Προτάσεις ομάδας εργασίας για τη διαχείριση νερού της λεκάνης του Ανθεμούντα στον αγροτικό τομέα

Transcript

1 Προτάσεις ομάδας εργασίας για τη διαχείριση νερού της λεκάνης του Ανθεμούντα στον αγροτικό τομέα Στο πλαίσιο των τεσσάρων συναντήσεων της ομάδας εργασίας για τη διαχείριση νερού της λεκάνης του Ανθεμούντα στον «αγροτικό τομέα» διατυπώθηκαν προτάσεις και δεσμεύσεις σχετικά με τη διαχείριση του νερού κατά την άσκηση της γεωργικής - αγροτικής δραστηριότητας αλλά και γενικότερες προτάσεις που αφορούν στην οργάνωση και βελτίωση των μεθόδων και πρακτικών αγροτικής δραστηριότητας. Οι προτάσεις αυτές παρουσιάζονται στη συνέχεια: 1. Φορέας Διαχείρισης νερού της Λεκάνης του Αθεμούντα Υπήρξε η γενική διαπίστωση και ομοφωνία για την αναγκαιότητα δημιουργίας και λειτουργίας ενός φορέα διαχείρισης νερού. Πρέπει να εξασφαλισθεί η χρηματοδότηση για την ίδρυση και λειτουργία του και να καθοριστεί η νομική του μορφή και οι αρμοδιότητές του. Η επιτροπή διαβούλευσης του έργου LIFE -Water Agenda πρέπει να συζητήσει διεξοδικά το θέμα και να αποτελεί η ίδρυση και χρηματοδότηση του φορέα στόχο διεκδίκησης. Η ομάδα προτείνει να ξεκινήσει άμεσα ένας φορέας, έστω και άτυπα, με ρόλο τόσο εποπτικό όσο και συμβουλευτικό. Στόχος του φορέα πρέπει να είναι η παρακολούθηση της κατάστασης των υδάτινων πόρων της λεκάνης και η ορθολογική χρήση νερού από όλους τους καταναλωτές της περιοχής. Στο φορέα αυτό θα πρέπει να συμμετέχουν οι αρμόδιοι κρατικοί και τοπικοί φορείς καθώς και εκπρόσωποι των ομάδων καταναλωτών ύδατος. Επίσης είναι σημαντικό ο φορέας να συνδεθεί με τους οργανισμούς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στην περιοχή όπως το ΕΘΙΑΓΕ, η ΠΑΣΕΓΕΣ κτλ. 2. Εφαρμογή των ΚΟΓΠ Οι ΚΟΓΠ αποτελούν εργαλείο αειφορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων, και επομένως και του νερού, και της υγείας των αγροτών και καταναλωτών αγροτικών προϊόντων. Αποτελούν απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία με το Ν.3139/2003, και οι διατάξεις του περιλαμβάνονται στο Έγγραφο Προγραμματισμού Αγροτικής Ανάπτυξης Παρεμβαίνουν σε όλο το φάσμα γεωργικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας και πρέπει να εφαρμόζονται από το σύνολο των αγροτών. Η εφαρμογή τους έχει άμεσο οικονομικό όφελος για τους αγρότες καθώς προστατεύει από την υπερκατανάλωση νερού, φυτοπροστατευτικών προϊόντων, λιπασμάτων και ενέργειας και επιπλέον βελτιώνει την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων άρα και την ανταγωνιστικότητά τους. Επιπλέον η ένταξη των αγροτών σε προγράμματα ενίσχυσης συνεπάγεται αυτόματα την υποχρέωση τήρησης των κανόνων πολλαπλής συμμόρφωσης από τους δικαιούχους αγρότες. Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στην ανάληψη της υποχρέωσης από το σύνολο των αγροτών για την εφαρμογή των ΚΟΓΠ. Για την εφαρμογή των ΚΟΓΠ είναι αναγκαίο η πολιτεία να ολοκληρώσει υποδομές και εργαλεία, όπως εδαφολογικός χάρτης με υδροδυναμικά χαρακτηριστικά, χάρτης ίσων τιμών εξατμισοδιαπνοής αναφοράς, δημιουργία κινητών μονάδων αξιολόγησης της εφαρμογής της άρδευσης, ολοκληρωμένο πρόγραμμα ενημέρωσης και

