Τεύχος 2 ο - Άρθρο 6 o ΓΡΙΠΗ ΤΩΝ ΧΟΙΡΩΝ. Συγγραφέας: Δημοπούλου Ειρήνη* Κτηνιατρικό Τμήμα Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ένα θέμα που απασχόλησε πολύ την ιατρική και μη κοινότητα είναι η γρίπη των χοίρων. Έχουν ακουστεί πολλά σχετικά με αυτό το θέμα και έχουν ειπωθεί ακόμη περισσότερα. Ποια είναι εν τέλει η αλήθεια; Καταρχήν τίθεται το ερώτημα τι είναι αυτό το νόσημα; Εμφανίστηκε τώρα ή υπήρχε και παλαιότερα; Ας κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία του νοσήματος. Η γρίπη του χοίρου παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στις μεσοδυτικές πολιτείες των Η.Π.Α., το 1918 και συνέπεσε χρονολογικά με την παγκόσμια επιδημία γρίπης του ανθρώπου. Οι δύο νόσοι έμοιαζαν πολύ και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που πίστεψαν ότι υπάρχει αιτιολογική σχέση μεταξύ τους. Φυσικά δεν υπήρχαν τα μέσα τότε για να διερευνηθεί περαιτέρω. Η υποψία αυτή ακόμη υπάρχει, ότι δηλαδή ο ιός της γρίπης του χοίρου, με αντιγονική σύσταση Η1Ν1 και ο ιός της πανδημίας του 1918, ανήκουν στον ίδιο τύπο. Την θεωρία αυτή, ισχυροποιεί μια έρευνα που έγινε στην δεκαετία του 80, στην οποία πολλοί ηλικιωμένοι άνθρωποι βρέθηκαν με αντισώματα του ιού της γρίπης του χοίρου. Αντιθέτως, τέτοια αντισώματα δεν τα διέθεταν οι νέοι.
Φυσικά το γεγονός αυτό αποτελεί μόνο μία ένδειξη ότι τα άτομα αυτά είχαν στο παρελθόν μολυνθεί (1918;) με ιό παραπλήσιο του Η1Ν1. Η θεωρία ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με την απομόνωση ενός ιού με αυτή τη σύσταση από ένα στρατιώτη που πέθανε στις Η.Π.Α. από γρίπη το 1976. Ο ίδιος ιός απομονώθηκε από άλλους 5 συναδέρφους του. Ταυτόχρονα, όμως, στην ίδια μονάδα απομονώθηκε και ο ανθρώπινος ιός Η3Ν2. Ορολογική έρευνα έδειξε ότι 500 μέλη του ίδιου στρατοπέδου είχαν αντισώματα για τον Η1Ν1. Ευτυχώς, το στέλεχος αυτό δεν εξαπλώθηκε παραπέρα. Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις, στην δεκαετία του 80, σε κτηνοτρόφους, οι οποίοι μολύνθηκαν από χοίρους, χωρίς, όμως, ο ιός να εξαπλωθεί παραπέρα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Μια άλλη πηγή ανησυχίας είναι η απομόνωση του ιού Α-2 Hong Kong/1/68 (H3N2) από χοίρους στο Hong Kong το 1977, που δεν είχε απομονωθεί από ανθρώπους για αρκετά χρόνια. Η πρώτη εμφάνιση της γρίπης των χοίρων (σε χοίρους) στην Ευρώπη σημειώθηκε στην Αγγλία (1941) και αργότερα στην Τσεχοσλοβακία (1950), χωρίς, όμως, η νόσος να επεκταθεί. Ύστερα από μακρά απουσία, η νόσος ξαναεμφανίστηκε το 1976 σε χοίρους στην Β. Ιταλία και το 1979 στο Βέλγιο και τη Γαλλία. Τα επόμενα χρόνια εξαπλώθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, στις οποίες μέχρι σήμερα εξακολουθεί να εμφανίζεται κάθε χειμώνα στις χοιροτροφικές μονάδες.
Aκόμη, υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι οι χοίροι μολύνονται πολύ εύκολα, αλλά με ασυμπτωματική λοίμωξη, από τα διάφορα ενδημικά στελέχη γρίπης του ανθρώπου. Παράδειγμα αποτελεί μία ορολογική έρευνα που έγινε την περίοδο 1972-1975 με τη μέθοδο της αναστολής της αιμοσυγκόλλησης σε χοίρους της Β. Ελλάδος. Στην έρευνα αυτή, το παράδοξο είναι ότι δεν βρέθηκαν αντισώματα κατά του ιού του χοίρου, αλλά από τους 296 ορούς που εξετάστηκαν, οι 126 (42,5%) είχαν αντισώματα, σε τίτλο ανώτερο του 1/32, κατά του ιού Η3Ν2 του ανθρώπου. Όμως, η πρώτη επιβεβαιωμένη εργαστηριακά εμφάνιση του νοσήματος στον χοίρο, διαπιστώθηκε το 1986. Επίσης, εντυπωσιακή έξαρση της γρίπης στους χοίρους παρατηρήθηκε κατά τις χειμερινές περιόδους 1990-1991 και 1991-1992 στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα, καθώς και την Κρήτη. Βέβαια, στις χοιροτροφικές μονάδες εφαρμόζονται συστηματικά εμβολιασμοί και το νόσημα έχει περιοριστεί αρκετά. Ωστόσο, η γρίπη εξακολουθεί να εμφανίζεται σποραδικά κάθε χειμώνα. Μέχρι τώρα είδαμε ότι ο ιός της γρίπης των χοίρων δεν είναι και τόσο «καινούριος». Όμως, για τι ιό ακριβώς πρόκειται; Ο ιός της γρίπης του χοίρου ταξινομείται στην οικογένεια Orthomyxoviridae, του γένους Influenzavirus A και ανήκει στον ορότυπο Α. Η
γρίπη του χοίρου προκαλείται από ιούς που ανήκουν σε υπότυπους με αντιγονικούς τύπους Η1Ν1 και Η3Ν2. Ο υπότυπος Η1Ν1 αποτελεί τον κλασικό ιό της γρίπης του χοίρου, ο οποίος απομονώθηκε στις Η.Π.Α. από τον Shope το 1930. Μελέτες έδειξαν ότι καλλιεργείται σε εμβρυοφόρα αυγά όρνιθας, ηλικίας εμβρύου 9,11 ή 13 ημερών, ύστερα από ενδοαλλαντοϊκό ή ενδοαμνιακό ενοφθαλμισμό αντίστοιχα, αλλά και σε κυτταροκαλλιέργειες. Πρόκειται για ζωοανθρωπονόσο; Η απάντηση μάλλον είναι προφανής. Όχι μόνο στις μέρες μας, αλλά και στο παρελθόν. Η λοίμωξη και τότε είχε εκδηλωθεί με συμπτώματα από το αναπνευστικό, αλλά περιορίστηκε στα άτομα που μολύνθηκαν από άμεση επαφή με προσβεβλημένους χοίρους και δεν εξελίχθηκε σε επιδημία. Όπως προκύπτει από ορισμένες παρατηρήσεις, οι χοίροι αποτελούν το «βιολογικό δοχείο» μέσα στο οποίο είναι δυνατόν να δημιουργηθούν νέοι υπότυποι γρίπης, παθογόνοι για τον άνθρωπο. Αυτό προκύπτει από δύο γεγονότα. Αφενός, ο χοίρος είναι δυνατόν να μολυνθεί ταυτόχρονα τόσο από ιούς γρίπης που είναι παθογόνοι για το είδος αυτού του ζώου, όσο και από ιούς γρίπης του ανθρώπου, όπως προκύπτει από την ανίχνευση αντισωμάτων έναντι των ιών αυτών (Η1Ν1, Η3Ν2). Αφετέρου, στο χοίρο είναι δυνατόν να λάβει χώρα το φαινόμενο της επαναδιάταξης μεταξύ δύο διαφορετικών ιών, όπως συνέβη και με την εμφάνιση του ιού Η1Ν2.
