ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Πτυχιακή εργασία του : ΜΑΡΚΑΤΑΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ Επιβλέπων : ρ. Μηχ. Αριστοµένης Αντωνιάδης Αναπληρωτής Καθηγητής Χανιά 2003

ΑΦΙΕΡΩΣΗ Η πτυχιακή αυτή εργασία είναι αφιερωµένη στους γονείς µου και όλους όσους µε έχουν βοηθήσει και µε έχουν στηρίξει. Ευχαριστώ ιδιαίτερα όσους βοήθησαν σηµαντικά στην πρόοδο της ανάπτυξης του λογισµικού, ελέγχοντας τα λάθη που µπορούσαν να προκαλέσουν κατάρρευση της εφαρµογής. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα Καθηγητή κ. Αντωνιάδη Αριστοµένη για την βοήθεια που µου παρείχε σε όλο το διάστηµα της ανάπτυξης της εφαρµογής αλλά και στη συγγραφή της πτυχιακής εργασίας. 1

ΛΙΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή... 04 1.1 Η εργασία..... 04 1.2 Η διαδικασία επιλογής προσωπικού.... 04 1.3 Τα µειονεκτήµατα της παραδοσιακής διαδικασίας επιλογής προσωπικού... 04 1.4 Η λύση... 04 2. Βάσεις δεδοµένων 06 2.1 Τι καλείται βάση δεδοµένων... 06 2.2 Η χρησιµότητα των βάσεων δεδοµένων.. 07 2.3 υνατότητες των βάσεων δεδοµένων..... 07 2.4 Σχεσιακές βάσεις δεδοµένων.... 08 2.5 Σχεσιακή ακεραιότητα... 08 2.6 Το πρωτεύον κλειδί. 09 2.7 Ευρετήρια... 09 2.8 Εφαρµογές κατασκευής βάσεων δεδοµένων.. 10 2.9 Οι προτάσεις SQL (Structured Query Language)... 10 2.10 Επεξεργασία βάσεων δεδοµένων.... 11 2.11 Η λογική της ανάπτυξης εφαρµογών... 13 3. Visual Basic 14 3.1 Γλώσσες προγραµµατισµού... 14 3.1.1 Τι καλείται γλώσσα προγραµµατισµού..... 14 3.1.2 Μεταφραστικά προγράµµατα..... 14 3.1.3 ιαφορές στις γλώσσες προγραµµατισµού...... 15 3.1.4 ιάφορες γλώσσες προγραµµατισµού...... 15 3.1.5 Η εξέλιξη στις γλώσσες προγραµµατισµού.. 15 3.2 Αναφορά στη Visual Basic. 16 3.3 Το περιβάλλον ανάπτυξης της Visual Basic... 16 3.4 Το παράθυρο Immediate 18 3.5 Τα στοιχεία διασύνδεσης χρήστη... 18 3.6 Οπτική ανάπτυξη και προγραµµατισµός καθοδηγούµενος από συµβάντα... 21 3.7 Κοινές ιδιότητες, µέθοδοι και συµβάντα... 22 3.8 Προγραµµατισµός εφαρµογών... 23 3.9 Παγίδευση σφαλµάτων... 24 3.10 Οι µεταβλητές στη Visual Basic.25 3.11 Ο επεξεργαστής µενού... 26 3.12 Τo ελεγκτήριο Common Dialogs... 27 3.13 Η διασύνδεση πολλαπλών εγγράφων... 29 3.14 Προσπέλαση της Win32 API από τη Visual Basic... 30 3.15 Συστατικά ActiveX και λειτουργικές µονάδες κλάσεων... 31 3.16 ιαχείριση βάσεων δεδοµένων στη Visual Basic... 32 3.17 Κατασκευή και διανοµή εκτελέσιµων αρχείων 34 4. Πρόγραµµα διαχείρισης έκτακτου εκπαιδευτικού προσωπικού.. 37 4.1 Η χρησιµότητα του προγράµµατος... 37 4.2 Το περιβάλλον εργασίας... 37 4.2.1 Το κεντρικό παράθυρο της εφαρµογής.. 37 4.2.2 Το µενού επιλογών... 37 2

4.3 Εισαγωγή δεδοµένων. 40 4.3.1 Εισαγωγή µαθηµάτων..... 40 4.3.2 Εισαγωγή αιτήσεων.. 41 4.3.3 Ασφάλεια κατά τη διαγραφή µαθηµάτων.. 42 4.3.4 Εµφάνιση των καταχωρηµένων αιτήσεων... 43 4.3.5 Η µορφολογία των βάσεων δεδοµένων... 44 4.4 Επεξεργασία δεδοµένων... 44 4.4.1 Έλεγχος δεδοµένων και προετοιµασία των υπεύθυνων βάσεων δεδοµένων για την αξιολόγηση... 44 4.4.2 Επιλογή µαθηµάτων προς αξιολόγηση..... 47 4.4.3 Αξιολόγηση µαθηµάτων... 48 4.5 Εµφάνιση αποτελεσµάτων. 50 4.5.1 Ενηµέρωση των αποτελεσµάτων...50 4.5.2 Προβολή των αποτελεσµάτων... 51 4.6 Οι εκτυπώσεις.. 53 4.6.1 Γενικές πληροφορίες.... 53 4.6.2 Εκτύπωση του πίνακα των µαθηµάτων και των αιτήσεων.... 54 4.6.3 Εκτύπωση των αποτελεσµάτων..... 55 5. Σύνοψη. 56 6. Βιβλιογραφία. 57 Παράρτηµα : Κώδικας ανάπτυξης εφαρµογής 3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η εργασία Στην αρχή κάθε ακαδηµαϊκού έτους γίνεται η επιλογή του έκτακτου εκπαιδευτικού προσωπικού της σχολής. Κάθε ενδιαφερόµενος Καθηγητής υποβάλει αίτηση στην οποία περιλαµβάνονται εκτός από τα ατοµικά του στοιχεία, οι σπουδές του, τα µαθήµατα που επιθυµεί να διδάξει καθώς και η εµπειρία του. Μετά το πέρας της προθεσµίας υποβολής των αιτήσεων, το Συµβούλιο κάθε τµήµατος καλείται να επιλέξει έκτακτο εκπαιδευτικό προσωπικό από τους υποψηφίους. Η επιλογή του κατάλληλου Καθηγητή για κάθε µάθηµα, γίνεται µε γνώµονα τις γνώσεις και την εµπειρία του κάθε αιτούντος για το αντίστοιχο µάθηµα. Κατόπιν το Τµήµα ενηµερώνει τους αιτούντες για τα αποτελέσµατα της επιλογής, τοιχοκολλώντας τα στους πίνακες ανακοινώσεων καθώς και αποστέλλοντας τα στην κεντρική διοίκηση. 1.2 Η ιαδικασία επιλογής προσωπικού Η επιλογή του προσωπικού γίνεται κάθε ακαδηµαϊκό έτος. Είναι δηλαδή µια επαναλαµβανόµενη διαδικασία. Το τµήµα έως τώρα ακολουθούσε µια κλασσική διαδικασία επιλογής του κατάλληλου προσωπικού η οποία περιγράφεται εκτενώς παρακάτω ώστε να γίνει κατανοητή η ανάγκη απλούστευσης αυτής της µεθόδου µε την χρήση του κατάλληλου λογισµικού. Για κάθε µάθηµα κατασκευάζεται ένας πίνακας που περιλαµβάνει τους υποψήφιους καθώς και τις σπουδές και την προϋπηρεσία τους πάνω στο αντίστοιχο µάθηµα. Κατόπιν η ορισµένη για αυτό το σκοπό επιτροπή, προχωρεί στην αξιολόγηση και την επιλογή του κατάλληλου διδακτικού προσωπικού. Τα αποτελέσµατα των αξιολογήσεων καταχωρούνται σε λίστες, στις οποίες αναφέρονται αναλυτικά ποιος υποψήφιος επιλέχθηκε για κάθε µάθηµα καθώς και τις εναλλακτικές επιλογές, µε σειρά προτίµησης, στην περίπτωση που ο πρώτος επιλεγείς αρνηθεί τη θέση. 1.3 Τα µειονεκτήµατα της παραδοσιακής διαδικασίας επιλογής προσωπικού Όπως περιγράφεται παραπάνω, η διαδικασία επιλογής έκτακτου εκπαιδευτικού προσωπικού είναι περίπλοκη και αρκετά χρονοβόρα. Απαιτείται πολύς χρόνος για τη συλλογή των πληροφοριών και τη δηµιουργία των απαραίτητων, για την διαδικασία της επιλογής, πινάκων, καθώς και την καταγραφή των αποτελεσµάτων σε λίστες και ανακοινώσεις. Αυτή η διαδικασία είναι το σηµαντικό πρόβληµα ενώ επίσης και κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης πρέπει να ληφθούν υπ όψιν και παράµετροι που περιορίζουν τις επιλογές. Για παράδειγµα ένας έκτακτος Καθηγητής δεν πρέπει να διδάσκει περισσότερα από πέντε µαθήµατα η δεκαπέντε διδακτικές ώρες συνολικά. Κάθε φορά λοιπόν που το Συµβούλιο θέλει να χρεώσει ένα µάθηµα σε κάποιον Καθηγητή, πρέπει προηγουµένως να ελέγχει αν έχει συµπληρώσει ήδη δεκαπέντε διδακτικές ώρες. Το Συµβούλιο, θα πρέπει να έχει άµεση πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες καθ όλη την διάρκεια της διαδικασίας επιλογής για το κάθε µαθήµατα, ώστε να µπορούν να καταγράφονται όλα τα νέα δεδοµένα που προκύπτουν στην πορεία της αξιολόγησης. Ενώ λοιπόν, το µεγαλύτερο µειονέκτηµα της µεθόδου ήταν αρχικά η χρονοβόρα διαδικασία συλλογής και ταξινόµησης των πληροφοριών, από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι η µέθοδος παρουσιάζει και µεγάλες πιθανότητες δηµιουργίας ανθρώπινων λαθών. 1.4 Η λύση Τα παραπάνω µειονεκτήµατα οδήγησαν στην ανάγκη εξεύρεσης µιας απλούστερης, ασφαλέστερης και λιγότερο χρονοβόρας διαδικασίας αξιολόγησης. Η δηµιουργία του κατάλληλου λογισµικού για την µηχανοργάνωση της διαδικασίας αποτελεί την καλύτερη λύση για την βελτιστοποίησή της. Με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή εφοδιασµένου µε 4

