Το παράδειγµα του 132ου ηµοτικού της Γκράβας ήταν το σχολείο του µέλλοντος

Transcript

1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΑΠΘ ΗΜΗΤΡΑ ΚΟΓΚΙ ΟΥ Το παράδειγµα του 132ου ηµοτικού της Γκράβας ήταν το σχολείο του µέλλοντος Η ΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΕΞΙΣΜΟΥ Τη συνέντευξη πήρε ο ηµήτρης Γκιβίσης Σε ποιο σηµείο βρίσκεται σήµερα η διαπολιτισµική εκπαίδευση; Σύµφωνα µε την επίσηµη εκπαιδευτική πολιτική η διαπολιτισµική εκπαίδευση τοποθετείται ως απάντηση στα προβλήµατα που συνεπάγεται η παρουσία παιδιών µε ιδιαίτερα πολιτισµικά χαρακτηριστικά στα µέχρι πρόσφατα οµοιογενή ως προς τον πολιτισµό σχολεία. Κατά συνέπεια, απευθύνεται και "ωφελεί" κατά πρώτο λόγο τα παιδιά των µειονοτήτων και περιθωριακά µόνο τα παιδιά της πλειονότητας. ηλαδή, για να το πούµε διαφορετικά, αντιλαµβάνονται τη διαπολιτισµική εκπαίδευση ως δέσµη µέτρων για την ένταξη παιδιών µε πολιτισµικές ιδιαιτερότητες στο υπάρχον σχολείο. Έχουµε διατυπώσει πολλές φορές στο παρελθόν µε τον Γιώργο Τσιάκαλο την άποψη ότι αυτή η αντίληψη για τη διαπολιτισµική εκπαίδευση περιορίζει τα πεδία στα οποία είναι απαραίτητη η εφαρµογή της και, έτσι, υπονοµεύει τις δυνατότητες επιτυχίας της ακόµη και στον περιορισµένο τοµέα στον οποίο κυρίως απευθύνεται. Το υποστηρίζουµε αυτό γιατί είναι γνωστό ότι οι βαθιές πολιτισµικές αλλαγές που άλλαξαν ριζικά την εικόνα των ευρωπαϊκών κοινωνιών στις τελευταίες δεκαετίες υποχρεώνουν και τα εκπαιδευτικά συστήµατα του 21ου αιώνα να υιοθετήσουν σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τοµείς του εκπαιδευτικού έργου µια διαπολιτισµική προσέγγιση. Η αναγκαιότητα για µεταρρύθµιση του εκπαιδευτικού συστήµατος, κατά τη γνώµη µας, δεν συνδέεται αποκλειστικά, ούτε κυριαρχικά µε το φαινόµενο της µετανάστευσης, αλλά µε το ευρύτερο, φαινόµενο του πλουραλισµού των µορφών διαβίωσης και της διεθνοποίησης των συνθηκών ζωής των ανθρώπων. Χρειαζόταν η εγκατάσταση των µεταναστών και των µεταναστριών για να αναγνωρίσουµε την πολυπολιτισµική φύση της κοινωνίας µας; Νοµίζω ότι η εγκατάσταση απλώς τόνισε τον κοινωνικό και πολιτισµικό πλουραλισµό που ήδη υπήρχε. εν υπήρχαν και πριν άνθρωποι που ήταν 'διαφορετικοί'; Ο πλουραλισµός των µορφών διαβίωσης γίνεται αντιληπτός σε

