Εξαγωγικές Δυνατότητες: Ευκαιρίες και Προκλήσεις σε ένα Παγκοσμιοποιημένο Περιβάλλον

Συνέδριο Export Summit III: Financing Exporting Firms Εξαγωγικές Δυνατότητες: Ευκαιρίες και Προκλήσεις σε ένα Παγκοσμιοποιημένο Περιβάλλον Καθηγητής Νικόλαος Δ. Φίλιππας Πρόεδρος του Δ.Σ. και Επιστημονικός Διευθυντής του ΚΕΠΕ Σύνδεσμο Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ) Αμφιθέατρο Μεγάρου «Θεόδωρος Β. Καρατζάς», ΕΤΕ, Αθήνα Τετάρτη, 3 Δεκεμβρίου 2014

Σε ένα νέο κόσμο που αλλάζει και προσαρμόζεται διαρκώς με μεγάλες ταχύτητες, όποιος καθυστερεί και αναβάλλει θα οδηγηθεί με βεβαιότητα σε ακόμα μεγαλύτερη μείωση του βιοτικού του επιπέδου. 2

Κόσμος Ευρωζώνη Ελλάδα Κίνα 2004 Παγκόσμιο ΑΕΠ: $43 τρισ. Ελλάδα: $230,34 δισ. 4,52% του παγκόσμιου ΑΕΠ 2013 Παγκόσμιο ΑΕΠ: $74,7 τρισ. Ελλάδα: $241,8 δισ. 12,68% του παγκόσμιου ΑΕΠ x 1,74 22,76% του παγκόσμιου ΑΕΠ 1,3621 ($/ ) 0,54% του παγκόσμιου ΑΕΠ 17,07% του παγκόσμιου ΑΕΠ 1,3791 ($/ ) 0,32% του παγκόσμιου ΑΕΠ 0,15% των παγκόσμιων εξαγωγών (31/12/2004) (31/12/2013) Πηγή: IMF 3

Οι Παγκόσμιες Εξαγωγές σε τρισ. $ (1990-2012) 20000 18000 16000 Το μερίδιο της Ελλάδας στις παγκόσμιες εξαγωγές είναι περίπου 0,15% 16160 18401 14000 12554 12000 10000 8000 6000 5166 6459 4000 3449 2000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Πηγή: World Trade Organization (2013) 4

50,0 Μερίδια στο Παγκόσμιο Εμπόριο Γεωγραφικών Περιοχών (2005 vs 2012) Το μερίδιο της Ευρώπης έχει μειωθεί σημαντικά ενώ της Ασία σημειώνει σημαντική αύξηση 45,0 43,0 40,0 35,0 30,0 25,0 35,6 27,2 31,5 20,0 15,0 14,4 13,2 10,0 5,0 3,6 4,2 4,5 3,4 3,0 3,5 5,3 7,5 0,0 Β. Αμερική Ν. & Κεντρική Αμερική Ευρώπη CIS χώρες Αφρική Μέση Ανατολή Ασία 2005 2012 Πηγή: World Trade Organization (2013) 5

Η άνοδος των Αναπτυσσόμενων Αγορών Η ραγδαία άνοδος των BRICs και οι εκτιμήσεις της Goldman Sachs Δώδεκα περίπου χρόνια μετά το κλασικό άρθρο "Building Better Global Economic BRICs" του τότε Διευθυντή Ερευνών της Goldman Sachs Jim O' Neill (2001), οι βασικές προβλέψεις του για την εκρηκτική ανάπτυξη των χωρών BRICs έχουν ήδη επαληθευτεί. Tο παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε από $32,1 τρισ. το 2001 σε $71,7 τρισ. το 2012 σημειώνοντας άνοδο 123%. H αντίστοιχη πορεία του αθροιστικού ΑΕΠ των χωρών BRICs ήταν εντυπωσιακή από $ 2,7 τρισ. τo 2001 ανήλθε σε $14,5 τρισ. το 2012 (+441%) (IMF, 2013). Η συνεισφορά των αναδυόμενων αγορών στον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης αυξήθηκε από 35% τη δεκαετία του 1980 στο 70% τη δεκαετία του 2000 (Silverstein et al., 2012). Η μετακίνηση του πλούτου από τις δυτικές «ανεπτυγμένες» αλλά υπερχρεωμένες χώρες, στις ανατολικές και θεωρητικά «φτωχές» είναι πλέον πραγματικότητα. 6

