Η συμμετοχή στα σεμινάρια είναι δωρεάν.

Transcript

1 Κατάρτιση δημοσίων λειτουργών (ιατρικών λειτουργών, ψυχολόγων κτλ) για διαπίστωση βασανιστηρίων και ανίχνευση ειδικών αναγκών σε θύματα βασανιστηρίων Το Cyprus International Institute of Management, ως τελικός δικαιούχος του έργου «Κατάρτιση δημοσίων λειτουργών (ιατρικών λειτουργών, ψυχολόγων κτλ) για διαπίστωση βασανιστηρίων και ανίχνευση ειδικών αναγκών σε θύματα βασανιστηρίων», το οποίο τέλει υπό την διαχείριση του Κλάδου Ταμείων Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εσωτερικών και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων, σε συνεργασία με την εταιρεία συμβούλων Marketmentoro ltd, πραγματοποιεί 4 οργανωμένα σεμινάρια για τους Δημόσιους Λειτουργούς των Υπηρεσιών Υγείας, των Κοινωνικών και των Νομικών Υπηρεσιών. Τα σεμινάρια απευθύνονται σε άτομα της ομάδαςστόχου από όλες τις επαρχίες της Κύπρου (Πάφο, Παραλίμνι, Λάρνακα, Λευκωσία και τη Λεμεσό). Οι εκπαιδευτές είναι καταξιωμένοι εμπειρογνώμονες από το εξωτερικό. Της ομάδας εμπειρογνωμόνων ηγείται ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βιέννης, Δρ. Thomas Wenzel. Τα σεμινάρια θα λάβουν χώρο στους εκπαιδευτικούς χώρους του CIIM (Cyprus International Institute of Management) στις ημερομηνίες: 15, 16, 29 και 30 Μαΐου Η συμμετοχή στα σεμινάρια είναι δωρεάν. Website: Facebook: antitorturecyprus LinkedΙn: antitorturecyprus Twitter: antitorturecyprus YouTube: antitorturecyprus

2 Το έργο «Κατάρτιση δημοσίων λειτουργών (ιατρικών λειτουργών, ψυχολόγων κτλ) για διαπίστωση βασανιστηρίων και ανίχνευση ειδικών αναγκών σε θύματα βασανιστηρίων» υποστηρίζει τη διεπιστημονική χρήση του Πρωτοκόλλου της Κωνσταντινούπολης από νομικές, κοινωνικές υπηρεσίες και επαγγελματίες υγείας στην Κύπρο, κατά τη διερεύνηση και αξιολόγηση των βασανιστηρίων και άλλων μορφών βίας. Ο τελικός δικαιούχος και ο εταίρος του, ακολουθώντας τις ειδικές απαιτήσεις της WMA και του οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, θα διαμορφώσει το υλικό για ένα πρόγραμμα σπουδών, που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ομάδας -στόχου στην Κύπρο. Ο γενικός στόχος είναι να καταστεί δυνατό στο ιατρικό, νομικό και κοινωνικό προσωπικό, αλλά και στους εκάστοτε επαγγελματίες, πώς να αντιμετωπίσουν μία από τις πιο θεμελιώδεις ανησυχίες αναφορικά με την προστασία των προσώπων από τα βασανιστήρια. Τελικός προορισμός είναι η αποτελεσματική τεκμηρίωση, που φέρνει στο φως αποδείξεις επί των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης, έτσι ώστε το θύμα να τύχει ανάλογης περίθαλψης, οι δράστες να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους και η δικαιοσύνη να αποκατασταθεί. Διεπιστημονική μάθηση στο Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης Γιατί η διεπιστημονική μάθηση και συνεργασία (μεθοδολογία COLE) απαραίτητη για την αξιολόγηση των θυμάτων βασανιστηρίων; είναι Το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης αναπτύχθηκε από μια διεθνή ομάδα, ως ένα διεπιστημονικό πρότυπο, που αφορά μεγάλο αριθμό επαγγελμάτων. Η προσέγγιση αυτή ήταν αναγκαία, καθώς η διερεύνηση των βασανιστηρίων αποτελείται από μια σειρά νομικών ενεργειών και στοχεύει στην απόσπαση στοιχείων, βασισμένων σε ψυχολογικά και σωματικά τεκμήρια. Ως εκ τούτου

