LIFE07 ENV/GR/000278 SOIL SUSTAINABILITY (So.S.)

LIFE07 ENV/GR/000278 SOIL SUSTAINABILITY (So.S.) Αειφορική διαχείριση εδάφους στην Yδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα με βάση την Ευρωπαϊκή Θεματική στρατηγική για το έδαφος Ενέργεια 9: Εκτίμηση κινδύνου αλάτωσης εδάφους στην πιλοτική αγροτική περιοχή Τίτλος παραδοτέου Οδηγίες αντιμετώπισης της εδαφικής αλάτωσης και εργαλείο λήψης αποφάσεων για τον περιορισμό της ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΤΑΚΑΒΑΚΟΓΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΑΛΤΟΓΙΑΝΝΙΔΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ Απρίλιος 2011

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ σελ. Ιστόγραμμα 1. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος cm 18 Ιστόγραμμα 2. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος 30-60 cm 18 Ιστόγραμμα 3. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος 60-90 cm 19 Ιστόγραμμα 4. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος cm 19 Ιστόγραμμα 5. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 30-60 cm 20 Ιστόγραμμα 6. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 60-90 cm 20 Ιστόγραμμα 7. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος cm 21 Ιστόγραμμα 8. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 30-60 cm 21 Ιστόγραμμα 9. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 60-90 cm 22 Ιστόγραμμα 10. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος cm 22 Ιστόγραμμα 11. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 30-60 cm 23 i

σελ. Ιστόγραμμα 12. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 60-90 cm 23 Ιστόγραμμα 13. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος cm 36 Ιστόγραμμα 14. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος 30-60 cm 36 Ιστόγραμμα 15. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος 60-90 cm 37 Ιστόγραμμα 16. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος cm 37 Ιστόγραμμα 17. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 30-60 cm 38 Ιστόγραμμα 18. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 60-90 cm 38 Ιστόγραμμα 19. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος cm 39 Ιστόγραμμα 20. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 30-60 cm 39 Ιστόγραμμα 21. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 60-90 cm 40 Ιστόγραμμα 22. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος cm 40 Ιστόγραμμα 23. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 30-60 cm 41 ii

σελ. Ιστόγραμμα 24. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 60-90 cm 41 Ιστόγραμμα 25. Σύγκριση των τιμών της ηλεκτρικής αγωγιμότητας των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια της διεθνούς βιβλιογραφίας 55 Ιστόγραμμα 26. Σύγκριση των τιμών SAR των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια της διεθνούς βιβλιογραφίας στην άρδευση με καταιονισμό 56 Ιστόγραμμα 27. Σύγκριση των συγκεντρώσεων Na των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια της διεθνούς βιβλιογραφίας στην άρδευση με καταιονισμό 56 Ιστόγραμμα 28. Σύγκριση των συγκεντρώσεων Cl των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια της διεθνούς βιβλιογραφίας στην επιφανειακή άρδευση 57 Ιστόγραμμα 29. Σύγκριση των συγκεντρώσεων Cl των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια της διεθνούς βιβλιογραφίας στην άρδευση με καταιονισμό 58 Ιστόγραμμα 30. Σύγκριση των συγκεντρώσεων Β των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια της διεθνούς βιβλιογραφίας 58 Ιστόγραμμα 31. Σύγκριση των τιμών ph των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια που προετείνει η διεθνής βιβλιογραφία 59 Ιστόγραμμα 32. Σύγκριση των συγκεντρώσεων Na των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια που ενέχουν κίνδυνο έμφραξης των σταλακτήρων 60 Ιστόγραμμα 33. Σύγκριση των συγκεντρώσεων TDS των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα με τα όρια που ενέχουν κίνδυνο έμφραξης των σταλακτήρων 61 iii

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ σελ. Πίνακας 1. Κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης του εδάφους σε σχέση με την αλατότητα 3 Πίνακας 2. Κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης του εδάφους σε σχέση με τη νατρίωση 3 Πίνακας 3. Κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης του εδάφους σε σχέση με την οξύτητα 3 Πίνακας 4. Κριτήρια κατάταξης παθογενών εδαφών 3 Πίνακας 5. Κατανομή των κατηγοριών ηλεκτρικής αγωγιμότητας (ECe), Νατρίωσης (ESP,SAR) και οξύτητας (ph) ανά βάθος εδάφους 17 Πίνακας 6. Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων σύνθετων δειγμάτων από 102 θερμοκήπια 28 Πίνακας 7. Γενικά στοιχεία γεωτρήσεων λεκάνης Ανθεμούντα 47 Πίνακας 8. Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων και προσδιορισμών τεσσάρων δειγματοληψιών νερού 48 Πίνακας 9. Μέσος όρος αποτελεσμάτων χημικών αναλύσεων δειγμάτων νερού 45 γεωτρήσεων της λεκάνης Ανθεμούντα κατά την αρδευτική περίοδο του έτους 2010 53 iv

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ σελ. Χάρτης 1. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εδάφους (ECe, ds/m) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 5 Χάρτης 2. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εδάφους (ECe, ds/m) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60 cm 6 Χάρτης 3. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εδάφους (ECe, ds/m) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90 cm 7 Χάρτης 4. Ποσοστό ανταλλάξιμου νατρίου (ESP) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 8 Χάρτης 5. Ποσοστό ανταλλάξιμου νατρίου (ESP) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60 cm 9 Χάρτης 6. Ποσοστό ανταλλάξιμου νατρίου (ESP) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90 cm 10 Χάρτης 7. Ποσοστό προσρόφησης νατρίου (SAR) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 11 Χάρτης 8. Ποσοστό προσρόφησης νατρίου (SAR) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60 cm 12 Χάρτης 9. Ποσοστό προσρόφησης νατρίου (SAR) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90 cm 13 Χάρτης 10. Οξύτητα εδάφους (ph) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 14 Χάρτης 11. Οξύτητα εδάφους (ph) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60 cm 15 v

σελ. Χάρτης 12. Οξύτητα εδάφους (ph) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90 cm 16 Χάρτης 13. Δίκτυο αρδευτικών γεωτρήσεων στη λεκάνη Ανθεμούντα 46 vi

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ i ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ iv ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ v ΦΑΣΗ Γ: ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ 1 Γ.1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ 1 Γ.1.1. ΑΡΔΕΥΣΗ 1 Γ.1.2. ΛΙΠΑΝΣΗ 2 Γ.1.3. ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 2 Γ.2. ΣΥΝΤΑΞΗ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΤΙΜΕΤΩ- ΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ 3 Γ.2.1. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ ΟΞΥΤΗΤΑΣ 3 Γ.2.2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ-ΟΞΥΤΗΤΑΣ 3 Γ.2.2.1. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με την αλατότητα 4 Γ.2.2.2. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με τη νατρίωση 24 Γ.2.2.3. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με την αλατότητα νατρίωση 25 Γ.2.2.4. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με την οξύτητα 26 Γ.2.2.5. Κατάσταση εδαφών θερμοκηπίων σε σχέση με την Αλάτωση-οξύτητα 27 Γ.2.3. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩ- ΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΤΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ-ΟΞΥΤΗΤΑΣ 42 Γ.2.3.1. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αλατότητας των εδαφών 42 vii

σελ. Γ.2.3.2. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων νατρίωσης των εδαφών 42 Γ.2.3.3. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αλατότητας-νατρίωσης των εδαφών 43 Γ.2.3.4. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων οξίνισης των εδαφών 44 Γ.2.4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΝΘΕΜΟΥΝΤΑ ΓΙΑ ΑΡΔΕΥΣΗ 44 Γ.2.4.1. Επίδραση της αρδευτικής χρήσης των υπόγειων νερών της λεκάνης Ανθεμούντα σε εδάφη και φυτά 45 Γ.2.4.2. Συμπεράσματα - Προτάσεις 60 Γ.3. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ 62 Γ.3.1. ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΛΑΤΩΣΗΣ 65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 68 viii

ΦΑΣΗ Γ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Γ.1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ Γ.1.1. ΑΡΔΕΥΣΗ Οι βασικές καλλιέργειες της υπό μελέτη περιοχής είναι τα σιτηρά, το καλαμπόκι, το βαμβάκι και τα κηπευτικά. Τα σιτηρά καταλαμβάνουν το 70% της έκτασης και το υπόλοιπο 30% οι άλλες καλλιέργειες. Τα νερά που χρησιμοποιούν οι γεωργοί για την άρδευση των καλλιεργειών αντλούνται με μεμονωμένα ιδιωτικά αντλητικά συγκροτήματα από τον υπόγειο υδροφορέα της περιοχής. Κυρίαρχη μέθοδος άρδευσης είναι η στάγδην, η οποία χρησιμοποιείται για την άρδευση του 85% της έκτασης που καλλιεργείται με καλαμπόκι, βαμβάκι και κηπευτικά. Το υπόλοιπο 15% των καλλιεργειών αυτών αρδεύεται με καταιονισμό. Σε ότι αφορά στα σιτηρά, αυτά είναι βροχοδίαιτη καλλιέργεια και σε σπάνιες περιπτώσεις παρατεταμένης ανομβρίας δέχονται μία ή δύο αρδεύσεις με καταιονισμό. Ο υπολογισμός των αρδευτικών δόσεων, ανεξάρτητα από την εφαρμοζόμενη μέθοδο άρδευσης, γίνεται εμπειρικά και γι αυτό παρατηρούνται αρκετές απώλειες νερού. Στην άρδευση με σταγόνες οι απώλειες νερού είναι συνήθως μικρότερες από τον καταιονισμό. Επειδή οι γεωργοί δε γνωρίζουν την ποσότητα νερού που πρέπει να εφαρμόσουν σε κάθε άρδευση και προκειμένου να αποφύγουν την ελλειμματική άρδευση, είναι αρκετά σύνηθες να εφαρμόζουν ποσότητες νερού μεγαλύτερες από την αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικές απώλειες νερού μέσω της βαθιάς διήθησης. Αυτές οι απώλειες εκπλαίνουν κυρίως τα αζωτούχα λιπάσματα, σημαντικές συγκεντρώσεις των οποίων έχουν ήδη ανιχνευθεί στα υπόγεια νερά της περιοχής και ιδιαίτερα στις περιοχές που βρίσκονται οι γεωτρήσεις με αριθμό 3, 12, 23, 32, 45, 48, 67, 68, 69 στα νερά των οποίων ανιχνεύθηκαν συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν τα 50 mg/l. Δυσμενέστερη είναι η κατάσταση με την εφαρμογή του καταιονισμού μέσω αυτοκινούμενων συγκροτημάτων τα οποία εφαρμόζουν υψηλές εντάσεις βροχής και δημιουργούν προβλήματα που σχετίζονται με τη διάβρωση των εδαφών, την καταστροφή των αγροτικών δρόμων και την υπεράντληση του υπόγειου υδροφορέα. 1

