ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΓΚΙΚΑΣ Α. ΧΑΡΔΟΥΒΕΛΗΣ 28/1/2011 Γκίκας Α. Χαρδούβελης 1

ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ I. Από τη διεθνή στην ευρωπαϊκή κρίση II. III. Οτραπεζικόςτομέαςστην Ευρώπη Νέο πλαίσιο εποπτείας Γκίκας Α. Χαρδούβελης 2

I. H διεθνής κρίση αφήνει τα ασφάλιστρα κινδύνου υψηλότερα μ.β. 500 450 Περιθώρια Τριμηνιαίων Επιτοκίων (1/12/2006 24/1/2011) (Η.Π.Α: TED spread 3m Eurodollar 3m Tbill, Ζώνη Ευρώ: 3m Euribor 3m Euro Area Tbills) 400 350 300 Από τα μέσα του 2009, στην Ευρώπη τα περιθώρια είναι μεγαλύτερα 250 200 150 Σημείωση: Τα επιτόκια είναι ετησιοποιημένα και η διαφορά τους εκφράζεται σε μονάδες βάσης. Πηγή: Bloomberg, ECOWIN 100 50 0 Δεκ-06 Ιαν-07 Φεβ-07 Μαρ-07 Απρ-07 Μαϊ-07 Ιουν-07 Ιουλ-07 Αυγ-07 Σεπ-07 Οκτ-07 Νοε-07 Δεκ-07 Ιαν-08 Φεβ-08 Μαρ-08 Απρ-08 Μαϊ-08 Ιουν-08 Ιουλ-08 Αυγ-08 Σεπ-08 Οκτ-08 Νοε-08 Δεκ-08 Ιαν-09 Φεβ-09 Μαρ-09 Απρ-09 Μαϊ-09 Ιουν-09 Ιουλ-09 Αυγ-09 Σεπ-09 Οκτ-09 Νοε-09 Δεκ-09 Ιαν-10 Φεβ-10 Μαρ-10 Απρ-10 Μαϊ-10 Ιουν-10 Ιουλ-10 Αυγ-10 Σεπ-10 Οκτ-10 Νοε-10 Δεκ-10 Ιαν-11 Ζώνη του ευρώ ΗΠΑ Γκίκας Α. Χαρδούβελης 3

I. H διεθνής κρίση αφήνει το δημόσιο χρέος υψηλό και τις κεντρικές τράπεζες με φουσκωμένο ενεργητικό Επεκτατική νομισματική πολιτική, Αύγουστος 2007 Ιανουάριος 2011 Μείωση επιτοκίων Αύξηση του ενεργητικού κεντρικής τράπεζας Ύψος Ενεργητικού Η.Π.Α. - 5,00 % 178% $2,43 τρισ. Ευρωζώνη -3,00%* 64% 1,96 τρισ. Ην. Βασ. - 5,25 % 197% 243 δισ. 250 Σημείωση: Τα δεδομένα για τη ζώνη του ευρώ 46,5 είναι μέχρι τις 14/1/2011, για τις ΗΠΑ μέχρι 200 τις 19/1/2011 και για το Ην. Βασίλειο είναι μέχρι τις 21/1/2011. 150 * Ενδιάμεσατοεπιτόκιοαυξήθηκεκατά0,25% το διάστημα 7/2008 10/2008 43,8 100 Πηγή: ΕΚΤ, Ομοσπονδιακή Τράπεζα των 37,2 21,1 Η.Π.Α., Τράπεζα της Αγγλίας 38,0 50 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ & μεταβολή μεταξύ 2007 2011) Πηγή: ΔΝΤ 0 Ιαπωνία Ελλάδα ΗΠΑ Ευρωζώνη Ην. Βασίλειο Γκίκας Α. Χαρδούβελης 2007 2011 4

Ι. Ο σκιώδης τραπεζικός τομέας, κύριος υπεύθυνος για τη διεθνή χρηματοοικονομική κρίση Υψηλή μόχλευση, μηδαμινή ρευστότητα, τιτλοποιήσεις Επιδίωξη βραχυχρόνιου κέρδους και υπο-εκτίμηση των κινδύνων Εγκλωβισμός εποπτικών αρχών (regulatory capture) Επικράτηση της ιδεολογίας των αποτελεσματικών αγορών Άλλοι παράγοντες: Φούσκα ακινήτων, subprime, διεθνείς ανισορροπίες, αξιολογικοί οίκοι, κλπ. Γκίκας Α. Χαρδούβελης 5

