Καταστροφή γέφυρας χειµάρρου Ζηλιάνα της Εθνικής Οδού Αθηνών Θεσσαλονίκης κατά την 28η Νοεµβρίου 1998 Στέφανος Τσότσος, Καθηγητής Ιωάννης Τέγος, Καθηγητής Μάριος Βαφειάδης, Επίκουρος Καθηγητής Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Περίληψη Η εργασία αυτή παρουσιάζει τα αποτελέσµατα της πραγµατογνωµοσύνης σχετικά µε την καταστροφή της γέφυρας στον χείµαρρο Ζηλιάνα, στη Χ/Θ 410+500 της Ν.Ε.Ο. Α/Θ, που συνέβη την 28-11-1998. Η καταστροφή της γέφυρας συνέβη µετά από υποσκαφή των θεµελίων των ακροβάθρων ενός τµήµατός της κάτω από ένα συνδυασµό δυσµενών και εν πολλοίς απρόβλεπτων συνθηκών. Anstract This paper presents the results of the expertise concerning the destruction of the bridge over the Ziliana Stream (Greece), at the 410+500Km of the National Road Athens- Thessaloniki, the 28-11-1998. This destruction is due to scouring of the abutments under a combination of adverse and mostly unforeseen circumstances. 1 Εισαγωγή Στις 28-11-1998 και ενώ επικρατούσαν άσχηµες καιρικές συνθήκες για διάστηµα αρκετών ηµερών στην περιοχή του Πλαταµώνα Πιερίας, κατέρρευσε η γέφυρα στον χείµαρρο Ζηλιάνα, στη Χ/Θ 410+500 της Ν.Ε.Ο. Α/Θ, κοντά στα ιόδια Πλαταµώνα. Η κατάρρευση εκδηλώθηκε µε την δηµιουργία µεγάλης οπής στο οδόστρωµα, µπροστά ακριβώς από κινούµενο φορτηγό όχηµα, που πρόλαβε να τροχοπεδήσει και να οπισθοχωρήσει. Μέσα σε διάστηµα ωρών ολοκληρώθηκε η πλήρης καταστροφή της γέφυρας µε αποτέλεσµα την προσωρινή αποκοπή της συγκοινωνίας Αθηνών- Θεσσαλονίκης. Ανάντη και κατάντη της γέφυρα που κατέρρευσε κατασκευάζονταν δύο νέες γέφυρες του Αυτοκινητοδρόµου Αθηνών Θεσσαλονίκης (Εικόνα 1). Πιο συγκεκριµένα καταστράφηκε το προς τη Σκοτίνα ακραίο τµήµα του έργου
γεφύρωσης του χειµάρρου Ζηλιάνα, επί της εθνικής οδού Αθηνών - Θεσσαλονίκης. Το τµήµα αυτό περιελάµβανε µία αµφιπροέχουσα γέφυρα µε δοκούς µεταβλητής διατοµής, επί τοιχοειδών µεσοβάθρων, συνολικού µήκους 25m, µία πλακοσκεπή γέφυρα µήκους 8,80m και το µεταξύ αυτών µεταβατικό επίχωµα, το οποίο συγκρατιόταν εγκαρσίως µε δύο πτερυγότοιχους (τοίχους αντεπιστροφής) µήκους 9,80m. Η κατάρρευση άρχισε λίγο πριν το µεσηµέρι της 28ης Νοεµβρίου 1998, ενώ συνεχίζονταν µε ιδιαίτερη ένταση οι ισχυρές βροχοπτώσεις, που είχαν αρχίσει στην περιοχή τις προηγούµενες ηµέρες, οι οποίες προκάλεσαν προβλήµατα σε διάφορα ρεύµατα και ζηµιές σε τεχνικά έργα. Τα υπόψη τεχνικά που καταστράφηκαν και αποτελούν το αντικείµενο της εργασίας αυτής, ήταν έργα ηλικίας της τάξης των 35-40 ετών. Η εργασία αυτή