Η άνοδος των Αναπτυσσόμενων Αγορών Η ραγδαία άνοδος των BRICs και οι εκτιμήσεις της Goldman Sachs Το αθροιστικό ΑΕΠ των χωρών BRICs κατά την τελευταία δεκαετία έχει σημειώσει εντυπωσιακή άνοδο από το 2001, από $ 2,7 τρισ. σε $14,5 τρισ. το 2012 (άνοδος 441%), την ίδια στιγμή που το μέγεθος του παγκόσμιου ΑΕΠ ανήλθε από περίπου $32,1 τρισ. το 2001 σε $71,7 τρισ. το 2012 (άνοδος 123%) (IMF, 2013). Η συσσώρευση πλούτου στις χώρες αυτές και το δημογραφικό θα αποτελέσουν τον κινητήριο μοχλό της παγκόσμιας καταναλωτικής ζήτησης για τις επόμενες δεκαετίες. Oι αναδυόμενες αγορές έχουν μόλις περάσει το εισοδηματικό σημείο που η κατανάλωση για εμπορεύματα έχει φτάσει στο μέγιστο βαθμό και η ζήτηση αναμένεται να στραφεί σε διαρκή καταναλωτικά αγαθά, ενώ οι ανεπτυγμένες αγορές θα παρουσιάσουν ακόμα υψηλότερη ζήτηση για τον τομέα των υπηρεσιών (Goldman Sachs, 2013). Η κατανάλωση των χωρών BRICs το 2010 ανήλθε στα $5 τρισ. από μόλις $1,4 τρισ. το 2000 (αύξηση 250%), ενώ προβλέπεται εκρηκτική αύξηση της κατανάλωσης (και κυρίως της Κίνας) τα επόμενα χρόνια (O' Neill, 2012). Το 2020 θα πωλείται το 70% των αυτοκινήτων στις χώρες BRICs (περίπου 50 εκατ.), εκ των οποίων τα μισά θα κατευθύνονται μόνο στην Κίνα. Η Αφρική φαίνεται ότι θα έχει τη μεγαλύτερη αναπτυξιακή δυναμική μετά από το 2020 σε όλες τις κατηγορίες καταναλωτικών δαπανών, από τα εμπορεύματα μέχρι και τις υπηρεσίες (Goldman Sachs, 2013). 7

Η Ελλάδα και η Ευρωζώνη χάνουν σε όρους Ανταγωνιστικότητας 2002 2012 2030 4.3% του Παγκόσμιου ΑΕΠ 11.4% του Παγκόσμιου ΑΕΠ 28% του Παγκόσμιου ΑΕΠ 20.5% του Παγκόσμιου ΑΕΠ 16.9% του Παγκόσμιου ΑΕΠ 12% του Παγκόσμιου ΑΕΠ 8

Ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ (σε 2005 PPP) 2011 2030 Ινδία 11% ΗΠΑ 18% Ιαπωνία 4% Κίνα 28% Ευρωζώνη 12% Άλλες χώρες εκτός OECD 12% Άλλες χώρες OECD 15% 2060 Ινδία 18% ΗΠΑ 16% Ιαπωνία 3% Ευρωζώνη 9% Κίνα 28% Άλλες χώρες εκτός OECD 12% Άλλες χώρες OECD 14% Πηγή: Έκθεση ΟΟΣΑ, A Global Vision Of Long-Term Growth (2012) 9

