Οχήµατα Τέλους Κύκλου Ζωής: στο δρόµο της ανακύκλωσης Anne Surville, Msc in Logistics Management, ΑΕΙΦΟΡΟΣ Α.Ε.

Εισήγηση στο 9ο πανελλήνιο συνέδριο Logistics, στη θεµατική ενότητα «Σύγχρονες τάσεις στα logistics ιαδικασίες Αντίστροφων Εφοδιαστικών Αλυσίδων» Οχήµατα Τέλους Κύκλου Ζωής: στο δρόµο της ανακύκλωσης Anne Surville, Msc in Logistics Management, ΑΕΙΦΟΡΟΣ Α.Ε. Περίληψη Η κοινοτική στρατηγική για τη διαχείριση αποβλήτων βασίζεται στην ελαχιστοποίηση της δηµιουργίας τους, µε δυο τρόπους: τον κατάλληλο σχεδιασµό προϊόντων για τη µείωση του ποσοστού απόρριψης τους στο τέλος του κύκλου ζωής, και τις ενέργειες για την ανακύκλωση του προϊόντος. Η οδηγία 2000/53/ΕΚ θέτει τα µέτρα για την ανακύκλωση των Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους (ΟΤΚΖ), το δε Π 116 (ΦΕΚ81Α/05.03.04) τους τρόπους εφαρµογής στην Ελλάδα. Μέσω της δηµιουργίας και λειτουργίας ενός συστήµατος εναλλακτικής διαχείρισης ΟΤΚΖ µε το όνοµα Ε ΟΕ (Εναλλακτική ιαχείριση Οχηµάτων Ελλάδος), οι διανοµείς αυτοκίνητων στην Ελλάδα κάλυψαν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στον κανόνα «ο Ρυπαίνων πληρώνει». Η εταιρεία ΑΕΙΦΟΡΟΣ Α.Ε. είναι µια από τις εταιρείες που έχει αναλάβει υποχρέωση συλλογής και επεξεργασίας ΟΤΚΖ σε µια πλήρη διαδικασία reverse logistics, που συµπεριλαµβάνει τη συλλογή των ΟΤΚΖ από τον τελικό καταναλωτή, την απορρύπανση τους, την ανακύκλωση των µεταλλικών µερών τους, την διάθεση των ανταλλακτικών προς επαναχρησιµοποίηση καθώς και την διάθεση των λοιπών αποβλήτων σε άλλους εξειδικευµένους ανακυκλωτές. Ο σχεδιασµός και η υλοποίηση όλων των διαδικασιών reverse logistics είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι λόγω της φύσης των ΟΤΚΖ. Πρώτον, ο αριθµός των ΟΤΚΖ προς απόσυρση κάθε χρόνο είναι µεγάλος, ενώ τα οχήµατα είναι διασκορπισµένα σε όλη την επικράτεια στα χέρια των ιδιοκτητών τους. Η πληθώρα των ιδιοκτητών και των σηµείων εγκατάλειψης τους δυσχεραίνει την εντόπιση τους και τη συλλογή τους. H αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα χτίζεται δύσκολα. εύτερον, το ΟΤΚΖ αποτελείται από µέρη που παραδοσιακά έχουν αξία µετά από το πέρας της κανονικής χρήσης του, όπως είναι τα µεταχειρισµένα ανταλλακτικά και τα µέταλλα ως σκραπ. Ταυτόχρονα όµως περιέχει επικίνδυνες ουσίες ή απλώς ρυπογόνες ουσίες, οι οποίες πρέπει να αφαιρεθούν και να αποθηκευθούν µε τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον. Τρίτον, το κέντρο συλλογής και επεξεργασίας της ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΕ είναι µόνο ένας ενδιάµεσος σταθµός πριν από την ανακύκλωση των επιµέρους συστατικών του ΟΤΚΖ. Το κάθε απόβλητο απαιτεί διαφορετική µεταχείριση και τρόπους προώθησης σε εξειδικευµένους ανακυκλωτές, µε ανάλογο σχεδιασµό logistics. Θα παρακολουθήσουµε τη διαδροµή ενός παλαιού οχήµατος από το µόνιµο χώρο στάθµευσής του έως την αναγέννηση του ως µπιγιέτα σιδήρου στο χαλυβουργείο, εξετάζοντας τις ιδιαιτερότητες της αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας, καθώς και τις δυσκολίες και τα οφέλη από την ανακύκλωση για όλους τους εµπλεκόµενους φορείς και τον πολίτη. Λέξεις κλειδιά: αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα, ανακύκλωση, απορρύπανση οχηµάτων, ΟΤΚΖ

