 ράνεια. διακηζηά θζιάκζα απυ υπμο έθεοβακ ιακζάηζηα ηαΐηζα ήηακ μ Κυηνςκαξ, μ Κοπνζακυξ, δ Αθφπα, ηα Βάηα, ημ Πυνημ Κάβζμ. Ακάθμβδ αζπμθία βζα υθμοξ ημοξ Μακζάηεξ, άκδνεξ ηαζ βοκαίηεξ, ήηακ ημ ηοκήβζ. Μέπνζ ζήιενα δ Μάκδ ηαζ ζδζαίηενα δ πενζμπή ηδξ Λάβζαξ απμηεθεί δδιμθζθή ηοκδβυημπμ. Σμ ηοκήβζ βζα ημοξ Μακζάηεξ απμηεθμφζε ανπέβμκμ έεζιμ ζημ μπμίμ δ ζοιιεημπή ζήιαζκε πέναζια ζε ακδνζηή δθζηία βζα ηα αβυνζα. ηάδζμ ςνίιακζδξ. Ζ πμθφ ζηεκή ζπέζδ ηςκ Μακζαηχκ ιε ημ ηοκήβζ ίζςξ ελδβείηαζ απυ ηδκ θζθμπυθειδ θφζδ ημοξ. Σα πθέμκ βκςζηά εδνάιαηα ιέπνζ ζήιενα ζηδκ Μάκδ είκαζ ημ μνηφηζ, δ πένδζηα ηαζ ημ ηνοβυκζ. Μάθζζηα ηαηά ηδκ ημονημηναηία ηα μνηφηζα πςθμφκηακ απυ ημ Πυνημ Κάβζμ, ζε πχνεξ ηζξ Δονχπδξ, υπμο απμηεθμφζακ εηθεηηυ ιεγέ(δζηυκα 24). ηδκ ανπή ημο 20 μο ηα πνχηα «επαγγέικαηα» ζημκ πχνμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, απυ ηα μπμία γμφζακ μθυηθδνεξ μζημβέκεζεξ. Σέημζμ ήηακ ημ επάββεθια ημο εθαζμηνζαάνδ. Απυ μζημβεκεζαημφ παναηηήνα ενβαζία πμο βζκυηακ εκηυξ ηςκ ημίπςκ ημο μίημο πήνε επαββεθιαηζηή ιμνθή. Σμ ίδζμ ζοκέαδ ιε ημ επάββεθια ημο πηίζηδ. Απυ εηεί πμο ημ πηίζζιμ ημο ζπζηζμφ ήηακ μζημβεκεζαηή οπυεεζδ ζζβά ζζβά ακαδφεδηακ ζπμοδαίμζ πεηνμιάζημνεξ. ηδκ πενζμπή ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ηέημζμξ ήηακ μ Βμοβζμοηθάηδξ απυ ηδκ Λάβζα. ηζξ ανπέξ ημο 20 μο αζχκα ειθακίζηδηακ ηαζ ηα πνχηα ηαθεκεία. Δηεί ζοβηεκηνχκμκηακ ιυκμ μζ άκηνεξ ηαζ ιάθζζηα ιέπνζ ημ 1939, μπθζζιέκμζ 14. Ο παναδμζζαηυξ ηαθεκέξ ηδξ Μάκδξ υπςξ εα δμφιε ζηδκ ζοκέπεζα είπε κεοναθβζηυ νυθμ απμηηήζεζ ζηδκ ημζκςκία ηαζ απμηεθμφζε έκα γςκηακυ ημιιάηζ ηδξ. Κάπμζεξ μζημβεκεζαηέξ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ ζοιπθήνςκακ ημ μζημβεκεζαηυ εζζυδδιά ημοξ ιε ηδκ ιεθζζζμημιία. Ζ ηάθορδ ηςκ μζηζαηχκ ακαβηχκ βζκυηακ ιε θίβα ιεθίζζζα πμο δζαηδνμφζακ ηάπμζεξ μζημβέκεζεξ, ηονίςξ ζηδκ αυνεζα ακαημθζηή Μάκδ. Ζ αζπμθία αοηή ανίζηεζ ιέπνζ ζήιενα ακηαπυηνζζδ ιε ιεβάθδ επζηοπία, ζημκ επαββεθιαηζηυ ηαζ εναζζηεπκζηυ ημιέα. Σέθμξ ημ μζημβεκεζαηυ εζζυδδια ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ζοιπθδνςκυηακ ιε επμπζηά ιεηακαζηεοηζηή ενβαζία. Πμθθμί άκδνεξ απυ ηα π ςνζά αοηά ιεηαθένμκηακ βζα αβνμηζηή ενβαζία ζηα πςνάθζα νογζμφ ηδξ ηάθαξ Λαηςκίαξ έλς απυ ημ Γφεεζμ. ηδκ εφθμνδ ημζθάδα ημο Δονχηα δ ακάβηδ βζα θηδκυ ενβαηζηυ δοκαιζηυ ήηακ ιεβάθδ, έηζζ πμθθμί Μακζάηεξ 14 Η οπλοφορία ςτθν Μάνθ καταργικθκε με νόμο του Μεταξά το

45 δμφθεοακ ςξ «αξγαηία» υπςξ θέβμκηακ, οπυ απάκενςπεξ ζοκεήηεξ ενβαζίαξ, ηαεχξ δ πενζμπή ήηακ έθμξ. 2.3 ΡΟΛΟΗ ΑΝΓΡΑ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΖ ΜΑΝΗΑΣΗΚΖ ΚΟΗΝΧΝΗΑ Ζ ΕΧΖ ΣΟΤ ΑΝΓΡΑ Ζ ζδζαζηενυηδηα ηδξ ιακζάηζηδξ ημζκςκίαξ παναηηδνζγυηακ απυ ηδκ πνχηδ ζηζβιή βέκκδζδξ ημο αβμνζμφ. Ζ βέκκδζδ αβμνζμφ ζηδκ Μάκδ ζήιαζκε ιεβάθδ βζμνηή. Αοηυ δζυηζ μφηε πνμίηα πνεζαγυηακ βζα κα πακηνεοηεί αθθά ηαζ βζαηί πνμεημζιαγυηακ βζα κέμξ πμθειζζηήξ ζηζξ πμθθέξ ζοβηνμφζεζξ ηςκ παθαζμηένςκ επμπχκ. Σμ πνχημ πνάβια πμο άημοβε ημ αβυνζ υηακ βεκκζυηακ ήηακ δ κημοθεηζά 15, ηαζ δ ζαπή «γηα λα ζθηαρηνχλ νη νρηξνί καο»! Σμ υηζ ήηακ αβυνζ ζήιαζκε πςξ δ μζημβέκεζα εα ιεβάθςκε ηαζ ζφιθςκα ιε ημ ιακζάηζημ ζφζηδια αλζχκ εα ζζπονμπμζείημ. «ηδκ Μάκδ αβυνζα ζακ βεκκδεμφζζ ποθυπζηεξ ιμζνάγμοζζ βζ κα ηα εοπδεμφζζ ηζ υθμζ ημοξ θςκάγμοζζ ηαθχξ ημκε κα γήζεζ ηαθυξ κα βίκεζ ζη άνιαηα ηαζ ημοξ μπηνμφξ κα ζαήζεζ» Ν. Νδθάημξ Σμ παναπάκς δδιμηζηυ ιαξ πθδνμθμνεί πςξ ημ ηέναζια ήηακ ποθμπίηεξ υηακ βεκκζυηακ αβυνζ, ιε εοπή κα ζαήζεζ ημοξ ηοπυκ επενμφξ ηδξ μζημβέκεζαξ. Ζ ελμζηείςζδ ημο αβμνζμφ ιε ηα υπθα λεηίκαβε απυ ηδκ πνχηδ ζηζβιή υηακ πάκς απυ ηδκ ημφκζα ημο ιςνμφ ηνειμφζακ ηα πνχηα ημο υπθα. Μέπνζ ηδκ δθζηία ηςκ 10 ή 12 εηχκ ημ αβυνζ ζοιιεηείπε ζε δζάθμνεξ αβνμηζηέξ ενβαζίεξ, πάκημηε ιε ηδκ αοζηδνή επζηήνδζδ ηςκ εκδθίηςκ. ε πενζυδμοξ έπενμοξ ιε ηάπμζμζ μζημβέκεζα ηα παζδζά δεκ έαβαζκακ ιαηνζά απυ ημ ζπίηζ. Παζπκίδζα ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ δεκ οπήνπακ. Χζηυζμ οπήνπακ μιαδζηά παζπκίδζα. Σέημζα ήηακ μζ αιάδεξ, ηα πεκηυαμθα, ημ ημοηζυ, ημ πθδκηγίηζ ηαζ πμθθά αεθήιαηα υπςξ ημ 15 τοπικι παράδοςθ. 45

46 άθια, ημ ηνέλζιμ ηαζ άθθα. Σα παζπκίδζα αοηά ήηακ έηζζ δζαιμνθςιέκα χζηε κα εκζζπφμοκ ημκ ακηαβςκζζιμφ ιεηαλφ ηςκ παζδζχκ ηαζ κα βίκμκηαζ ηαθφηενα. (ΔΝΓΔΗΚΣΗΚΑ) Οι αμάδες Έααγακ υνζα ζημ έδαθμξ, ζοκήεςξ ζε ιμνθή ηφηθμο, εκηυξ ηςκ μπμίςκ, έπνεπε απυ ιεβάθδ απυζηαζδ, κα πεηάλμοκ ιζα πέηνα. Ακ ήηακ εκηυξ ηένδζγακ αθθζχξ έπακακ. Απεοεείαξ κίηδ είπακ ακ μ δεφηενμξ πηοπμφζε ιε ηδκ πέηνα ημο ηδκ πέηνα ημο πνχημο πμο ήηακ εκηυξ ημο ηφηθμο. Ηζημνζηή ακαθμνά βζα ημ παζπκίδζ αοηυ ιαξ αεααζχκεζ βζα ηδκ παθαζυηδηά ημο. Σμ 1821 υηακ μ Σμφνημξ ηαηάζημπμξ βφνζζε απυ ηδκ Καναδιφθδ ζηδκ Σνίπμθδ ημκ νχηδζακ ακ ήηακ εηεί μ Θ. Κμθμημηνχκδξ. Αοηυξ ημοξ απάκηδζε ιε αθέθεζα «Γελ βξήθα θαλέλαλ Κνινθνηξψλε, κφλν έλαλ γέξν λα παίδεη ηηο ακάδεο» 16 Σο πληνηζίκι Έααγακ ιζα πέηνα ζακ αάζδ ηαζ απυ πάκς έκα λφθμ. Σα ημπμεεημφζακ ζακ ηναιπάθα. Με έκα άθθμ λφθμ πηοπμφζακ ημ λφθμ ζηδκ άηνδ ημο ηαζ αοηυ εηηζκαζζυηακ. πμζμξ πέηαβε ημ λφθμ πζμ ιαηνζά κζημφζε. Σμ πζμ ζδιακηζηυ ίζςξ ζημζπείμ ζηδκ παζδζηή δθζηία πμο πνήγεζ ζδζαίηενδ ικεία είκαζ δ παζδεία, δ αβςβή πμο δζκυηακ ζηα παζδζά, ηυζμ απυ πθεονάξ μζημβέκεζαξ υζμξ ηαζ απυ πθεονάξ πμθζηείαξ. Ζ μζημβέκεζα πενκμφζε ζημ παζδί ηζξ παναδμζζαηέξ αλίεξ ηζξ ιακζάηζηδξ ημζκςκίαξ. Σέημζεξ αλίεξ ήηακ δ έκημκδ παηνζδμθαηνία, δ αβάπδ πνμξ ηδκ μζημβέκεζα ςξ εεζιυ, μ ζεααζιυξ ζηδκ πανάδμζδ, δ ηαηαθνυκδζδ ηςκ εθήιενςκ απμθαφζεςκ, δ πενδθάκζα ηδξ ζπανηζάηζηήξ ηαηαβςβήξ, δ ηέπκδ ημο πμθέιμο ηαζ πάκς απυ υθα δ αλία ηδξ εθεοεενίαξ ςξ οπένηαημ αβαευ. Απυ πθεονάξ πμθζηείαξ 17 δδιμηζηά ζπμθεία οπήνπακ ζε ηάεε πςνζυ. Δλαηάλζα βοικάζζα οπήνπακ ιυκμκ ζηδκ Ανευπμθδ ηαζ ζημ Γφεεζμ. Χζηυζμ ηα αβυνζα ιυκμ ζοκήεζγακ κα πδβαίκμοκ ζπμθείμ ηαζ υπζ ηα ημνίηζζα. Μυκμκ ηα ημνίηζζα αζηζηχκ μζημβεκεζχκ (Γφεεζμ) ζηδκ επανπία Γοεείμο πήβαζκακ ζπμθείμ. Πανυθα αοηά δ αβάπδ βζα ηδκ ιυνθςζδ, δ μπμία εα ήηακ δζέλμδμξ απυ ηδκ θηχπεζα ηδξ επμπήξ θαίκεηαζ απυ ημ υηζ ημ 1907 ημ πμζμζηυ ηςκ ηαημίηςκ πμο 16 Θ. Κολοκοτρϊνθ Απομνθμονεφματα Ακινα εκδ. Νζοσ ςτακμόσ ς Πζπθσ Γαβαλά «Κοινωνία και Εκπαίδευςθ» Λακωνικαί πουδαί Ακινα 2002 ς

47 δήθςκακ «εγγξάκαηα» ζηδκ επανπία Γοεείμο ήηακ 34,45 %. Ήηακ, ημ πμζμζηυ αοηυ πάκς απυ ημκ εθθδκζηυ ιέζμ υνμ ηαζ λεπενκμφζε ημ πμζμζηυ υθςκ ηςκ άθθςκ επανπζχκ ημο Νμιμφ Λαηςκίαξ. ιςξ δ παζδζηή δθζηία ηάπμηε ηεθεζχκεζ ηαζ ημ αβυνζ ιπαίκεζ ζηδκ εθδαεία, υπμο ηαζ ανπίγεζ ηδ «αλδξηθή» γςή βζα ηδκ ημζκςκία ηδξ Μάκδξ. Απυ ηα 12 έηδ ημο ηαζ ιεηά θένεζ υπθα ζηα μπμία ελαζηείηαζ οπυ ηδ ηαεμδήβδζδ ηςκ παθαζμηένςκ. οιιεηέπεζ ζηδκ θήρδ ηςκ απμθάζεςκ, ζημ ζοιαμφθζμ ηςκ ακδνχκ (βενμκηζηή) ηαζ ανπίγεζ κα δζαιμνθχκεζ άπμρδ. οιιεηέπεζ εκενβά ζημ ηοκήβζ, ζημ ράνεια ηαζ ζε υθεξ ηζξ αβνμηζηήξ θφζδξ ενβαζίεξ. Ο εεζιυξ ηδξ μζημβέκεζαξ υπςξ είπαιε ηίεεημ ζε πνχηδ πνμηεναζυηδηα. Γζα ημκ θυβμ αοηυ ηυζμ ημ αβυνζ υζμ ηαζ ημ ημνίηζζ ιε ημ ηέθμξ ηδξ εθδαείαξ πακηνεφμκηακ. Μάθζζηα ζε ιενζηά πςνζά μζ άκδνεξ δδιζμονβμφζακ μζημβέκεζα ηαζ ζπζηζηυ απυ ηα 16 πνυκζα πνμηεζιέκμο κα δζαζςκζζεεί δ μζημβέκεζα. Σέημζεξ πενζπηχζεζξ είπαιε ζε πςνζά υπςξ ημ Νφθζ ημ Γνοάθζ (Γνοιυ). Απυ ηδκ ζηζβιή πμο μ άκδναξ δδιζμονβμφζε μζημβέκεζα, ζδίςξ ιέπνζ ηα ηέθδ ημο 19 μο αζχκα, δ ηαεδιενζκή ημο ενβαζία δεκ ήηακ κα αμδεά ζε αβνμηζηέξ ενβαζίεξ. Ζ δμοθεζά ημο ηυζμ ζε πενίμδμ ηαναπχκ υζμ ηαζ ζε πενίμδμ εζνήκδξ κα θοθάεζ ζημπζά (αάνδζα). Τπήνπακ ζοβηεηνζιέκα ζδιεία πμο μζ άκδνεξ ηάεε μζημβέκεζαξ ηναημφζακ πνμηεζιέκμο κα επζαάθθμοκ ηα ηονζανπζηά ημοξ δζηαζχιαηα. Ζ ιδ έκημκδ ζοιιεημπή ημο άκδνα ζηδκ παναβςβή ζοκεπίζηδηε ηαζ ηαηά ηζξ ανπέξ ημο 20 μο αζχκα υπμο ημ ηαθεκείμ έβζκε ηυπμξ ζφκαλδξ. Μάθζζηα ζφιθςκα ιε ημ άβναθμ δίηαζμ ηδξ Μάκδξ μηζδήπμηε ημζκμπμζείημ ζημ ηαθεκείμ είπε ζζπφ ζοιαμθαίμο. Ο άκδναξ πμο δζαηνζκυηακ ζηδ γςή ημο είηε ζε ιμνθςηζηυ, ζδίςξ ιεηά ημκ 19 μ αζχκα, είηε ζε πμθειζηυ επίπεδμ πνμβεκέζηενα ημκ απμηαθμφζακ μ «θάιηνο» δδθαδή μ ηαθφηενμξ ηδξ βεκζάξ. Ο βδναζυηενμξ ηαζ ζμθυηενμξ θεβυηακ «θεθαιάξη» ηδξ βεκζάξ ηαζ δ βκχιδ ημο είπε ηδκ αανφηενδ δοκαηή ζζπφ Ζ ΕΧΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ Σα έκημκα παηνζανπζηά παναηηδνζζηζηά ηδξ ιακζάηζηδξ ημζκςκίαξ δζαθμνμπμζμφζακ έκημκα ηδκ γςή ηδξ βοκαίηαξ απυ ηδκ πνχηδ ηζυθαξ ζηζβιή. Ζ βέκκδζδ ημνζηζζμφ ζηδκ Μάκδ δεκ απμηεθμφζε εοκαζια βζα βζμνηή υπςξ βζκυηακ ζημ αβυνζ 18. Χζηυζμ υζμζ πήβαζκακ ζημ ζπίηζ ηζξ ιένεξ εηείκεξ ημο ηένκαβακ ηάπμζμ βθοηυ ηαζ 18 Σοπικι παράδοςθ. 47

48 εηείκμζ ιε ηδκ ζεζνά ημοξ ζοκήεζγακ κα εφπμκηαζ «Να δήζεη θαη λα ζνχξεη θη εθείλε ζεξληθνχο». Πνμεημζιάγμκηαξ ιε αοηή ηδκ θζηή ηαζ πενζεηηζηή εοπή ημκ νυθμ ηδξ ιδηνυηδηαξ βζα ημ ημνίηζζ. Οζ μζημκμιζηέξ ηαζ ημζκςκζηέξ δοζημθίεξ απέηθεζακ ηα ημνίηζζα απυ ηδκ εηπαζδεοηζηή δζαδζηαζία ηδξ πμθζηείαξ. Ζ παζδεία υιςξ πμο θάιαακακ απυ ημ ζπίηζ ήηακ ηαεμνζζηζηήξ ζδιαζίαξ. Πνχηα απυ υθα ήηακ δ ηζιή ηδξ πμο ζε ηαιία πενίπηςζδ δεκ έπνεπε κα ζπζθςεεί. Γεφηενμκ ήηακ δ ιάεδζή ηδξ ζηδκ θζηυηδηα απυ ηδκ μιζθία ςξ ηα ζημθίδζα ηδξ. Σνίημκ ηαζ ίζςξ παναηηδνζζηζηυηενμ βζα ηδκ βοκαίηα ηδξ Μάκδξ ήηακ δ ιάεδζδ ηδξ ζηδκ ζηθδνή δμοθεζά. Απυ ημνίηζζα ςξ βοκαίηεξ επςιίγμκηακ ημ αάνμξ υπζ ιυκμ ηςκ μζηζαηχκ ενβαζζχκ αθθά ηαζ ηςκ αβνμηζηχκ ενβαζζχκ. Υαναηηδνζζηζηυ είκαζ ημ ελήξ «Γοκαίηεξ ζπένκμοκ ηα ζπανηά Γοκαίηεξ ηα εενίγμοκ Γοκαίηεξ ηα δειάηζα ημοξ ζη αθχκζ ζοκαενίγμοκ» Ν. Νδθάημξ Ζ βοκαίηα ζημ ημζκςκζηυ ημνιυ ηδξ Μάκδξ απμηεθμφζε ημ πζμ κεοναθβζηυ ημιιάηζ ημο. Δίκαζ ζοκεπχξ απαζπμθδιέκεξ εηηυξ ζπζηζμφ εκχ μζ ιζηνυηενεξ εκηυξ ζπζηζμφ. Απαλζςηζηυ βζα ημκ άκηνα ήηακ ημ βφνζζια ημο πενυιοθμο, πμο ημ έηακα ιυκμ βοκαίηεξ ηναβμοδχκηαξ, εοιίγμκηαξ ιαξ ηζξ επζιεθείξ ςδέξ ηςκ ανπαίςκ εθθδκίδςκ. Ανπαία 19 «άθεζ, ιφθα, άθεζ» Μακζάηζηδ «Άθεεμ ιφθε ιοθενά» Ζ δθζηία βάιμο ζηδκ ημπέθα λεηζκμφζε απυ ηα 16 ιε 17 έηδ 20. Ο βάιμξ βζκυηακ ιε πνμλεκζυ. Δίκαζ ζπάκζμζ μζ βάιμζ απυ ένςηα ζηδκ Μάκδ ιέπνζ ημ Σμ πνμλεκζυ πμθθέξ θμνέξ εφιζγε δζπθςιαηζηυ παζπκίδζ. Θφιζγε επζζθνάβζζδ θζθίαξ ιεηαλφ μζημβεκεζχκ. Σμ ηαθυ πνμλεκζυ ζοκεπαβυηακ βζα ηδκ ιεκ ημπέθα πμο κα έπεζ αδενθυ (χζηε κα έπεζ ιάεεζ κα γεζ ιε αβυνζα). 19 Ανάργυρου Κουτςιλιζρθ «Μανιάτικα Μελετήματα» Ακινα 1978 ς Διιγθςθ Γρθγορίασ Μπαρμπαγιάννθ - Μιχαλακάκου 48

49 Ο βάιμξ ζηδκ ιακζάηζηδ πανάδμζδ θέβεηαζ πανά, δζυηζ ζηδκ μοζία ήηακ δ ιυκδ έκημκδ πανά πμο αημθμοεμφζε πμθοήιενμ βθέκηζ. Σέθμξ 21 αλζμζδιείςημ είκαζ ημ βεβμκυξ μ ζεααζιυξ πμο εκέπκεε δ βοκαίηα ηδξ Μάκδξ, ζδίςξ αοηή ηδξ ηνίηδξ δθζηίαξ, ζημ πενίβονυ ηδξ. Θα έθεβε ιάθζζηα ηακείξ πςξ ημ παηνζανπζηυ πνυηοπμ ηδξ ημζκςκίαξ ηίεεηαζ ζε ηνίζδ υηακ δ βοκαίηα θεάζεζ ζηδκ ηνίηδ δθζηία υπμο δ βκχιδ ηδξ ιεηνά. 2.4 ΓΔΝΗΚΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ οιπεναζιαηζηά, ημ βοκαζηείμ θφθθμ ακ ηαζ εεςνδηζηά οπμδεέζηενμ ημο ανζεκζηυ ζηδκ πανάδμζδ ηδξ Μάκδξ πναηηζηά απμηεθμφζε ημκ ζηοθμαάηδ ηδξ ιακζάηζηδξ μζημβέκεζαξ δζυηζ δ μζημβέκεζα ήηακ μ ζημπυξ βέκκδζήξ ηδξ. Σμ πάεμξ ηςκ παθαζχκ Μακζαηχκ βζα πενζζζυηενα ανζεκζηά παζδζά πδβάγεζ απυ ηδκ ακάβηδ ελφρςζδξ ημο μζημβεκεζαημφ βμήηνμο ακάιεζα ζημοξ οπυθμζπμοξ ηαημίημοξ ιζαξ πενζμπήξ ηαεχξ επίζδξ ηαζ απυ ημ αίζεδια ηδξ εκδοκάιςζδξ ηδξ μζημβέκεζαξ πμο παθαζυηενα απμηεθμφζε αοημζημπυ ηδξ ημζκςκίαξ, εοιίγμκηαξ ιαξ εεςνίεξ υπςξ δ πάθδ ηςκ ηάλεςκ. 21 Η ςκλθρι δουλειά τθσ νεότθτασ ανταμειβόταν με ςεβαςμό ςτθν τρίτθ θλικία. 49

50 Δικόνα 20 - ΒΟΓΗΑ ΣΑ ΠΑΥΗΑΝΗΚΑ Δικόνα 21 - ΔΛΗΔ Δ ΣΡΑΦΟΤ 50

51 Δικόνα 22 - ΜΑΕΔΜΑ ΣΖ ΔΛΗΑ Δικόνα 23 - ΟΡΓΧΜΑ Δ ΛΟΤΡΔ ΣΑ ΠΑΥΗΑΝΗΚΑ 51

52 Δικόνα 24 - ΟΡΣΤΚΟΛΟΓΑ ΣΟ ΣΑΗΝΑΡΟ Δικόνα 25 - ΣΟΤΒΑΛΗΑ ΜΔ ΔΛΗΔ ΕΟΤΓΑ 52

53 Δικόνα 26 Δικόνα 27 53

54 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ο ΓΗΑΣΡΟΦΗΚΔ ΤΝΖΘΔΗΔ Ακαπυζπαζημ ημιιάηζ ηδξ ακενχπζκδξ ηαεδιενζκυηδηαξ ςξ απμθφηςξ ακαβηαίμ, ακ ηαζ ζήιενα δεκ ημο δίκεηαζ δ δέμοζα ζδιαζία, απμηεθεί δ δζαηνμθή. Ζ ζδιαζία ηδξ δζαηνμθήξ βζα ημκ άκενςπμ απμηεθεί ααζζηή πνμτπυεεζδ υπζ ιυκμ βζα κα επζαζχζεζ αθθά ηαζ βζα κα έπεζ ηαθή οβεία ηαε υθδ ηδκ δζάνηεζα ηδξ γςήξ ημο. Ζ ζπέζδ οβείαξ ηαζ δζαηνμθήξ θαίκεηαζ απυ ημ υηζ δ δζαηνμθή ηαηά ηδκ πενίμδμ ηδξ εθδαείαξ επδνέαγε ηδκ οβεία ημο αηυιμο βζα υθδ ηδκ γςή ημο 1. Ζ ιεθέηδ θμζπυκ ηδξ ημπζηήξ δζαηνμθήξ ηαείζηαηαζ απαναίηδηδ ηαεχξ απμηεθεί δείηηδ υπζ ιυκμ ηδξ οβείαξ ημο αηυιμο αθθά ηδξ μζημκμιζηήξ ημο ηαηάζηαζδξ ηςκ πνμηζιήζεχκ ημο, ημο αμζςηζημφ ημο επζπέδμο ηαζ βζαηί υπζ ηαζ ηδξ βεκζηυηενδξ ημοθημφναξ ημο. 3.1 Ζ μανιάηικη διαηροθή (αναηολικής Μάνης) Σμ ζδζαίηενμ βεςθμβζηυ παναηηδνζζηζηυ πμο επζηναηεί ζηδκ ακαημθζηή Μέζα Μάκδ δζαιυνθςζε ζε απυθοημ ααειυ ηδκ παναδμζζαηή ημπζηή δζαηνμθή. Σμ άβμκμ, άκοδνμ ηαζ ηονίςξ ηαημηνάπαθμ αοηυ ημιιάηζ βδξ ακάδεζλδ ημκ δζηυ ημο ηνυπμ επζαίςζδξ πμο ααζίζηδηε ζηδκ εηιεηάθθεοζδ ηαζ ημο εθάπζζημο ημιιαηζμφ βδξ πμο εα ιπμνμφζε κα έπεζ βεςνβζηή απυδμζδ. Αημθμφεςξ ακαθφεηαζ δ δζαηνμθή ηςκ ηαημίηςκ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ακάθμβα ιε ηδκ επμπή. 3.2 ΦΘΗΝΟΠΧΡΟ Σδκ θεζκμπςνζκή δζαηνμθή ηςκ Μακζαηχκ απμηεθμφζακ ηονίςξ ηα εδνάιαηα απυ ημ ηοκήβζ, ηα δζάθμνα επμπζηά είδδ ρανζχκ, μζ θαπακυπζηεξ, μζ ηαβζακάδεξ ηαζ ημ ανεπηάηζ ή θαδμανυπζ 2. «Οζ Μακζάηεξ ιαξ πνμζέθενακ μνηφηζα παζηά. Δίπακ εαοιάζζα βεφζδ. Έκαξ παπάξ ιαξ ηέναζε κηυπζμ ηναζί. Έηζζ ημοαεκηζάγμκηαξ ζοβηεκηνχζαιε ανηεηέξ πθδνμθμνίεξ» 3. πςξ πνμακαθένεδηε ζε πνμδβμφιεκδ εκυηδηα ημ ηοκήβζ απμηεθμφζε βζα ημοξ Μακζάηεξ ηαζ ζδζαίηενα αοημφξ ηδξ Μέζα Μάκδξ ζδζαίηενμ ζδιακηζηυ πυνμ επζαίςζδξ. 1 Αντϊνθσ Ζαμπζλασ Διατροφή τα ςτάδια τησ Ζωήσ, Ιατρικζσ Εκδόςεισ ΠΑςχαλίδθσ Ακινα 2003 ς Διιγθςθ Φϊτθ Ι. Μαχαλακάκου 3 La Guilletire (Γάλλοσ Περιθγθτισ)

