ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΜΖΜΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ Γηαηκεκαηηθό Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ «Δηδίθεπζε ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: «Αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην λεπηαγσγείν» ΔΗΖΓΖΣΡΗΑ: Καξαθψζηα Αζαλαζία, Α.Μ.: 07 ΔΠΗΒΛΔΠΟΤΑ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ: Μπηξκπίιε Μαξία, Δπίθνπξνο θαζεγήηξηα, Σ.Δ.Π.Α.Δ., Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο [1] Θεζζαινλίθε, 2011
ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΜΖΜΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ Γηαηκεκαηηθό Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ «Δηδίθεπζε ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: «Αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην λεπηαγσγείν» ΣΡΗΜΔΛΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ: Μπηξκπίιε Μαξία, Δπίθνπξνο θαζεγήηξηα, Σ.Δ.Π.Α.Δ., Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Γεσξγόπνπινο Αιέμαλδξνο, Αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο, Σ.Δ.Π.Α.Δ., Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Γεκεηξίνπ Αλαζηαζία, Δπίθνπξνο θαζεγήηξηα, Σ.Δ.Δ.Π.Ζ. Γεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο [2] Θεζζαινλίθε, 2011
Λίγα ιόγηα Αληηθείκελν ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ γνλέσλ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην λεπηαγσγείν. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ εηψλ πνπ εξγάδνκαη σο λεπηαγσγφο πξνζπαζψ λα βξίζθνκαη ζε ζπλερή επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο, ηνπο νπνίνπο ζεσξψ ζεκαληηθνχο ζπλεξγάηεο θαη αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο πξνζπάζεηάο κνπ ψζηε λα είλαη απνηειεζκαηηθά ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ζηε δηάξθεηα θάζε ζρνιηθήο ρξνληάο. Καιχηεξν ζχκκαρν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν ζπλεξγάηε δε ζα κπνξνχζα λα έρσ πξνθεηκέλνπ λα αλαδείμνπκε, λα επαηζζεηνπνηήζνπκε θαη λα θηλεηνπνηήζνπκε ηα παηδηά, ηνπο απξηαλνχο ελεξγνχο πνιίηεο, ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ θαη ηα ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ ηφζν ηελ ηνπηθή θνηλσλία φζν θαη νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε. Μέζα απφ ηελ έξεπλα πνπ αθνινπζεί γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί ε γλψκε ησλ γνλέσλ γηα ηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη ηδηαίηεξα γηα ηα πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζην λεπηαγσγείν, θαζψο θαη ηε δηάζεζή ηνπο λα ζπκκεηέρνπλ θαη λα ζπλεξγαζηνχλ κε ζθνπφ λα απνηειέζνπλ -ηα πξνγξάκκαηα απηά- ηελ απαξρή ή ηε ζπλέρηζε ελφο θηινπεξηβαιινληηθνχ ηξφπνπ δσήο. Σέινο ε έξεπλά καο κάο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα πιεξνθνξεζνχκε γηα ηελ ελεκέξσζε ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο αιιά θαη ηε δηάζεζή ηνπο γηα νπζηαζηηθφηεξε ελαζρφιεζή ηνπο κε απηά. Ζ ζπγγξαθή ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο είλαη δνκεκέλε ζε δχν κέξε. ην πξψην κέξνο αλαιχεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ζην νπνίν βαζίδεηαη ε έξεπλά καο θαη αθνξά ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή θαη ηε ζεκαληηθφηεηά ηεο, ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαζψο θαη ηε ζπζρέηηζή ηεο κε ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη ηελ νηθνγέλεηα. ην δεχηεξν κέξνο αλαθέξνληαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα λα απαληεζνχλ, ελψ ζηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη εθηελψο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζπλνδεπφκελα απφ ζπδήηεζε θαη ζχγθξηζε κε απνηειέζκαηα πξνεγνχκελσλ εξεπλψλ κε αληίζηνηρε ζεκαηνινγία. Αθνινπζνχλ ηα ζπκπεξάζκαηα θαη νη πξνηάζεηο καο, πνπ απνξξένπλ απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη ην παξάξηεκα κε ην εξσηεκαηνιφγην πνπ κνηξάζηεθε ζηνπο γνλείο. [3]