Γ.1.2. ΛΙΠΑΝΣΗ Όπως συμβαίνει στην άρδευση έτσι και στην λίπανση η εφαρμογή της είναι κυρίως εμπειρική, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων στα κηπευτικά όπου ορισμένοι γεωργοί λιπαίνουν ύστερα από δειγματοληψία εδάφους και σύσταση εξειδικευμένων εδαφολογικών εργαστηρίων. Οι εμπειρικές λιπάνσεις για τις διάφορες καλλιέργειες στην περιοχή γίνονται ως εξής: Στα σιτηρά εφαρμόζεται μία λίπανση με 25-30 kg/στρέμμα (20-10-0) πριν τη σπορά, ενώ στο καλαμπόκι και στο βαμβάκι εφαρμόζονται δύο λιπάνσεις. Στο καλαμπόκι κατά την πρώτη λίπανση (βασική) εφαρμόζονται περίπου 80 kg/στρέμμα (27-7-5) πριν τη σπορά και κατά τη δεύτερη λίπανση (επιφανειακή) εφαρμόζονται 3-4 μονάδες ουρία ή νιτρικά λιπάσματα. Παρόμοια πρακτική εφαρμόζεται και για το βαμβάκι όπου στη βασική λίπανση εφαρμόζεται περίπου η μισή ποσότητα λιπάσματος από ότι στο καλαμπόκι (26-7-5) και στην επιφανειακή εφαρμόζονται 3 μονάδες ουρία ή νιτρικά λιπάσματα. Στα κηπευτικά εφαρμόζονται διάφορες λιπάνσεις και πολύ λίγοι γεωργοί λιπαίνουν ύστερα από δειγματοληψία εδάφους και αναλύσεις εργαστηρίου, ώστε να βρεθεί η περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά. Συνήθως στα υπαίθρια λαχανικά εφαρμόζονται 40-50 kg/στρέμμα ως βασική λίπανση (12-12-12) και άλλες 2-3 μονάδες αζώτου και 1 μονάδα φωσφόρου με υδρολίπανση. Στα θερμοκήπια που επικρατεί η τομάτα εφαρμόζονται ως βασική λίπανση περίπου 50 kg/στρέμμα (12-12-17) και 15-20 μονάδες αζώτου, φωσφόρου, καλίου με υδρολίπανση. Γ.1.3. ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Γίνεται συστηματική ζιζανιοκτονία στο καλαμπόκι, στο βαμβάκι και στα κηπευτικά υπαίθρου εκτός από την καλλιέργεια της κολοκυθιάς. Από πλευράς φυτοπροστασίας εφαρμόζονται εντομοκτόνα συνήθως στο βαμβάκι, ενώ στα κηπευτικά εφαρμόζονται μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα. Οι εφαρμογές των φυτοπροστατευτικών ουσιών γίνονται κατά κανόνα σύμφωνα με τις οδηγίες που αναγράφονται στα σκευάσματα. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση των κενών συσκευασιών και στα προστατευτικά μέτρα που πρέπει να λαμβάνει ο γεωργός κατά την προετοιμασία και εφαρμογή των ουσιών αυτών. 2

Γ.2. ΣΥΝΤΑΞΗ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ Γ.2.1. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ- ΟΞΥΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης του εδάφους σε σχέση με την αλατότητα Κατηγορία αλατότητας εδάφους Κριτήριο Χαμηλή Μέτρια Μεγάλη ECe <2 ds/m 2-4 ds/m >4 ds/m Πίνακας 2. Κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης του εδάφους σε σχέση με τη νατρίωση Κριτήρια Κατηγορία νατρίωσης εδάφους Χαμηλή Μέτρια Αυξημένη Μεγάλη ESP <5 5-10 10-15 >15 SAR <4.5 4.5-8.5 8.5-13 >13 Πίνακας 3. Κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης του εδάφους σε σχέση με την οξύτητα Κατηγορία οξύτητας-αλκαλικότητας εδάφους (ph) Κριτήρια Μεγάλη Μέτρια Μέτρια Μεγάλη Ουδέτερα οξύτητα οξύτητα αλκαλικότητα αλκαλικότητα ph <5.5 5.5-6.5 6.5-7.5 7.5-8.5 >8.5 Πίνακας 4. Κριτήρια κατάταξης παθογενών εδαφών Είδος παθογένειας ECe ESP ph Αλατούχα > 4 ds/m < 15 < 8.5 Αλατούχα-νατριωμένα > 4 ds/m > 15 < 8.5 Νατριωμένα < 4 ds/m > 15 > 8.5 Όξινα - - < 5.5 Γ.2.2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ-ΟΞΥΤΗΤΑΣ Χρησιμοποιώντας τα κριτήρια των Πινάκων 1-3 δημιουργήθηκαν 12 θεματικοί χάρτες (Χάρτης 1-12) στους οποίους εμφανίζεται η υφιστάμενη κατάσταση αλατότητας (EC), νατρίωσης (ESP, SAR) και οξίνισης των εδαφών της υπό μελέτη περιοχής σε τρία βάθη εδάφους (, 30-60, 60-90 cm). Στον Πίνακα 4 εμφανίζονται 3

τα κριτήρια κατάταξης των παθογενών εδαφών. Επίσης, στον Πίνακα 5 και στα ιστογράμματα 1-12 παρουσιάζονται υπολογιστικά και γραφικά τα ποσοστά κατανομής των κατηγοριών ηλεκτρικής αγωγιμότητας (ECe), νατρίωσης (ESP, SAR) και οξύτητας (ph) ανά βάθος δειγματοληψίας εδάφους. Με βάση τους προαναφερθέντες θεματικούς χάρτες και τα στοιχεία του Πίνακα 5 ακολουθεί η αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των εδαφών της περιοχής μελέτης. Γ.2.2.1. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με την αλατότητα Από τους θεματικούς χάρτες 1, 2, 3 που δημιουργήθηκαν για τα τρία βάθη του εδάφους (, 30-60, 60-90 cm) με βάση την ECe φαίνεται ότι στα εδάφη της υπό μελέτη περιοχής ο κίνδυνος αλατότητας περιορίζεται σε ελάχιστα σημεία. Συγκεκριμένα, από τη μελέτη των παραπάνω θεματικών χαρτών, τα στοιχεία του Πίνακα 5 και τα Ιστογράμματα 1, 2, 3 προκύπτουν τα εξής: Ποσοστά που κυμαίνονται από 96.3 έως 98.1% των θέσεων δειγματοληψίας (εξαρτάται από το βάθος του εδάφους) έχουν τιμές ECe μικρότερες των 2 ds/m και επομένως δεν υπάρχει πρόβλημα αλατότητας των εδαφών αυτών. Ποσοστά που κυμαίνονται από 1.2 έως 2.3% των θέσεων δειγματοληψίας έχουν τιμές ECe από 2 έως 4 ds/m, γεγονός που δείχνει ότι το πρόβλημα αλατότητας είναι μεν μέτριο, πρέπει όμως να επισημανθεί για λόγους αποφυγής περαιτέρω επιδείνωσης του προβλήματος. Τέλος, σε πολύ μικρά ποσοστά που κυμαίνονται από 0.8 έως 1.3% των θέσεων δειγματοληψίας διαπιστώθηκαν τιμές ECe μεγαλύτερες των 4 ds/m και στις περιοχές αυτές πρέπει να ληφθούν μέτρα αποκατάστασης της αλατότητας. Ο αριθμός των θέσεων εμφάνισης εδαφικής αλατότητας (ECe> 4 ds/m) παραμένει σχεδόν σταθερός. Στο πρώτο βάθος επισημάνθηκαν 7 θέσεις, στο δεύτερο βάθος 6 και στο τρίτο βάθος 8. 4

` Χάρτης 1. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εδάφους (ECe, ds/m) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 5

Χάρτης 2. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εδάφους (ECe, ds/m) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60cm 6

Χάρτης 3. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εδάφους (ECe, ds/m) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90cm 7

Χάρτης 4. Ποσοστό ανταλλάξιμου νατρίου (ESP) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 8

Χάρτης 5. Ποσοστό ανταλλάξιμου νατρίου (ESP) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60cm 9

Χάρτης 6. Ποσοστό ανταλλάξιμου νατρίου (ESP) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90cm 10

Χάρτης 7. Ποσοστό προσρόφησης νατρίου (SAR) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 11

Χάρτης 8. Ποσοστό προσρόφησης νατρίου (SAR) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60cm 12

