Κείμενο διδαγμένο από το πρωτότυπο Λυσίου Ὑπὲρ Μαντιθέου, 1-3

ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 24 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Κείμενο διδαγμένο από το πρωτότυπο Λυσίου Ὑπὲρ Μαντιθέου, 1-3 1 Εἰ μὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλομένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας ἡγοῦμαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν 2 αὐτοῖς βεβιωμένων καταστῆναι. ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, ὥστ' ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος, ἐπειδὰν ἐμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγμένων, μεταμελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω με εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον 3 ἡγήσεσθαι. ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν, μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ [παρὰ] τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέομαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐχ ἵππευον οὐδ'ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας. Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το τμήμα: "ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα... χείρους εἶναι". Μονάδες 10 Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: 1

Β1. Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν το εναντίον του Μαντιθέου κατηγορητήριο, σύμφωνα με τα δεδομένα της παραγράφου 3 του κειμένου; Μονάδες 15 Β2. Να υποδείξετε τις εκφράσεις του κειμένου με τις οποίες ο Μαντίθεος χαρακτηρίζει το ήθος των αντιπάλων του και αυτές με τις οποίες προβάλλει το δικό του ήθος. Μονάδες 15 Β3. Ποια υπήρξε η συμβολή του Γοργία στην ανάπτυξη της αρχαίας ρητορικής; Μονάδες 10 Β4. Να μεταφέρετε στο τετράδιό σας τις λέξεις που σας δίνονται παρακάτω. Δίπλα σε καθεμιά από αυτές, να γράψετε μία άλλη λέξη, ετυμολογικώς συγγενή, από το αρχαίο κείμενο που σας δίνεται: συνείδηση, ηγεμόνας, διάβολος, ευτυχία, βίος. 2 Μονάδες 10 Γ. Αδίδακτο κείμενο Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη ΧΙΙ 53, 1-2 1 Ἐπὶ δὲ τούτων κατὰ τὴν Σικελίαν Λεοντῖνοι, Χαλκιδέων μὲν ὄντες ἄποικοι, συγγενεῖς δὲ Ἀθηναίων, ἔτυχον ὑπὸ Συρακοσίων πολεμούμενοι. Πιεζόμενοι δὲ τῷ πολέμῳ καὶ διὰ τὴν ὑπεροχὴν τῶν Συρακοσίων κινδυνεύοντες ἁλῶναι κατὰ κράτος ἐξέπεμψαν πρέσβεις εἰς τὰς Ἀθήνας ἀξιοῦντες τὸν δῆμον βοηθῆσαι τὴν ταχίστην καὶ τὴν πόλιν ἑαυτῶν ἐκ τῶν κινδύνων 2 ῥύσασθαι. Ἦν δὲ τῶν ἀπεσταλμένων ἀρχιπρεσβευτὴς Γοργίας ὁ ῥήτωρ, δεινότητι λόγου πολὺ προέχων πάντων τῶν καθ' ἑαυτόν. Οὗτος καὶ τέχνας ῥητορικὰς πρῶτος ἐξεῦρε καὶ κατὰ τὴν σοφιστείαν τοσοῦτο τοὺς

ἄλλους ὑπερέβαλεν, ὥστε μισθὸν λαμβάνειν παρὰ τῶν μαθητῶν μνᾶς ἑκατόν. ---------------- ῥύσασθαι (ῥύομαι = λυτρώνω, σώζω) Γ1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το παραπάνω κείμενο. Μονάδες 20 Γ2.α. Να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ὄντες: δοτική πληθυντικού αρσενικού γένους ῥήτωρ: κλητική ενικού δεινότητι: ονομαστική ενικού πάντων: γενική πληθυντικού θηλυκού γένους οὗτος: αιτιατική πληθυντικού θηλυκού γένους Μονάδες 5 Γ2.β.ἔτυχον: β ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεργητικού αορίστου β ἐξέπεμψαν: α πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής ενεργητικού αορίστου ἀξιοῦντες: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού μέσης φωνής ὑπερέβαλεν: απαρέμφατο ενεργητικού μέλλοντα λαμβάνειν: β ενικό πρόσωπο οριστικής ενεργητικού παρακειμένου. Μονάδες 5 Γ3. Να αναγνωρίσετε συντακτικώς τις παρακάτω λέξεις: πολεμούμενοι, τῶν Συρακοσίων, βοηθῆσαι, ὁ ῥήτωρ, πρῶτος. Μονάδες 10 3

