برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری در محالت شهر نمونه موردی: محله سراب شهر مشهد

Transcript

1 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری در محالت شهر نمونه موردی: محله سراب شهر مشهد محمد علی احمدیان دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسالمی واحد مشهد ایران مهسا ظفرنیا 1* کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسالمی واحد مشهد ایران چکیده پژوهش حاضر با هدف بررسی کیفیت زندگی در محله سراب شهر مشهد سعی دارد راهکارهایی را درراستای بهبود کیفیت زندگی در محالت شهر ارایه دهد. بدین منظور پس از شناسایی مفاهیم و تجربیات جهانی پیرامون کیفیت زندگی شهری با استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی شاخص های پژوهش مشخص گردید. تا با بهره گیری از آنها بتوان میزان رضایتمندی ساکنین را سنجید. پس از مشخص شدن شاخص ها و زیرشاخص ها و تدوین پرسشنامه اطالعات به دست آمده از برداشت میدانی مورد تحلیل قرارگرفت و روابط بین متغیرها مشخص شد. با توجه به جمعیت محله سراب بر اساس روش کوکران نمونه ای به حجم 041 خانوار تعیین و به همین تعداد پرسشنامه هایی تهیه و در بین محله سراب شهرمشهد توزیع شد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که پاسخگویان از اکثر شاخصها تا حدودی راضی هستند کیفیت زندگی در محله سراب متوسط و نسبتا زیاد می باشد. شاخصی مانند فرهنگی از نظر میانگین وجه نظر رتبه باالیی داشته و در مقابل شاخص کالبدی از نظر میانگین وجه نظر رتبه پایینی هست. ضریب رگرسیون )β( نشان دادکه بیشترین تاثیرعلی برکیفیت زندگی درمحله مربوط به شاخص محیطی باضریب تاثیر 1/021 می باشد. واژه های کلیدی: کیفیت زندگی شهری برنامه ریزی شهری شهرمشهد محله سراب -0 نویسنده مسئول * این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد می باشد که به راهنمایی دکتر محمدعلی احمدیان انجام شده است.

2 2 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 مقدمه مطالعات اولیه در مورد کیفیت زندگی شهری به صورت قابل مالحظه ای در شهرها و کشورهای توسعه یافته درحال توسعه و درحال صنعتی شدن جدید از دهه 0901 به بعد مورد توجه جدی قرار گرفته است )کوکبی ( و معنای وسیعی در ارتباط با خوشبختی در جوامع دارد و هدف آن قادر ساختن مردم برای دستیابی به اهدافشان و رسیدن به زندگی ایده آل است )غیاثوند 24:0133 (. گرچه اجماع نظر اندکی در مورد تعریف کیفیت زندگی وجود دارد. اما یک تعریف ساده و علمی از کیفیت زندگی معادل احساس رضایت کلی از زندگی گرفته شده است. با توجه به تعاریف متعدد در مورد کیفیت زندگی شهری و همچنین اذعان به عدم وجود اجماع نظر در مورد تعریف آن می توان گفت که کیفیت زندگی شهری واژه ای بسیار تفسیر و ابهام آور است و بنا بر حوزه کاربرد و نوع مطالعه فرق می کند. اگر چه تعریف کیفیت زندگی شهری در کشورهای مختلف و حتی در نواحی یک کشور نیز متفاوت است )کوکبی 1 (در : 0135 واقع مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب می باشد که از چندین متغیر متأثر می گردد )1 al, :2003.)Rahman et جوهر مشترک آن معطوف به تأمین نیازهای اساسی مادی و معنوی در دو وجه ذهنی و عینی به طور توأمان است. شاید بتوان تعریف زیر از کیفیت زندگی شهری را مبنای مطالعه و استنتاج قرار داد: منظور از کیفیت زندگی توجه به شاخص های اجتماعی فرهنگی اقتصادی محیطی روانی و غیره در دو وجه عینی )کمی( و ذهنی )کیفی( در روند برنامه ریزی شهری است )کوکبی 1( : 0135 کیفیت زندگی اغلب با استفاده از شاخص های عینی یا شاخص های ذهنی اندازه گیری می شود شاخص های ذهنی از پیمایش ادراکات و ارزیابی ها و رضایت ساکنان از زندگی شهری بدست می آیند در حالی که شاخص های عینی مربوط به حقایق قابل مشاهده هستند که غالبا از داده های ثانویه بدست می آیند )رضوانی و همکاران 10:0133(. با این وجود هنوز تعریف قابل قبول جهانی برای این مفهوم صورت نگرفته است. زیرا بسیاری از محققان بر این باورند که کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی نسبی متأثر از زمان مکان ارزشهای فردی و اجتماعی است. توسعه پایدار محله در راستای ارتقا کیفیت زندگی شهری به طور یقین تعریف اولیه کیفیت زندگی شهری را می توان در مبحث توسعه پایدار یافت. به طور مثال در تعریف واژه»توسعه پایدار در مقیاس محله«که در کنفرانس شهر قرن بیست و یکم تعریف شده است چنین آمده: توسعه پایدار در مقیاس محله به معنای»ارتقاء کیفیت کیفیت زندگی ساکنین شامل همه ویژگی ها و اجزاء زیست محیطی فرهنگی سیاسی اداری اجتماعی و اقتصادی بدون ایجاد مانعی برای نسل آینده«می باشد مانعی که نتیجه کاهش منابع طبیعی و افزایش کمبودهای محلی است )93.)william, :1990 محله واحد فیزیکی و اجتماعی با سازمانهای اجتماعی که بزرگتر ازخانوار و کوچک تر از شهرمی باشد.