Δπραξηζηίεο Θεξκά επραξηζηψ ηνλ θαζεγεηή κνπ Αιέθν Γεσξγφπνπιν, πνπ ήηαλ εθεί φπνηε ηνπ δεηήζεθε θαη έβξηζθε ιχζε ζε νπνηαδήπνηε δπζθνιία πξνέθππηε. Αθφκε εθθξάδσ ηελ εθηίκεζή κνπ ζε φινπο ηνπο θαζεγεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζην κεηαπηπρηαθφ θχθιν ζπνπδψλ, πνπ κε ηηο γλψζεηο ηνπο καο πξφζθεξαλ πςεινχ επηπέδνπ εθπαίδεπζε. Σέινο αθηεξψλσ ηελ εξγαζία κνπ ζην Γεκήηξε κνπ, ηε ηεθαλία κνπ θαη ηελ Δπαγγειία κνπ, γηαηί ρσξίο ηελ αγάπε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηε ζπκπαξάζηαζή ηνπο δε ζα κπνξνχζα λα ηελ πξαγκαηνπνηήζσ. [4]
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΔΗΑΓΩΓΖ...7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ 2.1 Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΗ ΜΗΚΡΔ ΖΛΗΚΗΔ..8 2.1.1 Ο ξφινο ηεο Νεπηαγσγνχ 10 2.2 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ..11 2.3 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΥΟΛΔΗΟ...16 2.4 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ..18 2.5 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ Ζ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ..20 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΩΣΖΜΑΣΑ...27 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ.28 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΚΑΗ ΤΕΖΣΖΖ 5.1 Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία 29 5.2 Οη ιφγνη ηεο θνίηεζεο ζην λεπηαγσγείν...29 5.3 Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο λεπηαγσγνχ...33 5.4 Οη ζηφρνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζην λεπηαγσγείν 34 5.5 Οη αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ην πνηεο ζεκαηηθέο ελφηεηεο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ λεπηαγσγείνπ αθνξνχλ ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε..36 [5]
5.6 Παξαδείγκαηα πεξηβαιινληηθήο επαηζζεηνπνίεζεο..37 5.7 Ζ γλψκε ησλ γνλέσλ γηα ην ελδερφκελν ηα παηδηά ηνπο λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ελφο ηνπηθνχ πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο.39 5.8 Ο βαζκφο ελεκέξσζεο ησλ γνλέσλ γηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα..41 5.9 Γξαζηεξηφηεηεο κέζα απφ ηνλ ηξφπν δσήο ησλ γνλέσλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ απφθηεζε πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο ησλ παηδηψλ ηνπο 42 5.10 πκκεηνρή ησλ γνλέσλ: Αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο - πγθεληξψζεηο γνλέσλ Δθδήισζε ελδηαθέξνληνο γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπ παηδηνχ ηνπο ζην πξφγξακκα ηνπ λεπηαγσγείνπ...43 5.11 Οηθεηνπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ λεπηαγσγείνπ απφ ηελ νηθνγέλεηα.46 5.12 Πφζν ζπρλά ζπδεηνχλ ζέκαηα κε πεξηβαιινληηθφ πεξηερφκελν ζην ζπίηη θαη πνηα.47 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ...52 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΔΛΛΖΝΟΓΛΩΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 55 ΞΔΝΟΓΛΩΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ.56 ΗΣΟΔΛΗΓΔ 61 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΔΡΩΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΓΟΝΔΩΝ...63 [6]
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΔΗΑΓΩΓΖ Οη γνλείο είλαη ηα πην ζεκαληηθά πξφζσπα ζηνλ θφζκν ηνπ παηδηνχ ηνπο θαη νη πξψηνη ηνπ δάζθαινη. Με ηε ζηάζε ηνπο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ζπκβάιινπλ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ζηε δηακφξθσζε ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, θαζψο θαη ζηελ πηνζέηεζε ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ απέλαληη ζηα δεηήκαηα ηεο δσήο. Ζ παξνχζα εξγαζία εμεηάδεη ηηο αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, ηε δηάζεζή ηνπο λα εκπιαθνχλ ελεξγά ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηε λεπηαγσγφ, δίλνληαο έκθαζε ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη ζηηο αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ηα απνηειέζκαηα ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζην λεπηαγσγείν ζηε ζθέςε θαη ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηφζν ησλ παηδηψλ φζν θαη ησλ ίδησλ ησλ γνλέσλ. χκθσλα κε ηα επξήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο νη γνλείο ζεσξνχλ πνιχ ζεκαληηθή ηε θνίηεζε ησλ παηδηψλ ηνπο ζην λεπηαγσγείν θαη επηζπκνχλ λα είλαη κέξνο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ζπλεξγαδφκελνη κε ηε λεπηαγσγφ. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη δηαθξηηή απφ ηνπο γνλείο ζηα πξνγξάκκαηα ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη ηα απνηειέζκαηα είλαη θαλεξά, φπσο δειψλνπλ, ζηε ζθέςε θαη ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ ηνπο, αιιά θαη ζηελ θαζεκεξηλή δσή φιεο ηεο νηθνγέλεηαο. Σα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα ελδηαθέξνπλ ηνπο γνλείο, πνπ φκσο αλαθέξνπλ φηη δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθά ελεκεξσκέλνη θαη επηζπκνχλ ζε κεγάιν πνζνζηφ λα έρνπλ ελεκέξσζε απφ άιινπο θνξείο πξνθεηκέλνπ λα δξνπλ θηινπεξηβαιινληηθά απηνί θαη ηα παηδηά ηνπο. [7]
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ 2.1 Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΗ ΜΗΚΡΔ ΖΛΗΚΗΔ Οη πεξηζζφηεξνη εηδηθνί ζπκθσλνχλ φηη ηα πξψηα ρξφληα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο ηνπ παηδηνχ είλαη ζεκειηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηε κειινληηθή ηνπο επηηπρία ζηε δηά βίνπ κάζεζε θαζψο θαη γηα ηε ζπκβνιή ηνπο σο κέιε ηεο θνηλσλίαο (National Association for Elementary School Principals, 1998, Hirsbrunner, 2007). Έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί πνιιέο κειέηεο πνπ αθνξνχλ παξεκβάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ. Μία ελδηαθέξνπζα καθξνρξφληα κειέηε ησλ Schweinhart, Barnes & Weikart, (1993), ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο ΖΠΑ, πξνζθνκίδεη πεηζηηθά ζηνηρεία γηα ηε καθξνπξφζεζκε αμία ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Πξφθεηηαη γηα κία κειέηε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ αμηνιφγεζε κηαο θαιά ζρεδηαζκέλεο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο (ην πξφγξακκα High Scope), ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ 123 παηδηά πνπ θαηά ην δηάζηεκα εθείλν δνχζαλ ζε ζπλζήθεο ζηέξεζεο θαη θαηά ζπλέπεηα ήηαλ πνιχ πηζαλφ λα νδεγεζνχλ ζε ζρνιηθή απνηπρία. Καηά ηελ αμηνιφγεζε κειεηήζεθαλ εθηεηακέλα δεδνκέλα, πξνεξρφκελα απφ κηα κεγάιε πνηθηιία κεηξήζεσλ πνπ θάιππηαλ έλα καθξχ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη αθνξνχζαλ ηε ζπλέρεηα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ παηδηψλ, ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα θαη ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε. πγθεθξηκέλα ηα δεδνκέλα ζπιιέγνληαλ θάζε ρξφλν απφ ηελ ειηθία ησλ ηξηψλ έσο έληεθα εηψλ θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ ειηθία ησλ 14, ησλ 15, ησλ 19 θαη ησλ 27 εηψλ. Ζ κειέηε ηεθκεξίσζε φηη ηα παηδηά πνπ ζπκκεηείραλ ζην πξφγξακκα, ζπγθξηλφκελα κε απηά πνπ δε ζπκκεηείραλ: Δίραλ κηθξφηεξεο πηζαλφηεηεο λα εληαρζνχλ ζε πξφγξακκα εηδηθήο αγσγήο. Δίραλ κεγαιχηεξνπο βαζκνχο ζην ζρνιείν. Απνθνηηνχζαλ ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ην γπκλάζην ζηνλ πξνγξακκαηηζκέλν ρξφλν (δειαδή ρσξίο λα ζεκεηψζνπλ θαζπζηέξεζε). Δίραλ πςειφηεξα επίπεδα γξακκαηηζκνχ ζην ηέινο ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δίραλ θαιχηεξε επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή απνθαηάζηαζε ζηηο κεγαιχηεξεο ειηθίεο. [8]