55 Καηυνεςζακ δδθαδή ιε εθάπζζηα έλμδα κα ζοθθέβμοκ ημ αλζυθμβμ βζα ηδκ πενζμπή αοηή εζζυδδιά ημοξ. ακ πνδζζιμπμζμφζακ ιπανμοηυαμθα ή κημοθέηζα υπςξ βζκυηακ αθθμφ ηα έλμδα εα ήηακ πενζζζυηενα ηςκ ηενδχκ ημοξ. εηηυξ αοημφ ιυκμκ μζ ιεβαθφηενμζ εα ιπμνμφζακ κα ζοιιεηέπμοκ ζηδκ δναζηδνζυηδηα αοηή. Έηζζ ιδπακεφηδηακ έκακ αλζυθμβμ ηνυπμ βζα ηδκ ζοθθμβή, ημκ ηαεανζζιυ, ημ ιαβείνεια ημο μνηοηζμφ (Δζηυκα 37) πμο ήηακ ημ ηονζυηενμ εήναια ζηα άβμκα αμοκά ηδξ Μέζα Μάκδξ. Σμ ιμκαδζηυ ημοξ έλμδμ ήηακ δ απυπδ 4. Έκα λφθμ ίζζμ, ιαηνφ πμο δ άηνδ ημο ηαηέθδβε ζε δφμ ηθάδμοξ ιζηνμφξ ηαζ εοθφβζζημοξ υπμο ηαζ ηνειυηακ δ απυπδ. Σμ ζπήια ηδξ είκαζ υπςξ αοηυ ηςκ ρανάδςκ βζα αοηυ ηαζ μκμιάζηδηε έηζζ. Σμ ιάηνμξ ηδξ δεκ λεπενκμφζε ηα 2,50 ιε 3 ιέηνα, ήηακ εθαθνζά χζηε κα ιδκ πνεζάγεηαζ ιεβάθδ δφκαιδ ηαζ ηέπκδ ζηδκ πνήζδ ηδξ. Σμ ηονζυηενμ ζφζηδια ηοκδβζμφ ημο μνηοηζμφ ζηδκ Ακαημθζηή Μάκδ ήηακ δ «ηξαπέια». Ο πζμ επζδέλζμξ ηοκδβυξ ήηακ μ ανπδβυξ ηδξ ηναπέθαξ. ηακ θεάζμοκ ζημκ ηοκδβυημπμ μ ανπδβυξ μνίγεζ ηζξ εέζεζξ ηςκ άθθςκ. Οζ εέζεζξ έπμοκ πενίενβα μκυιαηα βζα αοηυ ηαζ ακαθένμκηαζ. Ο ανπδβυξ θέβεηαζ «Κνιίηεο». Οζ ηοκδβμί ζπδιαηίγμοκ παναθθδθυβναιιμ. Οζ δφμ άθθμζ ζηζξ άηνεξ ηδξ ίδζαξ βναιιήξ θέβμκηαζ «Αδάιηθεο». Πζμ πάκς ζηζξ ιεβάθεξ άηνεξ ημο παναθθδθμβνάιιμο ηάεμκηαζζ μζ «Παξαδάιηθεο». ηδκ ίδζα βναιιή ζηέηεηαζ έκαξ άθθμξ ηοκδβυξ πμο θέβεηαζ «θηεξφ». Σέθμξ ζηζξ άθθεξ βςκίεξ ημο παναθθδθυβναιιμο ηάεμκηαζ ηα «μεθηέξηα». ηακ εα δχζεζ ζήια μ ανπδβυξ ηα λεθηένζα ανπίγμοκ κα ηθείκμοκ ημ παναθθδθυβναιιμ. Με θςκέξ ηαζ έκημκμοξ εμνφαμοξ πνμζπαεμφκ κα λεηνοπχζμοκ ηα θςθζαζιέκα ζημοξ εάικμοξ μνηφηζα ηαζ κα ηα ζπνχλμοκ πνμξ ημοξ άθθμοξ ηοκδβμφξ. Ζ ηαπφηδηα ημο ηοκδβμφ ζοκίζηαηαζ υπζ ιυκμ ζηδκ ζφθθδρδ ημο μνηοηζμφ ζημκ αένα αθθά ηαζ ζηδκ απαβηίζηνςζή ημο απυ ημ δίπηο. Ο ηυνθμξ ημο ηοκδβμφ απμηεθμφζε ημκ ααζζηυ απμεδηεοηζηυ ημο πχνμ. ηακ ηα «μεθηέξηα» θηάζμοκ ηδκ βναιιή ηςκ «θηεξψλ» ζημκ ανπδβυ ηεθεζχκεζ ή ηθείκεζ δ ηναπέθαξ. Ζ απυζηαζδ απυ ηοκδβυ ζε ηοκδβυ δεκ είκαζ ιεβαθφηενδ απυ 4 ιέηνα. Σμ ηαθφηενμ ηοκήβζ ηδξ ηναπέθαξ δεκ βίκεηαζ ζημ ίζςια αθθά ζηζξ πθαβζέξ, πνάβια ζδζαίηενα εοκμσηυ βζα ημ βεςθμβζηυ ακάβθοθμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. 4 Διιγθςθ Πζτρου Γεωργαρίου 55

56 Βέααζα μζ Μακζάηεξ δεκ πενζμνίγμκηαζ ιυκμ ζηδκ ηναπέθα. Ο ηαεέκαξ ιπμνεί ιε ηδκ απυπδ ημο κα ηοκδβήζεζ λεπςνζζηά ακ ηαζ αοηυξ μ ηνυπμξ ήηακ θζβυηενμ απμηεθεζιαηζηυξ. Ο ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ μζ Μακζάηεξ ηοκδβμφζακ ηα μνηφηζα είκαζ πμθφ παθζυξ. Υαναηηδνζζηζηά είκαζ αοηά πμο θέεζ μ Νηζέβημ Γηαθάκ ημκ 16 Ο αζχκα. Χξεζηκνπνηνχλ δίρηπα πνπ ηα απιψλνπλ ηελ λχρηα γχξσ απφ ηα ρακφδεληξα εθεί φπνπ θνπξληάδνπλ ηα πνπιηά θαη φηαλ ηα πεξηθπθιψλνπλ βγάδνπλ ηνπο θαλνχο πνπ έρνπλ καδί ηνπο θαη εθείλα αιαθηαζκέλα θαζψο θάλνπλ λα μεθχγνπλ κπιέθνληαη ζηα δίρηπα. Τα θνπβαιάλε αξκαζηέο αξκαζηέο ζηα ζπίηηα κέζα ζε δέξκαηα δψσλ φπνπ δηαηεξνχληαη λσπά γηα είθνζη κε ηξηάληα κέξεο. 5 Καηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ Σμονημηναηίαξ ηα γςκηακά μνηφηζα ιέζς ημο Πυνημ Κάβζμ πςθμφκηακ ζε υθδ ηδκ Δονχπδ. Ανβυηενα ιέπνζ ηαζ ημ 1930 ζηέθκμκηακ ιε ηθμοαζά ζημκ Πεζναζά ηαζ φζηενα υπμο οπήνπε γήηδζδ. Γζα μζηζαηή πνήζδ 6 ηα μνηφηζα μζ Μακζάηεξ ηα πάζηςκακ. Σα άκμζβακ ηαζ ηα ηαεάνζγακ απυ ηα εκηυζεζα. Σα ηεθάθζα ηαζ ηα πυδζα ηα πέηαβακ ζηζξ βάηεξ. Άκμζβακ ημ ζηήεμξ έηζζ χζηε δ εζςηενζηή πθεονά κα βζκυηακ ελςηενζηή ιε ηδκ νάπδ πνμξ ηα έλς. Σα έζιζβακ ημ έκα δίπθα ζημ άθθμ, αθμφ ακάιεζα ημοξ έααγακ ιζξ ζηνχζδ εαθαζζζκυ αθάηζ. (Σμ αθάηζ ημ ιάγεοακ ζε εζδζηέξ θοζζηέξ αθοηέξ πμο ηζξ έθεβακ βμφαεξ). Σα έααγακ ιέζα ζε ιζα ζηάικα ημ έκα πάκς ζημ άθθμ. Μεηά ημοξ έααγακ εζδζηή άθιδ βζα κα δζαηδνδεμφκ βζα ιεβάθμ πνμκζηυ δζάζηδια. Ζ μνδζηάνιδ υπςξ θεβυηακ δ άθιδ ηςκ μνηοηζχκ πενζείπε εηηυξ κενμφ ηαζ αθαηζμφ ηαζ είπε αίια απυ ηα μνηφηζα. Δηηυξ υιςξ απυ πάζηα πμθθέξ θμνέξ ηα ηδβακίγμοκ ζδίςξ ημ ηαθμηαίνζ πμο είκαζ θνέζηα. Πένακ απυ μνηφηζα άθθα εδνάιαηα ημο θεζκμπχνμο ήηακ μζ πένδζηεξ, μζ ηζίπθεξ ηαεχξ ηαζ άθθα ιζηνυηενα πμοθζά υπςξ ηνοβυκζα. Οζ πένδζηεξ 7 ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ οπάνπμοκ υθμ ημκ ηαζνυ ηαεχξ πμθθέξ δεκ ιεηακαζηεφμοκ. Χζηυζμ μζ θεζκμπςνζκμί ιήκεξ απμηεθμφζακ ημκ ηφνζμ ηαζνυ ηοκδβζμφ ηδξ «πεηξνπέξδηθαο», υπςξ θέβεηαζ ημ ζοβηεηνζιέκμ είδμξ πένδζηαξ. οκήεςξ ηζξ ιαβείνεοακ ιε νφγζ ημηηζκζζηή ζηδκ ηαηζανυθα. Σμ ηοκήβζ ηδξ πένδζηαξ ακαθάιαακακ ηονίςξ μζ άκηνεξ ηαεχξ ημ ηοκήβζ ημοξ δεκ ήηακ ημ ίδζμ εφημθμ ιε ημ ηοκήβζ ημο μνηοηζμφ. 5 Γιάννθ αΐτα Μάνη Μαρτυρίεσ για τον χώρο και την κοινωνία κζντρο νεοελλθνικϊν ερευνϊν εκνικοφ ιδρφματοσ ερευνϊν Ακινα 1996 ς Διιγθςθ ταφρου Μιχαλακάκου 7 Διιγθςθ Γιϊργου Μιχαλακάκου 56

57 Σα ηνοβυκζα ιαβεζνεφμκηακ ηαζ αοηά ιε νφγζ ζηδκ ηαηζανυθα υπςξ μζ πένδζηεξ ςζηυζμ ημ ηοκήβζ ημοξ ήηακ πζμ εφημθμ απυ ηδξ πένδζηαξ ηαεχξ υπςξ θέεζ μ εείμξ ιμο: «Σα πμοθζά ήηακε ηυζα πμθθά ημο ζηζάγαζζ ημκ ηυπμ, ηνφααζζ ηδκ ήθζμ, πέηνα κα ένζπκεξ ηάπμζμ εα ηνάηεζξ». 8 Βέααζα μζ επμπέξ αοηέξ έπμοκ πενάζεζ ακεπζζηνεπηί. Οζ ηζίπθεξ ηδβακίγμκηακ, εκχ ημ ηοκήβζ ημοξ έιμζαγε πμθφ ιε αοηυ ηςκ ηνοβμκζχκ ηαεχξ ηαζ ηα δφμ πμοθζά δεκ ηνφαμκηακ ζε εάικμοξ υπςξ μζ πένδζηεξ ηαζ ηα μνηφηζα αθθά ηάεμκηακ ζηα θίβα δέκηνα ηδξ πενζμπήξ. Σδκ επμπή ημο θεζκμπχνμο υιςξ πένακ ημο ηοκδβζμφ, μζ Μακζάηεξ επζδίδμκηακ ηαζ ζε ιζα άθθα αβαπδιέκδ ημοξ αζπμθία, ημ ράνεια. πςξ πνμακαθένεδηε ημ ράνεια απμηεθμφζε ζδιακηζηυηαημ ημιιάηζ εζυδςκ ηδξ ιακζάηζηδξ μζημβέκεζαξ. Ακ ηαζ ηα ιέζα ιε ηα μπμία ράνεοακ ήηακ πεκζπνά ηαζ απανπαζςιέκα μζ ρανζέξ ήηακ ηαθέξ δζυηζ μ πθμφημξ ημο ηυηε αοεμφ δεκ έπεζ ηαιία ζπέζδ ιε ηδκ εζηυκα ηςκ ζφβπνμκςκ πανάηηζςκ πενζμπχκ. Σα ιέζα ιε ηα μπμία ράνεοακ ήηακ ημ βζμνηάνζ, ημ πονμθάκζ, απυπεξ. Δηείκμ υιςξ ημ ιέζμ πμο ακ ηαζ επζηίκδοκμ πνδζζιμπμζμφζακ βζα ηα ιεβάθα ημπάδζα ρανζχκ (ζάθπςκ ηαζ ηεθαθυπμοθςκ) ήηακ μ δοκαιίηδξ 9. Μάθζζηα πμθθμί Μακζάηεξ ρανάδεξ ζηα ηέθδ ημο 19 μο αζχκα είπακ πάζεζ ηα άηνα ημοξ ή ηαζ ηζξ γςέξ ημοξ απυ ηδκ εηηεηαιέκδ πνήζδ δοκαιίηδ. ηζξ ανπέξ επηειανίμο ημ αβαπδιέκμ ράνζ ηςκ Μακζαηχκ ήηακ μ ηοκδβυξ. Σμ υκμια ημο ρανζμφ αοημφ δυεδηε δζυηζ ηδκ πενίμδμ αοηή ανπίγεζ ημ ηοκήβζ. Σμ ράνζ αοηυ ημ ιαβείνεοακ ηονίςξ ιε δφμ ηνυπμοξ. οκήεςξ ημ ηδβάκζγακ ή ημ έρδκακ ζε ηάναμοκα, δδιζμονβχκηαξ έκακ απυ ημοξ ςναζυηενμοξ ιεγέδεξ ηδξ Μάκδξ. Χζηυζμ ζήιενα ιαβεζνεφεηαζ ηαζ ιε άθθμοξ ηνυπμοξ υπςξ ζημ θμφνκμ πθαηί. Πμθφ ζδιακηζηυ ημιιάηζ ηδξ θεζκμπςνζκήξ δζαηνμθήξ ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πνμζδθζαηήξ Μάκδξ απμηεθμφζε ηαζ απμηεθεί δ θαπακυπζηα 10. δ Μάκδ ακ ηαζ δεκ έπεζ πμθθά δέκηνα, πθδκ ηάπμζμκ εθζχκ, αεθακζδζχκ ηαζ ηεναζζχκ, δζαεέηεζ πθήεμξ πυνηςκ ηα μπμία ηα έηακακ πμνηυπζηεξ. Σα θάπακα θφμκηαζ ζηδκ Μάκδ ζε ανηεηέξ πμζυηδηεξ. Οζ Μακζάηεξ έαβαζκακ ζηα αμοκά ηαζ πενζζοκέθθεβακ ηα θάπακα. Όζηενα ηα έπθεκακ πμθφ ηαθά ηαζ ηα άθδκακ κα ζηεβκχζμοκ. Σαοηυπνμκα άκμζβακ ημ θφθθμ πμο ηαθυ είκαζ κα ιδκ είκαζ πάνα πμθφ θεπηυ. Όζηενα πνμζέεεηακ ιαγί ιε ηα θάπακα ηαζ θίβμ ηονί πνμηεζιέκμο κα αθιονίζμοκ ηαζ ηεθζηχξ ηδκ ηδβάκζγακ ηδκ πίηα. Βέααζα ηάπμζμζ θέκε πςξ παθζυηενα ηδκ έρδκακ ζηδκ ηίηθα. Ζ ηίηθα 8 ό.π. 9 Κατερίνα Εξαρχουλζα Γεωργιλζα, Γεφςεισ Μάνησ, Αδοφλωτθ Μάνθ, Αρεόπολθ 2002 ς Διιγθςθ Γρθγορίασ Μπαρμπαγιάννθ Μιχαλακάκου 57

58 είκαζ ιζα πθάηα πμο γειάηαβε. Ζ πνήζδ ηδξ ήηακ πμθφ ζδιακηζηή. Σδκ επμπή ημο θεζκμπχνμο πμο βζκυηακ δ ζοβημιζδή ηδξ εθζάξ βζα κα ιδκ θεφβμοκ απυ ηα πςνάθζα ζημ ζπίηζ ηαζ πάθζ πίζς έπαζνκακ ημ θαβδηυ ιαγί ημοξ πνμηεζιέκμο δ μζημβέκεζα κα ελμζημκμιεί πνυκμ. Έηζζ δ θαπακυπζηα έανζζηε ηαζ πναηηζηέξ εθανιμβέξ. 3.3 ΥΔΗΜΧΝΑ Καηά ηδκ δζάνηεζα ημο πεζιχκα ημ ηοκήβζ ζοκεπζγυηακ αοηήκ ηδκ θμνά ιε εήναια ηδκ ιπεηάηζα 11 ηαζ παναπθήζζα είδδ. Ακ ηαζ ζηδκ Μάκδ δεκ πέθηεζ πμθφ πζυκζ θυβς ηςκ ήπζςκ ηθζιαηζηχκ ζοκεδηχκ ςζηυζμ οπήνπακ ιεβάθεξ πμζυηδηεξ αοηχκ ηςκ πμοθζχκ. Ηδζαίηενα ζηδκ πενζμπή ηδξ Κμθμηοεζάξ ιέζα ζηα ανάπζα ηνφπςκακ μζ ιπεηάηζεξ πμο μζ Μακζάηεξ αθμφ ηζξ ζηυηςκακ ηζξ ιαβείνεοακ ιε πανυιμζμ ηνυπμ ιε ηζξ πένδζηεξ (δδθ. ιε νφγζ ή ημηηζκζζηή). Άθθμ παναηηδνζζηζηυ πεζιςκζάηζημ θαβδηυ ήηακ μζ ημοηαθίδεξ. Ήηακ ιζηνέξ πνυπεζνεξ πίηεξ πμο δ Μακζάηζζζα έθηζαπκε βζα κα πνμζθένεζ ιζα θζπμοδζά ζηδκ μζημβέκεζα. Ήηακ βθοηέξ πίηεξ, πμο θηζάπκμκηακ απυ αθεφνζ, κενυ, θάδζ ηαζ έιμζαγακ πνζκ ηδβακζζημφκ ζακ πδθυξ. Αθμφ ηζξ ηδβάκζγακ ηζξ ζοκυδεοακ ιε ιέθζ ή ιε γάπανδ. Ακ ήηακ πμθφ θμοζηςηά ηα πζηηάηζα αοηά μζ βοκαίηεξ ηα έθεβακ θμοζηάνζα. ήια ηαηαηεεέκ ηδξ ιακζάηζηδξ δζαηνμθήξ πμο θηζάπκμκηακ ηονίςξ ημ πεζιχκα ήηακ ηα θαθάββζα (Δζηυκα 34). Οζ ηδβακίδεξ υπςξ ζοκήεζγακ κα ηζξ απμηαθμφκ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ αοηά ημο είδμοξ πίηεξ, είκαζ ζηδκ μοζία ημνδυκζα ηοθζβιέκα, θηζαβιέκα απυ γοιάνζ. Αζοκήεζζημ είδμξ πίηαξ ακ ζηεθηεί ηακείξ ημ πενίενβμ ζπήια ηδξ. Εφιςκακ ηδκ γφιδ ζε ιαηνζά ημνδυκζα ηαζ ηδκ χνα πμο ηδβακίγμκηακ ηα δίπθςκακ ζηα ηέζζενα. ζμ ηαζ ακ θαίκεηαζ πενίενβμ μζ άκηνεξ εεςνμφκηακ πζμ επζδέλζμζ ζημ δίπθςια απυ ηζξ βοκαίηεξ. Μεβάθεξ πμζυηδηεξ αοημφ ημο είδμοξ πίηαξ ζοκήεζγακ κα θηζάκμοκ ηδκ πενίμδμ ηςκ Υνζζημοβέκκςκ Υριζηούγεννα Σμ κςπυ ηνέαξ μζ Μακζάηεξ ημ βεφμκηακ ζοπκά ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηςκ βζμνηχκ. Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ πανμζιία πμο θέβεηαζ ζηδκ Μάκδ: «Υνζζημφ Λαιπνή ημ ηνέαξ ημ αανεεήηαιε» 11 Διιγθςθ Θοδωρι Μιχαλακάκου 12 Κατερίνα Εξαρχουλζα Γεωργιλζα, Γεφςεισ Μάνησ, Αδοφλωτθ Μάνθ, Αρεόπολθ 2002 ς.60 58

59 Καηά ηδκ δζάνηεζα ηςκ Υνζζημοβέκκςκ, ςξ ιεβάθδ βζμνηή, ημ ηνέαξ ήηακ επζαεαθδιέκμ. θα ηα ζπίηζα ζηδκ Μάκδ ζοκήεζγακ κα δζαηδνμφκ ζε έκα πςνάθζ ημκηά ζημ ζπίηζ 2-3 πμζνζκά. Έηζζ ηδκ παναιμκή ηςκ Υνζζημοβέκκςκ ή ακήιενα έζθαγακ έκα απυ ηα πμζνζκά ηαζ ημ ιαβείνεοακ. Τπήνπακ δζάθμνμζ ηνυπμζ ιαβεζνέιαημξ. Χζηυζμ δ ζοκδεέζηενδ εηδμπή ήηακ ημ πμζνζκυ ιε ζέθζκμ. 13 Σμ ζέθζκμ ημ άβνζμ ή πεηνμζέθζκμ υπςξ ημ θέκε μζ ιακζάηεξ θοηνχκεζ άθεμκμ ζηζξ άβνζεξ ηαζ αναπχδδξ πθαβζέξ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. Έπεζ έκημκδ ιονςδζά ηαζ επζαεααζχκεζ αοημφξ πμο απμηαθμφκ ηδκ Μάκδ αμηακζηυ πανάδεζζμ. Σμ πυζμ ζδιακηζηυ ήηακ βζα ηζξ Μακζάηζζζεξ απμηοπχκεηαζ απυ ιζα παθζά ζάηζνα πμο θέεζ πςξ υηακ ιζα βοκαίηα ζοκάκηδζε ιζα θίθδ ηδξ ηαζ ηδκ νχηδζε πχξ ηδξ θαίκεηαζ μ κέμξ έββαιμξ αίμξ ηδξ αοηή απάκηδζε: Κα ηζε ηα ηαδιέκδ ιμο Βνήηα ηέκηγενμ ιζηνυ ηζε κηέηγενμ ιεβάθμ οηέα ηαζ ιμονέα ηαζ ζέθζκμ ζημκ ημίπμ 14 Ο ηνυπμξ ιαβεζνέιαημξ ήηακ απθυξ. Έαναγακ ημ ηνέαξ ιέπνζ ηάπμζμ ζδιείμ ηαζ ιεηά ένζπκακ ηα ζέθζκα, (αθμφ πνχηα είπακ γειαηζζηεί). Δημίιαγακ αοβμθέιμκμ ηαζ φζηενα αοβυημαακ ηα θαβδηυ. Σδκ ίδζα πενίμδμ ηάπμζεξ μζημβέκεζεξ ακ δεκ ήεεθακ πμζνζκυ ζημ βζμνηζκυ ηναπέγζ (πνάβια ζπάκζμ) έζθαγακ ηαηζίηζ ή ανκί. ηδκ εονφηενδ πενζμπή ηδξ Μάκδξ, ζοκήεζγακ κα ημ ιαβεζνεφμοκ ιε νίβακδ ςζηυζμ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ ζοκήεζγακ κα ημ ιαβεζνεφμοκ ζοκμδεία ιάναεμο. Σμ ανςιαηζηυ αοηυ πμνηανζηυ έπεζ ζδζαίηενμ αάνμξ ζηδκ ημογίκα ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ, ζηδκ μπμία θφεηε πενζζζυηενμ απυ ηα άθθα ιένδ. Οζ Μακζάηζζζεξ ιάθζζηα ηδξ πενζμπήξ ηδξ Κμθμηοεζάξ (δδθαδή ηα πςνζά ημο Κυηνςκα) ημ πνδζζιμπμζμφζακ πενζζζυηενμ απυ ηζξ Μακζάηζζζεξ ηδξ Λάβεζαξ ηαζ ηςκ πςνζχκ ημο Σαζκάνμο. Δδχ δεκ πνέπεζ κα λεπκάιε υηζ ημ Γφεεζμ ιέπνζ ημκ 19 μ αζχκα μκμιαγυηακ Μαναεμκήζζ ό.π. ς ό.π. ς ό.π. ς

60 Πναηηζηά ιαβεζνεουηακ ζημκ θμφνκμ, πμο ηάεε ιακζάηζημ ζπίηζ είπε, ιε παηάηεξ. Απυ πάκς παζπάθζγακ ημκ ρζθμημιιέκμ ιάναεμ χζηε κα ρδεεί ιαγί ιε ημ ηνέαξ αβάγμκηαξ υθα ημ άνςια ημο. Σδκ πεζιενζκή πενίμδμ ιαβεζνεουηακ αοηυ πμο πμθθμί μκμιάγμοκ «εζληθφ» θαβδηυ ηςκ Μακζαηχκ. Οοζζαζηζηά ήηακ έκαξ ποθυξ απυ αθεφνζ, θάδζ ηαζ κενυ πνυπεζνα ηαιςιέκμξ πμο έδζκε εφημθδ θφζδ ζηδκ ημοναζιέκδ Μακζάηζζζα. Απμηεθμφζε πναηηζηή θφζδ βζα κα πμνηάζεζ ηακείξ ιζα πμθοιεθή μζημβέκεζα. Έπαζνκακ έκα ιεβάθμ ηδβάκζ ηαζ αθμφ έηαζβε ημ θάδζ πνυζεεηακ ημ αθεφνζ ιέπνζ κα βίκεζ πζηνυ ημ ιείβια. Όζηενα πνυζεεηακ κενυ. Ο θυβμξ πμο ηνςβυηακ ζοκήεςξ ημ πεζιχκα ήηακ βζαηί ζεναίνμκηακ ηαοηυξ. Τπάνπμοκ δζάθμνεξ παναθθαβέξ βζα ημκ παζπαθά. Ο ηνειιοδμπαζπαθέξ είκαζ παναηηδνζζηζηυ δείβια. ημ οπάνπμκ ιίβια πνυζεεηακ έκα ιεβάθμ ηνειιφδζ ημιιέκμ ζε νμδέθεξ ηαζ ηζζβανζζιέκμ ζημ θάδζ ημο ηδβακζμφ. Άθθδ παναθθαβή ζδζαίηενα αβαπδηή ζημοξ Μακζάηεξ ήηακ μ μνδοημπαζπαθάξ 16. ημ οπάνπμκ ιείβια πνυζεεηακ ζοηςηάηζα μνηοηζμφ. Χζηυζμ δ πζμ αβαπδηή παναθθαβή ηδκ μπμία υθμζ πενίιεκακ ημκ πεζιχκα πμο ζθάγακε ημοξ πμίνμοξ ήηακ μ ζοηςημπαζπαθάξ πμο θηζαπκυηακ ιε ηδβακζά ημιιαηάηζ απυ ημ ζοηχηζ ημο γχμο. ήιενα μ απθχξ παζπαθάξ ζπακίςξ ιαβεζνεφεηαζ εκχ είκαζ απίεακμ κα ημ ανεζ ηάπμζμξ ζε εζηζαηυνζμ. 3.4 ΑΝΟΗΞΖ Έκα νδηυ ζηδκ Μάκδ θέεζ: «ηδκ Άκμζλδ ακείγεζ ηαζ δ πέηνα ζηδκ Μάκδ» 17 Δκχ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο ηαθμηαζνζμφ πανμοζζάγεηαζ ακμιανία ηαζ λδναζία ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ άκμζλδξ ημ ηαθέ πνχια ημο ηυπμο ιεηαηνέπεηαζ ζε βηνζγμπνάζζκμ. Αοηυ έπεζ ςξ απμηέθεζια πθήεμξ άβνζςκ πυνηςκ κα ιαβεζνεφμκηαζ ηδκ επμπή αοηή. Σμ πυζμ ζδιακηζηή ήηακ ζηδκ οβεία ηςκ Μακζαηχκ δ ηαηακάθςζδ ιεβάθςκ πμζμηήηςκ άβνζςκ πυνηςκ βίκεηαζ εφημθα ακηζθδπηυ εθυζμκ είκαζ εονέςξ βκςζηέξ μζ εοενβεηζηέξ ζδζυηδηεξ ημο πνάζζκμο πυνημο ζημ πεπηζηυ ζφζηδια ημο ακενχπμο. Οζ Μακζάηεξ ηςκ μπμίςκ δ βδ ήηακ 16 Διιγθςθ Φ. Ι. Μιχαλακάκου 17 Διιγθςθ Μ. Μιχαλακάκου 60

61 ηυπμξ άβμκμξ εηιεηαθθεφμκηακ ζδζαίηενα ημοξ ηανπμφξ ηδξ βδξ. Σα ιαβείνεοακ ιε δζάθμνμοξ ηνυπμοξ. Ζ Υμνημζαθάηα απμηεθμφζε ααζζηυ ημιιάηζ ηδξ Μακζάηζηδξ ημογίκαξ. Δοςδζαζηή ηαζ οβζεζκή απμηεθείημ απυ δζάθμνα πυνηα υπςξ γμπμφξ, πζηνίδεξ, ναδίηζα, ηαοηαθίενεξ η.α.. Σα ηαεάνζγακ, ηα έπθεκακ, ηα άθδκακ κα ιαθαηχζμοκ ηαζ φζηενα πνυζεεηακ λφδζ. Σα έαναγακ ζε αθαηζζιέκμ κενυ ηαζ ηα ζέναζνακ γεζηά ή ηνφα. Άθθμξ ηνυπμξ ιαβεζνέιαημξ είκαζ μ ηαβζακάξ. Κονίςξ ηα ζπανάββζα ηα μπμία θφμκηαζ ζε ιεβάθεξ πμζυηδηεξ ζηα μνεζκά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. Σα έηακακ δδθαδή μιεθέηα. Έααγακ ηα ζπανάββζα ζημ ηδβάκζ ιε κενυ ηαζ θάδζ ηαζ υηακ έπζκακ ημ κενυ ένζπκακ ηα αοβά. Καηά ηδκ ίδζα ιέεμδμ ιαβεζνεφμκηαζ ηαζ μανζέξ. (ζηδκ Μάκδ ηζξ μανέζζεξ). Φφμκηαζ ζε οβνέξ νειαηζέξ ζηανθαθςιέκεξ ζακ ηζζζμί ζε εάικμοξ. Μεβάθδ απήπδζδ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ είπακ ηα βμοθάηζα. Σα πυνηα αοηά θφμκηαζ ηονίςξ ζηδκ Μέζα Μάκδ. Ο ηνυπμξ πμο ηα ιαβείνεοακ είκαζ μιεθέηα. Φοζζηά θυβς ηδξ ιεβάθδξ ηαηακάθςζδξ πυνηςκ είπακ ακαηαθφρεζ ηαζ ιέεμδμξ χζηε κα είκαζ βζα ιεβαθφηενμ δζάζηδια δζαεέζζια. οκήεζγακ κα ηα απμεδηεφμοκ βζα θίβμ ηαζνυ ζε ηαιάνεξ ιε οβναζία εκχ υηακ ηα ιαβείνεοακ ηαζ πνεζαγυηακ κα αναζημφκ ηα ένζπκακ ιυκμ υηακ ημ κενυ είπε ημπθάζεζ. 18 Σμ αβαευ πμο πενίιεκακ ζδζαίηενα μζ Μακζάηεξ ηδκ άκμζλδ δεκ ήηακ άθθμ απυ ημ ιέθζ (Δζηυκα 36). Σμ «καγηάηηθν» 19 ηνφβδια βζα υζμοξ είπακ ιεθίζζζα απμηεθμφζε βζμνηή. Παθαζυηενα ζπεδυκ ηάεε ζπίηζ είπε ιενζηέξ ηορέθεξ βζα κα ζηακμπμζεί ηζξ ακάβηεξ ημο ζπζηζμφ. Ζ ηαηαζηεοή ηςκ ηορεθχκ ήηακ πμθφ απθή ηαζ πναηηζηή. Υνδζζιμπμζμφζακ ηέζζενζξ ιζηνέξ ζπζζηυπθαηεξ ηάεεηα βζα κα δδιζμονβμφκ εονίδεξ ηαζ άθθεξ δφμ πάκς ηαζ ηάης βζα αάζδ. Οζ ζπζζηυπθαηεξ αοηέξ ήηακ μζ ίδζεξ ιε αοηέξ πμο ζηέπαγακ ηα ζπίηζα βζα ζηεπή. 20 Μάθζζηα θυβς ημο λενμφ ημο ηυπμο, ημκηά ζηζξ ηορέθεξ ημ ηαθμηαίνζ έααγακ ιζα ζβμφνκα πέηνζκδ ιε κενυ βζα κα ιδκ ρμθήζεζ ημ ιεθίζζζ απυ ηδκ δίρα. Δπίζδξ έθηζαπκακ ηαζ 18 Διιγθςθ Π. Μπουρίκου Μιχαλακάκου 19 Διιγθςθ Γ. Μιχαλακάκου 20 Δθμιτρθ. Λουκάτου Ειςαγωγή ςτην Ελληνική Λαογραφία Μορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σράπεηασ Ακινα 1992 ς.53 61