3 3 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... (2004,.J (Curtis.L &Punter محله شهری به عنوان بخشی از شهرتعریف می شود که دارای لبه های کارکردی یا فضایی هویتمند و ترکیب عملکردهای کوچک مقیاس باشد. یک محله شهری معموال متشکل از بیش از یک واحد همسایگی خواهد بود.( 2005, others "( PhilineGaffron and. اندیشه محله پایدار نیز در دل توسعه پایدار و مباحث مربوط به آن شکل می گیرد. به طور کلی یک محله پایدار با در نظر گرفتن توان زیست محیطی به نیازهای اقتصادی و اجتماعی ساکنانش پاسخ می گوید )هودسنی 0134 : 21(. رویکردهای مربوط به کیفیت زندگی از تحقیقاتی که درباره کیفیت زندگی انجام شده است می توان چنین برداشت کرد سه رویکرد مختلف در کشورهای مختلف دنیا به وجود آمده است: الف( رویکرد اول: اسکاندیناویایی این رویکرد رویکردی است که در اکثر کشورهای اروپایی به ویژه کشورهای اسکاندیناوی طرفدار دارد. در این رویکرد بر شرایط عینی زندگی و معرفهای مرتبط با آن تأکید شده و کیفیت زندگی افراد در گرو تأمین نیازهای اولیه زندگی است. ب( رویکرد دوم: آمریکایی در بیشتر تحقیقاتی که در کشور آمریکا روی کیفیت زندگی انجام شده است محققان بیشتر تجارب ذهنی افراد از زندگیشان توجه بر معرفهای ذهنی تأکید کردهاند.در این رویکرد از رضایتمندی و خوشبختی به عنوان معرفهای اصلی یاد میشود. ج( رویکرد سوم: در کنار این دو رویکرد رویکردی نیز وجود دارد که هم بر ابعاد عینی زندگی و هم ذهنی آن تأکید میکنند که برای نمونه میتوان به روشهای اقتصادی اجتماعی ارزیابی کیفیت زندگی اشاره کرد )غیاثوند 0133 )24-21 : در مطالعات کیفیت زندگی شهری دو رویکرد ذهنی و رویکرد عینی وجود دارد) 1206 )Lee, :2008 هر ارزیابی جامعی از کیفیت زندگی باید دربرگیرندهی جنبههای عینی و ذهنی باشد. بنابراین میتوان چنین گفت که در زمینه شاخصسازی کیفیت زندگی شهری عالوه بر در نظر گرفتن ویژگیهای عینی شهروندان دیدگاه و ذهنیت آنها به این امر نیز باید توجه شود. از این رو رویکرد سوم در زمینه تدوین معیارهای کیفیت زندگی شهری با تلفیق ب عد ذهنی و عینی ما را به درک درستتر چگونگی کیفیت زندگی شهری رهنمون میسازد تحقیقات بی شماری بر مقوله ی رضایت به عنوان مفیدترین شاخص سنجش کیفیت تعیین می کنند (301.(Schneider, :1976

4 4 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 اهداف تحقیق هدف اصلی سنجش و ارزیابی وضعیت محله سراب شهر مشهد از دیدگاه کیفیت زندگی شهری با استفاده از شاخص های تعیین شده است.در راستای این هدف کلی اهداف جزیی تری نیز در پژوهش حاضر مدنظر می باشد: - بررسی و شناخت مبانی نظری مفاهیم محله شهر و کیفیت زندگی شهری - شناخت تنگناها و مشکالت محله مورد بررسی به منظور بهبود کیفیت زندگی درمحالت - شناخت عوامل موثر در ارتقا کیفیت زندگی شهری و ارایه راهکارهایی جهت بهبود کیفیت زندگی فرضیات تحقیق 0- به نظرمی رسد میزان رضایت شهروندان ازکیفیت زندگی در محله سراب پایین است. 2- به نظر می رسد شاخص اقتصادی نسبت به بقیه شاخص ها در محله سراب از جایگاه پایین تری برخوردار است. 1- به نظر می رسد شاخص محیطی از بیشترین تاثیر علی در کیفیت زندگی در محله سراب برخوردار است. روش تحقیق درتحقیق مورد نظرسعی شده است ازروشهای مختلف استفاده شود تا موضوع بهترمورد بررسی و زوایای مختلف تحقیق مورد کنکاش قرارگیرد و به نتیجه دلخواه برسد. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است که برای دسترسی به منابع و اطالعات الزم از منابع اسنادی و مراجعه به سایتها و مراکز اطالع رسانی و کتابخانه ها آرشیوها و نیزمطالعات میدانی مشاهده ای آماری ترسیمی و نرم افزاری استفاده شده به منظورکسب اطالعات الزم درخصوص شناسایی وآگاهی از وضعیت کنونی کیفیت زندگی در محالت سراب اقدام به برداشت میدانی ازطریق تهیه وتوزیع پرسشنامه هایی بر اساس شاخص ها ی کیفیت زندگی درهر یک ازمحالت مورد بررسی قرارگرفت. پرسشنامه مورد نیاز به گونه ای طراحی شد تا بعد عینی وذهنی کیفیت زندگی را براساس شاخص های مذکور با استفاده از طیف لیکرت بسنجد. پس از جمع آوری اطالعات وداده های مورد نیاز به وسیله پرسشنامه و مطالعات میدانی از نرم افزارهای arc cadوgis spssوexcelوauto جهت بررسی های مکانی و دسته بندی داده ها استفاده نموده و با استفاده از روشهای آماری توصیفی )ازمیانگین جداول فراوانی درصد فراوانی ونمودارها( و استنباطی )ازهمبستگی پیرسون( تحلیل رگرسیون تجزیه و تحلیل داده ها صورت گرفت. دراین پژوهش روش پیمایش مصاحبه ای برای جمع آوری اطالعات پرسشنامه مورد استفاده قرارگرفت.