χκθσλα κε ηνπο Ramey θαη Ramey (1998) ππάξρνπλ έμη κεραληζκνί πνπ ιεηηνπξγνχλ σο έλαπζκα γηα ηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ησλ παηδηψλ ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη ζπληεινχλ ζηελ ελίζρπζε ηεο κάζεζεο: 1) Ζ ελζάξξπλζε γηα λα εμεξεπλνχλ ην πεξηβάιινλ. 2) Ζ θαιιηέξγεηα βαζηθψλ γλσζηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ. 3) Ζ αλαθάιπςε λέσλ δεμηνηήησλ. 4) Ζ επέθηαζε ησλ λέσλ δεμηνηήησλ. 5) Ζ πξνζηαζία απφ αθαηάιιειεο πξαθηηθέο (φπσο ε ηηκσξία ή γεινηνπνίεζε) πνπ ζα εκπφδηδαλ ηελ αλαπηπμηαθή πξφνδν ησλ παηδηψλ θαη 6) Ζ πξνψζεζε ηεο ιεθηηθήο θαη κε ιεθηηθήο (ζπκβνιηθήο) επηθνηλσλίαο. ηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην πξφγξακκα-έξεπλα γηα ηελ Απνηειεζκαηηθή Παηδαγσγηθή ζηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία (Siraj-Blatchoford et al, 2002) δείρλνπλ φηη ηφζν ε γλσζηηθή φζν θαη ε θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, φπσο πεξηγξάθνληαη παξαπάλσ, πξαγκαηνπνηνχληαη πην απνηειεζκαηηθά φηαλ ζρεηίδνληαη κε: Σηο αιιειεπηδξάζεηο ελειίθσλ-παηδηψλ πνπ πεξηιακβάλνπλ αλνηθηνχ θαη θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο γηα ηε δηεχξπλζε ηεο ζθέςεο ησλ παηδηψλ. Σνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ δηαζέηνπλ πςειά επίπεδα εηδηθψλ γλψζεσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαζψο θαη ηεο θαηαλφεζεο ηεο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ. Σε δηακνξθσηηθή αλαηξνθνδφηεζε θαηά ηε δηάξθεηα δξαζηεξηνηήησλ. Σνπο θνηλνχο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο κε ηνπο γνλείο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο εθείλεο θαηά ηηο νπνίεο ηα παηδηά ππνζηεξίδνληαη ζην λα είλαη ζεηηθά θαη ηελ ίδηα ζηηγκή λα νξγαλψλνπλ ηε ζθέςε ηνπο κέζσ ησλ ζπγθξνχζεσλ. Όπσο αλαθέξεη ε Carr (2001) ζηε κειέηε ηεο ζρεηηθά κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο κάζεζεο ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία νη πέληε ηνκείο ηεο κάζεζεο ζα κπνξνχζαλ λα πεξηγξαθνχλ σο εμήο: 1. απνθηψ ελδηαθέξνληα 2. ζπκκεηέρσ ελεξγά 3. μεπεξλψ ηηο δπζθνιίεο 4. επηθνηλσλψ κε ηνπο άιινπο 5. αλαιακβάλσ ηελ επζχλε Απηέο νη δεμηφηεηεο θαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαθέξνληαη απνηεινχλ πξνυπφζεζε γηα ηελ εμέιημε ηνπ αηφκνπ ζε απηφλνκν καζεηή, ελψ παξάιιεια απνηεινχλ ηε βάζε φισλ ησλ [9]
ξπζκίζεσλ πνπ δηεμάγνληαη φια απηά ηα ρξφληα κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. 2.1.1 Ο ξόινο ηεο Νεπηαγσγνύ Ζ αληίιεςε πνπ επηθξαηνχζε κέρξη πξηλ απφ ιίγα ρξφληα γηα ην ξφιν ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ζπλδεφηαλ άξξεθηα κε ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηνπ ραξαθηήξα. Έπξεπε ε Νεπηαγσγφο λα είλαη θαιή, γιπθηά, ηξπθεξή, ππνκνλεηηθή, λα αληαπνθξίλεηαη δει. ζην πξφηππν ηεο θαιήο κακάο. ηελ πεξηγξαθή ηνπ πξνζδνθψκελνπ ξφινπ ηεο δελ αλαθέξνληαλ ραξαθηεξηζηηθά πνπ λα παξαπέκπνπλ ζε επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο. ήκεξα ε αληίιεςε απηή έρεη δηαθνξνπνηεζεί ζεκαληηθά. Καζψο νη πξνζδνθίεο γηα ην ξφιν πνπ κπνξεί λα παίμεη ην λεπηαγσγείν ζηε ζπλνιηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, θνηλσληθνπνίεζή ηνπο θαη ζηελ πξνψζεζε ηνπ εγγξακκαηηζκνχ θαη ηεο ζρνιηθήο ηνπο επηηπρίαο απμάλνληαη ζπλερψο, αιιάδνπλ θαη νη πξνζδνθίεο γηα ην ξφιν πνπ θαινχληαη λα αλαιάβνπλ νη εθπαηδεπηηθoί απηήο ηεο βαζκίδαο. Γηα λα αληαπνθξηζνχλ φκσο ζε έλα ηέηνην ξφιν νη εθπαηδεπηηθνχ δελ αξθεί λα έρνπλ θαιέο πξνζέζεηο. Δίλαη αλαγθαίν λα έρνπλ απνθηήζεη γλψζεηο ζρεηηθά κε ην πψο αλαπηχζζνληαη θαη πψο καζαίλνπλ ηα παηδηά θαη λα έρνπλ αλαπηχμεη ζπγθεθξηκέλεο επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο ηηο νπνίεο ζα εμειίζζνπλ κε ζπλερή ελεκέξσζε, κειέηε θαη ζθέςε (Pascucci, 2004). ε έξεπλα ηνπ ππνπξγείνπ παηδείαο ησλ ΖΠΑ ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ επαγγεικαηηζκνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, δηαπηζηψζεθε φηη γηα δχν δεθαεηίεο, ηα ζρνιεία επηδφζεθαλ ζε ζεκαληηθέο κεηαξξπζκηζηηθέο πξνζπάζεηεο γηα ηε βειηίσζε ηεο κάζεζεο ησλ καζεηψλ. Οπζηαζηηθή ζπληζηψζα γηα λα επηηεπρζνχλ απηέο νη πξνζπάζεηεο απνηειεί ε επαγγεικαηηθή εμέιημε ηνπ δαζθάινπ. «Πνηέ κέρξη ηψξα ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο δελ έρεη ππάξμεη κεγαιχηεξε αλαγλψξηζε ηεο ζεκαζίαο ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμήο ηεο. Κάζε ζχγρξνλε πξφηαζε γηα κεηαξξχζκηζε, αλαδηάξζξσζε ή κεηαηξνπή ησλ ζρνιείσλ έρεη σο θχξην φρεκα ηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ» (Guskey, 1995). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, νξηζκέλεο κειέηεο άξρηζαλ λα δείρλνπλ φηη απηέο νη παξαδνζηαθέο κνξθέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζηεξνχληαλ επαγγεικαηηζκνχ παξνπζίαδαλ κεησκέλεο δπλαηφηεηεο γηα ηελ θάιπςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ ηνπο (Susan, 2006). [10]
Ο εθπαηδεπηηθφο ζην ζχγρξνλν ζρνιείν είλαη ε ζπληζηακέλε πνιιψλ παξαγφλησλ, ν θχξηνο ππεχζπλνο γηα ηε δεκηνπξγία ηεο επλντθήο ζρνιηθήο αηκφζθαηξαο κέζα ζηελ νπνία ζα δήζνπλ, ζα θηλεζνχλ, ζα εξγαζηνχλ, ζα ζπλεξγαζηνχλ, ζα κνξθσζνχλ θαη ζα θνηλσληθνπνηεζνχλ νη καζεηέο. Απηφο κε ηελ σξηκφηεηα, ηελ επηζηεκνληθή θαηάξηηζε, ηελ επζηξνθία, ηελ επειημία, ηελ εθηίκεζε, ηελ θαηαλφεζε, ηελ αγάπε γη απηφ πνπ θάλεη θαη ηελ νινθιεξσκέλε πξνζσπηθφηεηά ηνπ ζα κπνξέζεη λα αμηνπνηήζεη ηηο ππάξρνπζεο πξνυπνζέζεηο θαη λα δεκηνπξγήζεη λέεο, ψζηε λα δηακνξθψζεη άξηζην λνεηηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ πεξηβάιινλ, κηα ηδαληθή θαη δεκηνπξγηθή παηδαγσγηθή αηκφζθαηξα (Νηνχζθαο, 2005). 2.2 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη ε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο αμηψλ θαη δηαζαθήληζεο ελλνηψλ, πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρζνχλ ζηνπο αλζξψπνπο θαη ζηηο θνηλσληθέο νκάδεο νη απαξαίηεηεο θαη αλαγθαίεο ηθαλφηεηεο θαη ζηάζεηο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη εθηίκεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο ηνπ αλζξψπνπ, ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ θαη ηνπ βηνθπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απαηηεί πξαθηηθή ελαζρφιεζε ζηε δηαδηθαζία ιήςεσο απνθάζεσλ θαη ζπλεπάγεηαη ηε δηακφξθσζε ελφο θψδηθα ζπκπεξηθνξάο θάζε αλζξψπνπ γηα ζέκαηα θαη πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο (IUCN,1970). Ο νξηζκφο απηφο επηιέρηεθε ιφγσ ηεο ζθαηξηθφηεηαο κε ηελ νπνία νξίδεη ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε (Γεσξγφπνπινο & Σζαιίθε, 2003), ην νπνίν επηβεβαηψλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ν ζπγθεθξηκέλνο νξηζκφο έρεη γίλεη ζεκείν αλαθνξάο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, θαζψο φινη νη άιινη νξηζκνί πνπ δηαηππψζεθαλ απφ ηφηε βξίζθνληαη ζχκθσλνη κε ην πλεχκα ηνπ (Φινγαΐηε, 1998). Έηζη ινηπφλ αθφκε θαη ζηηο κέξεο καο φπνπ ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα βξίζθνληαη ζηε θνξπθή ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο αηδέληαο θαη νη θνηλσλίεο αλαδεηνχλ ηηο θνηλσληθέο, ηηο νηθνλνκηθέο, ηηο πνιηηηθέο θαη ηηο νηθνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ ζα ζπλδηακνξθψζνπλ ηελ αεηθνξία θαη ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εμειίζζεηαη εμ νξηζκνχ ζε κηα «Δθπαίδεπζε γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία - (ΔΠΑ)», ν θχξηνο ζηφρνο ηεο πεξηιακβάλεη θαη εμειίζζεη ηηο ηδέεο ηνπ παξαπάλσ νξηζκνχ. Αλαιπηηθφηεξα βαζηθφο ζηφρνο ηεο εθπαίδεπζεο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία είλαη ε δηάπιαζε απηφλνκσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ νη νπνίνη: [11]
