ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΛΕΥΚΑΔΑ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εξάμηνο Διδασκαλίας: Α (χειμερινό) Καθηγήτρια: Δρ.Αριστέα Γκάγκα e mail επικοινωνίας: arisgkag@teiion.gr ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Στόχος της ενότητας είναι να μάθουμε: τι εννοούν οι οικονομολόγοι όταν αναφέρουν το βασικό ανταγωνιστικό υπόδειγμα τις έννοιες της ανεπάρκειας, της αποτελεσματικής παραγωγής και της ανταλλακτικής σχέσης με τη χρήση της καμπύλης των παραγωγικών δυνατοτήτων τον τρόπο υπολογισμού του κόστους ευκαιρίας τον τρόπο αύξησης των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας την έννοια των φθινουσών αποδόσεων Βασικοί Όροι Ανταγωνισμός Βασικό ανταγωνιστικό υπόδειγμα Ορθολογική επιλογή Τέλειος ανταγωνισμός Αποδέκτης τιμών Σύνολο ευκαιριών Εισοδηματικός περιορισμός Χρονικός περιορισμός Παραγωγικές δυνατότητες Καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων Φθίνουσες αποδόσεις Σχετική τιμή Κόστος ευκαιρίας Οριακό κόστος Οριακό όφελος

2 Σύνοψη Το βασικό ανταγωνιστικό υπόδειγμα βοηθάει στη μελέτη της συμπεριφοράς των ορθολογικών ατόμων που εξυπηρετούν τα προσωπικά συμφέροντά τους και της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων που μεγιστοποιούν τα κέρδη τους, όταν δραστηριοποιούνται και συναλλάσσονται σε ανταγωνιστικές αγορές. Στις οικονομίες της αγοράς, ο μηχανισμός των τιμών είναι ένα σύστημα διανομής αγαθών και υπηρεσιών. Άλλα συστήματα διανομής αγαθών και υπηρεσιών είναι η διανομή με ουρές, η διανομή με λαχνούς και η διανομή με κουπόνια. Στην οικονομία της αγοράς, τα άτομα και τα νοικοκυριά αποφασίζουν τι θα καταναλώσουν και οι επιχειρήσεις αποφασίζουν τι θα παράγουν. Πώς λαμβάνονται, όμως, αυτές οι αποφάσεις; Το πρώτο βήμα ενός ορθολογικού ατόμου ή μιας επιχείρησης στα πλαίσια της οικονομικής ανάλυσης κάθε επιλογής είναι ο προσδιορισμός των διαθέσιμων εναλλακτικών δυνατοτήτων, δηλαδή ο προσδιορισμός του συνόλου ευκαιριών. Ο προσδιορισμός των περιορισμών που αντιμετωπίζουν τα άτομα, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις είναι ένα σημαντικό βήμα στην οικονομική ανάλυση των επιλογών τους. Οι περιορισμοί θέτουν όρια στις δυνατότητες και προσδιορίζουν τα σύνολα ευκαιριών. Στις περισσότερες περιπτώσεις που εξετάζονται στα πλαίσια της οικονομικής ανάλυσης, οι περιορισμοί που θέτουν όρια στις δυνατότητες των ατόμων επιβάλλονται από τα χρήματα και τον χρόνο. Όταν ο περιορισμός επιβάλλεται από τα χρήματα, το σύνολο ευκαιριών ονομάζεται εισοδηματικός περιορισμός. Όταν ο περιορισμός επιβάλλεται από τον χρόνο, το σύνολο ευκαιριών ονομάζεται χρονικός περιορισμός. Τα σύνολα ευκαιριών περιλαμβάνουν τις διαθέσιμες εναλλακτικές δυνατότητες των ατόμων. Οι εισοδηματικοί περιορισμοί και οι χρονικοί περιορισμοί προσδιορίζουν τα όρια των συνόλων ευκαιριών των ατόμων και εκφράζουν τις σχέσεις ανταλλαγής που προκύπτουν, όταν