Ι. Η κρίση στην Ευρωζώνη ξεκινάει με ένταση το Νοέμβριο του 2009 1200 1000 μ.β. Πενταετή CDS (1/9/2009 έως 24/1/2011) 800 600 400 200 0 2/9/2009 12/9/2009 22/9/2009 2/10/2009 12/10/2009 22/10/2009 1/11/2009 11/11/2009 21/11/2009 1/12/2009 11/12/2009 21/12/2009 31/12/2009 10/1/2010 20/1/2010 30/1/2010 9/2/2010 19/2/2010 1/3/2010 11/3/2010 21/3/2010 31/3/2010 10/4/2010 20/4/2010 30/4/2010 10/5/2010 20/5/2010 30/5/2010 9/6/2010 19/6/2010 29/6/2010 9/7/2010 19/7/2010 29/7/2010 8/8/2010 18/8/2010 28/8/2010 7/9/2010 17/9/2010 27/9/2010 7/10/2010 17/10/2010 27/10/2010 6/11/2010 16/11/2010 26/11/2010 6/12/2010 16/12/2010 26/12/2010 5/1/2011 15/1/2011 Ελλάδα Ιρλανδία Ισπανία Πορτογαλία Ιταλία Γερμανία Γκίκας Α. Χαρδούβελης 6

Ι. Τα ασφάλιστρα κινδύνου υψηλά, όπως στην προ-ονε εποχή 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Σεπ-92 Μαρ-93 Σεπ-93 Μαρ-94 Σεπ-94 Μαρ-95 Σεπ-95 Περιθώρια Απόδοσης Δεκαετών Ομολόγων (Σεπτέμβριος 1992 Δεκέμβριος 2010) Πριν την ΟΝΕ, οι αποδόσεις περιείχαν επιπλέον ασφάλιστρα για τον πληθωριστικό και συναλλαγματικό κίνδυνο Σε Ιρλανδία δεν ήταν ποτέ τόσο ψηλά όσο σήμερα Μαρ-96 Σεπ-96 Μαρ-97 Σεπ-97 Μαρ-98 Σεπ-98 Μαρ-99 Σεπ-99 Μαρ-00 Σημείωση: Τα στοιχεία είναι μηνιαίοι μέσοι όροι. Η Eurostat για το διάστημα όπου δεν υπήρχαν δεκαετή ομόλογα για κάποιες χώρες έχει χρησιμοποιήσει δικές της εκτιμήσεις, με βάση τα υπάρχοντα ομόλογα. Πηγή: Eurostat Σεπ-00 Μαρ-01 Σεπ-01 Μαρ-02 Σεπ-02 Μαρ-03 Σεπ-03 Μαρ-04 Σεπ-04 Μαρ-05 Σεπ-05 Μαρ-06 Σεπ-06 Μαρ-07 Σεπ-07 Μαρ-08 Σεπ-08 Μαρ-09 Σεπ-09 Μαρ-10 Σεπ-10 Ελλάδα Ιρλανδία Πορτ/λία Ισπανία Ιταλία Γκίκας Α. Χαρδούβελης 7

Ι. Η κρίση πηγάζει από διαφορετικούς παράγοντες ανά χώρα της Ευρωζώνης Ελλάδα: Χρέος Δημοσίου, έλλειψη ανταγωνιστικότητας Πορτογαλία: Χρέος ιδιωτικού τομέα, έλλειψη ανταγωνιστικότητας Ισπανία: Χρέος ιδιωτικού τομέα, έλλειψη ανταγωνιστικότητας, φούσκα ακινήτων, τράπεζες αποταμιεύσεων (Cajas), κρυφό συνταξιοδοτικό χρέος Ιρλανδία: Χρέος ιδιωτικού τομέα, φούσκα ακινήτων, μεγάλες τράπεζες 287,3 343,9 380% 330% 280% Δανεισμός Ιδιωτικού Τομέα/ΑΕΠ (2010) 120,7 213,3 188,2 230% 182,3 178,8 167,1 165,1 158,9 180% 135,1 118,9 113,8 110,7 105,3 102,7 99,6 99,4 92,3 91,1 130% 81,8 73,6 65,4 64,4 53,7 50,3 48,6 80% 39,8 30% Πηγή: ΕΚΤ EA Γκίκας Α. Χαρδούβελης 8 Lux/bourg Cyprus Denmark Ireland UK Spain Ne/lands Portugal Malta Sweden Austria Greece Italy France Germany Latvia Estonia Finland Slovenia B elgium Bulgaria Lithuania Hungary Czech Poland Slovakia Romania

ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ I. Από τη διεθνή στην ευρωπαϊκή κρίση II. III. Οτραπεζικόςτομέαςστην Ευρώπη Νέο πλαίσιο εποπτείας Γκίκας Α. Χαρδούβελης 9

ΙΙ. Αύξηση του ενεργητικού των τραπεζών σε Ελλάδα και Ευρώπη παρά την κρίση % 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Σύνολο Ενεργητικού ΝΧΙ / ΑΕΠ Ελλάδα EA-17 ΗΠΑ Στις ΗΠΑ, το χρηματοοικονομικό σύστημα δεν βασίζεται στις τράπεζες 2006 Νοέμ. 2010 Πηγή: ΕΚΤ, AMECO, Federal Reserve, US Bureau of Economic Analysis Γκίκας Α. Χαρδούβελης 10

ΙΙ. Φερεγγυότητα: Το πρόβλημα δημιουργήθηκε πριν την ευρωπαϊκή κρίση δις $ 1400 1200 Απομειώσεις,Χρηματοπιστωτικός τομέας Τράπεζες, Ασφαλιστικές εταιρίες, GSEs 1261 1000 800 600 400 200 0 800 680 667 Πηγή: Bloomberg 635 570 641 464 246 100 0 6/07 12/07 6/08 12/08 6/09 12/09 6/10 12/10 ΗΠΑ Ευρώπη Τράπεζες ΗΠΑ Τράπεζες Ευρωζώνη Η ευρωπαϊκή κρίση δεν επηρεάζει τις απομειώσεις Σημερινές συνολικές απομειώσεις τραπεζών: $1,4 τρισ. Εκτίμηση ΔΝΤ: Απομειώσεις τραπεζών πιθανόν να φτάσουν τα $2,2 τρισ. Γκίκας Α. Χαρδούβελης 11

ΙΙ. ΕΚΤ: Τελευταία top-down stress tests 19 μεγάλωνευρωπαϊκώντραπεζών Η επίδραση σωρευτικής πτώσης του ΑΕΠ κατά 3% σεσχέσημετοσενάριο βάσης, που έχει πιθανότητα 4% Η πρόβλεψη για το τέλος του 2011 με βάση την ανάπτυξη Καμία από τις 19 τράπεζες δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα Γκίκας Α. Χαρδούβελης 12

ΙΙ. Επαρκής κεφαλαιοποίηση, τουλάχιστον στην Ευρώπη 19 17 15 13 11 9 7 5 Πορτογαλία Ιρλανδία Σλοβενία Ελλάδα Ιταλία Ισπανία Γαλλία Σλοβακία Σουηδία Ουγγαρία Πολωνία Τσεχία Λιθουανία ΗΠΑ ΕΕ-μ.ο. Φινλανδία Λετονία Ρουμανία Γερμανία Ην. Ολλανδία Αυστρία Εσθονία Βουλγαρία Βέλγιο Λουξ/γο Εποπτικά Ίδια Κεφάλαια / Σταθμισμένο Ενεργητικό (2006, 2009) 2006 2009 Πηγή: ΔΝΤ, Global Financial Stability Report, October 2010 Tier 1 ratio 2006 Ιούνιος 2010 Ελλάδα* 10,2 10,6 EU-27* 8,1 10,1 ΗΠΑ** 10,5 12,4 * όλες οι εγχώριες τράπεζες ** όλαταιδρύματαπουείναι ασφαλισμένα από την Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC) Πηγή: ΕΚΤ Consolidated Banking Data, FDIC Συγκρίσεις Ευρώπης ΗΠΑ δύσκολες, καθώς οι τράπεζες στις ΗΠΑ παρουσίαζαν ψευδή εικόνα του CAR μέσω δημιουργίας θυγατρικών, μη έχοντας ακόμα υιοθετήσει τη Βασιλεία ΙΙ στο ξέσπασμα της κρίσης το 2007 Γκίκας Α. Χαρδούβελης 13