3 δημιουργείται μια κατάσταση κατά την οποία απαιτείται μια ασυνήθιστα στενή συνεργασία, κυρίως μεταξύ των τομέων της υγειονομικής περίθαλψης και των νομικών επαγγελματιών. Μόνο μια ολοκληρωμένη στρατηγική που θα λαμβάνει υπόψη τις εγκληματολογικές ρυθμίσεις μπορεί να δώσει αποτελέσματα σε μια έρευνα των βασανιστηρίων. Παρακολουθείστε το παρακάτω αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Ένας 25χρονος πολίτης υποστηρίζει ότι ξυλοκοπήθηκε «σε όλα τα μέρη του σώματος» από μια ομάδα στρατιωτών. Ανά περιόδους έπασχε από απώλεια αισθήσεων. Τώρα υποφέρει από πονοκεφάλους, δυσκολίες συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, και όπως ο ίδιος υποστηρίζει πάσχει από «απώλεια της συνολικής του ενέργειας». Ο εισαγγελέας δεν έχει αναλάβει την περίπτωσή του, βασιζόμενος στο ότι το θύμα δεν μπορούσε να θυμηθεί τις λεπτομέρειες της στολής των δραστών, και σε κάποιες αντιφάσεις κατά την περιγραφή των γεγονότων. Ένας ιατροδικαστής ζήτησε να υποβληθεί ξανά η έκθεση στη συζήτηση κι ανέθεσε το θύμα σε έναν ψυχίατρο, διότι ο ίδιος δεν κατάφερε να βρει ουσιαστικά ίχνη των τραυματισμών. Ο ιατρός διέγνωσε μετατραυματικό στρες (PTSD) και πιθανό «σύνδρομο μετα-διάσεισης» (PCS) - ένα τυπικό αποτέλεσμα της αμβλείας εγκεφαλικής βλάβης-. Σημειωτέον ότι η τελευταία διάγνωση μπορούσε να επικυρωθεί με ειδική εξέταση (ειδικό έντυπο για ακτίνες Χ, «πυρηνικού μαγνητικού

4 συντονισμού (NMR)») του εγκεφάλου, η οποία όμως δεν ήταν διαθέσιμη τότε στην συγκεκριμένη περιοχή. Ωστόσο, ειπώθηκε ότι τα υπόλοιπα κλινικά συμπτώματα ήταν αρκετά για να δικαιολογήσουν μια προκαταρκτική διάγνωση. Έχοντας επίγνωση της νομικής βάσης της υπόθεσης, ο ψυχίατρος εξήγησε επίσης, ότι τόσο η διαταραχή του μετατραυματικού στρες, όσο και το μετα-διάσεισης σύνδρομο μπορούν να επηρεάσουν τη μνήμη και τη συγκέντρωση και πιθανόν να οδηγήσουν σε ανικανότητα σαφούς έκφρασης, σε ελλιπή μνήμη και λόγω αυτού, το άτομο μπορεί να πέφτει σε αντιφάσεις. Επιβεβαίωσε ακόμη, ότι οι διαταραχές ήταν λογικό επακόλουθο της κακοποίησης που περιέγραψε ότι υπέστηκε το θύμα. Συνήθως, τα εν λόγω συμπτώματα προκαλούνται από σοβαρή σωματική κακοποίηση ή βαριά ατυχήματα. Ο εμπειρογνώμονας- ψυχίατρος σημείωσε περαιτέρω, ότι οι αναδρομές στο περιστατικό των ξυλοδαρμών και η ισχυρή αντίδραση φόβου προς όλες τις στολές, ακόμη και σε αυτή του οδηγού τρένου, ενέχουν μια αιτιώδη συνάφεια με τα καταγγελλόμενα περιστατικά. Η υπόθεση τελικά, εξετάστηκε μετά από αρκετούς μήνες και χορηγήθηκε στο θύμα εύλογη αποζημίωση. Ο δικαστής απεφάνθη ότι οι αντιφάσεις στις δηλώσεις του θύματος ήταν πλήρως δικαιολογημένες, σύμφωνα με τους ιατρικούς εμπειρογνώμονες. Για την καλύτερη κατανόηση του προβλήματος και την ανεύρεση των πιθανών λύσεων στο συγκεκριμένο παράδειγμα, αναλύεται παρακάτω το πλαίσιο κατάρτισης των εμπειρογνώμων και η εργασιακή κατάσταση του κλάδου αυτού. Ιατρικοί Εμπειρογνώμονες Ενώ οι ιατροδικαστές είναι εκπαιδευμένοι κατάλληλα και συνήθως ιδιαιτέρως έμπειροι να αντιμετωπίζουν τέτοιες καταστάσεις στο εργασιακό τους περιβάλλον - όπως η προαναφερθείσα-, η παρουσία τους δεν είναι πάντοτε εφικτή. Τούτο συμβαίνει διότι οι εν λόγω εμπειρογνώμονες είναι λίγοι σε αριθμό, στις περισσότερες χώρες κι ως εκ τούτου, υπάρχει αδυναμία παροχής των υπηρεσιών τους. Επιπλέον, συχνά γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα κυβερνώντα κόμματα, τα οποία όταν ανακύπτουν και δημοσιοποιούνται περιστατικά βασανισμού, ασκούν έντονες πιέσεις. Στις πλείστες των περιπτώσεων, οι εξετάσεις, τα έγγραφα ή η σωματική και ψυχολογική αξιολόγηση πραγματοποιούνται από το γενικό ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Τα αποδεικτικά στοιχεία περί του βασανισμού διατηρούνται και είναι