62 δζάθμνα είδδ παβίδαξ βζα άθθα έκημια πμο επενεφμκηακ ηζξ ιέθζζζεξ υπςξ μζ ζημφνημζ. Φοζζηά δεκ ηίεεηαζ εέια βζα ηδκ πμζυηδηά ημο εθυζμκ ημ μζημζφζηδια ηδξ Μάκδξ είκαζ ηαεανά θνοβακζηυ ηαζ ημ εοιάνζ θοηνχκεζ πακημφ. Μάθζζηα ιέπνζ ζήιενα πάνα πμθθμί κηυπζμζ έπμοκ ιενζηέξ ηορέθεξ ηαζ ιπμνεί ηάπμζμξ κα αβμνάζεζ. Σμ πυζμ ζδιακηζηυ ήηακ ημ ιέθζ πνζκ ηάπμζα πνυκζα βίκεηαζ ακηζθδπηυ ιυκμ ακ ζηεθηεί πχξ απμηεθμφζε ααζζηά ημ ιυκμ είδμξ άιεζμο βθοηίζιαημξ. Ζ γάπανδ δεκ ήηακ ηυζμ δζαδεδμιέκδ αθθά μφηε ηαζ ηυζμ εφημθδ κα ανεεεί. Μάθζζηα ημ πζμ απθυ βθοηυ θαίκεηαζ κα είκαζ μζ ημοηαθίδεξ ιε ιέθζ. Γεκ είκαζ ηοπαίμ υηζ ζηζξ αοθέξ ηςκ πφνβςκ πμο πηίζηδηακ πνζκ πνυκζα ιπμνεί ηάπμζμξ κα εκημπίζεζ ηάπμζμ παθζυ ιεθίζζζ. Ζ εέζδ ημο εκηυξ ημο μπονμφ πενίαμθμο ημο πφνβμο ακαδεζηκφεζ ημ αάνμξ ημο ζηδκ ιακζάηζηδ ζοκείδδζδ Πάζτα - αναημζηή (Ζ ιέμε βγαίλεη απφ ηελ Τεζζαξαθνζηή πνπ ε Δθθιεζία νξίδεη σο λεζηεία ησλ 40 εκεξψλ ηνπ Πάζρα. Ζ λεζηεία ησλ 40 εκεξψλ πξηλ ηα Χξηζηνχγελλα ιέγεηαη θαη Σαξαληαξηά. Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηελ Μάλε. Μάιηζηα θνληά ζην κνλαζηήξη ηνπ Κνπξλνχ πάλσ απφ ην ρσξηφ Παρηάληθα ηεο πξνζειηαθήο Μάλεο ππάξρεη νξνπέδην κε ην φλνκα απηφ). 21 Οζ Μακζάηεξ ήηακ, ηαζ ζοκεπίγμοκ κα είκαζ, άκενςπμζ ααεζά ενδζηεουιεκμζ. Γζα ημκ θυβμ αοηυ ηδνμφζακ εοθααζηά ηζξ κδζηείεξ. Ηδζαίηενα μζ δθζηζςιέκμζ ημ εεςνμφζακ ςξ ηνυπμ «δηαγξαθήο» ηςκ αιανηζχκ ημοξ. παναηηδνζζηζηυ θαβδηυ ηδξ ιακζάηζηδξ κδζηείαξ ήηακ μζ αμθαμί(δζηυκα 28). Τπήνπακ άθεμκμζ ζηδκ Μάκδ. Σμοξ έαβαγακ απυ ηδ βδ ζηάαμκηαξ ιε αλίκεξ, ή ημοξ ιάγεοακ υηακ ημ αθέηνζ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο μνβχιαημξ ημοξ έθενκε ζηδκ επζθάκεζα. Σμοξ έηνςβακ ηονίςξ ηδκ αναημζηή. Σμοξ ηαεάνζγακ απυ ηδκ ελςηενζηή θθμφδα ηαζ ημοξ πάναγακ. Όζηενα ημοξ πένκαβακ απυ θίβεξ ανάζεζξ πνμηεζιέκμο κα θφβεζ δ πζηνή ημοξ βεφζδ. Όζηενα ημοξ ζηνάββζγακ ηαζ ημοξ θφθαβακ ζε αάγμ βοάθζκμ ιε αθαηυκενμ ηαζ λφδζ, ζηεπαζιέκμοξ ηαθά ιε θαδί. Άθθμ ηαεανά ιακζάηζημ ζαναημζηζακυ έδεζια, ακ ηαζ ημ έηνςβακ υθμ ημκ ηαζνυ, ςζηυζμ εεςνείηαζ κδζηίζζιμ ήηακ ηα Λμφπζκα (Δζηυκα 30). Σα πζηνά αοηά υζπνζα βκςζηά ζημοξ ανπαίμοξ μζ μπμίμζ ηα πνμζέθενακ άθεμκα ηαηά ηα δείπκα ηδξ Δηάηδξ ήηακ πμθφηζιμ είδμξ βζα ημοξ Μακζάηεξ ηαεχξ ηα έηνςβακ ηαζ ηα γχα. Ο παναδμζζαηυξ ηνυπμξ παναζηεοήξ ημοξ έπεζ ςξ ελήξ. Αθμφ ημοξ πενζζοκέθεβακ ημοξ ζπυνμοξ απυ ημ πςνάθζ ημοξ έαναγακ ζε ιεβάθα ιαφνα «ηζηθάιηα». Αοηυ δζανημφζε ιέπνζ κα θφβεζ δ θθμφδα ημοξ (1/30 ιε 2 χνεξ 21 Δθμιτρθ. Λουκάτου Σα Φθινοπωρινά Φιλοππότθ Ακινα 1995 ς

63 πενίπμο). Όζηενα ηα έααγακ ζε «ζηνχπηλα» ηζμοαάθζα χζηε ημ κενυ κα ιπμνεί κα ηα δζαπενάζεζ, ηα πεημφζακ ζηδκ εάθαζζα δειέκα ζε ηάπμζμ ανάπμ ηαζ ιεηά απυ 48 χνεξ ηα ακέααγακ. Καηακαθχκμκηαζ κςπά ςζηυζμ ηα οπυθμζπα ηα άπθςκακ ζημοξ θζαημφξ κα ηα πηοπάεζ μ ήθζμξ ιέπνζ κα λεναεμφκ. Σα θφθαβακ βζα ιεβάθμ δζάζηδια ηαζ ηα βεουιαζηε ζακ λδνμφξ ηανπμφξ. Γζα ηα θμφπζκα οπάνπμοκ δζάθμνα νδηά ηαζ παναδυζεζξ. Έκαξ παθζυξ ιφεμξ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ ακαθένεηαζ ζηα θμφπζκα πακηνεφμκηαξ ηδκ ανπαζμεθθδκζηή πανάδμζδ ιε ηζξ ζφβπνμκεξ κεηνζηέξ ηεθεηέξ ηςκ Μακζαηχκ. «Λέλε 22 πψο θάπνηε έλαο Μαληάηεο πέζαλε ζηελ ζάιαζζα γηαηί ήηαλ λαπηηθφο θαη ζε κηα ηξηθπκία βνχιηαμε ην θαξάβη ηνπ. Όηαλ θαηέβεθα ζηνλ θάησ θφζκν ν βαξθάξεο ηνπ δήηεζε ρξήκαηα γηα λα ηνλ πεξάζεη απέλαληη, αιιηψο ε ςπρή ηνπ ζα βνιφδεξλε ζηνλ απάλσ θφζκν. Φησρφο φπσο ήηαλ ν Μαληπάηεο δελ ηνπ είραλ βάιεη νη δηθνί ηνπ ηίπνηα ζην ζάβαλν εθφζνλ δελ είραλ βξεη ην ζψκα ηνπ γηα λα ηνλ θεδέςνπλ. Τφηε ιέεη ηνπ βαξθάξε Τν κφλν πνπ έρσ ζηελ ηζέπε κνπ είλαη ινχπηλα, ζνπ θάλνπλ;» -Αθνχ δελ έρεηο ηίπνηα άιιν θαιά είλαη θαη απηά. Τνπ απάληεζε ν βαξθάξεο θαη δέρηεθε λα ηνλ πεξάζεη απέλαληη». Ο παναπάκς ενφθμξ πμο επζαίςζε ζηδκ Αηνμηαζκάνζαξ πενζμπή δείπκεζ ηδκ έκημκδ ζπέζδ ηδξ πενζμπήξ ιε ηζξ ανπαίεξ παναδυζεζξ, ηα ανπαία εθθδκζηά ήεδ ηαζ έεζια ηαζ ημ ζημζπείμ ηδξ ιεηαεακάηζαξ γςήξ. Αξ ιδκ λεπκάιε πςξ απυ ηα ανπαία πνυκζα δ Σαζκάνα πενζμπή εεςνείημ ςξ ιία απυ ηζξ επηά πφθεξ ημο Κάης Κυζιμο. Γεκ πνέπεζ θμζπυκ κα ιαξ αθήκμοκ αδζάθμνμοξ ημ έκημκμ εκδζαθένμκ ηςκ Μακζαηχκ ζηζξ κεηνζηέξ ηεθεηέξ, ημ ηναβμφδζ ημο εακάημο, ημ ιακζάηζημ ιμζνμθυβζ πμο έθεαζε ζε μνβαζιυ ζηδκ πενζμπή ηαεχξ ηαζ μκυιαηα υπςξ Γναημφθδξ δείπκμοκ ηδκ έκημκδ ζπέζδ ηδξ πενζμπήξ ιε ημ εέια εάκαημξ. Ζ ενδζηεία ιαξ ςζηυζμ ιαξ δζδάζηεζ πςξ ιεηά ημκ εάκαημ ένπεηαζ δ ακάζηαζδ (ροπζηή) ημο ακενχπμο. Σδκ Ακάζηαζδ ημο Κονίμο δ Μάκδ ηδκ βζυνηαγε πμθφ έκημκα ηαεχξ απμηεθμφζε ιία απυ ηζξ θίβεξ εοηαζνίεξ βζα βθέκηζ ηαζ πανά. Σμ ηφνζμ πζάημ ζηδκ Μάκδ εηηυξ ηςκ ηυηηζκςκ αοηχκ, ηδκ διένα ημο Πάζπα, ααζζηυξ ιεγέξ ήηακ ημ ζμοαθζζηυ ηαηζίηζ (ζοκήεςξ) ή ανκί. Λυβς ημο ηαημηνάπαθμο ημο ηυπμο 22 Σοπικι παράδοςθ 63

64 ζοκήεζγακ πνμζδθζαηά πςνζά ζδζαίηενα κα δζαηδνμφκ ηαιία εζημζανζά ηαηζίηζα ηάεε μζημβέκεζα. Δηηυξ υιςξ απυ ζμοαθζζηυ πμθθέξ θμνέξ ζδίςξ ζε πενζυδμοξ υπμο ηάπμζα μζημβέκεζα πεκεμφζε ημ έααγακ ζε λοθυθμονκμ ιε παηάηεξ, ή αβηζκάνεξ. Άθθεξ θμνέξ πάθζ ημ έηακακ ζηδκ ηαηζανυθα. Σέθμξ ζδζαίηενα ζηδκ πενζμπή ηδξ ημθμηοεζάξ ζοκήεζγακ ζημ ηναπέγζ ια ηάκμοκ θαδμημφθμονα ή ηδβακίδεξ. Σα θαδμημφθμονα ηα έθηζαπκακ ζοκήεςξ ηδκ Μεβάθδ Πέιπηδ. Σα έπθαεακ ζε ιζα θεηάκδ πμο ιέζα είπε αθεφνζ ηαζ θάδζ. Όζηενα πνμζέεεηακ ιενζηά ιονςδζηά. Σδκ γφιδ ηδκ άθδκακ κα θμοζηχζεζ ζηεπαζιέκδ ιε έκα πακί. Μεηά ηα γφιςκακ ζε ηοηθζηυ ιέβεεμξ ΚΑΛΟΚΑΗΡΗ Καηά ηδκ δζάνηεζα ημο Καθμηαζνζμφ δ Μάκδ πενκάεζ ηδκ πζμ άκοδνδ ηαζ πζμ λενή πενίμδμ ηδξ πνμκζάξ. Σμ ηαθε-ηίηνζκμ πνχια ημο εδάθμοξ ηδξ Μάκδξ εηείκδ ηδκ πενίμδμ απμδεζηκφεζ ημ θαζκυιεκμ αοηυ. Θα ήηακ θμζπυκ αδφκαημ κα ιδκ επδνεάζεζ ηαζ ηδκ ημπζηή δζαηνμθή. Έκα απυ ηα παναηηδνζζηζηά θαβδηά ηςκ Μακζαηχκ πμο ζοκήεζγακ κα ιαβεζνεφμοκ ημ ηαθμηαίνζ ζε ιεβάθεξ πμζυηδηεξ ήηακ μζ «ηξαβερηέο» 24 ( Δζηυκα 40). Δίκαζ πίηεξ ζε μαάθ ζπήια. Εοιχκμοκ ηδκ γφιδ υπςξ αοηή ημο ρςιζμφ. Αθμφ θμοζηχζεζ ηδκ ηυαμοκ ζε ιζηνά ημιιάηζα ζε ζπήια ιζηνήξ ιπάθαξ (υζμ δ ιπμοκζά). Αοηά ηα ημιιάηζα ηα ηνααμφκ ιε ηα δάπηοθα βζα κα ηα απθχζμοκ. Δλ μο ηαζ ημ ηνααδπηέξ. Όζηενα ηα ένζπκακ ζε νδπυ ηδβάκζ. Οζ πίηεξ αθμφ ηδβακίγμκηακ ηζξ αβάγμοκ ζε απμννμθδηζηυ πανηί πςνίξ κα ζηναββίλμοκ., ηνχβμκηαζ γεζηέξ ζοκμδεουιεκεξ ιε ηονί. Χζηυζμ ζδζαίηενα αβαπδηή ήηακ δ βθοηζά ημοξ παναθθαβή. Πμθθέξ θμνέξ ακ ήεεθακ κα θάκε ηάηζ βθοηυ ηζξ ζοκυδεοακ ιε ιέθζ θνέζημ πμο «έθνβαλ» ηδκ εενζκή πενίμδμ. Ζ πναηηζηή θεζημονβία ημο θαβδημφ αοημφ είκαζ πμθφ ιεβάθδ δζυηζ ήηακ εφημθμ κα ιεηαθενεεί ζηα πςνάθζα υπμο δμφθεοακ ηαζ ζπεηζηά ζφκημιμ ηαζ απθυ ςξ πνμξ ηδκ Παναζηεοή. 23 Κατερίνα Εξαρχουλζα Γεωργιλζα, Γεφςεισ Μάνησ, Αδοφλωτθ Μάνθ, Αρεόπολθ 2002 ς Προςωπικι εμπειρία 64

65 Άθθμ θαβδηυ πμο έθηζαπκακ ηονίςξ ημ ηαθμηαίνζ ήηακ ηα πζηανάηζα 25. Άκμζβακ θεπηά θφθθα γφιδξ ηαζ αθμφ ηα βέιζγακ ιε υηζ βέιζζδ ήεεθακ ηα ηδβάκζγακ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα έημαακ ημ θφθθμ ζε ηεηνάβςκα ημιιάηζα ηαζ βζα βέιζζδ έααγακ ηονί ή αβνζυπμνηα. Όζηενα ηα ζηέπαγακ βονίγμκηαξ επάκς ζακ θφθθμ ηεηναδίμο. ήιενα πμθθμί ηα θηζάπκμοκ βειίγμκηάξ ηα ιε ηζιά. Όζηενα ηα ηδβάκζγακ ζε ααεφ ηδβάκζ. Βαζζθζάξ ζημ ηαθμηαζνζκυ ιακζάηζημ ηναπέγζ ήηακ, βζαηί ζήιενα έπμοκ ηάπςξ παναβηςκζζεεί, ηα θναβηυζοηα. Οζ ηάηημζ ηδξ θναβημζοηζάξ πθδιιφνζγακ πναβιαηζηά ημ πεηνχδεξ ηαζ άβμκμ ημπίμ ηδξ Μάκδξ. Απυ ηα παναθζαηά ιένδ ςξ ηα μνεζκά πςνζά. Υαναηηδνζζηζηυ είκαζ ημ αηυθμοεμ πμίδια: «Καζ Μέζα Μάκδ θέβμκηαζ ηαζ είκαζ μθ ανάδα μνδφηζα ηαζ θναβηυζοηα δ πνχηδ ημοξ ζκηνάδα» 26 Ο θυβμξ βζα ημκ μπμίμ δ Μάκδ είκαζ βειάηδ απυ ηανπμφξ ηδξ θναβημζοηζάξ είκαζ βζαηί δεκ έπεζ ηαιία ακάβηδ ηαζ απαίηδζδ ζε κενυ, θίπαζια ή μηζδήπμηε άθθμ πμο πνεζάγμκηαζ άθθα ηαθθζενβήζζια είδδ. Δίκαζ έκαξ πμθφηθαδμξ ηαηηυιμνθμξ εάικμξ φρμοξ 3 4 ιέηνςκ. Απμηεθείηαζ απυ ηοηθζηά ή ςμεζδή ζανηχδδ ηιήιαηα εκςιέκα ιεηαλφ ημοξ πμο ζηδκ Μάκδ θέβμκηαζ «πίηεο». Ο ηανπυξ ημο θναβηυζοημο είκαζ πνάζζκμ ζ ηαζ αβηαεςηυξ, ημ ηαθμηαίνζ υιςξ πμο ςνζιάγεζ βίκεηαζ πμνημηαθμηυηηζκμξ. Άλζμ ηαηαβναθήξ είκαζ μ ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ ημ ζοκέθθεβακ ηαζ ημ ηαεάνζγακ. Σμ πνςί, υηακ δεκ θοζάεζ πμθφ ηαζ έπεζ οβναζία βζα κα ιδκ πεηζμφκηαζ ηα αβηάεζα ηδξ θναβημζοηζάξ πήβαζκακ κα ιαγέρμοκ θναβηυζοηα (Δζηυκα 29). Σα ενβαθεία πμο είπακ ήηακ ομ «πξαγθί» 27 ηαζ ημ «ηελέθη». Σμ «πξαγθί» ήηακ ιαηνφ λφθμ πμο ζηδκ άηνδ ημο είπε έκα ηαθά ημπμεεηδιέκμ ζζδενέκζμ βάκηγμ. ζμ ρδθά ηζ ακ ήηακ ημ θναβηυζοημ ημ βάκηγςκακ απυ ηα πθάβζα βζα κα ιδκ ημ παθάζμοκ. Με ημ πέναζια ημο πνυκμο ηα «πξαγθηά» εηηυξ απυ βάκηγμ είπακ ζηδκ άηνδ ακη αοημφ έκα ηοθζκδνζημφ ζπήιαημξ ζίδενμ πνμηεζιέκμο κα ημ λεημθθμφκ ηαζ κα ημ αάγμοκ ζημ ηεκεηέ ιε πνμζμπή. Αοηυ ήηακ ημ «ηελέθη». ηδκ ζοκέπεζα ηάεμκηακ ζε έκα ζηζενυ ιένμξ ιε ιζα ιζηνή θεηάκδ. Έααγακ ηα δάηηοθά ημοξ ζημ ιένμξ πμο ημ θναβηυζοημ δεκ 25 Κατερίνα Εξαρχουλζα Γεωργιλζα, Γεφςεισ Μάνησ, Αδοφλωτθ Μάνθ, Αρεόπολθ 2002 ς Νικιτα Νθφάκθ 27 Πολυξζνθ Μπουρίκου - Μιχαλακάκου 65

66 έπεζ αβηάεζα ηαζ έημαακ ηζξ δφμ άηνεξ ημο. Όζηενα ημ πάναγακ ζηδκ ιέζδ. Με ιία ηίκδζδ λεδζπθςκυηακ ζακ παθί. Δίκαζ ζδζαίηενα εφβεοζηδ ηνμθή πμο υιςξ ηνχβεηαζ πάκηα δνμζενυ βζα αοηυκ ημκ θυβμ ηαθυ είκαζ ακ δεκ θαβςεεί αιέζςξ κα δζαηδνείηαζ ζημ ροβείμ. Σα παθαζυηενα πνυκζα πμο μζ μζημβέκεζεξ ήηακ πμθοιεθήξ ηαζ ημ θαβδηυ δφζημθα έθηακε ζημ ηναπέγζ ηα θναβηυζοηα ηα έαβαγακ πνχηα απυ ημ θαβδηυ πνμηεζιέκμο κα ηυρεζ θίβμ ηδκ υνελδ ηςκ πανεονζζημιέκςκ. Πξνζνρή: Ζ ιεβάθδ ηαηακάθςζδ θναβηυζοηςκ επζθένεζ δοζημζθζυηδηα. ήιενα, ζε ακηίεεζδ ιε ημ πανεθευκ πμο δ ηαηακάθςζδ ημο πενζμνζγυηακ ζημκ ηανπυ αοηυκ ηαε αοηυκ ζε πμθθά ζδιεία ηδξ Μάκδξ ημκ ηάκμοκ πεθηέ, ιανιεθάδα αηυια ηαζ παβςηυ. Πνμξ ηα ηέθδ ημο ηαθμηαζνζμφ ανπέξ θεζκμπχνμο ζημ άβμκμ ημπίμ ηδξ Μάκδξ ηαζ ζδζαίηενα πνμξ ημ Σαίκανμ ηαζ ηα βφνς πςνζά ζδζαίηενδ αβάπδ οπήνπε απυ ημοξ ηαημίημοξ βζα ηα θζβμζηά αιπέθζα ηδξ πενζμπήξ. Αξ ιδκ λεπκάιε ημκ μζηζζιυ Άιπεθμ ημκηά ζηδκ Λάβεζα. ηζξ μνεζκέξ πθαβζέξ ημο ηυπμο ηαζ ζδζαίηενα ζηα νέιαηα ηαζ ζηα θανάββζα μζ παθζμί Μακζάηεξ θφηεοακ αιπέθζα. Αηυια ηαζ ζήιενα θαίκμκηαζ εηεί υπμο οπάνπμοκ ηνμπάθμζ (πφια πέηνεξ ζηα νέιαηα). Ο θυβμξ πμο ημ θφηεοακ εηεί ήηακ βζα κα είκαζ πζμ δνμζενά απυ ηζξ πέηνεξ πμο ηα πνςζκά ιάγεοακ οβναζία. οκήεςξ ηα έηνςβακ αθμφ ηα έπθεκακ υιςξ ζδζαζηένςξ αβαπδηυ ζηδκ πνμζδθζαηή Μάκδ ήηακ ημ ζηαθφθζ κα ημ ηάκμοκ βθοηυ ημο ημοηαθζμφ 28. Ξενυβζαγακ ηα ζηαθφθζα ηαζ δζάθεβακ ηζξ πμκηνέξ ηαζ ζηθδνέξ νχβεξ. Σζξ έπθεκακ ηαζ ηζξ ζηνάββζγακ. Όζηενα έθηζαπκακ ημ ζζνυπζ. Ένζπκακ ηα ζηαθφθζα ιέζα ηαζ ηα λάθνζγακ. Μάθζζηα έηακακ 2 3 ανάζεζξ ημ βθοηυ. Σέθμξ πνμζέεεηακ ηδκ αακίθζα ηαζ ηα άθδκακ κα ηνοχζεζ. Κθείκμκηαξ ημ ηεθάθαζμ ηαθμηαίνζ δεκ εα ιπμνμφζα κα παναθείρς έκα άθθμ θνμφημ ζδζαίηενα αβαπδηυ ζημοξ Μακζάηεξ. Σα ζφηα. Σα πνςζκά ηονίςξ έαβαζκακ ιε ιζα θεηάκδ ηαζ ιάγεοακ ζφηα απυ ηζξ ανηεηέξ ζοηζέξ πμο οπάνπμοκ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ. Μάθζζηα οπάνπμοκ δφμ είδδ ζοηζάξ. Σα ιαονυζοηα ηαζ ηα ιεθθζζυζοηα υπςξ θέβμκηαζ ζηδκ Μάκδ. Σα ιαονυζοηα είκαζ ηα ιεβάθα ιαφνα ζφηα πμο ηνχβμκηαζ ηονίςξ έηζζ. Σα ιεθζζζυζοηα είκαζ ηα θεοηά ζφηα πμο είκαζ ζαθχξ ιζηνυηενα ηαζ έπμοκ ηαζ άθθεξ πνήζεζξ ζε άθθεξ πενζμπέξ. 28 Διιγθςθ Φ.Ι. Μιχαλακάκου 66

67 3.6 ΚΑΘΖΜΔΡΗΝΟ ΣΡΑΠΔΕΗ Οζ ηέζζενζξ επμπέξ ηαζ ηα θαβδηά ηα μπμία πενζβνάθδηακ απμηεθμφκ παναηηδνζζηζηά πζάηα ηδξ ιακζάηζηδξ ημογίκαξ πμο ιαβεζνεφμκηακ ηονίςξ εηείκεξ ηζξ επμπέξ ςζηυζμ οπάνπμοκ ηαζ πζάηα ηα μπμία ηαηακάθςκακ μζ Μακζάηεξ υθμ ημκ ηαζνυ ακελάνηδηα ηδκ επμπή ημο πνυκμο ζφιθςκα αέααζα ιε ηδκ δζαεεζζιυηδηα ηςκ οπανπυκηςκ αβαεχκ ηαεχξ ηαζ ιε ηδκ μζημκμιζηή ημοξ ηαηάζηαζδ. Κάεε ιακζάηζημ ζπίηζ απμηεθμφζε ζφιθςκα ιε ηζξ ακάβηεξ ηδξ επμπήξ αοηυκμιδ παναβςβζηή ιμκάδα. Κάεε πφνβμξ βζα κα δζαηδνεί ηδκ αοημκμιία ημο είπε ζημ εζςηενζηυ ημο ζηένκα ή πδβάδζ ηαζ θμφνκμ. ε αοηυκ ημκ θμφνκμ δ Μακζάηζζζα έθηζαπκε ημ ρςιί ηδξ μζημβέκεζαξ. Σμ γφιςια ημο ρςιζμφ βζκυηακ δφμ θμνέξ ηδκ εαδμιάδα ζοκήεςξ 29. Ακάθμβα πάκηα ιε ηζξ ακάβηεξ ηδξ μζημβέκεζαξ. Σα ηαναέθζα πμο θμφνκζγακ ήηακ ζοκήεςξ μβηχδδ ηαζ πμθθά βζα κα θηάκμοκ κα ηαθφρμοκ ακάβηεξ 2 3 διενχκ. Σμ ζζηάνζ ημ ηαθθζενβμφζακ ιε εοθάαεζα ηαζ ζενμηεθεζηία μζ Μακζάηεξ ηαεχξ ηα βυκζια ιένδ ήηακ θζβμζηά ηαζ βζα κα ζοβηναημφκ ημ πχια ηαζ ημ κενυ έθηζαπκακ πεγμφθεξ ζηάαμκηαξ ηα αμοκά (πνμζπάεεζα ημο ακενχπμο κα οπμηάλεζ ιζα ακοπυηαηηδ βδ). Ο αβχκαξ βζα ημ αθεφνζ ηδξ πνμκζάξ λεηζκμφζε ιε ημ ζηάρζιμ βζα ηδκ ζπμνά, ημ αμηάκζζια, ημ εενζζιυ ηαζ ηεθείςκε ιε ημ άθεζια ζημοξ ιφθμοξ. «Άθεεε ιφθε ιοθενά.» Μακζάηζημ ιμζνμθυζ. Κάεε ζπίηζ ζηδκ Μάκδ είπε ημκ δζηυ ημο πεζνυιοθμ ηαζ μζ βοκαίηεξ ημκ βφνκαβακ αθέεμκηαξ ηαζ ιμζνμθμβχκηαξ. ε πενζυδμοξ λδναζίαξ ή ιεβάθδξ θηχπεζαξ, υηακ ημ αθεφνζ δεκ ήηακ ανηεηυ έθηζαπκακ ημ ζιζβάδζ. Ήηακ ρςιί πμο θηζαπκυηακ ιε ηδκ ηθαζζζηή ζοκηαβή υιςξ ημ αθεφνζ ήηακ ημ ιζζυ απυ ζζηάνζ ηαζ ημ άθθμ ιζζυ απυ ηνζεάνζ ή πανμφπζ. ε πενζπηχζεζξ έθθεζρδξ ρςιζμφ υθα ηα ιακζάηζηα ζπίηζα είπακ παλζιάδζα. Σα ραιία υπςξ ηα έθεβακ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ήηακ θέηεξ ρςιζμφ ηζξ μπμίεξ απμλέναζκακ ιε κενυ ηαζ αθμφ ηα πάναγακ ζηδκ ιέζδ ένζπκακ θίβμ θάδζ ηαζ ηα ζοκυδεοακ ιε ηονί ηαζ νίβακδ. Ακαπυζπαζημ ημιιάηζ ζημ ηαεδιενζκυ ηναπέγζ ζηδκ Μάκδ είπε ημ ηονί. ηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ δφμ ήηακ ηα ηφνζα είδδ ηονζμφ πμο παναζηεφαγακ μζ ηάημζημζ. πςξ 29 Προςωπικι εμπειρία 67