5 5 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... شکل : 1 ابزارهای )روشها( تحقیق در زیرشاخه های تحقیق )نگارنده( جامعه آماری و حجم جامعه نمونه جامعه آماری این تحقیق کل خانوارها ی محالت سراب شهر مشهد می باشد که تعداد 943 خانوارمی باشند. جدول 1: مشخصات جمعیتی محله سراب بر اساس سرشماری سال 55 مساحت )مترمربع( جمعیت تعداد خانوار تعداد واحد مسکونی تراکم جمعیتی )نفر در هکتار( تعداد خانوار در واحد مسکونی )مآخذ: مهندسین مشاورطاش 1351( نام محله سراب جهت تعیین حجم نمونه براساس فرمول کوکران با توجه به تعداد خانوار در محله سراب )با 943 خانوار( حجم نمونه 041 عدد تعیین گشت.

6 6 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 شاخص های سنجش کیفیت زندگی رویکردهای مختلفی برای سنجش کیفیت زندگی وجود دارد. هم چنین به دلیل میان رشته ای بودن موضوع و وسعت وسیع آن میتوان گفت که سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی نیازمند سنجش شاخص های متعددی است. دراین پژوهش هر دو جنبه عینی و ذهنی کیفیت زندگی در نظرگرفته شده و هرجنبه به شاخص ها و متغیرها تقسیم شده است تا سنجش قابل قبول تری صورت گیرد. گویه های انتخاب شده به نظر اساتید متخصص رسید تا دیدگاه های ایشان لحاظ شود به طورکلی شاخص های پژوهش برحسب رویکرد نظری اهداف و فرضیه های تحقیق در جدول نشان داده شده است. جدول : 2 شاخص ها و متغیرهای سنجش کیفیت زندگی شهری متغیرها شاخص ها تعلق مکانی همبستگی اجتماعی اجتماعی مشارکت اشتغال درآمد اقتصادی امنیت بهداشت محیطی تسهیالت کیفیت مسکن کالبدی فرهنگی مذهب آموزش شکل 2 : شاخص های مورد بررسی در تحقیق

7 7 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... در این پژوهش برای جمع آوری داده ها ابتدا پرسش نامه ای مشتمل بر سؤاالت بسته تهیه سپس از طریق روش مصاحبه ای اقدام به جمع آوری داده ها شده است. پرسش نامه مورد نیاز به گونه ای طراحی شد تا بعد عینی و ذهنی کیفیت زندگی را بر اساس شاخص های مذکور با استفاده از طیف لیکرت بسنجد. در این راستا سؤاالت مربوط به کیفیت زندگی در قالب گویه هایی که بر روی طیف پنج درجه ای تنظیم گشته اند طراحی و هر گویه از یک تا پنج نمره گذاری شد به این ترتیب که برای گویه های مثبت گزینه ی بسیار موافق با نمره ی 1 گزینه ی موافقم با نمره 4 و گزینه تا حدی موافقم با نمره 1 گزینه مخالفم با نمره 2 و گزینه بسیار مخالفم با نمره 0 نمره گذاری شدند. در مورد گویه های منفی این فرایند برعکس شد. پرسش نامه مشتمل بر دو بخش است. در بخش اول سؤاالت شناسایی از قبیل سن جنس وضعیت تأهل وضعیت اقتصادی و سطح تحصیالت و... آمده اند و بخش دوم شامل گویه های مربوط به سنجش شاخص های مورد نظر است. در هر شاخص بعد از محاسبه ی نمرات گویه ها آنها همگی به تعداد هر محله تقسیم شدند تا میانگین کیفیت زندگی بر حسب مقیاس 0 تا 1 به دست آید. عدد به دست آمده طبق جدول زیر رتبه بندی می شود. جدول : 3 طبقه بندی نمره ی کیفیت زندگی نمره کیفیت ارزیابی بسیار پایین/ بسیار مخالف/ بسیار ناراضی پایین/ مخالف/ ناراضی نسبتا زیاد/ تاحدودی موافق/ تاحدودی راضی زیاد/ موافق/ راضی بسیار زیاد/ بسیار موافق/ بسیار راضی )ماخذ: رهنما : )با تغییرات توسط نگارندگان(( معرفی محدوده ی مورد مطالعه محدوده ی مورد مطالعه این تحقیق محله سراب می باشند. منطقه هشت شهرمشهد می باشد. ازغرب به خیابان دانشگاه و از جنوب به خیابان محله سراب واقع درمحدوده ناحیه یک شهرداری این محله ازسمت شمال به خیابان آیت اهلل شیرازی ازشرق به خیابان آزادی خسروی نو و بلوارشهید مدرس محدود می شود. جهت بررسی جایگاه و موقعیت محله ی سراب در ابتدا به بررسی سطوح مختلف شهری که این محله را در برگرفته است پرداخته و درادامه نیز ویژگی های محله را به تفضیل و با استفاده از اطالعات و نقشه های موجود بررسی خواهیم نمود.