Τα Καταναλωτικά Πρότυπα και οι Αναδυόμενοι Κλάδοι Παγκόσμια Καταναλωτική Επανάσταση: Η Άνοδος της Μεσαίας Τάξης Η HSBC (2012) κάνει λόγο για μια παγκόσμια καταναλωτική επανάσταση, λόγω της εντυπωσιακής επέκτασης της μεσαίας τάξης. Περίπου 3 δισ. άνθρωποι που αντιστοιχούν σε πάνω από το 40% του σημερινού πληθυσμού, θα ενταχθούν στη μεσαία τάξη μέχρι το 2050, προερχόμενοι κυρίως από τις αναδυόμενες αγορές. Τα μεγέθη αυτά το 2050 θα αντιστοιχούν περίπου στα 2/3 της παγκόσμιας κατανάλωσης, σε σχέση με το περίπου 1/3 που κατέχουν σήμερα οι αναδυόμενες αγορές. Το μέσο εισόδημα του εργάτη στην Κίνα αναμένεται να αυξηθεί 7 φορές μέχρι το 2050, στην Ινδία 6 φορές και στις Φιλιππίνες 9 φορές. Συνολικά, μαζί με μερικές ακόμη αναδυόμενες οικονομίες, 3 δισ. άνθρωποι θα δουν το εισόδημά τους να πολλαπλασιάζεται (πάνω από 5 φορές) στα επόμενα 40 χρόνια. Οι κλάδοι που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τις αναδυόμενες χώρες είναι οι τομείς ένδυσης και υπόδησης, τα τεχνολογικά προϊόντα που διευκολύνουν την καθημερινότητα (gadgets) ο οικιακός εξοπλισμός και τα έπιπλα, ο τουρισμός, ο τομέας των χρηματοοικονομικών/τραπεζικών υπηρεσιών αλλά και αυτός της υγείας (HSBC, 2012). Δημιουργούνται τεράστιες ευκαιρίες και για τους Έλληνες επιχειρηματίες! Θα πρέπει να στοχεύσουν σε μέρος της πίτας αυτής, μέσω των εξαγωγών και της εξωστρέφειας, προσφέροντας ποιοτικά αγαθά και υπηρεσίες στα οποία παρουσιάζουν σημαντικά πλεονεκτήματα. για παράδειγμα, το ελαιόλαδο, το κρασί, τα τρόφιμα, τα ενδύματα, τα μάρμαρα και οι τουριστικές υπηρεσίες ή ακόμη τα εξειδικευμένα προϊόντα πολυτελείας, αλλά και η τεχνολογία 10

Εξωστρέφεια και η Τεράστια Ευκαιρία του Τουρισμού Παγκόσμια Καταναλωτική Επανάσταση: Η Άνοδος της Μεσαίας Τάξης Όπως επισημαίνουν εύστοχα στο βιβλίο τους The $10 Trillion Prize οι Silverstein et al. (2012), οι Ινδοί κι οι Κινέζοι καταναλωτές θα ξοδέψουν μέχρι το τέλος του 2020 σε προϊόντα και υπηρεσίες $64 τρισ., με ετήσια κατανάλωση $10 τρισ. Η κατανάλωση στη διάρκεια ολόκληρης της ζωής ενός Κινέζου που γεννήθηκε το 2009 προβλέπεται να είναι 38 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με έναν Κινέζο που γεννήθηκε το 1960. Για την Ινδία η αντίστοιχη σχέση είναι 13 φορές μεγαλύτερη. 11

Τελική καταναλωτική δαπάνη νοικοκυριών (σε τρέχουσες τιμές) 2000 2012 BRICs $ 1,4 τρισ. + 360,16% $ 6,4 τρισ. EE $ 4,98 τρισ. + 95,51% $ 9,75 τρισ. ΗΠΑ $ 6,8 τρισ. + 63,23% $ 11,1 τρισ. Πηγή: World Development Indicators, World Bank. 12

Εξωστρέφεια και η Τεράστια Ευκαιρία του Τουρισμού Παγκόσμια Καταναλωτική Επανάσταση: Η Άνοδος της Μεσαίας Τάξης Ο κλάδος του τουρισμού παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δημιουργεί προοπτικές και ευκαιρίες και για την Ελλάδα. Ο Τουρισμός αντιστοιχεί στο 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ, στο 6% των παγκόσμιων εξαγωγών και στο 1/11 των θέσεων εργασίας (UNWTO, 2013). Για παράδειγμα, η εντυπωσιακή άνοδος του εξερχόμενου τουρισμού της Κίνας από 10 εκατ. το 2000 σε 83 εκατ. τουρίστες το 2012 (+18% σε σχέση με το 2011) εξακολουθεί να είναι μικρή σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού της Κίνας και αναμένεται να συνεχισθεί, με τους Κινέζους τουρίστες να πραγματοποιούν πλέον τις μεγαλύτερες ταξιδιωτικές δαπάνες από όλες τις εθνικότητες. Το 2012 οι ταξιδιωτικές τους δαπάνες έφτασαν το ρεκόρ των $102 δισ., ξεπερνώντας τις αντίστοιχες των Γερμανών και των Αμερικανών τουριστών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της HSBC, τα ταξίδια από την Κίνα θα φτάσουν τα 130 εκατ. μέχρι το 2015, και ενδεχομένως τα 200 εκατ. μέχρι το 2020. Αντίστοιχες ευκαιρίες παρουσιάζονται και από τον εξερχόμενο τουρισμό της Ρωσίας, δεδομένης της αναμενόμενης αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος της χώρας τα επόμενα χρόνια. Το 2012 οι ταξιδιωτικές δαπάνες των Ρώσων έφτασαν τα $42,8 δισ., καταλαμβάνοντας την 5η θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Τόσο η Ελλάδα (με 0,87 εκατ. Ρώσους τουρίστες το 2012), όσο και η Τουρκία (με 3,5 εκατ. Ρώσους τουρίστες το 2012) διεκδικούν μερίδιο αυτής της αγοράς. 13