Εισαγωγή Η υιοθέτηση και εφαρµογή νέων νοµοθεσιών περί ανακύκλωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει µια νέα ώθηση στην έννοια της αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας (Buttler, 2004). Ο σχεδιασµός και η υλοποίηση αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας, από στρατηγική λίγων πρωτοποριακών επιχειρήσεων, έχει γίνει υποχρέωση όλων των επιχειρήσεων, είτε άµεσα (η ίδια επιχείρηση έχει θέσει σε λειτουργία σύστηµα επιστροφής ανακύκλωσης των προϊόντων της, είτε έµµεσα µε τη συµµετοχή της σε σύστηµα εναλλακτικής διαχείρισης). Τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους (ΟΤΚΖ) αντιµετωπίζονται από τη νοµοθεσία της ΕΟΚ ως απόβλητα και υποχρεώνονται τα κράτη-µέλη να εναρµονίζουν τη νοµοθεσία τους για την δηµιουργία αποτελεσµατικών µηχανισµών ανακύκλωσης τους έως το 2002 (δόθηκε αναβολή). Η Ελλάδα, από το 2004 έχει αναπτύξει το απαραίτητο νοµικό πλαίσιο, και στη συνέχεια, έχει θέσει σε λειτουργία ένα σύστηµα εναλλακτικής διαχείρισης οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής, του οποίου η εφαρµογή ξεκίνησε από τη Βόρεια Ελλάδα. Η εταιρεία ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΕ, µέλος του Οµίλου ΣΙ ΕΝΟΡ, αποτελεί ένα από τα εξουσιοδοτηµένα κέντρα ανακύκλωσης ΟΤΚΖ που λειτουργεί στη Βόρεια Ελλάδα. 1. Η ανακύκλωση των ΟΤΚΖ στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 1.1. Νοµοθετικό Πλαίσιο Την αρχή αποτέλεσε η οδηγία της ΕΟΚ 75/442/ΕΟΚ για τα στέρεα απόβλητα και οι τροποποιήσεις της. Εισάγονται οι βασικές έννοιες και ορισµοί, και εκφράζονται οι ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε βασικό εργαλείο την παλαιότερη αρχή «ο Ρυπαίνων πληρώνει» Η οδηγία 2000/53/ΕΚ της 18/11/2000 για τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους ορίζει τους τρόπους και όρους για την υποχρεωτική συλλογή και ανακύκλωση των ΟΤΚΖ χωρίς οικονοµική επιβάρυνση για τον τελευταίο ιδιοκτήτη τους. Ο στόχος είναι η ελάχιστη ανακύκλωση του 85% κατά βάρος του κάθε οχήµατος. Η συλλογή και ανακύκλωση γίνονται αποκλειστικά σε εξουσιοδοτηµένα κέντρα και είναι αποκλειστική προϋπόθεση για την αποταξινόµηση ενός οχήµατος. Η οδηγία αυτή έπρεπε να εφαρµοστεί έως 21/04/2002 από τα κράτη-µέλη. Ο Νόµος 2939/2001 (ΦΕΚ Α 179/6-8-2001) για τις «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισµού Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕ ΣΑΠ) και άλλες διατάξεις» θέτει τις προϋποθέσεις για την ανακύκλωση των προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής και µεταξύ άλλων τα ΟΤΚΖ και µέρη τους. Το προεδρικό διάταγµα Π 116/2004 (ΦΕΚ Α 81/5-3-2004) περί «µέτρα, όροι και πρόγραµµα για την εναλλακτική διαχείριση των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, των χρησιµοποιηµένων ανταλλακτικών τους και των απενεργοποιηµένων καταλυτικών µετατροπέων» περιγράφει τον τρόπο λειτουργίας των συστηµάτων εναλλακτικής διαχείρισης οχηµάτων, µε έµφαση στην υποχρέωση δηµιουργίας δικτύου δωρεάν παραλαβής ΟΤΚΖ. Στις 10/06/04, εγκρίνεται από την αρµόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩ Ε το συλλογικό σύστηµα Εναλλακτικής ιαχείρισης Οχηµάτων Ελλάδος Ε ΟΕ, το οποίο υποχρεούται να υλοποιεί τις διατάξεις το Π 116. Η Ε ΟΕ είναι όργανο των κατασκευαστών, εµπόρων και εισαγωγών αυτοκινήτων στην Ελλάδα, οι οποίοι, βάσει της αρχής «ο Ρυπαίνων πληρώνει» οφείλουν να χρηµατοδοτούν το όλο εγχείρηµα για τη δηµιουργία και την υποστήριξη δικτύου κέντρων συλλογής και ανακύκλωσης σε όλη την Ελλάδα, και τον έλεγχο των κέντρων αυτών όσον αφορά την τήρηση της νοµοθεσίας. Η Ε ΟΕ είναι ο αρµόδιος φορέας υπεύθυνος για την ανάπτυξη δικτύου συλλογής και ανακύκλωσης ΟΤΚΖ σε όλη την Ελλάδα.

1.2. Συστήµατα εφαρµογής της ανακύκλωσης των ΟΤΚΖ στην ΕΕ Η εµπειρία από τη λειτουργία διάφορων συστηµάτων για την ανακύκλωση των ΟΤΚΖ σε εφαρµογή του ως άνω ευρωπαϊκού νοµοθετικού πλαισίου έδειξε ότι «τα µεγαλύτερα οφέλη παρουσιάζουν τα συστήµατα που λειτουργούν στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς» (Ελληνική ιαχείριση Οχηµάτων Ελλάδος, 2004), δηλαδή τα συστήµατα που βασίζονται σε επιχειρήσεις που εκτελούν την εργασία της ανακύκλωση επωφελούµενες από αυτήν για την ανάκτηση υλικών µε αξία πώλησης, όπως είναι τα µεταχειρισµένα ανταλλακτικά και τα µέταλλα. Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο του µεταχειρισµένου ανταλλακτικού έγιναν εξουσιοδοτηµένα κέντρα ανακύκλωσης ΟΤΚΖ, υπερκαλύπτοντας τα έξοδα απορρύπανσης και αποσυναρµολόγησης µε την αξία των ανταλλακτικών. Το ίδιο συµβαίνει µε επιχειρήσεις που ασχολούνται µε τον τεµαχισµό και την ανακύκλωση των µετάλλων. Έτσι δηµιουργείται ένα βιώσιµο δίκτυο κέντρων επεξεργασίας που εγγυάται την επίτευξη των στόχων της ανακύκλωσης (85% κ.β.) χωρίς επιβάρυνση για τον τελικό ιδιοκτήτη του οχήµατος. Το δίκτυο βασίζεται σε επιχειρήσεις που λειτουργούσαν παραδοσιακά στον τοµέα αυτό, οι οποίες αναβαθµίστηκαν όσον αφορά την εναρµόνιση τους µε τους υφισταµένους κανονισµούς λειτουργίας και τους απαιτούµενους περιβαλλοντικούς όρους. 1.3. Το ελληνικό µοντέλο Μέχρι την έναρξη της εφαρµογής του νέου συστήµατος ανακύκλωσης ΟΤΚΖ, δεν υπήρχαν ουσιαστικά µέτρα για την αποφυγή της ανεξέλεγκτης απόρριψης των ΟΤΚΖ σε δηµόσιους ή ιδιωτικούς χώρους. Ούτε ελέγχονταν οι µικροεπιχειρήσεις (ως επί τω πλείστω παράνοµες) που παραλάµβαναν ΟΤΚΖ για την αποσυναρµολόγηση τους, ως προς τη τήρηση βασικών κανόνων για την απορρύπανση των οχηµάτων (Ελληνική ιαχείριση Οχηµάτων Ελλάδος, 2004). Με το νέο καθεστώς, η Ε ΟΕ προσπαθεί να δηµιουργεί ένα δίκτυο σηµείων συλλογής και επεξεργασίας βασισµένο στο άνω πετυχηµένο ευρωπαϊκό µοντέλο. Όπως αναµενόταν, οι πρώτες επιχειρήσεις που ενδιαφέρθηκαν να λειτουργήσουν κέντρο ανακύκλωσης οχηµάτων, ήταν εταιρείες δραστηριοποιηµένες στον τοµέα της συλλογής παλαιών µετάλλων, οι οποίες είχαν ήδη εξελιχθεί από παραδοσιακή µάνδρα σε σύγχρονη µονάδα συλλογής και ανακύκλωσης µετάλλων, εφαρµόζοντας τους απαιτούµενους περιβαλλοντικούς όρους. Σήµερα λειτουργούν 8 κέντρα συλλογής ή ανακύκλωσης, όλα εγκαταστηµένα στη Βόρεια Ελλάδα. Από το Σεπτέµβριο του 2004 που ξεκίνησαν τα πρώτα δυο κέντρα επεξεργασίας ΟΤΚΖ, αποταξινοµίσθηκαν µέσω του δικτύου περ. 3750 οχήµατα. Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης εκτιµάται ότι η ετήσια ποσότητα των οχηµάτων τέλους κύκλου ζωής ανέρχεται σε 10.000 µονάδες. Το σύστηµα εναλλακτικής διαχείρισης οχηµάτων στην Ελλάδα λειτουργεί ως εξής: εφόσον σε ένα νοµό έχει εξουσιοδοτηθεί από την Ε ΟΕ τουλάχιστον ένα κέντρο συλλογής ή επεξεργασίας ΟΤΚΖ, υποχρεούνται όλοι οι ιδιοκτήτες ΟΤΚΖ να παραδώσουν τα οχήµατα τους στο εν λόγω κέντρο. Είναι πλέον ο µοναδικός τρόπος να αποκτήσουν το πιστοποιητικό καταστροφής, το οποίο επιτρέπει την οριστική διαγραφή του οχήµατος. Χωρίς το έγγραφο αυτό, ο ιδιοκτήτης υποχρεούται να συνεχίζει επ αόριστον να καταβάλει τα τέλη κυκλοφορίας και να ασφαλίζει το όχηµα, ακόµα και αν δεν κινείται. Εφόσον παραδοθεί το αυτοκίνητο στο κέντρο ανακύκλωσης, όλες οι διαδικασίες µε τη διεύθυνση συγκοινωνιών και την εφορία αναλαµβάνονται από το κέντρο. Ο ιδιοκτήτης έχει µηδενικό κόστος, εκτός από τα έξοδα µεταφοράς του οχήµατος µέχρι το κέντρο συλλογής ή ανακύκλωσης εάν αυτό δεν κινείται.