8 5 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 خصوصیات کلی منطقه هشت شهرداری مشهد منطقه هشت شهرداری مشهد از نظر وسعت 0190 هکتار مساحت دارد. به واسطه همجواری با حرم مطهر امام هشتم هر ساله بیش از میلیون ها زائر هم وطن و بازدیدکننده داخلی و خارجی در محدوده ی این منطقه تردد نموده و در هتل ها و اقامتگاه ها و منازل شخصی آن اسکان می یابند. از مشخصات اصلی حساس و مهم این منطقه می توان به موارد فوق اشاره نمود: وجود دستگاه ها و ساختمان های مهم اداری دولتی و وجود مراکز پزشکی و بهداشتی وجود مجتمع های تجاری مهم و برگزاری مراسم مذهبی سیاسی و اجتماعی و مسیر تشرف فرمایی مقامات عالی رتبه سیاسی و کشوری در سطح منطقه شرایط ویژه ای را برای ساماندهی و مدیریت شهری ایجاد می نماید. جدول : 4 جمعیت منطقه هشت شهر مشهد منطقه جمع کل مرد زن خانوار هشت مآخذ: جدول : 5 محدوده قانونی منطقه هشت شهر مشهد شمال جنوب شرق غرب خیابان شهید اندرزگو )خسروی نو( آزادی شیرازی تا میدان شهدا بزرگراه شهید کالنتری تا ارتفاعات بلوار ایمان و کوشش میدان بیت المقدس خیابان امام رضا فلکه برق پایانه مسافربری خیابان دانشگاه خیابان کوهسنگی تا پارک کوهسنگی میدان جمهوری اسالمی مآخذ: شکل : 3 موقعیت منطقه هشت شهرداری مشهد در بین مناطق 13 گانه مآخذ:( با تغییرات توسط نگارنده(

9 1 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... شکل : 4 موقعیت نواحی سه گانه در شهرداری منطقه هشت مشهد بررسی جایگاه و موقعیت محله سراب محله سراب جز محالت با هویت شهر مشهد است در گذشته محله سراب محله اعیان نشین واقع در قسمت مرتفع و بلند شهر )محل مظهر قنات های عمده مشهد به خصوص قنات سناباد( شامل ارگ شهر و محله حکومتی و اعیانی چهارباغ هم بوده است. محله ی سراب در اواسط قرن سیزدهم و پیش از گسترش شهر به سوی غرب و جنوب غرب جزو محالت اعیان نشین و موفق شهر مشهد شناخته شده است در سالهای بعد هم گسترش بخشهای اعیان نشین شهر مشهد از سوی همین محله به طرف باال دست )غرب( بوده است. امروزه با رواج مدرنیته و فناوریهای صوتی و تصویری در شهرها و به تبع آن در شهر مقدس مشهد بسیاری از کارکردهای سنتی با دگرگیسی های گسترده ای مواجه شدند. خیابان سعدی در طول بازارچه سراب نیز چنین سرانجامی یافت. مجاورت پیوسته این محور پرقدرت تجاری و خدماتی در کنار محور سنتی سراب در طول یک دهه اخیر به مقداری توانست عملکرد سنتی بازار را به سوی نوگرایی متمایل ساخت از جمله کارگاههای تولید تابلوهای فلکسی و تولید المپهای نئون و تابلونویسی است. بررسی تحقق پذیری طرح تفضیلی محله سراب تحلیل ضریب تحقق پذیری در سنجش طرح تفضیلی مصوب در بخش مرکزی شهر نشان می دهد که این طرح در دست یافتن به اهداف اصلی برنامه ریزی شهری کالنشهر مشهد چندان موفق نبوده است. در همین چارچوب به نظر می رسد پیشنهادهای طرح تفضیلی درباره شبکه گذرهای مرکز شهر هم در بخش تعریض شبکه موجود و هم در بخش احداث شبکه جدید به طور کامل و موفق اجرا نشده است. با مشاهده نقشه وضع موجود محله سراب در طرح تفضیلی می توان مشاهده کرد که کاربری غالب کاربری مسکونی و سپس کاربری تجاری است و همچنین می توان به کمبودهای این محله که در درجه اول کاربری فضای سبز است پی برد )رجوع کنید به طرح تفضیلی مرکز شهر مشهد(.