2 πολλούς τοµείς της καθηµερινότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποτελούν οι νέες µορφές οικογενειακής οργάνωσης (µε τις οποίες ασχολούµαι και διδάσκω σε µελλοντικούς εκπαιδευτικούς), τα ποικίλα πρότυπα ζωής, οι αποκλίνοντες µεταξύ τους τρόποι ψυχαγωγίας, οι διαφορετικές επιλογές στους τοµείς της διατροφής και της ενδυµασίας και πολλά άλλα που συνήθως χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν και να ορίσουν τους ιδιαίτερους πολιτισµούς, και συνεπώς και τον πολιτισµό ενός ανθρώπου µε αντίστοιχη καταγωγή. Συνεπώς, η διαπολιτισµική εκπαίδευση καλείται να προετοιµάσει τους νέους ανθρώπους για τη ζωή σε µια τέτοια κοινωνία, γιατί σε αυτή την κοινωνία θα ζήσουν οι ίδιοι, και πρέπει να µπορούν να το κάνουν µε επιτυχία - προς ίδιον όφελος. Η άποψη ότι η εισαγωγή της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης στο σχολείο έρχεται να απαντήσει αποκλειστικά στις συνέπειες του φαινοµένου της µετανάστευσης ανταποκρίνεται µόνο µερικώς στην αλήθεια και η ευρεία διάδοσή της περιορίζει το οπτικό µας πεδίο. Συνέπεια της αντίληψης αυτής αποτελεί η διαµόρφωση µιας διαπολιτισµικής εκπαίδευσης περιορισµένου χαρακτήρα στην Ελλάδα, συµπληρωµένη κατά περίπτωση µε προγράµµατα αντιµετώπισης αρνητικών στερεοτύπων και καλλιέργειας της ανεκτικότητας. Κατά την άποψή µου, ακόµα και αυτά τα διαπολιτισµικά σχολεία δεν εφαρµόζουν καινοτόµα προγράµµατα που να δικαιολογούν την ονοµασία τους. Επιπλέον, υπάρχουν πολλά παιδιά γλωσσικών µειονοτήτων που φοιτούν σε µη "διαπολιτισµικά" σχολεία. Θεωρείται ότι είναι σηµαντικό να διδάσκεται η µητρική γλώσσα; Αναµφισβήτητα είναι πολύ σηµαντικό - εξάλλου έχει καταγραφεί εκτενώς στη σχετική επιστηµονική βιβλιογραφία από τα µέσα της δεκαετίας του Σε αυτές στηρίχτηκαν παλαιότερα οι επεξεργασίες των ελλήνων µεταναστών - και ιδιαίτερα του ΚΚΕ Εσωτερικού - που οδηγούσαν στο αίτηµα να γίνεται η διδασκαλία των µαθηµάτων στη µητρική γλώσσα, ή, τουλάχιστον, να προσφέρεται η µητρική γλώσσα ως γνωστικό αντικείµενο στα σχολεία των χωρών υποδοχής µεταναστών. Τα παιδιά των µεταναστών µπορούν να πετύχουν περισσότερο, ακόµη και στο ελληνόγλωσσο σχολείο, όταν συνεχίζουν να καλλιεργούν τη µητρική τους γλώσσα. Tο ζήτηµα είναι ότι αυτό όχι µόνον δεν πραγµατοποιείται σχεδόν πουθενά στο ελληνικό δηµόσιο σχολείο - παρόλο που ο νόµος δίνει αυτήν την δυνατότητα - αλλά και τιµωρείται όταν εκπαιδευτικοί µε εθελοντικό τρόπο αποφασίζουν να το κάνουν πράξη. Αναφέροµαι φυσικά στο 132ο σχολείο της Γκράβας που βρίσκεται υπό δίωξη τον τελευταίο καιρό για την πρωτοπορία του, αντί να επαινείται. Βέβαια, δεν είναι τυχαίο ότι στο σχολείο αυτό φοιτούν παιδιά που ζουν σε οικογένειες που ανήκουν σε φτωχές οικογένειες, σε µειονότητες που