το κατάλληλο λογισµικό, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να εκπονήσει ταχύτατα όλες τις παραπάνω εργασίες, δηλαδή, να εισάγει και να επεξεργάζεται τις πληροφορίες αλλά και να εκτυπώνει τα αποτελέσµατα χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες και µε µικρότερες πιθανότητες δηµιουργίας ανθρώπινου λάθους. 5

2. ΒΑΣΕΙΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ 2.1 Τι καλείται βάση δεδοµένων Με τον όρο «Βάση δεδοµένων» χαρακτηρίζεται η οµαδοποίηση σχετικών πληροφοριών που οργανώνονται για εύκολη επεξεργασία και ανάκτηση. Τα πραγµατικά δεδοµένα µιας βάσης δεδοµένων αποθηκεύονται σε πίνακες που είναι παρόµοιοι µε αρχεία τυχαίας προσπέλασης. Τα δεδοµένα σε ένα πίνακα απαρτίζονται από στήλες και γραµµές. Οι γραµµές περιέχουν πανοµοιότυπα δοµηµένα κοµµάτια πληροφοριών που είναι ισοδύναµα µε τις εγγραφές των αρχείων τυχαίας προσπέλασης. Μια εγγραφή είναι µια συλλογή τιµών που καλούνται πεδία. Για να γίνει ευκολότερα κατανοητός ο όρος «Βάση δεδοµένων, στο σχήµα 2.1 αναπαριστάται µια βάση δεδοµένων και η δοµή των πινάκων της. ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Γραµµή / Εγγραφή Στήλη / Πεδίο Σχήµα 2.1 : Αναπαράσταση της δοµής µια βάσης δεδοµένων. Όπως φαίνεται στο σχήµα 2.1, µια βάση δεδοµένων µπορεί να έχει έναν ή περισσότερους πίνακες οι οποίοι χωρίζονται σε εγγραφές και πεδία. Ένα καλό παράδειγµα για την χρησιµότητα µιας βάσης δεδοµένων και των πινάκων της είναι η καταγραφή των θερµοκρασιών σε διάφορες πόλεις για κάποιες συγκεκριµένες στιγµές της ηµέρας. Στο σχήµα 2.2 παρουσιάζεται η δοµή µιας βάσης δεδοµένων όπου έχουν καταχωρηθεί οι θερµοκρασίες των πόλεων του Ηρακλείου, των Χανίων και του Ρεθύµνου. Η βάση δεδοµένων έχει το όνοµα «Θερµοκρασίες». Περιέχει τρεις πίνακες των οποίων τα ονόµατα είναι οι τρεις πόλεις που έχουν καταγραφεί οι θερµοκρασίες. Κάθε πίνακας έχει δύο στήλες (πεδία) και πέντε γραµµές (εγγραφές). Κάθε εγγραφή περιλαµβάνει την ώρα της καταγραφής και την αντίστοιχη θερµοκρασία. 6

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΧΑΝΙΑ ΡΕΘΥΜΝΟ Ώρα Θερµοκρασία Ώρα Θερµοκρασία Ώρα Θερµοκρασία 08:00 14 C 08:00 14,5 C 08:00 13,8 C 12:00 19 C 12:00 19 C 12:00 17,6 C 16:00 21 C 16:00 22 C 16:00 20,2 C 20:00 18 C 20:00 19,2 C 20:00 18,4 C 24:00 14 C 24:00 15 C 24:00 13 C Σχήµα 2.2 : Αναπαράσταση της δοµής µια βάσης δεδοµένων για καταγραφή θερµοκρασιών. 2.2 Η χρησιµότητα των βάσεων δεδοµένων Σχεδόν όλες οι εµπορικές εφαρµογές χρειάζονται να αποθηκεύσουν µεγάλες ποσότητες δεδοµένων, οργανωµένα σε µια µορφή που απλοποιεί την επαναφορά τους, δηλαδή εύκολη καταχώρηση, τυχαία προσπέλαση και γρήγορη επεξεργασία. Κατά τη διάρκεια της καταχώρησης πληροφοριών µέσα σε ένα πίνακα της βάσης δεδοµένων, ο χρήστης απλά πληκτρολογεί τις τιµές στα ανάλογα πεδία και δεν µπαίνει σε διαδικασίες στοίχισης ή αρίθµησης ή οτιδήποτε άλλο χρειάζεται για να γίνει η δουλειά του ευανάγνωστη, γιατί ο πίνακας φροντίσει γι αυτά. Όσο αφορά την προσπέλαση στην βάση δεδοµένων, ο χρήστης χρειάζεται δύο πληροφορίες. Το όνοµα του πίνακα όπου είναι καταχωρηµένο αυτό που ψάχνει και τη θέση του µέσα στον πίνακα. Η θέση ορίζεται µε µία συντεταγµένη εγγραφής / κελιού. Τα πράγµατα γίνονται ακόµα πιο φιλικά προς το χρήστη µε τις εφαρµογές που διαχειρίζονται βάσεις δεδοµένων, οι οποίες προσφέρουν πλήθος εντολών, ρυθµίσεων και ενσωµατωµένες συναρτήσεις ώστε η προσπέλαση να είναι ακόµα πιο εύκολη. 2.3 υνατότητες των βάσεων δεδοµένων Κάθε σύστηµα διαχείρισης σχεσιακών βάσεων δεδοµένων παρέχει στο χρήστη πλήρη έλεγχο σε ό,τι αφορά τον τρόπο µε τον οποίο θα ορίζει τα δεδοµένα του, θα δουλεύει µε αυτά και θα τα µοιράζεται µε άλλους. Το σύστηµα παρέχει επίσης ισχυρές δυνατότητες που κάνουν εύκολη την καταγραφή και το χειρισµό µεγάλων ποσοτήτων δεδοµένων σε πολλούς πίνακες. Ένα σύστηµα διαχείρισης σχεσιακών βάσεων δεδοµένων έχει δύο βασικές δυνατότητες : Ορισµό και χειρισµό. Ορισµός δεδοµένων Ο χρήστης είναι σε θέση να ορίσει διαφορετικό τύπο δεδοµένων για κάθε κελί του πίνακα αν είναι για παράδειγµα χαρακτήρας ή αριθµός και επίσης τον τρόπο µε τον οποίο τα δεδοµένα θα σχετίζονται µεταξύ τους. Σε µερικές περιπτώσεις, ο χρήστης µπορεί επίσης να ορίζει τον τρόπο µορφοποίησης δεδοµένων και τον τρόπο ελέγχου της εγκυρότητάς τους. Χειρισµός δεδοµένων ίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να επεξεργάζεται τα δεδοµένα του µε πολλούς τρόπους. Μπορεί να επιλέγει ποια πεδία θέλει να χρησιµοποιήσει ή να φιλτράρει και να ταξινοµεί τα δεδοµένα. Μπορεί επίσης να ενώνει δεδοµένα µε συσχετισµένες πληροφορίες και να συνοψίζει τα δεδοµένα, να παίρνει δηλαδή σύνολα, αθροίσµατα και 7

