ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Κ.Ε.Ε. 1. Ερώτηση 2.1.1: Εισαγωγή σχολ. βιβλίου, σελ.15 και 285.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Κ.Ε.Ε. 1. Ερώτηση 2.1.1: Εισαγωγή σχολ. βιβλίου, σελ.15 και 285. 2. Ερώτηση 2.1.2: Τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής είναι η θρησκεία, η πατρίδα, η φύση και η γυναίκα στην ιδανική της μορφή. Στον Κρητικό εντοπίζονται τα εξής στοιχεία: α) Η θρησκεία: - Στο 2[19], στ. 5-18, γίνεται αναφορά στην Έσχατη Κρίση, στην εν σαρκί ανάσταση των νεκρών (στ. 14) και τη μεταθανάτια ζωή. Συγκεκριμένα, «Λάλησε, Σάλπιγγα!», ο ποιητής αναφέρεται στην έβδομη σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας, σύμφωνα με την Αποκάλυψη. Ο ίδιος στίχος παραπέμπει και στην Παλαιά Διαθήκη και στις Επιστολές του Παύλου. Επίσης, γίνεται αναφορά στην Κοιλάδα Ιωσαφάτ, που ταυτίζεται στις δοξασίες Ιουδαίων, χριστιανών και μωαμεθανών με το θέατρο της παγκόσμιας Κρίσης, καθώς και στις εγερθείσες σκιές των θανόντων. Ο στίχος 9 αναφέρεται στη συντέλεια του κόσμου: «καπνός δε μένει από τη γη, νιος ουρανός εγίνη» και παραπέμπει στην Αποκάλυψη, όπου «ο καπνός αυτής (της Βαβυλώνας) αναβαίνει εις τους αιώνας των αιώνων», ενώ αλλού ο ευαγγελιστής Ιωάννης λέει: «Και είδον ουρανόν καινόν.». «Ο κόσμος ο αναμμένος» παραπέμπει στη «γέεννα του πυρός», σύμφωνα με το Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, ή στο «πυρ το άσβεστον/αιώνιον/εξώτερον», που είναι διάσπαρτο στη χριστιανική φιλολογία. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στην πράξη του σαβανώματος που τελείται και σήμερα στη Ζάκυνθο, όπου σκίζουν το σάβανο από την κορυφή έως τη μέση για να μπορεί ο νεκρός να βγει, όπως πιστεύεται, εύκολα από αυτό κατά τη Δευτέρα Παρουσία. (Βλ. και παρακάτω ερώτηση 2.1.5) (Βλ. ερώτηση 2.3.3: Οι θρησκευτικές, φιλοσοφικές απόψεις του ποιητή) - Στο 22, στ. 54, διαφαίνεται η δυιστική αντίληψη περί σώματος-ψυχής. - Στο 3[20], στ. 13, γίνεται αναφορά στη θεϊκή μορφή της φεγγαροντυμένης: «Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της», ενώ στο 4[21], στ. 37, ο Κρητικός την αποκαλεί «Θεά» και ζητάει τη βοήθειά της: «Βοήθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο να χω». (Άλλα σημεία που δείχνουν τη θεϊκή της φύση: [21] στ. 22 όπου αναφέρεται ο Κρητικός στο «θεϊκό της πρόσωπο» και στην ικανότητά της να διαβάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, στ.23-29). - Στο 4[21], στ. 3, το περπάτημα της φεγγαροντυμένης στη θάλασσα χωρίς να υποχωρεί η επιφάνειά του στο βήμα της παραπέμπει στο Χριστό. - Στο 4[21], στ. 8: «Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει», διακρίνεται ο χριστιανικός ανιμισμός του Σολωμού. - Σε όλο το ποίημα υπάρχει έντονο το μοτίβο της δοκιμασίας του ήρωα που τον οδηγεί τελικά στην ηθική του ανάταση, κάτι που έχει τις ρίζες του στη χριστιανική φιλοσοφία και βιοθεωρία. 1

