Πεπιεσόμενα Κεθάλαια ζελ. Δηζαγσγή...4 1. Γηθαίσκα ζηελ ηδηνθηεζία(17) θαη δηθαίσκα ζην Πεξηβάιινλ θαη ζηνπο Κνηλφρξεζηνπο Υψξνπο (24)..6 1.1. Γεληθή Πξνζέγγηζε..6 1.2. Πξσηνθαζεδξία αξ. 24...7 1.3. ρέζε εηδηθνχ (24) πξνο γεληθφ θαλφλα (17)..8 1.4 Αξρή ηεο Κνηλσληθήο Γεζκεχζεσο ηεο Ηδηνθηεζίαο - πξννξηζκφο ηεο ηδηνθηεζίαο.9 2. Οξηνζέηεζε ελλνηψλ...11 2.1. Έλλνηα ρεδίνπ Πφιεσο...11 2.2. Κνηλφρξεζηνη Υψξνη σο ηκήκα ηεο Γεκφζηαο Πεξηνπζίαο...11 2.3. Κνηλφρξεζηνη Υψξνη θαηά εκπξάγκαην θαη πνιενδνκηθφ δίθαην...12 2.3.1. Κνηλφρξεζηα πξάγκαηα θαηά εκπξάγκαην δίθαην...12 2.3.2. Έλλνηα θνηλήο ρξήζεο..13 2.3.3. Κπξηφηεηα επί θνηλφρξεζησλ πξαγκάησλ 13 2.3.4. Κνηλφρξεζηνη Υψξνη θαηά ην πνιενδνκηθφ δίθαην..14 2.3.5. Απαγφξεπζε δφκεζεο Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ θαη εμαηξέζεηο.16 2.4. Οηθνδνκήζηκνη ρψξνη.17 2.5. Κνηλσθειείο ρψξνη-εγθαηαζηάζεηο 17 2.6. Κνηλφρξεζηα πνιενδνκηθά έξγα 18 2.6.1. Γηαθξίζεηο.18 2.6.2. ηφρνη θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ 18 3. Η αξρή ηεο δηαθχιαμεο θαη αχμεζεο ησλ Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία ησλ ειιεληθψλ δηθαζηεξίσλ..20 3.1. Αξρή ηνπ Πνιενδνκηθνχ Κεθηεκέλνπ...20 3.1.1. Πεξηερφκελν θαη ζεκαληηθέο απνθάζεηο..20 3.1.2. Δμαηξέζεηο απφ ηελ αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ...21 Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 1
3.2. Αξρή ηεο δηαθχιαμεο ησλ Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ ζε πεξίπησζε νηθηζηηθήο αλαδηάηαμεο -ζεσξία ζεηηθνχ νηθηζηηθνχ ηζνδπγίνπ 22 3.2.1. Αλεπίηξεπηε θαη αξρήλ ε κείσζε ησλ Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ...22 3.2.2.Δμππεξέηεζε ιεηηνπξγηθφηεηαο νηθηζκνχ θα κεηά ηελ νηθηζηηθή αλαδηάηαμε...23 3.2.3. Αξρή ηεο αληηζηάζκηζεο ή αληαιιαγήο...24 4. Πξάζηλν ζηνλ αζηηθφ ρψξν: Κνηλφρξεζηνη Υψξνη Πξαζίλνπ...25 4.1. Έλλνηα θαη ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία.25 4.2. Υξήζεηο γεο ζχκθσλεο κε ην πεξηερφκελν ησλ Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ Πξαζίλνπ..26 4.3. Κξίζηκε λνκνινγία γηα ηνπο Κνηλφρξεζηνπο Υψξνπο Πξαζίλνπ: ηδ 2242/1994 (Μέγαξν Μνπζηθήο - Πάξθν Διεπζεξίαο)...27 5. Ρπκνηνκηθέο απαιινηξηψζεηο...30 5.1. Έλλνηα...30 5.2. Κήξπμε ξπκνηνκηθήο απαιινηξίσζεο...30 5.3. πληέιεζε ξπκνηνκηθήο απαιινηξίσζεο...32 5.4. Τπφρξενη θαη δηθαηνχρνη 32 5.5. Αλάθιεζε θαη άξζε κε ζπληειεζκέλεο ξπκνηνκηθήο απαιινηξίσζεο.34 5.5.1. Απηνδίθαηε άξζε..34 5.5.2. Αλάθιεζε κε ζπληειεζκέλεο ξπκνηνκηθήο απαιινηξίσζεο..36 5.5.3. Δπαλεπηβνιή ξπκνηνκηθήο απαιινηξίσζεο.38 5.6. Αλάθιεζε ζπληειεζκέλεο ξπκνηνκηθήο απαιινηξίσζεο..39 6. Γηθαίσκα ζηελ Πξνζσπηθφηεηα θαη Κνηλφρξεζηνη Υψξνη..41 6.1. πληαγκαηηθή πξνζηαζία δηθαηψκαηνο ζηελ πξνζσπηθφηεηα...41 6.2. Γηθαίσκα ρξήζεσο Κνηλνρξήζησλ σο απηνηειήο εθδήισζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ πξνζσπηθφηεηα...41 6.3. Πξνυπνζέζεηο πξνζηαζίαο ηνπ δσηηθνχ ρψξνπ.....42 6.4. Αμηψζεηο...43 7. Ο.Σ.Α.: ρεδηαζκφο θαη δηαρείξηζε Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ 45 7.1. ρεδηαζκφο Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ...45 Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 2
7.2. Γηαρείξηζε Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ απφ Ο.Σ.Α...46 7.3. Παξαρψξεζε ηδηαίηεξσλ, ηδησηηθψλ δηθαησκάησλ 47 7.3.1. Πξνυπνζέζεηο...47 7.3.2. Δπηβνιή ηέινπο.50 7.3.3. Απζαίξεηε ή παξάλνκε θαηάιεςε Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ...51 7.3.4. Αλάθιεζε πξάμεο, κε ηελ νπνία έγηλε ε παξαρψξεζε 53 7.3.5. Σν «Πξνζσπνπαγέο» ηεο παξαρψξεζεο..53 7.4. Τπφζεζε άλαξρεο αλάπηπμεο ηξαπεδνθαζηζκάησλ ζην ηζηνξηθφ θέληξν ηεο Αζήλαο..54 8. πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε θαη Κνηλφρξεζηνη Υψξνη...57 8.1. Γεληθέο Πιεξνθνξίεο.57 8.2. Κξίζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα.η.π. γηα αλαίξεζε θαη ππνβάζκηζε θνηλήο ρξήζεο...57 8.3. Αηηίεο θαθνδηαρείξηζεο Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ...58 8.4. Πξνηεηλφκελα κέηξα...59 8.5..η.Π. θαη απαιινηξηψζεηο γηα πνιενδνκηθνχο ιφγνπο.60 9. θέςεηο θαη ζπκπεξάζκαηα 63 Βηβιηνγξαθία...67 πληνκνγξαθίεο...70 Νφκνη 72 Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 3
ΔΙΑΓΩΓΗ χκθσλα κε πξφζθαηεο εθζέζεηο ην 2007 απνηειεί ην πξψην έηνο, φπνπ νη κηζνί θάηνηθνη ηνπ πιαλήηε ζα δνπλ ζε αζηηθά θέληξα. ηελ Δπξψπε ην 73,3% ηνπ πιεζπζκνχ δεη ζε αζηηθέο πεξηνρέο θαη ζηελ Διιάδα ην 61,4% ( Διιεληθή Δηαηξεία γηα ηελ Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο θαη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, 2006). Ζ πξαγκαηηθφηεηα απηή απνηειεί πξφθιεζε γηα ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο ζην βαζκφ πνπ ραξάζζνπλ ηηο γεληθέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο πνιηηηθήο θαη έρνπλ ηελ επζχλε ηνπ θεληξηθνχ ζρεδηαζκνχ, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν γηα ηηο ηνπηθέο πνπ θαινχληαη λα δηαρεηξηζηνχλ ηνπο δηαζέζηκνπο θνηλφρξεζηνπο ρψξνπο, λα ηνπο δηαθπιάμνπλ θαη γηαηί φρη λα ηνπο επαπμήζνπλ θαη λα δηακνξθψζνπλ θαηά ηνλ ηξφπν απηφ βηψζηκν, πνηνηηθφ θαη ιεηηνπξγηθφ αζηηθφ πεξηβάιινλ, κέζα ζην νπνίν νη θάηνηθνη ησλ πφιεσλ δνπλ, εξγάδνληαη θαη πεξλνχλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο. Δηδηθφηεξα φζνλ αθνξά ζην ειιεληθφ ζεζκηθφ πιαίζην, ην αξ. 24 κε ηνλ πξσηνπνξηαθφ ραξαθηήξα ηνπ γηα ηα δεδνκέλα ηνπ 1975 1 απνηειεί ηε λνκηθή βάζε ηεο πξνζηαζίαο φρη κφλν ηνπ θπζηθνχ αιιά θαη ηνπ νηθηζηηθνχ-αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο θαη ηνπ νξζνινγηθνχ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ζηα πιαίζηα ηεο αεηθφξνπ ρσξνηαμηθήο αλαδηάξζξσζεο ηεο ρψξαο (αλαζεψξεζε 2001). Με ζπλδπαζηηθή εξκελεία ηνπ αξ. απηνχ θαη ηεο Αξρήο 15 ηεο Γηαθήξπμεο ηεο ηνθρφικεο θαη ηνπ θεθαιαίνπ 7 ηεο Agenda 21 θαηαιήγεη ε ζεσξία ζηελ αξρή ηεο πξνζηαζίαο ηνπ βιώζιμος αζηικού πεπιβάλλονηορ (Γεθιεξήο Μ. 1996). χκθσλα κε ηε λνκνινγία ησλ ειιεληθψλ δηθαζηεξίσλ (ηδ 602/2002) βηψζηκν ζεσξείηαη ην αζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ εμαζθαιίδεη «πγηεηλέο ζπλζήθεο ζηέγαζεο θαη εξγαζίαο ηνπ πιεζπζκνχ, πνπ πξνζθέξεη δπλαηφηεηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο θεηδσιήο θαη θηιηθήο πξνο ην πεξηβάιινλ ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ εδάθνπο θαη ζπλδπαζηηθά δηαθπιάζζεη ηνπο αδφκεηνπο ρψξνπο, ησλ νπνίσλ δελ είλαη απνιχησο αλαγθαία ε εθκεηάιιεπζε, θαη δηαζθαιίδεη ηνπο ειεχζεξνπο ρψξνπο θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπο» (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). χκθσλα κε ηελ αξρή απηή γηα λα δηαηεξείηαη ην πεξηβάιινλ ησλ πφιεσλ βηψζηκν δε ζα πξέπεη ε ίδξπζε θαη ε επέθηαζε ησλ νηθηζκψλ λα γίλεηαη «εηθή θαη σο έηπρε», αιιά ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ πνπ ππαθνχεη νξζνινγηθά θξηηήξηα, ηα νπνία ζπλδπάδνπλ ηε 1 Απνηειεί ην πξψην επξσπατθφ χληαγκα πνπ αζρνιήζεθε κε ηε ρσξνηαμία θαη πνιενδνκία (Υιέπαο Ν. Κ. 2006). Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 4
ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ νηθηζκνχ κε ηνπο άξηζηνπο δπλαηνχο φξνπο δηαβίσζεο ησλ αλζξψπσλ (Γεθιεξήο Μ. 1996). Δίλαη παζίδειν πσο ην έδαθνο θαη ε αεηθφξνο δηαρείξηζή ηνπ έρνπλ θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ην ραξαθηεξηζκφ κηαο πφιεο σο βηψζηκεο ή φρη. Γεδνκέλεο κάιηζηα ηεο άλαξρεο ίδξπζεο θαη επέθηαζεο ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ, ηεο έιιεηςεο καθξνπξφζεζκνπ πξνγξακκαηηζκνχ, ηεο ππαθνήο ζε ηδηνηειή ζπκθέξνληα πνιηηηθψλ αιιά θαη ηδηνθηεηψλ θαηά ηε ράξαμε θαη εθαξκνγή πνιηηηθψλ πνπ αθνξνχλ ηε δηαθχιαμε, αχμεζε θαη δηαρείξηζε ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, ηεο ζχγρπζεο άζθεζεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο κε ζέκαηα πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ παξαηεξνχληαη θαηλφκελα θαθήο πινπνίεζεο θαη εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο γεο. «Σν έιιεηκκα δε ζπλνρήο νπζηαζηηθψλ πνιενδνκηθψλ ξπζκίζεσλ θαη ε αδξάλεηα ηεο δηνίθεζεο, φηαλ θαιείηαη λα ηηο εθαξκφζεη, ε πιεζψξα απνζπαζκαηηθψλ δηαηάμεσλ πνπ άπηνληαη αθξνζηγψο ζεκάησλ πνιηηηθήο γεο, ρσξίο θαη λα ηα επηιχνπλ νξηζηηθά, ν γεληθφηεξνο εκπεηξηζκφο ηεο ειιεληθήο ζεζκηθήο παξαγσγήο θαη ε αδπλακία αληαπφθξηζεο ζε βαζηθά αηηήκαηα ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ αζηηθνχ πιεζπζκνχ» (Γηαλλαθνχξνπ Γ. 1999) θάλνπλ αθφκα πην επηηαθηηθή ηελ αλάγθε εκβάζπλζεο ζε δεηήκαηα πξνζηαζίαο, αχμεζεο θαη βηψζηκεο δηαρείξηζεο ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη ζέηνπλ ην δίιεκκα ηεο επηινγήο κεηαμχ πνιηηηθψλ πνπ ζηνρεχνπλ απιά ζηελ αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη πνιηηηθψλ πνπ νξακαηίδνληαη ηε βηψζηκε νηθηζηηθή αλάπηπμε, ε νπνία απνηειεί ην «πνηνηηθφ άικα» ηεο πξψηεο (Παπαγξεγνξίνπ ΒΛ. Ι. 2003). Με εθαιηήξην ηνπο αλσηέξσ πξνβιεκαηηζκνχο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ε αλάδεημε ηεο έλλνηαο ηνπ δεκφζηνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε, ν ξφινο ηνπ θαηά ηνλ πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή απηνχ, ε ζπλεηζθνξά ηνπ ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ζηε δεκηνπξγία βηψζηκσλ θαη ιεηηνπξγηθψλ νηθηζκψλ πνπ αληαπνθξίλνληαη ζε άξηζηεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο. Γεδνκέλεο ηεο δηαίξεζεο ηνπ ειιεληθνχ ρψξνπ ζχκθσλα κε ην Ν.Γ. 17.7.1923:α) ζε πεξηνρέο εληφο ζρεδίνπ πφιεσο, δειαδή ζε απηέο πνπ έρνπλ εγθεθξηκέλν ξπκνηνκηθφ ζρέδην, β) νηθηζκνχο πξνυπάξρνληεο ηνπ 1923, πνπ δελ έρνπλ εγθεθξηκέλν ξπκνηνκηθφ θαη γ) ζε πεξηνρέο έμσ απφ ηα ζρέδηα πφιεσο θαη έμσ απφ ηνπο νηθηζκνχο ηνπο πξνυθηζηάκελνπο ηνπ 1923-πεξηνρέο εθηφο ζρεδίνπ πφιεσο θαη εθηφο νηθηζκνχ πξνυθηζηάκελνπ ηνπ 1923 (Παπαγξεγνξίνπ ΒΛ. Ι. 2003), ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε ζα επηρεηξεζεί ε πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο ησλ δεκφζησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ ζε πεξηνρέο κε εγθεθξηκέλν ξπκνηνκηθφ ζρέδην θαηά Ν.Γ. 1923. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 5
1. Γικαίυμα ζηην Ιδιοκηηζία (απ. 17) και δικαίυμα ζηο Πεπιβάλλον και ζηοςρ Κοινόσπηζηοςρ Χώποςρ( απ. 24) 1.1. Γεληθή Πξνζέγγηζε ην 24 θαηνρπξψλεηαη ην αηνκηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηθφ δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ-θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ-, ελψ ζεζπίδεηαη θαη ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο λα ιακβάλεη πξνιεπηηθά θαη θαηαζηαιηηθά κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ αθνινπζψληαο ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο. Καηνρπξψλεηαη επίζεο ν ξπζκηζηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ ρσξνηαμηθνχ θαη πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ πνπ νπζηαζηηθά απνηειεί θξαηηθή παξέκβαζε ζην έδαθνο, ε νπνία «πεξηνξίδεη, πξνζδηνξίδεη ή ηνπιάρηζηνλ ξπζκίδεη ηα δηθαηψκαηα ρξήζεσο γεο θαη δνκήζεσο» (θνπξήο Β. 1991). Πνιχ ζπρλά ζηα πιαίζηα απηήο ηεο παξέκβαζεο ζίγεηαη ην πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ηδηνθηεζίαο (17). Σν Κξάηνο ζχκθσλα κε ην 24 παπ. 2 2, έρεη ηελ ππνρξέσζε θαη ηελ απνθιεηζηηθή αξκνδηφηεηα λα ειέγρεη, λα ξπζκίδεη θαη λα θαηεπζχλεη ηε ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε ηεο ρψξαο θαη λα δηακνξθψλεη, αλαπηχζζεη θαη επεθηείλεη ηηο νηθηζηηθέο πεξηνρέο θαηά ηξφπν, ψζηε λα εμππεξεηείηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ε αλάπηπμε ησλ νηθηζκψλ θαη λα εμαζθαιίδνληαη νη θαιχηεξνη δπλαηνί φξνη δηαβίσζεο γηα ηνπο θαηνίθνπο. Ζ θξαηηθή παξέκβαζε ζην έδαθνο δηθαηνινγείηαη θαη επεηδή ν ρσξνηαμηθφο θαη πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλνο κε ηνλ πξνγξακκαηηθφ-ζπληνληζηηθφ ξφιν ηνπ Κξάηνπο ζηελ νηθνλνκία κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο ηνπ αξ. 106 παπ.1 3, θαη απνηειεί νπζηαζηηθά «ηε ρσξηθή πηπρή ησλ νηθνλνκηθψλ πξνγξακκάησλ» (Παπαγξεγνξίνπ ΒΛ. Ι. 2003). Μία απφ ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ θξαηηθνχ ζρεδηαζκνχ είλαη ε δεκηνπξγία δεκφζησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, πνπ ζα βξίζθνληαη ζηελ ππεξεζία ησλ 2 24 παξ2 «Η ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε ηεο Υψξαο, ε δηακφξθσζε, ε αλάπηπμε, ε πνιενδφκεζε θαη ε επέθηαζε ησλ πφιεσλ θαη ησλ νηθηζηηθψλ γεληθά πεξηνρψλ ππάγεηαη ζηε ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ Κξάηνπο, κε ζθνπφ λα εμππεξεηείηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ε αλάπηπμε ησλ νηθηζκψλ θαη λα εμαζθαιίδνληαη νη θαιχηεξνη δπλαηνί φξνη δηαβίσζεο. Οη ζρεηηθέο ηερληθέο επηινγέο θαη ζηαζκίζεηο γίλνληαη θαηά ηνπο θαλφλεο ηεο επηζηήκεο. Η ζχληαμε εζληθνχ θηεκαηνινγίνπ ζπληζηά ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο.» 3 106 παξ.1 εδ.1 «Γηα ηελ εδξαίσζε ηεο θνηλσληθήο εηξήλεο θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο ην Κξάηνο πξνγξακκαηίδεη θαη ζπληνλίδεη ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζηε Υψξα, επηδηψθνληαο λα εμαζθαιίζεη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε φισλ ησλ ηνκέσλ ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο» Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 6
νηθνδνκήζηκσλ θαη ζα θάλνπλ ηνπο νηθηζκνχο ιεηηνπξγηθφηεξνπο θαη πεξηζζφηεξν βηψζηκνπο. Σν ζεζκηθφ καο πιαίζην πξνβιέπεη δχν δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο 4 γηα ηε δεκηνπξγία θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, ην λνκηθφ έξεηζκα ησλ νπνίσλ ζα εμεηάζνπκε ζηε ζπλέρεηα : α) ε πξψηε είλαη ε παιαηά ζχκθσλα κε ην Ν.Γ. 17.7.1923 θαη Ν.Γ. 797/1971 κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο θήξπμεο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο κε ηελ έγθξηζε ηνπ ξπκνηνκηθνχ δηαηάγκαηνο θαη ηε ζπληέιεζή ηεο κε ηελ θαηαβνιή ηεο απνδεκίσζεο( ε απνδεκίσζε θαηαβάιιεηαη, αθνχ έρεη πξνεγεζεί ε δηαδηθαζία ηνπ αλαινγηζκνχ ηεο απνδεκίσζεο-δηνηθεηηθή δηαδηθαζία-θαη ν δηθαζηηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο). Πξφθεηηαη γηα ηηο ιεγφκελεο ξπκνηνκηθέο απαιινηξηψζεηο, ησλ νπνίσλ ε λνκηθή βάζε βξίζθεηαη ζην αξ. 17 παπ.2 5 θαη γηα ηηο νπνίεο ζα αλαθεξζνχκε ζε εηδηθφ θεθάιαην ζηε ζπλέρεηα. β) Ζ δεχηεξε δηαδηθαζία πνπ είλαη θαη πην λέα απφ ρξνλνινγηθήο απφςεσο πξνβιέπεη ην ζεζκφ ηεο εηζθνξάο ζε γε γηα ηελ εμαζθάιηζε θνηλφρξεζησλ ρψξσλ (αξ. 8 λ. 1337/1983, 24 παπ.3-5). Πξνβιέπεηαη θαη ν ζεζκφο ηεο εηζθνξάο ζε ρξήκα γηα ηελ θαηαζθεπή θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ. 