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Κείμενο διδαγμένο από το πρωτότυπο Λυσίου Ὑπὲρ Μαντιθέου, 1-3 Α. Διότι τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη έχω στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω τι και αν τυχόν κανείς φέρεται άσχημα ή εχθρικά σε μένα, όταν με ακούσει να μιλώ για εκείνα που έχουν διαδραματιστεί, θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρεί στο εξής πολύ καλύτερο. Έχω της αξίωση, κύριοι βουλευτές, εάν μεν αυτό μόνο σας αποδείξω, ότι δηλαδή συμπαθώ το παρόν πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να μετέχω στους ίδιους κινδύνους με εσάς, να μην υπάρξει καμία ωφέλεια σε εμένα ακόμη εάν όμως φαίνομαι ότι και ως προς τα άλλα έχω ζήσει τίμια και πολύ διαφορετικά από τη γνώμη και τις συκοφαντίες των εχθρών μου, σας ικετεύω να επικυρώσετε την εκλογή μου, ενώ να θεωρείτε ότι αυτοί είναι κακοί. Β1. Ο Μαντίθεος στο προοίμιο του λόγου του, αφού κατόρθωσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον του ακροατηρίου, να κερδίσει την εύνοιά του και να κεντρίσει την προσοχή του εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη προς τους κατηγόρους του, οι οποίοι του δίνουν την ευκαιρία να υποβληθεί στη διαδικασία της δοκιμασίας και να αποκαλυφθεί όλη η αλήθεια για τη ζωή και τη δράση του, εκθέτει στο τέλος του προοιμίου τα στοιχεία που συνθέτουν το εναντίον του κατηγορητήριο. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να κατατοπίσει τους ακροατές με σαφήνεια και συντομία σχετικά με την υπόθεση. Παράλληλα, η τελευταία περίοδος της παραγράφου 3 «πρῶτον δὲ 4

ἀποδείξω τῆς τότε πολιτείας» αποτελεί την «πρόθεσιν» του ρητορικού λόγου, τη σύντομη δηλαδή έκθεση του θέματος. Ο Μαντίθεος θα προσπαθήσει να αναιρέσει όλες τις κατηγορίες, σε βάρος του πρώτον ότι δεν υπηρέτησε στο σώμα των ιππέων («οὐχ ἵππευον»), τι δεν έζησε στην Αθήνα την περίοδο των τριάκοντα («οὐδ'ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα») και ότι δεν είχε συμμετοχή στο τυραννικό καθεστώς του («οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας»). Β2. Ο Μαντίθεος στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί τον εαυτό του, επιδιώκει να παρουσιάσει τους κατηγόρους του ως ανθρώπους κακόβουλους και συκοφάντες. Το ήθος των αντιπάλων του δηλώνεται καθαρά με την έκφραση «τοῖς κατηγόροις ἐμὲ ποιεῖν», που οι κατήγοροι εμφανίζονται ως άνθρωποι μοχθηροί και εμπαθείς, που στόχο έχουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο («ἐκ παντὸς τρόπου»). Παράλληλα ο ομιλητής θεωρεί ότι συκοφαντείται άδικα («τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις», «παρὰ τὴν δόξαν καὶ [παρὰ] τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν»), μειώνοντας έτσι ηθικά τους κατηγόρους του. Η αντιπάθεια και το μίσος των ανθρώπων αυτών προς το Μαντίθεο δηλώνονται καθαρά στη φράση «εἴ τις πρός με διακείμενος» και η ηθική τους απαξία αναδεικνύεται ακόμη μια φορά με τη φράση «τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι». Από την άλλη πλευρά, ο Μαντίθεος επιδιώκοντας να κερδίσει την εύνοια των ακροατών του, επισημαίνει το ανεπίληπτο και 5