β) Η πατρίδα: Οι αναφορές του Κρητικού στην πατρίδα και τους αγώνες του γι αυτή. Άλλωστε η περιπέτειά του οφείλεται στην αγάπη του για την πατρίδα. Στο [22], στ. 36-42, διακρίνεται έντονα η περηφάνια και η αγάπη για τον τόπο του, την Κρήτη, καθώς και η ελπίδα για την ελευθερία. Άλλοι στίχοι: [19] στ. 2-3, [21] στ. 31-36, [22] στ. 16-20. Άλλωστε και η φεγγαροντυμένη κατά μία εκδοχή είναι η θεϊκή μορφή της Ελευθερίας-Ελλάδας. (Βλ. και τα αντίστοιχα υποσελίδια σχόλια του βιβλίου και ερώτηση 2.1.4). γ) Η φύση: Κυριαρχεί σε όλο το ποίημα και παρουσιάζεται και με τις δύο όψεις της: από τη μια, ως αρχέτυπο του κάλλους και του αγαθού, της απόλυτης γαλήνης, ομορφιάς και αρμονίας, ως ακαταμάχητο κάλεσμα για ζωή και επίγεια ευδαιμονία, και από την άλλη, ως άλογη βία και αντίμαχη δύναμη. Επιπλέον, η φεγγαροντυμένη και ο «γλυκύτατος ηχός» ενσαρκώνουν τη θεϊκή διάσταση και την τελειότητα της φύσης, καθώς και τον παναρμόνιο ρυθμό της. (Βλ. Συνολική θεώρηση, σελ. 291, σχολ. βιβλίου). δ) Η γυναίκα: Το ποίημα αποτελεί ύμνο στον αγνό και εξιδανικευμένο έρωτα. Ο ήρωας αγωνίζεται να σώσει την κόρη, την αποκαλεί «τρυφερό του κλωνάρι» (21, στ. 37) και ομολογεί με απελπισία ότι μόνο γι αυτήν αξίζει να ζει («κι αυτό βαστώ μονάχο», 21, στ. 38). Η απόλυτη αγάπη του, ο εξιδανικευμένος έρωτας φαίνεται στο σημείο που απαρνείται τη ζωή του για να τη συναντήσει πάλι στους Ουρανούς και να κριθεί μαζί της. Μετά το χαμό της κόρης μόνο το θάνατο μπορεί να περιμένει, που θα τον ξαναφέρει κοντά στην αγαπημένη του και θα τον λυτρώσει από τους εφιάλτες και τον πόνο (22, στ. 10-13). Στο [19] η κόρη έχει πρωτεύοντα ρόλο: είναι αγνή (κρατά λουλούδια της παρθενιάς, αγιάζει την Κοιλάδα), λεπταίσθητη και τρυφερή παρουσία, πιστή, με βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, ερωτευμένη, χαρωπή και αεικίνητη, ανυπόμονη να ενσαρκωθεί και να βρει τον καλό της. Περιμένει με χαρά και τη δική της ανάσταση, ψάλλοντας χαροποιά τραγούδια, και ελπίζει ότι θα συναντήσει τον αγαπημένο της και θα ζήσει μαζί του σε έναν αιώνιο γάμο. Αλλά και η φεγγαροντυμένη γυναικεία μορφή, κατά μία εκδοχή, είναι η «ψυχή της αρραβωνιαστικιάς που ξεψύχησε και παρουσιάστηκε στον Κρητικό σαν οπτασία» ή «το φάσμα της κόρης υψωμένης σε θεά», ερωτική και αισθησιακή (στ. 5-6), οπωσδήποτε πάντως αποτελεί μορφή που εξιδανικεύει τη γυναίκα. 3. Ερώτηση 2.1.3: Επιρροές από τη δημοτική ποίηση -Η σύνθεση ανά τρία, σελ. 288 σχολ. βιβλίου. -Ο απηρτισμένος 15σύλλαβος, σελ. 293-294. -Η υποφορά και ανθυποφορά, στ. 7-11 [19]. -«Στη θύρα της Παράδεισος», στ. 12 [19], θυμίζει τα δημοτικά τραγούδια: «Στην πόρτα της παράδεισος μηλιά είναι φυτρωμένη.». -Το αδιανόητο καθ υπερβολή, στ. 7 [21]. -Η μορφή της φεγγαροντυμένης είναι αντίστοιχη με τις νεράιδες των δημοτικών μας τραγουδιών. 2