ΙΙ. Άνοδος των NPLs σε Ελλάδα, Ευρώπη, Η.Π.Α. % 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 5.4 Δάνεια σε καθυστέρηση (NPLs) προς Συνολικά Δάνεια 7.7 9.0 1.9 4.9 0.8 5.4 Ελλάδα Ευρώπη** ΗΠΑ* 2006 Δεκ. 2009 Β' τρίμηνο 2010 * όλαταιδρύματαπουείναιασφαλισμένααπότην Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC) ** 50 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες Πηγή: ΔΝΤ, Global Financial Stability Report, October 2010 Γκίκας Α. Χαρδούβελης 14

II. Η ρευστότητα στην Ευρωζώνη δεν φαίνεται ως πρόβλημα 160 140 120 100 80 60 % Λόγος Δανείων προς Καταθέσεις (Νοέμβριος 2010) 86.4 87.0 87.2 87.5 87.6 107.8 110.6 118.2 119.2 102.1102.1102.7 102.0 91.1 94.1 148.4 124.0 40 20 0 Μάλτα Βέλγιο Ιρλανδία Σλοβακία Κύπρος Ελλάδα Λουξ/γο Ισπανία Σλοβενία Συνολικά Δάνεια προς Συνολικές Καταθέσεις, ΝΧΙεκτόςαπότοΕυρωσύστημα Πηγή: EΚΤ, ΤτΕ Πορτογαλία Γερμανία EA Αυστρία Γαλλία Ιταλία Ολλανδία Φινλανδία Προσοχή: Οι μεγάλοι διακρατικοί τραπεζικοί όμιλοι παρουσιάζουν υψηλότερους λόγους δανείων/καταθέσεις: Εκεί βρίσκεται το πρόβλημα της ρευστότητας Γκίκας Α. Χαρδούβελης 15

ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ I. Από τη διεθνή στην ευρωπαϊκή κρίση II. III. Οτραπεζικόςτομέαςστην Ευρώπη Νέο πλαίσιο εποπτείας Γκίκας Α. Χαρδούβελης 16

ΙΙΙ. G-20 και η Βασιλεία ΙΙΙ Υπό την αιγίδα των G-20 χωρών, το Financial Stability Board και την παλαιότερη ομάδα των κρατών της Βασιλείας, αναμορφώνεται το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα και το κανονιστικό του πλαίσιο Εφαρμόζονται ήδη νέες κανονιστικές ρυθμίσεις στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. και έχουν πλέον δρομολογηθεί νέοι και πιο αυστηροί διεθνείς κανονισμοί για την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, οι επονομαζόμενοι «Συμφωνία της Βασιλείας ΙΙΙ». Οι κύριες μεταβολές στη Βασιλεία III περιλαμβάνουν: i. Υψηλότερες και καλύτερης ποιότητας κεφαλαιακές απαιτήσεις ii. Πιο περιοριστικό ορισμό του κεφαλαίου iii. Ενίσχυση του πλαισίου κεφαλαιακών απαιτήσεων ως προς την κάλυψη των κινδύνων, ιδίως του κινδύνου αντισυμβαλλομένου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνολική κάλυψη κινδύνων iv. Πρόσθετα μέτρα για την αντιμετώπιση συστημικών κινδύνων και κινδύνων σχετικών με την αντίληψη ότι το μεγάλο μέγεθος αποκλείει την πιθανότητα χρεοκοπίας. v. Αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της απορροφητικότητας ζημιών των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων, για να μειωθεί ο ηθικός κίνδυνος. vi. Έλεγχο της μόχλευσης, μέσωτηςκατάρτισηςενόςαπλούδείκτη vii. Εισαγωγή ενός νέου παγκόσμιου πλαισίου για τη ρευστότητα viii. Δυνατότητα απορρόφησης ζημιών πέρα από τα πρότυπα που ανακοινώθηκαν για τράπεζες που έχουν συστημική σημασία Γκίκας Α. Χαρδούβελης 17

ΙΙΙ. Νέοι δείκτες μόχλευσης, κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας: Σταδιακή εισαγωγή Γκίκας Α. Χαρδούβελης 18