Χάρτης 9. Ποσοστό προσρόφησης νατρίου (SAR) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90cm 13

Χάρτης 10. Οξύτητα εδάφους (ph) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα cm 14

Χάρτης 11. Οξύτητα εδάφους (ph) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 30-60cm 15

Χάρτης 12. Οξύτητα εδάφους (ph) στην περιοχή μελέτης στον ορίζοντα 60-90cm 16

Πίνακας 5. Κατανομή των κατηγοριών ηλεκτρικής αγωγιμότητας (ECe), νατρίωσης (ESP, SAR) και οξύτητας (ph) ανά βάθος εδάφους Bάθος δειγματοληψίας (cm) 30-60 60-90 EC (ds/m) Aριθμός θέσεων δειγμ/ψίας Ποσοστό αριθμού θέσεων δειγμ/ψίας (%) ESP (%) Aριθμός θέσεων δειγμ/ψίας Ποσοστό αριθμού θέσεων δειγματοληψίας (%) SAR Aριθμός θέσεων δειγμ/ψία ς Ποσοστό αριθμού θέσεων δειγματοληψίας (%) ph Aριθμός θέσεων δειγμ/ψί ας Ποσοστό αριθμού θέσεων δειγματοληψίας (%) 0-2 899 97.40 0-5 897 97.29 0-4.5 902 97,83 0-5.5 63 6.83 2-4 17 1.84 5-10 13 1.41 4.5-8.5 13 1,41 5.5-6.5 131 14.19 >4 7 0.76 10-15 5 0.54 8.5-13 2 0,22 6.5-7.5 234 25.35 - - - >15 7 0.76 >13 5 0,54 7.5-8.5 488 52.87 - - - - - - - - - >8.5 7 0.76 0-2 805 98.05 0-5 783 95.49 0-4.5 795 97,07 0-5.5 14 1.71 2-4 10 1.22 5-10 18 2.20 4.5-8.5 8 0,98 5.5-6.5 83 10.11 >4 6 0.73 10-15 7 0.85 8.5-13 7 0,85 6.5-7.5 217 26.43 - - - >15 12 1.46 >13 9 1,10 7.5-8.5 496 60.41 - - - - - - - - - >8.5 11 1.34 0-2 580 96.35 0-5 559 92.86 0-4.5 570 94,84 0-5.5 0 0.00 2-4 14 2.32 5-10 16 2.66 4.5-8.5 7 1,17 5.5-6.5 9 1.49 >4 8 1.33 10-15 5 0.83 8.5-13 10 1,66 6.5-7.5 117 19.44 - - - >15 22 3,65 >13 14 2,33 7.5-8.5 450 74.75 - - - - - - - - - >8.5 26 4.32 17

αριθμός εδαφικών δειγμάτων cm 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 899 17 7 0-2 2-4 >4 EC (ds/m) Ιστόγραμμα 1. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος cm αριθμός εδαφικών δειγμάτων 30-60 cm 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 805 10 6 0-2 2-4 >4 EC (ds/m) Ιστόγραμμα 2. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος 30-60 cm 18

αριθμός εδαφικών δειγμάτων 30-60 cm 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 805 10 6 0-2 2-4 >4 EC (ds/m) Ιστόγραμμα 3. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τρεις κατηγορίες ECe σε βάθος 60-90 cm αριθμός εδαφικών δειγμάτων cm 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 897 13 5 7 0-5 5-10 10-15 >15 ESP (%) Ιστόγραμμα 4. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος cm 19

αριθμός εδαφικών δειγμάτων 30-60 cm 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 783 18 7 12 0-5 5-10 10-15 >15 ESP (%) Ιστόγραμμα 5. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 30-60 cm αριθμός εδαφικών δειγμάτων 60-90 cm 600 500 400 300 200 100 0 559 16 5 22 0-5 5-10 10-15 >15 ESP (%) Ιστόγραμμα 6. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 60-90 cm 20

αριθμός εδαφικών δειγμάτων cm 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 902 13 2 5 0-4.5 4.5-8.5 8.5-13 >13 SAR Ιστόγραμμα 7. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος cm αριθμός εδαφικών δειγμάτων 30-60 cm 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 795 8 7 9 0-4.5 4.5-8.5 8.5-13 >13 SAR Ιστόγραμμα 8. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 30-60 cm 21

αριθμός εδαφικών δειγμάτων 60-90 cm 600 500 400 300 200 100 0 570 7 10 14 0-4.5 4.5-8.5 8.5-13 >13 SAR Ιστόγραμμα 9. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 60-90 cm 600 αριθμός εδαφικών δειγμάτων cm 500 400 300 200 100 0 488 234 131 63 7 0-5.5 5.5-6.5 6.5-7.5 7.5-8.5 >8.5 ph Ιστόγραμμα 10. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος cm 22

αριθμός εδαφικών δειγμάτων 30-60 cm 600 500 400 300 200 100 0 496 217 83 14 11 0-5.5 5.5-6.5 6.5-7.5 7.5-8.5 >8.5 ph Ιστόγραμμα 11. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 30-60 cm αριθμός εδαφικών δειγμάτων 60-90 cm 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 450 117 0 9 26 0-5.5 5.5-6.5 6.5-7.5 7.5-8.5 >8.5 ph Ιστόγραμμα 12. Κατανομή των θέσεων δειγματοληψίας σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 60-90 cm 23

Γενικά, οι θέσεις με τιμές ECe μεγαλύτερες από 2 ds/m βρίσκονται πέριξ του ρου του ποταμού Ανθεμούντα και ιδίως στο βορειοδυτικό τμήμα του Δημοτικού Διαμερίσματος Αγίας Παρασκευής, όπου οι κλίσεις του ποταμού γίνονται πολύ ήπιες, τα νερά του ποταμού ενίοτε κατέκλυζαν τα χαμηλά τμήματα της περιοχής και συσσωρεύονταν άλατα μέσω της διαδικασίας της εξάτμισης. Βέβαια, εδώ και χρόνια τα πρανή του ποταμού στο τμήμα αυτό έχουν υπερυψωθεί και αποφεύγονται πλέον οι κατακλύσεις Επίσης υπάρχουν και ελάχιστες διάσπαρτες θέσεις με τιμές ηλεκτρικής αγωγιμότητας μεταξύ 2.1 και 3.4 ds/m. Τέλος, χρησιμοποιώντας τα κριτήρια κατάταξης των παθογενών εδαφών του Πίνακα 4 δημιουργήθηκαν τρεις θεματικοί χάρτες (Χάρτης 13, 14, 15), ένας ανά κάθε βάθος εδάφους, που εμφανίζουν τα αλατούχα, τα αλατουχονατριωμένα και τα νατριωμένα εδάφη. Στους χάρτες αυτούς φαίνεται ότι σε τέσσερις θέσεις κατά μήκος του ποταμού έχουν ήδη δημιουργηθεί αλατούχα εδάφη και πρέπει να προταθούν μέτρα βελτίωσής τους. Γ.2.2.2. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με τη νατρίωση Από τους θεματικούς χάρτες 4 έως 9 που δημιουργήθηκαν για τα τρία βάθη του εδάφους (, 30-60, 60-90 cm) είτε με βάση το ESP είτε με βάση το SAR φαίνεται ότι στα εδάφη της υπό μελέτη περιοχής το πρόβλημα της νατρίωσης περιορίζεται σε ελάχιστα σημεία. Συγκεκριμένα, από τη μελέτη των παραπάνω θεματικών χαρτών, τα στοιχεία του Πίνακα 5 και τα Ιστογράμματα 4-9 προκύπτουν τα εξής: Ποσοστά κυμαινόμενα από 92.9 έως 97.3% των θέσεων δειγματοληψίας για το ESP και από 94.8 έως 97.8% για το SAR (εξαρτάται από το βάθος του εδάφους) έχουν τιμές μικρότερες των 5 και 4.5 αντίστοιχα και επομένως τα εδάφη δεν είναι νατριωμένα. Ποσοστά κυμαινόμενα από 1.4 έως 2.7% των θέσεων δειγματοληψίας για το ESP και από 1 έως 1.4 για το SAR έχουν τιμές που κυμαίνονται από 5 έως 10 και 4.5 έως 8.5 αντίστοιχα, γεγονός που δείχνει ότι το πρόβλημα νατρίωσης είναι μέτριο. Παρόλα αυτά πρέπει να επισημανθεί για λόγους αντιμετώπισης του προβλήματος στα αρχικά του στάδια. Ο βαθμός νατρίωσης αυξάνει ακόμη περισσότερο για τις θέσεις που οι τιμές των ESP και SAR αυξάνουν και κυμαίνονται από 10 έως 15 και από 8.5 έως 13 24