10 11 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 شکل : 5 تصویر هوایی از محدوده محله سراب شکل : 6 محدوده محله سراب ماخذ: بانک اطالعات مکان مرجع شهر مشهد مهندسانمشاور فرنهاد 0133 )با تغییرات توسط نگارنده( شکل : 7 معرفی تصویری محله سراب )نگارندگان(

11 11 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... در شکل 3 شماری از نشانه های هویت بخش محله سراب بر اساس الگوی توسعه و طرح تفضیلی حوزه مرکزی شهر مشهد آورده شده است. تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق مشخصه های پاسخگویان - جنسیت شکل : 5 کاربری اراضی وضع موجود محله سراب مآخذ: مهندسین مشاور طاش : جدول 6 : جنسیت پاسخگویان به پرسشنامه های آماری در محله سراب جنسیت فراوانی سراب درصد زن مرد مجموع شکل : 1 توزیع پاسخگویان بر اساس جنسیت در محله سراب

12 12 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 جدول و شکل برای تمام سوالت پرسشنامه مربوط به مشخصه های پاسخگویان از جمله سن وضعیت فعالیت تهیه شده است که یافتههای تحقیق بیانگر آن است که در محله سراب )1514 درصد( از پاسخگویان شاغل هستند )0014 درصد( متأهل هستند در سراب میانگین بعد خانوار 414 نفر میباشد )4010 درصد( دارای تحصیالت دیپلم میباشند در سراب )3213 درصد( از پاسخگویان مالک هستند )1311 درصد( از پاسخگویان بر این نظرند که ساختمان محل زندگی آنها به لحاظ قدمت جز ساختمانهای نوساز محسوب میشود همچنین در سراب )1210 درصد( از پاسخگویان کمتر از 1 سال است که در ساختمان محل زندگی خود و این محله سکونت دارند. بررسی توصیفی نتایج پیمایش درجدول شماره 7 نتایج بررسی شاخص ها و متغیرهای تحقیق به طور کامل و جامع آورده شده است. جدول 7 : بررسی شاخص ها و متغیرهای تحقیق متغیر شاخ بسیار موافقم تاحدو مخالفم بسیار ص موافقم دی مخالفم موافقم تعلق خاطرات خوبی از این محله دارم که دوست دارم در این محله بمانم مکانی مشارک نسبت به محله ای که در آن زندگی می کنم احساس تعلق دارم با دیگر هم محله ای های خود در مورد مشکالت محله صحبت می کنم اجتماعی ت همبست در کارهای گروهی که برای رفع مشکالت محله انجام می شود شرکت می کنم با همسایگان رفت و آمد خانوادگی داریم و از رفت و آمد با آنها لذت گی اجتماع ی آموزش می بریم هر وقت در بین همسایگان مشکلی پیش آید همسایگان با کمک یکدیگر آن را رفع می کنند میزان رضایتمندی من از دسترسی به فضاهای آموزشی در این محله باالست فرهنگی مذهب هر هفته در مراسم مذهبی و دعا شرکت می کنم حضور ساکنین این محله در نمازهای جماعت و مراسم مذهبی)ندبه کمیل توسل( چشمگیر است تسهیال دسترسی به تسهیالت تجاری )مراکز خرید و فروشگاهها سوپر کالبدی ت مارکت(در محله فراهم است رضایتمندی من ازدسترسی به فضای سبز و پارکهای محله ام باالست

13 رضایتمندی من از دسترسی به تسهیالت ورزشی و مراکز تفریحی در محله باالست شهرداری در ارائه خدمات به مردم به وظیفه خود به خوبی عمل می کند نبود مکانی مناسب برای پارک اتومبیل یکی از مشکالت ساکنین محله می باشد از محل قرار گیری ایستگاههای وسایل نقلیه عمومی در محله ام راضی هستم کیفیت مسکنی که در آن ساکنم از امکانات جانبی )آسانسور پارکینگ انباری مسکن سرویس بهداشتی و حرارتی( برخوردار است رضایتمندی من از امکانات )آب برق گاز تلفن...( از مسکنی که در آن زندگی می کنم باالست ساختمان محل زندگی ما به لحاظ قدمت جز ساختمانهای نوساز محسوب می شود ساختمان محل زندگی ما از استحکام کافی و مصالح بادوام برخوردار است اشتغال از شغلی که به آن مشغولم راضی هستم اقتصادی درآمد امنیت از درآمدی که دارم راضی هستم و جوابگوی هزینه های ماهیانه زندگی ام می باشد میزاندرآمدپرسیدهشدهازپاسخگویاندرپرسشنامه در هر وقتی از شبانه روز که به تنهایی در کوچه و خیابانهای محله ام قدم می زنم احساس امنیت می کنم. در هنگام شب کوچه و خیابانها از روشنایی کافی برخوردارند محیطی بهداش ت از وضعیت بهداشت محیط)جمع آوری زباله و...(در محله راضی هستم در هنگام بارندگی کوچه و خیابانهای محله با آب گرفتگی مواجه میشود در این محله امکان رفع نیازهای بهداشتی درمانی وجود ندارد و مجبوریم به سایر محلهها برای رفع این نیازها مراجعه کنیم ماخذ:مطالعات میدانی نگارندگان جدول و شکل میانگین وجه نظر برای یازده شاخص تحقیق که در پرسشنامه مورد سوال قرار گرفته است تهیه شده است. از جدول بررسی شاخص ها و متغیرهای تحقیق به جدول نمره کیفیت زندگی هر یک از شاخصها در محله سراب می رسیم.