Το παράδειγμα του Τουρισμού: Η Παγκόσμια Τουριστική Βιομηχανία Τουριστική δαπάνη (2013) Χαρακτηριστικό είναι ότι η Κίνα το 2012 αναδείχθηκε 1 η στη συνολική τουριστική δαπάνη, με $102 δισ., ενώ διατήρησε τη θέση αυτή και το 2013 φτάνοντας τα $129 δισ. και σημειώνοντας αύξηση της τάξης του 26%. Η τουριστική δαπάνη της Κίνας έχει σχεδόν δεκαπλασιαστεί από το 2000, όταν ήταν μόλις στην 7 η θέση με $13,1 δισ. Στη 2 η θέση, με σημαντική διαφορά, βρίσκονται οι ΗΠΑ και η Γερμανία με $86 δισ., ενώ 4 η έρχεται η Ρωσία με $54 δισ. και αύξηση της τάξης του 25% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η Ρωσία σημείωσε το δεύτερο μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης, διπλασιάζοντας την ταξιδιωτική της δαπάνη σε σχέση με το 2010. Η Βραζιλία κατέλαβε τη 10 η θέση σημειώνοντας 13% αύξηση στα $25 δισ. Διεθνής τουριστική δαπάνη (2013) μερίδιο αγοράς Χώρα $ δισ. (%) Κατάταξη 2000 1 Κίνα 128,6 11,1 7 2 ΗΠΑ 86,2 7,4 1 3 Γερμανία 85,9 7,4 2 4 Ρωσία 53,5 4,6 - Ην. 5 Βασίλειο 52,6 4,5 3 6 Γαλλία 42,4 3,7 5 7 Καναδάς 35,2 3,0 8 8 Αυστραλία 28,4 2,4-9 Ιταλία 27,0 2,3 6 10 Βραζιλία 25,1 2,2 - Πηγή: World Tourism Organisation (UNWTO) 14

Το παράδειγμα του Τουρισμού Η Ελληνική πραγματικότητα Σύμφωνα με τον ΣΕΤΕ Η συμβολή του τουρισμού είναι η πλέον σημαντική σε όρους ΑΕΠ, φτάνοντας το 16,4%, ενώ απασχολεί περίπου 1 στους 5 εργαζομένους, όταν η αναλογία παγκοσμίως είναι 1 στους 11. Καλύπτει το 51,2% του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, την περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2014, το ταξιδιωτικό ισοζύγιο παρουσίασε πλεόνασμα 8.372 εκατ., παρουσιάζοντας αύξηση κατά 11,1% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2013. Την ίδια περίοδο, οι ταξιδιωτικές εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 11,1% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2013 φτάνοντας τα 9.737 εκατ. Ελλάδα Τουρκία 2004 2013 2004 2013 Αφίξεις (σε χιλ.) 13.313 17.923 16.826 37.795 Εισπράξεις (σε εκατ.$) 12.872 15.930 15.888 27.997 Πηγή: World Tourism Organisation (UNWTO) 15