τα άτομα πρέπει να περιορίσουν την ποσότητα ενός αγαθού για να αποκτήσουν μεγαλύτερη ποσότητα κάποιου άλλου αγαθού. Οι καμπύλες παραγωγικών δυνατοτήτων προσδιορίζουν τα όρια των συνόλων ευκαιριών των επιχειρήσεων και της κοινωνίας. Οι καμπύλες παραγωγικών δυνατοτήτων περιλαμβάνουν τους συνδυασμούς ποσοτήτων των αγαθών που παράγονται αποτελεσματικά από τις επιχειρήσεις ή την κοινωνία. Όταν μια επιχείρηση ή η κοινωνία παράγει κάποιον συνδυασμό ποσοτήτων αγαθών που βρίσκεται στα αριστερά της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων της, η παραγωγή είναι αναποτελεσματική, επειδή μπορεί να αυξηθεί η παραγόμενη ποσότητα του ενός αγαθού χωρίς να περιοριστεί ταυτόχρονα η παραγόμενη ποσότητα του άλλου αγαθού. 2

3 Το σχήμα της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας εκφράζει τη γενική αρχή των φθινουσών αποδόσεων, δηλαδή οφείλεται στη διαφορετική εξειδίκευση των συντελεστών παραγωγής. Για να διαπιστώσουμε πώς προκύπτει αυτό, ας δούμε το ακόλουθο παράδειγμα. Όταν συγκρίνουμε το σύνολο των ευκαιριών ενός ατόμου με το σύνολο ευκαιριών μιας κοινωνίας, παρατηρούμε ότι υπάρχει μια σημαντική διαφορά: ο εισοδηματικός περιορισμός ενός ατόμου παρουσιάζεται διαγραμματικά με μία ευθεία γραμμή, ενώ οι παραγωγικές δυνατότητες μιας κοινωνίας παρουσιάζονται διαγραμματικά με μια κοίλη καμπύλη. Η εξήγηση είναι σχετικά απλή και πολύ ουσιώδης. Τα άτομα αντιμετωπίζουν καθορισμένες και σταθερές σχέσεις ανταλλαγής. Αν ένας καταναλωτής επιλέγει μεταξύ CD και DVD, η δαπάνη 20 ευρώ επιπλέον για την αγορά DVD σημαίνει ότι δαπανώνται 20 ευρώ λιγότερα για την αγορά CD. Αντιθέτως, οι κοινωνίες δεν αντιμετωπίζουν καθορισμένες και σταθερές σχέσεις ανταλλαγής. Έστω ότι μια κοινωνία παράγει όπλα και βούτυρο. Όταν η κοινωνία παράγει λίγα όπλα, χρησιμοποιεί τους παραγωγικούς πόρους που είναι καταλληλότεροι για την παραγωγή όπλων. Αν η κοινωνία προσπαθήσει να αυξήσει την παραγωγή όπλων, από κάποιο μέγεθος παραγωγής και μετά, θα αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει παραγωγικούς πόρους που είναι λιγότερο κατάλληλοι για την παραγωγή όπλων. Οι συνεχείς αυξήσεις της παραγωγής όπλων είναι δυνατό να επιτευχθούν μόνο με μετακινήσεις παραγωγικών πόρων από την παραγωγή βουτύρου, οι οποίοι είναι περισσότερο κατάλληλοι για την παραγωγή βουτύρου και λιγότερο κατάλληλοι για την παραγωγή όπλων. Για το λόγο αυτό, οι συνεχείς αυξήσεις της παραγωγής όπλων οδηγούν σε συνεχώς μεγαλύτερες μειώσεις της παραγωγής βουτύρου. Επομένως, οι παραγωγικές δυνατότητες μιας κοινωνίας παρουσιάζονται διαγραμματικά με μια κοίλη καμπύλη λόγω των διαφορών στις αυξομειώσεις των ποσοτήτων των αγαθών που μετριούνται στους δύο άξονες, δηλαδή λόγω της διαφορετικής εξειδίκευσης των συντελεστών παραγωγής. Ένα παράδειγμα φθινουσών αποδόσεων: Υποθέστε ότι ένας κτηματίας καλλιεργεί χωράφια και παράγει γεωργικά προϊόντα. Σε μερικά χωράφια