5 πολύ σημαντική η διάσωσή τους. Ακόμη και μία σημείωση στο αρχείο του ασθενούς ή μία φωτογραφία ενός τραύματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μία μεταγενέστερη και πληρέστερη, συστηματική επανεξέταση, σίγουρα όμως πριν από την επούλωση των τραυμάτων, ώστε να μην έχουν εξαφανιστεί τα ίχνη του βασανισμού. Όταν εξετάζονται οι υποθέσεις βασανιστηρίων, προκύπτουν πολλά ζητήματα προς επίλυση. Ωστόσο, προτεραιότητα δίνεται στα πιο επικίνδυνα περιστατικά, όταν, δηλαδή, μία τυχόν επιπλοκή μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Παλαιότερα, λόγω του φόρτου εργασίας στα ιατροδικαστικά κέντρα, ίσως να μην αποδιδόταν η δέουσα προσοχή σε μικρά σημάδια, όπως π.χ. μία μολυσμένη ουλή. Από την άλλη όμως, το στοιχείο αυτό είναι δυνατόν να εκτεθεί ενώπιον του δικαστηρίου και να αποδειχθεί ζωτικής σημασίας για την υπόθεση, αν για παράδειγμα είναι η τελευταία οφθαλμοφανής απόδειξη του βασανισμού. Σε κάποιες περιπτώσεις, η έρευνα εστιάζει σε ορισμένα στοιχεία, τα οποία δεν αποτελούν προτεραιότητα και ακολούθως, οδηγούμαστε σε λανθασμένα κι επισφαλή συμπεράσματα. Παραδείγματος χάριν, σε μία ιατροδικαστική εξέταση είναι πιθανόν να πραγματοποιείται και ερμηνεία των ευρημάτων, ωστόσο όμως, αυτό δεν αποτελεί κομμάτι της συνηθισμένης ιατροδικαστικής έκθεσης. Επομένως, οι εμπειρογνώμονες της ιατρικής περίθαλψης θα πρέπει να μην παρακωλύουν το έργο των ιατροδικαστών, αλλά αντιθέτως, επιβάλλεται να παρέχουν τις απαραίτητες και χρήσιμες πληροφορίες στους νομικούς και τη δικαστική αρχή. Το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης παρέχει πλήρη καθοδήγηση αναφορικά με αυτό το θέμα και μπορεί να φανεί χρήσιμο ακόμη και στους ιατροδικαστές, οι οποίοι συχνά παρουσιάζουν ελλείψεις στις έρευνες για τα βασανιστήρια. Διάφοροι κλάδοι της υγειονομικής περίθαλψης Ακόμη και μέσα στους ίδιους τους κόλπους των επαγγελμάτων υγειονομικής περίθαλψης (ιατροδικαστικοί εξεταστές, οι ψυχολόγοι, οι ψυχίατροι, γενικοί ιατροί), ο καθορισμός των προτεραιοτήτων για την υποβολή εκθέσεων μπορεί να διαφέρει. Οι ιατροδικαστικοί εξεταστές σε πολλές χώρες χρησιμοποιούνται περισσότερο για να διενεργούν αυτοψίες στα νεκρά σώματα, κι ακολούθως, δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητές τους, μία ψυχολογική εξέταση ενός θύματος. Άλλωστε, ίσως να μην κατέχουν τα κατάλληλα μέσα για τη διενέργεια αυτής.