2. Η αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα των ΟΤΚΖ 2.1 Χαρακτηριστικά των επιστρεφοµένων ΟΤΚΖ Σύµφωνα µε τους Brito & Dekker (2002), η κάθε αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα διαµορφώνεται ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά του επιστρεφοµένου υλικού. Εξετάζοντας λοιπόν τα ΟΤΚΖ βάσει της προτεινόµενης από τους συγγραφείς µεθοδολογία, τα χαρακτηριστικά των ΟΤΚΖ που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για το σχεδιασµό της αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας είναι: 2.1.1 Φύση/Σύσταση των ΟΤΚΖ - Η αποσυναρµολόγηση των µέρων των ΟΤΚΖ είναι σχετικά εύκολη µε τον κατάλληλο εξοπλισµό και την κατάλληλη κατάρτιση (θετικό). Επιπλέον, είναι υποχρέωση των κατασκευαστών να σχεδιάσουν τα νέα οχήµατα µε προοπτική την ανακύκλωση τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους. - Τα ΟΤΚΖ είναι ανοµοιογενή µεταξύ τους, ανάλογα µε τον κατασκευαστή, το µοντέλο, τη χρονολογία κατασκευής τους (αρνητικό) - Τα ΟΤΚΖ περιλαµβάνουν τοξικά απόβλητα (Μπαταρίες, υγρά φρένων, κλιµατιστικού), και ρυπογόνα απόβλητα (λάστιχα, λιπαντικά, κλπ) (αρνητικό) - Τα ακινητοποιηµένα ΟΤΚΖ απαιτούν ειδικό όχηµα για την µεταφορά τους (αρνητικό) - Τα λειτουργικά ΟΤΚΖ µεταφέρονται στο κέντρο επεξεργασίας από τον ιδιοκτήτη τους (θετικό) 2.1.2 Μοντέλο χρήσης των ΟΤΚΖ (use pattern) - Τα ΟΤΚΖ είναι σκορπισµένα στα χέρια των ιδιοκτητών τους και των δήµων για τα εγκαταλειµµένα οχήµατα, άρα υπάρχουν πολλά σηµεία συλλογής τους (αρνητικό) - Ένταση και διάρκεια χρήσης: Η µέση ηλικία των ΟΤΚΖ στην Ελλάδα είναι 24,5 χρόνια, αναµένεται όµως να συγκλίνει γρήγορα προς το Μ.Ο. της Βόρειας Ευρώπης που είναι 13 χρόνια (ΥΠΕΧΩ Ε, 2004). Η διάρκεια αυτή επηρεάζει τη δυναµικότητα της µονάδας. 2.1.3 Τα χαρακτηριστικά αλλοίωσης των ΟΤΚΖ - Η φυσική αλλοίωση των ΟΤΚΖ εξαρτάται από την ηλικία τους, δεν επηρεάζει ουσιαστικά την εργασία ανακύκλωσης (θετικό), επηρεάζει όµως την διαλογή ανταλλακτικών. - Επισκευασιµότητα: Παρόλο που όλα τα ΟΤΚΖ περνάνε από διαδικασία απορρύπανσης και διάλυσης, η δυνατότητα διάθεσης ανταλλακτικών προς επισκευή ή επαναχρησιµοποίηση ως έχουν, είναι οικονοµικά συµφέρουσα. - Οµοιογένεια της αλλοίωσης: εν υφίσταται ως έννοια, εφόσον το ΟΤΚΖ θεωρείται πηγή µεµονωµένων ανταλλακτικών. - Οικονοµική αλλοίωση: εδοµένου ότι η αγορά των ανταλλακτικών αφορά εν µέρει τη δυνατότητα κάλυψης ζήτησης για ανταλλακτικά που πλέον δεν κατασκευάζονται, το γεγονός ότι το ΟΤΚΖ είναι πεπαλαιωµένο είναι θετικό. Παραδοσιακά τα οχήµατα αποσυναρµολογούνταν µε κίνητρο την ανάκτηση ανταλλακτικών και σιδηρούχων και µη σιδηρούχων µέταλλων τους. Η τυποποίηση τους και το µεγάλο πλήθος τους επιτρέπει την σχετικά εύκολη και συµφέρουσα οικονοµικά ανακύκλωση τους. 2.2. Η απεικόνιση της εφοδιαστικής αλυσίδας της ανακύκλωσης των ΟΤΚΖ Η εικόνα 1 απεικονίζει την αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα, από τη στιγµή όπου το ΟΤΚΖ είναι έτοιµο προς απόσυρση µέχρι και την ανακύκλωση και διάθεση των επιµέρους συστατικών του. Τα κύρια τµήµατα του σχεδιαγράµµατος αναλύονται παρακάτω ως προς τις ιδιαιτερότητες logistics τους.

Ιδιοκτήτης Εγκ/νο Όχηµα Οδική Βοήθεια ήµος Μετφορέας Τµήµα Α Κέντρο Συλλογής Κέντρο Απορρύπανσης - Ανακύκλωσης Υγρά φρένων, κλιµ. Καταλύτες Ελαστικά Ρυπογόνα ή τοξικά υλικά Ελέγχονται Ανταλλακτικά Μη Σιδηρούχα Μέταλλα Καύσιµα Υπόλοιπο Αµάξωµα από την Ε ΟΕ Συσσωρευτές Λιπαντικά Αφαιρεση & Αποθήκευση ιαλογή, Αφαιρεση & Αποθήκευση ιαλογή, Αφαιρεση & Αποθήκευση Ιδιόχρηση Τεµαχισµός Τεµαχισµένα µη Πώληση σε εξειδικευµενους ανακυκλωτές Πώληση σε µάνδρες µετ/νων ανταλλακτικών Πώληση σε χυτήρια Τµήµα Ε Παλαιοσίδηρος Σιδηρούχα Μέταλλα & Πλαστικά Μέρη Χαλυβουργειο αχωρισµός Τµήµα Β Τµήµα Γ Τµήµα Μη Σιδηρούχα Μέταλλα Ελάφρα Υπολλείµατα Πώληση σε χυτήρια Αποστολή σε ΧΥΤΑ Τµήµα ΣΤ 2.3. Η συλλογή των ΟΤΚΖ (Τµήµα Α του σχεδιαγράµµατος) Από τη µελέτη της φύσης του επιστρεφόµενου ΟΤΚΖ (παράγραφος 2.1) προκύπτουν δυσκολίες logistics που πρέπει να αντιµετωπίσει το κέντρο ανακύκλωσης. Υπάρχουν δυο βασικές πηγές ΟΤΚΖ, αυτά που βρίσκονται στα χέρια των ιδιοκτητών τους, και αυτά που είναι εγκαταλειµµένα, των οποίων η «κατοχή» de facto έχει περάσει στα χέρια του δήµου του τόπου εγκατάλειψής τους. Η συλλογή των οχηµάτων που βρίσκονται στα χέρια των ιδιοκτητών τους, δυσχεραίνεται από: - την αδυναµία εντόπισης των ιδιοκτητών ΟΤΚΖ. - την έλλειψη πληροφόρησης του πολίτη, ο οποίος δεν γνωρίσει τη νέα νοµοθεσία για την απορρύπανση των οχηµάτων, και ενδεχοµένως θα πουλήσει το όχηµα του για παλαιοσίδηρο ή ανταλλακτικά σε µια µάνδρα, αγνοώντας το αδιέξοδο στο οποίο θα βρεθεί (δεν θα µπορέσει να αποταξινοµήσει το όχηµα) - την χαµηλή περιβαλλοντική συνείδηση του ιδιοκτήτη, ο οποίος, εφόσον δεν έχει οικονοµικό κίνητρο θετικό ή αρνητικό για την απόσυρση του οχήµατος, θα το αφήσει επ αορίστον σε µόνιµο σηµείο στάθµευσης. Το κέντρο συλλογής πρέπει να αναζητήσει την επικοινωνία µε τους «προµηθευτές» του και να αναπτύξει επικοινωνιακά µηνύµατα που προβάλλουν τα οφέλη από την παράδοση των ΟΤΚΖ στα κέντρα επεξεργασίας. Στη συνέχεια, µπορεί να σχεδιαστεί η αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα, λαµβάνοντος υπόψη τα εξής: - Προσφορά: εποχιακή, µε τον µεγαλύτερο αριθµό απόσυρσης το τελευταίο τρίµηνο του έτους. Η προσφορά είναι περιορισµένη, και όχι ελαστική. To breakeven point της δραστηριότητας απαιτεί µεγάλο ετήσιο αριθµό οχηµάτων, και συνεπώς δεν είναι δυνατή η συνύπαρξη πολλών κέντρων επεξεργασίας στην ίδια περιοχή.

- Μεταφορά: Βαριά και ογκώδη, τα περισσότερα ΟΤΚΖ δεν είναι πλέον αυτοκινούµενα. Η συλλογή τους απαιτεί ειδικά οχήµατα, τα οποία µεταφέρουν περιορισµένο αριθµό αυτοκινήτων κάθε φορά. Η απόσταση του σηµείου συλλογής από το κέντρο επεξεργασίας µπορεί να υπερβεί τα 50 χλµ. - Αποθήκευση (πριν από την επεξεργασία): ογκώδες αντικείµενο. Η διαδικασία αποταξινόµησης απαιτεί την τήρηση χρόνου αναµονής πριν από την επεξεργασία. Ο αποθηκευτικός χώρος πρέπει να σχεδιαστεί για τη µέγιστη ποσότητα στη κορύφωση της προσφοράς. - Απαίτηση σε πληροφόρηση: Η τήρηση αυστηρής διαδικασίας για την αποταξινόµηση συνεπάγεται την αποθήκευση µεγάλου αριθµού πληροφοριών σχετικά µε τον ιδιοκτήτη, τα χαρακτηριστικά του οχήµατος, και το είδος της επεξεργασίας που θα υφίσταται το ΟΤΚΖ. 3. Η ανακύκλωση (κύρια υλικά) Η σύσταση των ανακυκλωµένων οχηµάτων βάσει στατιστικών ευρωπαϊκών χωρών έχει ως εξής (ΥΠΕΧΩ Ε, 2004, Kanari et all, 2003) Χάλυβας & άλλα µέταλλα 75% Μπαταρία 1,5% Γυαλιά 2,8% Λοιπά υλικά 16,1% Ελαστικά 3,0% Υγρά & λιπαντικά 1,6% 3.1. Υλικά υπό επιτήρηση (τµήµα Β του σχεδιαγράµµατος) Τα περιβαλλοντικά ευαίσθητα υλικά που αποτελούν µέρος του ΟΤΚΖ επιτηρούνται από την Ε ΟΕ βάσει κοινοτικών και εθνικών διατάξεων περί συλλογής και ανακύκλωσής τους. Τα υλικά αυτά είναι: οι συσσωρευτές, τα λάστιχα, τα επικίνδυνα υγρά, οι καταλύτες, τα λιπαντικά. Γα το κάθε ένα από αυτά, το κέντρο συλλογής υποχρεούται να τηρήσει στατιστικά δεδοµένα και να συνάψει σύµβαση για την παράδοσή τους σε εγκεκριµένα από το ΥΠΕΧΩ Ε συλλογείς-ανακυκλωτές. Οι διαδικασίες αφαίρεσης και αποθήκευσης τους διαφέρουν σηµαντικά, καθιστώντας αδύνατη την ενιαία διαχείριση τους. 3.2. Τα ανταλλακτικά (τµήµα Γ του σχεδιαγράµµατος) Τα ανταλλακτικά (όπως και τα µέταλλα) που αποτελούν τα ΟΤΚΖ, είναι τα ουσιαστικά παραγόµενα για το κέντρο ανακύκλωσης. Είναι τα προϊόντα που δηµιουργούν θετική αξία ώστε να υπερκαλυφθεί το µεγάλο κόστος της απορρύπανσης και να καθιστά την επιχείρηση βιώσιµη. Οι παράµετροι για το σχεδιασµό του τµήµατος αυτού της αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας είναι: - Ζήτηση: περιορισµένα προβλέψιµη, µε πολλές έκτακτες ανάγκες σε είδος και χρόνο, - Παραγωγή: εξαρτάται από τα οχήµατα που δέχεται το κέντρο, και είναι απρόβλεπτη (δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία), δεν ταυτίζεται σίγουρα µε τη ζήτηση, που σηµαίνει ότι δηµιουργείται απόθεµα µε αβέβαια ανάλωση.

- Αποθήκευση: µεγάλος αριθµός κωδικών, άνισων διαστάσεων και ποσοτήτων. Απαιτεί ειδικά αποθηκευτικά συστήµατα. - ιαχείριση πληροφοριών: µεγάλος αριθµός κωδικών, η διαχείριση των οποίων απαιτεί πολύ δυνατό ERP. Τα άνω χαρακτηριστηκά συνεπάγονται ειδικό σχεδιασµό logistics. Η πολυπλοκότητα της διαχείρισης ανταλλακτικών αυτοκινήτων απαιτεί εξειδίκευση της επιχείρησης. Εποµένως, οι περισσότεροι ανακυκλωτές δεν διατηρούν αποθήκη ανταλλακτικών, αλλά συνάπτουν ειδικές συµφωνίες µε έµπορους ανταλλακτικών, οι οποίοι κατευθύνουν την «παραγωγή» και την απορροφούν άµεσα. 3.3. Το υπόλοιπο αµάξωµα (Τµήµα ΣΤ του σχεδιαγράµµατος) Το υπόλοιπο αµάξωµα αποτελείται από σίδηρο, πλαστικά, γυαλί και µη σιδηρούχα µέταλλα. Ο διαχωρισµός των συστατικών αυτών µε στόχο την ανάκτηση των µετάλλων απαιτεί εξειδικευµένο µηχανολογικό εξοπλισµό, το οποίο συνήθως διαθέτουν µόνο οι µονάδες ανακύκλωσης µετάλλων που επεξεργάζονται άλλες πηγές παλαιών µετάλλων. Άλλες ιδιαιτερότητες logistics του τµήµατος ΣΤ της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι: - Ζήτηση: εξασφαλισµένη, τα παλαιά µέταλλα είναι περιζήτητα, η παραγωγή µετάλλου βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε ανακυκλωµένο σκράπ µετάλλων, και η τοπική προσφορά είναι ανεπαρκής. - Μεταφορά του αµαξώµατος: οι µεγάλες διαστάσεις του αµαξώµατος ανεβάζουν το κόστος της µεταφοράς του προς τη µονάδα επεξεργασίας. Εποµένως, πριν µεταφερθεί, απαιτείται µείωση του όγκου µε συµπίεση σε πρέσα. Μετά από την επεξεργασία του αµαξώµατος, παράγονται 4 είδη προϊόντων: - το σκραπ σιδήρου καθαρό από ξένες ύλες, το οποίο ανακυκλώνεται απευθείας στο ηλεκτρικό κλίβανο των χαλυβουργείων, - µη σιδηρούχα µέταλλα (αλουµίνιο, ανοξείδωτο) έτοιµα για απευθείας τήξη σε χυτήρια - µίγµα σιδηρούχων µετάλλων µικρών διαστάσεων που απαιτούν περαιτέρω επεξεργασία, η οποία µπορεί να γίνει µόνο σε µεγάλες εξειδικευµένες µονάδες ανακύκλωσης µετάλλων του εξωτερικού, - τα ελαφρά υπολείµµατα, κυρίως πλαστικά και συνθετικά υλικά, τα οποία µεταφέρονται σε ΧΥΤΑ. Αποτελούν περίπου το 15% του αρχικού βάρους του ΟΤΚΖ. Το υλικό αυτό, λόγω του όγκου του, είναι αντικείµενο διεθνών ερευνητικών προγραµµάτων για τη ανεύρεση χρήσεων περιβαλλοντολογικά αποδεκτών (π.χ. ως πηγή ενέργειας σε βιοµηχανίες τσιµέντου) (Kanari et all, 2003). 4. Ανακύκλωση ΟΤΚΖ αλά ελληνικά: Οφέλη για τους εµπλεκόµενους φορείς Στόχος του συστήµατος εναλλακτικής διαχείρισης οχηµάτων στο τέλος κύκλου ζωής στην Ελλάδα είναι η δηµιουργία ενός δικτύου κέντρων συλλογής και ανακύκλωσης που θα προβεί δωρεάν στην ανακύκλωση των ΟΤΚΖ. Τα οφέλη για την Πολιτεία και τον πολίτη είναι άµεσα και εµφανή. Συµφέρει όµως τους ανακυκλωτές;

4.1 Οφέλη για την Πολιτεία: Η ανακύκλωση περνά στα χέρια ιδιωτών, και η συµµετοχή του κράτους περιορίζεται σε έµµεσο έλεγχο. Το κράτος δεν προβαίνει σε άµεση χρηµατοδότηση της ανακύκλωσης, δύναται µόνο να επιδοτεί την δηµιουργία των µονάδων µέσω των γνωστών µηχανισµών επιδότησης επενδύσεων. Η ευθύνη του άµεσου ελέγχου της επίτευξης των στόχων ανακύκλωσης και του σωστού τρόπου λειτουργίας των µονάδων βαρύνει την Ε ΟΕ. 4.2 Οφέλη για τον «Ρυπαίνων» Η Ε ΟΕ είναι όργανο των εισαγωγέων και εµπόρων οχηµάτων, οι οποίοι φέρνουν την αρχική ευθύνη της ανακύκλωσης των ΟΤΚΖ. Με τη δηµιουργία δικτύου ανταγωνιστικών επιχειρήσεων ανακύκλωσης, το κόστος είναι ελάχιστο για τα µέλη της Ε ΟΕ, πέρα της χρηµατοδότησης της ίδιας της Ε ΟΕ. 4.3. Οφέλη για τον ιδιοκτήτη ΟΤΚΖ Ο ιδιοκτήτης ΟΤΚΖ βρίσκει, σε απόσταση το πολύ 50 χλµ., ένα κέντρο συλλογής ή ανακύκλωσης όπου µπορεί, χωρίς καµία επιβάρυνση, να παραδώσει το όχηµα. Αν αυτό είναι ακινητοποιηµένο, συνήθως το παραδίδει πάλι χωρίς κόστος χρησιµοποιώντας οδική βοήθεια. Με την παράδοση του οχήµατος, ο κάτοχος απαλλάσσεται από το κόστος της διατήρησης άχρηστου οχήµατος (απαλλαγή από τέλη κυκλοφορίας και από την υποχρέωση ασφάλισής του), απαλλάσσεται από το ρίσκο διατήρησης του (κίνδυνος για τους περαστικούς και τα παιδιά, πηγή µόλυνσης και στέγη για τα αδέσποτα ζώα), και βλέπει το περιβάλλον του να αναβαθµίζεται (πραγµατικά, αλλά και αισθητικά, και µέσω της αποδέσµευσης πολυτίµου χώρου στάθµευσης στα αστικά κέντρα). Επίσης, λαµβάνοντας υπόψη ότι το κέντρο ανακύκλωσης αναλαµβάνει όλες τις διαδικασίες µε τις δηµόσιες υπηρεσίες, επιτυγχάνεται µεγάλη εξοικονόµηση χρόνου για τον ιδιώτη. 4.4 Ανακυκλωτής ΟΤΚΖ: κερδοφόρο επάγγελµα; Ο ανακυκλωτής δεν πληρώνεται από τον ρυπαίνοντα, δεν επιδοτείται άµεσα από το κράτος για τις υπηρεσίες του, δεν πληρώνεται ούτε από τον τελευταίο κάτοχο του οχήµατος. Εποµένως, για να συνεχίσει τη δραστηριότητά του, θα πρέπει να είναι οικονοµικά βιώσιµη. Στόχος του θα πρέπει λοιπόν να είναι, από τη µια, η µεγιστοποίηση του ποσοστού ανακυκλωµένου υλικού και της αξίας αυτού, και από την άλλη, η ελαχιστοποίηση του κόστους του µε την µεγιστοποίηση του αριθµού επεξεργασµένων ΟΤΚΖ. Αυτό το τελευταίο θα είναι η χρήσιµη παράµετρος στη διατήρηση των κέντρων ανακύκλωσης σε περιοχές όπου λειτουργούν πάνω από ένα. Από τον ανταγωνισµό, θα επωφεληθεί τελικά ο ιδιώτης. Το εµπόριο ανταλλακτικών φαίνεται να είναι το κλειδί για τη βιωσιµότητα του κέντρου ανακύκλωσης. Όµως, η µεγιστοποίηση του κύκλου εργασίας του κέντρου ανακύκλωσης από την πώληση των επιµέρους συστατικών του ΟΤΚΖ, εγκυµονεί το κίνδυνο «διαρροής» υλικών από τα εναλλακτικά συστήµατα διαχείρισης, τη µη ικανοποιητική προώθηση µερικών από αυτά σε επόµενα στάδια ανακύκλωσης, και την εκ νέου λαθραία κυκλοφορία τους (π.χ. τα ελαστικά). Ειδικά, για τα ρυπογόνα συστατικά, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο αριθµός των εξουσιοδοτηµένων συλλεκτών ή ανακυκλωτών στα επόµενα στάδια ανακύκλωσης είναι περιορισµένος. Θα πρέπει λοιπόν η Ε ΟΕ να αναπτύξει τους απαραίτητους µηχανισµούς ελέγχου, αλλά και ίσως, να δίδει σε κάθε περιοχή συγκεκριµένο αριθµό αδειών