παρουσιάζει τα αποτελέσµατα της σχετικής πραγµατογνωµοσύνης. Η καταστροφή της γέφυρας συνέβη µετά από υποσκαφή των θεµελίων των ακροβάθρων ενός τµήµατός της κάτω από ένα συνδυασµό δυσµενών και εν πολλοίς απρόβλεπτων συνθηκών. Εικόνα 1. Η Γέφυρα Ζηλιάνα µετά την καταστροφή. Η κυκλοφορία έχει εκτραπεί στην υπό κατασκευή γέφυρα του δεξιού κλάδου του αυτοκινητοδρόµου Αθηνών - Θεσσαλονίκης
2 Το στατικό σύστηµα των γεφυρών που κατέρρευσαν Στο ακραίο -ως προς την κοίτη- τµήµα της γεφύρωσης, που κατέρρευσε, διακρίνονται οι εξής στατικοί φορείς : Ένας αµφιπροέχων αµφιέρειστος -επί τοιχοειδών µεσοβάθρων- φορέας δοκών µεταβλητής διατοµής καµπύλου κάτω πέλµατος, συνδεδεµένων µε πλάκα καταστρώµατος. Το κεντρικό άνοιγµα του φορέα ήταν της τάξης των 15m και οι εκατέρωθεν πρόβολοι είχαν ανοίγµατα των 5m µε συνολικό µήκος φορέα 25m. Με την παρεµβολή εγκιβωτισµένου από τοίχους αντεπιστροφής επιχώµατος µήκους 9,80m, ακολουθούσε προς το εσωτερικό της κοίτης πλακοσκεπής γέφυρα - οχετός µε τοιχοειδή ακρόβαθρα και πλάκα καταστρώµατος. Πρέπει να σηµειωθεί ότι το πλακοσκεπές αυτό τεχνικό ήταν ανοιχτό εκ των κάτω και όχι κλειστό πλαισιωτό κιβώτιο, γεγονός που το καθιστούσε ιδιαίτερα ευάλωτο έναντι ενδεχόµενων υποσκαφών. ΑΡΧΙΚΗ ΑΡΧΙΚΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ Εικόνα 2. Σκαρίφηµα των τεχνικών (Γέφυρα Ζηλιάνα) όπως ήταν πριν την καταστροφή Η καταστροφή αποκάλυψε ότι στο µέχρι τώρα χρόνο ζωής του το έργο δέχθηκε και οριζόντια επέκταση (διαπλάτυνση), η οποία -όπως συνηθίζεται- κατασκευάσθηκε σε επαφή µε το υφιστάµενο αρχικό τµήµα. Η µελέτη κατασκευής των έργων που καταστράφηκαν δεν έγινε δυνατό να βρεθεί.
Με τα σηµερινά δεδοµένα ο τρόπος γεφύρωσης του χειµάρρου Ζηλιάνα θα χαρακτηριζόταν τεχνικώς απαράδεκτος. Η λύση που εφαρµόσθηκε, προφανώς για λόγους οικονοµίας, των δύο γεφυρών στα άκρα της κοίτης µε τη συµπλήρωση του εναποµείναντος µεταξύ των διαστήµατος µε επίχωµα διακοπτόµενο, έστω από µικρούς οχετούς, κρίνεται οπωσδήποτε ασυνήθιστη και επισφαλής. Στα προηγούµενα πρέπει να συνυπολογισθεί και η ραγδαία µείωση της ανθεκτικότητας, η οποία παρατηρείται στα Ελληνικά τεχνικά έργα, πέρα από κάποια ηλικία, λόγω της υποτυπώδους, εάν µη - ανύπαρκτης, συντήρησης τους. 3 Υδραυλική και Υδρολογική ανάλυση Το Ρέµα Ζηλιάνα αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση Ελληνικού χειµάρρου. Έχει λεκάνη απορροής της τάξεως των 150km 2 µε µέγιστο υδραυλικό δρόµο µήκους 25km περίπου, µεγάλα υψόµετρα και κλίσεις στο ορεινό τµήµα του, που προσδιορίζουν ένα χρόνο συγκεντρώσεως της τάξεως των 2-3 ωρών. Λόγω του σχετικά µικρού αυτού χρόνου συγκεντρώσεως, αφενός ο κίνδυνος για δηµιουργία πληµµυρικών επεισοδίων είναι εξαιρετικά αυξηµένος, αφού οι µέγιστες εντάσεις της βροχής δεν κρατούν πολύ χρόνο, και αφετέρου είναι αδύνατον να εκτιµηθεί το ύψος της πληµµυρικής αιχµής από ηµερήσια δεδοµένα. Αναζητήθηκε παλαιότερη υδρολογική µελέτη για το ρέµα Ζηλιάνα στις υπηρεσίες που είναι πλέον αρµόδιες, και δεν βρέθηκε τίποτε σχετικό, εκτός από µία περιληπτική µελέτη της αναδόχου κοινοπραξίας των νέων έργων, όπου όµως δεν αναφέρεται ρητά τι προέρχεται από δεδοµένα µετρήσεων και τι αποτελεί παραδοχές και εκτιµήσεις του µελετητή. Το πρόβληµα το σχετικό µε την πληρότητα και αξιοπιστία των υδρολογικών µελετών για τα τεχνικά έργα, ιδίως των παλαιοτέρων, είναι ο κανόνας στην Ελλάδα και αυτό οφείλεται στον συνδυασµό ανεπαρκούς κανονισµού για την εκπόνηση τέτοιων µελετών, την έλλειψη ικανού πλήθους δεδοµένων, την σηµαντική αναξιοπιστία των δεδοµένων και τις µεθοδολογίες υπολογισµού που είναι βέβαια συνάρτηση των παραπάνω παραγόντων. Αναζητήθηκε ακόµη για το ρέµα Ζηλιάνα η µελέτη διευθετήσεως από τη ιεύθυνση τεχνικών Υπηρεσιών Πιερίας, και η απάντηση ήταν ότι δεν υπάρχει τέτοια µελέτη και τα σχετικά έργα που είχαν γίνει, και ουσιαστικά πλέον έχουν καταστραφεί, έγιναν εµπειρικά και σταδιακά όποτε υπήρχαν διαθέσιµες σχετικές πιστώσεις. Η αναζήτηση βροχοµετρικών στοιχείων σε όλες τις υπηρεσίες που πιθανόν να διέθεταν τέτοια στοιχεία ( ΥΠΕ Πιερίας, /νση ασών Πιερίας, Καπνικός Σταθµός Κατερίνης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, ΥΠΕΧΩ Ε, ΕΗ) δεν απέδωσε αξιοποιήσιµα δεδοµένα. Επιπλέον των παραπάνω, για να µπορέσει κανείς τεκµηριωµένα να συγκρίνει την ικανότητα των παλαιών τεχνικών να διοχετεύσουν πληµµυρικές παροχές µε τις συνθήκες που επικράτησαν πριν και κατά την καταστροφή
τους την 28 Νοεµβρίου 1998 θα πρέπει να γνωρίζει τα παρακάτω στοιχεία που όµως δεν είναι δυνατόν να εκτιµηθούν από την µετά την πληµµύρα κατάσταση του χειµάρρου: 1. Πραγµατική µηκοτοµή και οριζοντιογραφία του Ρέµατος Ζηλιάνα που αποτέλεσαν τη βάση για την επιλογή, µελέτη και διαστασιολόγηση των παλαιών τεχνικών έργων. 2. Τυχόν βαθµιαία αλλαγή των χαρακτηριστικών του Ρέµατος Ζηλιάνα στην διάρκεια των τελευταίων 30 ετών, είτε από φυσική διάβρωση, είτε από παράνοµες ή ανεξέλεγκτες αµµοληψίες ανάντη και κατάντη της θέσεως των γεφυρών. 3. Τυχόν προγενέστερη υποσκαφή ή αµµοληψία στη θέση της παλαιάς γέφυρας. 