14 14 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 جدول : 8 نمره کیفیت زندگی هر یك از شاخصها در محله سراب تعلق مکانی همبستگی مشارکت آموزش مذهب امنیت بهداشت تسهیالت کیفیت مسکن اشتغال درآمد میانگین جدول شماره 3 میانگین وجه نظر هر یک از شاخصها و میزان کیفیت زندگی در محله سراب را نشان میدهد. با توجه به جدول شماره 3 تحلیل وضعیت هر پنج شاخص اصلی و یازده زیرشاخص )متغیر( در محله مورد بررسی پرداخته شده که در نتیجه می توان بیان کرد که رضایت ساکنین محله در حد متوسط است و بارزترین مشکل محله سراب شاخص تسهیالت با میانگین وجه نظر 210 و در درجه دوم شاخص درآمد با میانگین وجه نظر 211 است. همان طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود بر اساس نتایج تحقیق میزان میانگین وجه نظر شاخصهای مؤثر بر کیفیت زندگی از دید شهروندان و در محلهی سراب در حد نسبتا باال و راضی 1<2133> 0 ارزیابی شد تعلق مکانی مشارکت آموزش همبستگی اجتماعی مذهب امنیت بهداشت تسهیالت کیفیت مسکن اشتغال درآمد نمره کیفیت سراب شکل 11: میانگین وجه نظر هر یك از شاخصها در محله سراب )نگارندگان( ترسیم:نگارنددر محله سراب شاخص محیطی )امنیت و بهداشت( قویترین تأثیر علی را بر کیفیت زندگی پاسخگویان و شاخص اجتماعی)تعلق مکانی مشارکت و همبستگی( کم ترین تأثیر بر کیفیت زندگی را داشته است. این یافتهها نشان میدهند.

15 15 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... که هر تالشی برای بهبود کیفیت زندگی در محالت شهر مشهد باید ابتدا متمرکز بر قلمروهای چون امنیت و بهداشت باشد که باالترین تأثیر را بر کیفیت زندگی دارند. بر اساس جدول شماره 3 که نمره کیفیت زندگی هر یک از شاخصها در محله سراب مشخص میکند میتوان با سنجش نمرهی هر شاخص در هر محله با نمرات سایر شاخص ها و نمره نهایی کیفیت زندگی هر محله توانمندی )شاخصهای دارای بیشترین نمره به عنوان نقاط قوت( و ناتوانیهای )شاخصهای مربوط به کمترین نمرهها به عنوان نقاط ضعف( هر کدام از محالت مورد بررسی را برشمرد تا در برنامهریزی آتی بتوان در جهت بهبود وضعیت کیفیت زندگی در هر کدام از محالت گام مؤثری برداشت. جدول : 9 نقاط توانمندی و ناتوانیهای محله توانمندیها ناتوانیها محله سراب آموزش همبستگی اجتماعی امنیت تسهیالت درآمد بررسی تحلیلی نتایج پیمایش - تعلق مکانی همان طور که در جدول شماره 01 مشاهده میکنید بین تعلق مکانی مشارکت مدت سکونت و کیفیت مسکن رابطه مثبتی وجود دارد. علیرغم وجود رابطه مثبت بین شاخصهای ذکر شده و تعلق مکانی ضریب همبستگی پیرسون به دست آمده بیانگر رابطهی ضعیف میان تعلق مکانی و شاخصهاست و در این میان رابطه ی تعلق مکانی و کیفیت مسکن نسبت به دو شاخص دیگر کمی قویتر است. جدول : 10 همبستگی بین تعلق مکانی با مشارکت مدت سکونت و کیفیت مسکن همبستگی تعلق مکانی همبستگی پیرسون معناداری تعداد مشارکت 1 /010 مدت سکونت 1 /290 کیفیت مسکن 1 /511 1 / / / تجزیه و تحلیل -تحلیل رگرسیون تحلیل رگرسیون به بررسی همبستگیهای چندگانه بین متغیرهای مستقل با متغیرهای وابسته تحقیق میپردازد و جدول شماره 11 بیانگر میزان همبستگی متغیرهای مستقل ( شاخصهای اجتماعی کالبدی اقتصادی فرهنگی

16 16 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 بهداشتی( با متغیر وابسته )کیفیت زندگی( میباشد که این مقدار برابر با 1/901 است بدین معنا که متغیرها از همبستگی باال و مثبتی برخوردارند. جدول : 11 همبستگی چندگانه میان متغیر وابسته و متغیرهای مستقل مدل همبستگی ضریب تعیین ضریب تعیین تطبیق داده شده تخمین خطای استاندارد 1 / /331 1 /331 1 /901 0 جدول شماره 02 امکان پیش بینی متغیر وابسته را از روی متغیر مستقل ممکن میسازد در معادله رگرسیون معمولی ضریب رگرسیون برای متغیر شاخص اجتماعی برابر با 1/119 است که نشان میدهد به ازای هر یک واحد تغییر در شاخص اجتماعی 1/119 واحد تغییر در میزان کیفیت زندگی در همان جهت با ثابت نگهداشتن سایر عوامل ایجاد خواهد شد.و برای سایر شاخص ها بر طبق اعداد جدول چنین است. جدول : 12 پیش بینی متغیر مستقل از روی متغیر وابسته )کیفیت زندگی( مدل ضریب غیر استاندارد ضریب tمقدار سطح معناداری بتا خطای استاندارد استاندارد بتا 1 /14 1 /115 1 /111 1 /111 1 /111 1 /111 1 / /150 1 /112 1 /000 1 /419 1 /291 1 /010 1 /100 1 /113 1 /100 1 /110 1 /105 1 /199 1 /119 1 /191 1 /132 1 /109 1 /021 )مقدار ثابت( شاخص اجتماعی شاخص کالبدی شاخص اقتصادی شاخص فرهنگی شاخص محیطی 1 معادله رگرسیون معمولی به شرح زیر است: )نمره خام شاخص کالبدی( )نمره خام شاخص فرهنگی( + )نمره خام شاخص اجتماعی( 1/199+1/119 + )نمره خام شاخص اقتصادی( 1 /132 1 /191 1 /109 نمره خام میزان کیفیت زندگی = )نمره خام شاخص محیطی( 1 /021 در میان پنج شاخص اصلی شاخص محیطی با اثر علی 1/021 بیشترین اثر را در کیفیت زندگی شهروندان گذاشته است. پس می توان جهت باال بردن کیفیت زندگی در محله سراب و سایر محالت شهر مشهد در ابتدا برنامه ریزی را متمرکز بر افزایش متغیر امنیت و بهداشت )شاخص های محیطی( و سپس شاخص کالبدی و در الوویت های بعدی شاخص های اقتصادی فرهنگی و اجتماعی را در برنامه قرار داد.

