ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΡΙΝΑ 23/9/2018 ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πλάτωνος Πρωταγόρας (321D- E, 322Α- B) Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί - ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι - καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν - πρὸς δὲ καὶ αἱ Διός φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν - εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τὴν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσι ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορίᾳ μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής - πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική - ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις ὅτ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. 1
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να αποδώσετε νοηματικά το παρακάτω απόσπασμα: «Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν». (Mονάδες: 7) Α2.Να επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται: Στο απόσπασμα «Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο» έχουμε σχήμα: Ανακόλουθο Πρωθύστερο Υπερβατό Πολυσύνδετο Στο απόσπασμα «ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο» έχουμε σχήμα: Ανακόλουθο Πρωθύστερο Υπερβατό Πολυσύνδετο Στο απόσπασμα «Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν» έχουμε σχήμα: Λιτότητας Ασύνδετο Υπερβατό Ανακόλουθο (Mονάδες: 3) Β1. Πώς ενεργεί ο Προμηθέας στην προσπάθειά του να αντισταθμίσει την έλλειψη βιολογικού εξοπλισμού του ανθρώπου; Αφού αναλύσετε τις έννοιες «ἔντεχνος σοφία» και «ἔμπυρος τέχνη», να αναφέρετε ποια θεϊκή ιδιότητα ο τιτάνας τελικά δεν κατόρθωσε να δώσει στους ανθρώπους και για ποιους λόγους. Β2. Ο Πρωταγόρας αναφερόμενος στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου προτάσσει την ανάπτυξη της θρησκείας. Αφού βρείτε με ποιο σχήμα λόγου γίνεται αυτό φανερό, να σχολιάσετε αυτή την επιλογή του σοφιστή, λαμβάνοντας υπόψη την άποψή του για την ύπαρξη θεών (αγνωστικισμός). 2
Β3. Να επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται: 1. Ο Πλάτωνας επέστρεψε στις Συρακούσες για δεύτερη φορά έπειτα από παρότρυνση του: Α. Διονυσίου Ι Β. Διονυσίου ΙΙ Γ. Δίωνα Δ. Δίωνα και Διονυσίου Ι 2. Στο πρώτο μέρος του λόγου του ο Πρωταγόρας απαντά στη σωκρατική αντίρρηση ότι: Α. οι καλοί πολίτες δεν μπορούν να διδάξουν στα παιδιά τους την αρετή Β. όλοι οι Αθηναίοι είναι σοφοί Γ. οι καλύτεροι δάσκαλοι δεν πέτυχαν τίποτε με μαθητές που δεν ήταν καλοί Δ. δεν υπάρχουν ειδήμονες στο θέμα της πολιτικής αρετής 3. Ο Πλάτωνας απεικονίζει γελοιογραφικά: Α. τον Πρωταγόρα και τον Ιπποκράτη Β. τον Πρόδικο και τον Πρωταγόρα Γ. τον Πρωταγόρα και τον Ιππία Δ. τον Πρόδικο και τον Ιππία 4. Όταν κατά την εξέλιξη του διαλόγου οξύνονται τα πνεύματα μεταξύ Σωκράτη και Πρωταγόρα ο Αλκιβιάδης επεμβαίνει