άλλα στατιστικά στοιχεία. Επίσης ο χρήστης µπορεί να επιλέγει µια οµάδα πληροφοριών και να ζητάει από τη βάση δεδοµένων να την ενηµερώσει, να τη διαγράψει, να την αντιγράψει σε άλλο πίνακα ή να δηµιουργήσει µε αυτές έναν άλλο πίνακα. 2.4 Σχεσιακές βάσεις δεδοµένων Οι βάσεις δεδοµένων που χρησιµοποιούνται ως τώρα είναι σχεσιακές. Σχεδόν όλα τα σύγχρονα συστήµατα διαχείρισης βάσεων δεδοµένων, χειρίζονται και αποθηκεύουν τις πληροφορίες χρησιµοποιώντας το σχεσιακό µοντέλο διαχείρισης βάσεων δεδοµένων. Ο όρος «σχεσιακό», προκύπτει από το γεγονός ότι κάθε εγγραφή της βάσης δεδοµένων περιέχει πληροφορίες συσχετισµένες µε ένα µοναδικό θέµα και µόνο µε αυτό. Αν µελετηθεί το σχεσιακό µοντέλο διαχείρισης βάσεων δεδοµένων, διαπιστώνεται ότι ο όρος «συσχέτιση» αναφέρεται σε ένα σύνολο γραµµών που αφορά ένα συγκεκριµένο θέµα. Επίσης τα δεδοµένα που αφορούν δύο κατηγορίες πληροφοριών (όπως οι πελάτες και οι παραγγελίες τους), µπορούν να αντιµετωπίζονται ως µια οντότητα που βασίζεται σε συσχετισµένες τιµές δεδοµένων. Σε µία βάση δεδοµένων που εξυπηρετεί ένα δελτίο παραγγελιών, θα ήταν περιττή η αποθήκευση του ονόµατος και της διεύθυνσης του πελάτη σε κάθε παραγγελία που γίνεται από αυτόν. Έτσι σε ένα σχεσιακό σύστηµα, τα στοιχεία των παραγγελιών περιέχουν και ένα πεδίο δεδοµένων στο οποίο αποθηκεύονται κάποια στοιχεία όπως ο κωδικός του πελάτη, που χρησιµοποιείται για τη σύνδεση κάθε παραγγελίας µε τα στοιχεία του κάθε πελάτη. Για παράδειγµα, αν σχεδιαστεί µια βάση δεδοµένων για αποθήκευση τιµολογίων, η βάση αυτή θα έχει έναν πίνακα µε ονόµατα πελατών, ονόµατα προϊόντων και τιµές και φυσικά έναν πίνακα µε τιµολόγια. Κάθε τιµολόγιο που εκδίδεται προς έναν πελάτη περιέχει έναν αριθµό προϊόντων. Αντί να αποθηκεύονται ονόµατα πελατών και προϊόντων στο τιµολόγιο, αποθηκεύονται αριθµοί που δηλώνουν µοναδικά τους πελάτες και τα προϊόντα. Αυτοί οι αριθµοί είναι τα κλειδιά που συνδέουν γραµµές σε ένα πίνακα µε τις γραµµές σε ένα άλλο πίνακα, µέσα στην ίδια βάση δεδοµένων. Τα κλειδιά καθορίζουν τις σχέσεις ανάµεσα στους πίνακες και κάνουν δυνατή τη διάσπαση των πληροφοριών σε ξεχωριστούς πίνακες για να αποφεύγονται διπλοεγγραφές. 2.5 Σχεσιακή ακεραιότητα Η επιβολή σχεσιακής ακεραιότητας είναι ένα από τα σηµαντικότερα χαρακτηριστικά ενός συστήµατος διαχείρισης βάσεων δεδοµένων. Χωρίς αυτήν, θα πρέπει να προστεθεί ειδικός κώδικας στο πρόγραµµα που διαχειρίζεται την βάση δεδοµένων, ο οποίος θα επιβεβαιώνει τις σηµαντικές και µή, σχέσεις. Στο σχήµα 2.3 φαίνεται µια βάση δεδοµένων που απαρτίζεται από τρεις πίνακες. Ο πρώτος πίνακας περιγράφει τους κωδικούς των αντικειµένων που φυλάσσονται σε µία αποθήκη κάποιου καταστήµατος, o δεύτερος πίνακας περιγράφει τους κωδικούς των κατασκευαστών και ο τρίτος πίνακας περιγράφει την κατάσταση της αποθήκης του καταστήµατος. Ο πίνακας που περιγράφει την κατάσταση της αποθήκης σχετίζεται άµεσα µε τους άλλους δύο πίνακες. Όταν γίνει µια νέα παραλαβή στο κατάστηµα, σε κάθε πακέτο επάνω αναγράφονται δύο κωδικοί. Ο ένας περιγράφει την ταυτότητα του αντικειµένου που υπάρχει µέσα στο πακέτο και ο άλλος τον κατασκευαστή του. Ο υπάλληλος που είναι υπεύθυνος για την καταχώρηση των αντικειµένων της παραλαβής µέσα στην βάση δεδοµένων, ασχολείται µόνο µε τον πίνακα που περιγράφει την κατάσταση αποθήκης. Όπως φαίνεται στο σχήµα 2.3, στην πρώτη εγγραφή του πίνακα «Κατάσταση αποθήκης», ο χρήστης έχει καταχωρήσει τον αριθµό 1524 στο πεδίο «κωδικός» και τον αριθµό 7365 στο πεδίο «κατασκευαστής». Το πεδίο «Κωδικός» έχει άµεση σχέση µε τον πίνακα «Κωδικοί αντικειµένων», ενώ το πεδίο «κατασκευαστής» έχει άµεση σχέση µε τον πίνακα «κωδικοί κατασκευαστών». Ο αριθµός 1524, στον πίνακα «Κωδικοί αντικειµένων» ορίζει ένα Monitor ενώ ο ίδιος αριθµός στον πίνακα «κατάσταση αποθήκης, ορίζει ένα αντικείµενο από τον προµηθευτή «Multisoft» το οποίο έχει καταχωρηθεί στις 28/10/2002. Παράλληλα, ο αριθµός 7365 στον πίνακα «κωδικοί κατασκευαστών», ορίζει τον κατασκευαστή Sony, ενώ ο ίδιος αριθµός στον πίνακα 8

«κατάσταση αποθήκης», ορίζει ένα αντικείµενο που έχει προµηθευτεί από την «Multisoft» και έχει καταχωρηθεί στις 28/10/2002. Σχήµα 2.3 : Σχεσιακή βάση δεδοµένων µε τρεις πίνακες. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι πίνακες σχετίζονται µεταξύ τους. Συνεπώς η βάση δεδοµένων, στην πρώτη εγγραφή, αναγνωρίζει ένα Monitor από τον κατασκευαστή Sony το οποίο προµηθεύτηκε από την «Multisof» και καταχωρήθηκε στην βάση δεδοµένων στις 28/10/2002. Το ίδιο συµβαίνει και µε τη δεύτερη εγγραφή του πίνακα που περιγράφεται ένας Hard disk µάρκας Quantum ο οποίος προµηθεύτηκε από την «Multisoft» και στην βάση δεδοµένων καταχωρήθηκε στις 29/10/2002. Λόγω της σχεσιακής ακεραιότητας µεταξύ των πινάκων, ο χρήστης δεν είναι δυνατό να αφαιρέσει µία εγγραφή είτε από τον πίνακα «Κωδικοί αντικειµένων» είτε από τον πίνακα «Κωδικοί κατασκευαστών» αν στον πίνακα «κατάσταση αποθήκης» υπάρχει εγγραφή που να σχετίζεται µε ένα από τα στοιχεία των άλλων δύο πινάκων. Για την πραγµατοποίηση της διαγραφής, θα πρέπει ο χρήστης να διαγράψει από τον πίνακα «κατάσταση αποθήκης», την εγγραφή που σχετίζεται µε τα στοιχεία των άλλων δύο πινάκων. 2.6 Το πρωτεύον κλειδί Για να γίνει γρηγορότερη και ευκολότερη η προσπέλαση διαφόρων κελιών µέσα σε µια βάση δεδοµένων, χρησιµοποιούνται «Κλειδιά». Με τον όρο αυτό, ορίζεται ένα συγκεκριµένο πεδίο που µπορεί να κάνει την κάθε εγγραφή µέσα σε ένα πίνακα ξεχωριστή. Σε ένα σύστηµα σχεσιακής βάσης δεδοµένων, κάθε εγγραφή έχει µια µοναδική ταυτότητα που χρησιµοποιείται για να δηλώσει την εγγραφή και να την σχετίσει µε τις άλλες εγγραφές του πίνακα. Συχνά, µια προσεκτική εξέταση των δεδοµένων που είναι καταχωρηµένα, θα αποκαλύψει κάτι που ήδη βρίσκεται στα δεδοµένα. Αυτό, κάνει την εγγραφή µοναδική. Για παράδειγµα, σε µια βάση υπαλλήλων ο αριθµός κοινωνικής ασφάλισης ενός υπαλλήλου είναι ένα «Κλειδί». Όταν δεν υπάρχει ένα εµφανές πεδίο ή σύνολο πεδίων, που να µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να δηµιουργήσουν ένα πρωτεύον κλειδί, η εφαρµογή διαχείρισης της βάσης δεδοµένων µπορεί να παράγει αυτόµατα ένα µοναδικό αριθµητικό κλειδί για κάθε εγγραφή. 2.7 Ευρετήρια Τα ευρετήρια είναι χρήσιµα σε πίνακες που έχουν πολλές εγγραφές και η γρήγορη ταξινόµησή τους δεν είναι εφικτή. Ουσιαστικά, τα ευρετήρια είναι δοµές που καθορίζουν την 9