4. Ερώτηση 2.2.3: Ο λυρισμός λυρικότητα του Κρητικού -Μουσικότητα που επιτυγχάνεται με το μέτρο και τη χρήση της ομοιοκαταληξίας. Στον Κρητικό υπάρχει ιαμβικός ομοιοκατάληκτος 15σύλλαβος, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, με τονισμένη την προτελευταία συλλαβή (14 η ), συνιζήσεις και εκθλίψεις. - Εκφραστικά μέσα, όπως επαναλήψεις κ.ά. -Απόδοση της συγκίνησης, του συναισθήματος. Η χρήση του α ενικού προσώπου υποδηλώνει ότι η ποιητική φωνή συμμετέχει προσωπικά, άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει. Το ποίημα πλημμυρίζει από το συναίσθημα του Κρητικού, την υπέρτατη αγάπη, την έκσταση, το δέος, την αγωνία, τη θλίψη, τον πόνο, το σπαραγμό, κ.ά. - sos: Υποσημείωση του Κ.Ε.Ε., σελ. 9. 5. Ερώτηση 2.2.5: Οι αντιθέσεις Ο Σολωμός στον Κρητικό «επεξεργάζεται την παράδοξη σχέση των αντιθέτων: ζωή και θάνατος, σώμα και ψυχή, βία και ομορφιά». Κυριαρχεί η πάλη των αντίθετων στοιχείων. Ακόμη και οι θετικές αξίες έχουν και αρνητική επίδραση (φεγγαροντυμένη, γλυκύτατος ηχός) (βλ. Συνολική θεώρηση, σελ. 291, σχολ. βιβλίου). Πιο συγκεκριμένα: - [18] στ. 2 «Αστροπελέκι μου καλό..»: το αστροπελέκι, στοιχείο καταστροφικό, χαρακτηρίζεται καλό, καθώς ο ναυαγός προσμένει το φως του για να προσανατολιστεί. - [19] στ. 5-18: η αντίθεση έγκειται ανάμεσα στο μεταφυσικό στοιχείο (ο οραματισμός της έσχατης κρίσης) και το πραγματικό που προηγείται αλλά και ακολουθεί. - [20] : αντίθεση ανάμεσα στη βία της φύσης (στ. 1-2) και τη γαλήνια ομορφιά της, καθώς η εμφάνιση της φεγγαροντυμένης υποτάσσει τα φυσικά στοιχεία (στ. 3-7). - [21] στ. 7 «από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει»: αντίθεση μεταξύ φωτός και σκότους. - [21] στ. 15-16: δεσπόζει το αντιθετικό ζεύγος λογισμός-όνειρο. Η σκέψη/νόηση, γενικά οι νοητικές δυνάμεις που παραπέμπουν στην πραγματικότητα, αντιπαραβάλλονται με τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής και την υπερβατική πραγματικότητα. - [22] στ. 6-7: η χαρά και η βαρβαρότητα του πολέμου δίνουν τη θέση τους στον αλτρουϊσμό και την ηθική ανάταση. - [22] στ.13-14: αντίθεση ανάμεσα στο φρένιασμα και τη γαλήνη του ήρωα - [22] στ. 58: η ελπίδα και η χαρά για την αναμενόμενη σωτηρία γίνονται τραγική ματαίωση (= προσδίδεται τραγικότητα στο ποίημα). - αντίθεση ανάμεσα στην «ομορφιά της φύσης» και στο «θάνατο της κόρης» (βλ. και ερώτηση 2.2.12.): η φύση (ο γλυκύτατος ηχός) μαγεύει τον ήρωα, τον αποπροσανατολίζει από το σκοπό του, παραλύει την προσπάθεια και την αντίστασή του ενάντια στα φυσικά εμπόδια, εξουδετερώνει το αγωνιστικό του πνεύμα, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να σώσει την αγαπημένη του. Το φυσικό κάλλος είναι ύμνος και κατάφαση στη ζωή, αποθέωση της ζωής, 3