αντίστοιχα. Τα ποσοστά αυτών των θέσεων δειγματοληψίας είναι πολύ μικρά και κυμαίνονται από 0.5 έως 0.9% για το ESP και από 0.2 έως 1.7% για το SAR. Τέλος, ο βαθμός νατρίωσης γίνεται μεγάλος όταν ξεπερνά την τιμή 15 για το ESP και την τιμή 13 για το SAR. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν ποσοστά από 0.8 έως 3.6% των θέσεων δειγματοληψίας με βάση το ESP και ποσοστά 0.5 έως 2.3% με βάση το SAR. Για τις περιοχές αυτές πρέπει να ληφθούν μέτρα αποκατάστασης του προβλήματος. Οι θέσεις με τιμές ESP>15 ή SAR>13 εντοπίζονται στα πέριξ του ρου του ποταμού Ανθεμούντα και συγκεκριμένα στο βόρειο τμήμα του Δημοτικού Διαμερίσματος Αγίας Παρασκευής, όπως έχει λεχθεί προηγουμένως. Διάσπαρτες θέσεις με τις παραπάνω τιμές καταγράφηκαν μόνο δύο στο Δημοτικό Διαμέρισμα των Βασιλικών με τιμές ESP μεγαλύτερες από 20. Θα πρέπει να τονισθεί ότι καθώς αυξάνει το βάθος του εδάφους αυξάνουν και οι τιμές του ESP και του SAR. Έτσι το ποσοστό των θέσεων με τιμή ESP>15 αυξάνει από 0.8% στο πρώτο βάθος σε 3.6% στο τρίτο βάθος. Το ίδιο συμβαίνει και με το SAR που το ποσοστό των θέσεων με τιμή μεγαλύτερη από 13 αυξάνει από 0.5% στο πρώτο βάθος σε 2.3% στο τρίτο βάθος. Τέλος, οι θεματικοί χάρτες 13, 14 και 15 δείχνουν ότι στο Δημοτικό Διαμέρισμα της Αγίας Παρασκευής κατά μήκος του ποταμού έχουν ήδη δημιουργηθεί νατριωμένα εδάφη και πρέπει να προταθούν μέτρα βελτίωσής τους. Συγκεκριμένα, στο πρώτο βάθος εντοπίσθηκαν 2 θέσεις, στο δεύτερο βάθος 5 θέσεις και στο τρίτο βάθος 14. Για τα εδάφη αυτά πρέπει να προταθούν μέτρα αποκατάστασης. Γ.2.2.3. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με την αλατότητα - νατρίωση Η αύξηση της εδαφικής αλατότητας διαφοροποιεί τη σύνθεση του εδαφικού διαλύματος με αποτέλεσμα να συμπυκνώνονται και να καθιζάνουν τα άλατα του Ca και του Mg και επομένως να αυξάνουν τα άλατα του Na. Όταν η περιεκτικότητα των ιόντων Na στην εναλλακτική φάση, δηλαδή το ESP υπερβεί το 15% τότε το έδαφος καθίσταται νατριωμένο. Στο μεταβατικό στάδιο μεταξύ αλατότητας και νατρίωσης τα εδάφη χαρακτηρίζονται ως αλατουχονατριωμένα και ισχύει ότι έχει περιγραφεί σχετικά με την κατάσταση των εδαφών σε σχέση με τη αλατότητα και τη νατρίωση. Από τους θεματικούς χάρτες 13, 14 και 15 διαπιστώθηκε η ύπαρξη αλατουχονατριωμένων εδαφών σε δύο θέσεις. Στη μία θέση εντοπίσθηκε σε βάθος 0-30cm και στην άλλη θέση σε βάθος 60-90cm. Αμφότερες οι θέσεις βρίσκονται πέριξ 25

του ρου του ποταμού Ανθεμούντα, στο βορειοδυτικό τμήμα του Δημοτικού Διαμερίσματος Αγίας Παρασκευής και η αιτιολογία της δημιουργίας της παθογένειας αυτής αναφέρθηκε προηγουμένως. Γ.2.2.4. Κατάσταση εδαφών σε σχέση με την οξύτητα Οι θεματικοί χάρτες 10, 11, 12 που δημιουργήθηκαν με βάση τις τιμές του ph στα τρία βάθη του εδάφους (, 30-60, 60-90 cm) και τις κατηγορίες ph του Πίνακα 3 δείχνουν ότι στα εδάφη της υπό μελέτη περιοχής το πρόβλημα της οξύτητας των εδαφών είναι υπαρκτό και μειώνεται με την αύξηση του βάθους του εδάφους. Συγκεκριμένα, από τη μελέτη των παραπάνω θεματικών χαρτών, τα στοιχεία του Πίνακα 5 και τα Ιστογράμματα 11, 11, 12 προκύπτουν τα εξής: Ποσοστά κυμαινόμενα από 26.4 έως 19.4% των θέσεων δειγματοληψίας έχουν τιμές που κυμαίνονται από 6.5 έως 7.5 και επομένως δεν υπάρχει πρόβλημα όξινων εδαφών και ως εκ τούτου δεν υπάρχει κίνδυνος μείωσης της απόδοσης των καλλιεργειών. Οι θέσεις αυτές βρίσκονται ως επί το πλείστον στο πεδινό τμήμα της περιοχής και η μεταβολή της τιμής του ph σε σχέση με το βάθος του εδάφους είναι μικρή. Το πρόβλημα των εδαφών χαρακτηρίζεται μικρό έως μέτριο όταν οι τιμές του ph κυμαίνονται από 6.5 έως 5.5. Τα ποσοστά των θέσεων δειγματοληψίας που το ph τους βρίσκεται σε αυτή την κατηγορία κυμαίνονται από 1.5% στο τρίτο βάθος εδάφους έως 14.2% για το πρώτο βάθος εδάφους. Επομένως, για τα εδάφη αυτά υπάρχει μικρό έως μέτριο πρόβλημα που πρέπει να επισημανθεί για λόγους πρόληψης και αποφυγής δημιουργίας όξινων εδαφών. Τέλος, το πρόβλημα γίνεται μεγάλο όταν ξεπερνά την τιμή 5.5. Σε αυτή την κατηγορία τα ποσοστά των όξινων εδαφών που εντοπίζονται στο πρώτο βάθος καταλαμβάνουν το 6.8% της περιοχής. Στο δεύτερο βάθος του εδάφους το ποσοστό των θέσεων δειγματοληψίας που έχει τιμή ph<5.5 μειώνεται σε 1.7% και μηδενίζεται στο τρίτο βάθος. Τα εδάφη αυτά συναντώνται σε όλα τα Δημοτικά Διαμερίσματα, στην περίμετρο της περιοχής, όπου οι κλίσεις του εδάφους αυξάνονται και τα σιτηρά είναι σχεδόν μονοκαλλιέργεια. Οι περισσότερες όμως θέσεις εντοπίζονται στα Δ.Δ. της Αγίας Παρασκευής, της Σουρωτής και των Βασιλικών. Για τις περιοχές αυτές πρέπει να ληφθούν μέτρα αποκατάστασης του προβλήματος των όξινων εδαφών. Τιμές ph>8.5 καταλαμβάνουν ποσοστά των θέσεων δειγματοληψίας που κυμαίνονται από 7 έως 26% ανάλογα με το βάθος του εδάφους. Οι θέσεις αυτές 26

εντοπίζονται κυρίως στο Δ.Δ. της Αγίας Παρασκευής και ταυτίζονται με τις θέσεις που έχουν πρόβλημα νατρίωσης. Γ.2.2.5. Κατάσταση εδαφών θερμοκηπίων σε σχέση με την αλάτωση-οξύτητα Οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες στην περιοχή μελέτης, κυρίως στο Δημοτικό Διαμέρισμα των Βασιλικών, αποτελούν σημαντικό μέρος της γεωργικής απασχόλησης. Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε απαραίτητη η διερεύνηση της κατάστασης των εδαφών των θερμοκηπίων από πλευράς οξύτητας, αλατότητας και νατρίωσης. Τονίζεται ότι η εργασία αυτή δεν περιλαμβανόταν στις συμβατικές υποχρεώσεις του έργου. Για τη εξέταση αυτή ελήφθησαν 305 σύνθετα εδαφικά δείγματα από 102 θερμοκήπια της περιοχής Βασιλικών. Για τη δημιουργία των σύνθετων δειγμάτων έγινε δειγματοληψία εδάφους από 4-5 θέσεις σε κάθε θερμοκήπιο και από τρία βάθη (, 30-60 και 60-90 cm). Τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων των σύνθετων εδαφικών δειγμάτων, για την αξιολόγηση αυτών από πλευράς οξύτητας, αλατότητας και νατρίωσης δίνονται στον Πίνακα 6. Επίσης στα Ιστογράμματα 13 έως 25 φαίνεται η ποσοστιαία κατανομή των θερμοκηπίων με βάση τις διάφορες κατηγορίες κατάστασης των εδαφών από πλευράς αλατότητας (ECe), νατρίωσης (ESP,SAR) και οξύτητας (ph). Σε ότι αφορά στην κατάσταση των εδαφών από πλευράς αλατότητας, τα Ιστογράμματα 13, 14 και 15 δείχνουν ότι το 35.3 % των εδαφών των θερμοκηπίων στο βάθος cm είναι αλατούχα και χρειάζονται παρεμβάσεις βελτίωσης. Το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 4.9 % στο βάθος των 30-60 cm και μηδενίζεται στο επόμενο βάθος. Από τα ίδια Ιστογράμματα διαπιστώνεται και η ύπαρξη μεγάλου ποσοστού εδαφών με μέτρια αγωγιμότητα (2-4 ds/m), όπως, 39.2 % στο βάθος 0-30 cm, 16.7 % στο βάθος 30-60 cm και 4 % στο βάθος 60-90 cm γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη λήψης κατάλληλων μέτρων για να μην αυξηθεί η αλατότητα του εδάφους. Θα πρέπει να τονισθεί ότι στα θερμοκήπια συντρέχουν δύο σοβαρές αιτίες που συμβάλλουν στην αύξηση της αλατότητας. Πρώτον, η κάλυψη των θερμοκηπίων δεν επιτρέπει τη φυσική έκπλυση του εδάφους από τα άλατα μέσω των βροχοπτώσεων και δεύτερον, οι υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται αυξάνουν σημαντικά την εξάτμιση του εφαρμοζόμενου αρδευτικού νερού στην επιφάνεια του. 27