1.2. Πξσηνθαζεδξία αξ. 24 ηα πιαίζηα ηεο αλάγθεο γηα νξζνινγηθή πνιενδφκεζε ππνρξεψλνληαη νη πεξηνρέο πνπ εληάζζνληαη ζην ζρέδην πφιεσο ή ζηηο νπνίεο επεθηείλεηαη απηφ λα δηαζέηνπλ ηκήκα απφ ην αθίλεηφ ηνπο (εηζθνξά ζε γε) γηα ηε δεκηνπξγία θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη λα εηζθέξνπλ νξηζκέλν ρξεκαηηθφ πνζφ γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ βαζηθψλ θνηλφρξεζησλ έξγσλ ρσξίο απνδεκίσζε απφ ηνλ νηθείν θνξέα (24 παπ.3 6 ). Ζ ππνρξέσζε εηζθνξάο ζε γε ζπληζηά παξά ηε ζέιεζε ηνπ ηδηνθηήηε αθαίξεζε ηκήκαηνο αθηλήηνπ θαη δε ζπλνδεχεηαη απφ απνδεκίσζε ζχκθσλα κε ην 4 Πξφθεηηαη γηα ηα παξαδνζηαθά εξγαιεία δηαζθάιηζεο θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, ππάξρνπλ θαη άιιεο λεσηεξηθέο κέζνδνη, φπσο κεηαθνξά ηνπ ζπληειεζηή δφκεζεο, δηθαίσκα πξνηίκεζεο ηνπ Γεκνζίνπ θαη ησλ ΟΣΑ, ζηηο νπνίεο δε ζα αλαθεξζνχκε ζηε κειέηε απηή. 5 17 παξ. 2 «Καλέλαο δελ ζηεξείηαη ηελ ηδηνθηεζία ηνπ, παξά κφλν γηα δεκφζηα σθέιεηα πνπ έρεη απνδεηρζεί κε ηνλ πξνζήθνληα ηξφπν, φηαλ θαη φπσο λφκνο νξίδεη, θαη πάληνηε αθνχ πξνεγεζεί πιήξεο απνδεκίσζε, πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηελ αμία ηελ νπνία είρε ην απαιινηξηνχκελν θαηά ην ρξφλν ηεο ζπδήηεζεο ζην δηθαζηήξην γηα ηνλ πξνζσξηλφ πξνζδηνξηζκφ ηεο απνδεκίσζεο» 6 24 παξ.3 «Γηα λα αλαγλσξηζηεί κηα πεξηνρή σο νηθηζηηθή θαη λα ελεξγνπνηεζεί πνιενδνκηθά, νη ηδηνθηήηεο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε απηή ζπκκεηέρνπλ ππνρξεσηηθά, ρσξίο απνδεκίσζε απφ ηνλ νηθείν θνξέα, ζηε δηάζεζε ησλ εθηάζεσλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα δεκηνπξγεζνχλ δξφκνη, πιαηείεο θαη ρψξνη γηα θνηλσθειείο γεληθά ρξήζεηο θαη ζθνπνχο, θαζψο θαη ζηηο δαπάλεο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ βαζηθψλ θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ, φπσο λφκνο νξίδεη» Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 7
17 παπ.2. Ζ ζε πξψηε αλάγλσζε ζχγθξνπζε ηνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ηεο ηδηνθηεζίαο απφ ηε κηα θαη ηνπ δηθαηψκαηνο γηα έλα βηψζηκν νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ απφ ηελ άιιε θαη ηεο ζπλεπείαλ ηνχηνπ ππνρξέσζεο γηα εηζθνξά ζε γε κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη γηα εηζθνξά ζε ρξήκα γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ βαζηθψλ θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ επηιχεηαη θαηά νξηζκέλνπο ζεσξεηηθνχο επηζηήκνλεο δίλνληαο πξνηεξαηφηεηα ζηηο 24 παπ.2-5 έλαληη ησλ πξνζηαηεπηηθψλ ηεο ηδηνθηεζίαο δηαηάμεσλ 17. Οξηζκέλεο κεκνλσκέλεο απνθάζεηο ηνπ ηδ θαίλεηαη λα δέρνληαη κηα αθεξεκέλε ηεξάξρεζε δηθαησκάησλ, εθφζνλ αλαγλσξίδνπλ ηελ πξσηνθαζεδξία θαη ηνλ ππεξζεηηθφ ραξαθηήξα ηεο 24 έλαληη άιισλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ σο «εθ ηεο θχζεψο ηεο» θαη αθήλνπλ λα ππνλνείηαη θαηά ζπλέπεηα φηη ην «24 θαηηζρχεη θαη εθηφο πεδίνπ ζηάζκηζεο» (βι. ηδ 2242/1994 ζε ζρέζε κε δηθαίσκα ηδηνθηεζίαο θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ ζην πιαίζην πξνζηαζίαο ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, πνπ ζα αλαιπζεί ζε εηδηθφ θεθάιαην ζηε ζπλέρεηα, φπσο βξίζθεηαη ζην Γεθιεξή Μ. 1996 θαη ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). Ζ ζχλδεζε ηνπ 24 κε ηελ αλζξψπηλε θχζε θαη ην δηθαίσκα ζηε δσή, ζηελ ειεπζεξία, ζην ζεβαζκφ ηεο αμηνπξέπεηαο ηνπ αλζξψπνπ θαη ε παξαδνρή φηη ζθνπφο ηνπ ζρεηηθνχ αξ. είλαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο λα νδεγεί ζηελ πξνζηαζία ηνπ αλζξψπνπ νδεγεί ζηελ εθθξαζκέλε ζε πνιιέο απνθάζεηο ηνπ ηδ ζέζε (ηδ 1525-1541/1981, 1239/1982, φπσο βξίζθνληαη ζην ηνχηε ΓΛ. Π. 2003) φηη ε «δηάηαμε ηνπ 24 κπνξεί ζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε θαηά ηε δηαδηθαζία εθαξκνγήο θαη εξκελείαο ηνπ λα ζεσξεζεί φηη θαηηζρχεη άιισλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ» (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). Μηα ηέηνηα φκσο γλψκε θαηά άιιν κέξνο ηεο ζεσξίαο ζπλδέεηαη κε αληηιήςεηο θπζηθνχ δηθαίνπ θαη δεκηνπξγεί κηα «πξνβιεκαηηθή ζρέζε ηεξαξρίαο κεηαμχ δχν ηππηθά ίζσλ δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο» (θνπξήο Β. 1991). 1.3 ρέζε εηδηθνχ (24) πξνο γεληθφ θαλφλα (17) Πεξηζζφηεξν απνδεθηή είλαη ε επίιπζε ηεο ζχγθξνπζεο ηνπ αξ. 24 θαη 17, αλ εθαξκνζηεί ε ζρέζε εηδηθνχ πξνο γεληθφ θαλφλα (θνπξήο Β. 1991, Γψγνο Κ. 1999). Σν αξ. 24 παπ 3 πεξηέρεη εηδηθφηεξε ξχζκηζε πνπ αθνξά κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζηελ πνιενδφκεζε αθηλήησλ, ελψ ην αξ. 17 αθνξά γεληθά ηελ πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο. Οη θαλφλεο ηνπ αξ. 24 σο εηδηθφηεξνη ππεξηζρχνπλ ησλ γεληθψλ εγγπήζεσλ ηνπ αξ. 17 (ζχκθσλα κε ηελ θιαζηθή αξρή lex specialis derogat legi generali ), νπφηε νη πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο πνπ πξνβιέπνληαη ζην αξ. 24 πξέπεη Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 8
λα ζεσξεζνχλ σο ζεκηηνί, άκεζνη ζπληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί, πνπ δελ παξαβηάδνπλ ην αξ. 17, αιιά πνπ αληίζεηα εμππεξεηνχλ ην ζθνπφ ηεο πεξηβαιινληηθά νξζήο αλάπηπμεο ησλ νηθηζκψλ θαη εξκελεχνπλ-εμεηδηθεχνπλ ηελ αφξηζηε λνκηθή έλλνηα ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο, ε νπνία ζέηεη φξηα ζηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ηδηνθηεζίαο ζχκθσλα κε ην αξ. 17 παπ.1 7 (Γψγνο Κ. 1999). 1.4. Αξρή ηεο Κνηλσληθήο Γεζκεχζεσο - Πξννξηζκφο ηεο Ιδηνθηεζίαο Απφ ην 17 παπ.1 απνξξέεη θαη ε αξρή ηεο θνηλσληθήο δεζκεχζεσο ηεο ηδηνθηεζίαο (Γαγηφγινπ Π.Γ. 1991). Γειαδή ε ηδηνθηεζία απνηειεί εθηφο απφ αηνκηθφ δηθαίσκα κε ακπληηθέο δηαζηάζεηο πνπ αμηψλνπλ απνρή ηφζν ηνπ Κξάηνπο φζν θαη ησλ ηδησηψλ απφ έλαλ θχθιν ελεξγεηψλ πνπ πξνζβάιινπλ ηνλ ππξήλα ηεο, θαη δηθαίσκα κε θνηλσληθφ πεξηερφκελν. Πεξηέρεη δε ππνρξεψζεηο γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003) θαη ζα πξέπεη λα αζθείηαη θαηά ηξφπν πνπ λα κε βιάπηεη ην γεληθφ ζπκθέξνλ. Υάξηλ εμππεξεηήζεσο ηνπ ηειεπηαίνπ δηθαηνινγείηαη ε επηβνιή πεξηνξηζκψλ ζηηο εμνπζίεο ηνπ ηδηνθηήηε θαη «ππνρξέσζε αλνρήο νξηζκέλσλ θνηλσληθά αλαγθαίσλ ελεξγεηψλ (εηζθνξά ζε γε-ρξήκα)» (Παπαγξεγνξίνπ ΒΛ. Ι. 2003). Οη πεξηνξηζκνί απηνί κπνξεί λα αθνξνχλ ζηελ: α) εμνπζία ρξήζεο θαη απφιαπζεο ηεο ηδηνθηεζίαο, β) ηελ εθκεηάιιεπζε απηήο, γ) ηελ επηβάξπλζή ηεο ή δ) ηελ ειεχζεξε δηάζεζή ηεο (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003) θαη δε ζα πξέπεη λα θηάλνπλ ζην ζεκείν ηνπ λα ζίγνπλ ηνλ ππξήλα ηνπ δηθαηψκαηνο θαη λα θαζηζηνχλ ηελ ηδηνθηεζία αδξαλή θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο, φπσο απηφο έρεη ηεζεί απφ ην, ην λφκν ή απφ ηε δηνίθεζε, πνπ δξα θαηά εμνπζηνδφηεζε λφκνπ (Ππξγηψηεο Ι., 1998). Δηδηθά φζνλ αθνξά ζηελ έλλνηα ηνπ πξννξηζκνχ ηεο ηδηνθηεζίαο, ήηνη ην θάζκα ησλ δπλαηψλ ρξήζεσλ ηεο, ραξαθηεξηζηηθή είλαη ε ππφζεζε ηεο ρειψλαο caretta-caretta (ηδ 3067/2001) ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ε παπ. 2 ηος 24 κε ην λα αλαθέξεηαη ζηελ ππφ ηε ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα ηνπ Κξάηνπο αλαγλψξηζε, αλάπηπμε, πνιενδφκεζε θαη επέθηαζε κφλν ησλ πφιεσλ θαη ησλ νηθηζηηθψλ πεξηνρψλ ζέηεη ηνλ θαλφλα φηη «κφλν θαη' εμαίξεζε είλαη δπλαηφλ λα δνκεζεί ε κε αζηηθή γε θαη κάιηζηα θαη' αξρήλ γηα ρξήζεηο ππνβνεζεηηθέο». Γέρεηαη εηδηθφηεξα φηη «νη εθηφο ζρεδίνπ πεξηνρέο έρνπλ θαηά πξννξηζκφ άιιε εθκεηάιιεπζε φρη αζηηθή, 7 Ό.π. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 9