ακτινοβολεί το ακαταμάχητο κάλεσμα για ζωή και επίγεια ευδαιμονία. Συνεπώς, όσο πιο όμορφη παρουσιάζεται η φύση τόσο πιο επώδυνος φαντάζει ο θάνατος και πιο δύσκολη είναι η αποδοχή του και ο συμβιβασμός με αυτόν. Έτσι η αντίθεση προσδίδει τραγικότητα και δραματικότητα στο ποίημα. Συμπέρασμα: Οι αντιθέσεις προσδίδουν ποίημα ζωντάνια και παραστατικότητα, ξαφνιάζουν και κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, εντείνουν το δραματικό και το τραγικό στοιχείο, αποδίδουν με ενάργεια το φιλοσοφικό στοχασμό του ποιητή (π.χ. δυιστική αντίληψη σώματος-ψυχής) και το θρησκευτικό του συναίσθημα (π.χ. χριστιανικός ανιμισμός), τη φιλοπατρία του (π.χ. [22] στ. 18 «Μάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλικάρια), αλλά και σκιαγραφούν την ανθρώπινη ψυχή (π.χ. [21] στ. 15-16). 6. Ερώτηση 2.2.9: Ο αφηγηματικός χαρακτήρας του ποιήματος - Χρήση α ενικού προσώπου. Ο αφηγητής-ήρωας αφηγείται την ιστορία του σε ένα υποθετικό ακροατήριο (=ομοδιηγητικός, με εσωτερική εστίαση κ.ά.) - Χρήση αφηγηματικών τεχνικών, όπως αναδρομές στο παρελθόν και προλήψεις των μελλοντικών καταστάσεων, περιγραφές φαινομένων κ.ά. 7. Ερώτηση 2.4.3: Τα ρομαντικά στοιχεία -Το λυρικό στοιχείο (βλ. παραπάνω). -Η αποθέωση-ύμνος του έρωτα (και μάλιστα του αγνού). -Η εξιδανίκευση της φύσης (η φεγγαροντυμένη και ο γλυκύτατος ηχός ενσαρκώνουν το κάλλος και την τελειότητα της φύσης). Οι ψυχαναλυτικές ερμηνείες της Φεγγαροντυμένης 1. Η παθητικότατη λατρεία της αγαπημένης γυναίκας, τυλιγμένη στο μυστήριο και στο όνειρο, δεμένη με το θάνατο, είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ποίησης του Σολωμού. Η αιθέρια γυναικεία μορφή, που αποτελεί σύμβολο ιδανικής εξωτερικής ομορφιάς και ηθικής τελειότητας, αλλά είναι δεμένη με το θάνατο, υπήρξε μια αρχέγονη εσωτερική εμπειρία, που έμεινε μνήμη. Άλλωστε η ποίηση του Σολωμού αναβρύζει από μνήμες ψυχής, βιώματα της πρώτης παιδικότητας. 2. Για τον Π. Καραβία, πρόκειται για την εικόνα μιας και μόνης γυναίκας, της μητέρας του ποιητή, που την περιέβαλε με παθητικότατη λατρεία, αλλά συνάμα τον συνεπήρε το μίσος γι αυτήν μετά τη δίκη για την περιουσία του. Με την «καρδιά θανάσιμα πληγωμένη» ο ποιητής κλείστηκε στη μοναξιά και προσηλώθηκε στο όραμα της ιδανικής μορφής. Το ποιητικό έργο του Σολωμού πάλλεται από την επιθυμία της μητέρας και το κυρίαρχο μητρικό μορφοείδωλο (που εσωτερικεύουμε στην παιδική μας ηλικία). Η μητρική στέρηση που επιβλήθηκε λόγω συγκυριών στο Σολωμό, η παρεμποδισμένη παρουσία της μητέρας, που τροφοδοτείται και από αρχετυπικά στοιχεία και φαντασιώσεις, καθιστά δυνατή την επιθυμία της μητέρας, η οποία συχνά μετουσιώνεται στη λυρική δημιουργία του ποιητή και μετατίθεται στη φύση, όπου βρίσκει διέξοδο. Έτσι με την υποκατάσταση η απαγόρευση αίρεται. 4

Οι εθνοκεντρικές ερμηνείες της Φεγγαροντυμένης Η Φεγγαροντυμένη θεά είναι η Ελλάδα-Ελευθερία-Πατρίδα, είναι το ίδιο θεϊκό πρόσωπο που κατεβαίνει από τους ουρανούς και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, θεάνθρωπη, που μετέχει θεϊκής και ανθρώπινης ουσίας, μένει μέρα και νύχτα άγρυπνη κοντά στον πολεμιστή, ξέρει τα απόκρυφα της ψυχής του, αόρατη εμψυχώνει. Κρητικός και Ελεύθεροι Πολιορκημένοι βρίσκονται στην ίδια ψυχική κατάσταση. Οι φιλοσοφικές-πλατωνικές ερμηνείες της Φεγγαροντυμένης Στον Κρητικό φαίνεται η στενή ιδεολογική συγγένεια Πλάτωνα και Σολωμού. Στη μορφή της Φεγγαροντυμένης ενσαρκώνονται καθαρά πλατωνικές ιδέες: η ομορφιά, η καλοσύνη, η δικαιοσύνη. με μια λέξη οι Ιδέες. 5