α/α Πίνακας 6. Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων σύνθετων δειγμάτων από 102 θερμοκήπια Kωδικός θερμοκηπίου 1 010Α 2 010Β 3 016Β 4 016Α 5 015 6 014Β 7 001 8 013 9 014Α 10 21Β 11 18 12 20Α 13 22Α 14 22Β Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) Κολοκύθι/ 7,64 0,65 23,10 1,66 1,85 1,42 1,52 30-60 Αλωπούδης 7,70 1,75 20,11 5,91 9,71 1,47 1,72 60-90 Απ. 7,58 0,49 24,46 1,46 1,20 1,31 1,39 Κολοκύθι/ 7,77 2,43 22,28 10,39 11,67 2,15 2,17 30-60 Αλωπούδης 7,64 0,65 26,63 1,88 1,82 1,46 1,55 60-90 Απ. 7,86 0,56 23,91 1,84 1,21 1,26 1,20 Κηπευτικά/ 7,44 1,61 17,93 4,96 5,38 1,52 1,09 30-60 Γιαννιώτας Γ. 7,51 1,33 16,85 3,04 3,98 1,79 1,49 60-90 Ι. 7,60 1,02 23,37 2,86 2,75 2,06 2,28 Ντομάτες/ 7,48 2,69 13,59 11,45 9,45 2,67 2,87 30-50 Γιαννιώτας Γ. Ι. 7,37 2,44 13,59 9,97 11,60 2,10 2,29 6,90 11,51 20,92 25,98 12,88 5,88 2,72 Κηπευτικά/ 30-60 7,14 4,04 20,65 13,42 25,88 1,90 2,40 Γιαννιός Γ. 60-90 7,41 1,01 26,36 2,88 1,69 1,71 1,73 7,12 7,00 23,37 34,04 44,75 1,93 1,89 Κηπευτικά/ 30-60 7,35 2,50 23,91 9,08 16,08 1,22 0,78 Γιαννιός Ν. Γ. 60-90 7,31 2,00 22,28 6,50 9,38 1,61 1,80 7,75 1,66 16,30 3,82 10,13 1,80 1,25 Κολοκύθι/ 30-60 7,67 0,74 18,75 2,02 2,00 1,43 1,14 Μουστάκας 60-90 7,91 0,46 18,48 1,58 1,17 1,22 1,19 Μαρούλι/ 7,55 3,47 15,22 11,70 19,13 2,09 2,34 30-60 Σκαρλατούδης 7,58 0,95 14,95 3,47 3,58 1,31 1,26 60-90 Β. 7,73 0,93 19,02 3,78 2,46 1,32 1,16 6,63 9,60 22,83 30,11 36,17 3,30 2,63 Κηπευτικά/ 30-60 7,01 2,53 20,11 7,09 1,48 2,50 1,82 Γιαννιός Ν. Γ. 60-90 7,31 0,67 20,65 1,60 1,85 1,64 1,43 7,02 5,85 17,39 9,48 33,25 3,36 3,37 Ντομάτα/ 30-60 6,95 4,51 15,76 10,11 10,21 3,79 2,64 Γιαννιός Ν. Γ. 60-90 7,28 1,30 17,66 3,31 1,94 2,67 2,77 7,30 2,56 17,39 9,35 2,00 2,36 1,85 Μαρούλι/ 30-60 7,30 0,88 17,93 2,73 3,18 1,36 1,41 Τριανταφύλλου 60-90 7,29 0,67 16,85 2,08 1,99 1,24 1,16 7,57 3,53 20,38 13,87 1,45 1,72 0,92 Ντομάτα/ 30-60 7,64 1,14 19,29 3,35 4,46 0,96 0,80 Καρπούζης 60-90 7,73 0,44 22,55 1,37 1,38 0,74 0,65 7,33 4,59 21,47 29,17 28,21 1,07 0,78 Ντομάτα/ 30-60 7,39 2,69 22,01 15,38 15,50 0,98 0,80 Πιπινίκας 60-90 7,48 1,01 24,46 3,67 3,14 0,87 0,83 7,46 6,04 20,65 33,70 40,21 1,45 1,43 Κηπευτικά/ 30-60 7,43 4,79 20,65 27,36 28,92 1,21 1,39 Πιπινίκας 60-90 7,60 2,89 20,11 10,12 14,13 1,02 1,03 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 28

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 15 17Β 16 19 17 20Β 18 21Α 19 17Α 20 27Β 21 27Α 22 23Α 23 29Α 24 29Β 25 23Β 26 26Β 27 28Α 28 25Α Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) 7,52 3,08 22,28 14,81 23,79 1,21 0,88 Μαρούλι/ 30-60 7,54 0,92 19,57 4,51 2,76 1,00 1,03 Σαλαγκούδης 60-90 7,50 0,72 25,00 3,86 2,25 1,17 1,31 8,01 1,00 16,03 2,02 2,34 1,24 0,89 Κηπευτικά/ 30-60 7,85 0,83 16,58 2,56 2,44 1,08 0,91 Σκαρλατούδης 60-90 7,81 0,56 19,57 1,94 1,03 1,00 0,84 7,69 3,66 23,37 18,76 19,33 1,66 1,87 Ντομάτα/ 30-60 7,59 1,74 23,91 9,46 15,42 0,78 0,97 Καρπούζης 60-90 8,16 0,56 17,66 2,00 1,72 0,67 0,83 7,30 5,26 14,67 21,86 24,25 3,45 3,41 Μαρούλι/ 30-60 7,42 2,49 13,04 7,89 8,38 3,28 3,26 Γιαννιός 60-90 7,43 1,55 22,01 5,92 2,26 3,54 3,25 7,52 2,84 21,20 16,38 14,33 1,05 0,78 Ντομάτα/ 30-60 7,52 0,94 20,65 4,84 2,06 1,03 0,84 Σαλαγκούδης 60-90 7,44 0,43 25,00 1,54 0,88 1,18 0,97 7,19 3,77 21,20 19,28 13,77 1,25 0,54 Σέλινο/ 30-60 7,22 1,04 19,29 4,57 3,06 0,89 0,58 Πατίκα 60-90 7,41 1,07 13,59 5,12 3,44 1,03 0,51 7,32 3,06 22,28 16,16 11,92 1,15 0,48 Μαρούλι/ 30-60 7,23 1,46 20,65 6,24 3,72 0,84 0,54 Πατίκα 60-90 7,38 0,75 19,02 2,65 1,70 0,81 0,56 7,29 6,60 16,03 26,97 25,46 3,41 3,62 Κολοκύθι/ 30-60 7,74 1,34 9,51 5,98 2,85 1,27 1,26 Θεοδωράκης 60-90 7,53 2,00 10,87 9,49 4,38 1,48 1,34 7,78 4,66 20,92 15,23 5,96 5,88 4,00 Φρεζαρισμένο/ 30-60 7,85 3,69 20,92 12,85 10,38 4,37 3,67 Καρακούτης 60-90 7,85 1,22 23,10 4,06 2,12 3,15 3,24 7,45 7,04 20,38 28,43 31,08 4,99 3,75 Φρεζαρισμένο/ 30-60 7,53 2,11 19,02 8,45 5,21 2,69 2,16 Καρακούτης 60-90 7,71 0,99 19,57 3,88 1,34 2,37 2,13 7,34 3,54 17,66 31,68 31,71 1,67 1,94 Μαρούλι/ 30-60 7,45 2,69 19,02 15,72 19,92 1,37 1,81 Θεοδωράκης 60-90 7,62 1,01 20,38 3,83 2,79 1,56 5,77 7,17 2,40 23,10 10,78 11,40 1,22 0,73 Μαρούλι/ 30-60 7,07 1,03 21,74 3,53 2,00 1,15 0,79 Καρανταλης 60-90 7,13 0,53 23,64 1,76 1,34 0,99 0,74 7,07 2,78 16,85 12,71 2,12 2,58 1,82 Μαϊντανός/ 30-60 7,08 1,07 18,75 4,45 2,89 1,33 1,00 Αγοραστούδης 60-90 7,08 0,87 23,37 3,79 1,94 1,38 1,01 7,49 1,76 19,84 7,71 5,98 0,73 0,58 Μαρούλι/ 30-60 7,39 1,48 20,11 7,46 2,60 0,95 0,65 Κουφλίδης 60-90 7,42 0,94 20,11 4,18 2,02 1,04 0,78 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 29