6 Σημαντική, επομένως, αποδεικνύεται η στενή επικοινωνία με το θύμα, αλλά κι ο σεβασμός της προσωπικότητάς του, για να απαλλαχθεί από το άγχος που προκαλούν οι ιατροδικαστικές εξετάσεις. Αν, για παράδειγμα, μία γυναίκα, η οποία είναι η μοναδική επιζούσα από βασανιστήρια, παραπεμφθεί σε γυναικολόγο, η ιατρός που θα την εξετάσει, καλό θα ήταν να είναι γυναίκα. Κατ'αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί μία πιο ομαλή εξέταση και θα δοθεί έντονη προσοχή, ενώ παράλληλα το θύμα δε θα αισθάνεται την αμηχανία και την ντροπή, που θα μπορούσε να της προκαλέσει ένας άντρας ιατρός, λόγω του αντίθετου φύλου. Ο νομικός εμπειρογνώμων Δεδομένου ότι το νομικό πλαίσιο διαφέρει από χώρα σε χώρα, κάποια κράτη, στα οποία δε σημειώνονται συχνά περιστατικά βασανισμού, δε διαθέτουν τα μέσα προκειμένου να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις, πόσο μάλλον δε, όταν πρέπει να επιλύσουν ψυχικά προβλήματα. Ως αποτέλεσμα, δεν υπάρχει σωστός χειρισμός των υποθέσεων αυτών και τα ζητήματα ψυχικής υγείας παραγκωνίζονται. Για να ανιχνευτεί εάν ένας ισχυρισμός είναι ψευδής, αναζητούνται οι αντιφάσεις, στις οποίες πέφτει ο ομιλών. Η πρακτική αυτή είναι ευρέως διαδεδομένη και

7 χρησιμοποιείται συχνά στον κλάδο της εγκληματολογίας και της νομικής. Στο ίδιο συμπέρασμα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε, εάν η υποβολή στοιχείων δίνεται αποσπασματικά και πρόσθετες πληροφορίες παραποιούν τα ήδη εξαχθέντα συμπεράσματα. Ακόμη, ισχυρισμοί που βασίζονται σε δεύτερη σκέψη ή σε συμβουλές δικηγόρων, μπορούν να αποπροσανατολίσουν την έρευνα. Τέτοια περιστατικά λαμβάνουν χώρα στις διαδικασίες παροχής ασύλου, όπου τα θύματα αποκρύπτουν στοιχεία στην πρώτη συνέντευξη, κυρίως λόγω της αιδούς που νιώθουν εάν έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής βίας και είναι ακόμη υπό την επήρεια του σοκ. Ο εντοπισμός των αντιφάσεων στις συνεντεύξεις συνεπώς, είναι μια καλή στρατηγική σε ποινικές κυρίως, υποθέσεις, αλλά δεν αποφέρει πάντα τα αναμενόμενα θετικά αποτελέσματα. Ένα άλλο βασικό πρόβλημα είναι ότι η τεχνολογία και η επιστήμη προοδεύουν με τόσο γρήγορους ρυθμούς, που ακόμη κι οι ίδιοι οι επιστήμονες δεν προλαβαίνουν να ενημερωθούν. Επομένως, συχνά δεν γνωρίζουν πώς να αποσπάσουν τις πληροφορίες με τον καταλληλότερο και τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο, ώστε να γίνει η καλύτερη αξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων. Συνεπώς, δεν είναι εύκολο να αποσαφηνιστούν με ακρίβεια τα ζητήματα που τίθενται. Στις νομικές διαδικασίες, τα συναισθήματα των μαρτύρων- θυμάτων συχνά, δεν είναι το επίκεντρο της προσοχής, καθώς δίνεται βάρος στην τελική απόφαση και στις γενικές εκτιμήσεις που γίνονται κάποιες φορές από το ίδιο το κράτος. α. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει σε εφαρμογή ένα σύστημα για την προστασία των θυμάτων εγκληματικών πράξεων ( 1 Απόφαση- πλαίσιο του Συμβουλίου σχετικά με το καθεστώς των θυμάτων σε ποινικές διαδικασίες). Η κύρια αρχή του είναι ο σεβασμός της συναισθηματικής ευαισθησίας και των αναγκών των θυμάτων. Το έργο αυτό, που έχει πραγματοποιηθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μέσω ειδικών οργανισμών για την υποστήριξη των θυμάτων, έχει οργανώσει εκπαιδευτικά σεμινάρια για όλες τις επαγγελματικές ομάδες ακόμη και για τους αστυνομικούς-. Στόχος είναι η δημιουργία ενός μοντέλου αντιμετώπισης του φαινομένου του βασανισμού, με τη συμμετοχή της πολιτείας. 1 Βλ. Για παράδειγμα ( ή το πρόγραμμα Στοκχόλμης