οι Δυναμικοί Κλάδοι της Ελληνικής Οικονομίας 16

Συγκριτικά πλεονεκτήματα με βάση μελέτη του ΚΕΠΕ Συγκριτικά πλεονεκτήματα σε επίπεδο κλάδων Σε επίπεδο κλάδων/προϊόντων, η αύξηση των εξαγωγών της Ελλάδας μπορεί κατ αρχάς να στηριχθεί κυρίως σε αγαθά με συγκριτικό πλεονέκτημα, όπως τα ακόλουθα : παρασκευάσματα διατροφής από λαχανικά και φρούτα (κονσέρβες φρούτων και ιδιαίτερα ροδάκινου, κονσέρβες γουναρικά αλιεύματα ιχθυοκαλλιέργειας φρούτα βαμβάκι, το οποίο εξάγεται στο μεγαλύτερο μέρος του ανεπεξέργαστο, καπνός έλαια και συγκεκριμένα στο ελαιόλαδο λαχανικά διαφόρων ειδών και κηπευτικά, γαλακτοκομικά και ειδικότερα τυριά και γιαούρτι, προϊόντα αλουμινίου(προφίλ, ράβδοι αλουμινίου, φύλλα και ταινίες, προϊόντα για κατασκευές κ.α.), διύλιση πετρελαίου και συναφή προϊόντα, πετρώματα (μάρμαρο, πετρώματα για παραγωγή τσιμέντου), προϊόντα από χαλκό, λιπάσματα, πλεκτά υφάσματα Σημαντική εξαγωγική προοπτική διακρίνεται και σε κλάδους που ναι μεν δεν διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της ΕΕ, έχουν όμως σημαντικά μερίδια στις εξαγωγές, όπως: φάρμακα (ιδιαίτερα τα γενόσημα), ηλεκτρικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισμός, μηχανήματα και αναψυκτικά-κρασιά. Στις υπηρεσίες, συγκριτικό πλεονέκτημα καταγράφεται στις μεταφορές, τον τουρισμό και τις κατασκευές. 17

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ελλάδα Ενώ στην περίπτωση των εξαγωγών υπηρεσιών οι επιδόσεις της χώρας εμφανίζουν σημαντική βελτίωση, στην περίπτωση των εξαγωγών αγαθών παρουσιάζεται ανακοπή της μέχρι πρόσφατα ανοδικής πορείας. Εμπορευματικές Συναλλαγές με την ΕΕ και Τρίτες Χώρες: Εξαγωγές / Αποστολές (με πετρελαιοειδή), (σε ετήσια βάση, %) Αξία εξαγωγών (εκατ. Μεταβολή αξίας, τρέχουσες τιμές) εξαγωγών (%) 2010 21.140 19,6% 2011 24.293 14,9% 2012 27.585 13,5% 2013 27.571-0,05% Α' Εξάμ. 2014 12.984-4,84% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Εξαγωγές Αγαθών (τρέχουσες τιμές, δισ. ευρώ) 2008 2014* Ελλάδα 25,1 28,8 Ισπανία 192,0 254,4 Ιταλία 369,1 403,0 Πορτογαλία 41,0 52,6 Πηγή: European Commission (εθνικοί λογαριασμοί), *εκτίμηση. Παράλληλα, το ποσοστό των εξαγωγών αγαθών στο ΑΕΠ παραμένει χαμηλό στην Ελλάδα (16,5% το 2013) συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες PIGS και τον μέσον όρο της ΕΕ, με την αύξησή του τα τελευταία χρόνια να οφείλεται πρωτίστως στην κάμψη του ΑΕΠ της Ελλάδας και δευτερευόντως στην εξέλιξη των εξαγωγών. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Αναλογία εξαγωγών αγαθών στο ΑΕΠ στην ΕΕ και τις χώρες PIGS (%) Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat ΕΕ Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία 18

Ανάπτυξη Δυναμικών Κλάδων της Οικονομίας Ανάλυση Εισροών-Εκροών και Πολλαπλασιαστικών Επιδράσεων στο Προϊόν και την Απασχόληση Κλάδος Επίδραση στο προϊόν (σε εκατ. ) Επίδραση στην απασχόληση (σε εργαζόμενους) Γεωργία-κτηνοτροφία 2,52 68 Εκπαίδευση 4,25 63 Αλιεία 2,14 30 Ξενοδοχεία και εστιατόρια 2,50 33 Βιομηχανία ξύλου 3,52 43 Χερσαίες μεταφορές 3,25 40 Υπηρεσίες υγείας 3,33 40 Κατασκευές 3,53 41 Τρόφιμα-ποτά 2,72 30 Έρευνα και ανάπτυξη 4,37 48 Ταξιδιωτικές υπηρεσίες 3,68 37 Διαχείριση αποβλήτων 3,31 31 Μη μεταλλικά ορυκτά 2,84 26 Μεταλλικά προϊόντα 2,83 26 Πλαστικά 2,60 22 Βασικά μέταλλα 2,90 21 Τηλεπικοινωνίες 2,37 17 Αεροπορικές μεταφορές 2,98 20 Θαλάσσιες μεταφορές 2,41 14 Ηλεκτρισμός 2,38 14 Σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κλάδων ως προς τα μεγέθη των πολλαπλασιαστών, από μια αύξηση της ζήτησης για το προϊόν τους ύψους ενός εκατομμυρίου ευρώ. Οι διαφοροποιήσεις οφείλονται στα ιδιαίτερα κλαδικά χαρακτηριστικά ως προς την ένταση των συντελεστών παραγωγής, το τεχνολογικό επίπεδο και το βαθμό διασύνδεσης κάθε κλάδου με τις υπόλοιπες εγχώριες οικονομικές δραστηριότητες. Ανάγκη ολοκληρωμένων προσεγγίσεων με χρονική ιεράρχηση και έμφαση σε κλάδους με τις υψηλότερες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις τόσο στο προϊόν όσο και την απασχόληση. 19