17 17 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... یافته های تحقیق فرضیه اول: به نظرمی رسد میزان رضایت شهروندان ازکیفیت زندگی در محله سراب پایین است. بر اساس جدول ارزیابی نمره کیفیت زندگی کیفیت زندگی در محله سراب نسبتا باال )متوسط( است و شهروندان تا حدودی راضی هستند. جدول : 13 نمرات کیفیت زندگی در محله سراب محله محله سراب نمره کیفیت زندگی 2133 بنابراین میتوان به این نتیجه رسید که رضایت شهروندان از کیفیت زندگی در محله سراب متوسطاست و فرضیه اول رد میشود. فرضیه دوم: به نظر می رسد شاخص اقتصادی نسبت به بقیه شاخص ها در محله سراب از جایگاه پایین تری برخوردار است. با توجه به جدول شماره 04 که میانگین وجه نطر و رتبه بندی متغیرها مشاهده می شود که پایین ترین شاخص در محله سراب به شاخص کالبدی با میانگین وجه نظر 2/41 در جایگاه پنجم می باشد و شاخص اقتصادی با میانگین وجه نظر 2/5 در جایگاه چهارم قرار می گیرد بنابراین فرضیه دوم رد می شود. جدول : 14 رتبه متغیرهای مستقل بر کیفیت زندگی در محله سراب شاخص شاخص فرهنگی شاخص محیطی شاخص اجتماعی شاخص اقتصادی شاخص کالبدی میانگین وجه نظر رتبه اول دوم سوم چهارم پنجم 1 /1 1 /01 2 /9 2 /5 2 /41 فرضیه سوم: به نظر می رسد شاخص محیطی از بیشترین تأثیر علی در کیفیت زندگی در محله سراب برخوردار است. با توجه به جدول شماره 15 در معادله استاندارد رگرسیون مشاهده می شود که بیشترین ضریب تأثیر به شاخص محیطی با ضریب تأثیر 1/021 می باشد و شاخص کالبدی با ضریب تأثیر 1/191 در جایگاه دوم قرار می گیرد بنابراین فرضیه سوم تایید می شود.

18 15 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 جدول : 15 اولویت متغیرهای مستقل بر کیفیت زندگی در محله سراب شاخص شاخص محیطی شاخص کالبدی شاخص اقتصادی شاخص فرهنگی شاخص اجتماعی بتا )ضریب تأثیر( اولویت اول دوم سوم چهارم پنجم 1 /021 1 /191 1 /132 1 /109 1 /119 پیشنهادات و راهبردها مربوط به محله سراب - با توجه به نتایج پرسشنامه و راضی بودن ساکنین از دسترسی به مراکز آموزشی) 42 %رضایتمندی( ارتقا فرهنگ شهروندی از طریق آموزش. - با توجه به نتایج پرسشنامه ( 1111 %رضایتمندی متوسط( و اهمیت شاخص امنیت )محیطی( در باال بردن کیفیت زندگی پیشنهاد افزایش ضریب امنیت در سطح محالت از طریق کنترل و جلوگیری از جرم و انحرافات اجتماعی و هم چنین کنترل انتظامی. - با توجه به نتایج پرسشنامه )4110 % نارضایتی ) و اهمیت شاخص امنیت )محیطی( حفظ و تامین روشنایی مناسب شهری خصوصا در معابر فرعی محله جهت تامین امنیت جهت باال بردن کیفیت زندگی. - با توجه به نتایج پرسشنامه ( 11 % عدم مشارکت در امور محله( ترغیب ساکنین به مشارکت در امور محله. - بر اساس نتایج پرسشنامه که %1119 ساکنین سراب از عملکرد شهرداری نسبتا راضی نیستند راهبرد اجرای طرح شهردار محله جهت ارتباط بیشتر و موثرتر مردم با مدیریت سطوح باالتر شهری. - با توجه به نتایج پرسشنامه که قشر وسیعی را در محالت مورد بررسی جوانان تشکیل می دهند و نارضایتی %4314 از ساکنین سراب از دسترسی تسهیالت ورزشی و تفریحی دارند پیشنهاد توسعه امکانات تفریحی به منظور استفاده جوانان و خانواده ها. - ساماندهی کالبدی-فیزیکی محورهای اصلی محله و ایجاد فضاهای اختصاصی درون محورها جهت تقویت حس تعلق به محله. - براساس نتایج پرسشنامه %35 از سراب کمبود پارکینگ را بیان می کنند تعبیه پارکینگ الزم جهت رفع نیاز زائرین و مسافرین ساکنین و مراجعین و کسبه محله. - بر اساس پرسشنامه %4212 از میزان درآمد خود راضی نیستند و درآمد %1515 از ساکنین درآمد متوسط و %0515 درآمد رو به پایین است تعریف منابع جدید مالی برای ارتقائ کیفیت محیط محله )تخصیص بخشی از عوارض اخذ شده از واحدهای تجاری در لبه محله جهت هزینه برنامه های مربوط به محله(.