με: Α. οργή και αγανάκτηση Β. ένταση και ορμητικότητα Γ. αγανάκτηση και απελπισία Δ. ευγένεια και συμβιβαστικό πνεύμα 5. Στην Πλατωνική Ακαδημία μεγάλη σημασία είχε το μάθημα: Α. της φιλοσοφίας Β. των μαθηματικών Γ. της γυμναστικής Δ. όλων των παραπάνω Β4. Να βρείτε μία λέξη του αρχαίου κειμένου με την οποία έχει ετυμολογική συγγένεια καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις της νέας ελληνικής: δωροθέτης, πύραυλος, λαθραίος, ανείπωτος, διαμέρισμα, ακροβάτης, αγαλλίαση, όλεθρος, σωσίβιο, διασκέδαση. 3
Β5. «Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν»: Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στον μύθο του Πρωταγόρα «ἡ περὶ τὸν βίον σοφία» δόθηκε στον άνθρωπο από τον Προμηθέα σε ένα στάδιο εξέλιξης, που δεν υπήρχε ακόμη κοινωνική οργάνωση. Στη συνέχεια όμως, αποδείχτηκε ότι ήταν μια θεμελιώδης κατάκτηση για όλα τα στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού που ακολούθησαν. Μελετώντας το παρακάτω μεταφρασμένο απόσπασμα να διερευνήσετε πώς η θεμελιώδης αυτή κατάκτηση αντανακλάται στον δημόσιο βίο των Αθηναίων πολιτών και ποια σημασία έχει για αυτόν. Πλάτωνος Πρωταγόρας 319 Β-C «Και βλέπω ότι, όποτε συγκεντρωνόμαστε στην εκκλησία του δήμου, όταν η πόλη πρόκειται να εκτελέσει κάποιο έργο οικοδομικό, καλούμε τους οικοδόμους ως συμβούλους στην οικοδομία, κι όταν πάλι πρόκειται για ναυπηγικό έργο, καλούμε τους ναυπηγούς, και με τον ίδιο τρόπο πράττουμε, όταν πρόκειται για όλα τα αντίστοιχα έργα, για όσα δηλαδή θεωρείται πως είναι διδακτά και μπορεί κάποιος να τα μάθει με κατάλληλα μαθήματα. Εάν επιχειρήσει δε κάποιος άλλος να δώσει τη συμβουλή του στον δήμο, κάποιος που οι άνθρωποι δεν τον θεωρούν τεχνίτη σχετικό, η συνέλευση δεν τον αποδέχεται, ακόμα κι αν είναι και ωραίος και πλούσιος και από μεγάλη οικογένεια. Αντίθετα, τον κοροϊδεύουν και του φωνάζουν, μέχρι αυτός που τόλμησε να μιλήσει να φύγει μόνος του τρομοκρατημένος ή μέχρι να τον σύρουν οι τοξότες και να τον βγάλουν σηκωτό, με διαταγή των πρυτάνεων. Για τα θέματα λοιπόν που θεωρούν [οι Αθηναίοι] ότι εξαρτώνται από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν». ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ο Ισοκράτης με την επιστολή αυτή απευθύνεται στους γιους του Ιάσονα, τυράννου των Φερών, που ήταν δυναμικότατος και εξαιρετικά φιλόδοξος. Η επιστολή συντάχθηκε μετά από τη δολοφονία του Ιάσονα και μέσω αυτής αποκρίνεται αρνητικά στην πρόσκληση φιλοξενίας που του έγινε. Αφού εξέθεσε τους λόγους της άρνησής του, τόνισε ότι ο σκοπός της συγγραφής της επιστολής δεν ήταν να επιδείξει τη ρητορική του ικανότητα, αλλά να τους συμβουλεύσει για τον ορθό τρόπο άσκησης της εξουσίας. Συνεχίζει αναφέροντας τα παρακάτω: Ἴσως ἂν οὖν τις τῶν εἰκῇ ζῆν προῃρημένων τοὺς μὲν τοιούτους λογισμοὺς διασύρειν ἐπιχειρήσειεν, ἀξιώσειε δ ἂν ἤδη με συμβουλεύειν περὶ τῶν προειρημένων. Ἔστιν οὖν οὐκ ὀκνητέον ἀποφήνασθαι περὶ αὐτῶν ἃ τυγχάνω γιγνώσκων. Ἐμοὶ αἱρετώτερος ὁ βίος εἶναι δοκεῖ καὶ βελτίων ὁ τῶν ἰδιωτευόντων ἢ τῶν τυραννούντων καὶ τὰς τιμὰς ἡδίους 4