68 πνμείπαιε ηάεε μζημβέκεζα ζηδκ πενζμπή είπε θίβα βίδζα ή πνυααηα απυ ημ βάθα ηςκ μπμίςκ παναζηεφαγακ ηαζ ηα ηονζά. Σμ βζδμηφνζ απμηεθεί ημ ααζζηυ θαβδηυ ημο αμζημφ ιαγί ιε ημ ρςιί. Ακήηεζ ζηα ζηθδνά ηονζά ηαζ δ βεφζδ ημο είκαζ ζδζαίηενα αθιονή 30. Γεκ είπε πμθφ έκημκμ άνςια. Ζ Παναζηεοή ημο είκαζ ζδζαίηενα απθή. Μεηά ηδκ ζοθθμβή ημο βίδζκμο ή πνυαεζμο βάθαημξ ή ηαζ ακάιεζηημο ημ ανάγμοιε ιέπνζ κα θμοζηχζεζ. Μεηά αθήκμοιε ημ βάθα κα ηνοχζεζ θίβμ, ηαζ νίπκμοιε ηδκ ποηζά ηδκ μπμία ανίζημοιε ζηα ιαβαγζά. Αθμφ ακαηάηεοακ ημ ιείβια ηαθά ημ άθδκακ κα πήλεζ δ επζθάκεζα ημο. Όζηενα άδεζαγακ ζε έκα ηζειπένζ (πακί) ημ μπμίμ έπμοκ ημπμεεηήζεζ πάκς ζε ζμονςηήνζ. ηακ έθεοβακ ηα οβνά έπζακακ ηζξ ηέζζενζξ άηνεξ ηαζ ημ ηνέιαβακ (ημ ηζειπένζ) πνμηεζιέκμο ακ θφβμοκ υθα ηα οβνά. Μεηά απυ ηάπμζα χνα αβάγμοιε ημ ηονί πθέμκ απυ ημ ηζειπένζ ημ ηυαμοιε ζε πμκηνέξ θέηεξ. Ακ εέθμοιε ημ ηνχιε έηζζ. Χζηυζμ ημ αθαηίγμοιε ηαζ ημ αάγμοιε ζε ηεκεηεδάηζα. Μάθζζηα παθαζυηενα ηα έααγακ ζε ζηάικεξ ή ημοθμφιζα ηαζ ημ ζηέπαγακ ιε άνιδ πνμηεζιέκμο κα ιπμνεί κα ηαηακαθςεεί ιαηνμπνυκζα. Σμ άθθμ είδμξ ηονζμφ πμο έθηζαπκα ήηακ δ ιογήενα. Ζ δζαδζηαζία παναζηεοήξ ηδκ ήηακ ίδζα ιε ηα πνμδβμφιεκα ιυκμ πμο ηχνα δεκ ημ άδεζαγακ ζημ ηζειπένζ ιε ημ ζμονςηήνζ αθθά ημ ιάγεοακ ιε ηα πένζα ζακ ιζηνή ιπάθα ηαζ ημ ηνειμφζακ απεοεείαξ κα ζηναββίλεζ. ηακ ηδκ αβάγακε απυ ημ ηζειπένζ ηδκ αθαηίγακε ηαθά ηαζ ηδκ έααγακ ζε ζηζενυ αθθά εοάενμ ιένμξ κα λεναεεί. πςξ δζαπζζηχκεηαζ απυ ηδκ ένεοκα ηαθυ είκαζ ηυζμ ηα ηονζά υζμ ηαζ δ ιογήενα κα ιδκ παναζηεοάγμκηαζ ηαηά ηδκ πενίμδμ ακαπαναβςβήξ ηςκ γχςκ δζυηζ ηα πνμσυκηα εα ιονίγμοκ άζπδια. Αοηυ ημ βκχνζγακ μζ παθαζυηενμζ ηαζ έηζζ απέθεοβακ κα ηονμημιμφκ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ακαπαναβςβζηήξ πενζυδμο πμο ήηακ ημ ηέθμξ ημο ηαθμηαζνζμφ. πςξ πνμακαθένεδηε θυβς ημο θηςπμφ ημο ηυζιμο πμο ηαημζημφζε ζηδκ Μάκδ δ ηαηακάθςζδ κςπμφ ηνέαημξ ήηακ ζπάκζα. Χζηυζμ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο έημοξ έηνςβακ ηνέαξ ημ μπμίμ υπςξ ηα ιονιήβηζα απμεήηεοακ ηαζ θίβμ θίβμ ηαηακάθςκακ. Σμ ηνέαξ αοηυ μκμιάγεηαζ ζχγθιηλν 31 (Δζηυκα 39). Ζ πνμέθεοζδ ημο μκυιαημξ είκαζ παναηηδνζζηζηή ημο πνμσυκημξ (ζοκ + βηθίκα). Αηυια ηαζ μζ πζμ θηςπέξ μζημβέκεζεξ ηδξ Μάκδξ είπακ έκα δφμ βμονμοκάηζα πμο ηα έθεβακ ιπμογία. Μάθζζηα ιανηονίεξ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ ακαθένμοκ υηζ ηα πενζζζυηενα είπακ ιαφνμ πνχια ηαζ ήηακ αναπφζςια ζε ακηίεεζδ ιε ηα ζδιενζκά. Έζθαγακ ημ ιεβαθφηενμ πμζνζκυ ιε ημιή ζημ θαζιυ. Αθμφ έαναγακ κενυ ημ έβδενκακ δζυηζ ημ δένια ημο 30 Διιγθςθ Ι. Μιχαλακάκου 31 Ελλθνικι παροιμία 68

69 βμονμοκζμφ είκαζ πμθφ ζηθδνυ. Αθαζνμφζακ ηα εκηυζεζα ηαζ έημαακ ημ ηαεανυ ηνέαξ ζε ααζηζέξ (ιαηνυζηεκεξ θμονίδεξ ηνέαημξ). Έααγακ ηζξ ααζηζέξ ημ αθάηζ (πμκηνυ) βζα 6 ιένεξ πενίπμο. Σζξ διένεξ εηείκεξ δ μζημβέκεζα ιάγεοε θαζηυιδθμ απυ ηα αμοκά ηδξ Μάκδξ. Σδκ 6 δ ιένα έαβαγακ ημ ηνέαξ απυ ημ «ρνληξάιαηζν» ηαζ ημ ηάπκζγακ ιε ημ θαζηυιδθμ. Ζ υθδ ζηδκή είκαζ ζδζαίηενα βναθζηή. Καπκυξ κα αβαίκεζ απυ ηδκ αοηή ημο πφνβμο ηαζ κα ιμζπμαμθάεζ υθμ ημ πςνζυ απυ ημ θαζηυιδθμ. ζδ πενζζζυηενδ χνα ηα ηάπκζγακ ηυζμ πζμ έκημκδ ήηακ δ ιονςδζά πμο έπαζνκακ. Μεηά έαναγακ ημ ηνέαξ ηαζ ημ έααγακ ζε ηζμφπζα ή ζηάικεξ ηαζ απυ πάκς ημ ζηέπαγακ ιε θίπμξ (βθίκα) ή ιε θάδζ ζοκήεςξ. Καηά ηδκ δζάνηεζα ημο αναζιμφ ημο ηνέαημξ πμθθέξ θμνέξ πνμζέεεηακ ηαζ πμνημηάθζ δίκμκηαξ ζημ ηνέαξ πενζζζυηενα ιονςδζηά εθυδζα. Γεκ είκαζ υιςξ ιυκμ ημ ζφβηθζκμ πμο έθηζαπκακ απυ ηδκ ζθαβή ημο πμζνζκμφ. Σα έκηενα πμο υπςξ πνμ-εζπχεδηε αθαζνμφκηακ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ ζθαβήξ βίκμκηακ θμοηάκζηα ηα μπμία ελαημθμοεμφκ ςξ ζήιενα κα εεςνμφκηαζ απυ ημοξ Μακζάηεξ εηθεηηυξ ιεγέξ. Με έκα ηθςκάνζ εθζάξ ημ μπμίμ δίπθςκακ ζηδκ άηνδ ζακ βάκηγμ άκμζβακ ημ έκηενμ δδιζμονβχκηαξ έκα πςκί ημ μπμίμ βέιζγακ. Ζ βέιζζδ ημο θμοηάκζημο αοημφ δεκ είπε ηίπμηα ζδζαίηενα ηανοηεφιαηα ημ βέιζζακ ιε ημηηζκάδζ απυ ημ πμίνζμ ηνέαξ ηαζ αναζηή θθμφδα πμνημηαθζμφ απυ ημ ζφβηθζκμ ημιιέκδ αέααζα ζε ιζηνά ημιιάηζα. Όζηενα ηα θμοηάκζηα ανάγμκηακ πνμηεζιέκμο κα ηαηακαθςεμφκ. ήιενα αέααζα ηα πνάβιαηα είκαζ πμθφ απθμφζηενα απυ ηζξ δοζημθίεξ ημο πανεθευκημξ. Σα πενζζζυηενα ηνεμπςθεία ζηδκ Μάκδ αθθά ηαζ ζημκ Πεζναζά πνμιδεεφμοκ έημζιμ ηαπκζζιέκμ ηαζ παζηςιέκμ ακαιέκμκηαξ απυ ηδκ ζφβπνμκδ κμζημηονά ιυκμ κα ημ ανάζεζ. Θα ήηακ θοζζηά ηνμιενή πανάθεζρδ ακ ζηδκ ηαεδιενζκή δζαηνμθή ηςκ Μακζαηχκ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ δεκ ηάκαιε εηηεκή ακαθμνά ζηδκ εθζά ηαζ ζημ θάδζ. Σμ πυζμ ζδιακηζηή ήηακ δ εθζά ζηδκ ιακζάηζηδ δζαηνμθή θαίκεηαζ απυ ημ αηυθμοεμ ζηζπμφνβδια ηδξ πενζμπήξ: «Κάθζμ έπς ζημ ζπίηζ ιμο εθζέξ ηαζ παλζιάδζ πανά ζηα λέκα γάπανδ ηαζ κα ι μνίγμοκ άθθμζ» Κατερίνα Εξαρχουλζα Γεωργιλζα, Γεφςεισ Μάνησ, Αδοφλωτθ Μάνθ, Αρεόπολθ 2002, ς.32 69

70 Ζ εθζά ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ απμηεθεί θοζζηά ιμκμηαθθζένβεζα δζυηζ μοζζαζηζηά ηίπμηε άθθμ δεκ ιπμνεί κα ηαθθζενβδεεί ζηδκ πενζμπή εηηυξ απυ ηδκ εθζά. Μάθζζηα ζοκήεζγακ κα θοηεφμοκ ηζξ εθζέξ ζηδκ άηνδ ανιαηζχκ πνμηεζιέκμο ημ οπυθμζπμ κα πνδζζιμπμζδεεί βζα θμφπζκα ή πυνηα. Κάεε ζπίηζ ζηδκ πενζμπή αηυιδ ηαζ ημ πζμ θηςπυ είπε θίβεξ νίγεξ εθζέξ πνμηεζιέκμο κα αβάγεζ ημ θάδζ ηδξ πνμκζάξ. Δδχ πνέπεζ κα πμφιε πςξ δ πενζμπή ηδξ Κμθμηοεζάξ (αυνεζα ακαημθζηή Μάκδ) έπεζ πενζζζυηενεξ εθζέξ απυ ημ κυηζμ ηιήια ημο Σαζκάνμο. ηδκ πενζμπή οπήνπακ ηνία είδδ εθζάξ. Ζ Καθαιχκ, δ Κμνςκέζηδ πμζηζθία ηαζ δ αεζκμεθζά υπςξ ηδκ θέκε μζ κηυπζμζ. Οζ εθζέξ Καθαιχκ 33 (Δζηυκα 32) είκαζ μζ ιεβάθεξ ιαφνεξ εθζέξ μζ μπμίεξ είκαζ βζα θάβςια ζηδκ ζαθάηα ηαζ δεκ είκαζ ηαηάθθδθεξ βζα ηδκ παναβςβή θαδζμφ. Ζ Κμνςκέζηδ πμζηζθία πμο είκαζ ηαζ δ πζμ δζαδεδμιέκδ ζδζαίηενα απυ ημ πςνζυ Νφθζ ςξ ημ Σαίκανμ είκαζ δ πμζηζθία εηείκδ πμο δίκεζ ημ θάδζ βζα ημ μπμίμ θδιίγεηαζ δ Μάκδ. Σμ ηνίημ είδμξ δ αεζκμεθζά είκαζ ιε ιέβεεμξ ιζηνυηενδ απυ ηςκ Καθαιχκ ηαζ ιεβαθφηενδ απυ ηδκ Κμνςκέζηδ. Σμ πνχια ηδξ δεκ είκαζ πνάζζκμ. Ηδζαίηενμ εκδζαθένμκ έπεζ δ παναζηεοή ηδξ. Δκχ δ Καθαιχκ απθά πανάζζεηαζ, ηδκ αεζκμεθζά ηδκ πηοπμφζακ πάκς ζημκ ζμθνά ή ζε ιζα ηίηθα (ζπζζηυπθαηα) πνμηεζιέκμο κα αθαζνεεμφκ δζάθμνα οβνά. Απμηεθεί θαβχζζιμ είδμξ εθζάξ ηαζ υπζ θαδζμφ. Σμ ιάγεια ηδξ εθζάξ απμηεθμφζε ιζα πναβιαηζηή απμζημθή. Ξεηζκμφζακ ημ πνςί βφνς ζηζξ 7:30 ηαζ ζηαιαημφζακ βφνς ζηζξ 4:00 ημ απυβεοια. Μάθζζηα ηα πνςζκά υπμο δ οβναζία ήηακ ιεβάθδ ηαζ πμθθέξ θμνέξ έηακε ηνφμ άκααακ 34 πθδζίμκ ημο ηυπμο πμο ιάγεοακ, ιζηνή θςηζά απυ ηα ηθαδζά ηαζ ηα ναιάηζα πμο έημαακ, ηαεχξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο ιαγέιαημξ ηδκ εθζάξ ηδκ ηθάδεοακ ηζυθαξ. Δδχ πνέπεζ κα πμφιε πχξ ημ θάδζ απμηεθμφζε ηαζ απμηεθεί ημ ζπμοδαζυηενμ πνμσυκ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. Μέπνζ ημ 1900 ηάεε μζημβέκεζα είπε ημ δζηυ ηδξ εθαζμηνζαείμ απυ υπμο ηαζ ακηθμφζε ημ θάδζ ηδξ, ζηα πθαίζζα ηδξ αοημκμιίαξ ηδξ παηνζάξ πμο επζηάζζεζ δ ημζκςκζηή μνβάκςζδ ηδξ επμπήξ. Γζα πανάδεζβια ζηδκ πείνα, πμο είκαζ ημζηίδα ηδξ μζημβέκεζαξ Μεθά, υθμζ μζ Μεθζακμί πνδζζιμπμζμφζακ αοηυ ημ εθαζμηνζαείμ. ημ Νφθζ μζ Μπμονζηζάκμζ 35 είπακ ημ δζηυ ημοξ εθαζμηνζαείμ ηαζ υθμζ μζ δζημί ημοξ ηαζ μζ ζφιιαπμζ ημοξ, ημ πνδζζιμπμζμφζακ. 33 Διιγθςθ Κυριάκου Μπαρμπαγιάννθ 34 Διιγθςθ Ευκυμίου Μπουρίκου 35 Διιγθςθ Ευςτράτιου Μπουηίκου 70

71 Μεηά ημ 1900 υπμο μζ άβναθμζ κυιμζ ηδξ Μάκδξ άνπζζακ κα πάκμοκ ηδκ έκημκδ ζζπφ πμο είπακ, μ επαββεθιαηζζιυξ πηφπδζε ηδκ πυνηα ηδξ πενζμπήξ ηαζ δδιζμονβήεδηακ πζα επαββεθιαηζηά εθαζμηνζαεία πμθθά εη ηςκ μπμίςκ θεζημονβμφκ ςξ ζήιενα. Φοζζηά ζηδκ ηαεδιενζκή δζαηνμθή ηςκ Μακζαηχκ ημ αοβυ. ε υθδ ηδκ Δθθάδα, έηζζ ηαζ ζηδκ Μάκδ δ ηυηα απμηεθμφζε ααζζηυ μζηυζζημ γχμ πμο πνμζέθενε εηηυξ απυ ημ ηνέαξ ηδξ ηαζ αοβά. οκήεςξ ηα έηακακ ηαβζακά. Απμηεθεί έκα είδμξ μιεθέηεξ ιυκμ πμο πάκηα πνμζέεεηακ έκα οθζηυ ηδξ ανεζηείαξ ημοξ. οπάνπμοκ δζάθμνεξ παναθθαβέξ υθεξ ζδζαίηενα βεοζηζηέξ. Καβζακάξ ιε ηνειιφδζ πμο ζηδκ μοζία ήηακ μιεθέηα ιε ρζθμημιιέκμ ηνειιφδζ, ηαβζακάξ ιε ζφβηθζκμ πμο ήηακ μιεθέηα ιε πμκηνμημιιέκα ημιιάηζα ζφβηθζκμο ιαγί ιε αοβά ηαζ δ πζμ δζαδεδμιέκδ έηδμζδ ημ ζθμββάημ, ημ μπμίμ ήηακ μιεθέηα ιε θνέζημ ηονί ημ μπμίμ υκηαξ ιαθαηυ ζπεδυκ έθζςκε. Υαναηηδνζζηζηυ είκαζ ημ αηυθμοεμ ζηζπμφνβδια απυ ημ Νφθζ: «θμββάημ θηζάπκμοζζ η αοβά η αθεφνζ ημοηαθίδεξ ηαζ ηνχζζ ηζξ ιδθυζπαηεξ ηαζ ηζξ αθθδζπαηίδεξ 36» Βέααζα ιε ηδκ πάνμδμ ηςκ πνυκςκ δ απθή ζοκηαβή ημο ηαβζακά ελεθίπεδηε ηαζ ειπθμοηίζηδηε δίκμκηαξ κέμοξ εοπάνζζημοξ πνςιαηζζιμφξ ζε αοηυκ ηαεχξ απμηεθεί ιέπνζ ζήιενα αβαπδιέκδ ζοκηαβή. Χζηυζμ δεκ πνέπεζ κα θδζιμκμφιε πςξ δ Μάκδ απμηεθεί πενζυκδζμ. Γδθαδή ανέπεηε εκηυκςξ απυ εάθαζζα. Γεκ εα ιπμνμφζε θμζπυκ ηάηζ εαθαζζζκυ κα ιδκ ηνχβεηαζ υθμκ ημκ ηαζνυ ζηδκ Μάκδ ηαζ ζδίςξ ζηδκ ακαημθζηή πμο είπε πμθθά θζιακάηζα ηαζ ρανμπχνζα. Αβαπδιέκμ εαθαζζζκυ έδεζια πμο ημ έθηζαπκακ έηζζ χζηε κα ηαηακαθχκεηαζ υθμκ ημκ ηαζνυ δζαδμπζηά ήηακ επμκμιαγυιεκδ «ιαθέξδα» 36 (Δζηυκα 38). ηδκ μοζία ήηακ παθαιίδα ηδκ μπμία αθμφ ηαεάνζγακ έημαακ ζε ιζηνά πμκηνά ημιιάηζα. Σα ημιιάηζα αοηά ηα άθδκακ ζημ «ρνληξάιαηζν» βζα 3 4 διένεξ κα αθιονίζμοκ. Όζηενα ηα έαβαγακ απυ ημ αθάηζ ηαζ ηα έααγακ ζε έκα ζηαικί ιε ακμζπηυ ζηυιζμ ηαζ ηα πενζέποκακ ςξ πάκς ιε θάδζ. Σμ θάδζ ηαζ ημ αθάηζ έπαζγακ ημκ νυθμ ηςκ ζοκηδνδηζηχκ ηαεχξ ηυηε ροβεία δεκ οπήνπακ. 36 Διιγθςθ Γιάννθ Βαβουλόγιαννθ 36 Διιγθςθ Παναγιϊτασ Μιχαλακάκου 71

72 Με ημκ ηνυπμ αοηυ μζ παθαζυηενμζ θέκε πςξ ημ ράνζ ιπμνμφζε κα δζαηδνδεεί, οπυ ηαθέξ ζοκεήηεξ, πςνίξ κα παθάζεζ αηυια ηαζ 2 πνυκζα. Έηζζ υπμηε δ μζημβέκεζα ήεεθε εαθαζζζκυ θαβδηυ δεκ είπε πανά κα ακαηνέλεζ ζηζξ απμεήηεξ ηνμθίιςκ πμο υθα ηα ιακζάηζηα ζπίηζα είπακ παθαζυηενα ηαεχξ υπςξ έπμοιε πεζ δ ημζκςκζηή μνβάκςζδ ηδξ επμπήξ πνυζηαγε ηδκ μζημβέκεζα ζε δζαηήνδζδ αοημκμιίαξ ηαζ αοηάνηεζαξ. 3.7 Ζ ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΣΟΝ ΚΤΚΛΟ ΣΖ ΕΧΖ ΓΔΝΝΖΖ ΓΑΜΟ ΘΑΝΑΣΟ Ζ ΓΔΝΝΖΖ Ζ βέκκδζδ παζδζχκ ζηδκ Μάκδ απμηεθμφζε, ζδζαίηενα ηαηά ηδκ βέκκδζδξ αβμνζμφ, πναβιαηζηή βζμνηή. Γεκ πνέπεζ κα λεπκάιε υηζ μζ μκμιαζηζηέξ βζμνηέξ δεκ εμνηάγμκηακ έκημκα μπυηε δ ακαβέκκδζδ ηδξ μζημβέκεζαξ ιέζς εκυξ απμβυκμο ήηακ ζδιακηζηυηαημ βεβμκυξ. Έηζζ δεκ εα έιεκε ακεπδνέαζημ ηαζ ημ μζημβεκεζαηυ ηναπέγζ πμο ζηυπμ είπε πένακ ηδξ βζμνηήξ, ηδκ βκςζημπμίδζδ ημο βεβμκυημξ. Φαβδηυ ζδζαίηενα αβαπδιέκμ ζημοξ Μακζάηεξ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ αθθά ηαζ ααζζηυ ζηζξ βεκκήζεζξ ή ααθηίζεζξ ηέηκςκ ήηακ μ ηυημναξ μ ημηηζκζζηυξ, ή αθθζχξ ηυημναξ ιπανδμοκζχηζημξ 37 (Δζηυκα 35) (Μπανδμφκζα: πενζμπή ζηδκ αυνεζα έλς ακαημθζηή Μάκδ). Ζ ζοκηαβή ήηακ ηαζ είκαζ πμθφ απθή. Έημαακ ημκ ηυημνα ζε ιενίδεξ ηαζ ημκ ηζζβάνζγακ ιε έκα ιεβάθμ ηνειιφδζ. Σμκ έζαδκακ ιε ηναζί ηαζ πνμζέεεηακ ηδκ ηνζιιέκδ κημιάηα. Όζηενα ένζπκακ ημκ ηυημνα ηαζ ημκ άθδκακ κα ανάζεζ ιαγί ιε ηα οπυθμζπα οθζηά βζα ¼ ηδξ χναξ. Σέθμξ ηάπμζμζ πνμζέεεηακ ηαζ ηονί. ήιενα ζοκδείγεηαζ κα ημ ζοκμδεφμοκ αοηυ ημ πζάημ ιε ιαηανυκζα. Χζηυζμ παθαζυηενα ημ ζοκυδεοακ ιε ποθμπίηεξ. «ηδκ Μάκδ αβυνζα ζακ βεκκδεμφζζ ποθυπζηεξ ιμζνάγμοζζκ βζα κα ηα εοπδεμφζζ.» Σζξ ποθμπίηεξ δεκ ηζξ αβυναγακ έημζιεξ υπςξ ζήιενα αθθά ηζξ παναζηεφαγακ ζπίηζα ημοξ. Ζ παναζηεοή είπε ςξ ελήξ: 37 ό.π. 72

73 Ακαηάηεοακ βάθα, αθεφνζ, ζζιζβδάθζ, αοβά, αθάηζ, θάδζ ζε ιζα θεηάκδ. Άθδκακ ηδκ γφιδ κα λεημοναζηεί βζα ιζζή χνα. Άκμζβακ πμθφ θεπηά θφθθα ιε ημκ πθάζηδ ηαζ ηα πάναγακ ζε ηεηναβςκάηζα πμο ηα έααγακ ζημκ θμφνκμ κα λεναεμφκ, αθμφ πνχηα ηα άπθςκακ κα ζηεβκχζμοκ. Καηά ηδκ βέκκδζδ ημνζηζζμφ δεκ βζκυηακ ακάθμβμ βθέκηζ ςζηυζμ ηένκαβακ ημκ ηυζιμ βθοηυ ημο ημοηαθζμφ (ζοκήεςξ ζηαθφθζ) υπςξ πενζβνάθδηε πνμδβμοιέκςξ Ο ΓΑΜΟ Ο βάιμξ ζηδκ Μάκδ ηαζ ζοκεπχξ ηαζ ζηδκ ακαημθζηή απμηεθμφζε ίζςξ ηδκ ιμκαδζηή εοηαζνία ημζκςκζηχκ εηδδθχζεςκ βζα έκημκμ βθέκηζ ηαζ πμνυ. Γεκ απμηεθεί ηοπαίμ βεβμκυξ υηζ ιέπνζ ζήιενα μ βάιμξ θέβεηαζ ηαζ «ραξά». Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ θνάζδ πμο θέβεηαζ ζημοξ ακφπακηνμοξ «Σηηο ραξέο ζαο». Αοηυ ζοκέααζκε δζυηζ ζε έκα άβνζμ πενζαάθθμκ υπςξ αοηυ ηδξ Μάκδ ηυζμ ζε επίπεδμ θφζδξ υζμ ηαζ ζε επίπεδμ ημζκςκίαξ απμηεθμφζε ιζα υαζδ βζμνηζκή, ηαεανά ζοιαμθζηή, δδιζμονβχκηαξ έκα κέμ ζπζηζηυ. Αξ ιδκ λεπκάιε πςξ δ πανά ήηακ ιεβάθδ ηαεχξ μ βάιμξ ήηακ επίηεολδ ιαηνμπνυκζα (πμθθέξ θμνέξ) ηαζ ημπζαζηζηήξ δζαπναβιάηεοζδξ ιεηαλφ παηνζχκ. Ανηεηέξ θμνέξ ιάθζζηα ζοιαυθζγε ηδκ θήλδ αεκηέηαξ ή πμθέιμο. Δίκαζ θμζπυκ αοημκυδημ ημ ιέβεεμξ πμο είπε μ βυιμξ ζηδκ ιακζάηζηδ ζοκείδδζδ. Θα ήηακ θμζπυκ πανάθμβμ κα ιδκ είκαζ ακάθμβμο ιεβέεμοξ ηαζ ημ ηναπέγζ πμο ζηδκυηακ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο βθεκηζμφ ημο βάιμο. Αηυια ηαζ δ πζμ θηςπή μζημβέκεζα πνμζπαεμφζε κα δζαηνζεεί ζηδκ «ραξά» ηδξ. (Αξ ιδκ λεπκάιε ημ πενήθακμ πκεφια πμο δζέπεζ ημοξ ηαημίημοξ ηδξ πενζμπήξ ηαζ εεςνμφζακ αδζακυδημ κα ιδκ βίκεζ έκα αλζμγήθεοημ βθέκηζ). Υαναηηδνζζηζηυ βαιήθζμ θαβδηυ είκαζ ημ ιείν 38 ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ. ηδκ μοζία είκαζ έκαξ πμθφ ηαθυξ ιεγέξ πμο απμηεθείηαζ απυ ρζθμημιιέκα εκηυζεζα ανκζχκ ή ηαηζζηζχκ ιαγί ιε πυκηνμ. Ακαθοηζηά: Φζθυημαακ ηδκ ζοηςηανζά ηαζ ηδκ ηζζβάνζγακ ιέζα ζημκ πυκδνμ πμο έπεζ παναζηεοαζηεί απυ πνζκ, υπςξ δυεδηε πνμδβμοιέκςξ. 38 ό.π. 73