19 11 برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت... - بر اساس نظر مردم و طرح تفضیلی اصالح نسبتا کامل دسترسی های داخل بافت با توجه به شرایط موجود و دیدگاههای مختلف طرح تفضیلی. - بر اساس نتایج پرسشنامه که 4113 % فرسوده بودن ساختمان محل زندگی و %13 عدم وجود استحکام کافی و مصالح بادوام را بیان می کنند راهبرد نوسازی واحدهای مسکونی فرسوده با توجه به حفظ ابنیه تاریخی بر اساس سیاست های ارشادی طرح فرادست. - بر اساس نتایج پرسشنامه )%4515 کمبود فضای سبز( و کمبود فضای سبز در نقشه وضع موجود طرح تفضیلی پیشنهاد ایجاد و توسعه ی فضاهای سبز عمومی درون محدوده محله. - با توجه به نتایج پرسشنامه )%0210 وجود مشکل( و اهمیت شاخص بهداشت )محیطی( در کیفیت زندگی حل مشکل چاه های جذبی منازل و جمع آوری آبهای سطحی و فاضالب از طریق احداث شبکه فاضالب شهری برای این محله. - بر اساس نتایج پرسشنامه )%29 نارضایتی( و اهمیت شاخص بهداشت )محیطی( در کیفیت زندگی راهبرد افزایش خدمات شهری خصوصا جمع آوری زباله جهت ارتقا سالمت ساکنین محله.

20 21 مجله علوم جغرافیایی شماره 24 بهار و تابستان 0191 منابع و مآخذ 0. رضوانی محمدرضا و دیگران )0133(»ارتقای روستاها به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی«فصلنامه رفاه اجتماعی سال هشتم شماره 11 و 10 پاییز و زمستان. 2.رهنما میثم )0139(»برنامه ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی در محالت شهر مطالعه موردی: محله داوودیه تهران«رساله ارشد دانشگاه تربیت مدرس دانشگاه هنر 1.غیاثوند الهام )0133(»تأثیر سرمایه های اجتماعی بر کیفیت زندگی«فصلنامه مهندس مشاور شماره کو.کبی افشین )0134(»برنامه ریزی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری«مطالعه موردی: شهر خرم آباد«رساله ارشد دانشگاه تربیت مدرس دانشکده هنر. 1.کوکبی افشین )0135(»معیارهای ارزیابی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهرها«نشریه هویت شهر سال اول شماره مرکز آمار ایران )0131( سرشماری عمومی و نفوس و مسکن. 0.مرکز آمار ایران )0131( گزارش تحلیل سرشماری شهر مشهد. 3.مهندسین مشاور طاش )0191( الگوی توسعه و طرح تفضیلی حوزه مرکزی شهر مشهد )گزارش بررسی نظام عملکردی( 9.مهندسین مشاور طاش )0191( الگوی توسعه و طرح تفضیلی حوزه مرکزی شهر مشهد )گزارش بررسی های جمعیتی( 01.مهندسین مشاور طاش )0191( الگوی توسعه و طرح تفضیلی حوزه مرکزی شهر مشهد )گزارش تدقیق محدوده( 00. مهندسین مشاور فرنهاد )0133( طرح توسعه و عمران شهر مشهد مطالعات محیط انسان ساخت و تأسیسات و تجهیزات شهری. 02. رضوانی محمدرضا و دیگران )0133(»ارتقای روستاها به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی«فصلنامه رفاه اجتماعی سال هشتم شماره 11 و 10 پاییز و زمستان. 01. هودسنی هانیه )0134(»بهبود ساختار فضایی محالت شهری در چارچوب توسعه محله ای پایدار نمونه موردی: محله جلفا«دانشگاه تربیت مدرس دانشکده هنر. 14.Curtis L. & Punter J., 2004, Designed sustainable development: The LiveableNeighbourhoods Experiment in Perth, Western Australia, Town Planning Review,Volume Lee, Y.J, (2008), "Subjective Quality of life Measurement in Taipe", Building and Mazmanian 16.PhilineGaffron&Others, 2005, Land use & mobility management measures,hamburg University of Technology Germany 17. Rahman&Mittelhamer&Wandschaneder, (2003), "Measuring the Quality of Life Across Countries: A Sensitivity Analysis of well-being indices, wider internasional conference on ineguality", poverty and Human well-being Helsinki, Finland. 18-S.williams, A, C.Jobes, P, (1990), "Economic and Quality-of-Life considerations in Urban- Rural Migration", Journal of Rural studies 20. Schneider, M. (1976), "the Quality of Life and Social Indicators Research", Public Administration Review 21.Google Earth