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 29 25Β 30 28Β 31 26Α 32 032Α 33 031Β 34 034 35 030Β 36 031Α 37 030Α 38 033Β 39 031Γ 40 032Β 41 033Α 42 035 Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) 7,29 1,94 19,84 10,11 7,16 1,23 0,85 Φρεζαρισμένο/ 30-60 7,28 0,76 21,74 3,09 1,88 1,03 0,71 Κουφλίδης 60-90 7,26 0,46 23,10 1,84 0,94 1,01 0,83 7,18 2,50 17,39 11,29 2,19 2,79 1,96 Ρόκα/ 30-60 7,32 1,22 16,58 4,52 3,14 1,74 1,26 Αγοραστούδης 60-90 7,33 0,54 18,75 2,85 1,94 1,51 1,27 7,34 2,21 25,54 10,74 10,30 1,51 1,53 Μαρούλι/ 30-60 7,22 1,44 23,10 5,97 4,69 1,29 0,94 Καρανταλης 60-90 7,22 0,70 22,01 2,48 1,77 1,11 0,95 6,83 3,49 19,02 23,68 9,85 1,30 0,87 Σαλάτα/ 30-60 7,48 0,91 16,30 6,60 2,20 1,33 0,96 Νασιούδης Αθ. 60-90 7,68 1,08 21,47 5,94 1,53 1,33 0,87 Ντομάτα/ 7,09 6,04 21,20 33,38 30,94 2,11 1,83 30-60 Μπατσιούδης 7,40 1,60 19,29 9,06 5,46 1,82 1,65 60-90 Μ. 7,72 1,07 20,92 5,54 1,33 1,96 1,89 Σαλάτα/ 7,35 4,47 17,39 28,68 15,63 1,27 0,82 30-60 Κουτσουμάνης 7,46 1,56 16,03 13,19 5,51 1,26 0,96 60-90 Αθ. 7,62 1,44 18,48 9,23 2,33 0,98 0,82 Άνιθος/ 6,85 3,27 16,58 16,94 12,00 1,52 0,94 30-60 Γαβαλά 6,94 0,95 16,30 3,86 1,94 1,38 1,06 60-90 Ευγενία 7,61 0,78 16,03 2,90 1,33 1,62 1,03 Κολοκύθι, 7,03 7,63 17,93 49,03 29,90 2,08 1,70 30-60 Αγγούρι/ 7,26 2,78 18,48 15,05 9,40 1,34 0,99 60-90 Μπατσιούδης Μ. 7,63 1,51 21,74 7,62 2,68 1,60 1,38 Άνιθος/ 6,17 4,11 14,95 18,73 13,43 1,55 1,28 30-60 Γαβαλά 6,45 1,20 14,40 4,97 2,36 1,23 1,91 60-90 Ευγενία 7,05 1,15 11,96 4,30 2,42 1,28 1,05 Σαλάτα/ 7,35 1,12 17,66 5,02 2,84 1,15 1,06 30-60 Σκανδήλας Γ. 7,55 0,66 17,12 4,12 1,90 1,03 0,97 60-90 Χαρ. 7,77 0,57 21,47 3,43 1,16 0,77 0,77 Ντομάτα, 7,32 2,56 17,39 15,15 11,60 2,45 2,11 30-60 Κολοκύθι, 7,56 1,74 16,30 6,33 3,30 1,75 1,13 Αγγούρι/ 60-90 Μπατσιούδης 7,61 1,50 17,39 7,06 2,25 1,09 0,87 Μ. 6,67 3,28 18,75 22,78 1,03 1,61 0,73 Σαλάτα/ 30-60 7,38 1,97 17,93 12,48 3,52 1,59 0,76 Νασιούδης Αθ. 60-90 7,66 1,10 16,58 5,77 1,43 1,46 0,83 Μαρούλι/ 7,25 2,81 22,28 18,01 2,22 1,81 1,71 30-60 Σκανδήλας Γ. 7,62 0,54 21,47 3,67 1,78 0,76 1,06 60-90 Παύλου 7,83 0,52 24,18 3,14 1,19 0,91 0,90 Ακαλλιέργητο/ 7,65 1,51 16,85 10,73 2,99 1,55 0,92 30-60 Κυριακούδης 7,56 2,43 15,22 15,42 3,08 1,69 0,86 60-90 Βύρων 7,63 2,04 13,86 12,67 2,70 1,23 0,78 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 30

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 43 041Β 44 041Α 45 040Β 46 039A 47 038Β 48 040Α 49 037 50 036Β 51 038Α 52 038Γ 53 039Β 54 036Α 55 043Α 56 042Α Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) Ντομάτα/ 7,61 2,31 26,90 15,62 3,30 1,39 1,14 30-60 Ταουσιάνης 7,82 0,87 24,18 4,81 1,44 1,09 0,74 60-90 Ευθυμιάδης Γ. 7,88 0,51 21,74 2,63 0,71 1,06 0,72 Μαρούλι/ 7,62 1,33 26,63 7,18 2,43 0,97 0,67 30-60 Ταουσιάνης 7,80 0,70 26,90 3,43 0,98 1,20 0,71 60-90 Ευθυμιάδης Γ. 7,95 0,59 23,10 2,75 0,78 1,18 0,71 Σαλάτα/ 7,71 2,04 15,49 8,04 6,69 2,09 1,02 30-60 Σταμάτης 7,79 1,51 11,68 5,61 2,83 2,12 1,30 60-90 Σταύρος 7,89 1,46 7,88 6,48 2,72 1,93 1,80 7,72 1,92 16,03 8,63 6,02 1,53 0,98 Σαλάτα/ 30-60 7,88 0,84 15,49 4,48 1,63 1,00 0,58 Καζίλα Αναστ. 60-90 7,94 0,64 14,67 3,41 0,95 1,18 0,80 7,78 2,04 19,84 12,27 3,66 1,88 2,32 Κολοκύθι/ 30-60 7,82 1,63 16,30 10,00 2,39 1,78 2,33 Γραμμένος Γ. 60-90 7,99 1,67 16,85 10,01 2,22 1,74 2,71 7,76 1,58 15,76 5,93 4,53 1,62 0,91 Σαλάτα/ 30-60 7,86 1,13 11,68 4,85 2,43 1,60 1,00 Σταμάτης Στ. 60-90 7,92 1,15 9,24 5,49 2,21 1,66 1,23 Ντομάτα/ 7,27 4,61 17,93 8,19 21,58 2,14 0,94 30-60 Καραβασίλης 7,66 1,81 16,30 8,80 4,07 1,71 0,95 60-90 Ιωά 7,90 1,24 15,49 5,38 1,78 1,84 1,26 Φρεζαρισμένο/ 7,49 1,84 18,75 9,82 2,54 1,05 0,47 30-60 Καραβασίλης 7,51 1,19 16,85 6,11 2,37 1,16 0,75 60-90 Αθ. 7,38 1,05 16,85 5,53 2,10 1,00 0,84 7,53 2,16 22,55 11,81 3,74 1,56 0,97 Ντομάτα/ 30-60 7,85 1,35 19,84 8,45 2,25 1,26 0,86 Γραμμένος Γ. 60-90 7,87 0,98 14,95 6,24 2,13 1,23 1,05 7,59 2,52 17,12 16,00 5,15 1,36 1,35 Μαϊντανός/ 30-60 7,88 1,21 16,58 6,77 2,41 1,15 1,02 Γραμμένος Γ. 60-90 8,08 0,87 13,59 4,60 2,05 1,09 1,16 Κηπευτικά/ 7,52 2,17 17,66 9,28 9,13 1,29 0,59 30-60 Καζίλας 7,78 0,89 14,13 3,61 2,09 0,93 0,79 60-90 Ευάγγ. 7,84 0,98 14,95 4,48 1,87 1,22 0,75 Φρεζαρισμένο/ 7,55 1,75 19,29 14,01 5,88 1,21 0,68 30-60 Καραβασίλης 7,51 1,25 17,93 6,60 2,19 1,16 0,86 60-90 Αθ. 7,49 0,46 15,76 2,11 0,86 1,21 0,78 8,07 2,41 19,02 7,86 9,52 2,72 2,96 Σαλάτα/ 30-60 8,10 0,93 19,29 2,38 2,16 2,44 1,86 Λόλας Φώτης. 60-90 8,03 0,71 19,84 1,62 1,40 2,29 2,10 7,66 1,49 10,87 6,57 5,21 1,52 1,20 Φρεζαρισμένο/ 30-60 7,68 0,85 11,41 3,58 1,80 1,45 0,88 Ευθυμιάδου Μ. 60-90 7,83 0,67 13,32 2,66 10,31 0,78 0,61 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 31

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 57 046Α 58 044Β 59 044Α 60 045Α 61 045Β 62 043Α 63 042Β 64 046Β 65 047Α 66 048Α 67 048Β 68 052Α 69 051Β 70 053Β Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) 6,73 5,68 19,29 24,18 21,42 1,80 1,59 Αγγούρι/ 30-60 6,64 2,25 17,12 13,97 2,24 1,20 1,09 Παπαλεξίου Δ. 60-90 6,80 1,03 23,91 4,61 3,18 1,10 1,05 7,81 1,12 16,03 4,19 3,63 1,53 0,84 Ακαλλιέργητο/ 30-60 7,82 4,86 10,60 1,98 1,43 1,33 0,70 Ευθυμιάδης Π. 60-90 7,70 0,33 9,24 1,37 0,83 1,10 0,81 7,52 2,37 15,76 11,27 5,29 1,35 0,58 Ακαλλιέργητο/ 30-60 7,54 1,25 11,96 4,91 4,32 1,11 0,48 Ευθυμιάδης Π. 60-90 7,63 0,78 6,52 3,13 2,10 1,02 0,04 7,26 1,83 26,36 7,54 4,94 1,21 0,64 Σαλάτα/ 30-60 7,06 2,07 25,82 8,79 3,53 1,75 0,58 Ευθυμιάδου Α. 60-90 7,26 1,22 21,74 5,71 2,76 1,79 0,89 7,15 2,49 26,36 11,91 8,88 1,01 0,39 Μαρούλι/ 30-60 7,33 1,09 25,82 3,68 2,10 1,40 0,81 Ευθυμιάδου Α. 60-90 7,29 0,79 21,47 2,95 1,38 1,48 0,88 8,23 1,57 22,83 4,44 6,90 2,38 1,99 Μαρούλι/ 30-60 8,19 0,90 21,74 2,34 1,92 2,24 1,24 Λόλας Φώτης. 60-90 8,03 0,78 19,84 1,94 1,28 2,41 1,20 7,24 5,04 12,77 30,00 25,96 1,56 0,33 Φρεζαρισμένο/ 30-60 8,00 1,08 10,05 4,02 1,80 1,92 1,10 Ευθυμιάδου Α. 60-90 7,85 0,88 10,60 2,88 1,08 2,01 1,58 6,82 4,48 20,11 29,42 20,04 1,27 0,36 Ντομάτα/ 30-60 6,79 1,59 20,92 7,70 2,67 1,20 1,32 Παπαλεξίου Δ. 60-90 6,97 1,05 17,12 3,67 2,53 1,36 1,21 7,65 1,86 10,87 7,90 7,35 1,66 0,99 Μαρούλι/ 30-60 7,58 0,70 8,15 2,31 1,24 1,60 0,84 Κοντογιάννης 60-90 7,59 0,12 7,34 1,21 0,59 1,42 0,90 8,01 1,66 16,58 6,45 5,65 2,04 0,91 Ντομάτα/ 30-60 8,02 1,02 14,40 3,77 2,53 1,96 1,00 Λεμονής 60-90 8,08 0,80 11,96 2,79 1,57 2,07 1,22 7,83 1,86 16,03 7,52 4,09 1,63 0,83 Αγγούρι/ 30-60 7,93 0,76 13,59 2,71 1,75 1,60 1,06 Λεμονής 60-90 8,09 0,73 18,48 1,91 1,21 2,16 1,26 7,68 5,29 21,20 27,83 40,92 2,97 2,99 Ντομάτα/ 30-60 8,05 1,46 21,20 5,73 2,47 2,47 1,61 Καρπούζης 60-90 8,13 0,56 23,64 1,77 1,02 1,85 1,18 7,83 5,91 23,91 30,94 25,54 2,98 2,73 30-60 Αγγούρι 8,01 1,27 18,75 5,44 3,27 1,16 2,80 60-90 8,17 1,00 24,46 3,05 2,87 1,97 2,42 7,41 4,17 16,03 27,31 23,75 1,90 1,22 Κολοκύθι / 30-60 7,64 1,84 14,67 9,21 6,21 1,44 1,23 Πατίκας 60-90 7,92 1,26 16,85 5,37 2,82 1,32 1,14 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 32