2 εκπαίδευσης, γεωργικοί σύμβουλοι, δίκτυο παρακολούθησης ποιότητας και ποσότητας νερού, αξιόπιστο σύστημα ελέγχου εφαρμογής. 3. Ποιότητα νερού Η εφαρμογή των ΚΟΓΠ θα αποτελέσει σημαντική προσπάθεια για τη μείωση της συμμετοχής του αγροτικού τομέα στη ρύπανση των υδάτινων πόρων της λεκάνης. Ωστόσο απαιτείται η εγκατάσταση και λειτουργία ενός δικτύου διαχρονικής παρακολούθησης της ποιότητας νερού από το φορέα διαχείρισης της λεκάνης, ως προς τις παρακάτω παραμέτρους: - Ηλεκτρική αγωγιμότητα, ph, ανιόντα, κατιόντα Ύπαρξη υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων Ύπαρξη συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων πέρα από τα επιτρεπτά όρια Ύπαρξη συγκεντρώσεων νιτρικών και φωσφόρου πέρα από τα κανονικά όρια 4. Αντικατάσταση συστημάτων άρδευσης Η αλλαγή των υφιστάμενων συστημάτων άρδευσης με συστήματα μεγαλύτερης απόδοσης σε αρδευτικό νερό, σε όλες τις περιπτώσεις καλλιέργειας στις οποίες ενδείκνυνται, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οικονομία νερού στην περιοχή. Ο προβληματισμός των αγροτών έγκειται στο γεγονός του κόστους της νέας εγκατάστασης ή αντικατάστασης τους. Πρέπει να υπάρξει μέριμνα από την πολιτεία για τη χρηματοδότηση αυτής της ενέργειας ως μέτρο πρόληψης και ανάσχεσης του φαινομένου της εξάντλησης των υδάτινων πόρων της χώρας. Αυτό πρέπει να συνδυασθεί με τον καθορισμό συγκεκριμένων αποδοτικών συστημάτων άρδευσης, με περιβαλλοντικούς περιορισμούς, ώστε να μην χρηματοδοτούνται υδροβόρα συστήματα άρδευσης, όπως γινόταν μέχρι σήμερα μέσα από τα σχέδια βελτίωσης. Επίσης τονίζεται ότι, πριν από την οποιαδήποτε αντικατάσταση ενός συστήματος άρδευσης πρέπει να εξαντληθούν όλα τα περιθώρια βελτίωσης της λειτουργίας του παλαιού συστήματος. 5. Θέματα ορεινής υδρονομίας και δασοκάλυψης Είναι προφανής η αναγκαιότητα κατασκευής μικρών έργων συγκράτησης της απορροής στα ορεινά τμήματα της λεκάνης. Επιπλέον πρέπει να διερευνηθεί η συμβολή που μπορεί να έχει στον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα η δάσωση και αναδάσωση ορεινών τμημάτων της λεκάνης και η προστασία από την υπερβόσκηση. Χρειάζεται να προωθηθούν κατάλληλα σχέδια διαχείρισης των δασικών εκτάσεων με στόχο την υδατική δίαιτα (αποκλεισμός περιοχών που βρίσκονται σε φάση δάσωσης και εφαρμογή του μέτρου της παύσης αγροτικών γαιών και χρησιμοποίησης αυτών των αγρών για βόσκηση). Προτείνεται επίσης να διερευνηθεί η δενδροφύτευση στα όρια και κατά μήκος της κύριας κοίτης του ποταμού Ανθεμούντα και των παράπλευρων χειμάρρων.

3 6. Διαχείριση συσκευασιών και άλλων γεωργικών αποβλήτων Πρέπει να ενημερωθούν όλοι οι αγρότες της λεκάνης σχετικά με το είδος και τη δυνατότητα διαχείρισης των αποβλήτων γεωργικών δραστηριοτήτων με στόχο την προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος. Επιπλέον πρέπει να απαιτηθεί η λύση του προβλήματος διαχείρισής τους από τους αρμόδιους αδειοδοτημένους φορείς και την τοπική αυτοδιοίκηση, ως μέτρο προστασίας της ποιότητας νερού, της υγείας των αγροτών και των καταναλωτών (συσκευασίες, υλικά θερμοκηπίων, απόβλητα γεωργικών μηχανημάτων). Η ομάδα εργασίας προτείνει την παραγωγή ενός φυλλαδίου ή/και αφίσας, τα οποία θα ενημερώνουν τους αγρότες για τον κίνδυνο ρύπανσης των υδάτων και του εδάφους αλλά και της ανθρώπινης υγείας, που προκαλείται από την ανεξέλεγκτη διάθεση και ιδιαίτερα από την καύση των κενών συσκευασιών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, των πλαστικών των θερμοκηπίων και των πλαστικών που χρησιμοποιούνται για τις καλλιέργειες χαμηλής κάλυψης. Το φυλλάδιο ή η αφίσα, θα ενημερώνει τους ενδιαφερόμενους για τους τρόπους αποφυγής της ρύπανσης, από τις συσκευασίες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και των λιπασμάτων και από τα πλαστικά των θερμοκηπίων/καλλιεργειών και θα τους πληροφορεί για την ασφαλή διάθεσή τους. Επίσης προτείνεται να ληφθεί μέριμνα για την ασφαλή διάθεση του υπολείμματος των ραντιστικών μηχανημάτων μετά από ψεκασμούς. 