για την διασφάλιση της βιωσιµότητας των επιχειρήσεων, ώστε τελικά να προστατευθεί το περιβάλλον µε τον καλύτερο τρόπο. Συµπέρασµα Έχουµε εξετάσει το ρόλο των logistics για την οικονοµική ανακύκλωση των ΟΤΚΖ. Για την επίτευξη όµως των στόχων των οδηγιών περί ανακύκλωσης των ΟΤΚΖ, το µεγαλύτερο ρόλο παίζει ο σχεδιασµός των οχηµάτων από τον κατασκευαστή και αναφέρεται στο logistics engineering. Όπως τονίζεται στην οδηγία 200/53/EE, τα οχήµατα πρέπει να είναι σχεδιασµένα εξ αρχής για τη διευκόλυνση της αποσυναρµολόγησής τους και της ανακύκλωσής τους. Επίσης πρέπει να αποφευχθεί την χρήση επικίνδυνων ουσιών που απαιτούν ειδική διαχείριση στο στάδιο της απορρύπανσης. Έτσι, θα µειωθεί το κόστος του ανακυκλωτή και θα αυξηθεί η θετική αξία του ΟΤΚΖ. Η ΑΕΙΦΟΡΟΣ Α.Ε. ιδρύθηκε το 2001 µε κύριο µέτοχο τη ΣΙ ΕΝΟΡ Α.Ε.. Σκοπός της είναι η ανακύκλωση όλων των παραπροϊόντων που προκύπτουν από την παραγωγική δραστηριότητα των βιοµηχανιών του Οµίλου Βιοχάλκο, συµβάλλοντας καθοριστικά στην προστασία του περιβάλλοντος. Σε πρώτη φάση, η δραστηριότητα της εταιρείας επικεντρώθηκε στην αξιοποίηση των παραπροϊόντων των χαλυβουργείων του Οµίλου, και για το λόγο αυτό λειτουργούν σήµερα δύο υποκαταστήµατα στην Ελλάδα (στον Αλµυρό Μαγνησίας και στην Θεσσαλονίκη) καθώς και θυγατρική εταιρεία στη Βουλγαρία, ανακυκλώνοντας ετησίως πάνω από 350.000 τόνους βιοµηχανικών παραπροϊόντων. Από το 2005, η ΑΕΙΦΟΡΟΣ Α.Ε. λειτουργεί επίσης ως εξουσιοδοτηµένο κέντρο ανακύκλωσης οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους (ΟΤΚΖ).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Brito Marisa P. de & Rommert Dekker (2002), Reverse Logistics _ a framework, Econometric Institute Report EI 2002-38 Butler Steve (2004), Reverse logistics moves forward, Logistics Europe, April 2004:14-15 Ecorec (2005), Εναλλακτική διαχειριστή των αποβλήτων στην Ελλάδα, http://www.ecorec.gr/ecorec3 7gr.htm Ελληνική ιαχείριση Οχηµάτων Ελλάδος (2004). Η ανακύκλωση των ΟΤΚΖ, http:///www.edoe.gr Energetics Inc. (2001), A roadmap for recycling end-of-life vehicles of the future, internal report. Kanari N., Pineau J.-L. & Shallari S. (2003), End-of Life Vehicle recycling in the European Union, JOM, August 2003 Ν. 2939/2001 (ΦΕΚ Α 179/6-8-2001) περί «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισµού Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕ ΣΑΠ) και άλλες διατάξεις» Οδηγία 75/442/ΕΟΚ περί των στέρεων αποβλήτων Οδηγία 2000/53/ΕΚ για τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους Π 116/2004 (ΦΕΚ Α 81/5-3-2004) περί «µέτρα, όροι και πρόγραµµα για την εναλλακτική διαχείριση των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, των χρησιµοποιηµένων ανταλλακτικών τους και των απενεργοποιηµένων καταλυτικών µετατροπέων» ΥΠΕΧΩ Ε (2004), Υπάρχουσα κατάσταση διαχείρισης των ΟΤΚΖ στην Ελλάδα, http//www.minenv.gr/anakyklosi/data/text521_1.doc