Συγκριτικά πλεονεκτήματα σε επίπεδο κλάδων Συγκριτικά πλεονεκτήματα σε επίπεδο κλάδων Κλάδοι με συγκριτικό πλεονέκτημα το 2013, στη βάση του δείκτη Balassa Βρώσιμα φρούτα, καρποί κ.ά. Παρασκευάσματα από λαχανικά, φρούτα κ.ά. Βαμβάκι Ψάρια, όστρακα, μαλάκια, κ.ά. Ζωικά, φυτικά λίπη και έλαια κ.ά. Αλάτι, θείο, χώμα, πέτρες, γύψος, ασβέστης και Αλουμίνιο και προϊόντα Γουνοδέρματα και γουναρικά Ορυκτά καύσιμα, λάδια, προϊόντα διύλησης, κ.ά. Καπνά και βιομηχανοποιημένα υποκατάστατα Πλεκτά υφάσματα Βρώσιμα λαχανικά κ.α. Πλεκτά είδη ένδυσης, αξεσουάρ Μόλυβδος και προϊόντα από μόλυβδο Χαλκός και προϊόντα από χαλκό Γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά, μέλι, κ.ά. Ζάχαρα και ζαχαρώδη παρασκευάσματα Βάτες, πιλήματα, μη υφασμένα υφάσματα, Σπόροι ελιάς, ελαιώδεις καρποί κ.ά. Παιχνίδια, είδη σπορ Λιπάσματα Άλλα προϊόντα μη προσδιορισμένα κατά είδος Είδη από πέτρα, γύψο, τσιμέντο, αμίαντο, Διάφορα παρασκευάσματα διατροφής Πλαστικές ύλες και προϊόντα Παρασκευάσματα διατροφής από κρέας, ψάρια Μεταλλεύματα, σκουριά και τέφρα Χειροποίητα νήματα Παρασκευάσματα από δημητριακά, αλεύρι, Ειδικά ή καπιτονέ υφάσματα, δαντέλες, κ.ά. Σαπούνι, απορρυπαντικά, κεριά, κ.ά. Σιδήρος και χάλυβας 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 2009 2013 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων UNCTAD, διψήφιοι κλάδοι με βάση την ταξινόμηση HS. Στη βάση του δείκτη Balassa, η Ελλάδα διέθετε το 2013 συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της ΕΕ σε 32 από τους 99 διψήφιους κλάδους με βάση την ταξινόμηση HS. Εντούτοις στους περισσότερους από αυτούς τους κλάδους, η τιμή του δείκτη Balassa εμφανίζεται μειωμένη σε σχέση με το 2009. Επιπλέον, σε 7 από αυτούς τους καταγράφηκε αρνητικός μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής των εξαγωγών τους μεταξύ των ετών 2009 και 2013. Αρκετοί από τους κλάδους με συγκριτικό πλεονέκτημα αφορούν σε αγαθά που εξάγονται σε μεγάλο ποσοστό τους ανεπεξέργαστα (ελαιόλαδο, βαμβάκι, καπνά, ορυκτά) ή με περιορισμένη επεξεργασία/ προστιθέμενη αξία. Οι σημερινές εξαγωγικές επιδόσεις στους κλάδους αυτούς υπολείπονται σημαντικά εκείνων που μπορούν να επιτευχθούν μέσω της μεταποίησης/ προσθήκης προστιθέμενης αξίας. 20