7. Ορθολογική άρδευση καλλιεργειών Είναι απαραίτητη η εγκατάσταση εξατμισοδιαπνεόμετρου στους σταθμούς του δικτύου μετεωρολογικής παρακολούθησης για την εκτίμηση των αναγκών των καλλιεργειών σε νερό. Παράλληλα η κατάρτιση εδαφολογικού χάρτη που περιλαμβάνει τα υδροδυναμικά χαρακτηριστικά των εδαφών καθώς και χάρτη με καμπύλες ίσων τομών εξατμισοδιαπνοής αναφοράς που βασίζεται σε ιστορικά δεδομένα είναι άμεσης προτεραιότητας για την καλύτερη διαχείριση των εδαφοϋδατικών πόρων της περιοχής. Τα παραπάνω αποτελούν εργαλεία για αποφάσεις που αφορούν στις αναδιαρθρώσεις των καλλιεργειών σε συνδυασμό με τις τάσεις που διαμορφώνονται στην αγορά αγροτικών προϊόντων. Με αυτό τον τρόπο τα κριτήρια ορθολογικής χρήσης του νερού δεν θα είναι αποκλειστικά εμπειρικά, αλλά θα βασίζονται σε δείκτες φυτικούς, εδαφικούς και κλιματικούς. 8. Πειραματικές καλλιέργειες για τη διαπίστωση της απόδοσης τους σε σχέση με την απαιτούμενη ποσότητα νερού. Σε συνδυασμό με την προηγούμενη πρόταση, μπορεί παράλληλα να εγκατασταθούν πειραματικοί αγροί διαφόρων καλλιεργειών στην περιοχή ώστε να προκύψουν σχέσεις παραγωγής προϊόντος και ποσότητας νερού που καταναλώθηκε. Η γνώση αυτή είναι απαραίτητη για την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων της περιοχής και την επιλογή καλλιεργειών. Πρέπει απαραίτητα να μεταφερθούν τα συμπεράσματα χρόνιων ερευνών που γίνονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. 9. Εκπαίδευση των αγροτών σε θέματα ορθολογικής χρήσης νερού Πρώτη προτεραιότητα για το σύνολο των συμμετεχόντων αποτελεί η επένδυση στη γνώση. Πρέπει να υλοποιηθούν αποδοτικά προγράμματα εκπαίδευσης που να αφορούν την ορθολογική διαχείριση του αρδευτικού νερού, την εφαρμογή ΚΟΓΠ,

4 την ολοκληρωμένη γεωργία και άλλα θέματα. Προτείνεται στις προδιαγραφές των αγροτικών κτηνοτροφικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα οποία κατατίθενται από τα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης, να συμπεριλαμβάνονται απαραιτήτως ώρες για την εκπαίδευση στην ορθολογική χρήση του νερού. 10. Κέντρο ενημέρωσης αγροτών της λεκάνης. Είναι απαραίτητη η λειτουργία ενός κέντρου ενημέρωσης των αγροτών της λεκάνης το οποίο να παρέχει γενικότερη ενημέρωση για θέματα του αγροτικού τομέα όπως προγράμματα ενίσχυσης της ΕΕ και του Υπ. Αγρ. Αναπ & Τρ., για παραδείγματα καλών γεωργικών εφαρμογών και πρακτικών στον Ελλαδικό και Ευρωπαϊκό χώρο, ορθής χρήσης νερού και αποβλήτων κλπ. 11. Ομάδες παραγωγών Είναι απαραίτητη η σύσταση ομάδων παραγωγών (ανά ομάδα καλλιεργειών) σε όλη την έκταση της λεκάνης, για την άρση της αδυναμίας εφαρμογής των απαιτήσεων που προκύπτουν από τα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται στον αγροτικό τομέα από μεμονωμένους αγρότες. Η σύσταση αυτών των ομάδων θα δώσει στους αγρότες της περιοχής την ευχέρεια ένταξης τους στο πρόγραμμα ολοκληρωμένης γεωργίας ώστε να καρπωθούν των πλεονεκτημάτων που αυτή συνεπάγεται τόσο για την προστασία του περιβάλλοντος όσο και για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων. 12. Εφαρμογή της νομοθεσίας έκδοσης αδειών χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησής του (Α.Π / Κ.Υ.Α.) Η έκδοση αδειών χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησής του αποτελεί υποχρέωση όλων των χρηστών νερού η οποία υπαγορεύεται από το νόμο 3199/2003 σε συμμόρφωση με την οδηγία 2000/60. Στην ειδική συζήτηση και στην τελευταία συνάντηση για τα θέματα της κατανάλωσης νερού, των ιδιωτικών γεωτρήσεων και της εγκατάστασης υδρομέτρων σε αυτές, διατυπώθηκαν οι παρακάτω προτάσεις: 1. Οι απόψεις για την εγκατάσταση υδρομέτρων σύμφωνα με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας ήταν ανομοιογενείς. Οι περισσότεροι συμφώνησαν με την εγκατάσταση των υδρομέτρων για λόγους ορθολογικής χρήσης και άλλοι ήταν κατηγορηματικά αντίθετοι. 