δειαδή νηθνδνκηθή, πνιχ δε πεξηζζφηεξν ηνπξηζηηθή. Οη πεξηνξηζκνί ζηελ ηδηνθηεζία ζε κηα εθηφο ζρεδίνπ πεξηνρή πνπ ηίζεληαη γηα ηελ πξνζηαζία ηεο ρειψλαο carettacaretta (ζθνπφο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο) δε ζπληζηνχλ ππέξκεηξν βάξνο νχηε ηελ θαζηζηνχλ αδξαλή θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο, εθ φζνλ δελ απνθιείνπλ ηελ αγξνηηθή, θηελνηξνθηθή ή άιιεο κνξθή ζρεηηθή εθκεηάιιεπζε ηνπ αθηλήηνπ». Δπνκέλσο, ε πξφβιεςε θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαηά ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ θαη νη αλαγθαίεο δεζκεχζεηο ηδηνθηεζηψλ, πνπ απηή ζπλεπάγεηαη ζπληζηνχλ «ζεκηηφ πεξηνξηζκφ ηεο ηδηνθηεζίαο ζπκθπή κε ηελ έλλνηα ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ», ν ζθνπφο ηνπ νπνίνπ αλάγεηαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ε νπνία πξνβιέπεηαη απφ ην σο ζθνπφο δεκνζίαο σθέιεηαο (βι. ηδ 219/1987, φπσο βξίζθεηαη ζην Παπαγξεγνξίνπ ΒΛ. Ι. 2003). Οη πεξηνξηζκνί ζε θακία πεξίπησζε δε ζα πξέπεη λα θηάλνπλ ζην ζεκείν λα «κεηαηξέπνπλ ην αηνκηθφ δηθαίσκα ζε θνηλσληθφ ιεηηνχξγεκα» θαη λα ζπξξηθλψλνπλ ηφζν ην πεξηερφκελν ηεο ηδηνθηεζίαο, ψζηε λα ηελ θαζηζηνχλ αδξαλή θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο. Θα πξέπεη δε λα ζεζπίδνληαη ράξηλ πξνζηαζίαο ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο θαη βάζεη αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ πνπ δελ εμαλεκίδνπλ ην δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). ε θάζε πεξίπησζε ε ππνρξεσηηθή ζπκκεηνρή ησλ ηδηνθηεηψλ ζηελ πνιενδνκηθή ελεξγνπνίεζε κηαο πεξηνρήο, ε νπνία εληάζζεηαη ή ζηελ νπνία επεθηείλεηαη ην ζρέδην πφιεσο (θαη φρη ππνρξέσζε γηα πιήξε θάιπςε ηνπ επηζπκεηνχ πνζνζηνχ θνηλνρξήζησλ απφ απηνχο) θαη ε εμαζθάιηζε ησλ απαξαίηεησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ κε εηζθνξά ζε γε θαη ησλ θνηλφρξεζησλ έξγσλ κε εηζθνξά ζε ρξήκα, σθειεί φινπο ηνπο ηδηνθηήηεο, είηε άκεζα αθνχ απμάλεηαη ε ππεξαμία ηνπ αθηλήηνπ κε ηελ έληαμή ηνπ ζην ζρέδην θαη γίλεηαη δπλαηή ε νηθνπεδνπνίεζή ηνπ, είηε έκκεζα κε ηε ρξήζε θαη απφιαπζε ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη έξγσλ (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ. Γ. 2002, Γψγνο Κ.1999). Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 10
2. Οπιοθέηηζη εννοιών 2.1. Έλλνηα ρεδίνπ Πφιεσο Ο πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο ζηα πιηθά πιαίζηα ηνπ ζρεδίνπ πφιεσο ζηνρεχεη λα πξνζδηνξίζεη ηνπο εηδηθνχο φξνπο δνκήζεσο, ηηο θνηλφρξεζηεο, θνηλσθειείο θαη δνκήζηκεο εθηάζεηο θαη ηε ρξεζηκνπνίεζε θάζε ηκήκαηνο ή δψλεο νηθηζκνχ (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ.Γ. 1984). Ζ ζρεδηαζκέλε παξέκβαζε ζην ρψξν γίλεηαη κέζσ: α) ηεο εθπφλεζεο, έγθξηζεο θαη εθαξκνγήο ησλ πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ, ην λνκηθφ πιαίζην ηεο νπνίαο απνηεινχζε κέρξη ην 1983 ην Ν.Γ. ηεο 17.7.1923, ελψ κε ην λ. 1337/1983 ην Ν.Γ. ηεο 17.7.1923 πεξηνξίζηεθε ζηηο ηξνπνπνηήζεηο εγθεθξηκέλσλ ζρεδίσλ πφιεσλ θαη β) ν λ. 1337/1983 εθαξκφδεηαη ζηηο επεθηάζεηο θαη εληάμεηο πεξηνρψλ. ηε ζπλέρεηα ζα επηρεηξεζεί ε πξνζέγγηζε ησλ αλσηέξσ φξσλ, πνπ ζπλζέηνπλ ηελ έλλνηα ηνπ ζρεδίνπ πφιεσο θαη πνπ παίδνπλ απνθαζηζηηθφ ξφιν ζηνλ νξζνινγηθή αλάπηπμε ησλ νηθηζκψλ. 2.2. Κνηλφρξεζηνη Υψξνη σο ηκήκα ηεο Γεκφζηαο Πεξηνπζίαο Καη αξρήλ, πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη νη θνηλφρξεζηνη ρψξνη θαη ηα θνηλσθειή αθίλεηα αλήθνπλ ζηε δεκφζηα πεξηνπζία ηνπ Κξάηνπο θαη εμππεξεηνχλ ην δεκφζην ζπκθέξνλ άκεζα ή έκκεζα (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ. Γ. 1984). ε αληηδηαζηνιή κε ηελ ηδησηηθή πεξηνπζία ηνπ Κξάηνπο (Α.Ν. 1539/1938 «πεξί πξνζηαζίαο ησλ δεκνζίσλ θηεκάησλ», Α.Ν. 263/1968), ε νπνία,αλ θαη ππφθεηηαη ζε εηδηθνχο θαλφλεο δηαρείξηζεο, δε δηαθέξεη γεληθά απφ ηελ πεξηνπζία νπνηνπδήπνηε ηδηψηε, ε δεκφζηα πεξηνπζία δελ ππφθεηηαη ζε αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε, νχηε ζε αλαγθαζηηθή εθηέιεζε. Δπηηξέπεηαη ε κεηαβίβαζε ηεο δεκφζηαο πεξηνπζίαο απφ ηνλ έλα δεκφζην νξγαληζκφ ζηνλ άιιν, ρσξίο ε πξάμε απηή λα απνηειεί αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ. Γ. 1984). Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 11
2.3. Κνηλφρξεζηνη πξάγκαηα θαηά εκπξάγκαην θαη Κνηλφρξεζηνη Υψξνη πνιενδνκηθφ δίθαην Μειεηψληαο ηνλ φξν θνηλφρξεζηεο εθηάζεηο ή ρψξνη παξαηεξνχκε φηη ππάξρεη ελ κέξεη δηαθνξεηηθή εξκελεία θαηά ην εκπξάγκαην δίθαην θαη δηαθνξεηηθή θαηά ην 24 παπ. 3 8 θαη ην πνιενδνκηθφ δίθαην, αθνχ ζθνπφο ηνπ πξψηνπ είλαη λα πξνζδηνξίζεη ην θαζεζηψο ησλ εκπξάγκαησλ δηθαησκάησλ επί ησλ θνηλνρξήζησλ, ελψ ζθνπφο ησλ δεπηέξσλ είλαη ε εμαζθάιηζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο (Γψγνο Κ. 1999). Ζ έλλνηα ησλ θνηλφρξεζησλ πξαγκάησλ είλαη επξχηεξε απφ απηή ησλ πνιενδνκηθά θνηλφρξεζησλ ρψξσλ (Υνξνκίδεο Κ. 2002), κε ζπλέπεηα νη θνηλφρξεζηνη ρψξνη θαηά ηηο πνιενδνκηθέο δηαηάμεηο λα είλαη πάληα θνηλφρξεζηα πξάγκαηα θαηά ηνλ Α.Κ., ρσξίο λα ζπκβαίλεη φκσο πάληα θαη ην αληίζεην, δειαδή ηα θνηλφρξεζηα πξάγκαηα λα είλαη θαη πνιενδνκηθά θνηλφρξεζηνη ρψξνη ( Καξάθσζηαο Ι. Κ. 2000). 2.3.1. Κνηλφρξεζηα πξάγκαηα θαηά εκπξάγκαην δίθαην Πην ζπγθεθξηκέλα ζχκθσλα κε ην εκπξάγκαην δίθαην θαη ηνλ Α.Κ. (αξ.966, 967) δηαθξίλνληαη ηα πξάγκαηα: α) ζηα θνηλά ηνηο πάζη (ζε φινπο). ήηνη ζάιαζζα θαη αέξαο, β) ζηα θνηλφρξεζηα θαη γ) ζηα ηδηφρξεζηα ή δεκφζηα πξάγκαηα, πνπ άιισο πξννξίδνληαη γηα ηελ εμππεξέηεζε δεκφζησλ, δεκνηηθψλ, θνηλνηηθψλ ή ζξεζθεπηηθψλ ζθνπψλ (ππξηδάθε Ι.. 1983).Οη ηξεηο απηέο θαηεγνξίεο πξαγκάησλ ζπλζέηνπλ ηελ έλλνηα ησλ πξαγκάησλ εθηφο ζπλαιιαγήο, ηα νπνία απνθιείνληαη απφ ηελ ηδησηηθή ζπλαιιαγή. χκθσλα κε αξ. 967 Α.Κ..«Πξάγκαηα θνηλήο ρξήζεο είλαη ηδίσο ηα λεξά κε ειεχζεξε θαη αέλαε ξνή, νη δξφκνη, νη πιαηείεο, νη αηγηαινί, ηα ιηκάληα θαη νη φξκνη, νη φρζεο πιεχζηκσλ πνηακψλ, νη κεγάιεο ιίκλεο θαη νη φρζεο ηνπο». Δηδηθφηεξα θνηλφρξεζηα πξάγκαηα θαινχληαη εθείλα πνπ είλαη πξννξηζκέλα γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ θνηλνχ θαη ηίζεληαη ζηελ άκεζε δηάζεζή ηνπ γηα ρξήζε ζχκθσλα κε ηνλ πξννξηζκφ ηνπο (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ. Γ. 1984). Ζ απαξίζκεζε ζην άξζξν είλαη ελδεηθηηθή. 8 24 παξ. 3 Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 12
2.3.2. Έλλνηα θνηλήο ρξήζεο Κνηλή ρξήζε λνείηαη ε ρξήζε ηνπ πξάγκαηνο απφ ην αλψλπκν θνηλφ, ζχκθσλα κάιηζηα κε ηελ Α.Π. 134/1995 9, φπσο βξίζθεηαη ζην Λεθέαο. 2004, δηθαίσκα λα ρξεζηκνπνηεί ηα θνηλήο ρξήζεσο πξάγκαηα έρεη επξχηεξνο, αφξηζηνο αιιά φρη θαη θαη αλάγθελ απεξηφξηζηνο αξηζκφο πξνζψπσλ (Λεθέαο. 2004). Σν πεξηερφκελν θαη ε έθηαζε ηεο θνηλήο ρξήζεσο δηαθέξεη αλάινγα κε ην είδνο ηνπ πξάγκαηνο, ηνλ πξννξηζκφ θαη ηελ επάξθεηά ηνπ (Α.Π. 190/1993 10, φπσο βξίζθεηαη ζην Λεθέαο. 2004). Ζ ρξήζε ησλ θνηλφρξεζησλ πξαγκάησλ απνβιέπεη ζηελ εμππεξέηεζε δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Έηζη, πξάγκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ πεξηζζφηεξνπο κε ζθνπφ ηελ απνθιεηζηηθή εμππεξέηεζε ησλ ηδησηηθψλ ηνπο ζπκθεξφλησλ π.ρ. ρψξνο πνπ αθήλεηαη κεηαμχ δχν φκνξσλ αθηλήησλ γηα λα ηξέρνπλ ηα λεξά ηεο βξνρήο δε ζεσξνχληαη θνηλφρξεζηα (Α.Π. 1454/1990 11, φπσο βξίζθεηαη ζην Καξάθσζηαο Ι. Κ. 2000). ε θάζε πεξίπησζε ε θεξδνζθνπηθή εθκεηάιιεπζε ηνπ θνηλφρξεζηνπ πξάγκαηνο δε ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην πεξηερφκελν ηεο θνηλήο ρξήζεο.(ππξηδάθε Ι.. 1983), ελψ ην δηθαίσκα ρξήζεο ηνπ θαζελφο νξηνζεηείηαη ζε ζρέζε κε ην δηθαίσκα ησλ ππνινίπσλ. Ο θνηλφρξεζηνο ραξαθηήξαο ηνπ πξάγκαηνο είλαη ζε θάζε πεξίπησζε ακεηαβίβαζηνο-αλαπαιινηξίσηνο (βι. ζην 2.3.3.) (Ρνχια Ληψζε 1994). 2.3.3. Κπξηφηεηα επί θνηλφρξεζησλ πξαγκάησλ Όζνλ αθνξά ζηελ θπξηφηεηα επί θνηλνρξήζησλ, ζχκθσλα κε ην αξ. 968 Α.Κ. ηζρχνπλ ηα αθφινπζα: «Σα θνηλφρξεζηα πξάγκαηα, εθ φζνλ δελ αλήθνπλ ζε δήκν ή ζε θνηλφηεηα, ή ν λφκνο δελ νξίδεη δηαθνξεηηθά, αλήθνπλ ζην δεκφζην». Με ηε δηάηαμε απηή ζεζπίδεηαη καρεηφ ηεθκήξην πεξί ηεο θπξηφηεηαο ηνπ δεκνζίνπ ζηα θνηλφρξεζηα πξάγκαηα. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο εηδηθέο δηαηάμεηο νξίδνπλ φηη ε θπξηφηεηα αλήθεη ζην Γεκφζην, π.ρ. αηγηαιφο - αξ.1 Α.Ν. 2344/1940 -, αξραηφηεηεο - 18 παπ.1, αξ.1 Κψδηθα 5351 πεξί αξραηνηήησλ -. ε άιιεο πεξηπηψζεηο νη Γήκνη θαη νη Κνηλφηεηεο θαζίζηαληαη θχξηνη θνηλφρξεζησλ πξαγκάησλ ζην πιαίζην ηεο αξκνδηφηεηάο ηνπο γηα δηνίθεζε ησλ ηνπηθψλ ππνζέζεσλ (102. αξ.75 λένπ Γεκνηηθνχ θαη Κνηλνηηθνχ Κψδηθα) (π.ρ. δεκνηηθέο θαη θνηλνηηθέο νδνί). 9 Α.Π. 134/1995 Δ.Δ.Ν. 1996, ζ. 146, Δι.Γ. 37,ζ. 658. 10 Α.Π. 190/1993, ΝνΒ 42, ζ. 654. 11 Α.Π. 1454/1990, Δ.Δ.Ν. 58, ζ.617. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 13