4. Κατάσταση των αναβαθµών και της κοίτης του ρέµατος Ζηλιάνα πριν από την 28/11/1998. 5. Πραγµατική παροχή του ρέµατος Ζηλιάνα την 28/11/1998. Από τα διαθέσιµα στοιχεία (σύµφωνα και µε τα παραπάνω) προκύπτει: 1. Όλοι οι εµπλεκόµενοι φορείς ( /ση Τεχνικών Υπηρεσιών Πιερίας, ΕΥ Ε/ ΠΑΘΕ, ανάδοχος των έργων) ήταν σε γνώση και είχαν εκφράσει σε ανύποπτο χρόνο ανησυχίες α) για την επικινδυνότητα της πληµµυρικής ροής του ρέµατος, β) την ανεπάρκεια των παλαιών τεχνικών γ) την αναπόφευκτη επιδείνωση της παραπάνω ανεπάρκειας λόγω της κατασκευής των νέων έργων και δ) της ανάγκης για νέα διευθέτηση της κοίτης του Ρέµατος Ζηλιάνα. 2. εν µπορεί κανείς ούτε να δεχθεί αλλά και ούτε να απορρίψει το εξαιρετικό της βροχοπτώσεως (θεοµηνίας) µε βάση τα µόνα διαθέσιµα ηµερήσια δεδοµένα. Σίγουρα το γεγονός ότι της καταρρεύσεως προηγήθηκε µια περίοδος αρκετών ηµερών µε αρκετά σηµαντικές βροχοπτώσεις, µε µέγιστο ηµερήσιο ύψος βροχής περίπου 166mm τη 23/11/1998 είναι ένα αρκετά επιβαρυντικό στοιχείο, τόσο από την άποψη του κορεσµού του εδάφους σε νερό, µε αποτέλεσµα την αύξηση του ποσοστού του νερού της επιφανειακής απορροής, αλλά και µε την δηµιουργία, ενδεχοµένως, τοπικών διαβρώσεων και υποσκαφών στην κοίτη και την γέφυρα, που δεν ήταν δυνατόν να υποπέσουν στην αντίληψη των υπευθύνων των διαφόρων φορέων κατά τη διάρκεια του διαστήµατος πριν την καταστροφή της γέφυρας, λόγω της πρακτικά συνεχούς παροχής στο ρέµα. 3. Η έκταση της διαβρώσεως και υποσκαφής όπως αυτές παρουσιάζονται µετά την καταστροφή της γέφυρας δεν επιτρέπουν καµία ασφαλή εκτίµηση για την κατάσταση που επικρατούσε στην κοίτη πριν την 28/11/1998. εν είναι δυνατόν να εκτιµήσει κανείς αν έγιναν αυθαίρετες αµµοληψίες ή εκσκαφές, διότι η φυσική διάβρωση είναι πολύ εντονότερη και σε µεγαλύτερη έκταση, µε αποτέλεσµα να έχει αλλάξει τελείως η προγενέστερη κατάσταση. 4. Υπάρχει ακόµη αµφιβολία σχετικά µε τον χρόνο και την αιτία καταστροφής των κατάντη αναβαθµών (Φυσική ή ανθρωπογενής καταστροφή, πριν ή κατά τη διάρκεια της πληµµύρας). Η καταστροφή αυτών των αναβαθµών φέρει µεγάλο
ποσοστό της ευθύνης για την ανάπτυξη των επικινδύνων συνθηκών ροής που οδήγησαν στην διάβρωση της κοίτης και την καταστροφή των παλαιών τεχνικών. 5. Οι εργασίες κατασκευής των νέων γεφυρών επιβάρυναν σηµαντικά την ικανότητα παροχής και την αντοχή των παλαιών τεχνικών, όχι τόσο λόγω µειώσεως της ελεύθερης διατοµής στην κοίτη λόγω αποφράξεως κάποιων ανοιγµάτων, όσο λόγω της αλλαγής των συνθηκών ροής λόγω σχετικής αναντιστοιχίας των ανοιγµάτων και σταθµών νέων και παλαιών γεφυρών. Είναι όµως γεγονός ότι οι νέες γέφυρες είναι πολύ καλύτερα σχεδιασµένες και κατασκευασµένες ώστε να αντιµετωπίσουν τις µελλοντικές πληµµυρικές εξάρσεις του ρέµατος Ζηλιάνα. 