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 71 049Β 72 051Α 73 049Α 74 047Β 75 053Α 76 052Β 77 050 78 054Α 79 056Β 80 058Β 81 058Α 82 056 83 055Γ 84 057 Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) 7,71 3,55 19,84 18,36 20,31 1,98 1,18 Μαρούλι/ 30-60 7,94 1,34 14,95 5,60 4,16 1,93 1,08 Νασιούδης 60-90 7,98 1,14 15,22 3,81 2,50 3,69 0,48 8,38 0,62 18,48 3,15 3,83 1,09 0,97 Ντομάτα/ 30-60 8,45 0,40 16,03 1,41 1,57 1,56 1,39 Σκανδύλης 60-90 8,38 0,98 21,20 2,04 3,79 2,10 2,32 7,13 7,66 15,49 46,96 54,38 3,42 5,08 Μαρούλι/ 30-60 7,47 4,05 11,41 18,53 15,63 2,19 0,80 Νασιούδης 60-90 7,54 3,46 14,95 30,10 18,23 2,15 1,08 7,47 2,04 10,87 9,64 9,13 1,38 0,72 Μαρούλι/ 30-60 7,47 1,15 10,33 3,94 2,73 1,23 0,08 Κοντογιάννης 60-90 7,53 0,43 10,33 2,48 0,70 1,30 0,82 7,37 2,14 17,93 13,27 8,29 1,23 0,51 Κολοκύθι/ 30-60 7,58 1,27 16,30 6,74 3,50 1,07 0,74 Πατίκας Αθ. 60-90 7,52 0,70 24,18 3,67 1,40 1,19 0,52 7,57 5,65 36,96 36,88 42,71 3,14 1,39 Μαρούλι/ 30-60 7,81 1,84 27,99 7,59 7,58 1,75 0,60 Καρπούζης 60-90 8,06 0,73 33,15 2,41 1,45 1,92 0,32 8,09 1,21 26,90 5,05 4,08 1,27 0,49 30-60 Φρεζαρισμένο 8,07 0,56 25,27 2,80 1,36 1,04 0,51 60-90 8,05 0,46 22,55 2,22 0,96 0,99 0,46 7,41 3,71 32,07 20,75 24,50 1,46 3,32 Μαρούλι/ 30-60 7,43 1,02 27,17 4,89 4,52 1,22 0,46 Μαρναράς 60-90 7,97 0,79 22,83 3,45 2,31 1,10 1,38 7,76 3,28 38,04 9,12 17,29 2,43 1,18 Μαρούλι/ 30-60 7,57 1,59 39,67 6,31 4,20 2,86 1,59 Σινάκος Β. 60-90 7,51 0,96 42,39 3,60 1,70 2,83 1,82 5,99 8,48 21,74 30,76 27,50 1,04 0,43 Μαϊντανός/ 30-60 7,04 3,07 20,92 11,25 17,42 0,57 0,60 Μποχωρης Χ. 60-90 7,69 0,63 20,11 2,23 2,01 0,69 0,82 6,23 5,23 23,64 26,42 54,83 0,51 0,55 Μαϊντανός/ 30-60 6,82 1,71 21,20 6,84 4,83 0,61 0,61 Μποχωρης Χ. 60-90 7,43 0,61 19,29 2,34 2,74 0,55 0,69 7,44 5,08 40,22 13,12 29,79 2,05 0,98 Μαρούλι/ 30-60 7,60 1,01 39,13 4,67 3,33 1,14 0,53 Σινάκος Β. 60-90 7,59 0,53 42,39 2,74 1,20 1,23 0,74 7,42 9,17 22,55 43,95 93,17 3,71 5,09 Ντομάτα/ 30-60 7,57 2,23 22,55 9,75 4,26 2,57 3,25 Κούσας Οδυσ. 60-90 7,29 0,50 24,46 1,53 1,05 1,83 2,12 7,42 4,29 43,48 13,41 26,35 1,18 0,33 Μαρούλι/ 30-60 7,65 1,82 43,48 10,05 6,13 0,83 0,37 Αλωπούδη Σ. 60-90 7,91 0,68 38,59 3,35 1,18 0,92 0,33 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 33

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 85 055Β 86 054Β 87 055Α 88 059ΒΒ 89 061Α 90 062Β 91 060Β 92 061Β 93 060Α 94 062Α 95 059Α 96 068Α 97 068Β 98 064Α Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) 7,74 5,36 25,27 21,38 26,83 2,33 2,73 Μαρούλι/ 30-60 7,80 0,62 25,82 2,32 2,30 0,97 1,08 Κούσας Οδυσ. 60-90 7,57 0,44 33,70 1,73 1,28 0,96 0,91 8,01 2,16 26,09 9,13 3,78 1,46 0,95 Μαρούλι/ 30-60 7,82 0,81 27,17 3,10 3,60 0,85 0,79 Μαρναράς 60-90 8,03 0,52 21,74 2,10 1,41 0,88 0,79 7,47 6,42 21,20 40,00 32,50 3,52 3,96 Κολοκύθι/ 30-60 7,64 2,43 25,00 18,26 16,04 2,14 2,43 Κούσας Οδυσ. 60-90 7,73 0,70 27,17 4,46 2,05 1,68 2,13 7,22 6,27 24,46 34,85 40,73 1,61 1,89 Μαϊντανός/ 30-60 7,61 2,03 23,37 6,55 8,63 1,04 0,44 Κουριόζος 60-90 7,85 0,59 28,26 2,38 1,80 0,81 0,42 7,87 2,64 24,18 11,55 17,13 1,48 1,81 Μαρούλι/ 30-60 8,05 0,58 24,18 2,45 2,48 0,81 0,79 Δάκος 60-90 8,12 0,40 24,46 1,89 1,67 0,72 0,78 7,12 3,03 38,04 13,01 20,75 0,91 0,36 Οργωμένο 30-60 7,58 1,06 32,61 4,26 4,71 0,67 0,41 Θεοδωράκης 60-90 7,74 0,43 25,00 1,77 1,06 0,84 0,47 7,61 4,41 41,30 26,09 31,46 1,69 1,11 Οργωμένο/ 30-60 7,77 1,86 35,87 8,00 9,73 1,25 0,53 Αναγνωστούδης 60-90 8,01 1,04 28,53 4,00 3,90 1,33 0,77 7,73 2,33 23,91 9,65 15,08 1,08 0,85 Μαρούλι/ 30-60 7,95 0,89 23,37 3,08 3,89 0,90 0,82 Δάκος 60-90 8,09 0,49 21,20 1,41 1,19 0,89 0,82 7,62 4,42 42,93 22,85 32,40 1,44 0,60 Μαϊντανός/ 30-60 7,79 1,36 28,26 5,31 6,54 0,89 1,07 Αναγνωστούδης 60-90 8,10 0,71 24,46 2,90 2,33 0,99 0,36 7,61 2,36 35,87 8,53 13,88 1,51 0,84 Μαρούλι/ 30-60 7,76 0,73 33,15 3,08 2,58 0,93 0,50 Θεοδωράκης 60-90 7,84 0,58 30,98 1,93 1,35 1,02 0,44 7,18 4,94 26,09 22,89 32,08 1,49 0,91 Άνιθος/ 30-60 7,70 1,60 23,10 5,28 6,27 1,46 0,61 Κουριόζος 60-90 7,96 0,65 27,72 2,60 1,63 1,34 0,57 Ντομάτα, 7,77 1,84 41,30 6,55 7,35 1,42 0,38 30-60 Κολοκύθι/ 7,73 1,07 44,02 2,47 2,61 1,23 0,51 60-90 Γκινούδης 7,67 0,77 26,09 2,22 1,58 1,45 0,94 Ντομάτα, 7,85 2,00 21,74 6,65 7,96 1,45 1,22 30-60 Κολοκύθι/ 7,88 1,19 24,73 3,00 3,42 1,50 0,87 60-90 Γκινούδης 7,73 0,95 23,37 2,50 2,43 1,47 0,91 Ντομάτα, 8,16 1,22 23,10 4,34 4,29 1,38 0,99 30-60 Αγγούρι/ 8,18 0,40 23,64 1,47 0,81 2,12 0,71 60-90 Αλωπούδης 8,00 0,40 28,53 1,58 0,66 1,31 1,10 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 34