μεμπτο ήθος του. Με τη φράση «πολλὴν ἂν αὐτοῖς τῆς κατηγορίας» δηλώνει ότι είναι άνθρωπος ανώτερος, αφού δε διακατέχεται από εχθρικά αισθήματα για τους κατηγόρους του. Προσπαθεί να κερδίσει τη συμπάθεια των ακροατών τονίζοντας το γεγονός ότι, παρόλο που συκοφαντείται άδικα, του δίνεται η ευκαιρία να μιλήσει για τις πράξεις της ζω του, υπονοώντας ότι δεν έχει τίποτε το επιλήψιμο να αποκρύψει. Ακόμη, η φράση «ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω» αποκαλύπτει την έντονη αυτοπεποίθηση του ομιλητή. Ιδιαίτερα η χρήση του ρήματος «πιστεύω» υποκρύπτει έναν τόνο αλαζονείας που ενισχύεται και από επίρρημα «σφόδρα». Η επόμενη φράση «ὥστ' ἐλπίζω ἡγήσεσθαι» εκφράζει την έντονη προσδοκία του Μαντιθέου ότι όσοι τον ακούσουν θα αλλάξουν γνώμη και θα τον θεωρούν πολύ καλύτερο πολίτη στο εξής. Η σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Μαντιθέου συμπληρώνεται από τη στάση του στο δημόσιο βίο. Συγκεκριμένα με τη φράση «ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι» δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στο δημοκρατικό πολίτευμα. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η επόμενη φράση του «ὡς ἠνάγκασμαι ὑμῖν»,με την οποία προβάλλει τη συμμετοχή του στους αγώνες για τη δημοκρατία και για το κοινό συμφέρον. Ωστόσο η δημοκρατική διαγωγή δεν ήταν επαρκής για την ανάληψη ενός δημόσιου αξιώματος, καθώς ο εκλεγμένος άρχοντας όφειλε να διαθέτει και το ανάλογο ήθος. Με τη φράση «περὶ τὰ ἄλλα δοκιμάζειν» ο Μαντίθος εξαίρει τη μετριοπάθεια, την κοσμιότητα και τη σύνεσή 6

του στον ιδιωτικό και στο δημόσιο βίο και ζητά από τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή, εφόσον αποδείξει ότι εκπληρώνει όλες τις προϋποθέσεις. Β3. Βλέπε σχολικό βιβλίο, σελίδα 12, «Εκείνος όμως και κουράζει». Β4. συνείδηση ηγεμόνας διάβολος ευτυχία βίος Γ. Αδίδακτο κείμενο Γ1. Κατά τη θητεία αυτών στη Σικελία, οι Λεοντίνοι, που ταν αφενός άποικοι των Χαλκιδέων, αφετέρου συγγενείς των Αθηναίων, τυχε να δέχονται επίθεση από τους Συρακουσίους. Επειδή όμως δέχονταν πίεση εξαιτίας του πολέμου και επειδή κινδύνευαν να κυριευθούν βίαια εξαιτίας της υπεροχής των Συρακουσίων, έστειλαν απεσταλμένους στην Αθήνα έχοντας την αξίωση να βοηθήσει ο λαός πάρα πολύ γρήγορα και να σώσει την πόλη τους από τους κινδύνους. Επικεφαλής των απεσταλμένων ήταν ο Γοργίας, ο ρήτορας, που υπερείχε πολύ από όλους τους συγχρόνους του στην ικανότητα του λόγου. Αυτός και επινόησε πρώτος κανόνες της ρητορικής και 7

ξεπέρασε τόσο τους άλλους στη σοφιστική τέχνη, ώστε να παίρνει χρήματα από τους μαθητές (του) εκατό μνες. Γ2. α. ὄντες: (ν) ῥήτωρ: δεινότητι: πάντων: οὗτος: 2.β. ἔτυχον: ἐξέπεμψαν: ἀξιοῦντες: ὑπερέβαλεν: λαμβάνειν: Γ3. πολεμούμενοι: κατηγορηματική μετοχή, από το ρήμα «ἔτυχον». Αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος. τῶν Συρακοσίων: γενική υποκειμενική στο «τὴν ὑπεροχὴν» βοηθῆσαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στη μετοχή «ἀξιοῦντες». ὁ ῥήτωρ: παράθεση στο «Γοργίας». πρῶτος: επιρρηματικό κατηγορούμενο της σειράς. Επιμέλεια: ΓΡΗΓΟΡΑΤΟΥ Ι. ΣΙΤΑΡΑ Φ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Α. 8