Σχεδιασμός Διαχείρισης Ξυλοπαραγωγικών Δασών Δρ. Βασιλική Καζάνα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Δράμας Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής Τηλ. & Φαξ: 25210 60435 E-mail: vkazana@teikav.edu.gr Διαλέξεις Θεωρίας Δασικής Διαχειριστικής ΙI
Διαχείριση δασών και δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα Στάδια διαδικασίας σχεδιασμού i) Απογραφή συγκέντρωση στοιχείων ii) Ανάλυση στοιχείων iii) Διαμόρφωση και αξιολόγηση εναλλακτικών iv) Σχεδιασμός μέτρων Τα στοιχεία και τα μέτρα διαφέρουν στη Δασοπονία ανάλογα με τον διαχειριστικό σκοπό που επιδιώκεται
Δάση ξυλοπαραγωγής Δάση ξυλοπαραγωγής Πρωταρχικός διαχειριστικός σκοπός είναι η παραγωγή ξύλου και δευτερεύων σκοπός ηπαραγωγήάλλων αγαθών και υπηρεσιών
Συγκέντρωση στοιχείων - Θέση δάσους - Ιδιοκτησία - Χωρική οργάνωση - Κίνδυνοι - Απογραφή Σταθμικές συνθήκες Συσταδικές συνθήκες Οικονομικές & κοινωνικές συνθήκες Περιβαλλοντικές συνθήκες Σημερινή κατάσταση και πρόβλεψη μελλοντικής κατάστασης - Απόψεις ενδιαφερόμενων φορέων
Ανάλυση στοιχείων Αξιολόγηση της μέχρι τώρα διαχείρισης Διαμόρφωση στόχων Αναγνώριση προβλημάτων και διερεύνηση τρόπων επίλυσής τους Περιγραφή/ ανάλυση της μελλοντικής εξέλιξης του δάσους
Διαμόρφωση και αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων - Εναλλακτικές (διαφορετικοί συνδυασμοί συντελεστών παραγωγής, διαφορετικοί συνδυασμοί ανάπτυξης παραγόντων που επηρεάζουν τους στόχους διαχείρισης) - Αξιολόγηση (εργαλεία λήψης απόφασης, ΓΠ, παραλλαγές ΓΠ, Δυναμικός προγ/μός, πολυκριτηριακή ανάλυση)
Σχεδιασμός μέτρων Σχεδιασμός παραγωγής (δασοκομικός σχεδιασμός) Σχεδιασμός καρπώσεων (καρπωτικός σχεδιασμός) & Χωρική οργάνωση ξυλώδους κεφαλαίου Δασοπονικό είδος Μορφή μίξης Επιδιωκόμενη διαχ. & δασοπ. Μορφή Αναγέννηση Καλλιέργεια συστάδων Καθορισμός περίτροπου χρόνου Ώριμη διάμετρο Χρόνος περιφοράς Καθορισμός λήμματος μέθοδος κάρπωσης Σχεδιασμός δευτερευουσών καρπώσεων Άλλοι σχεδιασμοί (οδοποιία, αναψυχή, βοσκή κτλ) οργάνωση παραγωγής άλλων δασικών αγαθών & υπηρεσιών
Πρεμνοφυή δάση 48% της συνολικής έκτασης των δασών Πως διαχειρίζονται: Περίτροπο χρόνο 20-25 χρόνια Αποψιλωτικές υλοτομίες με παρακρατήματα Καρπώσεις με την μέθοδο των ετησίων υλοτομίων Υπολογισμός όγκου Πίνακες παραγωγής (Κοσσενάκης, 1939) Σταθμοδεικτικές καμπύλες Ομάδες φυτοδεικτών για χαρτογράφηση σταθμών (Ντάφης, 1969)
Σπερμοφυή δάση 34% της συνολικής έκτασης των δασών ΟΜΗΛΙΚΑ Συγκέντρωση στοιχείων Απογραφή Έκταση συστάδων / κατανομή κατά δασοπονικές μορφές, κλάσεις ηλικίας και στάδια εξέλιξης Μέση ηλικία συστάδων εξέλιξης Ξυλαπόθεμα και προσαύξηση κατά στάδια εξέλιξης και ποιότητας σταθμού
Απογραφή i) Δοκιμαστικές επιφάνειες (ειδικό έντυπο απογραφής - Γενικά στοιχεία (μέγεθος, τμήμα, δασοπονικό είδος κτλ) - Παχυμέτρηση - Υψομετρήσεις - Ποιότητα κορμοξύλου - Προτεινόμενα δασοκομικά μέτρα ii) Φύλλα περιγραφής συστάδας
Σχεδιασμός μέτρων Απαιτούνται πίνακες παραγωγής (όπου δεν είναι διαθέσιμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι αυξητικές σειρές δηλαδή συστάδες ενός δασοπονικού είδους, διαφορετικής ηλικίας που αυξάνουν στην ίδια ποιότητα τόπου)
Μερικός σχεδιασμός - Κάθε υποτμήμα χωριστά - Προβλέπει μέτρα καλλιέργειας & κάρπωσης (ανάλογα με την κατάσταση της συστάδας & τον προσεχή δασοκομικό χειρισμό) - Ενδιάμεσες καρπώσεις ανεξάρτητες από το γενικό σχεδιασμό, εκτελούνται μεβάσητιςανάγκεςτηςσυστάδας α. Με βάση τα ποσοστά από τις δοκιμαστικές προσημάνσεις για κάθε στάδιο εξέλιξης ή στρώμα ξεχωριστά β. Με την βοήθεια αυξητικών σειρών - Τελικές καρπώσεις εξαρτώνται από Το ύψος του ξυλαποθέματος Την αναμενόμενη προσαύξηση Το χρόνο αναγέννησης
Γενικός σχεδιασμός Έλεγχος αειφορίας σε επίπεδο διαχειριστικής κλάσης και διόρθωση σχεδιασθέντων μέτρων κατά υποτμήμα ή τμήμα Κριτήρια - Εξέλιξη της κατανομής της έκτασης κατά κλάσεις ηλικίας - Δείκτες επιφανειών και ξυλώδους μάζας των αναγεννητικών υλοτομίων - Καθορισμός λήμματος
ΚΗΠΕΥΤΑ ΔΑΣΗ Από άποψη διαχείρισης συμπεριλαμβάνονται: Κηπευτές συστάδες κατ άτομο ή κατά ομάδες ή λόχμες Υποκηπευτές (δεν διαχωρίζονται επιφανειακά τα στάδια εξέλιξης)
Χαρακτηριστικά κηπευτών δασών που επιβάλλουν διαφορετικό τρόπο διαχείρισης Το δάσος δεν έχει ορισμένη ηλικία Η κατανομή των κορμών στο κηπευτό δάσος έχει μορφή υπερβολής καμπύλης (στα μη κηπευτά κωδωνοειδή) Το ύψος ξυλαποθέματος παραμένει με το χρόνο αμετάβλητο Τα μέτρα καλλιέργειας δεν διαχωρίζονται επιφανειακά. Καλλιέργεια και αναγέννηση γίνονται ταυτόχρονα στην ίδια έκταση
Συγκέντρωση στοιχείων - Απογραφή Σύνθεση δασοπονικών ειδών Ποιότητα τόπου Καμπύλη ύψους ανάλογα με την ηλικία (μόνο για κηπευτές κατά ομάδες ή λόχμες) Στηθιαία ηλικία (αριθμός ετήσιων δακτυλίων στο 1,3m) (στις κηπευτές κατ άτομο) Ομάδες φυτοδεικτών ή μέθοδοι που χρησιμοποιούν εδαφικά και κλιματικά δεδομένα
Ύψος ξυλαποθέματος και προσαύξησης [δειγματοληψία δοκιμαστικές επιφάνειες ή μέθοδος ελέγχου (γενική παχυμέτρηση)] Κατανομή κορμών κατά βαθμίδες διαμέτρου Ανάλυση στοιχείων Ταξινόμηση σε ΦΠΣ για μερικό σχεδιασμό (κατά υποτμήμα) και βρίσκονται τα ιδανικά «πρότυπα».
Σχεδιασμός μέτρων Μέτρα καλλιέργειας και κάρπωσης με βάση τα ιδανικά πρότυπα (κανονικό δάσος) και τις αποκλίσεις της πραγματικής κατάστασης από την κανονική Υπολογισμός ύψους καρπώσεων Μερικός και γενικός σχεδιασμός γίνονται ταυτόχρονα Προετοιμασία εφαρμογής των μέτρων
Διφυή δάση 17% της συνολικής έκτασης των δασών Σπερμοφυή με ανομήλικο ανώροφο (κηπευτή δομή) Διφυή δάση Πρεμνοφυή υπόροφο
Ιδιαιτερότητες διφυών δασών Άτομα του ανωρόφου (ηλικίας πολλαπλάσιας του υπορόφου και κλάσεις ηλικίας n/α όπου: (n) η ώριμη για υλοτομία ηλικία του ανωρόφου και (α) του υπορόφου) γίνονται με την πάροδο του χρόνου πολύκλαδα και με περιορισμένη κατά ύψος αύξηση. Ο υπόροφος πιέζεται από τον ανώροφο και γίνεται αραιός, καχεκτικός και φτωχός σε πολύτιμα είδη. Ρόλος υπορόφου δίνει προιόντα ξύλου προστατεύει το έδαφος εξασφαλίζει αναγέννηση (τροφοδότηση) του ανωρόφου ενισχύοντας τον περιοδικά με μονοπερίτροπα άτομα πολύτιμων ειδών (από τον υπόροφο)
Γιατί διφυή δάση; Παράγεται πολύτιμο ξύλο από τον ανώροφο Δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για την αύξηση με την περιοδική υλοτομία του υπορόφου Συντηρούνται οι παραγωγικές δυνάμεις του εδάφους
Κανονικό διφυές δάσος Συγκέντρωση στοιχείων, ανάλυση και σχεδιασμός μέτρων στα διφυή πρέπει να γίνει ξεχωριστά για τον ανώροφο και τον υπόροφο. Σχεδιασμός μέτρων υπορόφου Καθορισμός περίτροπου χρόνου Τελικές καρπώσεις
Περίτροπος χρόνος υπορόφου πολύ σημαντικός στα διφυή εξαρτάται η αναγέννηση του υπορόφου (πρεμνοβλαστήματα) Διαμόρφωση κατάλληλης κατάστασης για επιλογή μονοπερίτροπων ατόμων (από πολύτιμα είδη ή καλούς φαινότυπους) Γενικά μεγάλοι περίτροποι χρόνοι για τον υπόροφο παίζει τον κυριότερο οικονομικό ρόλο, ενώ μικροί περισσότερο ευνοικοί για τον ανώροφο μόνο όταν όταν είναι
Διαδικασία: Συνήθωςπερίτροποςχρόνοςυπορόφου20-30 έτη. Διαιρείται η συνολική έκταση του δάσους σε τόσες ίσες επιφάνειες όσες και ο αριθμός των ετών του περίτροπου χρόνου του υπορόφου για την δημιουργία των επιφανειακών ετησίων υλοτομίων τα οποία είναι ενιαία τόσο για τον υπόροφο όσο και για τον ανώροφο. Μερικός και γενικός σχεδιασμός γίνονται ενιαία. Καθορισμός λήμματος (επιφανειακό) χωριστά για τον υπόροφο (όπως στο πρεμνοφυές) και για τον ανώροφο με κατάρτιση του σχεδίου παρακράτησης και προέρχεται τόσο από τελικές (αναγεννητικές και καρπωτικές) όσο και καλλιεργητικές υλοτομίες.