Κατά τα φαινόμενα, τα προαναφερόμενα γεγονότα οδήγησαν στην δημιουργία του εν λόγω ιού, που αποτελεί πρωτοφανή ανάμειξη ιών που συνήθως προσβάλλουν τους χοίρους, τα πτηνά και τους ανθρώπους και απασχολεί την κοινή γνώμη. Ο ιός αυτός μπορεί να προσβάλλει τόσο τους χοίρους, όσο και τον άνθρωπο και τα πτηνά, αλλά έχει την δυνατότητα να μεταδοθεί και από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ακούγοντας αυτό, εύλογα γεννιέται η απορία του τρόπου μετάδοσης του ιού. Εύκολα θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι άνθρωποι μολύνονται από την επαφή με μολυσμένους χοίρους. Αυτό φαίνεται να ισχύει, χωρίς να είναι απόλυτο και χωρίς να μπορεί να εξηγήσει το τόσο μικρό ποσοστό προσβολής των ανθρώπων που έρχονται σε καθημερινή επαφή με χοίρους. Ισχύει, επίσης, η δευτερογενής μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η μόλυνση μπορεί να επέλθει μέσω των βλεννογόνων ή λύσεων συνεχείας του δέρματος, όταν έρθουν σ επαφή με σωματικά υγρά ζώων ή ανθρώπων που νοσούν. Επιπλέον, η νόσος μπορεί να μεταδοθεί αερογενώς, με τα μικροσταγονίδια του βήχα ή του φταρνίσματος ή έμμεσα, με τη χρήση μολυσμένων αντικειμένων. Ο ιός όλα δείχνουν ότι έχει τροπισμό στο αναπνευστικό επιθήλιο. Αφού προσκολληθεί στο κροσσωτό επιθήλιο του βλεννογόνου της ρινός, της τραχείας και των βρόγχων, πολλαπλασιάζεται έντονα στα κύτταρά τους και εντός μίας έως τριών ημερών διαχέεται σ όλο το αναπνευστικό σύστημα. Ο πολλαπλασιασμός του ιού διαρκεί 4-9 ημέρες μετά τη μόλυνση. Στη συνέχεια,
ακολουθούν οι διεργασίες ανάπλασης του κατεστραμμένου επιθηλίου. Εκείνο που μέχρι στιγμής δεν έχει διαπιστωθεί είναι η μόλυνση ανθρώπων από τον ιό Η1Ν1 μέσω κατανάλωσης χοιρινού κρέατος. Πως μπορούν να διαχωριστούν, όμως, οι άνθρωποι που προσβλήθηκαν από τον ιό Η1Ν1, απ αυτούς που πάσχουν από απλή εποχιακή γρίπη; Υπάρχουν χαρακτηριστικά συμπτώματα; Η αλήθεια είναι ότι, δυστυχώς, η μόλυνση των ανθρώπων από τον ιό της γρίπης των χοίρων δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί κλινικά από τη μόλυνση με τον ανθρώπινο ιό της γρίπης. Τα συμπτώματα είναι παρόμοια με αυτά της εποχιακής γρίπης και περιλαμβάνουν το αίσθημα της εξάντλησης, ανορεξία και έντονο πυρετό. Επίσης, σε προσβληθέντα άτομα παρατηρείται δύσπνοια, έντονος παροξυντικός βήχας και πταρμοί, που συνοδεύονται από επιπεφυκίτιδα, ρινίτιδα και βλεννώδες ρινικό έκκριμα. Επιπλέον, παρατηρήθηκε διάρροια και σποραδικός έμετος. Η οριστική διάγνωση της νόσου μπορεί να τεθεί μόνο εργαστηριακά. Μετά την αποδρομή των συμπτωμάτων, εάν δεν υπάρξουν επιπλέκοντες παράγοντες, η ανάρρωση είναι ταχεία. Οι συνηθέστερες επιπλοκές της γρίπης είναι η βρογχίτιδα και η πνευμονία. Τέτοιες λοιμώξεις μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή των ευπαθών ατόμων. Σ αυτή την κατηγορία ανήκουν τα παιδιά, οι υπερήλικοι, άτομα με χρόνιες καρδιοπάθειες ή πνευμονοπάθειες, καθώς και εκείνοι που
βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή, όπως οι πάσχοντες από HIV και οι ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικές δόσεις κορτικοστεροειδών. Έχουν λεχθεί αρκετά σχετικά με την πανδημία της συγκεκριμένης γρίπης, καθώς και για την αυξημένη θνησιμότητα των ανθρώπων που προσβλήθηκαν. Πόσο πρέπει να ανησυχήσουμε για όλα αυτά; Κάθε νέο στέλεχος γρίπης που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, παρακολουθείται στενά από τους επιστήμονες και τις αρμόδιες αρχές υγείας, μήπως έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε επιδημία ή πανδημία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, μετά την εκατόμβη των κρουσμάτων σε όλο τον κόσμο, δε μπορούσε παρά να ανακηρύξει την γρίπη των χοίρων ως πανδημία. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η αρχική ανίχνευση του εν λόγω στελέχους του ιού έγινε στα πλαίσια της εποχιακής επιτήρησης της «κοινής» γρίπης. Επιπλέον, η ομοιότητα των συμπτωμάτων με την εποχιακή γρίπη δεν επιτρέπουν την ανεύρεση της ακριβούς έκτασής της. Αναφορικά με τη δριμύτητα των συμπτωμάτων της γρίπης των χοίρων και την αυξημένη θνησιμότητα του πληθυσμού που προσβλήθηκε, οι ενδείξεις είναι αντικρουόμενες. Έχει παρατηρηθεί ένα σημαντικό ποσοστό θνησιμότητας από ανθρώπους που προσβλήθηκαν από τον ιό, κυρίως στο Μεξικό. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μέχρι σήμερα στο Μεξικό έχουν καταγραφεί 1600 κρούσματα, εκ των οποίων, 103 άνθρωποι κατέληξαν. Το ποσοστό θνησιμότητας στην εν λόγω χώρα αγγίζει το 6-7%, δηλαδή σχεδόν επταπλάσιο απ αυτό της κοινής εποχιακής γρίπης.