2. Υπήρξε ομοφωνία ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί το μέτρο της εγκατάστασης υδρομέτρων με στόχο την τιμολόγηση του νερού στις ιδιωτικές γεωτρήσεις. Επιπλέον διατυπώθηκαν οι παρακάτω προτάσεις - τοποθετήσεις σχετικά με το θέμα: Το υδρόμετρο αποτελεί πρωτίστως εργαλείο ορθολογικής χρήσης και αντικειμενικής κοστολόγησης. Η εφαρμογή της τιμολόγησης είναι θέμα συζήτησης με την πολιτεία και τους φορείς νερού (ύδρευσης & άρδευσης). Είναι θέμα πολιτικών αποφάσεων και επιλογών. Εάν η πολιτεία θέλει να διατηρήσει τη γεωργική δραστηριότητα στη χώρα πρέπει να την επιδοτήσει. Επίσης, και από την μεριά των διαφωνούντων παραγωγών ως προς την εγκατάσταση των υδρομέτρων, αναφέρθηκε πως αν υπήρχε δέσμευση από την πολιτεία για την μη τιμολόγηση του αρδευτικού νερού θα ήταν διατεθειμένοι να συζητήσουν το θέμα της τοποθέτησης υδρομέτρων. Από την ομάδα εργασίας τονίσθηκε ότι η νομοθεσία δεν αφορά μόνον τους αγρότες, αλλά όλους τους χρήστες (πχ. ΟΤΑ, βιομηχανία).

5 13. Κωδικοποίηση της νομοθεσίας που αφορά στην αξιοποίηση και χρήση νερού. Η κωδικοποίηση είναι αναγκαία ώστε κάθε πολίτης και παραγωγός να ενημερώνεται εύκολα και με σαφήνεια για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του. 14. Δίαυλοι επικοινωνίας Προώθηση προτάσεων Δημιουργία αποτελεσματικών δίαυλων επικοινωνίας ώστε να προωθηθούν οι προτάσεις προς τους αρμόδιους φορείς. Δεν αρκεί να συζητάμε τα θέματα διαχείρισης νερού σε τοπικό επίπεδο πρέπει να εισηγηθούμε τις προτάσεις μας στους αρμόδιους φορείς μέσω της επιτροπής διαβούλευσης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. 15. Σχέδια διαχείρισης κρίσεων Κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης κρίσεων όπως ανάλυση κινδύνων από φυσικά γεγονότα (λειψυδρία, πλημμύρες) ή ανθρώπινα λάθη (υπεράντληση, ρύπανση) και προδιαγραφή των απαραίτητων δράσεων - ενεργειών αντιμετώπισής τους. 16. Αναδιαρθρώσεις καλλιεργειών σε σχέση με τους υδάτινους πόρους Η υδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα πρέπει και μπορεί να γίνει ένα σημείο αναφοράς για την παραγωγή ποιοτικών αγροτικών προϊόντων. Ειδικά όσον αφορά στα λαχανικά κηπευτικά ποιότητας που προορίζονται για το πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια θα παίξει η δικτύωση των αγροτών και η μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειρίας από άλλες ελληνικές και ευρωπαϊκές περιοχές, η συνεργασία σε ομάδες αγροτών και η προσαρμογή τους στις συνθήκες της λεκάνης. Θα πρέπει να υπάρχει υποστήριξη προς τους αγρότες, για τα θέματα αναδιαρθρώσεων και γενικότερα για τον εκσυγχρονισμό και την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων, από εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό, «κοντά στον παραγωγό». Υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες όσον αφορά στο θέμα των αναδιαρθρώσεων καλλιεργειών. Όσον αφορά στις αναδιαρθρώσεις στα είδη που είναι σε καθεστώς προστασίας μέχρι το 2013 οι δυνατότητες είναι περιορισμένες. Μπορούν να γίνουν όμως παρεμβάσεις ως προς την οικονομία νερού π.χ. αλλαγή συστημάτων άρδευσης, αντικατάσταση των υδροβόρων αροτριαίων καλλιεργειών με καλλιέργειες λαχανικών. Σημαντικό μέτρο και για την οικονομία νερού και για την προστασία της ποιότητας εδάφους και υδροφορέων αλλά και για την ανταγωνιστικότητα των αγροτικών εκμεταλλεύσεων αποτελεί η μετατροπή των καλλιεργειών προς την βιολογική οικολογική γεωργία και την ολοκληρωμένη διαχείριση.