ηελ 968 Α.Κ. ηίζεηαη κηα επηθχιαμε λφκνπ, ε νπνία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηαθνξεηηθή ξχζκηζε ηνπ ηδηνθηεζηαθνχ θαζεζηψηνο ησλ θνηλνρξήζησλ θαη ζχκθσλα κε απηήλ δελ απνθιείεηαη ε αλαγλψξηζε δηθαηψκαηνο θπξηφηεηαο ηδησηψλ επί θνηλνρξήζησλ. Γηα παξάδεηγκα ν ηδηψηεο πνπ αθηεξψλεη έλα πξάγκα ζηελ θνηλή ρξήζε, κπνξεί λα παξαθξαηήζεη ηελ θπξηφηεηά πάλσ ζε απηφ. ε θάζε πεξίπησζε ην πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο θπξηφηεηαο επί θνηλνρξήζησλ νξηνζεηείηαη ζηελά απφ ην γεληθφ ζπκθέξνλ, ην νπνίν θαη επηηξέπεη λφκηκνπο πεξηνξηζκνχο ηεο θπξηφηεηαο (17παπ.1 12 ). Οη πεξηνξηζκνί απηνί δηθαηνινγνχληαη θαη απφ ηε ζπλχπαξμε ζηα θνηλφρξεζηα ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο θπξηφηεηαο απφ ηε κηα θαη ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ θνηλνχ γηα ρξήζε θαη άληιεζε ησλ ζπλδεφκελσλ κε ηελ θνηλή ρξήζε σθειεηψλ. Έηζη ν θχξηνο ηνπ θνηλνρξήζηνπ γίλεηαη θαηά 1064 Α.Κ. θχξηνο ησλ θαξπψλ ή ζπζηαηηθψλ πνπ απνρσξίδνληαη απφ ην θνηλφρξεζην θαη θχξηνο ηνπ ζεζαπξνχ πνπ ηπρφλ βξέζεθε ζε απηφ (Α.Κ. 1093) (Ρνχια Ληψζε 1994, ππξηδάθε Ι.. 1983). Δλψ δελ απνθιείεηαη ε δηάζεζε ηνπ θνηλνρξήζηνπ, εθ φζνλ ν λφκνο δελ νξίδεη δηαθνξεηηθά θαη εθ φζνλ δελ αιινηψλεηαη ν θνηλφρξεζηνο ραξαθηήξαο ηνπ πξάγκαηνο (ππξηδάθε Ι.. 1983). 2.3.4. Κνηλφρξεζηνη Υψξνη θαηά ην πνιενδνκηθφ δίθαην Γηαθνξεηηθή έλλνηα έρνπλ νη θνηλφρξεζηνη ρψξνη θαηά ην πνιενδνκηθφ δίθαην, ζχκθσλα κε ην νπνίν θνηλφρξεζηνη θαινχληαη «νη θάζε είδνπο δξφκνη, πιαηείεο, άιζε θαη γεληθά πξννξηδφκελνη γηα θνηλή ρξήζε ειεχζεξνη ρψξνη πνπ θαζνξίδνληαη απφ ην εγθεθξηκέλν ξπκνηνκηθφ αιιά θαη φζνη έρνπλ ηεζεί ζηελ θνηλή ρξήζε κε νπνηνδήπνηε άιιν λφκηκν ηξφπν» - αξ.2 παξ. 2 Γ.Ο.Κ 1985, αξ. 242 παξ 2 Κ.Β.Π.Ν. -. Δλδεηθηηθά αλαθέξνληαη νη θάζε θχζεσο νδνί θαη νη ηνπηθέο δηαπιαηχλζεηο ηνπο, νη πιαηείεο, νη ρψξνη πξαζίλνπ (άιζε, θήπνη) (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ. Γ. 1984). Οη ρψξνη απηνί αθήλνληαη ζηελ εζαεί ειεχζεξε ρξήζε ησλ πνιηηψλ θαη ζηελ εμππεξέηεζε ησλ νηθνδνκήζηκσλ ρψξσλ θαη δελ κπνξνχλ ζχκθσλα κε ην εγθεθξηκέλν Πνιενδνκηθφ ρέδην λα νηθνδνκεζνχλ γηα νπνηαδήπνηε ρξήζε. χκθσλα κε ηελ ηδ 3056/1991 13, φπσο βξίζθεηαη ζην Καξάθσζηαο Ι. Κ. 2000: «ε πνιενδνκηθή λνκνζεζία εθαξκφδεηαη ζε θνηλφρξεζηα πνπ έρνπλ πξνζιάβεη ηελ ηδηφηεηα απηή ζχκθσλα κε ηελ πνιενδνκηθή λνκνζεζία, δειαδή αθελφο ζε ρψξνπο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ην νηθείν πνιενδνκηθφ ζρέδην σο θνηλφρξεζηνη θαη έρνπλ 12 17 παξ. 1«Η ηδηνθηεζία ηειεί ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπ Κξάηνπο, ηα δηθαηψκαηα φκσο πνπ απνξξένπλ απφ απηή δελ κπνξνχλ λα αζθνχληαη ζε βάξνο ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο.» 13 ηδ 3056/1991, ΝνΒ 40, ζ. 1116. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 14
απνθηήζεη ηελ ηδηφηεηα απηή κε ηε ζπληέιεζε ηεο ζρεηηθήο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο πνπ θεξχρζεθε κε ηελ πξάμε, κε ηελ νπνία εγθξίζεθε ην ζρέδην- εθηφο αλ πξφθεηηαη γηα έθηαζε πνπ αλήθε ήδε θαηά θπξηφηεηα ζην Γεκφζην, νπφηε ε παξαπάλσ ηδηφηεηα απνθηάηαη απφ ηελ έγθξηζε θαη κφλν ηνπ ζρεδίνπ, θαη αθ εηέξνπ (έρνπλ πξνζιάβεη ηελ ηδηφηεηά ηνπο απηή) ζχκθσλα ην αξ. 966 Α.Κ., εθ φζνλ ε δεκηνπξγία θαηά ηνπο θαλφλεο ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ αλαγλσξίδεηαη απφ ηελ πνιενδνκηθή λνκνζεζία. Αληίζεηα, δελ εθαξκφδεηαη ζε ρψξνπο, νη νπνίνη κε ηδησηηθή βνχιεζε έρνπλ αθεζεί ζηελ θνηλή ρξήζε, αλ δελ αλαγλσξίδνληαη σο θνηλφρξεζηνη απφ ηελ πνιενδνκηθή λνκνζεζία.» Τπνλνείηαη δειαδή ην αξ. 20 παξ. 1 θαη 2 ηνπ Ν.Γ. 17.7.1923 πνπ απαγνξεχεη θαη αξρήλ ηε δεκηνπξγία θνηλφρξεζησλ ρψξσλ απφ ηδηψηεο επί πνηλή αθπξφηεηαο ησλ ζρεηηθψλ κεηαβηβαζηηθψλ πξάμεσλ, ελψ ην εδ.2 ηεο παξ.3 ηνπ αξ.20 νξίδεη φηη απηή απαγφξεπζε δελ ηζρχεη γηα ηνπο θνηλφρξεζηνπο ρψξνπο πνπ ζρεκαηίζηεθαλ κε ηδησηηθή πξσηνβνπιία πξηλ ηε ζέζε ζε ηζρχ ηνπ αλσηέξσ Ν.Γ. Οη ρψξνη πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κε ηδησηηθή πξσηνβνπιία πξηλ ην 1923 εμνκνηψλνληαη κε ηνπο δεκφζηνπο θνηλφρξεζηνπο. Δπνκέλσο κεηά ηελ έγθξηζε ηνπ ζρεδίνπ πφιεσο απαγνξεχεηαη ε δεκηνπξγία θνηλφρξεζησλ ρψξσλ κε ηδησηηθή πξσηνβνπιία ζηελ πεξηνρή ηνπ ζρεδίνπ (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ. Γ. 1984). Πξέπεη φκσο ηαπηφρξνλα λα κειεηήζνπκε θαη ην αξ. 28 εδ. 1 ηνπ λ 1337/1983 ζχκθσλα κε ην νπνίν: «ηδησηηθνί δξφκνη, πιαηείεο θαη ινηπνί ρψξνη θνηλήο ρξήζεσο, πνπ έρνπλ ζρεκαηηζζεί κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν έζησ θαη θαηά παξάβαζε ησλ θείκελσλ πνιενδνκηθψλ δηαηάμεσλ θαη πνπ βξίζθνληαη κέζα ζε εγθεθξηκέλα ζρέδηα πφιεσλ, ζεσξνχληαη σο θνηλφρξεζηνη ρψξνη θαη αλήθνπλ ζηνλ νηθείν Γήκν ή Κνηλφηεηα. Γηα ηνπο ρψξνπο απηνχο δελ νθείιεηαη θακία απνδεκίσζε ιφγσ ξπκνηνκίαο. ε πεξίπησζε φκσο πνπ νη ρψξνη απηνί θαηαξγνχληαη κε ην ζρέδην πφιεσο, πξνζθπξψλνληαη θαηά ηηο θείκελεο δηαηάμεηο.» Σν ηδ θαη ν Α.Π. πξνέβεζαλ ζε ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ηεο δηάηαμεο θαη έθξηλαλ φηη : α) αλ πξφθεηηαη γηα θνηλφρξεζηνπο ρψξνπο (δξφκνπο, πιαηείεο θιπ.) πνπ ζρεκαηίζηεθαλ κε ηδησηηθή πξσηνβνπιία (θαη ζπλήζσο παξάλνκα, γηαηί απηφ απαγνξεχεηαη απφ ην αξ.20 ηνπ Β.Γ. 17.7.1923), β) βξίζθνληαη νη ρψξνη απηνί κέζα ζε εγθεθξηκέλα ζρέδηα πφιεσο, έζησ θαη αλ δελ ηαπηίδνληαη κε ηνπο δξφκνπο ή ηηο πιαηείεο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ, Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 15
γ) ε θνηλνρξεζία είλαη απνηέιεζκα ηεο ξεηήο ή ζπλαγφκελεο απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ βνχιεζεο ηνπ ηδηνθηήηε ή δ) πξνθχπηεη απφ πξαγκαηηθή θαηάζηαζε πνπ δηαηεξήζεθε επί καθξφ ρξφλν κε ηελ αλνρή ηνπ ηδηνθηήηε, ηφηε ε θαζηέξσζε ηδησηηθψλ δξφκσλ, πιαηεηψλ θ.α. σο θνηλνρξήζησλ θαη ε ρσξίο απνδεκίσζε κεηαβίβαζε ηεο θπξηφηεηάο ηνπο ζην Γήκν ή Κνηλφηεηα είλαη λφκηκε θαη επηηξεπηή (ΑΠ 1741/1990 14, ΑΠ 1857/1987 15 ) (Σζαθκαθίδεο Λ. 1999). Πην ζπγθεθξηκέλα, ε ηδ 744/1987, ε Α.Π. 1344/1987 αιιά θαη ε Δθ.Παηξψλ 236/1995, φπσο βξίζθνληαη ζην Υνξνκίδεο Γ. 2000, δέρεηαη φηη ε δηάηαμε δελ αληίθεηηαη ζηελ πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο, αιιά φηη ε απψιεηα ηεο θπξηφηεηαο ζπλδέεηαη κε ηελ ππνθεηκεληθή θαη ηεθκαηξφκελε βνχιεζε ηνπ θπξίνπ, ν νπνίνο κε ηε ζπλαίλεζε ή ηελ αλνρή ηνπ απνδέρεηαη ηνλ θνηλφρξεζην ραξαθηήξα ηνπ αθηλήηνπ θαη δελ κπνξεί εθ ησλ πζηέξσλ λα πξνβάιεη δηθαηψκαηα απνδεκίσζεο, πνπ αζθνχληαη θαηαρξεζηηθά (Υνξνκίδεο Γ. Υ. 2000). Τπάξρεη φκσο θαη ε αληίζεηε άπνςε θαηά Υνξνκίδε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία είλαη αληηζπληαγκαηηθή ε ζηέξεζε ηεο ηδηνθηεζίαο ρσξίο ηελ θαηαβνιή απνδεκίσζεο (Υνξνκίδεο Κ. 2002) (Πνι.Πξ.Θεζζ 673/1984 16 ). Σν αξ. απηφ καο βνεζάεη ζηελ νξζφηεξε αληίιεςε ηεο έλλνηαο ηνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ ζχκθσλα κε ην πνιενδνκηθφ δίθαην. 2.3.5. Απαγφξεπζε δφκεζεο Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ θαη εμαηξέζεηο Απαγνξεχεηαη θάζε εξγαζία δνκήζεσο ζε απηνχο θαη γεληθά θάζε πξνζσξηλή ή κφληκε εγθαηάζηαζε πάλσ ή θάησ απφ ην έδαθνο απηψλ ( π.ρ. αλέγεξζε νηθνδνκψλ, πεξηηνηρηζκάησλ, θξαθηψλ) (Σδίθα-Υαηδνπνχινπ Α. 2000). Δμαηξνχληαη : εγθαηαζηάζεηο πνπ εμππεξεηνχλ θνηλέο αλάγθεο, εθ φζνλ γηα ιφγνπο ηερληθνχο ή εμαηηίαο ηνπ ζθνπνχ ηνπο είλαη αλαπφθεπθηε ε ηνπνζέηεζή ηνπο (αξ. 22-23 Ν. Γ. 1923). Καηά ην αξ. 246 παξ. 1 Κ.Β.Π.Ν. απφ ηνλ νηθείν Γήκν ή Κνηλφηεηα επηηξέπεηαη λα γίλνπλ κφλν θαηαζθεπέο πνπ αθνξνχλ : α) ζηε δηακφξθσζε ηνπ εδάθνπο θιίκαθεο, ηνίρνη, δηάδξνκνη, θεθιηκέλα επίπεδα -, 14 ΑΠ 1741/1990, ΔιιΓλε 33, ζ.137. 15 ΑΠ 1857/1987 ΝνΒ 37, ζ. 587. 16 ΠνιΠξ.Θεζζ. 673/1984,.Αξκ.1987,.ζ.1086. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 16