74 Καηά ηδκ δζάνηεζα ηςκ βάιςκ ζηδκ Μάκδ ιαγεφμκηακ θυβς ηδξ έκημκδξ μζημβεκεζαηήξ ζοκείδδζδξ ηαζ δεζιμφ υθδ δ παηνζά. Έηζζ ηα ζθαπηά ήηακ πμθθά. Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ ελήξ ημοαέκηα : «νη απιέο ησλ ζπηηηψλ θνθθίληδαλ απφ αίκα». Γεκ ήηακ υιςξ ημ θείμ πμο είπε ηθαζζζηή εέζδ ζημ βαιήθζμ ηναπέγζ. Οζ δίπθεξ απμηεθμφζακ ημ βθοηυ πμο ζεναζνίγμκηακ ζημοξ ηαθεζιέκμοξ πνζκ ημ θαβδηυ βζα κα «γιπθαζνχλ» υπςξ θέεζ ημ έεζιμ. Σζξ δίπθεξ 39 (Δζηυκα 31) ηζξ εημίιαγακ, δ μζημβέκεζα ημο βαιπνμφ πμο ήηακ ζοκήεςξ οπεφεοκδ βζα ημ βθέκηζ. Σδκ πνμεημζιαζία ημοξ ηζξ ακεθάιαακακ υθεξ μζ βοκαίηεξ ηδξ μζημβέκεζαξ ιε επζηεθαθήξ ηδκ παθαζυηενδ ή αοηή πμο βκςνίγεζ ηαθφηενα ηδκ παναζηεοή ημοξ, πμο δεκ ήηακ ηαζ εφημθδ οπυεεζδ βζα ηα ζδιενζκά δεδμιέκα. Σμ ζζνυπζ βζα ηζξ δίπθεξ ημ έθηζαπκακ απυ ιέθζ ηαζ κενυ πμο ημ έαναγακ βζα 2 ιε 3 θεπηά. Σδκ ίδζα χνα πχνζγακ απυ ηα αοβά ημοξ ηνυημοξ ηαζ ηα αζπνάδζα ηα μπμία πηοπμφζακ βζα κα βίκμοκ ιανέβηα. Σμοξ δε ηνυημοξ ημοξ πηοπμφζακ ιε ηδκ γάπανδ. Αθμφ έααγακ ζε ιζα θεηάκδ ηαζ ηα δφμ ιείβιαηα πνυζεεηακ θάδζ, αθάηζ, αακίθζα (ηάπμζμζ αάγμοκ ηαζ μφγμ). Όζηενα πνυζεεηακ υζμ αθεφνζ έπαζνκε ιέπνζ κα ζθίλεζ δ γφιδ. Άθδκακ ηδκ γφιδ κα λεημοναζηεί βζα 30 θεπηά πενίπμο. Κυαμκηαξ ημιιάηζα ιζηνά άκμζβακ πμθφ θεπηά θφθθα. θδ δ ιαεζηνία ημο βθοημφ αοημφ λεηζκάεζ απυ αοηήκ ηδκ ζηζβιή. Σα θεπηά αοηά θφθθα πνέπεζ κα ηδκ χνα πμο ηδβακίγμκηαζ κα δζπθςεμφκ (ελ μο ηαζ δίπθεξ). Με δφμ πζνμφκεξ ηνοπμφζακ, εκχ ηδβακζγυηακ, ημ θφθμ πμο ζηθδναίκεζ πμθφ βνήβμνα ηαζ ημ δίπθςκακ. Μεηά ημ αάγμοκ ζε έκα ηαρί πμο ζημ πάημ ημο έπεζ απμννμθδηζηυ πανηί βζα κα ζηναββίλεζ δ δίπθα ζημ ζζνυπζ πνμηεζιέκμο κα ιεθχζεζ ηαζ φζηενα έηνζαακ ηνζιιέκμ ηανφδζ απυ επάκς. Καηά ηδκ πενίμδμ ηςκ βάιςκ έθηζαπκακ πάνα πμθθά ημιιάηζα δζυηζ έπνεπε κα δζπθμηεναζημφκ μζ ηαθεζιέκμζ απυ ημ κέμ γεοβάνζ. Άθθμ βθοηυ πμο έθηζαπκακ ζε ακάθμβεξ πενζπηχζεζ ήηακ ημ ιπμονέηζ υπςξ θέβεηαζ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. ηδκ μοζία απμηεθεί έκα είδμξ βαθαηυπζηαξ. Σα οθζηά 40 πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ είκαζ θνέζημ ηαηζζηίζζμ βάθα, αοβά, αακίθζα, ζζιζβδάθζ, γάπανδ. Απυ ημ πνμδβμφιεκμ ανάδο ηα ακαηάηεοακ ηαζ ηα άθδκακ υθμ ημ ανάδο κα 39 ό.π. 40 Διιγθςθ Πολυξζνθσ Μπουρίκου Μιχαλακάκου 74

75 πήλμοκ δζυηζ ηαθυ είκαζ κα έπεζ πήλεζ ηαζ ηνοχζεζ ηαθά ημ παναπάκς οθζηυ χζηε κα ιπμνεί κα πνδζζιμπμζδεεί εφημθα. Σδκ άθθδ ιένα άκμζβακ θφθθμ ζπζηζηυ, ζε έκα ηαρί πμο είπακ αθείρεζ θίβμ αμφηονμ. Σμ θφθθμ έπνεπε κα είκαζ πμθφ θεπηυ βζα κα αβεζ ημ βθοηυ ηαθυ. Όζηενα ένζπκακ ηδκ βέιζζδ πάκς ζημ θφθθμ πμο είπακ απθχζεζ ηαθά ζημ ηαρί. Μεηά δίπθςκακ ημ πενζζζεομφιεκμ θφθθμ πνμξ ηα ιέζα ηαθφπημκηαξ βφνς βφνς ημ ηαρί Ο ΘΑΝΑΣΟ Ζ ζηζβιή ημο εακάημο ηαζ ιεηά απμηεθεί ζδζαίηενδ πενίμδμ βζα ημοξ Μακζάηεξ, ημθιχ κα πς αηυιδ ηαζ ζήιενα. Ανπαζμεθθδκζηά πνυηοπα απυδμζδξ ηζιχκ υπςξ ημ ιμζνμθυζ ηαζ δ ιαγζηή πνμζέθεοζδ βζα ημ ηεθεοηαίμ ακηίμ απμηεθμφκ ημοθημφνα ααεεζά νζγςιέκδ ζηδκ ιακζάηζηδ ζοκείδδζδ. Αξ ιδκ λεπκμφιε πςξ δ ζζημνία ηδξ πενζμπήξ δεκ πενζθαιαάκεζ έκημκεξ λέκεξ επζννμέξ αθθά ιζα ιαηναίςκδ ζπεηζηή απμιυκςζδ. Δίκαζ θμζπυκ θμβζηή δ δζαπνμκζηυηδηα ηάπμζςκ ηέημζμο είδμοξ πμθζηζζηζηχκ ζημζπείςκ. Σμ ζδιακηζηυ αοηυ βεβμκυξ δεκ εα ήηακ θμβζηυ κα ιδκ επδνεάζεζ ηδκ ημπζηή δζαηνμθή. Δημίιαγακ ηαηά ημ ζοπχνζμ πμο αημθμοεμφζε ηδκ ηδδεία δζάθμνα θαβδηά πνμηεζιέκμο κα ζοβπςνεεεί απυ ημκ ηυζιμ πμο παναανζζηυηακ (ηαζ ζοκήεςξ ήηακ πμθφξ) μ κεηνυξ. Σμ θαβδηυ ςζηυζμ πμο έηακε ηδκ δζαθμνά βζαηί μζ ιακζάηεξ ημ ηζιμφζακ δευκηςξ ήηακ δ θάαα. Απθή ζηδκ παναζηεοή ηαζ πμνηαζηζηή δ θάαα 41 απμηεθμφζε έκα πζάημ ζδζαίηενα αβαπδηυ ζε ιζα ιαηάανζα πενίμδμ. Παθαζυηενα βζκυηακ απυ ημοηζά εκχ ζήιενα απυ θαεμφνζ. Ηδζαίηενα βεοζηζηέ ηαζ μζ δφμ πενζπηχζεζξ. Ζ Παναζηεοή είπε ςξ ελήξ: Έααγακ ζε ιζα ηαηζανυθα ιε κενυ ηδκ θάαα κα ανάζεζ. Πνζκ ημ ηέθμξ ημο αναζιμφ πνμζεέημοιε θάδζ ηαζ αθάηζ. εναίνεηαζ ιε ηνειιφδζ ηαζ εθζέξ. 3.8 ΓΔΝΗΚΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Ζ παναδμζζαηή Μακζάηζηδ δζαηνμθή πμο έθηαζε ζημ απυβεζυ ηδξ ηαζ ζηδκ πθήνδ εθανιμβή ηδξ ζηδκ πενζμπή ηδξ Μέζα Ακαημθζηήξ Μάκδξ απμηεθεί βκήζζμ δείβια ηδξ ιεζμβεζαηήξ δζαηνμθήξ. Ζ εθάπζζηδ ηαηακάθςζδ ηνέαημξ, δ πνήζδ εθαζυθαδμο ςξ ακαπυζπαζημ ζοζηαηζηυ ηδξ ημπζηήξ ημοθημφναξ, δ ιεβάθδ πνήζδ δδιδηνζαηχκ ηαεχξ ηαζ δ ιεβάθδ ηαηακάθςζδ πυνηςκ ηαζ εαθαζζζκχκ απμηεθμφκ ηα δζαπζζηεοηήνζα ηδξ παναπάκς εεχνδζδξ. 41 Κατερίνα Εξαρχουλζα Γεωργιλζα, Γεφςεισ Μάνησ, Αδοφλωτθ Μάνθ Αρεόπολθ 2002 ς

76 Χζηυζμ δ ιακζάηζηδ δζαηνμθή ηαζ ιυκμ, πςνίξ ηδκ έκημκδ ζςιαηζηή άζηδζδ πμο παναδμζζαηά ηδκ ζοκυδεοε, ηαεχξ ημ αμζςηζηυ επίπεδμ ήηακ πμθφ παιδθυηενμ ηαζ πνεζαγυηακ έκημκδ ηαζ ημπζαζηζηή ενβαζία, ζε ζοκενβαζία ιε ημ ηαημηνάπαθμ ημο εδάθμοξ, δεκ ανηεί ηαζ ιπμνεί κα δδιζμονβδεμφκ πμθθά πνμαθήιαηα. Γεκ πνέπεζ κα λεπκάιε ημ ιεθακυ ζδιείμ ηδξ ημπζηήξ δζαηνμθήξ, ημ αθάηζ. Σμ ιάγεοακ ημ ηαθμηαίνζ απυ ηζξ «γνχβεο» ηςκ ανάπςκ πμο βίκμκηακ αοημζπέδζεξ αθοηέξ. Σμ πνδζζιμπμζμφζακ ζακ ζοκηδνδηζηυ έθθεζρδ ροβείμο. ήιενα έπεζ απμδεζπηεί πςξ δ αολδιέκδ ηαηακάθςζδ άθαημξ έθθεζρδ άζηδζδξ μδδβεί ζε αφλδζδ ηδξ πίεζδξ ημο αηυιμο. Σμ θάδζ πμο πνδζζιμπμζείηε ζε υθα ηα πζάηα ηδξ ιακζάηζηδξ δζαηνμθήξ έθθεζρδ άζηδζδξ ηαζ ιέηνμο πνήζδξ παπαίκεζ. Γίκεηαζ θμζπυκ εφημθα ακηζθδπηυ πςξ δ ζςζηή δζαηνμθή ηάεε ηυπμο είκαζ δ παναδμζζαηή δζυηζ υπςξ ηαζ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ δμηζιάζηδηε, εθανιυζηδηε ηαζ επζαίςζε δζα ιέζς ηςκ αζχκςκ. Ζ ιεζμβεζαηή δζαηνμθή υπςξ αοηή δζαιμνθχεδηε ζημκ εθθαδζηυ πχνμ ιέπνζ ηαζ ηα ιέζα ηδξ δεηαεηίαξ ημο 60 ήηακ απμηέθεζια ηςκ ηθζιαηζηχκ ζοκεδηχκ, ηδξ θηχπεζαξ ηαζ ημο ζηθδνμφ ηνυπμο γςήξ πανά ηάπμζαξ επζζηδιμκζηήξ ένεοκαξ ή ζμθίαξ. Σμ ίδζμ ζοκέαδ ηαζ ζηδκ Μάκδ. Πανυθα αοηά δ ιεεμδμθμβία αοηή απμδείπηδηε ζδζαίηενα πνήζζιδ ηαεχξ υθεξ μζ ζφβπνμκεξ επζζηδιμκζηέξ ένεοκεξ δζαηνμθήξ ζηδνίγμοκ δοκαιζηά ημκ ιεζμβεζαηυ ηνυπμ γςήξ ηαζ δζαηνμθήξ. ήιενα είιαζηε ζε εέζδ ηαθφηενα απυ ηάεε άθθδ θμνά κα ελδβήζμοιε ηδκ ηαθή οβεία ηςκ Μεζμβεζαηχκ θαχκ ηαεχξ ααζίγεηαζ ζηδκ δζαηνμθή ημοξ. Δηείκμ πμο είκαζ πζμ ζδιακηζηυ απυ υθα είκαζ πςξ μζ δζάθμνμζ ηφπμζ ιεζμβεζαηήξ δζαηνμθήξ είκαζ ηαηάθθδθμζ βζα υθμοξ ημοξ ακενχπμοξ ηδξ βδξ ηαεχξ ηα μθέθδ είκαζ ζδζαίηενα ιεβάθα. Βαζζηυ δε είκαζ πςξ μζ ηάημζημζ ηδξ ιεζμβείμο υπζ ιυκμ δεκ πνέπεζ κα ελμαεθίζμοκ ηζξ δζαηνμθζηέξ ημοξ ζοκήεεζεξ αθθά ιε πείζια πνέπεζ κα ακηζζηαεμφκ ζηζξ ελςηενζηέξ πανααζάζεζξ ηαζ κα αθμζζςεμφκ ζημ παναδμζζαηυ ιμκηέθμ δζαηνμθήξ ημοξ Antonia-Leda Matalas, Antonis Zampelas, Vassilis Stavrinos, Ira Wolinsky, the Mediterranean diet constituents and health promotion, crc Press, 2001 p.68 76

77 Δικόνα 28 - ΒΟΛΒΟΗ Από το βιβλίο τθσ Κατερίνασ Εξαρχουλζα Γεωργιλεά «Γεύςεισ τησ Μάνησ» 77

78 Δικόνα 29 - ΦΡΑΓΚΟΤΚΑ Δικόνα 30 - ΛΟΤΠΗΝΑ 78

79 Δικόνα 31 ΓΗΠΛΔ 44 Δικόνα 32 - ΔΛΗΔ 44 Από το βιβλίο τθσ Κατερίνασ Εξαρχουλζα Γεωργιλεά «Γεύςεισ τησ Μάνησ» 79

80 Δικόνα 33 - ΛΗΟΜΑΕΔΜΑ Δικόνα 34 - ΛΑΛΑΓΓΗΑ - ΣΖΓΑΝΗΓΔ Από το βιβλίο τθσ Κατερίνασ Εξαρχουλζα Γεωργιλεά «Γεύςεισ τησ Μάνησ» 80

81 Δικόνα 35 - ΚΟΚΟΡΑ ΜΠΑΡΓΟΝΗΧΣΗΚΟ Δικόνα 36 - ΜΔΛΗΗΑ 81

82 Δικόνα 37 - ΟΡΣΤΚΗΑ Δικόνα 38 - ΠΑΣΟ ΦΑΡΗ 82

83 Δικόνα 39 - ΤΓΚΛΗΝΟ Δικόνα 40 ΣΡΑΒΗΥΣΔ 83

84 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ο ΠΑΡΑΓΟΗΑΚΖ ΚΑΗ ΝΔΟΣΔΡΖ ΔΝΓΤΜΑΗΑ Ζ ΔΝΓΤΜΑΗΑ (γενικά) Χξ εκδοιαζία μνίγεηαζ ηαεεηί ιε ημ μπμίμ μ άκενςπμξ ζημθίγεζ ηαζ ηαθφπηεζ ημ ζχια ημο. Πενζθαιαάκεζ δδθαδή εηηυξ απυ ηα οθαζιάηζκα νμφπα ηαζ ημ ζφκμθμ ηςκ ιζηνμακηζηεζιέκςκ πμο ςξ αλεζμοάν ζοκμδεφμοκ ημ νμφπμ. ηδκ ποναιίδα ηςκ ακαβηχκ 1 δ εκδοιαζία οπάβεηαζ ζηζξ πνςημβεκήξ ακάβηεξ ιαγί ιε ηδκ ηνμθή, ηδκ ζηέβαζδ η.η.θ.. Γεκ απμηεθεί ηοπαίμ βεβμκυξ πςξ απυ ηδκ θίεζκδ επμπή μζ άκενςπμζ πνμζπαεμφζακ κα ηαθφρμοκ ηζξ εοαίζεδηεξ πενζμπέξ ημοξ ιε ηάπμζμ είδμξ νμφπμο. Ζ ζδιαζία ηδξ εκδοιαζίαξ βζα ημκ άκενςπμ δζαθαίκεηαζ απυ πμθθμφξ πανάβμκηεξ. Πνχηα πνχηα απμηεθεί γήηδια οβείαξ ηαεχξ ημ ηνφμ δεκ ιπμνεί ζε ελςηενζημφξ πχνμοξ κα ακηζιεηςπζζηεί δζαθμνεηζηά. Σμ έκδοια επίζδξ ακηζπνμζςπεφεζ ημκ παναηηήνα, ηδκ ημοθημφνα αηυια ηαζ ηδκ κμμηνμπία ημο ακενχπμο πμο ηα θμνά εκχ δεκ είκαζ θίβεξ μζ θμνέξ πμη επζδνά ηαηαθοηζηά ζηδκ ακενχπζκδ ζοιπενζθμνά. Δπίζδξ δ εκδοιαζία δζαπνμκζηά απμηεθεί δείηηδ ημζκςκζηήξ ηάλδξ ηδξ μπμίμο ακήηεζ αοηυξ πμο ηδ θμνά ηαεχξ οπάνπμοκ δζαθυνςκ εζδχκ πμζυηδηαξ ηαζ ηζιήξ νμφπα. Απμηεθεί ιζα ιμνθή ηέπκδξ δ μπμία ιέπνζ ζήιενα ακαπηφζζεηαζ ναβδαία. Με θίβα θυβζα δ εκδοιαζία δεκ απμηεθεί ιυκμ έκα ακηζηείιεκμ αθθά εηπέιπεζ έκα πθήεμξ πθδνμθμνζχκ βζα ημ άημιμ πμο ηδκ θμνάεζ δδιζμονβχκηαξ έκακ ηνοθυ ηχδζηα επζημζκςκίαξ, βζα ημ ημζκςκζηυ ηαζ πμθζηζζηζηυ πενζαάθθμκ ημο. Γεκ εα ιπμνμφζε θμζπυκ δ μζημβέκεζα πμο ημκ οζμεεηεί ηαζ ζοκεπχξ ηαζ δ μζηζαηή μζημκμιία κα ημκ ιεθεηήζεζ ζακ πανάβμκηα ηδξ ηαεδιενζκυηδηαξ ημο ακενχπμο. 4.1 Ζ ΔΝΓΤΜΑΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ (παραδοζιακή) Οζ θζβυηενμ ιεθεηδιέκεξ θμνεζζέξ ημο εθθδκζημφ πχνμο είκαζ αοηέξ ηδξ Πεθμπμκκήζμο. Καηά έκακ πενίενβμ ηνυπμ οπάνπμοκ εθάπζζηεξ ιεθέηεξ βζα ηζξ θμνεζζέξ ηςκ ηαημίηςκ ηδξ Πεθμπμκκήζμο. Ακ ζηεθηεί ηακείξ υηζ βφνς ζηα 1920 ηα ηεκηήιαηα ηςκ πενζμπχκ απυ ηδκ Κμνζκεία ηαζ ηδκ Ανβμθίδα ήηακ πενζγήηδηα ηαεχξ ζηυθζγακ ηα ανπμκηζηά αζηζηά ζπίηζα υπςξ εηείκα ηςκ Αεδκχκ, ημ υθμ εέια βίκεηαζ αηυια πζμ πενίενβμ. Οζ Πεθμπμκκήζζμζ θμνμφζακ ηδκ 1 Δ. Μπουραντά, Α. Βάκθ, Χ. Παπακωςταντίνου, Π. Ρεκλείτθ Αρχζσ οργάνωςησ και διοίκηςησ επιχειρήςεων ΟΕΔΒ Ακινα 2002 ς

85 βκςζηή ζε υθμοξ θμοζηακέθα, πμο δεκ είκαζ ηίπμηε άθθμ απυ έκα είδμξ πμθφπηοπδξ θμφζηαξ θεοημφ πνχιαημξ. Οζ Πεθμπμκκήζζεξ πάθζ ζδίςξ ηςκ αζηζηχκ πενζμπχκ κηφκμκηακ ηαζ ζημθίγμκηακ εκηοπςζζαηά. Χζηυζμ υπςξ εα δμφιε ηαζ πζμ ηάης, δ Μάκδ ηάκεζ αζζεδηή ηδκ δζαθμνμπμίδζδ ηδξ απυ ημοξ παναπάκς ηακυκεξ. 2 Ζ παναδμζζαηή θμνεζζά ηδξ Μάκδξ ηαεζενχεδηε ηδκ επμπή ηδξ Σμονημηναηίαξ ιαγί ιε υθεξ ηζξ παναδμζζαηέξ εκδοιαζίεξ ηδξ Δθθάδαξ. Γζαηδνήεδηε ιέπνζ ηζξ ανπέξ ημο 20 μο αζχκα ιε ημοξ ηεθεοηαίμοξ κα ηδκ θμνάκε ιέπνζ ημ Ζ ανδρική παραδοζιακή θορεζιά 3 ε ακηίεεζδ ιε υθδ ηδκ οπυθμζπδ Πεθμπυκκδζμ πμο είπε ςξ παναδμζζαηή θμνεζζά ηδκ θμοζηακέθα, δ μπμία ανβυηενα, ιεηά ημ 1831 επζζδιμπμζήεδηε ςξ εεκζηή εκδοιαζία, δ Μάκδ πνδζζιμπμίδζε ηδκ θμνεζζά πμο ζηδκ ζοκηνζπηζηή πθεζμρδθία ηδξ ηδκ θμνμφζακ μζ κδζζχηζηεξ πενζμπέξ. Οζ άκδνεξ ιε ιζα πνχηδ ιαηζά έιμζαγακ ιε καοηζημφξ ή πεζναηέξ ημο Μεζαίςκα (Δζηυκα 45). Γεκ είπακ αηνζαά αλεζμοάν μφηε ζδζαίηενα αηνζαά νμφπα θυβμ ηδξ δεζκήξ μζημκμιζηήξ ηαηάζηαζδξ. Ακαθοηζηά, απυ ηδκ ημνοθή, πνμξ ηα ηάης, δ θμνεζζά είπε ςξ ελήξ: ημ ηεθάθζ ημοξ έδεκακ έκα ιαφνμ ηεθαθμιάκηδθμ πμο ημ έθεβακ ηζειπενάηζ. Αοηυ ημ θμνμφζακ ζδζαίηενα αοημί πμο ηζκμφκηακ ζηδκ εάθαζζα. Ακηί αοημφ πμθθμί πνδζζιμπμζμφζακ ημ ηθαζζζηυ υνεζμ θέζζ ιε ηδκ θμφκηα κα ακειίγεζ πίζς δελζά. Καηάζανηα θμνμφζακ θακεθάηζ θεοηυ ηαηά ηφνζμ θυβμ ιε νέθζα πνάζζκα ηαζ βηνεί (Δζηυκα 46). Δκίμηε αοημί πμο είπακ ηαθφηενδ μζημκμιζηή επζθάκεζα θμνμφζακ πμοηάιζζμ ιε ηεκηήιαηα ζηα ιακίηζα ή ζηδκ πθάηδ ειπκεοζιέκα απυ ηδκ εηηθδζζαζηζηή πανάδμζδ ηδξ Δθθάδμξ (ζηαονμφξ, πμοθζά, βνάιιαηα η.α.). Πάκς απυ ημ πμοηάιζζμ θμνμφζακ ημ βζθεηάηζ. Ήηακ ζηδκ μοζία έκα βζθέημ ημ μπμίμ θμνμφκ ιέπνζ ζήιενα ηαζ μζ ζενείξ ζηδκ ηαεδιενζκή ημοξ αιθίεζδ. Ήηακ ζοκήεςξ απμπνχζεζξ ημο ηυηηζκμο ή ημο ιαφνμο. Ηδζαίηενα ημκηυ ηαεχξ ημ ιάηνμξ ημο έθηακε έςξ ηα πθεονά. Σμ ηαθμηαίνζ δεκ θμνμφζακ ηάηζ άθθα απυ πάκς. Χζηυζμ ηζξ οπυθμζπεξ επμπέξ πάκς απυ ημ βζθεηάηζ θμνμφζακ ημ ημκημβμφκζ. Ήηακ ιαηνοιάκζημ βζθέημ ιε υπζ υιςξ πμθφ θανδζά ιακίηζα, υπςξ ημο κημοθαιά, πμο ηαηέθδβακ ζε ιαφνμ θζηίθζ. 2 Ιωάννα Παπαντωνίου Ελληνικζσ τοπικζσ ενδυμαςίεσ Πελοποννθςιακό λαογραφικό ίδρυμα Ναφπλιο 1996 ς Γιϊργου Λεκάκθ «Παραδοςιακζσ φορεςιζσ», ΕΠΙΛΟΓΕ Ελευθεροτυπίασ (2008) ς. 161 &

86 Απυ ημκ δελζυ χιμ έπεθηε πνμξ ηα ηάης πνςιαηζζηυ γςκάνζ ζοκήεςξ ηίηνζκμο πνχιαημξ πμο ζοκδοαγυηακ ιε ηίηνζκμ γςκάνζ ζηδκ ιέζδ. Φοζζηά δεκ ιπμνεί κα θείπεζ απυ ηδκ παναδμζζαηή ιακζάηζηδ θμνεζζά ηαζ ημ παναδμζζαηυ αλεζμοάν ημο Μακζάηδ. Σμ υπθμ πμο είπε ζημ γςκάνζ ημο ήηακ ζοκήεςξ ημ ηοιαημεζδέξ ιαπαίνζ ημο πμο ημ απμηαθμφζακ «καραίξα». ηδκ μοζία ήηακ έκα ημκηυ ζπαεί. Βέααζα ζηδκ ιέζδ ημο είπε ηαζ ιζα ηαθεηζά γχκδ ή ζεθάπζ βζα ηα άθθα υπθα ημο. Ζ ζοκέπεζα ηδξ εκδοιαζίαξ ημο ήηακ δ ηθαζζζηή κδζζχηζηδ ανάηα (Δζηυκα 41). ημονμβάθακμο πνχιαημξ πμο δεκ ζμφνςκε ζηδκ άηνδ χζηε κα ημκ ηάκεζ εοέθζηημ. Αξ ιδκ λεπκάιε ηζξ πεζναηζηέξ επζδνμιέξ ηζξ μπμίεξ έηακα πμθθμί ιακζάηεξ ηαζ ημοξ πνδζίιεοε ιζα εοέθζηηδ εκδοιαζία. Οζ ζοπκέξ πμθειζηέξ ζοβηνμφζεζξ ηαζ ζηδκ ιεηαλφ ημοξ γςή δεκ ήηακ ζπάκζμ αθθά ηαεδιενζκυ θαζκυιεκμ εκχ μζ πμθειζηέξ ακαιεηνήζεζξ ιε λέκμοξ ζδζαίηενα ζοπκέξ. Ανεηέξ θμζπυκ υπςξ δ εοεθζλία ηαζ δ πναηηζηυηδηα ημοξ ήηακ ζδζαίηενα ζδιακηζηέξ. Σμ υηζ ζηδκ Μάκδ κηφκμκηακ ιε ανάηα ζε ακηίεεζδ ιε ηδκ οπυθμζπδ Πεθμπυκκδζμ ανίζηεζ ηδκ αζηζμθμβία ζηδκ ζζημνία ηδξ πενζμπήξ. Οζ ζηεκέξ επαθέξ ιε ημοξ πεζναηέξ ηδξ Αθβενίαξ ηαζ ημοξ αναηδκμφξ πεζναηέξ ηαηά ηα αογακηζκά πνυκζα ήηακ ζοπκέξ ηαζ είκαζ πμθφ πζεακυκ κα οζμεέηδζακ εκδοιαημθμβζηά ημοξ ζημζπεία ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηςκ αζχκςκ. Δπίζδξ πμθθμί βεκάνπεξ μζημβεκεζχκ ηδξ Μάκδξ ηαζ ζδζαίηενα ηδξ ακαημθζηήξ ήηακ απυ ηδκ Κνήηδ (μζημβέκεζα Καθθένβδ ζημκ Κυηνςκα, Μακμοζάημο ζημ Νφθζ η.α.) μζ μπμίμζ υπςξ θέβεηαζ ηνάηδζακ ζημζπεία ηδξ Ανααζηήξ πενζαμθήξ υπςξ δ ανάηα ηαζ ημ ηεθαθμιάκηδθμ. Δίκαζ θμζπυκ πζεακυκ δ ανάηα ηαζ ζηδκ Μάκδ κα είκαζ λεκυθενηδ ηαζ ζοβηεηνζιέκα ανααζηήξ πνμέθεοζδξ. θα ηα νμφπα πμο θμνμφζε μ Μακζάηδξ ήηακ οθακηά. ηδκ ακαημθζηή Μάκδ αέααζα δεκ οπήνπε ανβαθεζυξ ζε ηάεε ζπίηζ υπςξ ζηδκ Έλς Μάκδ αθθά ηάεε παηνζά είπε δζηυ ηδξ (ζηα πθαίζζα ηδξ μζημβεκεζαηήξ αοημκμιίαξ). Ο ανβαθεζυξ απμηεθμφζε αζπμθία ηδκ βδναζυηενςκ βοκαζηχκ ηαζ έπζακε πμθφ πχνμ ηαζ πνυκμ., έπνεπε κα δζαεέηεζξ ιενάηζ, επζδελζυηδηα ηαζ οπμιμκή. Ζ παναδμζζαηή εκδοιαζία μθμηθδνςκυηακ ιε ημ οπμηίηνζκμ ηαθζυκ πμο πμθθέξ θμνέξ παναθεζπυηακ ηαζ ημ λέπςζημ ηζανμφπζ απυ πμίνεζμ δένια. Δδχ πνέπεζ κα πμφιε πςξ ημ οπυδδια αοηυ δεκ είπε ηδ κ βκςζηή θμφκηα πμο έπμοκ ηα εογςκζηά ηζανμφπζα μφηε ήηακ ηθεζζηυ απυ πάκς. Ήηακ ακμζπηυ οπυδδια ηυηηζκδξ απυπνςζδξ. 86