8 Σε περιστατικά βασανισμού, το θύμα βιώνει έντονα συναισθήματα και ψυχολογικές μεταπτώσεις. Η πρόκληση αυτών των διαταραχών χαρακτηρίζεται ως «μεταβίβαση» κι εκδηλώνεται με συναισθήματα αποστροφής ή δυσπιστίας, μη βασισμένη όμως, σε πραγματικά γεγονότα. Οφείλεται δε, στο σοβαρό τραυματισμό του ατόμου. Το παραπάνω πρόβλημα περιγράφεται στο Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο με τη συνδρομή συμπληρωματικών πληροφοριών θα οδηγήσει στην κατάρτιση εμπειρογνωμόνων κάθε τομέα. Στόχος είναι η εξέλιξη της γνώσης των επιστημόνων, που δεν είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι να αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους κρίσιμες καταστάσεις, ώστε να αποφεύγεται η άδικη μεταχείριση ή ακόμη κάποιες φορές και η απόρριψη ορισμένων υποθέσεων. Για παράδειγμα, ο όρος «αποσύνδεση» είναι διφορούμενος και έχει διαφορετική ερμηνεία σε κάθε επιστήμη. Καταρχάς, στην ιατρική επιστήμη περιγράφει την κοινή αντίδραση σε σοβαρούς και μακράς διαρκείας στρεσογόνους παράγοντες, που οδηγεί σε απώλεια της υπάρχουσας κατάστασης. Πρόκειται για συχνό φαινόμενο στα άτομα που έχουν υποστεί κακοποίηση για μεγάλο χρονικό διάστημα ή σε θύματα σεξουαλικής βίας ή βίας στην παιδική ηλικία. Μπορεί να οδηγήσει μάλιστα, σε απώλεια μνήμης των ίδιων των στρεσογόνων γεγονότων, αλλά και στην έλλειψη συγκέντρωσης ή στην ανικανότητα προσαρμογής στις συνεντεύξεις και τις νομικές διαδικασίες. Συνεργασία Η συνεργασία αποσκοπεί στη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων των ερευνών, αλλά και την εξομάλυνση της ψυχολογικής κατάστασης των θυμάτων, μέσω της απεμπόλησης του στρες και των μετεμπειρικών τραυματικών συναισθημάτων. Τους ίδιους στόχους αποβλέπει να επιτύχει και το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης, με όσο το δυνατόν καλύτερη επικοινωνία και αμοιβαία κατανόηση, ώστε να οδηγηθούμε σε μία υγιή συνεργασία που θα διαπνέεται από τον αλληλοσεβασμό προς το αλλότριο επάγγελμα. Συνεπώς, τα περισσότερα έργα αποσκοπούν στην προώθηση και τη διδασκαλία του Πρωτοκόλλου της Κωνσταντινούπολης, ενώ παράλληλα τονίζεται η σημασία της συνεργατικής μάθησης (COLE) μεταξύ των διαφόρων επαγγελμάτων.

9 Ομάδες που αποτελούνται από συμμετέχοντες από διαφορετικά επαγγέλματα Πολλοί επαγγελματίες προερχόμενοι από διαφορετικά επιστημονικά υπόβαθρα, θα συνδιαμορφώσουν το ιδανικό περιβάλλον κατάρτισης, ώστε μέσω της επαφής και της συνεργασίας, να οδηγηθούμε στα αναμενόμενα αποτελέσματα με τον πιο σωστό τρόπο. Οι γενικές, αλλά και ειδικευμένες- τεχνικές γνώσεις στους διάφορους τομείς, οι ηθικές, νομικές, ιατρικές και ψυχολογικές εκφάνσεις του Πρωτοκόλλου, συνθέτουν τα στοιχεία εκείνα που θα οδηγήσουν σε μία καρποφόρα συνεργασία( "COLE"), όπως πραγματοποιήθηκε σε παρόμοιες περιπτώσεις. Η εν λόγω συνεργασία ενδείκνυται για την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου.