ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ / Β - Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 21/10/2018 Μαρία Γκυρτή ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Λυσίου Ὑπὲρ Μαντιθέου ( 2-4) Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας.» Εγώ δηλαδή έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου τόσο πολύ, ώστε ελπίζω ότι, και αν ακόμα κάποιος φέρεται εχθρικά σε μένα, όταν με ακούσει να μιλώ για όσα έχω κάνει (για τις πράξεις μου), θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο από εδώ και στο εξής. Και έχω την αξίωση, κύριοι βουλευτές, αν σας αποδείξω αυτό μόνο, δηλαδή ότι διάκειμαι φιλικά στο τωρινό πολίτευμα και ότι θεώρησα χρέος μου να πάρω μέρος στους ίδιους αγώνες με σας, να μην έχω καμία παραπάνω ωφέλεια αν όμως ολοφάνερα έχω ζήσει και ως προς τα άλλα κόσμια (με μέτρο) και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (μου) και από τα λόγια των εχθρών μου, σας παρακαλώ πολύ να με εγκρίνετε ως βουλευτή, αυτούς όμως να τους θεωρήσετε χειρότερους. Και πρώτα θα αποδείξω πως δεν ήμουν ιππέας ούτε βρισκόμουν στην Αθήνα κατά την εποχή των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα στο τότε πολίτευμα. Β1. Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας το προλογικό μέρος της ομιλίας του προβάλλει μία αξίωση και υποβάλλει μία παράκληση στους δικαστές. Να τις προσδιορίσετε, να εξηγήσετε τι πετυχαίνει με αυτές και τι δείχνουν για το ήθος του. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Μαντίθεος τονίζει πως θα αποδείξει ότι τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή του επέδειξε σύνεση και μετριοπάθεια και ότι έζησε σύμφωνα με τους κανόνες του προσήκοντος «μέτρου» και εντελώς αντίθετα από αυτά που διατείνονται οι κατήγοροί του. Συγκεκριμένα, προβάλλει μία αξίωση και υποβάλλει μία 1
παράκληση στους δικαστές. Αρχικά, αξιώνει την έγκριση του βουλευτικού του αξιώματος, εφόσον αποδείξει ότι πληροί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις που απαιτούνται για αυτό («ἀξιῶ δέ, μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι»). Έτσι, ζητά από τους βουλευτές να μην επικυρώσουν την ανάδειξή του στο αξίωμα του βουλευτή, εάν αποδείξει μόνο τις υγιείς δημοκρατικές πολιτικές του απόψεις και την ενεργή συμμετοχή του στους αγώνες των δημοκρατικών για την προάσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Με αυτόν τον τρόπο καταδεικνύει το σεβασμό του για το θεσμό της δοκιμασίας και δείχνει αξιοθαύμαστη γενναιότητα. Αντίθετα, χρησιμοποιεί το παρακλητικό ρήμα δέομαι, όταν παρακαλεί τους βουλευτές να επικυρώσουν την εκλογή του μόνο στην περίπτωση που καταδείξει την ηθική του ακεραιότητα («μετρίως βεβιωκώς») σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του («ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καί> περὶ τὰ ἄλλα τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι.»). Ταυτόχρονα, όμως, για να εξάρει το δικό του ήθος, επιχειρεί για μία ακόμη φορά να μειώσει ηθικά τους