σειρά των εγγραφών σε ένα πίνακα. Κανονικά, τα δεδοµένα δε διατηρούνται µε µια ειδική σειρά στον πίνακα. Στις περισσότερες πρακτικές καταστάσεις όµως, ο χρήστης θα χρειαστεί να τα προσπελάσει µε µια συγκεκριµένη σειρά. Για παράδειγµα κατά την εκτύπωση µιας λίστας πελατών, θα ήταν πιο όµορφο η εκτύπωση να γίνει κατά αλφαβητική σειρά, ενώ σε µια εκτύπωση για ταχυδροµικές ετικέτες, είναι πιθανόν να χρειαστεί εκτύπωση των ονοµάτων των πελατών, ταξινοµηµένα βάσει του ταχυδροµικού κώδικα. Η αναδιάταξη των γραµµών ενός πίνακα κάθε φορά που η εφαρµογή τις χρειάζεται µε διαφορετική σειρά, δεν είναι δυνατή και θα ήταν πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Η λύση είναι να διατηρούνται µικροί πίνακες οι οποίοι ονοµάζονται ευρετήρια και υπαγορεύουν την εκάστοτε σειρά µε την οποία θα διαβάζονται οι εγγραφές από έναν πίνακα. 2.8 Εφαρµογές κατασκευής βάσεων δεδοµένων Στην αγορά έχουν παρουσιαστεί πολλές εφαρµογές κατασκευής και διαχείρισης βάσεων δεδοµένων. Οι περισσότερες από αυτές περιλαµβάνουν «οδηγούς» για την εύκολη κατασκευή βάσεων δεδοµένων και πλήθος επιλογών για την διαχείρισή τους. Η πιο γνωστή από αυτές τις εφαρµογές είναι η Access της Microsoft η οποία «τρέχει» στο περιβάλλον των Microsoft Windows. Στο σχήµα 2.4 φαίνεται το πρώτο µέρος από τον «οδηγό» καθοδήγησης της Ms Access για το σχεδιασµό µιας βάσης δεδοµένων. Σχήµα 2.4 : Οδηγός της Microsoft Access για την κατασκευή βάσεων δεδοµένων. Όπως φαίνεται στο σχήµα 2.4, η Microsoft έχει ενσωµατώσει στην Access αρκετά δείγµατα πινάκων και πεδίων. Αφού ο χρήστης επιλέξει το είδος του πίνακα που θέλει να δηµιουργήσει, επιλέγει από τα δείγµατα πεδίων τα πεδία που θέλει να εισάγει στον πίνακα. 2.9 Οι προτάσεις SQL (Structured Query Language) Η χρήση των βάσεων δεδοµένων από µεγάλο αριθµό χρηστών και η ανάγκη των χρηστών για εφαρµογές µε περισσότερες αυτοµατοποιήσεις στη διαχείριση των βάσεων δεδοµένων, επέφερε συνεχή βελτιστοποίηση στις εφαρµογές. Πλέον, το πιο µεγάλο κοµµάτι της διαχείρισης των βάσεων δεδοµένων γίνεται µε προτάσεις SQL. Η SQL είναι µια παγκόσµια «γλώσσα» δοµηµένων ερωτηµάτων για τη διαχείριση βάσεων δεδοµένων. Κατατάσσεται στις δηλωτικές γλώσσες γιατί ο χρήστης δεν είναι ανάγκη να ορίσει τι θέλει να κάνει και πως, αλλά απλά το ζητάει. Υπάρχουν προτάσεις SQL για όλους τους τύπους λειτουργιών που µπορούν να γίνουν σε µια βάση δεδοµένων. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν προτάσεις SQL για να δηµιουργηθεί µια νέα βάση δεδοµένων και να προστεθούν πίνακες µέσα σε αυτήν ή ακόµα 10

και ευρετήρια. Υπάρχουν προτάσεις SQL που κάνουν ενηµέρωση της βάσης δεδοµένων και πολλές άλλες λειτουργίες. Η συνηθέστερη χρήση της SQL είναι η ανάκτηση δεδοµένων. Η ανάκτηση δεδοµένων µέσα από µια βάση δεδοµένων καλείται ερώτηµα στη βάση δεδοµένων και οι προτάσεις SQL για τα ερωτήµατα σε βάσεις δεδοµένων καλούνται προτάσεις Select (επειδή αρχίζουν µε το ρήµα SELECT). 2.10 Επεξεργασία βάσεων δεδοµένων Στις προηγούµενες ενότητες του κεφαλαίου αυτού έγινε αναφορά για το πώς κατασκευάζεται µια βάση δεδοµένων. Έγινε µια σύντοµη αναφορά σε ορισµένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των βάσεων δεδοµένων, στα «Κλειδιά», στα ευρετήρια και τις προτάσεις SQL. Πέρα όµως από την καταχώρηση στοιχείων µέσα σε µια βάση δεδοµένων και την εµφάνιση ή εκτύπωσή τους, οι ανάγκες του χρήστη µπορεί να επιβάλλουν να γίνεται και κάποια επεξεργασία σε αυτά. Παρακάτω παρουσιάζεται ένα παράδειγµα στην Microsoft Access µε µια βάση δεδοµένων όπου ο χρήστης καταχωρεί σε πίνακες τις βαθµολογίες µαθητών. Ένα ερώτηµα SQL επεξεργάζεται τις βαθµολογίες και επιστρέφει τον µέσο όρο της βαθµολογίας για τον κάθε µαθητή. Όπως φαίνεται στο σχήµα 2.5, η βάση δεδοµένων έχει δύο πίνακες. Κάθε πίνακας έχει δύο πεδία και πέντε εγγραφές. Στην αριστερή στήλη του κάθε πίνακα καταχωρούνται τα ονόµατα των µαθηµάτων και στη δεξιά ο βαθµός του µαθητή για το αντίστοιχο µάθηµα. Στη συνέχεια, όπως φαίνεται στο σχήµα 2.6, ο χρήστης µπορεί να επιλέξει τα πεδία των πινάκων που θα επεξεργαστεί το ερώτηµα SQL. Στην επιλογή «Συγκεντρωτικά στοιχεία», ο χρήστης επιλέγει το ερώτηµα που στη συγκεκριµένη περίπτωση είναι ο µέσος όρος. Στη συνέχεια, αφού κατασκευαστεί και αποθηκευτεί το ερώτηµα, ο χρήστης µπορεί να το «εκτελέσει». Σχήµα 2.5 : Πίνακες από βάση δεδοµένων όπου καταχωρούνται οι βαθµολογίες µαθητών. Σχήµα 2.6 : Κατασκευή ερωτήµατος SQL µε την Microsoft Access. 11