β) ζηνλ εμνπιηζκφ ηνπο φπσο ζηέγαζηξα, απνρσξεηήξηα, πεξίπηεξα, θηφζθηα, ηέληεο, εγθαηαζηάζεηο παηδφηνπσλ θαη αζιήζεσο, πάγθνη-, γ) ζηνλ εμσξατζκφ ηνπο π.ρ. ζηληξηβάληα, θξήλεο, θαλνί, δελδξνθπηείεο, αλζνδφρεο εγθαηαζηάζεηο ζηήξημεο θπηψλ θαη γεληθά θαηαζθεπέο γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ πξννξηζκνχ ησλ ρψξσλ απηψλ. Δπηηξέπεηαη επίζεο ε εγθαηάζηαζε κλεκείσλ θαη ηνπνζέηεζε έξγσλ ηέρλεο (αξ. 246 παξ. 2 Κ.Β.Π.Ν.) Δλψ επηηξέπνληαη πξνζσξηλέο ιπφκελεο θαηαζθεπέο γηα εθζέζεηο, γηνξηέο, θάζε είδνπο εθδειψζεηο χζηεξα απφ άδεηα ηνπ Γεκνηηθνχ ή Κνηλνηηθνχ πκβνπιίνπ (παξ. 4 ίδηνπ αξ. ) ή εγθαηαζηάζεηο πνπ εμππεξεηνχλ θνηλέο αλάγθεο, φπσο αγσγνί ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, γξακκαηνθηβψηηα, ππφλνκνη, είζνδνη ππφγεησλ ζηδεξνδξφκσλ (παξ. 5 ίδηνπ αξ.) (Παπαγξεγνξίνπ ΒΛ. Ι. 2003). Οη θαηαζθεπέο πξαγκαηνπνηνχληαη απφ ηνλ νηθείν Γήκν ή Κνηλφηεηα θαη απφ άιιεο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, λνκηθά πξφζσπα ή ηδηψηεο. ε πξνζσξηλή ηνπνζέηεζε ζθεπψλ πιαλνδίσλ κηθξνεκπφξσλ, θαζηζκάησλ θαη ηξαπεδηψλ ησλ ππαίζξησλ θέληξσλ αλαςπρήο κε νξηζκέλνπο φξνπο θαη κεηά απφ έγθξηζε ηνπ νηθείνπ Ο.Σ.Α. (λ. 1080/1980 «πεξί ηξνπνπνηήζεσο θαη ζπκπιεξψζεσο δηαηάμεσλ ηηλψλ ηεο πεξί ησλ πξνφδσλ ησλ Ο.Σ.Α. θαη άιισλ ηηλψλ ζπλαθψλ δηαηάμεσλ», φπσο ηζρχεη ζήκεξα). 2.4. Οηθνδνκήζηκνη ρψξνη Σνπο θνηλφρξεζηνπο ρψξνπο αληηδηαζηέιινπκε κε ηνπο νηθνδνκήζηκνπο ρψξνπο- ήηνη νηθνδνκηθά ηεηξάγσλα - κέζα ζηα νπνία επηηξέπεηαη ε αλέγεξζε θηηξίσλ θαη ζε απηά νπζηαζηηθά πινπνηείηαη ην ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλν δηθαίσκα ηεο Ηδηνθηεζίαο- 17. Οηθνδνκήζηκνη είλαη θαη νη θνηλσθειείο ρψξνη, γηα ηνπο νπνίνπο ζα γίλεη ιφγνο ζηε ζπλέρεηα (θνπξήο Β.1991). 2.5. Κνηλσθειείο ρψξνη-εγθαηαζηάζεηο Ολνκάδνληαη νη ρψξνη πνπ πξννξίδνληαη γηα ηελ αλέγεξζε δεκφζησλ, δεκνηηθψλ θαη ζξεζθεπηηθψλ θηηξίσλ θαζψο θαη θηηξίσλ γηα ηελ εμππεξέηεζε άιισλ ζθνπψλ θνηλήο σθέιεηαο θαη εηδηθφηεξα γηα ηελ εμππεξέηεζε ηεο επηζηήκεο θαη ηεο παηδείαο (ζρνιεία, παλεπηζηήκηα), ηεο πγείαο (λνζνθνκεία, εμσηεξηθά ηαηξεία), ηεο ηέρλεο (ζέαηξα, βηβιηνζήθεο, πηλαθνζήθεο, σδεία, κνπζεία), ηεο θπζηθήο αγσγήο (γπκλαζηήξηα, ζηάδηα, γήπεδα, θνιπκβεηήξηα), ηεο άκπλαο (ζηξαηψλεο θαη άιια ζηξαηησηηθά θηίξηα) (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ.Γ. 1984). Δλψ ζηνπο θνηλφρξεζηνπο Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 17
ρψξνπο απαγνξεχεηαη ε δφκεζε θαη θάζε πξνζσξηλή ή κφληκε εγθαηάζηαζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, νη θνηλσθειείο ρψξνη είλαη νηθνδνκήζηκνη. Μπνξεί δε νη ηειεπηαίνη λα κελ είλαη αλνηρηνί ζηελ πξφζβαζε φισλ ησλ θαηεγνξηψλ ηνπ θνηλνχ, θαη ζπλήζσο απαηηείηαη πξνεγνχκελε άδεηα ή έγθξηζε-ζχλαςε ζχκβαζεο γηα ηελ πξφζβαζε θαη ρξήζε απηψλ. Γηα παξάδεηγκα ε πιαηεία είλαη θνηλφρξεζηε, γηαηί ρξεζηκνπνηείηαη απεξηφξηζηα απφ φινπο ηνπο πνιίηεο, ελψ έλα λνζνθνκείν απνηειεί θνηλσθειή εγθαηάζηαζε, αθνχ ε ρξήζε απφ ην θνηλφ δελ είλαη απεξηφξηζηε, αιιά απαηηεί νξηζκέλε άδεηα ( εηζηηήξην εηζφδνπ) (Υξηζηνθηιφπνπινο Γ.Γ. 1984). 2.6. Κνηλφρξεζηα Πνιενδνκηθά Έξγα 2.6.1. Γηαθξίζεηο Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζρεδίνπ πφιεσο απαηηείηαη ε θαηαζθεπή ησλ θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ. Με ηνλ φξν απηφ ελλννχκε ηα έξγα δειαδή ηηο αλζξψπηλεο θαηαζθεπέο φρη απιψο εθηάζεηο γεο, ηα νπνία ζηνρεχνπλ ζηε δηακφξθσζε ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη ζηε δεκηνπξγία θαηαζθεπψλ πνπ απνηεινχλ ηα αλαγθαία ζπκπιεξψκαηά ηνπο (πεδνδξφκηα, δηαβάζεηο, γέθπξεο θ.α.). Σα δίθηπα πδξεχζεσο θαη απνρεηεχζεσο απνηεινχλ έξγα θαη εμνρήλ εληαγκέλα ζηελ θνηλή ρξήζε (Γψγνο Κ. 1999). Αλάινγα κε ην εχξνο θαη ηελ θιίκαθα ησλ εμππεξεηνχκελσλ αλαγθψλ ηα δηαθξίλνπκε ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: α) ζεκειηψδεο ππνδνκή πνπ αθνξά ζηελ θαηαζθεπή έξγσλ πνπ εμππεξεηνχλ κία επξεία πεξηνρή, ε νπνία πεξηιακβάλεη πεξηζζφηεξνπο νηθηζκνχο (θεληξηθέο νδηθέο αξηεξίεο, εζληθνί νδνί θ.α.), β) θεληξηθή ππνδνκή πνπ αλαθέξεηαη ζηηο αλάγθεο κηαο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο θαη γ) αηνκηθή ππνδνκή πνπ ζπλδέεη θάζε κεκνλσκέλν ηκήκα ηδηνθηεζίαο κε ηα θεληξηθά δίθηπα (Γψγνο Κ. 1999). 2.6.2. ηφρνη θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ Απνηεινχλ έξγα βαζηθά-ζηνηρεηψδε (φρη πνιπηειή) πνπ ζηφρν ηνπο έρνπλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο κηαο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο ή κηαο επξχηεξεο πεξηνρήο πνπ απνηειείηαη απφ πεξηζζφηεξνπο νηθηζκνχο (Γψγνο Κ. 1999). Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 18
Κάζε ηδηνθηεζία πνπ εληάζζεηαη ζην ζρέδην πφιεσο ππνρξενχηαη κε ηελ εηζθνξά ζε ρξήκα λα ζπλεηζθέξεη ζηελ θαηαζθεπή ησλ βαζηθψλ θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 19
3. Η απσή ηηρ διαθύλαξηρ και αύξηζηρ ηυν Κοινόσπηζηυν Χώπυν ζύμθυνα με ηη νομολογία ηυν ελληνικών δικαζηηπίυν 3.1. Αξρή ηνπ Πνιενδνκηθνχ Κεθηεκέλνπ 3.1.1. Πεξηερφκελν θαη ζεκαληηθέο απνθάζεηο Ζ αξρή ηεο δηαθχιαμεο θαη αχμεζεο ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ ζα πξέπεη λα εμεηαζηεί παξάιιεια κε ηελ αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ θαη δε σο εμεηδίθεπζή ηεο. χκθσλα κε ηελ αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ, ε νπνία έρεη ζπληαγκαηηθφ θαη λνκνινγηαθφ έξεηζκα, ζεσξείηαη σο αληηζπληαγκαηηθή θάζε λνκνζεηηθή ή θαλνληζηηθή κεηαβνιή ησλ γεληθψλ ή εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο θαη ρξήζεσλ πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβηψζεσο ησλ θαηνίθσλ θαη ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ θαη νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν πνιενδνκηθφ θαζεζηψο (ηδ Οινκ. 2818/2004 17, φπσο βξίζθεηαη ζην www.nomosphysis.org). Πην ζπγθεθξηκέλα ν θνηλφο λνκνζέηεο θαη ε θαλνληζηηθψο δξψζα δηνίθεζε ππφ ηνλ νξηαθφ έιεγρν ηνπ αθπξσηηθνχ δηθαζηή (ν νπνίνο ζχκθσλα κε ηα δηδάγκαηα ηεο θνηλήο πείξαο έρεη θαζήθνλ λα ζηαζκίζεη αλά πεξίπησζε πφζν ππνβαζκίδεηαη ην νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ, ρσξίο λα επεκβαίλεη ζε ηερληθέο θξίζεηο ηεο δηνίθεζεο) κπνξνχλ λα ηξνπνπνηνχλ ηηο ηζρχνπζεο πνιενδνκηθέο ξπζκίζεηο κφλνλ γηα λα ηηο αληηθαηαζηάζνπλ κε άιιεο λεφηεξεο, κε ηηο νπνίεο βειηηψλνληαη αθφκα πεξηζζφηεξν νη φξνη δηαβίσζεο (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). Ζ πην ραξαθηεξηζηηθή εθαξκνγή ηεο αξρήο απηήο έγηλε θαηά ηνλ έιεγρν ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ηνπ Γεληθνχ Οηθνδνκηθνχ Καλνληζκνχ (Γ.Ο.Κ) απφ ηελ Οινκέιεηα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο (ηδ Οινκ. 10/1988, φπσο βξίζθεηαη ζην ηνχηε ΓΛ. Π. 2003), ε νπνία απνηέιεζε αθεηεξία κηαο ζηαζεξήο πεξηβαιινληηθήο λνκνινγίαο (ηδ 511, 521, 643, 774, 782, 783, 948, 3351, 3933, 3935/1988, 731, 769, 2777, 2940, 3033,3468 Οινκ., 3710, 4036/1989, 150 Οινκ., 1872,1875, 2820, 3688/1990, φπσο βξίζθνληαη ζην ηνχηε ΓΛ. Π. 2003), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζην 24 θαηνρπξψλεηαη ε αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ. ηελ απφθαζε απηή ην δηθαζηήξην έθξηλε φηη «Οη δηαηάμεηο ησλ αξ.8 παξ.1 θαη 9 παξ.3 ηνπ 17 ηδ 2818/2004: «Αληίθεηηαη ζην άξζξν 24. ε ξχζκηζε ηνπ άξζξνπ 14 παξ. 3 ηνπ λ. 1577/1985 πνπ πξνβιέπεη ηελ αχμεζε ηεο θαιχςεσο ζε νηθφπεδα πνπ βξίζθνληαη ζε πεξηνρέο φπνπ ίζρπε πξνεγνπκέλσο ην παληαρφζελ ειεχζεξν ή ην, εμνκνηνχκελν πξνο απηφ, αζπλερέο ζχζηεκα δφκεζεο. Η αληίζεζε απηή δελ αλαηξείηαη απφ ην πξνβιεπφκελν ρακειφ χςνο ησλ θηηξίσλ.» Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 20