87 4.3 Ζ Γσναικεία παραδοζιακή θορεζιά 4 Ζ βοκαζηεία παναδμζζαηή θμνεζζά ηδξ Μάκδξ απμηεθεί θμνεζζά ζδζαίηενδξ ικείαξ ηαεχξ είκαζ ειθακχξ πθμοζζυηενδ απυ αοηήκ ημο ακδνυξ. ηδκ ακαημθζηή Μάκδ εκχ δ θμνεζζά ημο άκδνα ήηακ ζπεδυκ ίδζα ζε υθμξ ημοξ ακενχπμοξ ακελάνηδηα ημζκςκζηήξ ηάλδξ δ βοκαζηεία θμνεζζά «θψλαδε» ακ δ βοκαίηα ήηακ πήνα, κζυπακηνδ, ιζηνήξ δθζηίαξ ή ιεβάθδξ. Ο παναδμζζαηυξ παναηηήναξ ηδξ Μακζάηζζζαξ ήηακ κα είκαζ ζεικέξ ηαζ αοζηδνέξ δεζηή ηαζ ηναπφηδηα ήηακ ηα ηφνζα παναηηδνζζηζηά πμο ζοκυδεοακ ηδκ βοκαίηα ηδξ Μάκδξ ζε υθδ ηδξ ηδκ γςή ηαζ απαλζςκυηακ ακ ηα ηαηαπαημφζε. Απμηεθμφζακ αλίεξ πμο επίηαζζε δ ημζκςκία πμο γμφζε. Φοζζηά δεκ εα ιπμνμφζε κα ιδκ ακηζηαημπηνίγμκηαζ υθα αοηά ηα παναηηδνζζηζηά ηαζ ζηδκ παναδμζζαηή εκδοιαζία ηδξ. Ακαθοηζηά δ παναδμζζαηή βοκαζηεία ιακζάηζηδ θμνεζζά απυ ηδκ ημνοθή πνμξ ηα ηάης έπεζ ςξ ελήξ: ημ ηεθάθζ μζ Μακζάηζζζεξ, αηυιδ ηαζ αοηέξ ιζηνήξ δθζηίαξ, θμνμφζακ ηζειπένζ (Δζηυκα 48). Μζα ιακηήθα ηίηνζκμο ή θεοημφ πνχιαημξ ζηζξ ιζηνέξ δθζηίεξ πμο ααειζαία ιε ηδκ πάνμδμ ηςκ πνυκςκ κα βίκεηαζ ιαφνδ ζηα ααεεζά βενάιαηα. Μάθζζηα ζηζξ εκήθζηεξ βοκαίηεξ δ ιακηήθα ήηακ πμθφ ιεβάθδ ηαζ ιαηνζά αθμφ έδεκε ιέπνζ ημ ζηήεμξ ηαζ ηοθζβυηακ ηάης απυ ημ ζαβυκζ. Δδχ πνέπεζ κα πμφιε πχξ δεκ είπε ιυκμ ζοιαμθζηυ παναηηήνα δεζηήξ αθθά ηαζ πναηηζηυηδηαξ ηαεχξ ημ ηζειπένζ αοηυ πνμζηάηεοε ημ ηεθάθζ απυ ημοξ δοκαημφξ ακέιμοξ πμο ζανχκμοκ ηα πάκηα ζημκ πεηνυημπμ ηδξ Μάκδξ, ηδκ πενίμδμ ηςκ ιεθηειζχκ. Γζα κα ζηέηεηαζ δ ιακηήθα ηαθφηενα ζημ ηεθάθζ χζηε κα ιπμνμφκ κα δμοθεφμοκ πςνίξ αβςκία ιήπςξ ημοξ θφβεζ ήηακ ημ ηεθαθμβζμφνζ (Δζηυκα 43). Έκα εαθαζζί πνχιαημξ ηάθοιια ζηδκ μοζία πμο ζοβηναημφζε ηδκ ιακηήθα. Πζμ ηάης θμνμφζακ πμοηάιζζα ιε θανδζά ιακίηζα ζηζξ άηνεξ ηδξ. Σα άηνα ηδξ πμοηαιίζαξ ηαεχξ ηαζ δ ναθή ηδξ ζημ ζηήεμξ ήηακ ζδζαίηενα ηεκηδιέκεξ ηαζ απμηεθμφζακ ηδκ ηοπζηή επζηήδεοζδ ηδξ βοκαζηείαξ εκδοιαζίαξ. Σα ιακίηζα ηα μπμία ηεθείςκακ ζοκήεςξ ζε ιαφνμ βαγί είπακ ηνία είδδ ηεκηδιάηςκ ηαθέ απυπνςζδξ, ζημ ηέκηνμ ημο ιακζηζμφ. ημ ζηήεμξ ηδξ ημ πμοηάιζζμ είπε ηαζ εηεί δζάθμνα ζπέδζα βεςιεηνζηά ζοκήεςξ ηεκηδιέκα χζηε κα μθμηθδνχκεηαζ δ θμνεζζά μιμνθυηενα. Σα πμοηάιζζμ ζοκήεςξ ήηακ θεοημφ ή ηίηνζκμο πνχιαημξ. Σμ θμοζηάκζ πμο θμνμφζακ θεβυηακ αεθέζζ ηαζ ήηακ ζημφνμο ιπθε πνχιαημξ, ή ζημφνμ πνάζζκμ. ημ ζηήεμξ ημ αεθέζζ ήηακ ακμζηηυ. ηδκ ιέζδ ζοβηναημφζε ιζα γχκδ οθαζιάηζκδ πμθφπνςιδ. ημ ηαηςηυνιζ ημο αεθεζζμφ είπακ ναιιέκδ ιζα ηαηαηυηηζκδ θάζα, 4 ό.,π. 87

88 πμθφ θανδζά, πμο ηδκ έθεβακ ιπμοβάγζ (Δζηυκα 44). Σμ ηυηηζκμ πνχια ηδξ πανέπειπε ζηδκ γςή ηαζ ζηδκ πανά. Λέβεηαζ ιάθζζηα πςξ υηζ ημ θμνμφζακ μζ παζνάιεκεξ πακηνειέκεξ ηαζ ακφπακηνεξ. ηακ πέεαζκε μ άκηναξ ηδξ βοκαίηαξ αθαζνμφζακ ιζα θςνίδα απυ ημ ιπμοβάγζ έηζζ χζηε κα δείπκεζ ζηεκυ εκχ υηακ πέεαζκε μ αδεθθυξ ηδξ βοκαίηαξ πάκς ζημκ ηάθμ ηδξ χνα πμο ιμζνμθμβμφζε έζηζγε υθμ ημ ιπμοβάγζ. Με ημκ ηνυπμ αοηυ αθέπμοιε πχξ δ ημζκςκία ιε ημοξ ημπζημφξ ηακυκεξ πμο είπε οζμεεηήζεζ μδδβμφζε ηδκ βοκαίηα ιε ηδκ ειθάκζζδ ηδξ κα εηπέιπεζ ηαζ δζάθμνα ιδκφιαηα βζα ηδκ γςή ηδξ. 4.4 Ανδρική Δνδσμαζία Νεόηερη 5 ( ) Θα απμηεθμφζε πναβιαηζηά ιεβάθδ πανάθεζρδ ακ ζημ ζδιείμ αοηυ δεκ πενζβνάθαιε ηδκ εκδοιαζία πμο ζδιάδερε ηδκ Μάκδ ηαζ ημοξ Μακζάηεξ απυ ημ 1900 ςξ ημ Ζ εκδοιαζία αοηή δεκ απμηεθμφζε μφηε απμηεθεί ηδκ παναδμζζαηή εκδοιαζία ηδξ πενζμκήζμο ςζηυζμ ιέπνζ ζήιενα πμθθμί δθζηζςιέκμζ ηδκ θμνμφκ απμηεθχκηαξ παναηηδνζζηζηή ιμνθή Μακζάηδ ζηδκ οπυθμζπδ Λαηςκία. Μμνθή πμο αηυια ηαζ ζημκ Πεζναζά ιεηά ημ 1960 δζαηδνήεδηε ηαεχξ πμθθμί Μακζάηεξ εζςηενζηά ιεηακάζηεοζακ. Ζ εκδοιαζία αοηή δζαηδνήεδηε πνζκ ηα ιμκηένκα νμφπα ιπμοκ ζηδκ γςή ιαξ. Ζ κευηενδ εκδοιαζία ηςκ ακδνχκ απυ ηδκ ημνοθή πνμξ ηα ηάης άηνα έπεζ ςξ ελήξ: ημ ηεθάθζ μζ άκδνεξ θμνμφζακ έκα ιζηνυ ράεζκμ ηαπέθμ ηφπμο «θαβνπξάθη» (Δζηυκα 42). Σμ θμνμφζακ βζα δφμ θυβμοξ, πνχημκ βζαηί ηαίνζαγε ιε ηδκ οπυθμζπδ πενζαμθή ηαζ δεφηενμκ βζαηί μ ήθζμξ ζημκ πεηνυημπμ ηδξ Μάκδξ ηαζ ζδίςξ ηδξ ακαημθζηήξ ήηακ ζδζαίηενα ζηθδνυξ. Μάθζζηα υηακ ενβάγμκηακ ζηα πςνάθζα ή υηακ δμφθεοακ ζηα αμοκά ηα ηαθμηαίνζα θμνμφζακ έκα ιεβαθφηενμ ράεζκμ ηαπέθμ (βζα πενζζζυηενμ ίζηζμ) πμο έιμζαγε ιε ζμιπνένμ. Σμ ηαπέθμ αοηυ ημ θμνμφζακ ηαζ μζ βοκαίηεξ ηαεχξ εηείκεξ αίςκακ πενζζζυηενμ ηζξ ζηθδνέξ δμοθεζέξ, ηυζμ ημο αμοκμφ υζμ ηαζ ημο ζπζηζμφ. ημκ ημνιυ θμνμφζακ εζςηενζηά θακεθάηζ θεοηυ εκχ ηαζ ημ πμοηάιζζμ ζοκήεςξ ιαηνοιάκζημ ήηακ ηαζ αοηυ ακμζπημφ πνχιαημξ. Σμ θεοηυ ήηακ ακέηαεεκ αβαπδηυ πνχια ηαεχξ απέααθθε ηδκ οπεναμθζηή αφλδζδ ηδξ εενιμηναζίαξ. Άθθμξ θυβμξ ήηακ βζα κα θαίκεηαζ έκημκα δ έκδεζλδ πέκεμοξ υηακ αοηυ οπήνπε αάγμκηαξ ηδκ βκςζηή ιαφνδ ημνδέθα ζημ ιακίηζ χζηε κα ηδνείηαζ ημ ηοπζηυ ημο ενήκμο πμο μζ Μακζάηεξ ημ ηδνμφζακ εοθααζηά. 5 Διιγθςθ Ι. Φ. Μιχαλακάκου 88

89 Σμκ πεζιχκα πάκς απυ ημ θεοηυ πμοηάιζζμ θμνμφζακ ζαηάηζ ζοκήεςξ βηνζ ή ηαθέ πνχιαημξ. Οζ βήζκεξ απμπνχζεζξ ήηακ πμθφ αβαπδηέξ βζαηί εφιζγακ ηαζ ημ πνχια ηδξ πενζμπήξ. Κμζηάγμκηαξ πνμξ ηα ηάης αθέπμοιε κα αθήκεηαζ δ παναδμζζαηή ανάηα βζα κα οζμεεηείηε ημ βηνζ ζοκήεςξ ιαθαηήξ οθήξ πακηεθυκζ. Σα οθαζιάηζκα αοηά πακηεθυκζα ιέπνζ ζήιενα ζηα πςνζά είκαζ ζδζαίηενα δζαδεδμιέκα. Μάθζζηα ακηί βζα γχκδ ηα ζοβηναημφζακ ιε ηζνάκηεξ δίκμκηαξ έκα ζδζαίηενμ look ζημκ ηάημπμ. Γεκ είκαζ ηοπαίμ υηζ μζ πενζζζυηενεξ πενζβναθέξ βζα ημοξ παθζμφξ Μακζάηεξ επζηεκηνχκμκηαζ ζηζξ ηζνάκηεξ. Οζ θηςπυηενμζ Μακζάηεξ έδεκακ ημνδυκζα ζηδκ ιέζδ ημοξ βζα κα ζηδνίγμοκ ημ πακηεθυκζ. Υαναηηδνζζηζηυ ημο πακηεθμκζμφ ήηακ ζημοξ πζμ ηαθυβμοζημξ δ πζέηα. Ζ υθδ πενζαμθή έηθεζκε ιε παπμφηζζα ηα μπμία ζοκήεςξ ήηακ ιαφνα ζημ πνχια ηαζ πςνίξ ημνδυκζα αθθά πςζηά. Με ημκ ηνυπμ αοηυ έιπαζκακ ηαζ έαβαζκακ πμθφ εφημθα. 4.5 ΝΔΟΣΔΡΖ ΓΤΝΑΗΚΔΗΑ ΔΝΓΤΜΑΗΑ 6 ( ) Ζ βοκαζηεία θμνεζζά ηδξ Μάκδξ ηδκ πενίμδμ αοηή βκςνίγεζ ανηεηέξ αθθαβέξ, ςζηυζμ δζαηδνεί πμθθά απυ ηα ζημζπεία ηα δξ παναδμζζαηήξ θμνεζζάξ ηδξ Μάκδξ. Ακαθοηζηά απυ ηδκ ημνοθή πνμξ ηα ηάης έπεζ ςξ ελήξ: ημ ηεθάθζ δ βοκαίηα ελαημθμοεεί κα θμνάεζ ιακηήθα πμο ηχνα ιμζάγεζ ζακ ημ παναδμζζαηυ ακηνζηυ ηζειπένζ (Δζηυκα 42). Γεκ είκαζ ηυζμ ιεβάθδ υζμ παθαζυηενα ηαζ δεκ ηαθφπηεζ ημ ηάης ιένμξ ημο πνμζχπμο. Σμ πνχια ζηζξ κευηενεξ ιπμνεί κα είκαζ θεοηυ, ηίηνζκμ ή ηαθέ αθθά ζε πενζυδμοξ πέκεμοξ εκκμείηαζ ιαφνμ. Συζμ ζ ιεβάθεξ βοκαίηεξ υζμξ ηαζ μζ ιζηνέξ ημπέθεξ ηςκ 16 ηαζ άκς θμνμφζακ ιακηήθα ιαφνδ ημκ ηαζνυ ημο πέκεμοξ. Καηεααίκμκηαξ πνμξ ηα ηάης παναηδνμφιε πςξ ιεηά ημ 1900 αθήκμκηαζ μζ παναδμζζαηέξ θμνεζζέξ ηαζ πνδζζιμπμζείηε ηονίςξ ημ θυνεια, πμο είκαζ πζμ εονςπασηήξ θφζδξ νμφπμ. Φοζζηά μζ ανβαθεζμί ζηα ζπίηζα δεκ ζηαιαημφκ κα νάαμοκ αθθά αοηήκ ηδκ πενίμδμ νάαμοκ πζμ ελεθζβιέκα νμφπα, ιε ζπέδζα ειπκεοζιέκα απυ ηδκ θφζδ ηαζ ζε πζμ εθεφεενδ βναιιή. Σα θμνέιαηα αοηά πμίηζθακ ζε πνχια. οκήεςξ ήηακ ιμκυπνςια ιε ζπέδζα. Σα πνχιαηα πμο πνδζζιμπμζμφκηακ ήηακ ακμζπηά (θεοηά, ηίηνζκα, ηαθέ) βζα ηζξ κέεξ ημπέθεξ εκχ μζ ιεβαθφηενεξ θμνμφζακ ζημφνμ ιπθε, ιςα, ιαφνμ. Οζ βοκαίηεξ πμο είπακ πάζεζ ημκ άκηνα 6 Διιγθςθ Γρθγορίασ Γ. Μπαρμπαγιάννθ Μιχαλακάκου 89

90 ημοξ θμνμφζακ ιυκμ ιαφνμ πνχιαημξ νμφπα βζα υθδ ηδκ οπυθμζπδ γςή ημοξ. Φοζζηά θμνμφζακ υπςξ είπαιε ηαζ αζμνηί ιακηήθζ. Λυβς ηδξ ιαφνδξ πενζαμθήξ ημοξ θέβμκηακ ιαονμθυνεξ ηαζ απμηεθμφκ ηδξ παζίβκςζηδ βοκαζηεία θοζζμβκςιία ηδξ Μάκδξ πμο ιμζνμθμβά (Δζηυκα 47). ηδκ ιέζδ είπακ μζ πενζζζυηενεξ δειέκδ ιζα ιπνμζημπμδζά. Ο θυβμξ βζα ηδκ πνήζδ αοηήξ ηδξ πμδζάξ είκαζ πςξ δ Μακζάηζζζα ελαημθμοεεί κα απμηεθεί ημ πζμ δναζηήνζμ ιέθμξ ηδξ ιακζάηζηδξ μζημβέκεζαξ ηαζ είκαζ θοζζηυ κα ιδ εέθεζ κα ηαηαζηνέρεζ ημ νμφπμ πμο θμνάεζ απυ ηζξ ζηθδνέξ δμοθεζέξ πμο έηακε εηείκδ ηδκ επμπή αθθά ηαζ απυ ημ ζηθδνυ ηυπμ πμο ηζκείημ. ηα πυδζα ιεηά ημ 1900 θμνμφζακ ηδκ πενίμδμ ημο πεζιχκα πμκηνέξ ηάθηζεξ ιέπνζ ημ βυκαημ βζα κα πνμζηαηεφεζ απυ ημ ηνφμ. οκήεςξ ηαθέ πνχιαημξ. Σδκ θμνεζζά ηδκ μθμηθήνςκακ, ακ οπήνπακ παπμφηζζα ζοκήεςξ ιαφνμο πνχιαημξ ή ηαθέ, ηα μπμία δεκ είπακ ημνδυκζα αθθά ηαζ αοηά ήηακ πςζηά ζακ ηα ακηνζηά. 4.6 ΒΡΔΦΗΚΖ ΠΑΗΓΗΚΖ ΔΝΓΤΜΑΗΑ Σα ανέθδ, υζμ ήηακ αηυια ηδξ ημφκζαξ, ηα έκηοκακ ιε πάκεξ οθαζιάηζκεξ πμο ηζξ έθεβακ θσιφπαλα. διακηζηή αέααζα ήηακ ηαζ δ θαζηζά ( βαζθηά ζηδκ ιακζάηζηδ δζάθεηημ ) ιε ηδκ μπμία ηα ηφθζβακ ηζξ πνχηεξ ιένεξ. Σα άθθα ιςνμοδζαηά ήηακ απθά νμφπα θηζαβιέκα απυ δζάθμνα οθάζιαηα (θζκά, ααιααηενά, ιάθθζκα, ζάθζκα, νάζζκα). Σα κήπζα κηφκμκηακ ελαζνεηζηά απθά. Μέπνζ ηα ηέζζενα ημοξ θμνμφζακ έκα ιάθθζκμ ή ααιααηενυ νμιπάηζ ηαζ ηίπμηε άθθμ πεζιχκα ηαθμηαίνζ. Ζ θζηυηδηα νμοπζζιμφ ζοκεπζγυηακ ηαζ ζε υθδ ηδκ παζδζηή δθζηία. πάκζα έαθεπε παζδί πνμζδθζαηά ιε ηαθά ηαζ πμθθά νμφπα. Οφηε ηαπέθα μφηε παπμφηζζα θμνμφζακ ηα πενζζζυηενα. Μάθζζηα ακ ηάπμζμ πμκδνμκηοκυηακ ηα άθθα παζδζά ημ πεζνάγακε ηαεχξ ημ εεςνμφζακ ιαιιυενεθημ ηαζ αζεεκζηυ. Σμ δζαθμνεηζηυ πάκηα πνήγεζ απυ ημοξ ακενχπμοξ ανκδηζηήξ ακηζιεηχπζζδξ. Μάθζζηα αοηή δ πενζθνυκδζδ πνμξ ημκ πθμφημ εοιίγεζ ηδκ πενζθνυκδζδ ηςκ ανπαίςκ πανηζαηχκ. Σα ιεβαθφηενα αβυνζα πζα θμνμφζακ έκα ημκηυ πακηεθμκάηζ ηαζ έκα θακεθάηζ νζβέ ζοκήεςξ, ημ μπμίμ δεκ ημ απμπςνίγμκηακ πεζιχκα ηαθμηαίνζ. Βέααζα πζμ παθζά ηα αβμνάηζα θμνμφζακ πζεακυηαηα ιζηνή ανάηα εκχ ημ πμοηάιζζμ ημ θεοηυ ήηακ ηθαζζζηή ιακζάηζηδ αλία. Σα ημνζηζάηζα απυ ιζηνή δθζηία θμνμφζακ ηζειπενάηζ. Φμνμφζακ έκα απθυ ηζ απένζηημ θμοζηακάηζ. Ξοπυθοηα ηαζ αοηά πςνίξ πμθθά πμθθά ζημθίδζα έθηζαπκακ υηακ ιεβάθςκακ ιυκα ημοξ ηα ηζαράθηα (ιζηνά αοημζπέδζα 90

91 ηζανμοπάηζα πςνίξ θμφκηα). Σμ θμοζηακάηζ ημ έθεβακ πνθάκηζν. Μυκμ υηακ πενκμφζακ ηδκ πνχηδ εθδαεία έθηζαπκακ αεθέζζ ηα ημνίηζζα ΓΔΝΗΚΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Ζ ακαθοηζηή πενζβναθή ηςκ εκδοιαζζχκ ηδξ Μέζα Μάκδξ ηαζ ηδξ ακαημθζηήξ ζδζαζηένςξ, ηυζμ μζ κευηενεξ υζμ ηαζ μζ παναδμζζαηέξ ιαξ μδδβμφκ ζε ιενζηά ζοιπενάζιαηα πμο πνήγμοκ ζδζαίηενδξ ικείαξ ηαεχξ ιπμνμφκ κα ιαξ δχζμοκ πμθθέξ πθδνμθμνίεξ βζα ημκ ηνυπμ γςήξ ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ ηαεχξ ηαζ ηδκ ημοθημφνα ηςκ ηαημίηςκ. Βαζζηυ παναηηδνζζηζηυ ηυζμ ηςκ ακδνζηχκ εκδοιαζζχκ ηδξ Μάκδξ υζμ ηαζ ηςκ βοκαζηείςκ είκαζ ημ υηζ ήηακ ζδζαίηενα απθέξ. Ζ απθυηδηα ηςκ εκδοιαζζχκ ακαθένεηαζ ηυζμ ζηδκ βναιιή υζμ ηαζ ζηα βεκζηυηενα αλεζμοάν ηδξ πενζαμθήξ. Σμ θηςπυ ημο ηυπμο ηαζ ηδξ μζημκμιζηήξ ηαηάζηαζδξ ηςκ ηαημίηςκ είπε ςξ ζοκέπεζα κα ακηζηαημπηνίγεηαζ ηαζ ζηζξ παναδμζζαηέξ θμνεζζέξ ημο ηυπμο. Πένακ ηάπμζςκ επζνναιάηςκ ζηζξ θμνεζζέξ ηαζ ηαθθζηεπκχκ ζπεδίςκ δεκ απακηχκηαζ πνοζαθζηά ή έκημκα αλεζμοάν ηαζ πνχιαηα υπςξ ζε άθθεξ βςκίεξ ηδξ Δθθάδμξ. Δπίζδξ εκχ ζε άθθεξ πενζμπέξ ηδξ Μάκδξ υπςξ ημ Οίηοθμ, μ Γενμθζιέκαξ, δ Κανδαιφθδ, ημ Γφεεζμ, μ Κάιπμξ ηδξ Ααίαξ, απακηχκηαζ ηαζ ζδζαίηενα επίζδια εκδφιαηα ζημοξ ηαημίημοξ υπςξ αοηά εονςπασηχκ πυθεςκ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ απυ ηδκ Λάβζα ηαζ ημ Σαίκανμ ςξ ημκ Κυηνςκα μζ ηάημζημζ κηφκμκηαζ πμθφ πζμ θζηά ηαζ θηςπά. Βέααζα πνέπεζ κα πμφιε πςξ δ μιμνθζά πμθθέξ θμνέξ έβηεζηαζ ζηδκ απθυηδηα. Άθθμ παναηηδνζζηζηυ ηςκ εκδοιαζζχκ ηδξ Μάκδξ ηαζ ζδζαζηένςξ ηδξ ακαημθζηήξ απμηεθείημ υηζ δ ακδνζηή θμνεζζά ιε ημ πέναζια ηςκ πνυκςκ αθθμζχεδηε πμθφ πενζζζυηενμ απυ ηδκ βοκαζηεία θμνεζζά ηδξ πενζμπήξ δ μπμία ζηα ααζζηά ηδξ ζημζπεία έιεζκε ακεπδνέαζηδ (ηζειπένζ, ζημφνμ πνχια, θυνεια ιαηνφ η.α.). αέααζα αοηυ ζοκέαδ ζηζξ πενζζζυηενεξ πενζμπέξ ηδξ Δθθάδμξ ηαζ είκαζ εφημθμ κα ελδβδεεί. Ο θυβμξ είκαζ δζυηζ ακ ηαζ παναδμζζαηέξ δμιέξ ηδξ ημζκςκίαξ έιεζκακ ίδζεξ ή ζπεδυκ ίδζεξ μζ μπμζεζδήπμηε αθθαβέξ έβζκακ ιπμνμφζακ εοημθυηενα κα βίκμοκ απυ ημκ άκηνα πανά απυ ηδκ βοκαίηα. Σμ παναδμζζαηυ πνυηοπμ ημο άκδνα ςξ ηφνζμ ημο ζπζηζμφ ζε υθδ ηδκ Δθθάδα ηαζ ζδζαζηένα ζηδκ Μάκδ δεκ έδζκε πμθθά πενζεχνζα βζα κεμηενζζιμφξ ηαζ αθθαβέξ απυ ηδκ πθεονά ηδξ βοκαίηαξ. Δπίζδξ πνέπεζ κα πμφιε πςξ υπςξ θίβμ αθθμζχεδηε δ πενζαμθή ηδξ Μακζάηζζζαξ ιέπνζ ημ 1960 θίβμ αθθμζχεδηε ηαζ μ παναηηήναξ ηδξ ηναπφηδηαξ, πενδθάκζαξ ηαζ πίζηδξ πμο είπε. 7 Κυριάκου Δ. Κάςςθ Λαογραφία τησ Μζςα Μάνησ Γραφικζσ Σζχνεσ Ακινα 1980 ς

92 Δικόνα 41 - MANIATIKH ΦΟΡΔΗΑ ΜΔ ΣΔΜΠΔΡΗ 92

93 Δικόνα 42 ΝΔΟΣΔΡΖ ΔΝΓΤΜΑΗΑ Δικόνα 43 - ΑΡΥΟΝΣΗΚΖ ΜΑΝΖ 93

94 Δικόνα 44 - ΓΤΝΑΗΚΔΗΑ ΜΑΝΖ Δικόνα 45 - ΜΑΝΗΑΣΔ ΣΟΤ ΣΑΗΝΑΡΟΤ 94

95 Δικόνα 46 - ΜΑΝΗΑΣΖ ΠΟΛΔΜΗΣΖ ΜΔ ΦΔΗ Δικόνα 47 - νεόηερη πένθιμη Μάνης 8 8 Από το βιβλίο του Ν. Καλαποκαράκου «Μάνθ Φωτεινόσ κι Ελεφκεροσ τόποσ» 95

96 Δικόνα 48 - ΦΟΡΔΗΑ ΝΔΑ ΓΤΝΑΗΚΑ 96

97 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ο ΟΗΚΟΣΔΥΝΗΑ ΟΗΚΟΚΔΤΖ Γίκεηαζ εφημθα ακηζθδπηυ πςξ ιζα μζημβέκεζα δεκ απμηεθεί ιυκμ ιζα ημζκςκζηή μιάδα αθθά ηαζ ιζα παναβςβζηή ιμκάδα πμο ςξ ζηυπμ έπεζ, υπζ απαναίηδηα ημ ηένδμξ, αθθά ηδκ αεθηίςζδ ημο αμζςηζημφ ηδξ επζπέδμο. Ζ μζημβέκεζα απυ ηα ανπαία πνυκζα ςξ ζήιενα δνχκηαξ ζοθθμβζηά πνμζπαεεί κα αεθηζχζεζ ηδκ ηαεδιενζκυηδηα ηδξ ηαεχξ μζ δοζημθίεξ ηδξ γςήξ ζε ηάεε επμπή πμζηίθμοκ. ηδκ ακηζιεηχπζζδ αοηχκ ηςκ δοζημθζχκ δ ηεπκμθμβία έπαζλε ζδζαίηενα ζδιακηζηυ νυθμ. Δζδζηά ιεηά ημ 1950 δ ηεπκμθμβζηή ελέθζλδ ηςκ κμζημηονζχκ μδήβδζε ζε αθιαηχδδ ακάπηολδ ηαζ ακηζιεηχπζζδ ηςκ ιζηνμ-δοζημθζχκ ηδξ ηαεδιενζκυηδηαξ απυ ημ πθφζζιμ ςξ ημ ιαβείνεια ηαζ χεδζε ηδκ βοκαίηα κα ιπμνεί κα αβεζ ζηδκ αβμνά ενβαζίαξ. Με θίβα θυβζα δ μζηζαηή ηεπκμθμβία είπε εηηυξ απυ πναηηζηέξ αθθαβέξ ηαζ δμιζηέξ αθθαβέξ ζημ ημζκςκζηυ ζζηυ ηδξ ζφβπνμκδξ Δθθάδαξ. Σα πνάβιαηα υιςξ δεκ ήηακ πάκηα έηζζ εφημθα. Τπδνεζίεξ πμο ζήιενα εεςνμφκηαζ αοημκυδηεξ ηαηά ημ ημκηζκυ πανεθευκ απμηεθμφζακ πμθοηέθεζεξ. Σμ νεφια, ημ κενυ, ημ θαβδηυ απμηεθμφζακ ζηυπμοξ πμο επζηοβπάκμκηακ ιεηά απυ έκακ ηαεδιενζκυ αβχκα. Δζδζηά ζηδκ επανπία υπμο ηα ιέζα ήηακ αηυια θζβυηενα ηαζ μζ ακάβηεξ ίδζεξ ακ υπζ ηαζ πενζζζυηενεξ ηα πνάβιαηα ήηακ ζδζαίηενα δφζημθα. ε αοηυ ημ ζδιείμ δ μζημβέκεζα θάιαακε δνάζδ ζακ παναβςβζηή ιμκάδα. Πμθθά πνάβιαηα ηα μπμία δεκ έανζζηε ζημ ειπυνζμ ή απέθεοβε κα αβμνάζεζ βζα μζημκμιζημφξ θυβμοξ πνμζπαεμφζε κα ηα θηζάλεζ δ ίδζα πνμηεζιέκμο κα ζηακμπμζήζεζ ή ημοθάπζζημκ κα οπμηαηαζηήζεζ ηζξ ακάβηεξ πμο είπε ςξ μζημβέκεζα. ημ πανυκ ηεθάθαζμ εα δμφιε πχξ δ μζημηεπκία αθθά ηαζ δ μζημζηεοή αμδεμφζε ηδκ μζημβέκεζα ζηδκ έηααζδ ηδξ δφζημθδξ ηαεδιενζκυηδηάξ ηδξ ζημκ ηναπφ πχνμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. 5.1 ΟΗΚΟΣΔΥΝΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΝΖ ημκ πχνμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ημ ημιέαξ ηδξ μζημηεπκίαξ ακαπηφπεδηε βζα δφμ θυβμοξ ηονίαξ. Ο πνχημξ θυβμξ είκαζ ημ θηςπυ μζημκμιζηυ οπυααενμ ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ πμο πενζμνζγυηακ ζε αβνμηζηέξ ενβαζίεξ ιζηνήξ ηθίιαηαξ ζε έδαθμξ δζυθμο πεδζκυ δεκ επέηνεπε κα δδιζμονβμφκηαζ αθυβζζηεξ ζπαηάθεξ ζε πνάβιαηα ηα μπμία μζ ίδζμζ ιπμνμφκ κα θηζάλμοκ. Ο δεφηενμξ θυβμξ ακάπηολδξ ηδξ μζημηεπκίαξ ζηδκ πενζμπή ήηακ πχξ παναδμζζαηά μζ μζημβέκεζεξ ηδξ Μάκδξ πςνζγυιεκεξ ζε ακηζιαπυιεκεξ παηνζέξ είπακ πάκηα ςξ ζηυπμ ιζα δζάεεζδ αοηάνηεζαξ ηαζ αοημκμιίαξ χζηε κα ιδ έπμοκ πμθθαπθέξ ελςηενζηέξ ακάβηεξ. ημκ 97