Σχεδιασμός μέτρων ανωρόφου Ξυλώδες κεφάλαιο ανωρόφου Δεν είναι σταθερό (εξαρτάται κάθε φορά από την καμπύλη ισορροπίας που καταρτίζεται) έτσι ώστε σε κάθε επάνοδο υλοτομίαςναβρίσκεταιστονανώροφοένα τουλάχιστον άτομο με την ώριμη για υλοτομία διάμετρο. Επίσης πρέπει να υπάρχει και κάποιος ξυλώδης όγκος που θα επιτρέπει την ανεμπόδιστη ανάπτυξη του υπορόφου για την κανονική τροφοδότηση του ανωρόφου με μονοπερίτροπα άτομα από πολύτιμα είδη.
Δηλαδή το ύψος του ξυλώδους κεφαλαίου εξαρτάται από : Ποιότητα σταθμού Δασοπονικά είδη Περίτροπο χρόνο υπορόφου Αρχική σύνθεση υπορόφου Ένταση καλλιεργητικών υλοτομιών
Στο διφυές (όπως και στο κηπευτό) διαμορφώνονται ιδανικές επιδιωκόμενες συσταδικές καταστάσεις, συγκρίνονται με τις πραγματικές και λαμβάνονται μέτρα Ώριμη για υλοτομία ηλικία και διάμετρος ανωρόφου 2 περιορισμοί: Προς τα κάτω από την διπλάσια ηλικία του υπορόφου (κάτω από αυτό το όριο παύει να υπάρχει η διφυής μορφή) Προς τα πάνω από την ηλικία κατά την οποία τα δέντρα του ανωρόφου αποκτούν την μέγιστη δυνατή διάμετρο (σε υγιή κατάσταση) ανάλογα με τις κλιματεδαφικές συνθήκες και το δασοπονικό είδος Μεταξύ αυτών των ορίων αναζητείται η ηλικία που κρίνεται ως η πλέον κατάλληλη για το δασοπονικό σκοπό (πχ. παραγωγή πολύτιμου χονδρού ξύλου)
Σε κάθε υλοτομία του υπορόφου γίνεται κήπευση του ανωρόφου με χρόνο περιφοράς ίσο με τον περίτροπο του υπορόφου κατά την οποία υλοτομούνται όλα τα άτομα που προβλέπονται από το σχέδιο παρακράτησης. (με αύξηση 2-3% και χρόνο περιφοράς 25-35, προτείνεται στις κηπεύσεις του ανωρόφου να αφαιρείται το ½ του τελικού ξυλαποθέματος)
Αναγωγή ή μετατροπή δάσους από πρεμνοφυή σε σπερμοφυή μορφή Δείκτης καταλληλότητας αναγωγής ευφορία του εδάφους Εύφορα εδάφη άμεση αναγωγή (σπερμοφυές) Λιγότερο εύφορα εδάφη έμμεση αναγωγή (διφυές) Αύξηση παραγωγής πολυτιμότερης ποιότητας ξύλου (χονδρή ξυλεία) Λόγοι αναγωγής Αποφυγή εξάντλησης του δασικού εδάφους
Τρόποι αναγωγής α. Έμμεση αναγωγή Πρεμνοφυείς διφυείς σπερμοφυείς (ο καταλληλότερος τρόπος όταν δεν θα αλλαχθεί το δασοπονικό είδος) β. Άμεση αναγωγή Φυσική Τεχνητή (εισαγωγή κωνοφόρων)
Άμεση φυσική αναγωγή Χρειάζεται επαρκής προπαρασκευή των πρεμνοφυών συστάδων (μικρός περίτροπος χρόνος μικρή καρποφορία και μεγάλη παραβλαστικότητα) Διαδικασία Καλλιέργεια Προπαρασκευή Τελική υλοτομία
Αφήνουμε το πρεμνοφυές δάσος μέχρι την ηλικία 22-25 έτη χωρίς καμία παρέμβαση 22-25 1η καλλιεργητική επέμβαση (αρνητική επιλογή) αφαιρείται το 15% του ξυλώδη όγκου (κυρίως από μεσόροφο και υπόροφο) Μετά κάθε 10 έτη επιλογή) (2) καλλιεργητικές επεμβάσεις (αρνητική Από 30-40 έτη εξευγενιστικές αραιώσεις (θετική επιλογή) αφαιρείται το 10-20% του ξυλώδη όγκου 70-80 έτη αρχίζουν οι προπαρασκευαστικές υλοτομίες και σε περίπου 30 έτη από τότε τελειώνουν και οι τελικές υλοτομίες και αφού η φυσική αναγέννηση (με σπόρους) στεφθεί με επιτυχία το πρεμνοφυές δάσος έχει μετατραπεί σε σπερμοφυές. Συνολικός χρόνος αναγωγής: 90-110 έτη.