Στο σχήµα 2.7 φαίνεται ο µέσος όρος για τον καθένα από τους µαθητές, όπως το παρουσιάζει η Microsoft Access. Στο σχήµα 2.8 φαίνεται ο κώδικας του ερωτήµατος SQL όπως τον συνέταξε η Microsoft Access σύµφωνα µε τις επιλογές του χρήστη στην κατασκευή του ερωτήµατος. Σχήµα 2.7 : Εκτέλεση ερωτήµατος SQL. Σχήµα 2.8 : Ο κώδικας του ερωτήµατος SQL. Εκτός από τα ερωτήµατα SQL, η Microsoft Access περιλαµβάνει ακόµα πολλές συναρτήσεις και τελεστές δόµησης, ενώ επίσης είναι δυνατό να κατασκευαστούν φόρµες µέσω των οποίων θα γίνεται η καταχώρηση των πληροφοριών µέσα στη βάση δεδοµένων. Όµως µια εφαρµογή διαχείρισης βάσεων δεδοµένων, δεν είναι δυνατόν να ενσωµατώνει συναρτήσεις που να µπορούν να καλύψουν όλες τις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη. Περιλαµβάνει µόνο τις πιο συχνά χρησιµοποιούµενες. Σε πολλές περιπτώσεις όµως ο χρήστης χρειάζεται να χρησιµοποιήσει βάσεις δεδοµένων για να κάνει πιο σύνθετες εργασίες, όχι για να πάρει απλά τον µέσο όρο µιας βαθµολογίας όπως αναλύθηκε παραπάνω, αλλά για κάτι πιο περίπλοκο. Το άλλο πρόβληµα που παρουσιάζεται είναι ότι ο χρήστης µέσω των προγραµµάτων διαχείρισης βάσεων δεδοµένων έρχεται σε άµεση επαφή µε τις βάσεις δεδοµένων, γεγονός που µπορεί να φέρει προβλήµατα γιατί αν ο χρήστης δεν είναι αρκετά εξοικειωµένος µε το περιβάλλον εργασίας µπορεί να κάνει λάθη και να προκαλέσει απώλεια δεδοµένων ή ακόµα και να καταστρέψει τη δοµή της βάσης δεδοµένων. Για να γίνουν πιο κατανοητά τα παραπάνω προβλήµατα, λαµβάνεται ως παράδειγµα ένα κατάστηµα πώλησης ηλεκτρικών ειδών. Μια βάση δεδοµένων στην οποία θα καταγράφονται τα πράγµατα που έχει το κατάστηµα στην αποθήκη του αλλά ακόµα και τα πράγµατα που πωλούνται, θα ήταν πολύ χρήσιµη. Ο υπεύθυνος της αποθήκης του καταστήµατος θα καταγράφει στη βάση δεδοµένων οτιδήποτε µπαίνει στην αποθήκη του καταστήµατος, ενώ ο υπεύθυνος των πωλήσεων θα διαγράφει από την βάση δεδοµένων οτιδήποτε πωλείται. Με αυτό τον τρόπο, στη βάση δεδοµένων θα είναι καταχωρηµένα όσα πράγµατα υπάρχουν κάθε στιγµή στο κατάστηµα. Μέχρι εδώ, τα πράγµατα είναι απλά. Ένα άτοµο καταχωρεί στην βάση δεδοµένων και ένα άλλο διαγράφει. Η βάση δεδοµένων όµως θα γινόταν πραγµατικά χρήσιµη αν σε αυτήν ενσωµατωθούν συναρτήσεις, προτάσεις SQL και άλλοι τελεστές δόµησης ώστε η βάση δεδοµένων να παίρνει αποφάσεις και να δίνει στο χρήστη χρήσιµες πληροφορίες. Η βάση δεδοµένων θα µπορούσε να ενηµερώνει το χρήστη αν είναι χαµηλά τα αποθέµατα της αποθήκης, ώστε να γίνεται παραγγελία, ή να παρέχει στατιστικές πληροφορίες, όπως ποιά προϊόντα έχουν περισσότερη κίνηση και πωλήσεις, ποιά παρουσιάζουν προβλήµατα, τι επιστροφές γίνονται από τους πελάτες κ.λπ. Ακόµα πιο χρήσιµη θα ήταν η άµεση ενηµέρωση της βάσης δεδοµένων τόσο από το τµήµα πωλήσεων όσο και από το τµήµα αποθήκης, ώστε να µην υπάρχουν προβλήµατα στο κατάστηµα. Φρόνιµο θα ήταν επίσης, ο κατασκευαστής της βάσης δεδοµένων να ορίσει δικλείδες ασφαλείας ώστε να αποτρέπει πιθανά λάθη που µπορεί να κάνουν οι χρήστες και να φτιάξει φόρµες φιλικές προς τους χρήστες ώστε η καταχώρηση και η διαγραφή να γίνονται µε εύκολο τρόπο. 12

Όλα τα παραπάνω λοιπόν δεν µπορεί να τα στηρίξει µια εφαρµογή από αυτές που υπάρχουν έτοιµες στο εµπόριο. Γι αυτό το λόγο, όταν κάποιο κατάστηµα ή µια εταιρεία χρησιµοποιεί βάσεις δεδοµένων, ζητά την κατασκευή ειδικού λογισµικού το οποίο θα διαχειρίζεται την βάση δεδοµένων και θα εξυπηρετεί τις ανάγκες της. 2.11 Η λογική της ανάπτυξης εφαρµογών Για να κατασκευαστεί µια πιο περίπλοκη εφαρµογή βάσης δεδοµένων χρειάζεται ένα ισχυρό σύστηµα διαχείρισης σχεσιακών βάσεων δεδοµένων και ένα σύστηµα ανάπτυξης εφαρµογών που θα βοηθήσει στην αυτοµατοποίηση των εργασιών. Ουσιαστικά όλα τα συστήµατα βάσεων δεδοµένων περιλαµβάνουν δυνατότητες ανάπτυξης εφαρµογών, έτσι ώστε να επιτρέπεται στους προγραµµατιστές ή τους χρήστες του συστήµατος, να ορίζουν τις διαδικασίες που χρειάζονται για την αυτοµατοποίηση της δηµιουργίας και της διαχείρισης των δεδοµένων. υστυχώς, πολλά συστήµατα ανάπτυξης εφαρµογών βάσεων δεδοµένων, απαιτούν για τον ορισµό των διαδικασιών, τη γνώση µιας γλώσσας προγραµµατισµού όπως είναι η C ή η Xbase. Παρ όλο που αυτές οι γλώσσες είναι πολύ πλούσιες και ισχυρές, απαιτούν αρκετή πείρα για να χρησιµοποιηθούν σωστά. Για να επωφεληθεί ο χρήστης από τα πλεονεκτήµατα ορισµένων συστηµάτων βάσεων δεδοµένων, θα πρέπει να µάθει προγραµµατισµό ή να πληρώσει έναν προγραµµατιστή ή να αγοράσει µια έτοιµη εφαρµογή βάσης δεδοµένων από κάποια εταιρεία παραγωγής λογισµικού το οποίο όµως µπορεί να µην καλύπτει πλήρως τις ανάγκες του. Ευτυχώς η Microsoft Access, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, κάνει εύκολη τη σχεδίαση και την ανάπτυξη εφαρµογών βάσεων δεδοµένων χωρίς να είναι απαραίτητη από µέρους του χρήστη η γνώση κάποιας γλώσσας προγραµµατισµού. Παρ όλο που για να ξεκινήσει κανείς µε την Access πρέπει να ορίσει τους σχεσιακούς πίνακες και τα πεδία αυτών των πινάκων που περιέχουν τα δεδοµένα, πολύ γρήγορα θα περάσει στον ορισµό ενεργειών στα δεδοµένα µέσα από φόρµες, εκθέσεις, µακροεντολές και τη Visual Basic. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν φόρµες και εκθέσεις για να ορισθεί ο τρόπος εµφάνισης των δεδοµένων καθώς και οι πρόσθετοι υπολογισµοί που εκτελούνται σε αυτά, όπως στα λογιστικά φύλλα. Σε αυτή τη περίπτωση, οι οδηγίες µορφοποίησης και υπολογισµού (στις φόρµες και στις εκθέσεις), διαχωρίζονται από τα δεδοµένα που βρίσκονται στους πίνακες έτσι ώστε ο χρήστης να έχει πλήρη ελευθερία στη χρήση των δεδοµένων του µε διαφορετικούς τρόπους, χωρίς να επηρεάζονται τα ίδια τα δεδοµένα. Το µόνο που πρέπει να κάνει ο χρήστης σε αυτή την περίπτωση είναι να ορίσει µια άλλη φόρµα ή έκθεση χρησιµοποιώντας τα ίδια δεδοµένα. 13