ΙΙΙ. Άλλα θέματα που χρήζουν κανονιστικής ρύθμισης Καταπολέμηση υπερκυκλικότητας χρηματοοικονομικού συστήματος με χρήση εργαλείων, όπως κεφαλαιακές απαιτήσεις Τραπεζικές προβλέψεις Ενέχυρο και καταβολή ασφάλειας Απαιτείται πακέτο μέτρων Απαιτείται να προστατευτούν οι επόπτες με τη χρήση κανόνων Ποιος είναι ο σωστός επόπτης; Ηκεντρικήτράπεζα; Χώρα καταγωγής ή χώρα υποδοχής; Το δίλλημα «είναι πολύ μεγάλο ΧΙ για να αφεθεί να χρεοκοπήσει» ΧΙ μεγαλύτερα της δυνατότητας των χωρών να το διασώσουν χωρίς κραδασμούς (π.χ. Ισλανδία, Ιρλανδία) Διασύνδεση τραπεζών μεγαλώνει τον συστημικό κίνδυνο Να μπουν κεφαλαιακές απαιτήσεις ως συνάρτηση του μεγέθους; Η εμμονή στο στόχο του πληθωρισμού έχει αυξήσει τον ηθικό κίνδυνο Και τι γίνεται με τις μεγάλες διακρατικές τράπεζες; Οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις κοστίζουν Ποιος θα πληρώσει; Θα ανεβούν τα πραγματικά επιτόκια; Γκίκας Α. Χαρδούβελης 19

ΙΙΙ. Ρυθμίσεις στην Ευρώπη ΗΕΕ-27 θέτει σε ισχύ ένα νέο πλαίσιο εποπτείας του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος από τον Ιανουάριο του 2011. Το νέο πλαίσιο στην ΕΕ-27 αποτελείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (European Systemic Risk Board, ESRB), και τρεις νέες εποπτικές αρχές (European Supervisory Authorities, ESA). Στο ESRB ανατίθεται η μακρο-προληπτική εποπτεία. Το μικρο-επίπεδο προληπτικής εποπτείας αναλαμβάνουν οι ESAs. Θα αποτελούνται από τρεις ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές: European Banking Authority (EBA), με έδρα το Λονδίνο για την εποπτεία των τραπεζών, European Insurance and Occupational Pensions Authority (EIOPA), με έδρα τη Φρανκφούρτη για την εποπτεία των ασφαλιστικών εταιρειών και των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών ταμείων, European Securities and Markets Authority (ESMA) με έδρα το Παρίσι για την εποπτεία χρηματιστηριακών και επενδυτικών εταιρειών, αλλά και με αρμοδιότητες για εταιρείες πιστοληπτικής αξιολόγησης (Credit Rating Agencies). Στην ΕΕ-27 θα δημιουργηθεί, επίσης, μία Κοινή Επιτροπή για τον συντονισμό των παραπάνω νέων εποπτικών αρχών. Γκίκας Α. Χαρδούβελης 20

Συμπέρασμα Η διεθνής κρίση έδωσε το έναυσμα για την αναδιάρθρωση του χρηματοοικονομικού συστήματος H ομάδα των G-20 πήρε την πρωτοβουλία καθώς η οικονομική και πολιτική δύναμη μετατοπίζεται προς τις αναπτυσσόμενες χώρες Σταδιακά ενσωματώνονται αυστηρότεροι κανονισμοί που ανεβάζουν το κόστος διαμεσολάβησης Ο χρηματοοικονομικός τομέας έχει τεράστια πολιτική δύναμη και αντιστέκεται, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ Προβλέπεται μια δεκαετία με μεγαλύτερη σταθερότητα αλλά χαμηλότερους παγκοσμίους ρυθμούς ανάπτυξης Η ευρωπαϊκή κρίση ξεκίνησε από τη χρηματοοικονομική κρίση του Δυτικού κόσμου επειδή ευαισθητοποίησε τις αγορές στην εσωτερική συνοχή της Ευρωζώνης. Οι ελληνικές τράπεζες πάσχουν από την αφερεγγυότητα του ελληνικού κράτους, όχι από δικά τους εσωτερικά προβλήματα διαχείρισης Το ζητούμενο σήμερα είναι η συνέχιση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και ηέξοδοςαπότηνύφεση Γκίκας Α. Χαρδούβελης 21