Μέθοδος διαχείρισης υλοτομιών ή περιοδικών Ετησίων επιφανειακών Σχέδιο κάρπωσης Μόνο ενδιάμεσες καρπώσεις μέχρι τη διαχειριστική περίοδο που οι πρώτες συστάδες θα ετοιμαστούν για αναγεννητικές υλοτομίες για το I περιοδικό υλοτόμιο
Άμεση τεχνητή αναγωγή Επιβάλλεται όταν: - Η σύνθεση των πρεμνοφυών συστάδων σε δασοπονικά είδη είναι τέτοια, ώστε να μην μπορούν να παράγουν ξύλο μεγάλων διαστάσεων (θαμνώνες αειφύλλων και φυλλοβόλων πλατυφύλλων) - Το έδαφος έχει υποβαθμιστεί τόσο ώστε να μην ανταποκρίνεται στις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών που υπάρχουν - Η ποιοτική σύνθεση των συστάδων είναι τέτοια ώστε δεν επιτρέπει την αναγωγή με καλλιέργεια, οπότε απαιτείται εφαρμογή δραστικότερων και ταχύτερων μεθόδων αναγωγής
Διαδικασία α. Με φύτευση (σπανιότερα σπορά) και ταυτόχρονη αλλαγή δασοπονικών ειδών β. Μετά την αποψιλωτική υλοτομία στο τέλος του περίτροπου χρόνου μπορεί να γίνει αναδάσωση ολόκληρης της επιφάνειας με κωνοφόρα ή πλατύφυλλα ή σε τμήματα της συστάδας όπου υπάρχουν διάκενα. Οι αποψιλωτικές θα σταματήσουν όταν δημιουργηθεί ανομήλικο δάσος
Μέθοδος διαχείρισης υλοτομίων ή περιοδικών Ετησίων επιφανειακών Σχέδιο κάρπωσης τελικές καρπώσεις Και για ενδιάμεσες και για Επιλογή δασοπονικών ειδών Σημαντικότερα προβλήματα Ανταγωνισμός παραβλαστημάτων
Έμμεση τεχνητή αναγωγή Διαδοχική παρακράτηση παρακρατημάτων για περισσότερους περίτροπους χρόνους Κατ άτομο Ομάδες ή λόχμες Δομή συστάδων όμοια με την διφυών - Παρακράτηση σε ομάδες και λόχμες προτιμότερη επειδή αυτές ανάγονται αργότερα καλλιεργητικά υποκηπευτές συστάδες - Πιο αργή μέθοδος από την άμεση αναγωγή αλλά μικρότερες θυσίες καρπώσεων ταιριάζει για ιδιώτες δασοκτήμονες
Αναγωγή πρεμνοφυούς σε διφυές Α. Φυσική μέθοδος Διαχείριση με βάση τον περίτροπο χρόνο του πρεμνοφυούς υπορόφου σε κάθε αποψιλωτική υλοτομία θα αφήνονται παρακρατήματα για την συγκρότηση του ανωρόφου στην αναλογία που επιδιώκουμε μέχρι την μετατροπή του πρεμνοφυούς σε διφυές
Β. Τεχνητή μέθοδος Φύτευση ή σπορά κατάλληλων ειδών μετά από αποψιλωτική υλοτομία της πρεμνοφυούς συστάδας ή μετά από ισχυρή αραίωση Γ. Συνδυασμός των (Α) και (Β) συνηθέστερος τρόπος στην πράξη