4 Θεµελίωση της γέφυρας Ο τύπος της θεµελίωσης της γέφυρας και τα διάφορα επιµέρους γεωµετρικά δεδοµένα είχαν µεγάλη σηµασία και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην καταστροφή της. Πιο συγκεκριµένα, η θεµελίωση της γέφυρας ήταν επιφανειακή (αβαθής): Το βάθος θεµελίωσης κατά το χρόνο της καταστροφής εκτιµήθηκε οτι ήταν πολύ µικρό, πιθανόν µικρότερο των 1,50m ή 2m, µε βάση εκτιµήσεις για τη στάθµη της επιφάνειας της κοίτης, στην περιοχή των βάθρων καθώς και την απόσταση µεταξύ του καταστρώµατος της γέφυρας και της έδρασης των θεµελίων, η οποία εκτιµήθηκε µε βάση τις διαστάσεις των επικαθήµενων στοιχείων (θεµέλιο, βάθρο, ύψος δοκού καταστρώµατος). Θα πρέπει πάντως να αναφερθεί ότι το βάθος αυτό είναι δυνατόν να διαφοροποιήθηκε µετά την κατασκευή και κατά τη ζωή της γέφυρας από επάλληλα φαινόµενα υποσκαφών και αποθέσεων, που είναι πολύ πιθανόν να συνέβησαν κατά τα 35-40 έτη της ζωής της γέφυρας. Περισσότερο αξιόπιστες και πιο ακριβείς εκτιµήσεις δεν ήταν δυνατές, καθώς δεν κατέστη δυνατή η ανεύρεση της µελέτης της γέφυρας και των σχεδίων, του υπολογισµού και των τεχνικών στοιχείων. Από όσα είναι γνωστά από ειδική βιβλιογραφία και αρθρογραφία, το βάθος τυχόν υποσκαφής εξαρτάται και αυξάνεται µε το µέγεθος της ανύψωσης του νερού στην κοίτη, όπως και µε το πλάτος του θεµελίου, τη γωνία της διεύθυνσης της ροής µε τον άξονα του βάθρου και το σχήµα του βάθρου. Τα στοιχεία αυτά δικαιολογούν τόσο το µέγεθος της υποσκαφής που παρατηρήθηκε, που τοπικά φαίνεται να ξεπέρασε τα 4m, όσο και τη σειρά µε την οποία φαίνεται να βυθίστηκαν, να στράφηκαν και να µετακινήθηκαν τα θεµέλια, πρώτα στους τοίχους του µεταβατικού επιχώµατος, τα βάθρα της πλακοσκεπούς γέφυρας και τέλος τα βάθρα της αµφιπροέχουσας. 5 Οι υπό κατασκευή ανάντη και κατάντη γέφυρες Εύλογο είναι το ερώτηµα εάν οι υπό κατασκευή γέφυρες εκατέρωθεν της παλιάς γεφυρώσεως του χειµάρρου Ζηλιάνα προκάλεσαν την καταστροφή ή επιδείνωσαν έστω