(συνέχεια Πίνακα 6) α/α Kωδικός θερμοκηπίου 99 065Β 100 063Β 101 063(παλιό) 102 064Β Bάθος δειγματοληψίας (cm) Kαλλιέργεια / Iδιοκτήτης ph EC (ms/cm) CEC (meq/100gr) Ντομάτα, 7,65 4,14 24,73 22,43 17,88 1,23 1,43 30-60 Αγγούρι/ 7,76 3,29 23,91 15,93 60,00 0,79 1,59 60-90 Σινάκος Απ. 8,04 0,63 24,73 3,36 2,05 1,05 1,16 7,47 3,08 26,90 15,20 15,83 1,48 1,64 Ντομάτα/ 30-60 7,63 0,75 24,18 2,71 1,83 1,58 1,05 Φυτώκας Απ. 60-90 7,92 0,51 26,90 1,84 1,08 1,51 1,18 Ντομάτα, 7,33 4,43 26,90 20,36 21,83 1,75 1,52 30-60 Σαλάτα/ 7,51 1,70 23,91 6,23 5,56 1,64 0,93 60-90 Φυτώκας Απ. 7,87 0,78 19,84 2,47 1,58 1,83 1,37 Ντομάτα, 8,12 1,14 25,82 4,06 3,78 1,36 1,55 30-60 Αγγούρι/ 8,02 0,55 25,82 2,06 1,11 1,20 1,06 60-90 Αλωπούδης Γ. 7,96 0,49 25,27 2,04 0,85 1,15 1,05 Ca (meq/lt) Mg (meq/lt) SAR ESP 35

εδαφικά δείγματα cm (%) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 μέτρια υψηλή κανονική 0-2 2-4 >4 ηλεκτρική αγωγιμότητα EC (ms/cm) Ιστόγραμμα 13. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τρεις κατηγορίες EC σε βάθος cm εδαφικά δείγματα 30-60 cm (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 κανονική μέτρια υψηλή 0-2 2-4 >4 ηλεκτρική αγωγιμότητα EC (ms/cm) Ιστόγραμμα 14. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τρεις κατηγορίες EC σε βάθος 30-60 cm 36

εδαφικά δείγματα 60-90 cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 κανονική μέτρια υψηλή <1 2-4 >4 ηλεκτρική αγωγιμότητα EC (ms/cm) Ιστόγραμμα 15. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τρεις κατηγορίες EC σε βάθος 60-90 cm εδαφικά δείγματα cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 χαμηλή νατρίωση μέτρια νατρίωση αυξημένη νατρίωση μεγάλη νατρίωση 0-5 5-10 10-15 >15 ESP (%) Ιστόγραμμα 16. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος cm 37

εδαφικά δείγματα 30-60 cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 χαμηλή νατρίωση μέτρια νατρίωση αυξημένη νατρίωση μεγάλη νατρίωση 0-5 5-10 10-15 >15 ESP (%) Ιστόγραμμα 17. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων στις τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 30-60 cm εδαφικά δείγματα 60-90 cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 χαμηλή νατρίωση μέτρια νατρίωση αυξημένη νατρίωση μεγάλη νατρίωση 0-5 5-10 10-15 >15 ESP (%) Ιστόγραμμα 18. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τέσσερις κατηγορίες ESP σε βάθος 60-90 cm 38

εδαφικά δείγματα cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 χαμηλή νατρίωση μέτρια νατρίωση αυξημένη νατρίωση μεγάλη νατρίωση 0-4,5 4,5-8,5 8,5-13 >13 SAR Ιστόγραμμα 19. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος cm εδαφικά δείγματα 30-60 cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 χαμηλή νατρίωση μέτρια νατρίωση αυξημένη νατρίωση μεγάλη νατρίωση 0-4,5 4,5-8,5 8,5-13 >13 SAR Ιστόγραμμα 20. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 30-60 cm 39

εδαφικά δείγματα 60-90 cm (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 χαμηλή νατρίωση μέτρια νατρίωση αυξημένη νατρίωση μεγάλη νατρίωση 0-4,5 4,5-8,5 8,5-13 >13 SAR Ιστόγραμμα 21. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε τέσσερις κατηγορίες SAR σε βάθος 60-90 cm εδαφικά δείγματα cm (%) 60 50 40 30 20 10 0 πολύ όξινο μέτρια όξινο ουδέτερο μέτρια αλκαλικό πολύ αλκαλικό 0-5,5 5,5-6,5 6,5-7,5 7,5-8,5 >8,5 ph Ιστόγραμμα 22. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος cm 40

εδαφικά δείγματα 30-60 cm (%) 70 60 50 40 30 20 10 0 πολύ όξινο μέτρια όξινο ουδέτερο μέτρια αλκαλικό πολύ αλκαλικό 0-5,5 5,5-6,5 6,5-7,5 7,5-8,5 >8,5 ph Ιστόγραμμα 23. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 30-60 cm εδαφικά δείγματα 60-90 cm (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 πολύ όξινο μέτρια όξινο ουδέτερο μέτρια αλκαλικό πολύ αλκαλικό 0-5,5 5,5-6,5 6,5-7,5 7,5-8,5 >8,5 ph Ιστόγραμμα 24. Κατανομή % των εδαφών των θερμοκηπίων σε πέντε κατηγορίες ph σε βάθος 60-90 cm 41

Γ.2.3. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΤΗΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ-ΟΞΥΤΗΤΑΣ Η υλοποίηση και ο έλεγχος της πορείας βελτίωσης των παθογενών εδαφών στην υπό μελέτη περιοχή συνιστάται να γίνουν με την επιστημονική αρωγή των Υπηρεσιών Γεωργικών Εφαρμογών ή των εξειδικευμένων Ινστιτούτων. Η συνεργασία με τους γεωργούς θεωρείται επιβεβλημένη. Γ.2.3.1. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αλατότητας των εδαφών Οριοθέτηση των περιοχών που βρίσκονται σε κίνδυνο σύμφωνα με τον αντίστοιχο θεματικό χάρτη. Λήψη μικτών δειγμάτων εδάφους ανά κληροτεμάχιο οριοθετημένης περιοχής. Προσδιορισμός ηλεκτρικής αγωγιμότητας (ECe). Λήψη δειγμάτων αρδευτικού νερού και προσδιορισμός της ηλεκτρικής αγωγιμότητας αυτού. Σχεδιασμός της εφαρμοζόμενης πρακτικής έκπλυσης στράγγισης με τη βοήθεια εξειδικευμένων επιστημόνων. Κατάλληλη μέθοδος άρδευσης και τρόπος εφαρμογής του αρδευτικού νερού. Κατάλληλες καλλιέργειες. Πρόγραμμα δειγματοληψίας εδαφών για τον έλεγχο της κατάστασης του εδάφους. Πρόγραμμα δειγματοληψίας νερών άρδευσης. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του συνολικού σχεδιασμού και σχεδιασμός νέων επεμβάσεων εάν κρίνεται σκόπιμο. Γ.2.3.2. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων νατρίωσης των εδαφών Οριοθέτηση των περιοχών που βρίσκονται σε κίνδυνο σύμφωνα με τον αντίστοιχο θεματικό χάρτη. Λήψη μικτών δειγμάτων εδάφους ανά κληροτεμάχιο οριοθετημένης περιοχής. Προσδιορισμός του ποσοστού εναλλακτικού νατρίου (ESP) ή του λόγου προσρόφησης νατρίου (SAR). 42

Λήψη δειγμάτων αρδευτικού νερού και προσδιορισμός της ηλεκτρικής αγωγιμότητας και του λόγου προσρόφησης νατρίου (SAR). Επιλογή και υπολογισμός της απαιτούμενης ποσότητας εδαφοβελτιωτικού και της πρακτικής ενσωμάτωσής του στο έδαφος. Σχεδιασμός της εφαρμοζόμενης έκπλυσης - στράγγισης με τη βοήθεια εξειδικευμένων επιστημόνων. Κατάλληλες καλλιέργειες. Πρόγραμμα δειγματοληψίας εδαφών για τον έλεγχο της κατάστασης του εδάφους. Πρόγραμμα δειγματοληψίας νερών άρδευσης. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του συνολικού σχεδιασμού και σχεδιασμός νέων επεμβάσεων εάν κρίνεται σκόπιμο. Γ.2.3.3. Πρακτικές που συνιστώνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αλατότητας νατρίωσης των εδαφών Οριοθέτηση των περιοχών που βρίσκονται σε κίνδυνο σύμφωνα με τον αντίστοιχο θεματικό χάρτη. Λήψη μικτών δειγμάτων εδάφους ανά κληροτεμάχιο οριοθετημένης περιοχής. Προσδιορισμός της ECe. Σχεδιασμός της εφαρμοζόμενης πρακτικής έκπλυσης - στράγγισης με τη βοήθεια εξειδικευμένων επιστημόνων. Προσδιορισμός της ECe. Επιλογή και υπολογισμός της απαιτούμενης ποσότητας εδαφοβελτιωτικού και της πρακτικής ενσωμάτωσής του στο έδαφος. Κατάλληλες καλλιέργειες. Πρόγραμμα δειγματοληψίας εδαφών για τον έλεγχο της κατάστασης του εδάφους. Πρόγραμμα δειγματοληψίας νερών άρδευσης. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του συνολικού σχεδιασμού και σχεδιασμός νέων επεμβάσεων εάν κρίνεται σκόπιμο. 43