3. Η Visual Basic 3.1 Γλώσσες προγραµµατισµού 3.1.1 Τι καλείται γλώσσα προγραµµατισµού Κάθε υπολογιστής µπορεί να κατανοήσει και να εκτελέσει εντολές οι οποίες είναι γραµµένες µε ένα καθορισµένο τρόπο που έχει σχέση µε τη δική του κεντρική µονάδα επεξεργασίας. Οι εντολές αυτές είναι γραµµένες σε γλώσσα µηχανής και αποτελούνται από µια ακολουθία 0 και 1 σταθερού ή µεταβλητού µήκους. Κάθε τέτοια ακολουθία είναι µια εντολή προς την κεντρική µονάδα επεξεργασίας να εκτελέσει µια στοιχειώδη λειτουργία, όπως πρόσθεση, αφαίρεση, αποθήκευση στην κεντρική µνήµη κ.λπ. Τα προγράµµατα που είναι γραµµένα σε γλώσσα, µπορούν να «τρέξουν» µόνο σε υπολογιστές που είναι όµοιοι ή έχουν συµβατές κεντρικές µονάδες επεξεργασίας. Ένα πρόγραµµα γραµµένο σε γλώσσα µηχανής είναι κατανοητό από τον υπολογιστή για τον οποίο γράφτηκε αλλά δύσκολα κατανοητό από τον άνθρωπο, ακόµη και από αυτόν που το έγραψε, µετά από κάποιο χρονικό διάστηµα. Ο προγραµµατισµός σε γλώσσα µηχανής ο πρώτος τρόπος προγραµµατισµού των ηλεκτρονικών υπολογιστών ήταν επίπονος για τον προγραµµατιστή της εποχής εκείνης. Για τον λόγο αυτό δηµιουργήθηκαν οι γλώσσες προγραµµατισµού, οι οποίες ουσιαστικά χρησιµοποιούνται για την επίλυση εξειδικευµένων προβληµάτων. Οι γλώσσες προγραµµατισµού είναι και αυτές προγράµµατα. Πέρα από τα εκτεταµένα και ειδικά χαρακτηριστικά που ενσωµατώνει κάθε µία από αυτές, έχουν ένα συγκεκριµένο χαρακτηριστικό, το πλαίσιο εγγραφής του κώδικα, ένα χώρο δηλαδή όπου ο χρήστης συντάσσει τις εντολές που του παρέχει η γλώσσα προγραµµατισµού και κατασκευάζει τον κώδικά του. Κατόπιν, η γλώσσα προγραµµατισµού µετατρέπει τον κώδικα σε µορφή ώστε να είναι κατανοητή στο λειτουργικό σύστηµα του υπολογιστή και κατασκευάζει το εκτελέσιµο αρχείο της εφαρµογής. 3.1.2 Μεταφραστικά προγράµµατα Τα µεταφραστικά προγράµµατα είναι ειδικά προγράµµατα του λογισµικού του συστήµατος ή της γλώσσας προγραµµατισµού. Μεταφράζουν το πρόγραµµα των χρηστών που είναι γραµµένα σε µια γλώσσα προγραµµατισµού, στο αντίστοιχο πρόγραµµα σε γλώσσα µηχανής. Το προς µετάφραση πρόγραµµα ονοµάζεται «πηγαίο» (source) πρόγραµµα, και το µεταφρασµένο ονοµάζεται «αντικείµενο» (object) πρόγραµµα. Τα µεταφραστικά προγράµµατα διακρίνονται σε : Assemblers Μεταφραστές γλωσσών χαµηλού επιπέδου ή συµβολοµεταφραστές Compilers Μεταφραστές γλωσσών υψηλού επιπέδου Interpreters ιερµηνείς γλωσσών υψηλού επιπέδου µε ταυτόχρονη εκτέλεση του προγράµµατος Για να κατασκευαστεί ένα πρόγραµµα µε µια γλώσσα προγραµµατισµού, πρέπει αρχικά ο χρήστης να γράψει τον κώδικα (του προγράµµατος) και κατόπιν να τον µεταφράσει σε γλώσσα µηχανής. Οι Compilers, οι οποίοι χρησιµοποιούνται περισσότερο από τους άλλους µεταφραστές, είναι ενσωµατωµένα ή εξωτερικά προγράµµατα που παρέχουν οι γλώσσες προγραµµατισµού, και µέσω αυτών γίνεται η µετάφραση του κώδικα από την µορφή που τον συντάσσει ο χρήστης προς την µορφή που τον κατανοεί το λειτουργικό σύστηµα. Ο Compiler χρησιµεύει σε τρία πράγµατα. Όταν γίνει εκκίνηση του Compiler, αυτός αρχικά ελέγχει τον κώδικα για πιθανά συντακτικά λάθη, στη συνέχεια τον µεταφράζει σε γλώσσα µηχανής και τέλος κατασκευάζει το εκτελέσιµο αρχείο της εφαρµογής. 14

3.1.3 ιαφορές στις γλώσσες προγραµµατισµού Στο εµπόριο υπάρχουν πολλές γλώσσες προγραµµατισµού. Η επιλογή όµως του χρήστη για το ποια θα χρησιµοποιήσει, είναι κρίσιµη. Υπάρχουν γλώσσες προγραµµατισµού που ειδικεύονται στην κατασκευή εφαρµογών πολυµέσων. Άλλες ειδικεύονται στην κατασκευή εφαρµογών αποθήκης. Υπάρχουν ακόµα ειδικές γλώσσες προγραµµατισµού για κατασκευή παιχνιδιών ή λειτουργικών συστηµάτων, ενώ µε άλλες γλώσσες γίνεται ο προγραµµατισµός ολοκληρωµένων κυκλωµάτων ή η κατασκευή «οδηγών» για τις περιφερειακές συσκευές των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Όσο αφορά την κατασκευή προγραµµάτων για έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, µεγάλο ρόλο παίζει το λειτουργικό σύστηµα. Με άλλες γλώσσες προγραµµατισµου κατασκευάζονται προγράµµατα που «τρέχουν» σε Windows και µε άλλες σε Linux, DOS ή MacOS. Πριν λοιπόν ο προγραµµατιστής επιλέξει την γλώσσα προγραµµατισµού την οποία θα χρησιµοποιήσει για να κατασκευάσει την εφαρµογή του, θα πρέπει να ξέρει τι ακριβώς ζητά από την γλώσσα προγραµµατισµού. 3.1.4 ιάφορες Γλώσσες προγραµµατισµού. Γλώσσες προγραµµατισµού όπως είναι η GWbasic, η Qbasic και η Pascal, είχαν χρησιµοποιηθεί πολύ στο παρελθόν. «Έτρεχαν» στο περιβάλλον του MS-DOS και οι εφαρµογές που µπορούσε κάποιος να αναπτύξει µε αυτές ήταν πολύ απλές. Με τις παραπάνω γλώσσες προγραµµατισµού, ο προγραµµατιστής µπορούσε να δηµιουργήσει και να διαχειριστεί αρχεία, µπορούσε να εκτυπώσει, να κάνει αριθµητικές πράξεις κ.λ.π. υστυχώς όµως ο κώδικας που χρειαζότανε για κάθε εργασία ήταν πολύ µεγάλος. Η Pascal, είχε compiler ο οποίος εύρισκε τα συντακτικά λάθη του κώδικα και παράλληλα παρήγαγε ένα εκτελέσιµο αρχείο (.ΕΧΕ) το οποίο έτρεχε σε περιβάλλον MS-DOS. Για την GWbasic αξίζει να σηµειωθεί ότι δεν είχε Compiler αλλά Interpeter. Ο Interpreter (διερµηνέας) έκανε έλεγχο της συντακτικής ορθότητας του κώδικα γραµµή προς γραµµή (σε αντίθεση µε τους Compilers οι οποίοι κάνουν έλεγχο ολόκληρου του κώδικα) και τις εκτελούσε παράλληλα. Επίσης η GWbasic δεν είχε τη δυνατότητα να φτιάξει εκτελέσιµο αρχείο. Τα προγράµµατα που κατασκευάζονταν από αυτή τη γλώσσα «έτρεχαν» µέσα από το περιβάλλον εργασίας της. Η Pascal πλέον χρησιµοποιείται µόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αυτό συµβαίνει γιατί οι εντολές της είναι εύκολο να κατανοηθούν από άτοµα που κάνουν τα πρώτα τους βήµατα στον προγραµµατισµό. Επίσης ο τρόπος σύνταξης του κώδικα και η κατανόηση των βασικών εννοιών του προγραµµατισµού είναι πιο εύκολη σε µια γλώσσα προγραµµατισµού όπως η Pascal. Γλώσσες προγραµµατισµού όπως τη Masm, τη PLD και τη VHDL χρησιµοποιήθηκαν για προγραµµατισµό ολοκληρωµένων κυκλωµάτων. Όπως συµβαίνει µε τις γλώσσες προγραµµατισµού που χρησιµοποιούνται για κατασκευή εφαρµογών, το ίδιο συµβαίνει και µε αυτές που χρησιµοποιούνται για τον προγραµµατισµό ολοκληρωµένων κυκλωµάτων. ηλαδή κάθε γλώσσα ειδικεύεται για τον προγραµµατισµού διαφορετικού τύπου ολοκληρωµένου. Με άλλη γλώσσα προγραµµατίζονται ολοκληρωµένα τύπου PPGA και µε άλλη γλώσσα προγραµµατίζονται ολοκληρωµένα τύπου 22V10. 3.1.5 Η εξέλιξη στις γλώσσες προγραµµατισµού Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, γλώσσες προγραµµατισµού όπως η GWbasic και η Pascal, είχαν περιορισµένες δυνατότητες. Η µια µάλιστα δεν είχε τη δυνατότητα ούτε να φτιάξει εκτελέσιµο αρχείο. Οι εφαρµογές που µπορούσε να φτιάξει κάποιος µε αυτές τις γλώσσες προγραµµατισµού έτρεχαν σε περιβάλλον MS-DOS και δεν ήταν τόσο φιλικές προς το χρήστη. Με το πέρασµα από το MS-DOS στα ΜS Windows, παρουσιάστηκαν και νέες γλώσσες προγραµµατισµού µε τις οποίες υπήρχε η δυνατότητα να κατασκευαστούν εφαρµογές µε γραφικό περιβάλλον εργασίας. Πλέον, γλώσσες προγραµµατισµού όπως η Delphi, η Java, η Visual C και η Visual Basic χρησιµοποιούνται κατά κόρον για την κατασκευή εφαρµογών. Οι 15

γλώσσες αυτές είναι πολύ φιλικές προς τον προγραµµατιστή και έχουν πλήθος δυνατοτήτων, όπως έτοιµες ενσωµατωµένες συναρτήσεις για τις περισσότερο χρησιµοποιούµενες διαδικασίες. Έχουν εξελιγµένους Compilers για εύκολη διάγνωση σφαλµάτων στην δοµή του κώδικα και συνοδευτικά υποπρογράµµατα για την κατασκευή και διανοµή των προγραµµάτων που κατασκευάζουν. Μπορούν να διαχειριστούν εύκολα µεγάλα αρχεία και να επεξεργαστούν µεγάλο όγκο δεδοµένων απαιτώντας από τον προγραµµατιστή λίγες γραµµές κώδικα. H Java χρησιµοποιείται για κατασκευή ιστοσελίδων, είναι γλώσσα αντικειµενοστραφούς προγραµµατισµού και µέσω αυτής ο προγραµµατιστής µπορεί να αναπτύξει εφαρµογές πραγµατικού χρόνου που συνδέονται µε τη µετάδοση πληροφοριών σε ένα δίκτυο. Αντίστοιχα η γλώσσα C είναι ένα δυνατό εργαλείο για την κατασκευή λειτουργικών συστηµάτων. Με αυτή τη γλώσσα κατασκευάστηκε το λειτουργικό σύστηµα UNIX. Ένα από τα δυνατά στοιχεία της Delphi είναι η διαχείριση βάσεων δεδοµένων ενώ της Visual Basic η διαχείριση εικόνων. 3.2 Αναφορά στην Visual Basic Η Visual Basic είναι µια από τις πιο γνωστές γλώσσες προγραµµατισµού. Αναπτύσσεται από την Microsoft και βρίσκεται αισίως στην έκτη έκδοση της (v 6.0). Με την Visual Baskc αναπτύσσονται εφαρµογές µε γραφικό περιβάλλον εργασίας οι οποίες «τρέχουν» στο περιβάλλον των Windows. Η γλώσσα Visual Basic διαθέτει και VBscript το οποίο είναι µια γλώσσα που έχει αναπτύξει η Visual Basic για κατασκευή ιστοσελίδων, δηλαδή µια γλώσσα ανάλογη µε την Java. Η Visual Basic 6 περιλαµβάνει τρεις εκδόσεις, την έκδοση εκµάθησης, την επαγγελµατική και την επιχειρησιακή. Η έκδοση εκµάθησης είναι εισαγωγική και επιτρέπει στον προγραµµατιστή να δηµιουργήσει εύκολα εφαρµογές των Windows. Η επαγγελµατική έκδοση της Visual Basic είναι για επαγγελµατίες προγραµµατιστές και περιλαµβάνει προχωρηµένα χαρακτηριστικά, όπως εργαλεία για ανάπτυξη ελεγκτηρίων ActiveX και Internet. Η επιχειρησιακή έκδοση είναι η πιο προχωρηµένη έκδοση της Visual Basic και στοχεύει στους προγραµµατιστές που δηµιουργούν κατανεµηµένες εφαρµογές σε ένα περιβάλλον οµάδας εργασίας. Περιλαµβάνει όλα τα χαρακτηριστικά της επαγγελµατικής έκδοσης και εργαλεία όπως το Visual Sourcesafe ή όπως το Automation and Component Manager. 3.3 Το περιβάλλον ανάπτυξης της Visual Basic. Η Visual Basic δεν είναι απλώς µια γλώσσα προγραµµατισµού. Είναι ένα ολοκληρωµένο περιβάλλον ανάπτυξης στο οποίο ο χρήστης µπορεί να αναπτύξει, να εκτελέσει, να δοκιµάσει και να διορθώσει τις εφαρµογές του. Συνήθως οι εφαρµογές που φτιάχνονται µε την Visual Basic είναι Standard EXE, δηλαδή τυπικές εφαρµογές. Βεβαίως µε την Visual Basic µπορούν να κατασκευαστούν και προχωρηµένοι τύποι έργων όπως ActiveX EXE, DHTML ή IIS Aplications. Στο σχήµα 3.1 φαίνεται το περιβάλλον εργασίας της Visual Basic. Στο πάνω µέρος της εφαρµογής υπάρχει η γραµµή µενού και η γραµµή εργαλείων. Στην αριστερή πλευρά υπάρχει η εργαλειοθήκη. Στην δεξιά πλευρά της εφαρµογής, στο πάνω µέρος υπάρχει ο Project Explorer που δείχνει τις φόρµες του προγράµµατος που κατασκευάζεται, ενώ στο κάτω µέρος φαίνεται η διάταξη της φόρµας και το παράθυρο ιδιοτήτων. Η εργαλειοθήκη περιέχει τα εικονίδια των ελεγκτηρίων που µπορούν να τοποθετηθούν σε µια φόρµα για να δηµιουργηθεί η διασύνδεση χρήστη της εφαρµογής. Προεπιλεγµένα, η εργαλειοθήκη περιέχει τα βασικά ελεγκτήρια και ονοµάζεται «General». Εκτός από αυτή την εργαλειοθήκη, ο χρήστης µπορεί να δηµιουργήσει δικές του προσαρµοσµένες εργαλειοθήκες µε ελεγκτήρια της επιλογής του. Το παράθυρο των ιδιοτήτων περιέχει τις ρυθµίσεις ιδιοτήτων για το επιλεγµένο ελεγκτήριο. Οι ιδιότητες είναι τα χαρακτηριστικά ενός αντικειµένου όπως το µέγεθος, η λεζάντα, το χρώµα κ.λπ. Ο χρήστης µπορεί να ρυθµίσει την εµφάνιση των ελεγκτηρίων στη φόρµα µε 16