Γ.Ο.Κ. βξίζθνληαη ζε αληίζεζε κε 24 παξ.1 θαη 2. Η αχμεζε θαηά 30% ηεο επηθάλεηαο ησλ νηθνπέδσλ πνπ κπνξνχζε λα θαιπθζεί θαη ε δπλαηφηεηα λα ηνπνζεηήζνπλ ειεχζεξα νη ηδηνθηήηεο ην θηίξην κέρξη ηα πιάγηα θαη νπίζζηα φξηα ηνπ νηθνπέδνπ ηνπο (αθφκε θαη ζε επαθή κε ην θνηλφ φξην ησλ φκνξσλ αθηλήησλ) κεηψλνληαο έηζη ηνπο αθάιππηνπο ρψξνπο θαη ην πξάζηλν θαη θαζηζηψληαο δπζκελέζηεξεο ηηο ζπλζήθεο ειηαζκνχ, θσηηζκνχ θαη αεξηζκνχ ησλ ήδε νηθνδνκεκέλσλ αθηλήησλ επηθέξεη επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβηψζεσο ησλ θαηνίθσλ.» Ση ζπληζηά επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβίσζεο θαη παξεκπφδηζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ νηθηζκνχ θξίλεηαη θαηά ηε κειέηε θάζε πεξίπησζεο. Πάλησο θαη ε έκκεζε κεηαβνιή ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ελφο νηθηζκνχ ζπληζηά επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβίσζεο θαη απαγνξεχεηαη απφ ηελ αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε ηδ 554/2000 18, φπσο βξίζθεηαη ζην www.dsanet.gr απφ ηελ πξφζθαηε λνκνινγία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία «δελ είλαη επηηξεπηή νχηε ε έκκεζε κεηαβνιή ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο νηθηζκνχ, εθ φζνλ ζπλεπάγεηαη ηελ επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβηψζεσο ζε απηφλ θαη ε νπνία κπνξεί λα γίλεη κε ηελ παξεκπφδηζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηνπ θαη εηδηθφηεξα κε ηε λφζεπζε ησλ πθηζηάκελσλ θαη ζχκθσλσλ πξνο ηε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήζεσλ ή ηελ πξνζζήθε ζηηο αλσηέξσ ρξήζεηο άιισλ πνπ δελ είλαη ζχκθσλεο κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ. Γηα ην ιφγν απηφ νπνηαδήπνηε επέθηαζε νηθηζκνχ είλαη θαη αξρήλ επηηξεπηή ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη δε κεηαβάιιεηαη επί ην δπζκελέζηεξν ε ιεηηνπξγία ηνπ.» 3.1.2. Δμαηξέζεηο απφ ηελ αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ εκεηψλεηαη πάλησο φηη, ζε πξφζθαηεο απνθάζεηο ηνπ (ηδ Οινκ. 1528/2003 19, φπσο βξίζθεηαη ζην www.nomosphysis.org, ηδ Δ ηκήκα 3403/1992, φπσο βξίζθεηαη ζην Δππξαμία-Αίζξα Μ. 1998) ην ηδ θαίλεηαη λα ιακβάλεη θάπνηεο απνζηάζεηο απφ ηε κνλνδηάζηαηε εθαξκνγή ηεο αξρήο απηήο θαη λα ππνρσξεί απφ ην απφιπην νηθηζηηθφ θεθηεκέλν. Γέρεηαη δειαδή ηελ επίθιεζε εηδηθνχ πνιενδνκηθνχ ιφγνπ απφ ηε Γηνίθεζε, (ν νπνίνο κάιηζηα πξέπεη λα είλαη εηδηθφηαηα αηηηνινγεκέλνο) 18 ηδ 554/2000: Σν δηθαζηήξην έθξηλε κε αθνξκή ηελ πεξίπησζε ηνπ Γήκνπ Βνχιαο φηη θαηά άξ. 2 θαη 3 ηνπ Ν. 1337/83 θαη 1-4 ηνπ απφ 23.2/6.3.1987 π.δ., κε ηελ εγθξηηηθή ηνπ Γεληθνχ Πνιενδνκηθνχ ρεδίνπ ελφο νηθηζκνχ ππνπξγηθή απφθαζε δελ επηηξέπεηαη ε έκκεζε κεηαβνιή ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ κε ηελ παξεκπφδηζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηνπ. 19 ηδ 1528/2003: «Σν Γηθαζηήξην έθξηλε φηη δηάηαμε, πνπ θαζνξίδεη ρξήζεηο γεο ζε πεξηνρή γηα ηελ νπνία είρε ζεζπηζζεί ε ρξήζε ηεο ακηγνχο θαηνηθίαο θαη απμάλεη ην κέζν ζπληειεζηή δφκεζεο ρσξίο λα παξίζηαηαη εηδηθφο πνιενδνκηθφο ιφγνο, αληηβαίλεη ζηηο πξνζηαηεπηηθέο ηνπ πεξηβάιινληνο δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο» Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 21
(Δππξαμία-Αίζξα Μ. 1998) πνπ ζα θαζηζηνχζε, ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ζηάζκηζε άιισλ κε ακηγψο πνιενδνκηθψλ αλαγθψλ (ελ πξνθεηκέλσ δηθαηηθή, αμηαθή ζηάζκηζε δηαθπβεπφκελσλ αγαζψλ θαη ζπκθεξφλησλ κε γλψκνλα ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ηελ αξρή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο), επηηξεπηέο ζπληαγκαηηθά ηηο ζπγθεθξηκέλεο δπζκελείο θαηαξρήλ γηα ην πεξηβάιινλ κεηαβνιέο, πνπ απνηεινχλ παξέθθιηζε, αλ φρη απφθιηζε απφ ηελ αξρή ηνπ πνιενδνκηθνχ θεθηεκέλνπ. Ζ αλάγθε ζρεηηθνπνίεζεο ηεο αξρήο ηνπ απφιπηνπ νηθηζηηθνχ θεθηεκέλνπ ππάξρεη, φηαλ ε νηθηζηηθή αλαδηάηαμε επηβάιιεη γηα ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο ηνλ απνραξαθηεξηζκφ ελφο θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ πξαζίλνπ. Σέηνηα πεξίπησζε ζπλέηξερε γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ νιπκπηαθψλ έξγσλ (Παπαθσλζηαληίλνπ Απ. 2003 20 ). Οπφηε ην δηθαζηήξην θαηά ηε δηάξθεηα πξνεηνηκαζίαο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004 έπξεπε απφ ηε κηα λα ζπλππνινγίζεη ην δεκφζην ζπκθέξνλ πνπ πξνέθππηε απφ ηελ δηεμαγσγή ηνπο θαη απφ ηελ άιιε λα ιάβεη ππφςε ηνπ ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θεθηεκέλνπ θαη ζηαζκίδνληαο ηηο θαηαζηάζεηο λα πξνρσξήζεη ζε παξεθθιίζεηο απφ ηε κέρξη ηφηε «θηινπεξηβαιινληηθή» ηνπ λνκνινγία (Παπαθσλζηαληίλνπ Απ. 2003) δερφκελν ηε δπλαηφηεηα επίθιεζεο εηδηθνχ πνιενδνκηθνχ ιφγνπ, πνπ δηθαηνινγεί ηε ζρεηηθνπνίεζε ηεο αξρήο. 3.2. Αξρή ηεο δηαθχιαμεο ησλ Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ ζε πεξίπησζε νηθηζηηθήο αλαδηάηαμεο 3.2.1. Αλεπίηξεπηε θαη αξρήλ ε κείσζε Κνηλφρξεζησλ Υψξσλ ηα πιαίζηα ηεο απμεκέλεο πξνζηαζίαο ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο πξνθχπηεη απφ ηε λνκνινγία ηνπ ηδ θαη ε αξρή ηεο δηαθχιαμεο θαη αχμεζεο ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη εηδηθφηεξα ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ πξαζίλνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, επί ηξνπνπνηήζεσλ ξπκνηνκηθψλ ζρεδίσλ θαη αζηηθψλ αλαπιάζεσλ γίλεηαη δεθηφ απφ ηα ειιεληθά δηθαζηήξηα φηη θαη αξρήλ δελ επηηξέπεηαη κείσζε ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, ε νπνία θαη ζπληζηά αλεπίηξεπηε επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβηψζεσο ησλ θαηνίθσλ (ηδ Οινκ. 2002/2003, φπσο βξίζθεηαη ζην www.nomosphysis.org). Σέηνηα κείσζε ζπληζηά πνιενδνκηθή ξχζκηζε πνπ κεηαηξέπεη ρψξν ραξαθηεξηζκέλν σο θνηλφρξεζην ζην ππφ ηξνπνπνίεζε ζρέδην ζε ελ 20 ηδ 2002/2003: Σν δηθαζηήξην έθξηλε φηη :Σν απφ 11.4.2002 π.δ., κε ην νπνίν εγθξίζεθε ε ηξνπνπνίεζε ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ ζηελ πνιενδνκηθή ελφηεηα ηνπ «Διαηψλα», αληίθεηηαη ζην άξζξν 24 παξ. 2., εθφζνλ ε θαηάξγεζε κε απηφ ησλ ήδε ραξαθηεξηζκέλσλ ρψξσλ θνηλφρξεζηνπ πξαζίλνπ δελ αλαπιεξψλεηαη κε ρψξνπο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο αθάιππηα ηκήκαηα πνπ ηίζεληαη ζε θνηλή ρξήζε σο ειεχζεξνη ρψξνη πξαζίλνπ - πεδψλ θαη φρη σο θνηλφρξεζηνη ρψξνη. Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 22