Σύνθεση των εξαγωγών αγαθών Οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος κλάδοι Οι μεγαλύτεροι εξαγωγικοί κλάδοι το 2013 (εξαιρουμένων των πετρελαιοειδών) Αλουμίνιο και προϊόντα Φαρμακευτικά προϊόντα Ηλεκτρικά μηχανήματα και εξοπλισμός Πλαστικές ύλες και προϊόντα Παρασκευάσματα από λαχανικά, φρούτα Βρώσιμα φρούτα, καρποί κ.ά. Μηχανήματα Ζωικά, φυτικά λίπη και έλαια κ.ά. Ψάρια, όστρακα, μαλάκια, κ.ά. Άλλα προϊόντα μη προσδιορισμένα κατά Χαλκός και προϊόντα από χαλκό Σιδήρος και χάλυβας Αλάτι, θείο, χώμα, πέτρες, γύψος, Βαμβάκι Γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά, μέλι, κ.ά. Καπνά και βιομηχανοποιημένα Είδη από σιδήρο και χάλυβα Πλεκτά είδη ένδυσης, αξεσουάρ Γουνοδέρματα και γουναρικά Αναψυκτικά και ποτά 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων UNCTAD, διψήφιοι κλάδοι με βάση την ταξινόμηση HS. Το 39,9% των εξαγωγών αγαθών το 2013 αφορούσε σε πετρελαιοειδή. Ένα επιπλέον 44,5% αφορούσε εξαγωγές των 20 επόμενων σε μέγεθος εξαγωγικών κλάδων, οι οποίοι απεικονίζονται στο διάγραμμα. Με εξαίρεση τους 6 κλάδους που επισημαίνονται με ανοιχτή απόχρωση (φαρμακευτικά προϊόντα, ηλεκτρικά μηχανήματα και εξοπλισμός, πλαστικά, μηχανήματα, είδη από σίδηρο και χάλυβα, αναψυκτικά και ποτά) οι υπόλοιποι διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της ΕΕ Οι 4 από τους συγκεκριμένους κλάδους παρουσίασαν αρνητικό μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής των εξαγωγών τους μεταξύ των ετών 2009 και 2013 (πλεκτά, μηχανήματα, καπνός, είδη από σίδηρο και χάλυβα). 21

Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής εξαγωγών 2009-2013 (%) Ανάπτυξη των εξαγωγών και εξέλιξη των μεριδίων στις διεθνείς αγορές Η παρουσία ιδιαίτερα δυναμικών κλάδων Από τους 79 διψήφιους κλάδους με αξία εξαγωγών άνω των 10 εκατ. ευρώ το 2013 βάσει της ταξινόμησης HS, οι 55 κατέγραψαν θετικό μέσο ρυθμό μεταβολής των εξαγωγών τους μεταξύ 2009 και 2013. Από τους 55 αυτούς κλάδους, οι 28 κατέγραψαν παράλληλα και αύξηση των μεριδίων τους στις παγκόσμιες εξαγωγές. Οι κλάδοι αυτοί θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ιδιαίτερα δυναμικοί, καθώς αξιοποίησαν τις δυνατότητες που παρείχε αύξηση της διεθνούς ζήτησης. Οι υπόλοιποι 27 κλάδοι, παρουσίασαν μείωση των μεριδίων τους στην παγκόσμια αγορά. Παρότι επέδειξαν αύξηση των εξαγωγών τους, θα μπορούσαν να είχαν πετύχει καλύτερες επιδόσεις στη βάση των ρυθμών ανάπτυξης της διεθνούς ζήτησης. Ιδιαίτερα δυναμικοί κλάδοι (εξαιρουμένων των πετρελαιοειδών) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-40,0-20,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 Συνολική μεταβολή μεριδίου στις παγκόσμιες εξαγωγές 2009-2013 22

Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής εξαγωγών 2009-2013 (%) Ιδιαίτερα δυναμικοί κλάδοι Απεικόνισή τους και μέγεθός σε όρους αξίας εξαγωγών Στο διάγραμμα απεικονίζονται οι 27 από τους προαναφερόμενους ιδιαίτερα δυναμικούς κλάδους (εξαιρούνται τα πετρελαιοειδή). Το μέγεθος των φυσαλίδων αντανακλά την αξία των εξαγωγών το 2013. Διακρίνονται μεγάλοι εξαγωγικοί κλάδοι με συγκριτικό πλεονέκτημα, αλλά και ανερχόμενοι μικρότερου μεγέθους κλάδοι. 40,00 35,00 Λιπάσματα 30,00 25,00 Χρυσός, κοσμήματα Δέρματα ακατέργαστα 20,00 Προϊόντα Αλουμινίου Έλαια και λίπη Παιχνίδια 15,00 Χημικά διάφορα 10,00 5,00 Χρώματα, βερνίκια Προϊντα χαλκού Φρούτα Αλάτι, θείο, πετρώματα, τσιμέντο Παρασκ. φρούτων & λαχανικών Διάφορα προϊόντα Ηλεκτρικά μηχαν/τα 0,00 εξοπλισμός -20 0 20 40 60 80 100 120 140 Συνολική μεταβολή μεριδίου στις παγκόσμιες εξαγωγές 2009-2013 23