98 πχνμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ αοηυ ζοκεπίζηδηε ιέπνζ ηαζ ημ Γζάθμνεξ ιμνθέξ μζημηεπκίαξ ζηδκ πενζμπή αημθμοεμφκ, ιε ηζξ ακάθμβεξ ελδβήζεζξ ΑΠΟΤΝΗ 1 ε παθαζυηενεξ, πζμ δφζημθεξ ηαζ θοζζηά πζμ θηςπέξ επμπέξ ηαεχξ ηαζ ζε πζμ πνςηυβμκεξ ημζκςκίεξ δ έκκμζα ημο απμννίιιαημξ ήηακ έκκμζα ακ υπζ άβκςζηδ, αδζάθμνδ. Σίπμηα δεκ πεηζυηακ, ηίπμηα δεκ ήηακ άπνδζημ, ηίπμηα δεκ πήβαζκε παιέκμ. Με αοηυκ ημκ ηνυπμ αηυια ηαζ ηα παθζά θάδζα πμο δεκ ήηακ ηαηάθθδθα πνμξ ηαηακάθςζδ έανζζηακ πνδζζιυηδηα. Κάεε ζπίηζ ζε έκα ιεβάθμ ιαφνμ ηαγάκζ ζοβηέκηνςκε παθζά θάδζα, ηδβακζζιέκμ θάδζ ηαζ θίπμξ απυ ηα πμζνζκά πμο έημαακ ζε θμονίδεξ βζα κα ημ ηάκμοκ ζαπμφκζ. Ζ δζαδζηαζία είπε ςξ ελήξ: Αθμφ έααγακ 20kg παθζά θάδζα ηαζ θίπδ ζημ ηαγάκζ πνμζέεεηακ 3-4kg κενυ πενίπμο ηαεχξ ηαζ 2-3kg πμηάζα. Σμ παναπάκς ιείβια ημ έαναγακ ηαζ ηαοημπνυκςξ ημ ακαηάηεοακ. Όζηενα αθμφ ημ ιείβια έπδγε ημ άθδκακ κα δνειήζεζ ηαζ ηδκ επυιεκδ ιένα ημ έημαακ ζε ιεβάθμοξ ηφαμοξ. Γεκ είπακ άθθμ είδμξ ζαπμοκζμφ. Σμ πθφζζιμ ζημ πένζ βζκυηακ ιε αοηυ ημ ζαπμφκζ ημ μπμίμ θυβς ηδξ πμηάζαξ ήηακ ζδζαίηενα ζζπονυ. Γεκ εεςνείηαζ ηαηάθθδθμ βζα πθφζζιμ ζχιαημξ ΜΑΓΚΟΤΡΔ 2 Οζ πθδεοζιμί ζηδξ ηενεάξ Δθθάδαξ, μζ επί ηςκ πθείζηςκ αθάπζηδξ ηαηαβςβήξ, ζαξ πμζιεκζηυξ θαυξ είπακ αλεζμοάν ιαγί ιε ηδκ ζημθή ημοξ ηδκ βηθίηζα. ηδκ Μέζα Μάκδ ηαζ ζδζαίηενα ζηδκ ακαημθζηή μζ ηάημζημζ ηαηαζηεφαγακ ηαζ ζοκεπίγμοκ κα ηαηαζηεοάγμοκ ιαβημφνεξ (Δζηυκα 49). Γφμ ήηακ μζ ηφνζμζ θυβμζ πμο ηαηαζηεφαγακ αοηά ηα ενβαθεία. Ο πνχημξ θυβμξ είκαζ δζυηζ είκαζ πμθφ πνήζζιμ ενβαθείμ βζα ημοξ πμζιέκεξ. πςξ εζπχεδηε ηαζ ζε πνμδβμφιεκμ ηεθάθαζμ ζε ηάεε ζπίηζ οπήνπακ θίβα βίδζα ή πνυααηα. Κάεε ζπίηζ ζηδκ πενζμπή ζοκηδνμφζε έκα ιζηνυ ημπάδζ. Ζ ιαβημφνα πνδζζιμπμζμφηακ βζα κα «ηζαθψλνπλ» υπςξ έθεβακ ηα ηνζάνζα ηαζ ημοξ ηνάβμοξ πμο ςξ ανζεκζηά είκαζ ηαζ πζμ γςδνά γχα. Καεχξ ηοκδβμφζακ ηα γχα άπθςκακ ηδκ ιαβημφνα ηαζ πνμζπαεμφζακ κα ηθεζδχζμοκ ημ πίζς πυδζ ημο γχμο χζηε κα ακηέλεζ ηαζ κα ιδκ ιπμνεί κα θφβεζ. Φοζζηά δ υθδ δζαδζηαζία απαζημφζε ηαζ ιζα δελζμηεπκία. Ο δεφηενμξ θυβμξ πμο ηαηαζηεφαγακ ιαβημφνεξ ήηακ βζα κα αμδεμφκηαζ μζ δθζηζςιέκμζ ηδξ Μάκδξ ηαεχξ πμθθμί έθεακακ ζε ιεβάθδ δθζηία ηαζ βζα κα ηοηθμθμνμφκ είπακ ακάβηδ ημ «ηξίην πφδη». 1 Διιγθςθ Γρθγορίασ Μπαρμπαγιάννθ - Μιχαλακάκου 2 Διιγθςθ Γεωργίου Μιχαλακάκου 98

99 Ζ ηαηαζηεοή ηδξ ιαβημφναξ είπε ςξ ελήξ: Έημαακ απυ πμονκάνζ ή αεθακζδζά. Σα πςνζά ηδξ Κμθμηοεζάξ πνμηζιμφζακ ημ πμονκάνζ. Σμ ιήημξ ημο λφθμο δεκ λεπενκμφζε ημ 1,70. Μεηά ημ πένκαβακ ζημ ηαθμφπζ. Σμ ηαθμφπζ ήηακ ιζα πέηνα ιε ηνία ζίδενα απυ πάκς. Δικόνα 49 ΚΑΛΟΤΠΗ - ΜΑΓΟΤΡΑ Σμ πνχημ ζίδενμ πνδζζιμπμζμφηακ βζα κα ζηδνίγεζ ημ ιεβάθμ ημιιάηζ ηδξ ιαβημφναξ (1,50ι.), ημ δεφηενμ ζίδενμ ζηαεενμπμζμφζε ημ υθμ ζφζηδια εκχ ημ ηνίημ ζίδενμ ζηήνζγε ημ ιζηνυ ημιιάηζ ηδξ ιαβημφναξ (10cm). Μεηά απυ 2-3 ιήκεξ έαβαγακ ημ λεναιέκμ πζα λφθμ (αεθακζδζάξ ή πμονκάνζ) απυ ημ ηαθμφπζ έπμκηαξ πάνεζ πζμ ημ πνμζδμηχιεκμ ζπήια. ηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ δ ιαβημφνα ηαζ μζ πνήζεζξ ηδξ έθααακ ηαζ ημζκςκζηέξ δζαζηάζεζξ απμηεθχκηαξ πζα ημιιάηζ ηδξ δεμβναθίαξ ηδξ Μάκδξ ιε ημκ ελήξ ηνυπμ. Σμ νυθμ πμο έπαζγε βζα ημκ ααζζθζά ημ ζηήπηνμ ημο, βζα ημκ ζηναηάνπδ δ ζηναηανπζηή νάαδμξ, ηέημζμκ νυθμ έθεαζε κα παίγεζ δ ιαβημφνα ημο παππμφ ηδξ παηνζάξ ζηδκ ιακζάηζηδ ημζκςκίαξ. Αοηυ ημ απθυ ημιιάηζ λφθμο απεηέθεζε ηδκ οπμβναθή ηςκ βδναζυηενςκ ζε ζδιακηζηέξ ζηζβιέξ ηδξ γςήξ ημο Μακζάηδ. Αοηυ είπε πμθθαπθά απμηεθέζιαηα ζηα έεζια ηδξ Μάκδξ. ηακ ήεεθε ηάπμζμξ κα πνμζεέζεζ ηφνμξ ζηδκ πανμοζία ημο πήβαζκε ιε ηδκ ιαβημφνα ημο παππμφ. Γεκ είκαζ ηοπαία δ πανμζιία πμο θέεζ «ν παππνχο ν Μπνπγηνπθιήο εμέβγαηλε κε ην ξαβδί». Ζ πανμζιία αοηή ακαθένεηαζ ζημ ζυζ ηςκ Μζπαθαηζάκςκ Νζηθζάκςκ ηδξ Λάβεζαξ πμο βνάθμκηαζ Βμοβζμοηθάηδξ ηαζ ήηακ ηυζμ ζζπονμί Βμοβζμοηθάηδ ανημφζε βζα ηδκ δζεοεέηδζδ πανελδβήζεςκ. Φοζζηά ζήιενα υθα αοηά απμηεθμφκ εκεοιήιαηα ιζαξ άθθδξ επμπήξ, πμο ζημκ ακαβκχζηδ θακηάγμοκ ζδζαίηενα πανάλεκα ΚΟΤΓΟΤΝΗΑ ΒΔΝΣΕΗΔ 3 3 Διιγθςθ Φϊτθ Μιχαλακάκου 99

100 ηα αμοκά ηδξ Μάκδξ ζδζαίηενα ιεηά ημ 1900 μ πμθειζηυξ παναηηήναξ ηδξ ημζκςκίαξ ιεζχεδηε ηαζ αολήεδηα μ πμζιεκζηυξ. Απυ εηεί πμο ηάεε ζπίηζ είπε ηαηζίηζα ηαζ πνυααηα, ηα ημπάδζα αολήεδηακ ζε ανζειυ. Μάθζζηα ομ 1950 ζηδκ ακαημθζηή οπήνπακ ημπάδζα ιε 300 βίδζα ή πνυααηα. Ζ αθθαβή αοηή δεκ είκαζ ιυκμ μζημκμιζηή αθθά ηαζ ημζκςκζηή. Ζ μζημηεπκία ηδκ πενίμδμ αοηή ακέπηολε δζάθμνμοξ ηνυπμοξ δζεοηυθοκζδξ ηςκ αμζηχκ πνμξ ακαβκχνζζδ ηαζ εφνεζδ ηςκ ημπαδζχκ ημοξ. ηνειμφζακ ημοδμφκζα ζε πμθθά απυ αοηά πνμηεζιέκμο κα ηα ανίζημοκ. ημ ηάης ιένμξ ημοξ ήηακ πάθηζκα χζηε κα ηάκμοκ θεπηυ ήπμ ηαζ ημ πάκς ιένμξ ημοξ ήηακ λφθζκμ. Σμ πάθηζκμ ιένμξ ημοξ πμίηζθε ηαζ ακάθμβμ ημο ζπήιαημξ ήηακ ηαζ μ ήπμξ ημοξ. Σμ ηςδμκυζπδιμ ημοδμφκζ μκμιαγυηακ ηαιπακάηζ (Δζηυκα 54) ή ημοδμφκζ, ημ ηεηνάβςκμο ζπήιαημξ ημοδμφκζ μκμιαγυηακ πθαηάηζ, εκχ ημ ηοηθζημφ ζπήιαημξ ημ μκμιάγμοκ ηνμηάκζ. Σμ πάθηζκμ ιένμξ ηζξ πενζζζυηενεξ θμνέξ δεκ ημ έθηζαπκακ μζ ίδζμζ αθθά ημ αβυναγακ έημζιμ ζημ πακδβφνζ ημο ηαονμφ (14 επηειανίμο) ζημ Γφεεζμ. Σμ λφθζκμ ιένμξ υιςξ ημ έθηζαπκακ πάκημηε μζ ίδζμζ ηαζ ημ μκυιαγακ αεκηγζά. Σμ λφθμ ήηακ αεθακζδζά ή πμονκάνζ. Έημαακ ιζα αένβα πθςνή 4 5cm πθάημοξ. Σδκ αένβα αοηήκ ηδκ μκυιαγακ ιμθφββζ. Γζα κα πάνεζ ηοηθζηυ ζπήια έδεκακ ηα δφμ άηνα ιε ζφνια. ηακ ημ λφθμ λεναζκυηακ ημ ζφνια πανέιεκε. Πένακ υιςξ ημο ηδξ αεκηγζάξ ηάπμζμζ έθηζαπκακ έκα πζμ ζφκεεημ ημοδμφκζ πμο ημ έθεβακ ιμονηανζά. Έδεκακ έκα ιζηνυ δενιάηζκμ θμονί ιε ημ ημοδμφκζ ηαζ βφνς απυ ημ ζηυια ηδξ ηαηζίηαξ ή ημο πνμαάημο. Με ημκ ηνυπμ αοηυ ημ ιδνοηαζηζηυ αηυια ηαζ υηακ λεημοναγυηακ ηάης απυ δέκηνα ή παθάζιαηα ακαιαζχκηαξ ηδκ ηνμθή ημο πηοπμφζε ημ ημοδμφκζ ηαζ ιπμνμφζε κα ανεεεί. ηα αμοκά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ οπήνπακ πμθθά ιεβαθζεζηά ηηήνζα ζηα μπμία έανζζηακ ηαηαθφβζμ απυ ημκ ηαοηυ ήθζμ, ηα γχα ζημ βοικυ πεηνυημπμ ηδξ Μάκδξ. Έηζζ βζα κα ιδκ ηνφαμκηαζ απυ ημοξ αμζημφξ έθηζαπκακ ιμονηάνζά ΔΡΓΑΛΔΗΑ 4 Σα ζπίηζα ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ πμθθέξ θμνέξ έθηζαπκακ δζάθμνα ενβαθεία βζα ηδκ δζεοηυθοκζδ ηδξ ηαεδιενζκυηδηάξ ημοξ. ακάιεζα ζε αοηά ηα πζμ δζαδεδμιέκα ήηακ αβνμηζηά ενβαθεία υπςξ ημ αθέηνζ, ημ δνεπάκζ αθθά ηαζ άθθα μζημδμιζηά υπςξ ζηενπάκζα. Ζ αβνμηζηή παναβςβή ζδζαίηενα ζημκ άβμκμ ηυπμ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ήηακ πενζμνζζιέκδ. Γζα κδ ιδκ έπμοκ θμζπυκ παναπάκς έλμδα έθηζαπκακ ιυκμζ ημοξ ηα αθέηνζα βζα ημ υνβςια. Υαναηηδνζζηζηυ ηςκ πνμζδθζαηχκ πςνζχκ ήηακ πχξ ηα αθέηνζα ημοξ ηα έζενκακ βασδμφνζα ηαζ υπζ ιμζπάνζα υπςξ ζοκδείγμκηακ ζηα πςνζά ηδξ οπυθμζπδξ Μάκδξ. 4 Διιγθςθ Παναγιϊτθ Μιχαλακάκου 100

101 Ζ ηαηαζηεοή ημο είπε ςξ ελήξ. Απμηεθείημ απυ ηνία ημιιάηζα. Γφμ ημιιάηζα ήηακ λφθζκα ηαζ έκα ζζδενέκζμ. θα εκχκμκηακ ιεηαλφ ημοξ «ημοιπςηά» ή ιε αίδεξ (Δζηυκα 52). Σμ λφθμ ήηακ αεθακζδζά. Σμ ημιιάηζ λφθμο πμο εκςκυηακ ιε ηα γχα ήηακ πενίπμο 4 ιέηνα ιήημξ. Αοηυ ημφιπςκακ ιε ηδκ πεζνμθααή πυδζ ημο αθεηνζμφ (λφθζκδ ηαζ αοηή) πμο είπε ιήημξ 1 ιέηνμ. Σέθμξ ημ ημιιάηζ πμο έζηααε ηδκ βδ ιήημοξ 1 ιέηνμ ήηακ ζζδενέκζμ Δδχ πνέπεζ κα πμφιε πςξ ημ ζζδενέκζμ ημιιάηζ ημο αθεηνζμφ ημ αβυναγακ (Δζηυκα 58) έημζιμ. Σμ αθέηνζ υιςξ εηηυξ απυ ημκ ηαεανά βεςνβζηυ παναηηήνα, είπε ηαζ ζοιαμθζηυ. πίηζ πςνίξ αθέηνζ εεςνείημ βοικυ. Ο βμκζιμπμζδηζηυξ ημο νυθμξ ηαηά ηδκ ζπμνά απμηέθεζε εειεθζχδδ αλία ζηδκ αβνμηζηή γςή. Ο Ζζίμδμξ δζδάζηεζ ηαηά ημοξ ανπαίμοξ πνυκμοξ ηδκ ηαηαζηεοή ημο εκχ μζ παθζμί δζδβμφκηαζ ιε πενζζζή πενδθάκζα ηα μκυιαηα ηςκ ημιιαηζχκ πμο ημ απανηίγμοκ. Μάθζζηα ζηδκ Μέζα Μάκδ ηυπμζ υπςξ ακειυιοθμζ ηαζ ενβαθεία βεςνβζηά υπςξ ημ αθέηνζ πνδζζιμπμζμφκηαζ ζε ζζημνίεξ ηαζ δμλαζίεξ πμο ιπθέημοκ ημκ ανπαίμ ιε ημκ πνζζηζακζηυ ηυζιμ. Φοζζηά ηαζ ηα γχα πμο ημ ζένκμοκ εεςνμφκηαζ απαναίηδηα ιέθδ ηδξ αβνμηζηήξ μζημβέκεζαξ. 5 Άθθμ αβνμηζηυ ενβαθείμ ημ μπμίμ έπεζ βνάρεζ ζζημνία ζηδκ βοκαζηεία ιακζάηζηδ ζοκείδδζδ, ήηακ ημ δνεπάκζ ιε ημ μπμίμ μζ βοκαίηεξ ζοκήεςξ εένζγακ. Σμ ζζδενέκζμ ημιιάηζ ημ αβυναγακ έημζιμ είηε απυ πναιαηεοηάδεξ πμο πένκαβακ ζηα πςνζά ηδξ Μάκδξ είηε απυ παγάνζα υπςξ αοηά ηδξ Ανευπμθδξ ή ημο Γοεείμο. Σδκ πεζνμθααή ημο δνεπακζμφ υιςξ πμο ήηακ λφθζκδ ηδκ έθηζαπκακ μζ ίδζμζ ηυαμκηαξ λφθμ πανμοπζάξ ή ζοηζάξ πμο ήηακ ιαθαηυηενα απυ ηα οπυθμζπα ηαζ ιπμνμφζε κα επελενβαζηεί πζμ εφημθα ηαεχξ δ πεζνμθααή ήηακ ιζηνή. Σμ ίδζμ αηνζαχξ ζοκέααζκε ηαζ ιε ηα πνζυκζα ημο ηθαδέιαημξ. Σα μπμία ιυκα ημοξ ηα αηυκζγακ ηαζ μζ ίδζμζ έθηζαπκακ ηζξ πεζνμθααέξ. Δηηυξ υιςξ ηςκ αβνμηζηχκ ενβαθείςκ έθηζαπκακ ηαζ πμθθά μζημδμιζηά ενβαθεία. Αξ ιδκ λεπκάιε δ επαββεθιαηζηή ανπζηεηημκζηή ζηδκ Μάκδ ακαπηφπεδηε ιεηά ημ Έςξ ηυηε ηα ζπίηζα ηα έπηζγε δ ηάεε μζημβέκεζα ιυκδ ηδξ αμδεχκηαξ μ έκαξ ημκ άθθμ ζακ έκαξ μνβακζζιυξ. Δπζζηεοέξ, αθάαεξ, ιενειέηζα βίκμκηακ απυ ηδκ μζημβέκεζα. Δδχ πάθζ ζοκέααζκε ημ ελήξ, ημ ιεηαθθζηυ ιένμξ ημο μζημδμιζημφ ενβαθείμο αβμναγυηακ (είηε αοηυ ήηακ ζηενπάκζ είηε ήηακ ιοζηνί) εκχ ημ λφθζκμ ηαηαζηεοαγυηακ απυ λφθμ αεθακζδζάξ ΠΡΑΓΓΗΑ 6 5 Δθμιτρθ. Λουκάτου Σα φθινοπωρινά Φιλλιπότθ Ακινα 1995 ς Διιγθςθ Ευκυμίου Μπουρίκου 101

102 Δίκαζ ήδδ βκςζηυ πςξ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ δ θναβημζοηζά απμηεθμφζε εηηεηαιέκδ ηαθθζένβεζα. πςξ εζπχεδηε πνδζζιμπμζμφηακ βζα θνάπηδ βφνς απυ ηα πενζαυθζα ή ηζξ ηαημζηίεξ ηαζ βζα ημ κυζηζιμ θνμφημ ημο θναβηυζοημο. Ζ ζοθθμβή ημο εέθεζ ιαεζηνία ηαεχξ ηα αβηάεζα ηδξ θναβημζοηζάξ ιεηαθένμκηαζ εφημθα ιε ημκ αένα ηαζ ιπμνεί κα πνμηθδεμφκ αηοπήιαηα. Σμ «εξγαιείν» βζα ηδκ ζοθθμβή ηςκ θναβηυζοηςκ ήηακ ημ πναββί. Ήηακ έκα ενβαθείμ ημ μπμίμ θηζαπκυηακ ελ μθμηθήνμο απυ ηδκ μζημβέκεζα. Έπαζνκακ ηαθάιζα ιαηνφ 3 ιέηνα πενίπμο ηαζ υπζ λφθμ, χζηε κα είκαζ εθαθνφ ζε αοηυ ιπνμζηά πνμζάνιμγακ ηάπμζμ παθζυ ιοηενυ ζίδενμ πμο πενίζζεοε απυ άθθεξ ενβαζίεξ. Σμ ζπήια ημο ήηακ ζακ ιαηνφξ βάκηγμξ. Γάκηγςκακ ηδκ άηνδ ημο θναβηυζοημο βζα κα ιδκ ημ «ηξαπκαηίζνπλ» ηαζ ιεηά ημ απυημαακ απυ ηδκ πίηα ηδξ θναβημζοηζάξ. Με ημ πέναζια ηςκ πνυκςκ ηα πναββζά ελεθίπεδηακ ηαζ αοηά ηαζ ακηί βάκηγμο βζα κα ιδκ είκαζ επζηίκδοκα έααγακ έκα ζζδενέκζμ ημοηάηζ πμο αβηάθζαγε υθμ ημ θναβηυζοημ ΥΔΗΡΟΜΤΛΟΗ 7 Βαζζηυ μζηζαηυ ενβαθείμ ήηακ μ πεζνυιοθμξ. Δκχ ζε άθθα ιένδ ηδξ Δθθάδαξ δζαδεδμιέκμζ ήηακ μζ ακειυιοθμζ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ μ πεζνυιοθμξ απμηεθμφζε ηδκ ανπή βζα ηδξ παναβςβή αθεονζμφ. Ζ ηαηαζηεοή ημο ήηακ πμθφ απθή ηαζ υπζ ζδζαίηενα ημπζαζηζηή. Απμηεθείημ απυ 4 ημιιάηζα. Γφμ πέηνζκα, 1 ιεηαθθζηυ ηαζ 1 λφθζκμ. ημ ηάης ιένμξ ημπμεεημφζακ ιζα πέηνα ίδζμο ιεβέεμοξ ηαζ ζπήιαημξ. Σμ υθμ ζφζηδια ζηαεενμπμζμφηακ ιέζς ιζαξ ζζδενέκζαξ αένβαξ. Ζ επάκς πέηνα είπε ιζα ηνφπα ζηδκ ιέζδ, εκχ ζηδκ άηνδ ηδξ είπε έκα λφθζκμ ημιιάηζ 20 cm πενίπμο ςξ πεζνμθααή. Υνδζζιμπμζείημ ςξ ελήξ: ένζπκακ απυ πάκς ημ ζζηάνζ ημ μπμίμ πένκαβε απυ ηδκ μπή ηδξ πάκς πέηναξ ζηδκ ηάης. Όζηενα βφνκαβε, δ βοκαίηα ζοκήεςξ ηδκ πεζνμθααή ηαζ ζοκεθίαμκηαξ ημοξ ηανπμφξ ημο ζζηανζμφ έπαζνκε ημ αθεφνζ ΓΗΟΡΣΑΡΗΑ ΑΠΟΥΔ 8 Οζ ηάημζημζ ηδξ Μάκδξ, ηζιχκηαξ ηδκ θφζδ ηδξ πενζμκήζμο ημοξ δευκηςξ, αζπμθήεδηακ, υπςξ πνμείπαιε ηυζμ ιε ημ ηοκήβζ υζμ ηαζ ιε ημ ράνεια. Μενζηά απυ ηα ενβαθεία πμο πνδζζιμπμζμφζακ ηαζ βζα ηζξ δομ ιδ επαββεθιαηζηέξ ηαηδβμνίεξ ηα έθηζαπκακ μζ ίδζμζ. 7 Διιγθςθ Ειρινθ Δικαιοφλια - Μιχαλακάκου 8 Διιγθςθ Πζτρου Γεωργαρίου 102

103 Οζ απυπεξ, πμο πνδζζιμπμζμφκηακ βζα ημ ηοκήβζ ημο μνηοηζμφ απμηεθμφκ ενβαθείμ μζημηεπκζηυ. Έημαακ λφθμ εθζάξ, (εθέκζμ) υπςξ ημ θέκε, πενίπμο 4 ιέηνα ιήημοξ. Σμ ηεθεοηαίμ ιέηνμ ημ βφνκαβακ έηζζ χζηε κα ηάκεζ δίζημ. Ο θυβμξ πμο επέθεβακ εθζά ήηακ βζαηί ήηακ εθαθνφηενμ λφθμ απυ ηα άθθα. Ζ επελενβαζία ημο βζκυηακ υζμ ήηακ πθςνυ. Σμ δίπηο ηδξ απυπδξ είηε αβμναγυηακ έημζιμ απυ πναιαηεοηάδεξ πμο βφνκαβακ ηα πςνζά, είηε πθεηυηακ ζηα ζπίηζα απυ ημοξ ανβαθεζμφξ. Πμθθέξ θμνέξ πζμ πνυπεζνεξ απυπεξ ακηί δζπηζμφ έθενακ νμφπα. Σα παθαζυηενα νμφπα πμο ήηακ ηνφπζα ή άπνδζηα πζα δεκ πεηζυκηακ πνδζζιμπμζμφκηακ ζακ δίπηο βζα ηζξ απυπεξ. Σα πςνζά υιςξ ζδζαίηενα ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ αζπμθήεδηακ, υκηαξ θηςπυηενα, μζημηεπκζηά ηαζ εναζζηεπκζηά ηαζ ιε ημ ράνεια. Οζηζζιμί υπςξ μ Κυηνςκαξ, μ Βάημξ, δ Αθφπα, μ Αβ. Κοπνζακυξ ιέπνζ ηζξ ιένεξ ιαξ έπμοκ πανάδμζδ ζημ ράνεια. Σα βζμνηάνζα παθαζυηενα απμηεθμφζακ ημ ηαηελμπήκ εναζζηεπκζηυ ενβαθείμ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ. ημπυξ ήηακ ημ ράνεια ανηεηχκ ρανζχκ βζα κα πμνηάζεζ δ μζημβέκεζα. Γεκ απμηεθμφζε επμοδεκή επαββεθιαηζηυ ιέζμ. Ζ ηαηαζηεοή ημο δεκ ήηακ ζδζαίηενα εφημθδ. Σμ οθζηυ απυ ημ μπμίμ θηζαπκυηακ έκα βζμνηάνζ ήηακ δ «ινπζφβεξγα». ηδκ μοζία ήηακ έκα θοηυ πμο θοηνχκεζ ζηζξ πέηνεξ ηαζ ζηα αμοκά ηδξ πνμζδθζαηήξ Μάκδξ οπάνπεζ άθεμκμ. Δπάκς ημο έπεζ αβηάεζα. Απμηεθεί δδθαδή έκακ εάικμ απυ αβηαεςηέξ αένβεξ. Οζ ηάημζημζ ηδξ πενζμπήξ ακέααζκακ ζηα αμοκά ιάγεοακ ηζξ αένβεξ αοηέξ ηαζ ηζξ πήβαζκακ ζπίηζ. Δηεί ηζξ ηαεάνζγακ απυ ηα αβηάεζα. Γζαδζηαζία δφζημθδ ηαζ επίπμκδ. Μεηά ηζξ αένβεξ αοηέξ ηζξ έπθεηακ, εκχ ήηακ πθςνέξ, ιε ηέημζμ ηνυπμ χζηε κα ιμζάγεζ ιε ηαθάεζ, ή ηαθφηενα ιε ιεβάθδ θμφζηα. Απυ πάκς είπε ιζα ηνφπα απυ υπμο έιπαζκακ ηα ράνζα. Απυ ηάης είπε ιζα μπή ζηδκ μπμία ημπμεεημφηακ έκαξ απζκυξ. Έπαζγε ημκ νυθμ ημο δμθχιαημξ. Σμκ έζπαβακ θοζζηά πνζκ ημκ αάθμοκ ιέζα. Γζα κα πδβαίκεζ ηάης ζημκ πάημ ημ βζμνηάνζ έδεκακ έκα ιάνιανμ. Σμ ιάνιανμ αοηυ οπενκζημφζε ηδκ άκςζδ. Γεκ είκαζ ιάνιανμ θεοηυ αθθά ημ Σαζκάνζμ ιάνιανμ ή ζπζζηυπθαηα απυ ηδκ μπμία απμηεθείηαζ ημ ιεβαθφηενμ ιένμξ ηςκ αμοκχκ ηδξ απμηεθείηαζ ημ ιεβαθφηενμ ιένμξ ηςκ αμοκχκ ηδξ Μάκδξ. Κάεε ηυζμ μ ρανάξ ηνααμφζε ημ βζμνηάνζ πνμηεζιέκμο κα αβάθεζ απυ ιέζα ηα ράνζα πμο είπακ ιπεζ ιέζα ζημ βζμνηάνζ. Μεηά έααγακ άθθμ ζπαζιέκμ απζκυ, ιέζα ζημ βζμνηάνηζ ηαζ ημ λακαένζπκακ ζηδκ εάθαζζα. Σα ράνζα ηα μπμία έπζακακ ήηακ ηονίςξ αθνυρανα. Γδθαδή αεενίκα, ιανίδα, βυπα ή ηαθμβνζέξ. 103