Είναι, όμως, ενθαρρυντικό το γεγονός ότι, αντίθετα, με τα φονικά κρούσματα στο Μεξικό, σε άλλες χώρες τα συμπτώματα είναι πιο ήπια και η θνησιμότητα σαφώς μικρότερη. Το γεγονός αυτό, προκάλεσε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας και ένα χείμαρρο από υποθέσεις. Η επικρατέστερη είναι η ύπαρξη σ αυτή τη χώρα ενός δεύτερου τοπικού ιού, που επιβαρύνει την ανοσοανταπόκριση του οργανισμού, με αποτέλεσμα τη βαρύτερη κλινική εικόνα και την αυξημένη θνησιμότητα. Ένα μεγάλο κύμα συζητήσεων έχει διεξαχθεί σχετικά με το εμβόλιο για τη γρίπη των χοίρων, καθώς και για το ενδεχόμενο το εμβόλιο της εποχικής γρίπης να προστατεύει τον άνθρωπο από τον «μεταλλαγμένο» Η1Ν1. Ομολογουμένως, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή εμβόλιο που να προστατεύει τους ανθρώπους από τη γρίπη των χοίρων, αν και υπάρχει το αντίστοιχο εμβόλιο για τους χοίρους. Η παρασκευή του, για χρήση στον άνθρωπο, ενδέχεται να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τη γνώμη κάποιων σε 3-6 μήνες και σύμφωνα κατ άλλους μέχρι τον προσεχή Σεπτέμβριο. Επίσης, δεν φαίνεται το εμβόλιο της εποχικής γρίπης να προσδίδει ανοσία για το τροποποιημένο στέλεχος του Η1Ν1, παρόλο που δεν έχουν διεξαχθεί επίσημες επιστημονικές μελέτες που να αποδεικνύουν ή να αποκλείουν το γεγονός. Κατά κοινή αποδοχή δεν υπάρχει κάτι που να προσδώσει ανοσία στους ανθρώπους, ώστε να μην ασθενήσουν άπαξ και μολυνθούν. Υπάρχει, όμως, θεραπεία για τους ήδη ασθενείς;
Η αγωγή είναι, κυρίως, συμπτωματική. Επιπλέον, οι περισσότεροι ιοί της γρίπης του χοίρου είναι ευαίσθητοι στα υπάρχοντα αντιϊικά φάρμακα, όπως οι αναστολείς της νευραμινιδάσης, οσελταμιβίρη (oseltamivir) και ζαναμιβίρη (zanamivir). Ο ιός που απομονώθηκε στο Μεξικό και στις Η.Π.Α. είναι ευαίσθητος σε αναστολείς της νευραμινιδάσης, αλλά ανθεκτικός σε άλλα φάρμακα (π..χ. αμανταδίνη). Η χορήγηση αντιϊικών φαρμάκων θα πρέπει να αρχίσει άμεσα, με την εμφάνιση των συμπτωμάτων της γρίπης, με το μέγιστο των θετικών αποτελεσμάτων να αναμένεται σε άτομα που η θεραπεία ξεκίνησε εντός 48 ωρών από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η συνιστώμενη διάρκεια της θεραπείας είναι 5 μέρες. Η συνιστώμενη διάρκεια χορήγησης προφυλακτικής αγωγής είναι 10 μέρες μετά την έκθεση. Οι οδηγίες χημειοπροφύλαξης και θεραπείας είναι οι ίδιες και στα άτομα υψηλής επικινδυνότητας επιπλοκών της γρίπης, όπως οι οροθετικοί. Επιπλέον, για τους HIV (+) ασθενείς, συνίσταται κλινική παρακολούθηση, προκειμένου να εκτιμηθεί η ανάγκη για περαιτέρω χορήγηση της θεραπευτικής αγωγής, ανάλογα με την κλινική πορεία του ασθενή. Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες μεταξύ των οροθετικών ασθενών που έλαβαν oseltamivir ή zanamivir. Ωστόσο, δεν είναι γνωστές οι αλληλεπιδράσεις αυτών των φαρμάκων με την αντιρετροϊκή αγωγή.