λειτουργίες κατάδειξης και επιλογές (κλικ). Για παράδειγµα µπορεί να θέσει µια ακολουθία χαρακτήρων που εµφανίζεται σε ένα κουµπί εντολής θέτοντας την ιδιότητα «Caption» στο παράθυρο ιδιοτήτων και πληκτρολογώντας µια νέα τιµή. Για να αλλάξει το χρώµα µιας φόρµας µπορεί να δώσει µια νέα τιµή στην ιδιότητα «Back Color». Ο σχεδιαστής φορµών ο οποίος φαίνεται στο σχήµα 3.2 είναι το κύριο παράθυρο. Βρίσκεται στο µέσον της οθόνης και σε αυτό ο χρήστης σχεδιάζει και επεξεργάζεται τη διασύνδεση χρήστη της εφαρµογής. Το ίδιο παράθυρο όπως φαίνεται και στο σχήµα 3.2, εµφανίζει και έναν επεξεργαστή κειµένου µε τον οποίο γίνεται η εισαγωγή και επεξεργασία του κώδικα της εφαρµογής. Σχήµα 3.1 : Το περιβάλλον αργασίας και ανάπτυξης εφαρµογών της Visual Basic. Σχήµα 3.2 : Ο σχεδιαστής φορµών της Visual Basic. Το παράθυρο όπου φαίνεται η διάταξη της φόρµας χρησιµοποιείται για να καθοριστούν οι αρχικές θέσεις των φορµών της εφαρµογής. Ο χρήστης µπορεί να µετακινήσει τις φόρµες και να τις τοποθετήσει την µια επάνω στην άλλη ή σε ξεχωριστές γωνίες της οθόνης. Το παράθυρο είναι χρήσιµο σε εφαρµογές που χρησιµοποιούν πολλαπλές φόρµες επειδή µπορεί να καθοριστεί πώς τοποθετείται η µια φόρµα επάνω στην άλλη ή σε σχέση µε την κύρια φόρµα. 17

3.4 Το παράθυρο Immediate Στο σχήµα 3.3 παρουσιάζεται το περιβάλλον ανάπτυξης εφαρµογών της Visual Basic. Στο σχεδιαστή φορµών φαίνεται σχεδιασµένη µια φόρµα µε το όνοµα «Form1» στην οποία έχει προστεθεί ένα ελεγκτήριο Command Button µε το όνοµα «Command1». Στο παράθυρο διάταξης της φόρµας φαίνεται ότι η φόρµα έχει οριστεί να ανοίγει στην κάτω δεξιά γωνία της οθόνης. Στο κάτω µέρος του παράθυρου φαίνεται το παράθυρο Immediate. Σχήµα 3.3 : Το περιβάλλον εργασίας της Visual Basic, ο σχεδιαστής φορµών και το παράθυρο Immediate. Το παράθυρο Immediate είναι ένα βοήθηµα διόρθωσης σφαλµάτων. Ενώ εκτελείται µια εφαρµογή, ο χρήστης µπορεί να τη σταµατήσει και να χρησιµοποιήσει το παράθυρο Immediate. Μέσω αυτού, µπορεί να εξετάσει ή να αλλάξει τις τιµές των µεταβλητών της εφαρµογής και να εκτελέσει εντολές της Visual Basic σε κατάσταση λειτουργίας Immediate. Το παράθυρο Immediate είναι ένας από τους λόγους που έχει γίνει δηµοφιλής η γλώσσα προγραµµατισµού Visual Basic. Επιτρέπει στο χρήστη να βηµατίζει µέσα στον κώδικα της εφαρµογής ενώ εκείνος εκτελείται. ίνει στο χρήστη την δυνατότητα να αλλάζει τις τρέχουσες τιµές των µεταβλητών ή ακόµη και να εισάγει προτάσεις στον κώδικα και µετά να επιλέγει την συνέχεια εκτέλεσης της εφαρµογής. Το παράθυρο µπορεί να χρησιµοποιηθεί επίσης για να εκτελεσθούν άµεσα προτάσεις σαν να ήταν το παράθυρο µιας προχωρηµένης αριθµοµηχανής. Για παράδειγµα, αν σε κατάσταση Immediate ο χρήστης εισάγει την πρόταση «Print 15/4» και πατήσει Enter, στο παράθυρο Immediate θα εµφανιστεί το αποτέλεσµα της διαίρεσης, δηλαδή «3.75». Το ίδιο αποτέλεσµα θα δώσουν κι οι εντολές «A = 15», «Β = 4» και «Print A/B». 3.5 Τα στοιχεία διασύνδεσης χρήστη Η διασύνδεση χρήστη είναι αυτό που εµφανίζεται στο παράθυρο της εφαρµογής, όταν εκτελείται. Αποτελείται από διάφορα στοιχεία µε τα οποία ο χρήστης µπορεί να αλληλεπιδράσει και να ελέγξει την εφαρµογή. Το πρώτο στοιχείο της διασύνδεσης χρήστη είναι η φόρµα. Αυτό είναι το παράθυρο που εµφανίζεται κατά τον χρόνο εκτέλεσης και δρα ως υποδοχέας για όλα τα άλλα στοιχεία της διασύνδεσης. Τα στοιχεία στην διασύνδεση 18

χρήστη είναι κοινά σε όλες τις εφαρµογές των Windows και εµφανίζονται σαν εικονίδια στην εργαλειοθήκη. Σχήµα 3.4 : Η βασική (General) εργαλειοθήκη ελεγκτηρίων της Visual Basic. Στο σχήµα 3.4 φαίνεται η προεπιλεγµένη εργαλειοθήκη της Visual Basic η οποία περιλαµβάνει τα βασικά στοιχεία διασύνδεσης χρήστη. Ξεκινώντας από αριστερά, είναι τα : Picturebox Το ελεγκτήριο αυτό χρησιµοποιείται για εµφάνιση εικόνων οι οποίες εικόνες τίθενται µε την ιδιότητα Picture. Το ελεγκτήριο Picturebox υποστηρίζει αρκετές µεθόδους για παραγωγή σχεδίων. Label Το ελεγκτήριο αυτό εµφανίζει κείµενο σε µια φόρµα, την οποία ο χρήστης δεν µπορεί να επεξεργαστεί. Οι ετικέτες συνήθως δηλώνουν άλλα ελεγκτήρια και µπορούν να είναι διαφανείς, έτσι ώστε το κείµενο να εµφανίζεται σαν να είναι τοποθετηµένο κατευθείαν επάνω στη φόρµα. Το κείµενο της ετικέτας του ελεγκτηρίου τίθενται µε την ιδιότητα Caption. Textbox Εµφανίζει κείµενο το οποίο µπορεί να επεξεργαστεί ο χρήστης. Είναι ένας µικροεπεξεργαστής κειµένου και η σηµαντικότερη ιδιότητά του είναι η Text η οποία µπορεί να θέσει το κείµενο στο ελεγκτήριο ή µπορεί να διαβάσει το κείµενο που εισάγει ο χρήστης. Frame Το ελεγκτήριο αυτό χρησιµοποιείται για σχεδίαση πλαισίων στην φόρµα και για οµαδοποίηση άλλων στοιχείων. Command Button Είναι το συνηθέστερο στοιχείο διασύνδεσης των Windows. Ένα ελεγκτήριο Command Button παριστά µια ενέργεια που γίνεται όταν ο χρήστης κάνει κλικ στο κουµπί. CheckBox Παρουσιάζει µια ή περισσότερες επιλογές από τις οποίες µπορεί να επιλέξει ο χρήστης. Η κύρια ιδιότητά του είναι η Value, η οποία έχει τιµές 1 ή 0 ανάλογα µε το πλαίσιο ελέγχου, αν είναι επιλεγµένο ή όχι. Το CheckΒοχ είναι διακόπτης. Κάθε φορά που ο χρήστης κάνει κλικ επάνω του, αλλάζει κατάσταση (από επιλεγµένο σε λευκό και πάλι πίσω). Option Button Τα κουµπιά επιλογής εµφανίζονται σε οµάδες, και ο χρήστης µπορεί να επιλέξει µόνο ένα από αυτά. Η κύρια ιδιότητά του είναι η Checked, και είναι True αν το ελεγκτήριο είναι επιλεγµένο και False αν δεν είναι. Το Option button είναι διακόπτης. Κάθε φορά που ο χρήστης κάνει κλικ επάνω του, αλλάζει κατάσταση (από επιλεγµένο σε λευκό και πάλι πίσω). ComboBox Το ελεγκτήριο αυτό είναι παρόµοιο µε το ελεγκτήριο ListBox, αλλά περιέχει ένα πεδίο επεξεργασίας κειµένου. Ο χρήστης µπορεί είτε να επιλέξει ένα στοιχείο από την λίστα ή να εισάγει µια νέα ακολουθία χαρακτήρων στο πεδίο επεξεργασίας. Το στοιχείο που επιλέγεται από την λίστα (ή εισάγεται στο πεδίο επεξεργασίας) δίνεται από την ιδιότητα Text του ελεγκτηρίου. ListBox Το ελεγκτήριο αυτό περιέχει µια λίστα επιλογών από τις οποίες ο χρήστης µπορεί να επιλέξει µια ή περισσότερες. Σε αντίθεση µε µια οµάδα πλαισίων ελέγχου ή κουµπιών επιλογής, το ελεγκτήριο ListBox µπορεί να περιέχει πολλές γραµµές και ο 19