Οι ρομαντικές ερμηνείες (ή επιδράσεις) της Φεγγαροντυμένης Το φως στην ποίηση του Σολωμού μπορεί να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του θεού. Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί ύπατο φαινόμενο της μέσω του φωτός υπερβατικής σωματικότητας. Η έννοια του φωτός συσχετίζεται στη γερμανική ρομαντική φιλοσοφία με την ιδέα μιας σωματικότητας πνευματικής, ενός αιθέριου σώματος. Αυτό το αιθέριο σώμα ή αιθέριο ένδυμα της ψυχής είναι το λεγόμενο αστρικό ή φωτόμορφο σώμα. Η Φεγγαροντυμένη του Σολωμού είναι ένα αιθέριο σώμα, που για την υλοποίησή του συνεργάζονται το φως αλλά και το υγρό στοιχείο, δηλ. συμμετέχουν ο πάνω κόσμος και ο κάτω. Ο τρόπος εμφάνισης της Φεγγαροντυμένης θυμίζει τον τρόπο εμφάνισης της ουράνιας Μαργαρίτας στο Φάουστ, το έργο του Γκαίτε*, της Μαργαρίτας που η ψυχή της σώθηκε και κατοικεί στον ουρανό. Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί, όπως και το φάσμα της ουράνιας Μαργαρίτας, μια έκφανση του «αιώνια γυναικείου». {*Ρομαντικού ποιητή } Οι λαογραφικές ερμηνείες της Φεγγαροντυμένης Η μορφή της Φεγγαροντυμένης συγγενεύει ή μάλλον μοιάζει με την «πρασινομαλλούσα νεράιδα» των παραδόσεων του «αλαφροήσκιωτου» ελληνικού λαού. Είναι η εξιδανικευμένη μορφή της ανθρώπινης ζωής, όπως τη φαντάστηκε ο ελληνικός λαός. Σημειώσεις Παρατηρήσεις στον Κρητικό 1[18] -Οι 16 γραμματικές συλλαβές του στίχου 1 περιέχουν 8 άλφα. -Στιχουργικά ο ποιητής συνιζάνει σε μία μετρική συλλαβή τα 2 άλφα του εκοίταα. -Δημιουργεί όμως χασμωδία στη συνάντηση των 2 άλφα του μακριά ακόμη. -Η παραδοσιακή τομή του 15σύλλαβου θεωρητικά θα έπρεπε να υπάρχει μεταξύ του μακριά και του ακόμη. Αντίθετα η λογική τομή του στίχου είναι μετά το εκοίταα. Αν όμως σταματήσουμε απαγγέλλοντας εκεί, τα 2 άλφα της λέξης ακούγονται αραιά σαν χασμωδία: εκοίταά. -Τ ακρογιάλι: Η έκθλιψη του όμικρον από το άρθρο (αντί να αφήσει ο ποιητής ολόκληρο το άρθρο το και να δημιουργήσει μεγαλύτερη διάρκεια με τη συνίζηση το ακρογιάλι) δημιουργεί μουσική συγκοπή, μια συντόμευση του ρυθμού. Στο πρώτο ημιστίχιο το υποκείμενο που αφηγείται ορίζει αισθητηριακά το αντικείμενο της ενέργειάς του. Τα 8 άλφα καθορίζουν τη μακρά απόσταση. Η τομή βαθαίνει ακόμη πιο πολύ την απόσταση που χωρίζει το δρων υποκείμενο από το προσδοκώμενο ακρογιάλι. Μετά την τομή το ήτανε (ακούγεται σαν δάκτυλος) επιτείνει την αίσθηση της απόστασης. Η χασμωδία του μακριά ακόμη δίνει την εντύπωση ενός αγεφύρωτου κενού. Παρόλα αυτά η έκθλιψη στο τ ακρογιάλι δημιουργεί μια ψευδαίσθηση πλησιάσματος. 6