ἡγοῦμαι τὰς ἐν ταῖς πολιτείαις ἢ τὰς ἐν ταῖς μοναρχίαις καὶ περὶ τούτων λέγειν ἐπιχειρήσω. Καίτοι μ' οὐ λέληθεν, ὅτι πολλοὺς ἕξω τοὺς ἐναντιουμένους, καὶ μάλιστα τοὺς περὶ ὑμᾶς ὄντας. Οἶμαι γὰρ οὐχ ἥκιστα τούτους ἐπὶ τὴν τυραννίδα παροξύνειν ὑμᾶς σκοποῦσι γὰρ οὐ πανταχῇ τὴν φύσιν τοῦ πράγματος, ἀλλὰ πολλὰ παραλογίζονται σφᾶς αὐτούς. Τὰς μὲν γὰρ ἐξουσίας καὶ τὰ κέρδη καὶ τὰς ἡδονὰς ὁρῶσι καὶ τούτων ἀπολαύσεσθαι προσδοκῶσι, τὰς δὲ ταραχὰς καὶ τοὺς φόβους καὶ τὰς συμφορὰς τὰς τοῖς ἄρχουσι συμπιπτούσας καὶ τοῖς φίλοις αὐτῶν οὐ θεωροῦσιν, ἀλλὰ πεπόνθασιν ὅπερ οἱ τοῖς αἰσχίστοις καὶ παρανομωτάτοις τῶν ἔργων ἐπιχειροῦντες. Καὶ γὰρ ἐκεῖνοι τὰς μὲν πονηρίας τὰς τῶν πραγμάτων οὐκ ἀγνοοῦσιν, ἐλπίζουσι δ ὅσον μὲν ἀγαθόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς, τοῦτο μὲν ἐκλήψεσθαι, τὰ δὲ δεινὰ πάντα τὰ προσόντα τῷ πράγματι καὶ τὰ κακὰ διαφεύξεσθαι, καὶ διοικήσειν τὰ περὶ σφᾶς αὐτοὺς οὕτως, ὥστε τῶν μὲν κινδύνων εἶναι πόρρω, τῶν δ ὠφελειῶν ἐγγύς. (Ἰσοκράτους ἐπιστολὴ τοῖς Ἰάσονος παισὶν, 11-13) ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ παραλογίζομαι: εξαπατώ με εσφαλμένους υπολογισμούς ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Γ1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο που σας δίνεται: «Οἶμαι γὰρ οὐχ ἥκιστα τῶν ἔργων ἐπιχειροῦντες». Γ2. Με βάση τα δεδομένα του κειμένου να αναφέρετε ποιο είδος πολιτεύματος φαίνεται να επιδοκιμάζει ο Ισοκράτης, ποιο ο περίγυρος των γιων του Ιάσονα και για ποιους λόγους. Γ3. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: ἀξιώσειε: το απαρέμφατο στον ίδιο χρόνο 5
τοιούτους: τον ίδιο τύπο στο θηλυκό γένος ἡδίους: τη γενική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος, στο θετικό βαθμό τὴν τυραννίδα: την κλητική ενικού αριθμού παροξύνειν: το β' πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής μέλλοντα σφᾶς αὐτούς: τον ίδιο τύπο στο β πρόσωπο κέρδη: τη δοτική ενικού αριθμού συμπιπτούσας: τον ίδιο τύπο στον παρακείμενο πεπόνθασιν: το γ' ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ἐκλήψεσθαι: το β' ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου β' Γ4.α) Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους παρακάτω όρους: διασύρειν, γιγνώσκων, ἐμοί, ἡδίους, τοῖς ἄρχουσι, τῶν ἔργων. (Μονάδες: 6) Γ4.β) «Καίτοι μ' οὐ λέληθεν, ὅτι πολλοὺς ἕξω τοὺς ἐναντιουμένους, καὶ μάλιστα τοὺς περὶ ὑμᾶς ὄντας»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα να βρείτε τις προτάσεις που υπάρχουν και να τις χαρακτηρίσετε ως προς το είδος τους. Στη συνέχεια να δικαιολογηθεί η έγκλιση εκφοράς τους και αν υπάρχουν δευτερεύουσες προτάσεις να αναφερθεί η συντακτική τους λειτουργία. (Μονάδες: 4) ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ 6