3 είναι χαµηλά στη σχετική ιεραρχία. Από την άλλη, µε αυτονόητο τρόπο, άλλα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύονται στη µητρική τους γλώσσα σε σχολεία όπως το Γερµανικό, το Γαλλικό ή το Αµερικάνικο Κολέγιο. Σε σχέση µε αυτά που συζητούσαµε πριν για τη διαπολιτισµική εκπαίδευση στην Ελλάδα, το γεγονός ότι στις τάξεις φοιτούν παιδιά που εξαιτίας της καταγωγής τους έχουν διαφορετική µητρική γλώσσα από εκείνη των εκπαιδευτικών και της πλειονότητας των ελλήνων συµµαθητών και των ελληνίδων συµµαθητριών είναι ένα θέµα - και µάλιστα πολύ σοβαρό. Στην ιδιαιτερότητα αυτή έρχονται να προστεθούν οι διαφορετικές συµπεριφορές σε πολλούς τοµείς, η διαφορετική ιεραρχία αξιών, τα διαφορετικά πρότυπα ζωής και οι διαφορετικές στρατηγικές επίλυσης προβληµάτων - τόσο των παιδιών όσο και των γονέων τους. Και τα παιδιά καλούνται να αντιµετωπίσουν όλα αυτά σε ένα περιβάλλον που δεν είναι οικείο και δεν χαρακτηρίζεται πάντοτε από τα γνωρίσµατα µιας ανοιχτής κοινωνίας. Ακόµα και µε το υπάρχον αναλυτικό πρόγραµµα και βιβλία, εκπαιδευτικοί µε διάθεση και τεχνογνωσία µπορούν να κάνουν πράγµατα στον τοµέα αυτό. Η διαπολιτισµικότητα θα πρέπει να διαπνέει όλη την εκπαίδευση, κάτι που δυστυχώς δεν συµβαίνει. Το αντίθετο µάλιστα επιχειρείται. Στην περίπτωση της Γκράβας οι διαπολιτισµικές δράσεις αντιµετωπίστηκαν εχθρικά επειδή πολλές πλευρές τις είδαν ως µια προσπάθεια άλωσης του "ελληνικού σχολείου". Είστε πολύ επιεικής λέγοντας ότι οι διαπολιτισµικές δράσεις στο 132ο δηµοτικό σχολείο της Γκράβας αντιµετωπίστηκαν απλά εχθρικά. Γίνεται όλο και πιο σαφές ότι η κυβέρνηση δεν θέλει να υπάρξει άλλο 132ο. Από κοντά και δηµοσιεύµατα εθνικιστικά, ή προς εκφοβισµό όσων συµµετέχουν ή θα ήθελαν να επαναλάβουν στο µέλλον το πετυχηµένο πείραµα της Γκράβας για ένα σχολείο επί της ουσίας διαπολιτισµικό και ανοικτό στην κοινωνία. Ένα σχολείο που σέβεται το δικαίωµα του κάθε παιδιού στην θρησκευτική του ελευθερία, που λειτούργησε για 5 χρόνια µαθήµατα µητρικής γλώσσας για τα παιδιά µεταναστών και µαθήµατα ελληνικής γλώσσας για τους γονείς τους, που έκανε πολλές δράσεις για τη γενικότερη στήριξη των οικογενειών των µαθητών τους και ανέπτυξε δράσεις για την ένταξη όλων των παιδιών, που εφάρµοσε νέες διδακτικές προσεγγίσεις, ανέπτυξε σχέσεις µε τους γονείς και την τοπική κοινωνία. Ένα σχολείο στο οποίο οι εκπαιδευτικοί για να ανταποκριθούν στις δυσκολίες που αντιµετώπιζαν ένοιωσαν την ανάγκη να επιµορφωθούν και να αναπτύξουν περαιτέρω την τεχνογνωσία τους. Και να το κάνουν µε γνώση, θέληση, πείσµα, και µε αφετηρία το σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων και την αποδοχή της υποχρέωσης για σχολική επιτυχία όλων των παιδιών. Ένα σχολείο γέφυρα φιλίας ανάµεσα σε