μπορεί να παραχθεί μόνο σιτάρι και σε άλλα χωράφια μπορεί να παραχθεί μόνο καλαμπόκι. Σε αυτή την περίπτωση, η παραγωγή σιταριού είναι δυνατό να αυξηθεί μόνο εάν μετακινηθούν εργαζόμενοι από τα χωράφια που παράγουν καλαμπόκι στα χωράφια που παράγουν σιτάρι. Όμως, καθώς αυξάνεται ο αριθμός των εργαζόμενων στα χωράφια που παράγουν σιτάρι, κάθε πρόσθετος εργαζόμενος αυξάνει λιγότερο τη συνολική παραγωγή σιταριού από τους προηγούμενους εργαζόμενους που μετακινούνται από τα χωράφια που παράγουν καλαμπόκι. Οι πρώτοι εργαζόμενοι που θα μετακινηθούν, θα ξεριζώσουν τα μεγαλύτερα και τα πιο 3

4 βλαβερά ζιζάνια, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά η συνολική παραγωγή σιταριού. Οι επόμενοι εργαζόμενοι που θα μετακινηθούν, θα βρουν και θα ξεριζώσουν μικρότερα και λιγότερο βλαβερά ζιζάνια, με αποτέλεσμα η συνολική παραγωγή σιταριού να αυξηθεί σχετικά λιγότερο. Γενικότερα, καθώς αυξάνεται ο αριθμός των εργαζόμενων που μετακινούνται από τα χωράφια που παράγουν καλαμπόκι στα χωράφια που παράγουν σιτάρι, οι αυξήσεις της συνολικής παραγωγής σιταριού είναι συνεχώς μικρότερες. Αυτό το παράδειγμα βοηθά στην παρουσίαση της γενικής αρχής των φθινουσών αποδόσεων: η συνεχής προσθήκη κάποιων εισροών, όπως η εργασία, οι μηχανές και τα λιπάσματα, σε σταθερές ποσότητες άλλων εισροών, όπως η γη και οι σπόροι, οδηγεί σε συνεχώς φθίνουσες αυξήσεις της συνολικής παραγωγής. Οι φθίνουσες αποδόσεις έχουν μεγάλη σημασία για την οικονομική ανάλυση. Το φαινόμενο των φθινουσών αποδόσεων εμφανίζεται πολύ συχνά. Το κόστος ευκαιρίας είναι το κόστος χρήσης ενός πόρου που σπανίζει, που βρίσκεται σε ανεπάρκεια. Το κόστος ευκαιρίας προσδιορίζεται από την αξία που θα μπορούσε να δημιουργήσει η καλύτερη εναλλακτική χρήση του σπανίζοντος πόρου. Οι περισσότερες οικονομικές αποφάσεις συνδέονται με επιλογές στο όριο, οι οποίες προκύπτουν από τη στάθμιση του οριακού (πρόσθετου) κόστους και του οριακού (πρόσθετου) οφέλους μιας ενέργειας. Συστατικά μέρη του βασικού ανταγωνιστικού υποδείγματος: 1. Ορθολογικοί καταναλωτές που προσπαθούν να προάγουν το προσωπικό συμφέρον τους. 2. Ορθολογικές επιχειρήσεις που προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. 3. Ανταγωνιστικές αγορές, στις οποίες οι συμμετέχοντες είναι αποδέκτες τιμών. Βασικά βήματα στη λήψη ορθολογικών αποφάσεων: 1. Προσδιορισμός του συνόλου των ευκαιριών. 2. Καθορισμός της σχέσης ανταλλαγής. 3. Υπολογισμός του κόστους, αγνοώντας το κόστος αποχώρησης και εκτιμώντας το κόστος ευκαιρίας και το οριακό κόστος. 4

5 ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι παραπάνω σημειώσεις αποτελούν συνοδευτικό υλικό των διαφανειών που χρησιμοποιήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος. Τόσο οι παρούσες σημειώσεις όσο και οι διαφάνειες των διαλέξεων αποτελούν συνοδευτικό και βοηθητικό υλικό προς την αντίστοιχη ύλη του βιβλίου, η οποία αναφέρεται παρακάτω. 5