την αντίσταση της έναντι πληµµύρας. Και αυτό διότι το έργο «επέζησε» επί 30-40 έτη και αστόχησε στο χρονικό διάστηµα της κατασκευής των νέων γεφυρών. Η θεωρία των πιθανοτήτων διδάσκει ότι απόλυτη ασφάλεια δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί για µία κατασκευή. Το µόνο δυνατόν είναι να κρατηθεί µικρή η πιθανότητα της αστοχίας της. Η ασφάλεια µιας κατασκευής απειλείται πάντοτε από διάφορα αίτια και είναι ικανοποιητικό, η πιθανότητα της αστοχίας να παραµένει κάτω µίας επιτρεπόµενης τιµής. Στην προκειµένη περίπτωση, στις δύο πλευρές µιας παλιάς, κοντά στο όριο ηλικίας της των 50 ετών, µειωµένης ήδη ανθεκτικότητας λόγω της πληµελούς συντήρησης, που αποτελεί τον κανόνα για τα Ελληνικά δηµόσια έργα, κακής, όπως αναφέρθηκε, τεχνολογίας και συλλήψεως κατασκευάσθηκαν, ευτυχώς διαδοχικά και όχι παράλληλα, δύο σύγχρονες γέφυρες. Η κατασκευή της πρώτης από αυτές, προς τα ανάντη, ακρωτηρίασε αναπόφευκτα τα ανάντη έργα προστασίας της γεφύρωσης, τα οποία βρίσκονταν µέσα στην κάτοψή της. Για την κατασκευή του φορέα της δεύτερης γέφυρας, που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί, εφαρµόσθηκε, προφανώς για λόγους οικονοµίας και επιτρέποντος και του κεντρικού επιχώµατος της παλιάς γεφύρωσης, η µέθοδος κατασκευής χυτού επιτόπου φορέα, µε δηµιουργία επιχώµατος µέχρι το ύψος του σκυροδετούµενου φορέα. Σκυροδετήθηκαν µε αυτόν τον τρόπο από τα έξι φατνώµατα (ανοίγµατα) τα τέσσερα εσωτερικά και αφέθηκαν για τη διέλευση των νερών του χειµάρρου τα ακραία, κάθε ένα από τα οποία είχε εκκεντρότητα και µικρό έλλειµµα πλάτους ως προς τις εξόδους των νερών από την υφιστάµενη γεφύρωση. εν µπορεί όµως κανείς να αποφανθεί µε βεβαιότητα εάν - έστω και αθροιστικά µε άλλα αίτια - αυτή η παρέµβαση συντέλεσε στην καταστροφή που συνέβη. 6 Ερωτήµατα και απαντήσεις α. Ποιο ήταν τελικά το κύριο αίτιο, το οποίο προκάλεσε την κατάρρευση της γέφυρας; Ήταν η υποσκαφή του εδάφους µέχρι στάθµης 1,00 έως 2,00 µέτρων, βαθύτερα της στάθµης έδρασης της θεµελίωσης των βάθρων της, η παράσυρση και η µεταφορά του εδάφους, το οποίο περίβαλε και επί του οποίου εδράζονταν τα θεµέλια. Εξαιτίας της υποσκαφής τα βάθρα υπέστησαν σηµαντική καθίζηση και στροφή, µε αποτέλεσµα οι φορείς, οι οποίοι εδράζονταν ισοστατικά πάνω στα βάθρα, να καταρρεύσουν και να θραυστούν. Κατά σειρά το πρόβληµα πρέπει να παρουσιάσθηκε πρώτα στην πλακοσκεπή γέφυρα, στους τοίχους που συγκρατούσαν το µεταβατικό επίχωµα µεταξύ των δύο γεφυρών, που καταστράφηκαν (Εικόνα 2). Τούτο πρέπει να αποδοθεί στο γεγονός ότι κατά το πρώτο αυτό στάδιο και πριν από την έναρξη των διαδοχικών αστοχιών που ακολούθησαν, ικανό τµήµα της παροχής παροχετευόταν µε ορµή, µεγάλη ταχύτητα και στροβιλισµό