Ρητινευόμενα δάση - Ρητινεύονται μόνο τα δάση της Χαλεπίου Πεύκης σε ποσοστό 25% - Παραγωγή συνολικά μικρότερη από 1000 τον/έτος - Ρητινεύονται τα δέντρα όταν φθάσουν d 1,30 =25εκ. και υλοτομούνται όταν δεν αποδίδουν πια ρητίνη
-3 είδη «ρητίνευσης» α. «θανάσιμη» ρητίνευση για τα δέντρα που θα υλοτομηθούν στο τέλος της περιόδου β. «εξαντλητική» ρητίνευση προπαρασκευάζει τα δέντρα για την θανάσιμη ρητίνευση. Ρητινεύονται τα δέντρα που θα υλοτομηθούν στο προσεχές μέλλον. γ. «δια βίου» ρητίνευση για δέντρα που θα παραμείνουν ανυλοτόμητα τουλάχιστον την περίοδο Ι
Ρητινευόμενα ομήλικα Καθορίζεται ο περίτροπος χρόνος (συνήθως 56-72 έτη) Διαιρείται ο περίτροπος χρόνος σε περιόδους (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ) ίσες με το πηλίκο: περίτροπος χρόνος έτη ρητίνευσης (συνήθως 4-6) που αντιστοιχούν στο έδαφος σε ισάριθμα ίσα και συνεχούς έκτασης υλοτόμια που θα αναγεννηθούν Στην περίοδο Ι (4-6 έτη) γίνονται αναγεννητικές υλοτομίες (αποψιλωτικές) στο πρώτο υλοτόμιο, αφού τα δέντρα έχουν υποστεί «θανάσιμη» ρητίνευση στην προηγούμενη περίοδο
Σταυπόλοιπαυλοτόμια Αραιώσεις συστάδες όπου τα δέντρα είναι ώριμα για ρητίνευση Καλλιεργητικές υλοτομίες (ανάλογα με την ηλικία των συστάδων) - θανάσιμη (όσα απομακρύνονται στην περίοδο αυτή) - εξαντλητική (για όσα θα απομακρυνθούν προσεχώς) - δια βίου (στα νεότερα) Καλλιεργητικές χωρίς ρητίνευση νεότερα υλοτόμια
Ρητινευόμενα κηπευτά Διαχείριση κατ επιφάνεια με ώριμη d 1,30 =38εκ. Χρόνος περιφοράς: 12-16 έτη Κήπευση: κατά ομάδες έκτασης 20-80 στρ. Το δάσος διαιρείται σε συνέχειες υλοτομίας, κάθε μία με 6-8000 «εντομές» και 4 συστάδες ή τμήματα. Σε κάθε συνέχεια υλοτομίας κάθε 4 έτη θα γίνονται υλοτομίες και θα γίνονται και τα 4 είδη ρητίνευσης
Δηλαδή κάθε 4ετία με χρόνο περιφοράς 16 έτη Τελική υλοτομία ρητινευθέντων δέντρων ¼ της κάθε συστάδας των θανάσιμα Θανάσιμη ρητίνευση μέσα σε 4 έτη ¼ των δέντρων που θα υλοτομηθούν Εξαντλητική ρητίνευση σε 8 έτη ¼ των δέντρων που θα υλοτομηθούν Δια βίου ρητίνευση ¼ των δέντρων που θα μείνουν ανυλοτόμητα τουλάχιστο για 8 έτη