4 εκπαιδευτικούς, µαθητές, γονείς και την τοπική κοινωνία. "Πρόκειται για µια σχολική πραγµατικότητα που φαίνεται να αναδύεται από τα πιο τολµηρά παιδαγωγικά όνειρα", αναφέραµε πριν από χρόνια µε τον Γιώργο Τσιάκαλο. Το αισιόδοξο είναι ότι σε αυτή τη πορεία υπάρχουν πολλοί και πολλές που θέλουν να ενισχύσουν την πλουραλιστική και πολυπολιτισµική διάσταση στην εκπαίδευση. Το 132ο είναι προφανώς "το σχολείο του µέλλοντος". Να δούµε τι θα γίνει στη συνέχεια. Είµαστε σε εγρήγορση... Έχουµε µπροστά µας µια σκληρή πολιτική αναµέτρηση. Η περίπτωση της Γκράβας το αναδεικνύει καθαρά. εν επιτρέπεται η γενίκευση ενός σχολείου κατάλληλου για όλα τα παιδιά, δηµόσιου, ανοικτού και δηµιουργικού. Πώς συνδέονται όλα αυτά µε το έλλειµµα αντισεξιστικής εκπαίδευσης; Ένα ερώτηµα είναι αν προετοιµάζουµε τους/τις εκπαιδευτικούς για να αντιµετωπίσουν αυτή τη νέα κατάσταση στο σχολείο, δηλαδή την πρόκληση του πλουραλισµού στη σύνθεση του µαθητικού πληθυσµού ως προς το φύλο, τη δοµή της οικογένειας, τις εθνικές, πολιτισµικές, οικονοµικές, θρησκευτικές, γλωσσικές διαφοροποιήσεις. Αν ρίξουµε µια µατιά γύρω µας θα διαπιστώσουµε ότι οι πολυπολιτισµικές όψεις της ανθρώπινης συµπεριφοράς δεν βρίσκονται στο επίκεντρο της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών. Πολλά πανεπιστηµιακά τµήµατα δεν προετοιµάζουν τους φοιτητές και τις φοιτήτριές τους ή δεν µετεκπαιδεύουν τους/τις εκπαιδευτικούς ώστε να εργαστούν αποτελεσµατικά µε οµάδες που διαφέρουν πολιτισµικά. Πιστεύω, ότι αν οι εκπαιδευτικοί θέλουµε να προωθήσουν τα ίσα δικαιώµατα στην τάξη, τότε πρέπει να βιώσουν τα ίδια χαρακτηριστικά στην εκπαίδευσή τους. Επίσης και το σχολείο για όλα τα παιδιά όχι µόνον δεν υπάρχει ακόµη, αλλά ούτε αποτελεί επιδίωξη και όραµα σε αυτούς που αποφασίζουν για την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα σήµερα, ούτε και σε όλους /ες τους/τις επιστήµονες που ασχολούνται µε την εκπαίδευση. Αν δούµε σε αυτό το πλαίσιο την αντισεξιστική εκπαίδευση, τότε συνιστά ένα γενικότερο παιδαγωγικό στόχο για την επίτευξη του οποίου απαιτούνται αλλαγές σε πολλά επίπεδα. Προχωράµε πολύ αργά προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης µιας µη σεξιστικής κουλτούρας. Η αποτύπωση του τοπίου δεν αφήνει πολλά περιθώρια να υποστηρίξουµε ότι οι µέχρι τώρα προσπάθειες έφεραν σηµαντικά αποτελέσµατα. Το εγχείρηµα είναι δύσκολο. Γίνεται ακόµα δυσκολότερο όταν υπάρχουν συντηρητικά πισωγυρίσµατα, όπως στο πρόσφατο νοµοσχέδιο που αφορά ζητήµατα οικογένειας και επιµέλειας τέκνων. Μένω κυρίως στη πρόταση για την αλλαγή του επωνύµου των γυναικών που παντρεύονται που µας γυρνάει 25 χρόνια πίσω. Προτείνεται η γυναίκα να παίρνει το επώνυµο του συζύγου, εφόσον υπάρχει συναίνεση και των δύο, αλλά τι σηµαίνει "συναίνεση και των δύο συζύγων";

5