δια του τεχνικού προσβάλλοντας και υποσκάπτοντας το έδαφος. Θα πρέπει στο σηµείο αυτό να παρατηρηθεί ο ιδιαίτερα δυσµενής - ως προς την ανάπτυξη µεγάλου βάθους υποσκαφής - προσανατολισµός των παράλληλων προς την οδό τοίχων, που συγκρατούσαν το επίχωµα και οι οποίοι πρέπει να µετακινήθηκαν πρώτοι. Στη συνέχεια το πρόβληµα φαίνεται ότι επεκτάθηκε και στα βάθρα της αµφιπροέχουσας παλιάς γέφυρας, τα οποία επίσης υποσκάφθηκαν και µετακινήθηκαν (Εικόνα 3). Εικόνα 3. Μετατόπιση-στροφή των βάθρων της αµφιπροέχουσας γέφυρας β. Ποιοι µηχανισµοί οδήγησαν στην υποσκαφή του εδάφους θεµελιώσεως της γέφυρας; Της κατάρρευσης προηγήθηκε ιδιαίτερα έντονη και µεγάλης διάρκειας βροχόπτωση η οποία είχε ως επακόλουθη συνέπεια να αυξηθεί πάρα πολύ η παροχή του χειµάρρου. Παρότι δεν έγινε δυνατό να βρεθούν όλα τα απαραίτητα βροχοµετρικά και άλλα στοιχεία, πιστεύεται ότι το γεγονός ήταν εξαιρετικό. Η εξαιρετικά µεγάλη παροχή, σε συνδυασµό µε την κατά µήκος κλίση που αυξήθηκε µετά την καταστροφή των κατάντη αναβαθµών και µε την στένωση, την οποία παρουσίαζε το εύρος της κοίτης στη θέση των γεφυρών, είχαν ως αποτέλεσµα να αναπτυχθούν πολύ υψηλές ταχύτητες στη ροή του νερού του χειµάρρου. Το γεγονός αυτό, είχε ως επόµενη συνέπεια, όταν η ταχύτητα ξεπέρασε µία κρίσιµη τιµή και η συρτική δύναµη αντίστοιχα ξεπέρασε τη σχετική αντίσταση του εδάφους, να ξεκινήσει η υποσκαφή.
γ. Το ελεύθερο τµήµα της κοίτης του χειµάρρου υπό τη γέφυρα (µάτια), που απέµεινε µετά τις εργασίες που γίνονται για την κατασκευή νέων γεφυρών ένθεν και ένθεν αυτής, επαρκούσε για τη διέλευση µεγάλων ποσοτήτων νερού σε ενδεχόµενη, συνεχόµενη και έντονη βροχόπτωση; Επαρκούσε, υπό την έννοια ότι ακόµη και υπό δυσµενέστερες συνθήκες τα νερά θα παροχετεύονταν στο ελεύθερο τµήµα, χωρίς να φτάσουν στο ύψος του φορέα της γέφυρας και να τον προσβάλλουν. Πέραν τούτου όµως, όπως αναφέρθηκε, η µείωση του εύρους της κοίτης συνέβαλε µαζί µε τους άλλους λόγους, στην αύξηση της ταχύτητας του νερού. 7 Τελικές παρατηρήσεις συµπεράσµατα Ιδιαίτερη σηµασία στην κατάρρευση είχε το µικρό βάθος στο οποίο εδράζονταν χωρίς πασσάλους τα θεµέλια των βάθρων της γέφυρας και του τεχνικού που κατέρρευσε, όπως και των τοίχων που περιόριζαν το επίχωµα. Είναι πολύ πιθανό σε περιπτώσεις των διαδοχικών πληµµυρικών περιστατικών (αλλά και άλλων) να προκλήθηκαν στο παρελθόν, από το χρόνο κατασκευής της γέφυρας (περί το 1960) µέχρι το χρόνο κατάρρευσης, διαδοχικές υποσκαφές, αλλά και αποθέσεις, οι οποίες διαφοροποίησαν το αρχικό βάθος θεµελίωσης στο ανεπαρκές βάθος, το οποίο υπήρχε κατά το χρόνο της κατάρρευσης.