Ο ποιητής θέλει να υποβάλει στον αναγνώστη πως ο Κρητικός κολυμπώντας αισθάνεται το μάταιο της προσπάθειάς του, αλλά ταυτόχρονα συντηρεί την ελπίδα της σωτηρίας. Γι αυτό δόμησε το στίχο σε δύο άνισα ημιστίχια, στο πρώτο έβαλε μόνο το υποκείμενο που μιλεί να παρατηρεί και στο δεύτερο το εμπειρικό αποτέλεσμα της παρατήρησής του: την απόσταση που το χωρίζει από το σκοπό του. Μόνο που καθώς κολυμπά, μια βυθιζόμενος, μια ανερχόμενος (την αίσθηση αυτή υποβάλλει το εκοίταα και ύστερα το ήτανε), μια βλέπει ορίζοντα, άρα και το μακρινό ακρογιάλι, και μια χάνει τον ορίζοντα (την αίσθηση αυτή υποβάλλει η χασμωδία μακριά ακόμη και τ ακρογιάλι). -Στο στίχο 4 οι πληθυντικοί (πέλαγα, ακρογιαλιές, βουνά) υπογραμμίζουν την απεραντοσύνη της πλάσης. -Στην ομοιοκαταληξία αντήχαν και αν είχαν στους στίχους 5-6 η πλήρης σχεδόν φωνητική ταυτότητα των λέξεων μιμείται την ηχώ που περιγράφει ο Κρητικός. 7

Τα ρομαντικά στοιχεία του «Κρητικού» 1. Η εξιδανίκευση της φεγγαροντυμένης συνδέεται με ρομαντικές πηγές. 2. Η εξιδανίκευση/αποθέωση της φύσης (η φεγγαροντυμένη και ο γλυκύτατος ηχός ενσαρκώνουν το κάλλος και την τελειότητα της φύσης). 3. Η αποσπασματικότητα ως αισθητική αρχή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού επηρέασε τη μορφή των ώριμων έργων του Σολωμού. Ο Στέφανος Ροζάνης και ο Γιώργος Βελουδής υποστήριξαν ότι τα «αποσπάσματα» του Σολωμού είναι κείμενα που ηθελημένα τα έγραψε ο ποιητής σε μορφή αποσπάσματος υπό την επίδραση του ευρωπαϊκού-και ιδιαίτερα του γερμανικού-ρομαντισμού του 19 ου αιώνα. 4. Κοινός τόπος του ευρωπαϊκού ρομαντισμού είναι ότι το Πνεύμα, η Ιδέα ενυπάρχει στη Φύση, και, ακόμα περισσότερο, Θεός και Φύση ταυτίζονται. 5. Η καθολική ισχύ του νόμου της έλξης των σωμάτων, που ενώνει λυτρωτικά τον άνθρωπο με τη φύση, μέσα σε μια παγκόσμια αρμονία, αποτελεί θεοσοφική και ρομαντική ιδέα. 6. Η ατμόσφαιρα της φεγγαρόλουστης νύχτας και της λίμνης - εδώ της απόλυτα ακίνητης θάλασσας είναι χαρακτηριστική του αγγλικού προρομαντισμού. 7. Το λυρικό στοιχείο. 8. Ο υποκειμενισμός. 9. Η αποθέωση-ύμνος του έρωτα (και μάλιστα του αγνού). 10. Το φως στην ποίηση του Σολωμού μπορεί να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του θεού. Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί ύπατο φαινόμενο της μέσω του φωτός υπερβατικής σωματικότητας. Η έννοια του φωτός συσχετίζεται στη γερμανική ρομαντική φιλοσοφία με την ιδέα μιας σωματικότητας πνευματικής, ενός αιθέριου σώματος. Αυτό το αιθέριο σώμα ή αιθέριο ένδυμα της ψυχής είναι το λεγόμενο αστρικό ή φωτόμορφο σώμα. Η Φεγγαροντυμένη του Σολωμού είναι ένα αιθέριο σώμα, που για την υλοποίησή του συνεργάζονται το φως αλλά και το υγρό στοιχείο, δηλ. συμμετέχουν ο πάνω κόσμος και ο κάτω. Ο τρόπος εμφάνισης της Φεγγαροντυμένης θυμίζει τον τρόπο εμφάνισης της ουράνιας Μαργαρίτας στο Φάουστ, το έργο του ρομαντικού ποιητή Γκαίτε, της Μαργαρίτας που η ψυχή της σώθηκε και κατοικεί στον ουρανό. 11. Η αγάπη για την πατρίδα. 12. Το μεταφυσικό στοιχείο. 13. Η σύνδεση Έρωτα και Χάρου. 8