Η αξία των εξαγωγών ανά επιχείρηση Προβλήματα λόγω μικρού μεγέθους Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η μέση αξία εξαγωγών ανά εξαγωγική επιχείρηση στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα χαμηλή συγκριτικά με άλλες χώρες της ΕΕ. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται : Δυσκολία στη σύναψη συμφωνιών για εξαγωγές με αποδέκτη μεγάλες επιχειρήσεις του εξωτερικού (π.χ. μεγάλα σούπερ μάρκετ και αλυσίδες λιανικής), καθώς οι επιχειρήσεις αυτές ζητούν εξασφάλιση μεγάλων ποσοτήτων προϊόντος σταθερής ποιότητας. Αντίστοιχη δυσκολία διείσδυσης σε νέες μεγάλες/αναπτυσσόμενες αγορές εκτός ΕΕ (όπως π.χ. η αγορά της Κίνας) Υστέρηση σε οικονομίες κλίμακας. Μέση αξία εξαγωγών ανά εξαγωγική επιχείρηση σε χώρες της ΕΕ (χιλ. ) Ιρλανδία Γαλλία Βέλγιο Φιλανδία Γερμανία Μάλτα Σουηδία Δανία Αυστρία Λουξεμβούργο Ην. Βασίλειο Ρουμανία Σλοβακία Ουγγαρία Πολωνία Ιταλία Σλοβενία Λιθουανία Βουλγαρία Πορτογαλία Εστονία Λετονία Ελλάδα Κύπρος Πηγή: Eurostat 1.928 1.920 1.914 1.811 1.457 1.452 1.089 1.015 1.001 829 709 479 2.316 3.383 3.063 3.054 2.758 2.678 4.684 4.346 4.215 4.211 3.885 3.754 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 24

Προώθηση Εξωστρέφειας και Εξαγωγές Αξιοποίηση των Τάσεων και Συγκριτικών Πλεονεκτημάτων και Διευκόλυνση του Εμπορίου Συνολικά οι εξαγωγικές επιδόσεις της Ελλάδας υπολείπονται σημαντικά των δυνατοτήτων της οικονομίας και παρουσιάζουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης Για να αξιοποιηθούν οι υπάρχουσες δυνατότητες, και να επιτευχθεί η επιδιωκόμενη σημαντική αύξηση των εξαγωγών, είναι αναγκαία η χάραξη εθνικής στρατηγικής στον τομέα των εξαγωγών. Οι προτεραιότητες μίας τέτοιας στρατηγικής εμπίπτουν σε τρεις άξονες: Την αξιοποίηση των τάσεων και ευκαιριών σε επίπεδο χωρών/αγορών Διείσδυση στις χώρες BRICS και σε άλλες αναδυόμενες αγορές Διακράτηση μεριδίων στις ώριμες Ευρωπαϊκές και άλλες αγορές Την αξιοποίηση υφιστάμενων και τη δημιουργία νέων εθνικών πλεονεκτημάτων και Την άρση εμποδίων και την υπέρβαση περιορισμών στην εξαγωγική δραστηριότητα (ιδιαίτερα στον τομέα της χρηματοδότησης). 25

Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των εξαγωγών Κύριες παράμετροι Τί χρειάζεται για να προσεγγίσει η χώρα τις πραγματικές εξαγωγικές της δυνατότητες; o o o o o Επενδύσεις, για την αύξηση της δυναμικότητας και την βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Χρηματοδότηση με εύλογο κόστος, για την υλοποίηση των απαραίτητων νέων επενδύσεων και την ομαλή λειτουργία των επιχειρήσεων. Αντιμετώπιση εμποδίων που δημιουργούν πρόσθετο κόστος και προβλήματα ρευστότητας για τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, επιβαρύνοντας την ανταγωνιστικότητά τους (ΦΠΑ, διάφορα τέλη, γραφειοκρατικές διαδικασίες). Αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας, με αύξηση του μεγέθους των εξαγωγικών επιχειρήσεων και διευκόλυνση των συνεργειών μεταξύ τους. Αποτελεσματικότερη προώθηση των ελληνικών προϊόντων στις ξένες αγορές. 26