κέξεη νηθνδνκήζηκν θαη πνπ αληίθεηηαη έηζη ζην 24 θαη ζηηο ζπλαγφκελεο απφ απηφ αξρέο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο βειηίσζεο ησλ φξσλ δηαβίσζεο. Δίλαη φκσο δπλαηφλ λα πξνβιεθζεί αλαδηάηαμε ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ, ππφ ηνλ φξν φηη δε ζα κεηψλεηαη ε έθηαζή ηνπο. (ηδ 2980/2005, ηδ 2242/1994, ηδ 2587/1992 θαη 24 παπ 2 θαη αξ. 29 ηνπ Ν. 2831/2000, φπσο αληηθαηαζηάζεθε απφ ην αξ. 10 παξ. 1 ηνπ λ. 3044/2002). Ζ ξχζκηζε απηή ππφθεηηαη ζηνλ αθπξσηηθφ έιεγρν ηνπ δηθαζηή. 3.2.2. Δμππεξέηεζε ιεηηνπξγηθφηεηαο νηθηζκνχ θ κεηά ηελ νηθηζηηθή αλαδηάηαμε Γελ αξθεί βέβαηα ζε πεξίπησζε αλαδηάηαμήο ηνπο λα παξακέλεη ην ζπλνιηθφ εκβαδφλ απηψλ ακεηάβιεην, αιιά ζα πξέπεη κε ηε λέα ξχζκηζε λα εμαθνινπζεί λα εμππεξεηείηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ νηθηζκνχ θαη λα ηθαλνπνηνχληαη νη θνηλέο αλάγθεο-πγηεηλή, αζθάιεηα, ε θπζηνγλσκία θαη ε αηζζεηηθή ησλ πφιεσλ-. Θα πξέπεη δειαδή λα δηαηεξείηαη ην ζπλνιηθφ πεξηβαιινληηθφ ηζνδχγην θαη λα κελ παξαβιάπηεηαη απηφ απφ ηελ νηθηζηηθή αλαδηάηαμε. Γειαδή λα πξφθεηηαη γηα κηα αλάπιαζε κεδεληθνχ ή ζεηηθνχ αζξνίζκαηνο θαηά ηνπο φξνπο ηεο ζεσξίαο ησλ παηγλίσλ, ζε θακία πεξίπησζε φκσο λα κελ πξφθεηηαη γηα αλάπιαζε αξλεηηθνχ αζξνίζκαηνο - (Παπαθσλζηαληίλνπ Απ. 2003). Γηα ην ιφγν απηφ ε «θαηάξγεζε ζεκαληηθνχ ηκήκαηνο εληαίνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ θαη ε απνζπαζκαηηθή πξφβιεςε θνηλφρξεζησλ ρψξσλ αληίζηνηρεο ζπλνιηθήο έθηαζεο είλαη επηηξεπηή κφλν, αλ εμαθνινπζεί λα εμππεξεηείηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα 21 ηνπ νηθηζκνχ θαη πξέπεη λα αηηηνινγείηαη απμεκέλα, ήηνη εηδηθψο, επαξθψο θαη πιήξσο, αθνχ κε ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπ κε ίζεο ζπλνιηθήο έθηαζεο δηάζπαξηα ηκήκαηα θνηλφρξεζησλ ρψξσλ εληφο ηεο ίδηαο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο παξεκπνδίδεηαη ε πνιενδνκηθή ιεηηνπξγία πνπ πξννξίδεηαη 21 Ζ έλλνηα ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο νξηνζεηείηαη απφ ην ηδ ζηελ απφθαζε 554/2000 ζχκθσλα κε ηελ νπνία: «Η ιεηηνπξγηθφηεηα θάζε νηθηζκνχ, δειαδή ε ηθαλφηεηά ηνπ λα ιεηηνπξγεί, ζπλαξηάηαη πξνο ην είδνο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ (πξψηεο θαηνηθίαο, παξαζεξηζηηθφο θιπ.) θαη θαζνξίδεη ηελ πνιενδνκηθή θπζηνγλσκία ηνπ θαη ηνλ θαζηζηά ηθαλφ λα θέξεη ηα αληίζηνηρα πξνο απηήλ βάξε, ηα νπνία δελ κπνξεί λα επηξξίπηεη ζε άιινπο νηθηζκνχο (πξβι. 2299/1996, Οινκ.6070/1996). Βαζηθφο παξάγσλ ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ νηθηζκνχ είλαη ν θαζνξηζκφο ησλ επηηξεπνκέλσλ ρξήζεσλ γεο εληφο απηνχ, νη νπνίεο πξέπεη λα είλαη ζχκθσλεο κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ θαη λα ηελ εμππεξεηνχλ. Η κεηαβνιή ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ νηθηζκνχ, πνπ ζπλεπάγεηαη θαη ηε κεηαβνιή ησλ φξσλ δηαβηψζεσο εληφο απηνχ, επηηξέπεηαη κεηά ηελ έλαξμε ηεο ηζρχνο ηνπ πληάγκαηνο λα γίλεη κε λφκν ή κε δηνηθεηηθή πξάμε κφλν πξνθεηκέλνπ νη φξνη απηνί λα βειηησζνχλ.» Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 23
απηφο λα εμππεξεηήζεη σο εληαίνο ρψξνο» (ηδ 2980/2005, φπσο βξίζθεηαη ζην www.nomosphysis.org). 3.2.3 Αξρή ηεο αληηζηάζκηζεο ή αληαιιαγήο Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αληηζηάζκηζεο, πνπ ζεκειηψλεηαη λνκνινγηαθά ζην ζθεπηηθφ ησλ ηδ 5203/1996, ηδ 2242/1994, φπσο βξίζθνληαη ζην ηνχηε ΓΛ. Π. 2003, ζηε ξπκνηνκηθή πξάμε κε ηελ νπνία αλαδηαηάζζνληαη νη θνηλφρξεζηνη ρψξνη πξέπεη φρη κφλν λα πξνβιέπεηαη ν νηθνδνκήζηκνο ρψξνο, ν νπνίνο ζα αληηθαηαζηήζεη - αλαπιεξψζεη -ηνλ θαηαξγνχκελν θνηλφρξεζην, αιιά θαη λα πεξηιακβάλεηαη ξήηξα πνπ ζπλαξηά ηελ θαηάξγεζε ηνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ κε ηε ζπληέιεζε ηεο απαιινηξίσζεο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ πξνβιεπφκελνπ λένπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ. Ζ αλάγθε πξφβιεςεο ηεο ζρεηηθήο ξήηξαο ζηηο ηξνπνπνηεηηθέο ξπκνηνκηθέο πξάμεηο είλαη πξνθαλήο, αλ ιάβεη θαλείο ππφςε φηη γηα ηνλ απνραξαθηεξηζκφ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ αξθεί ζχκθσλα κε ηηο θείκελεο δηαηάμεηο ε ηξνπνπνίεζε ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ, ελψ γηα ηε κεηαηξνπή νηθνδνκήζηκνπ ρψξνπ ζε θνηλφρξεζην, απαηηείηαη επηπιένλ θαη ε ζπληέιεζε ηεο νηθείαο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο ζηε ξπκνηνκηθή πξάμε, κε ηελ νπνία αλαδηαηάζζνληαη νη θνηλφρξεζηνη ρψξνη. εκαζία φκσο ζηε ξήηξα απηή δελ έρεη κφλν ην πνζνηηθφ θξηηήξην - ε κε κείσζε δειαδή ηνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ - αιιά βαξχλεη εμίζνπ θαη ην πνηνηηθφ (Παπαθσλζηαληίλνπ Απ. 2003). χκθσλα κε ηε γλψκε ηνπ Παπαθσλζηαληίλνπ Απ. έλαο θνηλφρξεζηνο ρψξνο πξαζίλνπ ζε κηα ππθλνθαηνηθεκέλε πεξηνρή κε ηνλ αληίζηνηρν θνηλφρξεζην ρψξν πξαζίλνπ πνπ βξίζθεηαη ζηα φξηα νηθηζκνχ κηαο αξαηνθαηνηθεκέλεο πεξηνρήο έρεη δηαθνξεηηθή ζεκαζία θαη ξφιν γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ νηθηζηηθνχ ηζνδπγίνπ. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν, κπνξεί ε ελ ιφγσ ζεσξία ηνπ ζεηηθνχ ηζνδπγίνπ λα νδεγήζεη ζε επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβίσζεο θαη ππνβάζκηζε ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη λα κελ πξνζηαηέςεη ηειηθά ηνλ νηθηζκφ, αλ επηθεληξψλνληαο ην ελδηαθέξνλ κφλν ζηνπο αξηζκνχο θαη ζηα ηεηξαγσληθά κέηξα θαη παξαβιέπνληαο πνηνηηθά ζηαζκά, ε αλαπιήξσζε ηνπ λένπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ πξαζίλνπ ηνπνζεηεζεί ζε ιηγφηεξν ππθλνδνκεκέλε πεξηνρή απφ εθείλε πνπ βξίζθεηαη ν απνραξαθηεξηζκέλνο ρψξνο. θφπηκν επνκέλσο ζα ήηαλ λα εμεηάδεηαη θαη ην πνηνηηθφ θξηηήξην, φηαλ θξίλεηαη απφ ηα δηθαζηήξηα, αλ ηεξείηαη ε αξρή ηεο δηαθχιαμεο ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ πξαζίλνπ θαη δε ε αξρή ηεο αληηζηάζκηζεο (Παπαθσλζηαληίλνπ Απ. 2003). Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 24
Ππαζίνος 4. Ππάζινο ζηον αζηικό σώπο: Κοινόσπηζηοι Χώποι 4.1. Έλλνηα θαη ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία Αμηνζεκείσηε είλαη ε ζεκαζία ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ πξαζίλνπ γηα ην ζχγρξνλν αζηηθφ πεξηβάιινλ, αθνχ θαηά θνηλή απνδνρή απνηεινχλ ηφπνπο αλάπαπζεο θαη αλαςπρήο ησλ θαηνίθσλ ησλ πφιεσλ, έρνπλ δσηηθή ιεηηνπξγία θαη απνηεινχλ νπζηαζηηθά «νηνλεί ππνθαηάζηαην θπζηθνχ πεξηβάιινληνο» απαξαίηεην γηα ηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ ησλ πφιεσλ (Δππξαμία-Αίζξα Μ.1998). Οη θνηλφρξεζηνη ρψξνη πξαζίλνπ απνηεινχληαη εηδηθφηεξα απφ ηκήκαηα δηακνξθσκέλνπ πξαζίλνπ, ζπζηάδεο δέλδξσλ θαη αθάιππηνπο ρψξνπο θαη δελ απνηεινχλ θαηά ζπλέπεηα εληαίν νξγαληθφ ζχλνιν. Αλ θαη δελ πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ απζηεξή δαζηθή λνκνζεζία, ππάγνληαη ζηε ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ 24 παπ. 2 θαη ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία απνηεινχλ βαζηθφ ζηνηρείν ηεο βηψζηκεο πφιεο (ηδ 288/2003, φπσο βξίζθεηαη ζην ηνχηε ΓΛ. Π.2003) θαη πξσηαξρηθφ φξν γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πφιεσλ θαη ησλ νηθηζκψλ θαη ηε δηαθχιαμε ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο (ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε έλλνηα ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ πξαζίλνπ δηαθνξνπνηείηαη ελλνηνινγηθά απφ ηελ έλλνηα ησλ αιζψλ ή ηα αζηηθψλ πάξθσλ, ζηα νπνία θαη επεθηείλεηαη ε ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ απ. 24 παπ. 1 και 117 παπ.3 και 4. θαη ηα νπνία απνηεινχλ εληαίν νξγαληθφ ζχλνιν κε θπζηθή ή ηερλεηψο δεκηνπξγεζείζα βιάζηεζε. Ζ κε ππαγσγή ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ πξαζίλνπ ζην απζηεξφ πξνζηαηεπηηθφ θαζεζηψο ηνπ γηα ηα δάζε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ηνπ απνραξαθηεξηζκνχ ηνπο, ρσξίο ηελ αλάγθε επίθιεζεο ιφγνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Ο απνραξαθηεξηζκφο απηφο πξέπεη ζε θάζε πεξίπησζε λα είλαη «λνκίκσο αληηζηαζκηδφκελνο» (ηδ 2233/1979, 89/1981, 118/1993, 2242/1194, 880/1995, 2086/1995, 4946/1995 Οινκ., 3273/1996, 1507/1997, Π.Δ. 94, 128/1994, φπσο βξίζθνληαη ζην Γεθιεξήο Μ. 1996, ηνχηε ΓΛ. Π. 2003). Ζ λνκνινγία δέρεηαη επίζεο φηη «ειεχζεξνη ρψξνη πξαζίλνπ-πεδψλ δελ αληηζηαζκίδνπλ ηνλ θαηαξγνχκελν θνηλφρξεζην ρψξν πξαζίλνπ, αιιά απνηεινχλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ραξαθηεξηζκφ θνηλσθεινχο ρψξνπ πνπ εμαθνινπζεί λα παξακέλεη ηδηφθηεηνο θαη φηη ν ρψξνο πνπ αλαπιεξψλεη ηνλ θαηαξγνχκελν θνηλφρξεζην ρψξν Υξηζηνδνπιάθε Μαξία, ΗΖ Δθπαηδεπηηθή εηξά. 25