αντιπάλους του. Αυτό το επιτυγχάνει με την αντίθεση «ἐμὲ μέν τούτους δέ» και με την προτροπή προς τους βουλευτές να θεωρήσουν τους κατηγόρους του κακοήθεις, επομένως και αναξιόπιστους («τούτους χείρους εἶναι»). Με τον τρόπο αυτό προβάλλει την ανωτερότητα του ήθους του, τα ποιοτικά του κριτήρια τόσο για την αξία του ανθρώπου, όσο και του υποψήφιου άρχοντα, αλλά και το σεβασμό του απέναντι στο δημοκρατικό πολίτευμα της πόλης του και τους θεσμούς του. Επιπλέον, δείχνει σεβασμό στους βουλευτές, οι οποίοι και θα αποφασίσουν για την επικύρωση ή μη του βουλευτικού του αξιώματος, και τους προϊδεάζει ανάλογα, αφού τους προδιαθέτει ευνοϊκά απέναντι στον εαυτό του και τα συμφέροντά του και φαίνεται συνεσταλμένος και μετριόφρων. Αξίζει να επισημάνουμε ότι πρόκειται για ρητορικό τέχνασμα του Λυσία. Οι βουλευτές σίγουρα δεν επρόκειτο να περιοριστούν σε στοιχεία που αφορούσαν μόνο το δημοκρατικό του φρόνημα, πριν εγκρίνουν την εκλογή του, αλλά θα προχωρούσαν οπωσδήποτε από μόνοι τους στην εξέταση των λεπτομερειών της προσωπικής του ζωής, καθώς οι υποβαλλόμενοι στη διαδικασία της δοκιμασίας έπρεπε να λογοδοτήσουν και για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή τους. Β2.α. Στοιχείο του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου είναι και η εὐμάθεια. Πώς πραγματώνεται στο συγκεκριμένο προοίμιο; (Mονάδες: 5) Στο προοίμιο ο ρήτορας ενημερώνει τον ακροατή για το θέμα και προσπαθεί να εξασφαλίσει την εύνοια και την προσοχή του. Μετά το προοίμιο συνήθως ακολουθεί η πρόθεσις, σύντομη δηλαδή έκθεση του θέματος, με την οποία επιτυγχάνεται η «εὐμάθεια» (κατατόπιση). Η «εὐμάθεια» εντοπίζεται στην τελευταία περίοδο του συγκεκριμένου 2
προοιμίου («πρῶτον δὲ ἀποδείξω τῆς τότε πολιτείας»), όπου αναφέρεται το κατηγορητήριο, το οποίο ο Μαντίθεος θα προσπαθήσει να αναιρέσει. Κατατοπίζει δηλαδή σύντομα το ακροατήριό του για την εκδικαζόμενη υπόθεση. Οι κατηγορίες που του προσάπτουν είναι οι εξής: συμμετοχή στο ιππικό των τριάκοντα και γενικότερα στο τυραννικό καθεστώς, καθώς και παραμονή του στην Αθήνα την ταραγμένη εκείνη χρονική περίοδο. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με συνεχείς αντιθετικούς συνδέσμους («οὐχ οὐδέ οὐδέ»), οι οποίοι τονίζουν τις κατηγορίες που πρέπει να αναιρέσει και ταυτόχρονα ότι δεν υφίστανται. β. Γιατί ο Μαντίθεος αλλάζει τη σειρά του κατηγορητηρίου και αρχίζει με την αποδημία του στον βασιλιά του Πόντου, και ποια σημασία έχει για την αναίρεση και των άλλων κατηγοριών αν αποδείξει ότι απουσίαζε στον Πόντο; (Mονάδες: 5) Ο βασικός στόχος του Μαντίθεου είναι να αντικρούσει το παραπάνω κατηγορητήριο, το οποίο παρουσιάζει με ευθύ και σαφή τρόπο. Το αντιμετωπίζει άμεσα και προϊδεάζει τους βουλευτές ότι θα ακούσουν από αυτόν μία ολοκληρωμένη, δομημένη και επομένως πειστική απολογία. Η ακριβής σειρά των κατηγοριών είναι ότι πρώτον υπηρέτησε στο ιππικό των Τριάκοντα, δεύτερον ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα και τρίτον ότι βρισκόταν στην Αθήνα το κρίσιμο εκείνο χρονικό διάστημα. Ο Λυσίας, όμως, στο μέρος της διήγησης απόδειξης αλλάζει τη σειρά του κατηγορητηρίου και αντικρούει πρώτα την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος βρισκόταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα τυράννων («Ἡμᾶς γὰρ ὁ πατήρ πένθ ἡμέραις»). Συγκεκριμένα, ο Μαντίθεος αναφέρεται στο χρόνο αναχώρησης και επιστροφής του στην Αθήνα: έφυγε πριν από την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 π.χ.) και επέστρεψε λίγο πριν την κάθοδο των δημοκρατικών από τη Φυλή στον Πειραιά (Μάιος 403 π.χ.). Έτσι, η προσπάθεια αντίκρουσης του κατηγορητηρίου αρχίζει από την αποδημία του Μαντίθεου στον βασιλιά του Πόντου. Αν την αποδείξει, ταυτόχρονα θα αναιρέσει και τις υπόλοιπες και πιο σοβαρές κατηγορίες που αφορούν τη συνεργασία του με τους Τριάκοντα και τη συμμετοχή του στο ιππικό των Τριάκοντα είναι αυτονόητο ότι, αφού έλειπε από την Αθήνα εκείνη την περίοδο, δε θα μπορούσε να είχε διατελέσει ιππέας. Β3. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες: α. Οι γνώμες είναι βραχυλογικοί συλλογισμοί. Λ β. Τα είδη του ρητορικού λόγου είναι το προοίμιον, η διήγησις, η πίστις (απόδειξη) και ο ἐπίλογος. Λ γ. Επιφανέστερος λογογράφος δικανικών λόγων θεωρείται ο Λυσίας. Σ 3
δ. Οι νόμοι ανήκουν στις άτεχνες αποδείξεις. Σ ε. Ο ρήτορας επιδιώκει την ηθοποιία μόνο του αντιπάλου και του ακροατή. Λ Β4. Να βρείτε μία λέξη του αρχαίου κειμένου με την οποία έχει ετυμολογική συγγένεια καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις της νέας ελληνικής που σας δίνονται: εφημερίδα: ἡμέραις επίτευγμα: τυγχάνει δέηση: δέομαι ηγεμόνας: ἡγήσεσθαι, ἡγεῖσθαι εκπομπή: ἐξέπεμψε παράδειγμα: ἐπιδείξω, ἀποδείξω ανηφορικός: συμφορᾶς αφαίρεση: καθαιρουμένων εμπιστοσύνη: πιστεύω υπακοή: ἀκούσῃ ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται. (Μονάδες: 20) Γιατί αυτός (ο λόγος) θέσπισε νόμους για το δίκαιο και το άδικο και το καλό και το κακό, χωρίς τον καθορισμό των οποίων δε θα μπορούσαμε να συμβιώσουμε. Χάρη στον λόγο και τους κακούς ελέγχουμε και τους καλούς εγκωμιάζουμε. Με αυτόν και τους ανόητους μορφώνουμε και τους σώφρονες δοκιμάζουμε γιατί θεωρούμε το να μιλάει κάποιος όπως πρέπει ως την πιο σίγουρη απόδειξη της σωστής σκέψης, και ο λόγος ο αληθινός και ο δίκαιος και ο νόμιμος αποτελεί την εικόνα της αγαθής και τίμιας ψυχής. Με αυτόν και για τις αμφισβητούμενες υποθέσεις συζητάμε και για όσα δε γνωρίζουμε πραγματοποιούμε τις έρευνές μας γιατί τα επιχειρήματα, με τα οποία πείθουμε τους άλλους μιλώντας, αυτά τα ίδια χρησιμοποιούμε όταν σκεφτόμαστε, και ονομάζουμε 4
ρήτορες εκείνους που μπορούν να μιλούν μπροστά στα πλήθη, ενώ θεωρούμε συνετούς εκείνους που μπορούν να συζητούν με τον εαυτό τους άριστα για διάφορα θέματα. Γ2. α. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: (Μονάδες: 6) σημεῖον: τον ίδιο τύπο στον άλλο αριθμό: σημεῖα ψυχῆς: τη δοτική πληθυντικού αριθμού: ψυχαῖς ἦμεν: το γ ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα: ἔσται παιδεύομεν: το β ενικό πρόσωπο υποτακτικής αορίστου α στην ενεργητική φωνή: παιδεύσῃς πείθομεν: το β πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου στην ενεργητική φωνή: πεπείκατε νομίζομεν: το γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής υπερσυντελίκου στην ενεργητική φωνή: ἐνενομίκεσαν β. Να μεταφέρετε όλους τους κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων στον άλλον αριθμό: «καὶ τοὺς κακοὺς ἐξελέγχομεν καὶ τοὺς ἀγαθοὺς ἐγκωμιάζομεν.» (Μονάδες: 4) Καὶ τὸν κακὸν ἐξελέγχω καὶ τὸν ἀγαθὸν ἐγκωμιάζω. Γ3. α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους παρακάτω όρους και να αναφέρετε τον όρο που προσδιορίζουν: τοὺς ἀγαθούς, εἴδωλον, ῥητορικούς, περὶ τῶν πραγμάτων. (Μονάδες: 4) τοὺς ἀγαθούς: αντικείμενο του ρήματος ἐγκωμιάζομεν εἴδωλον: κατηγορούμενο στο υποκείμενο λόγος μέσω του συνδετικού ρηματικού τύπου ἐστιν ῥητορικούς: κατηγορούμενο στο αντικείμενο τοὺς δυναμένους του ρήματος καλοῦμεν περὶ τῶν πραγμάτων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο διαλεχθῶσιν 5
β. Να βρείτε τα υποκείμενα των ρηματικών τύπων: ἐνομοθέτησεν, δοκιμάζομεν και τα αντικείμενα των ρηματικών τύπων: παιδεύομεν, πείθομεν. (Μονάδες: 4) ἐνομοθέτησεν οὗτος: υποκείμενο δοκιμάζομεν ἡμεῖς (ενν.): υποκείμενο παιδεύομεν τοὺς ἀνοήτους: αντικείμενο πείθομεν τοὺς ἄλλους: αντικείμενο γ. Να προσδιορίσετε το είδος του ἂν στην παρακάτω πρόταση και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας: «οἵτινες ἂν αὐτοὶ πρὸς αὑτοὺς ἄριστα περὶ τῶν πραγμάτων διαλεχθῶσιν.» (Μονάδες: 2) Είναι το αοριστολογικό ἄν, γιατί ακολουθεί έγκλιση υποτακτική (διαλεχθῶσιν) και βρίσκεται μεταξύ της λέξης που εισάγει την πρόταση (οἵτινες) και της υποτακτικής (το αοριστολογικό ἂν δεν είναι ποτέ πρώτη λέξη στην πρόταση που ανήκει). Δ. Οὗτος (= ὁ λόγος) γὰρ περὶ τῶν δικαίων καὶ περὶ τῶν ἀγνοουμένων σκοπούμεθα»: στο παραπάνω απόσπασμα να προσδιορίσετε τις θετικές συνέπειες του λόγου στη ζωή του ανθρώπου. (Μονάδες: 10) Το απόσπασμα από το λόγο του Ισοκράτη «Περὶ τῆς ἀντιδόσεως» αναφέρεται στις θετικές συνέπειες του λόγου στη ζωή του ανθρώπου. Συγκεκριμένα έχοντας το λόγο ο άνθρωπος μπόρεσε να θεσπίσει νόμους και να οργανωθεί σε κοινωνίες συμβιώνοντας αρμονικά με τους συνανθρώπους του. Επιπλέον, μπορεί να αντιληφθεί τους κακούς και να επιδοκιμάζει αυτούς που αξίζουν τον έπαινο. Επίσης, ο λόγος έχει παιδευτική αξία, καθώς μέσω αυτού επιτυγχάνεται η εκπαιδευτική διαδικασία, και υποβάλλει σε έλεγχο τους νοήμονες. Ακόμη, η σωστή έκφραση κάποιου αποδεικνύει ότι έχει κατανοήσει ορθά το θέμα της συζήτησης και το έχει ξεκάθαρο στο μυαλό του. Επιπρόσθετα, ο λόγος που διέπεται από τη δικαιοσύνη αντικατοπτρίζει μία έντιμη ψυχή. Τέλος, με βάση το λόγο ελέγχουμε υποθέσεις που έχουμε κάνει για κάποιο ζήτημα, πριν καταλήξουμε στην επαλήθευσή τους ή στην απόρριψή τους προάγοντας την επιστήμη, και διερευνούμε διάφορα θέματα που δεν γνωρίζουμε, εκφράζοντας τις απορίες μας και παίρνοντας τις απαντήσεις που χρειαζόμαστε. 6