Επειδή, όμως, η πρόληψη είναι καλύτερη της θεραπείας, κρίθηκε απαραίτητη η αναφορά των μέτρων προφύλαξης που πρέπει να λάβουν οι πολίτες, ώστε να μην μολυνθούν. Ουσιαστικά, τα μέτρα προφύλαξης βασίζονται στους βασικούς κανόνες υγιεινής, είναι απλά και εύκολα εφαρμόσιμα. Σ αυτά περιλαμβάνονται - Η αποφυγή στενής επαφής με ασθενείς. - Η κάλυψη της μύτης και του στόματος με χαρτομάντιλο, κατά τον πταρμό ή το βήχα. Το μαντηλάκι θα πρέπει να πετιέται άμεσα. - Ο συχνός καθαρισμός των χεριών με σαπούνι και νερό. Ο ιός είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στα κοινά απολυμαντικά. - Η αποφυγή επαφής των χεριών με το στόμα, τα μάτια και τους λοιπούς βλεννογόνους. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί έμμεσα, με τη χρήση μολυσμένου αντικειμένου. Επιπλέον, σύμφωνα με κατευθυντήρια οδηγία του Υπουργείου Υγείας, οι ασθενείς που παρουσιάζουν ήπια συμπτώματα του νοσήματος, καλό θα ήταν να νοσηλεύονται κατ οίκον, για να περιοριστεί η επαφή τους μη πάσχοντες και κατ επέκταση τα νέα κρούσματα. Εν τέλει, παρόλο που η μετάδοση του ιού μέσω του χοιρινού κρέατος δεν έχει αποδειχθεί, καλό θα ήταν να τηρούνται οι βασικοί κανόνες υγιεινής και στην κουζίνα, με αποφυγή άσκοπων χειρισμών του κρέατος.
Σημειώνεται ότι ο ιός είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στο εξωτερικό περιβάλλον, όπου επιβιώνει μόλις 2 ώρες και θερμοευαίσθητος (καταστρέφεται στους 70 βαθμούς Κελσίου). Η γρίπη των χοίρων είναι, κατά κοινή ομολογία, μία δύσκολη κατάσταση στην οποία μπορούμε να ανταπεξέρθουμε με την τήρηση των κανόνων υγιεινής, την ενημέρωση του πληθυσμού και κυρίως, χωρίς πανικό. Βιβλιογραφία. 1. Σημειώσεις ιογενών λοιμωδών νοσημάτων (2006-2007), Μαρίας Κουμπάτη Αρτοποιού επίκουρη καθηγήτρια μικροβιολογίας και λοιμωδών νοσημάτων στην Κτηνιατρική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τμήμα εκδόσεων Α.Π.Θ. 2. Λοιμώδη νοσήματα των ζώων, Ορέστη Α. Παπαδόπουλου καθηγητή μικροβιολογίας και λοιμωδών νοσημάτων στην Κτηνιατρική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τμήμα εκδόσεων Α.Π.Θ. 3. Περιοδικό της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρίας, τόμος 58, τεύχος 3, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2007. 4. Ιατρική στον 21 ο αιώνα, American College of Physicians, American Society of Internal Medicine, εκδόσεις Δομική. 5. www.cosmo.gr 6. www.musicheaven.gr 7. www.isch.gr 8. www.tovima.gr
9. www.keel.org.gr 10. www.keelpno.gr