104 5.1.8 ΤΦΑΝΣΑ 9 Σμκ δζαημζιδηζηυ νυθμ πμο παίγμοκ βζα ημ ελςηενζηυ ημο ζπζηζμφ ηα δέκηνα, μ ηήπμξ, μζ βθάζηνεξ ιε ηα θμοθμφδζα, ηα πνχιαηα ηςκ ημίπςκ, παίγμοκ βζα ημ εζςηενζηυ ημο ηα οθακηά ηαζ ηα πεζνμηεπκήιαηα ηςκ βοκαζηχκ πμο ιε θζθμηαθία έθηζαπκακ ζημ ιζηνυ μζηζαηυ ενβαζηήνζμ ημο ανβαθεζμφ. πςξ είδαιε υιςξ ζημ ελςηενζηυ αθθά ηαζ ζημ εζςηενζηυ ημο ιακζάηζημο ζπζηζμφ μ δζάημζιμξ ήηακ θζηυξ ηαζ απέννζημξ ημκίγμκηαξ βζα άθθδ ιζα θμνά ηδκ ζδζαζηενυηδηα ημο αθθά ηαζ ημκ ζπανηζάηζημ παναηηήνα ημο. 10 ηδκ ακαημθζηή Μάκδ ηαζ ζδίςξ ζηα πςνζά ηδξ Λάβεζαξ δ οθακηζηή ηέπκδ δεκ ακαπηφπεδηε ηυζμ υζμ ζηδκ δοηζηή. Σμ δοζπνυζζημ ηδξ πενζμπήξ θυβς ημο μνεζκμφ ημο ηυπμο ηαεχξ ηαζ δ ιεβάθδ απυζηαζδ απυ αζηζηά ηέκηνα υπςξ δ Καθαιάηα ηαζ δ πάνηδ μδήβδζακ αοημφ ημο είδμοξ δ ηέπκδ κα πενζμνζζηεί ζηα απμθφηςξ απαναίηδηα. Χζηυζμ αλζυθμβδ είκαζ δ πμθζηζζηζηή ηθδνμκμιζά ηδξ ηέπκδξ αοηήξ ζηδκ πενζμπή ηαζ δ επζαίςζή ηδξ ιέπνζ πνυζθαηα. Ζ δζαδζηαζία βζα ηδκ ηαηαζηεοή ηυζμ ηςκ οθακηχκ υζμ ηαζ ηςκ ενβαθείςκ ήηακ ζδζαίηενα ιαηνμπνυκζα ηαζ ημπζαζηζηή. ηα ηέθδ ηδξ άκμζλδξ μζ άκδνεξ ηδξ μζημβέκεζαξ ημφνεοακ ηα πνυααηα. Ζ «θνχξα» ηςκ πνμαάηςκ βζκυηακ βζα δφμ θυβμοξ μ πνχημξ ήηακ βζα κα ιδκ ζηάζμοκ ηα πνυααηα ημ ηαθμηαίνζ ηαεχξ δ γέζηδ ημο ηυπμο ζε ζοκδοαζιυ ιε ημ ιάθθζκμ ηνίπςια ημοξ έηακε ηδκ εενιμηναζία ημο ζχιαημξ ημοξ ακοπυθμνδ. Ο δεφηενμξ θυβμξ ήηακ βζα κα ελμζημκμιήζμοκ ηα ιαθθί ηςκ πνμαάηςκ βζα ηδκ πεναζηένς επελενβαζία. Αθμφ ζοκέθθεβακ ημ ιαθθί, λεδζάθεβακ ημ ηαθφηενμ βζα κα βίκεζ ηθςζηή. Αοηυ ημ ιαθθί ημ γειάηζγακ ηαζ ημ έπθεκακ βζα κα ηαεανίζεζ. Αημθμφεςξ βζκυηακ ημ πθέλζιμ ζηδκ νυηα. Οζ πενζζζυηενεξ βοκαίηεξ έβκεεακ ηδκ νυηα. Γεκ είκαζ ηοπαίμ βεβμκυξ δ πανμζιία πμο θέβεηαζ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ «θάλε ηελ ξφθα ζνπ» οπμκμχκηαξ κα ημζηάξ ηδκ δμοθεζά ζμο. Ζ νυηα ήηακ έκα λφθζκμ ενβαθείμ ιε ημ μπμίμ έηθςεακ ιαθθί, ααιαάηζ ηαζ θζκάνζ. Δίκαζ έκα νααδί αεθακζδζάξ ζοκήεςξ δζπαθςηυ ζηδκ ιία άηνδ ημο. Δηεί πμο ήηακ δ δζπάθα ζηενζχκεηαζ ημ οθζηυ, πμο είκαζ βζα κα βκέεεζ, εκχ δ άθθδ άηνδ ημο οθζημφ ζηενζχκεηαζ ζηδκ ιέζδ, ημο λφθμο, πμο ηναημφζακ ζημ άθθμ πένζ ηαζ θεβυηακ αδνάπηζ. Μεηά ηδκ επελενβαζία ηδξ νυηαξ ζεζνά είπε μ ανβαθεζυξ. 9 Διιγθςθ Γρθγορίασ Μπαρμπαγιάννθ - Μιχαλακάκου 10 Δθμθτρίου. Λουκάτου Ειςαγωγή ςτην Ελληνική Λαογραφία Μορφωτικό ίδρυμα Εκνικισ Σράπεηασ Ακινα 1992 ς

105 Σα πενζζζυηενμ ζπίηζα ζηδκ Μάκδ ηα παθζυηενα πνυκζα είπακ ανβαθεζμφξ. Σμ ενβαθείμ αοηυ δεκ ήηακ ηάηζ απθυ. οκήεςξ ήηακ ημπμεεηδιέκμξ ζε λεπςνζζηυ δςιάηζμ ημο ζπζηζμφ. Απυ ηα ανπαία πνυκζα ςξ πνυζθαηα απμηεθμφζε ααζζηή μζηζαηή ιμκάδα παναβςβήξ οθακηχκ. Γζα ηδκ εθθδκζηή πανάδμζδ απμηεθεί ααζζηυ πμθζηζζηζηυ ημιιάηζ. Ζ ηαηαζηεοή ημο ήηακ ζφκεεηδ. Φηζαπκυηακ απυ ηέζζενα λφθα πμο ζοκδέμκηακ ιε ηέζζενα πμκηνά ζακίδζα ηάης ηαζ ιε άθθα ηέζζενα ζηδκ ημνοθή ημοξ. Σμ ιένμξ ημο ενβαθείμο πμο έααγακ ημ κήια ζε πανάθθδθεξ ζεζνέξ μκμιαγυηακ ζηδιυκζ. Έκα άθθμ κήια ημ οθάδζ λεηοθίβεηαζ απυ ηδκ ζαΐηα ηαεχξ δ οθάκηνα ηδκ ηζκεί ακάιεζα ζηα ζηδιυκζα. Βαζζηυ ημιιάηζ ςξ πνμξ ηα ζπέδζα ηαζ ημ πνχια ηςκ οθακηχκ έπαζγε ημ οθάδζ. Ζ ενβαζία ζημκ ανβαθεζυ ςζηυζμ ήηακ ζδζαζηένα επίπμκδ ηαζ ημοναζηζηή. Υαναηηδνζζηζηυ είκαζ ημ παναηάης νδηυ. 11 Τν θέληηζκα είλαη γιέληηζκα θη ε ξφθα είλαη ζηξγηάλη Κη ν πηθξακέλνο αξγαιεηφο είλαη ζθιαβηά κεγάιε. Σμ πζμ ζφκδεεξ οθακηυ ζηα πςνζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ήηακ δ «θνπξεινχ». Οοζζαζηζηά απμηεθμφζε ηα παθζά πμο ζηνχκακε βζα ημκ πεζιχκα. Χζηυζμ πμθθέξ θμνέξ πνδζζιμπμζμφκηακ ηαζ έλς ζημοξ θζαημφξ θυβμ γέζηδξ ΟΗΚΟΚΔΤΖ Με ημκ υνμ μζημζηεοή εκκμμφιε ημ ζφκμθμ ηςκ ακηζηεζιέκςκ ιζηνχκ ή ιεβάθςκ ηα μπμία απμηεθμφκ ημ «γέκηζκα» ημο ζπζηζμφ. ε αοηυ ημ βέιζζια ζοκεπάβεηαζ δ επίπθςζδ, δ δζαηυζιδζδ αηυια ηαζ δ πνςηυβμκδ βζα ηα ζδιενζκά δεδμιέκα μζηζαηή ηεπκμθμβία ηςκ ηυηε ζπζηζχκ ΔΠΗΠΛΑ 12 Ζ επίπθςζδ ηςκ ζπζηζχκ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ δεκ ήηακ μφηε ζδζαίηενα επζηδδεοιέκδ μφηε ζδζαίηενα πνμζεβιέκδ. Ζ θζηυηδηα ημο εζςηενζημφ πχνμο ζε ακηίεεζδ ιε ηα ζπίηζα ηςκ ανπυκηςκ ηδξ έλς Μάκδξ μδδβμφζε ζηα κα ηα παναηηδνίγεζ ηακείξ «ζπαξηηάηηθα». ηζξ ηνεααημηάιανεξ βζα ηνεαάηζα πνδζζιμπμζμφζακ οπενορςιέκα πέηνζκα ηεηνάβςκα ηα μπμία απυ ηάης ήηακ ημφθζα βζα κα πνδζζιμπμζμφκηαζ ςξ απμεδηεοηζημί πχνμζ. οκήεςξ έααγακ απυ ηάης ιζα ημονεθμφ. Μεηά ημ 1900 ζδζαίηενα ςξ ηνεαάηζα πνδζζιμπμζμφκηακ μζ βκςζηέξ «θαξηφιεο». 11 Μιχαιλ Γ. Μερακλι Ελληνική Λαογραφία Οδυςςζασ Ακινα 2004 ς Διιγθςθ Φϊτθ Μιχαλακάκου 105

106 Ήηακ ιεβάθα ζζδενέκζα ηνεαάηζα ιε λφθζκεξ ηάαθεξ, ιε οπμηοπχδεζξ δζάημζιμ ηαζ ζοκήεςξ δζπθά. Κμογίκα ιε ηδκ ζδιενζκή έκκμζα ημο υνμο δεκ οπήνπε. Ο θμφνκμξ απμηεθμφζε είηε λεπςνζζηυ δςιάηζμ ημο ζπζηζμφ, ημ βκςζηυ «θνπξλφζπηην», είηε ανζζηυηακ ημθθδιέκμξ ζημ ζζυβεζμ ημο πονβυζπζημο ή ηδξ πονβμηαημζηίαξ. Σμ ιαβείνεια δεκ απμηεθμφζε ενβαζία ζφκημιδ ηαζ εφημθδ αθθά ααζζγυηακ ζηδκ πναηηζηυηδηα ηαζ ηδκ εθεονεηζηυηδηα. Νημοθάπζα δεκ οπήνπακ αθθά οπήνπακ εονίδεξ ζημκ ημίπμ ιε νάθζα πμο ηαθφπημκηακ βζα θυβμοξ αζζεδηζηήξ ιε έκα ημονηζκάηζ (ηάηζ ζακ εκημζπζγυιεκμ έπζπθμ). ηα πςνζά ηδξ πενζμπήξ ζδίςξ μνεζκά ηαζ διζμνεζκά πνςηαβςκζζηζηυ νυθμ ζηδκ επίπθςζδ έπαζγε μ ζμθνάξ. Ήηακ έκα παιδθυ ηναπεγάηζ ζημ μπμίμ ιαγεφμκηακ δ πμθοιεθήξ μζημβέκεζα βζα κα θάεζ. Κάεμκηακ είηε ζε ιζηνά ημκηά ζηαιπυ βφνς απυ ημ ζμθνά είηε ζηδκ ημονεθμφ. θα ήηακ θηζαβιέκα απυ λφθμ, ηυζμ μ ζμθνάξ υζμ ηαζ ηα ζηαιπυ. Σμ ιένμξ ημο ζπζηζμφ πμο μκμιάγμοιε ηαεζζηζηυ ζηδκ πενζμπή μκμιάγμκηακ θμκηάξ. Δηεί ζοκήεζγακ κα ζεναίνμοκ ημκ ηαθέ ζημκ επζζηέπηδ. Με ημ πέναζια ημο πνυκμο ζζβά ζζβά ακηζηαηαζηάεδηε μ ζμθνάξ απυ ηα ρδθά ηναπέγζα ηαζ ηανέηθεξ ηα μπμία πάθζ ήηακ λφθζκα ιε ράεζκμ ηάεζζια μζ ηανέηθεξ. Μέπνζ ζήιενα υθα ηα ζπίηζα ζηδκ Μάκδ δζαεέημοκ ηέημζα έπζπθα. ηα πενζζζυηενα ζπίηζα βζα ηδκ απμεήηεοζδ νμφπςκ ακά επμπή δεκ οπήνπακ κημοθάπεξ, ημοθάπζζημκ ιέπνζ ημ 1900, αθθά μζ ηάημζημζ πνδζζιμπμζμφζακ ιπαμφθα, θηζαβιέκα απυ λφθμ ηαζ ζίδενμ πμο αβυναγακ απυ πναιαηεοηάδεξ ή παγάνζα ηαεχξ ηαζ παθζέξ ηαζέθεξ υπςξ μκυιαγακ ηα πζμ ιζηνά ιπαμφθα απθά ζοιπθήνςζακ ηδκ μζημζηεοή. Πένακ ηςκ πνμακαθενεέκηςκ επίπθςκ ζηα ηέθδ ημο 18 μο ανπέξ 19 μο αζχκα έηακακ ηδκ ειθάκζζδ ημοξ ηαζ πζμ ζπάκζα βζα ηδκ πενζμπή έπζπθα. οκήεςξ ήηακ ζφκεεηα ζηα μπμία έααγακ ιζηνμακηζηείιεκα. Δπίζδξ έηακακ ηδκ ειθάκζζδ ημοξ ηα πνχηα βναθεία ηα μπμία μοζζαζηζηά ήηακ ιζηνά ηναπέγζα ιε νάθζα πθαβίςξ. θα ήηακ λφθζκα ηαζ ζπεηζηά ιζηνμηαιςιέκα ζε ζπέζδ ιε ηα ζδιενζκά μβηχδδ έπζπθα ΘΔΡΜΑΝΖ Διιγθςθ Φϊτθ Μιχαλακάκου 106

107 Ο πεζιχκαξ ζηδκ ακαημθζηή Μάκδ δεκ ήηακ ηαζ δεκ είκαζ ζδζαίηενα αανφξ. Χζηυζμ υθα ηα ζπίηζ ηδξ πενζμπήξ ιενζικμφζακ βζα ηδκ μζηζαηή εένιακζδ. ε ηάεε ζπίηζ ηδξ πενζμπήξ, ζοκήεςξ ζηζξ βςκίεξ, οπήνπε ηγάηζ. οκήεςξ ανζζηυηακ ζημ ζζυβεζμ ημο ζπζηζμφ. Σμ ηγάηζ δεκ ήηακ απαναίηδηα αοηυ πμο ζήιενα έπμοιε ζημ ιοαθυ ιαξ. Ο θμφνκμξ είκαζ έκα είδμξ ηγαηζμφ. Πμθθέξ θμνέξ βζα κα γεζηαεμφκ απθχξ ημκ άκααακ. Με θίβα θυβζα ήηακ ηάηζ ζακ ηαζ αοηυ πμο θέκε μζ Άββθμζ fire place. ηα δςιάηζα πμο ήηακ ζε ρδθυηενμοξ μνυθμοξ δ εένιακζδ βζκυηακ ιε ημ ιαβηάθζ. Ήηακ έκα ιεηαθθζηυ ηοηθζηυ δμπείμ ιε ηέζζενα πυδζα ιέζα ζημ μπμίμ ημπμεεημφζακ ηάναμοκα ακαιιέκα απυ ημ ηγάηζ. Σα ηάναμοκα έαβαγακ εενιυηδηα ηαζ μ πχνμξ γεζηαζκυηακ. Ζ υθδ δζαδζηαζία βζκυηακ υζμ μζ άκενςπμζ ήηακ λφπκζμζ. ηακ ήηακ κα ημζιδεμφκ έαβαγακ ημ ιαβηάθζ έλς απυ ημ δςιάηζμ. Αοηυ ζοκέααζκε δζυηζ ηα ηάναμοκα εηπέιπμοκ ιμκμλείδζμ ημο άκεναηα, πμο είκαζ δδθδηδνζχδεξ, ηαζ δεκ είκαζ δζυθμο απίεακμ κα επζθένεζ ημκ εάκαημ ζε πενίπηςζδ πμο ημ ιαβηάθζ ανίζηεηαζ ζε ηεθείςξ ηθεζζηυ πχνμ. Βέααζα ηα ζπίηζ ηυηε εκέπκεακ ηαθφηενα δζυηζ ηα ημοθχιαηα δεκ ήηακ ηυζμ ηαθά ΗΓΔΡΧΜΑ Δζηυκα 51 Σμ ζζδένςια ζηδκ πενζμπή, ηαεανά βοκαζηείμ απαζπυθδζδ, βζκυηακ ιε ζίδενα πμο ακ ηαζ ααζίγμκηακ ζηδκ κμμηνμπία ημο ζήιενα ήηακ πνςηυβμκα. ηδκ μοζία ήηακ έκα ιεηαθθζηυ ακηζηείιεκμ ημ μπμίμ άκμζβε ζηα δφμ ηαζ έπαζνκε ηάναμοκα ζηδκ αάζδ. Μεηά απυ πάκς έηθεζκε. Ζ εενιακηζηή δφκαιή ομε ηάναμοκμο πφνςκε ημ ιέηαθθμ υπςξ πονχκεζ ζήιενα ημ ιέηαθθμ ημο ζίδενμο ιε ημ νεφια. Με ημκ παναπάκς ηνυπμ ζζδένςκακ ηα νμφπα ημοξ ΦΧΣΗΜΟ 14 Ο θςηζζιυξ ζηδκ πενζμπή ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ ςξ ημ 1960 απμηεθμφζε ιείγμκ πνυαθδια. Μέπνζ πνμζθάηςξ πμθθά απυ ηα ζπίηζα ζε «μεκφληα» ηςκ μζηζζιχκ απμηεθμφκ πνυαθδια βζα ηδκ ΓΔΖ. Σα παθαζυηενα πνυκζα βζα ημκ θςηζζιυ πνδζζιμπμζμφζακ θοπκάνζα (Δζηυκα 55). Ήηακ ιεηαθθζηυ ακηζηείιεκα ηα μπμία απυ ηδκ ιζα πθεονά είπακ ιζα ιαηνζά ιεηαθθζηή θααή βζα κα ηνέιεηαζ ζημκ ημίπμ εκχ απυ ηάης ημ άθθμ ιένμξ ήηακ ζηνμββοθυ ηαζ ααεφ ζακ ζηαπημδμπείμ. ημ ζηνμββοθυ ηαζ ααεφ ιένμξ έααγακ θάδζ ηαζ ζηδκ άηνδ θοηίθζ. Σμ θοηίθζ ήηακ αηαηένβαζημ ααιαάηζ 8 9 cm. Αοηυ ανεπυηακ εκχ ηαζβυηακ απυ ημ θάδζ ηαζ ζζβά ζζβά 14 Διιγθςθ Κυριάκου Μπαρμπαγιάννθ 107

108 ηαζβυηακ θςηίγμκηαξ μζημκμιζηά έζης ηαζ θίβμ ηα ιζηνά δςιάηζα. Μεηά ημ 1960 ηα θοπκάνζα ακηζηαηαζηάεδηακ απυ ηζξ θάιπεξ πεηνεθαίμο ΑΠΟΘΖΚΔΤΣΗΚΑ ΜΔΑ 15 Πένακ δζάθμνςκ ιενχκ ημο ζπζηζμφ πμο πνδζζιμπμζμφζακ μζ ηάημζημζ ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ βζα κα πνμζηαηεφμοκ ηα πνάβιαηα αθθά ηαζ ηα πνμσυκηα ημοξ απυ επενμφξ υπςξ δ ιμφπθα, ηα ιονιήβηζα αθθά ηαζ ηα ηνςηηζηά δζέεεηακ ηαζ ζοβηεηνζιέκα ζηεφδ υπςξ ηα πζεάνζα ηαζ μζ ζηάικεξ. Σα πζεάνζα απμηεθμφζακ πήθζκα ζηεφδ ιε ζπέδζα ηαζ βήζκα ηονίςξ πνχιαηα. ε αοηά ημπμεεημφζακ ηονίςξ ημ θάδζ. Έηζζ δ μζημβέκεζα απμεήηεοε ζε λονυ, ζηαεενυ ιένμξ έκα απυ ηα ζδιακηζηυηενα πνμσυκηα ηδξ πενζμπήξ. οκήεςξ ηα πενζζζυηενα πζεάνζα ηα αβυναγακ απυ πναιαηεοηάδεξ πμο πένκαβακ ζηα πςνζά. Σα πενζζζυηενα δε ρήκμκηακ ζηδκ Μμκειαάζζα. Σμ πυζμ ζδιακηζηά ήηακ ζηδκ ιακζάηζηδ ζοκείδδζδ θαίκεηαζ απυ ημ υηζ υθα ηα ζπίηζα δζέεεηακ πζεάνζα. Μάθζζηα βίκεηαζ ακαθμνά ημοξ ηαζ ζε ιμζνμθυβζα ηδξ πενζμπήξ. «Δβχ είιαζ δ αένβα ημο Αθιονμφ ηζ υζα ιε ανμφζζ ηα ιπμονμφ ηζ έπς ημζθζά ημο πζεανζμφ ηζ υθα ηα ηάκμο πανειπυ» Δηηυξ ηςκ πζεανζχκ ηαηά ηφνζμ θυβμ πνδζζιμπμζμφκηακ μζ ζηάικεξ. Αοηέξ πνμένπμκηακ ζοκήεςξ απυ Μμκειααζζά, Μοζηνά ηαζ Καθαιάηα. Αβμνάγμκηακ ηαζ αοηέξ απυ πναιαηεοηάδεξ. ε αοηέξ υιςξ ακάθμβα ηδκ μπή ηαζ ημ ιέβεεμξ πμο είπακ έααγακ ηαζ ημ ακάθμβμ πνμσυκ. Οζ ζηάικεξ πμο είπακ ιεβάθμ άκμζβια ηαζ ιεβάθμ ιέβεεμξ πνδζζιμπμζμφκηακ βζα κα παζηχκμοκ ηα μνηφηζα, ή βζα κα παζηχκμοκ ηα ζφβηθζκμ. Με θίβα θυβζα απμηεθμφζακ ηα ιζηνά ροβεία ηδξ επμπήξ εθυζμκ δζαηδνμφζακ ηα ηνυθζια. Άθθεξ πάθζ ζηάικεξ μζ μπμίεξ ήηακ ιζηνυηενεξ ηαζ είπακ πζμ ζηεκή μπή πνδζζιμπμζμφκηακ βζα ηδκ απμεήηεοζδ οβνχκ υπςξ κενμφ, ηναζζμφ ηαζ θαδζμφ. 15 Διιγθςθ Γιάννθ Μιχαλακάκου Μιχάλθ Μπαρμπαγιάννθ 108

109 Γίκεηαζ θμζπυκ ακηζθδπηυ πχξ ηαζ μζ ζηάικεξ έαβαζκακ ζε δζάθμνα ζπέδζα ηαζ πνχιαηα, ακάθμβα ιε ηδκ πνήζδ ημοξ. Ζ θμνδηυηδηα ημοξ απμηεθμφζε ημ ιεβάθμ ημοξ πθεμκέηηδια ςξ ηδκ πναηηζηυηδηα βζα αοηυκ ημκ θυβμ υθα ηα ζπίηζα δζέεεηακ ζηάικεξ ΚΑΦΔ ΓΟΤΡΝΔ Σμ πθφζζιμ ηςκ νμφπςκ ζηα κμζημηονζά ηδξ ακαημθζηήξ Μάκδξ βζκυηακ ζηδκ ζηάθδ. Ήηακ έκα λφθζκμ ζηεφμξ πενίπμο 1 ιέηνμο ιήημξ ημ μπμίμ ζηα πθάβζα είπε επζηθζκείξ άηνεξ. ε αοηέξ έηνζαακ ηα νμφπα βζα κα ηαεανίζμοκ. Πμθθέξ θμνέξ ακηί ηδξ λφθζκδξ ζηάθδξ ζηα πςνζά ηδξ πενζμπήξ ηαζ ζδίςξ ζηα μνεζκά έθηζαπκακ πέηνζκεξ ζηάθεξ ηζξ μπμίεξ έθεβακ «ζγνχξλεο» (Δζηυκα 59). Μάθζζηα ζε πμθθά ζπίηζα ιέπνζ ζήιενα οπάνπμοκ ηέημζα «πειεθήκαηα» βζα δζαημζιδηζημφξ θυβμοξ ΚΟΤΝΗΑ ΝΗΑΚΑ Ζ ημφκζα ημο ιςνμφ απμηεθμφζε ιζα λφθζκδ ηαηαζηεοή δ μπμία ήηακ ιμκμηυιιαηδ. Απυ ιαηνζά έιμζαγε ιε ζηάθδ πμο είπε υιςξ ηαιποθςηή αάζδ. Κμοκμφζακ ημ ιςνυ ιυθζξ πήβαζκε κα ηθάρεζ. Σζξ πνχηεξ ιένεξ δεκ ημ άθδκακ πμηέ ιυκμ. Ζ ημφκζα ηζξ πενζζζυηενεξ θμνέξ ήηακ απυ κηυπζα οθζηά, ζπάκζγακ μζ αβμναζηέξ. Ζ κζάηα ήηακ ιζα αοημζπέδζα ηαηαζηεοή ιεηαθμνάξ ημο ιςνμφ. Θφιζγε ηζξ ηαηαζηεοέξ πμο είπακ μζ Ηκδζάκεξ. Οζ Μακζάηζζζεξ υπςξ είδαιε απμηεθμφζακ ημκ ζηοθμαάηδ ηςκ ελςηενζηχκ ενβαζζχκ. Γζα ημκ θυβμ αοηυ έπνεπε κα ιπμνμφκ κα δμοθεφμοκ ηαζ ηαοημπνυκςξ κα εθέβπμοκ ηδκ ηαηάζηαζδ ημο ιςνμφ. Ζ ηαηαζηεοή ηδξ είπε ςξ ελήξ. Έααγακ δφμ λφθα ηάεεηα ηαζ ακηζηνζζηά. Γφνς απυ ηα λφθα αοηά ένααακ δένια γχμο ηάκμκηαξ ημ κα ιμζάγεζ ιε ιαηνυζηεκδ δενιάηζκδ εήηδ. Αοηυ έδζκε αζθάθεζα ηαζ ζηενευηδηα ηαηά ηδκ ιεηαθμνά. Πμθθέξ θμνέξ απυ ηδκ κζάηα ένααακ ηαζ έκα δενιάηζκμ θμονί χζηε κα ημ πενκμφκ απυ ημ ηεθάθζ ηαζ κα ημ ημοααθμφκ ζημοξ χιμοξ ΓΔΝΗΚΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Απυ ηα παναπάκς πνμηφπημοκ ηα ελήξ ζοιπενάζιαηα. Οζ πνμζδθζαημί Μακζάηεξ υπςξ ηαζ υθμζ μζ ηάημζημζ ηδξ Μέζα Μάκδξ απμιμκςιέκμζ απυ ιεβάθα θζιάκζα ηαζ αζηζηά ηέκηνα ιέπνζ ηαζ ημ 1950 ημοθάπζζημκ δζαηήνδζακ πναηηζηέξ ηαζ πνςηυβμκεξ ζε έκακ ααειυ ηαηαζηεοέξ μζ μπμίεξ ιπμνμφζακ κα ημοξ δζεοημθφκμοκ ζηδκ ηναπζά θφζδ ηαζ δφζημθδ ηαεδιενζκυηδηα ηδκ μπμία γμφζακ. Ζ απάκηδζδ ζε αοηήκ ηδκ πνυηθδζδ ήηακ πνμηάζεζξ 16 Κυριάκου Κάςςθ Λαογραφία τησ Μζςα Μάνησ Γραφικζσ τζχνεσ Ακινα 1980 ς

110 απθυηδηαξ, ενβμκμιίαξ μζημκμιίαξ, ηαεχξ ήηακ θηςπμί αθθά ηαζ μζημθμβίαξ ηαεχξ υθα ηα οθζηά πμο πνδζζιμπμζμφζακ ηονίςξ ιέπνζ ημ 1900 πνμένπμκηακ απυ ηδκ θφζδ, ηαζ απυ ημκ πνμζςπζηυ ιυπεμ ηαζ υπζ απυ ηδκ ιαγζηή αζμιδπακία. 110

111 Δικόνα 50 - ΒΗΚΔ - ΣΑΜΝΔ Δικόνα 51 - ΓΟΤΓΗ - ΗΓΔΡΟ 111

112 Δικόνα 52 - ΕΤΓΟ - ΚΑΠΔΛΟ Δικόνα 53 - ΚΟΚΗΝΟ - ΣΤΡΟ ΚΟΦΣΖ 112

113 Δικόνα 54 - ΚΟΤΓΟΤΝΑ Δικόνα 55 - ΛΤΥΝΑΡΗ - ΚΑΣΑΡΟΛΗ 113

114 Δικόνα 56 - ΜΑΓΚΟΤΡΑ Δικόνα 57 - ΠΗΘΑΡΗΑ 114

115 Δικόνα 58 - ΣΡΟKANI Δικόνα 59 - ΓΟΤΡΝΑ 115

116 Δικόνα 60 - ΣΑΓΚΡΑ Δικόνα 61 - ΦΟΤΡΝΟΞΤΛΟ 116