o είλαη πεξηβαιινληηθά επαηζζεηνπνηεκέλνη, θαηέρνπλ ηε ζρεηηθή γλψζε θαη ζπλεηδεηνπνηνχλ ηε ζνβαξφηεηα ησλ δεηεκάησλ αιιά θπξίσο δηαζέηνπλ ηηο απαηηνχκελεο ηθαλφηεηεο θαη ηε ζέιεζε πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ παξάγνληεο αιιαγψλ ζηελ θαηεχζπλζε ηεο επίιπζεο ηνπο. o δελ αληαπνθξίλνληαη παζεηηθά θαη δελ πξνζαξκφδνληαη ζε επηινγέο θαη επηηαγέο δηαθφξσλ θέληξσλ εμνπζίαο, αιιά δηεξεπλνχλ θαη ζθέπηνληαη θξηηηθά, ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ, παξεκβαίλνπλ δπλακηθά θαη δεκνθξαηηθά ζηα θνηλσληθά δξψκελα κε ζηφρν ηηο αιιαγέο πνπ απαηηνχληαη θαη ηε δηακφξθσζε ζπλζεθψλ αεηθφξνπ αλάπηπμεο. o έρνπλ νξάκαηα θαη αμίεο πνπ ηνπο βνεζνχλ λα δηαπξαγκαηεχνληαη θαη λα ζρεδηάδνπλ αηνκηθά θαη ζπιινγηθά ηνπο θνηλσληθνχο φξνπο ηεο αεηθνξίαο πξνζδηνξίδνληαο απηφλνκα ην παξφλ ηνπο θαη επαγξππλψληαο γηα ην κέιινλ ησλ γελεψλ πνπ ζα έξζνπλ (Φινγαΐηε, 2006). χκθσλα κε ηηο Athman & Monroe (2001), ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε δελ είλαη ε παξνπζίαζε ηεο πιεξνθνξίαο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε βνεζά ηνπο καζεηέο λα θαηαθηήζνπλ πεξηβαιινληηθή παηδεία, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηε γλψζε ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζηάζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά. Έηζη ζθνπφο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη λα ελζηαιάμεη ζηνπο καζεηέο ηε γλψζε γηα ην πεξηβάιινλ, ηε ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζην πεξηβάιινλ, ηελ επάξθεηα ζε δεμηφηεηεο δξάζεο πνιηηψλ θαη κηα αίζζεζε ελδπλάκσζεο. Αθφκε, θαζψο νη εθπαηδεπφκελνη είλαη ζπρλά λεαξά άηνκα, ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απεπζχλεηαη ηφζν εμαηνκηθεπκέλα φζν θαη νκαδηθά. Σα πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζπκβάιινπλ ζην λα θαηαθηεζνχλ δεμηφηεηεο άζθεζεο πξνιεπηηθήο δξάζεο θαη δηεπζέηεζεο πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ. Απηέο νη δεμηφηεηεο αθνξνχλ ζην πεδίν ηεο αιιαγήο ζπκπεξηθνξάο θαη ην εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη πψο νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ αιιαγή ζπκπεξηθνξάο ρξεζηκνπνηψληαο κφλν εθπαηδεπηηθά εξγαιεία. Απηφ ζρεηίδεηαη κε ηελ αληίιεςε πνπ επηθξαηνχζε γηα ρξφληα θαη ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε γλψζε νδεγεί ζε απμαλφκελν ελδηαθέξνλ, ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ νδεγεί ζηελ αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο. Αλ θαη ε γλψζε, νη ζηάζεηο θαη νη ζπκπεξηθνξέο ζρεηίδνληαη, ε ζρέζε ηνπο δελ είλαη απιά κηα αθνινπζία αηηίαο-απνηειέζκαηνο απφ ηε γλψζε ζηε ζηάζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά, φπσο πίζηεπαλ γηα ρξφληα νη εθπαηδεπηηθνί (Hines, Hungerford & Tomera, 1986/87). Πεξεηαίξσ [12]
έξεπλα έδεημε φηη ν ζπλδπαζκφο πνιιψλ κεηαβιεηψλ δξάζεο επεξεάδεη ηηο πξνζέζεηο ζπκπεξηθνξάο. Οη κεηαβιεηέο ζπζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε πεξηβαιινληηθά ππεχζπλεο δξάζεηο, ηελ πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία, ηε γλψζε ζηξαηεγηθψλ δξάζεο θαη ην θέληξν ειέγρνπ (Sirek & Hungerford, 1990). ε κηα έξεπλα ζην Δζληθφ Παλεπηζηήκην ηεο ενχι ζηελ Κνξέα νη εξεπλεηέο δηαπίζησζαλ φηη νη κεηαβιεηέο ηνπ Κέληξνπ Διέγρνπ θαη ησλ ζηάζεσλ είλαη πνιχ πην ζεκαληηθέο απφ ηε γλψζε θαη ηελ αηνκηθή επζχλε. Δηδηθφηεξα ν ππξήλαο ησλ κεηαβιεηψλ πνπ βειηηψλνπλ ηελ πξφζεζε γηα δξάζε κε πεξηβαιινληηθά ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά είλαη ν εζσηεξηθφο απηνέιεγρνο. Ζ αιιαγή ηνπ Κέληξνπ Διέγρνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί ελζαξξχλνληαο ηνπο αλζξψπνπο λα απνθαζίδνπλ κφλνη ηνπο γηα ηα πξνβιήκαηα θαη λα απνηηκνχλ κε θξηηηθή καηηά ηηο γλψκεο ησλ άιισλ, θαζψο θαη πξνσζψληαο ηηο επθαηξίεο θαηάθηεζεο δεμηνηήησλ δξάζεο επηηπρψο (Hwang & Jeng, 2000). Παξφια απηά ηα επξήκαηα θαη ζε απηή ηελ έξεπλα επηζεκαίλεηαη ε αλάγθε γηα ζπλέρηζε ηεο έξεπλαο πνπ ζα εμεηάδεη θαηά πφζν ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη κεηαβηβάζηκε θαη κπνξεί λα γεληθεπζεί ζην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ. Μέζα απφ κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε ε Πεξηβαιινληηθή Αγσγή μεπεξλά ηα φξηα κηαο κνλνδηάζηαηεο επηζηεκνληθήο εηδηθφηεηαο θαη μεθεχγεη θαηά πνιχ απφ ην λα απνηειεί απιά θαη κφλν έλα αθφκε παξαδνζηαθφ δηδαθηηθφ αληηθείκελν ζην πιαίζην ηεο ζεζκνζεηεκέλεο «ζρνιηθήο» εθπαίδεπζεο. Αληίζεηα αλάγεηαη ζε κηα δηα βίνπ αγσγηθή θαη κνξθσηηθή δηαδηθαζία (Γαλαζζήο-Αθεληάθεο,1997), γηα ηε ζηήξημε θαη ελίζρπζε ηεο νπνίαο ρξεηάδεηαη λα αμηνπνηεζνχλ φια ηα δηαζέζηκα παηδαγσγηθά κέζα θαη νη πθηζηάκελνη εθπαηδεπηηθνί ή άιινη ζεζκνί (Γαζθνιηά, 2005). Ο ηειηθφο ζηφρνο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη γηα θάζε λέν πνπ εγθαηαιείπεη ην ζρνιείν λα έρεη δηαηππσζεί κηα ππεχζπλε ζηάζε απέλαληη ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε ηνπ Πιαλήηε Γε, ε εθηίκεζε ηεο νκνξθηάο ηνπ θαη ε παξαδνρή κηαο πεξηβαιινληηθήο εζηθήο (Palmer & Neal, 1994). Μειεηψληαο ηα βαζηθά θείκελα 1 ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, δηαπηζηψλνπκε φηη δηέπνληαη απφ ηξεηο βαζηθέο αξρέο 2 : «ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ-κέζα ζην πεξηβάιινλ-γηα ράξε ηνπ πεξηβάιινληνο». 1 ηηο πξψηεο θηφιαο ζπδεηήζεηο ηφζν ηεο Π.Δ.ΔΚ.Π.Δ. φζν θαη ηεο ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΣΑΗΡΔΗΑ γηα ηελ Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο θαη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο δηαπηζηψζεθε ε ζεκαληηθή έιιεηςε βαζηθψλ θεηκέλσλ ζρεηηθψλ κε ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηα Διιεληθά, ηδηαίηεξα ελ φςεη ηεο δηνξγάλσζεο ηεο Παγθφζκηαο Γηάζθεςεο ηεο UNESCO: "Πεξηβάιινλ θαη Κνηλσλία: Δθπαίδεπζε θαη Δπαηζζεηνπνίεζε ησλ Πνιηηψλ γηα ηελ Αεηθνξία", Θεζζαινλίθε 1997. Σα θπξηφηεξα απφ απηά εθδφζεθαλ απφ ηελ UNESCO θαη ην UNEP αιιά θαη άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο. Έηζη απνθαζίζηεθε λα εθδψζνπλ απφ θνηλνχ ε Π.Δ.ΔΚ.Π.Δ. κε ηελ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΣΑΗΡΔΗΑ κηα ζεηξά [13]
α) Ζ εκπαίδεσζη "ζτεηικά με ηο περιβάλλον" ζηνρεχεη ζηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη πξνάγεη ηελ θαηαλφεζε ησλ θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη θπζηθνεπηζηεκνληθψλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ νηθνζπζηεκάησλ. Οη ζηφρνη είλαη γλσζηηθνί θαη αθνξνχλ ηε δηακφξθσζε ελλνηψλ, κνληέισλ ζθέςεο, κνξθψλ θαη ζρέζεσλ κε βάζε ηα νπνία ην άηνκν θαηαλνεί θαη εμεγεί φζα ζπκβαίλνπλ γχξσ ηνπ. β) Ζ εκπαίδεσζη "μέζα με ηο περιβάλλον" αληηκεησπίδεη ην πεξηβάιινλ σο πεδίν απφθηεζεο γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ, αιιά θαη αλάπηπμεο ελδηαθέξνληνο θαη εθηίκεζεο. πλδέεηαη κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή πεξηνρή αλάπηπμεο ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ άκεζε εκπεηξία ηνπ πεξηβάιινληνο, κε ηελ αηζζεηηθή θαη αηζζεηεξηαθή επίγλσζή ηνπ θαη ηελ αλάπηπμε ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ απέλαληη ζε απηφ. γ) Ζ εκπαίδεσζη "για τάρη ηοσ περιβάλλονηος" απνζθνπεί ζην λα ελζαξξχλεη ηελ αλάπηπμε ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ηέηνησλ πνπ λα δηαζθαιίδνπλ φηη ηα άηνκα ζα παίξλνπλ απνθάζεηο θαη ζα ελεξγνχλ κε γλψκνλα ηελ θαιχηεξε δπλαηή δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο. πλδέεηαη κε ηελ εζηθή πιεπξά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ θαη κε ην ζχζηεκα αμηψλ πνπ πηνζεηεί θαη κε βάζε ην νπνίν αμηνινγεί ηηο πξάμεηο ηνπ (Γεκεηξίνπ, Γεσξγφπνπινο, Μπηξκπίιε, 2008). Δίλαη επξέσο απνδεθηφ φηη ηα κείδνλα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα κπνξνχλ λα επηιπζνχλ κφλν κε ηε ξηδηθή αιιαγή ησλ επηινγψλ, ησλ ζηάζεσλ θαη ηνπ ηξφπνπ δσήο ησλ πνιηηψλ. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηε δεκηνπξγία πξάζηλσλ πνιηηψλ θαη πξάζηλσλ θαηαλαισηψλ εκπνδίδνληαο ηε ζπλέρηζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη Palmer θαη Neal (1994), ζεσξνχλ φηη βαζηθφ ζηνηρείν κηαο ζνβαξήο πξνζπάζεηαο γηα λα δεκηνπξγεζνχλ λέα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο ησλ πνιηηψλ είλαη ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Γη απηφ θαη πηζηεχνπλ φηη ζα πξέπεη λα απνηειεί ζεκαληηθφ κέξνο ηεο αγσγήο ηνπ πνιίηε. Οη ζεσξεηηθνί πξνζαλαηνιηζκνί ησλ λέσλ ηάζεσλ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο δηέπνληαη θπξίσο απφ ην πλεχκα ηεο θνηλσληθήο αιιαγήο, ην νπνίν δε ζηνρεχεη ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ ηερλνθξαηηθψλ κνληέισλ θνηλσληθήο αλάπηπμεο, αιιά επηδηψθεη λα αλαπηχμεη ζηνπο καζεηέο: ππφ ηνλ ηίηιν "Βαζηθά θείκελα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε". Δχθνια απνθαζίζηεθαλ ην πξψην θαη ην δεχηεξν βηβιίν ηεο ζεηξάο "Ζ Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ ηνπ 1975" θαη ε "Γηαθήξπμε ηεο Σηθιίδαο ηνπ 1977". Σν ηξίην είλαη ε "Παγθφζκηα Γηάζθεςε ηεο Μφζραο", δέθα ρξφληα κεηά ηελ Σηθιίδα ην 1987 θαη ην ηέηαξην "Σν Κεθάιαην 36 ηεο Ζκεξήζηαο Γηάηαμεο 21, (Agenda 21)" απφ ηελ Γηάζθεςε ηνπ RIO, ηνπ 1992 (Π.Δ.ΔΚ.Π.Δ θαη ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΣΑΗΡΔΗΑ, 1999). 2 Πξφθεηηαη γηα ηνπο αγγιηθνχο φξνπο about the environment-in the environment-for the environment (UNESCO 1977). [14]
Σν απαξαίηεην γλσζηηθφ πιαίζην πνπ ζα ηνπο δηαζθαιίζεη ηε δπλαηφηεηα δξάζεο, Σελ εκπηζηνζχλε θαη ηελ απηνπεπνίζεζή ηνπο λα δξάζνπλ ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο, Σελ επηζπκία ηνπο λα δξάζνπλ (Breiting & Mogensen, 1999). Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά ηα αλαθέξνπλ θαη νη Gundy θαη Lee ζηελ έξεπλά ηνπο (Gundy & Lee, 2008) ζρεηηθά κε ηε κεηαθνξά ηεο γλψζεο πνπ ηα παηδηά πξνζιακβάλνπλ απφ ηα πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα ζηελ νηθνγέλεηα. πγθεθξηκέλα ζεσξνχλ φηη ζηηο κέξεο καο ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πξνσζεί ην ζρνιείν σο θνηλσληθφ παξάγνληα πνπ ζηφρν έρεη λα: Αληηκεησπίδεη πξαγκαηηθά πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα. Γθξεκίδεη ην θξάγκα κεηαμχ ζρνιείνπ θαη ηνπηθήο θνηλσλίαο: ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πξαγκαηνπνηείηαη ζηηο ηνπηθέο θνηλφηεηεο, αθνχ νη καζεηέο δξνπλ ζηελ θνηλφηεηά ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ ηνπο πξνγξάκκαηνο Πξνζαλαηνιίδεηαη ζηε δξάζε: αλαπηχζζεη δπλαηφηεηεο ζπγθεθξηκέλσλ δξάζεσλ ηφζν άκεζα (π.ρ. απνξξίκκαηα, θίλεζε, θιπ) φζν θαη έκκεζα (επεξεάδνληαο ηνπο άιινπο, π.ρ. ηνπο γνλείο, ηνπο πνιηηηθνχο, θιπ). Μειέηεο απφ ηνπο Hungerford θαη Volk (1990) έρνπλ δείμεη φηη ε απνηειεζκαηηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, πνπ έρεη σο ζηφρν ηε κφληκε αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ζπρλά εμαξηάηαη απφ έλαλ αξηζκφ ραξαθηεξηζηηθψλ. Υξεζηκνπνηψληαο απηά ηα επξήκαηα αιιά θαη άιια ζρεδίαζαλ έλα γεληθφ ζχλνιν κε ζηφρνπο πεξηιακβάλνληαο ηα εμήο: Ζ γλψζε, ε θαηαλφεζε θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ δελ επαξθνχλ γηα λα ππάξρεη απνηειεζκαηηθή αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ. Ζ ζπκκεηνρή απνηειεί νπζηψδεο κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο. Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο δελ πεξηνξίδεηαη ζε γλσζηηθέο πηπρέο σο εθ ηνχηνπ, πξέπεη λα επεθηείλεηαη θαη πέξα απφ ηε δσή ηνπ ζρνιείνπ. Ζ εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζα πξέπεη λα δηαξθεί πεξηζζφηεξν απφ κηα ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ην ρξφλν. Ζ κάζεζε ζα πξέπεη λα έρεη σο αθεηεξία φ, ηη είλαη νηθείν ζηνπο καζεηέο θαη λα βαζηζηνχλ ζε απηφ, ψζηε λα κπνξνχλ λα ζπζρεηίζνπλ ηηο επηπηψζεηο ζε ηνπηθφ επίπεδν κε απηέο ζε εζληθφ θαη παγθφζκην επίπεδν. [15]
Θα πξέπεη λα ππάξρεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο εζηθέο πηπρέο ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ. Όινη φζνη εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία-ζπκπεξηιακβάλνληαη φινη νη εξγαδφκελνη ζην ζρνιείν-πξέπεη λα αηζζάλνληαη θνκκάηη απηήο ηεο δηαδηθαζίαο. Ζ δηαδηθαζία ζα πξέπεη λα απνζθνπεί ζηελ αχμεζε ηνπ πξνζσπηθνχ ειέγρνπ (Marcinkowski, 1989), ε νπνία ζρεηίδεηαη κε απηφ πνπ νη Hungerford θαη Volk πεξηγξάθνπλ σο ελδπλάκσζε (Gayford, 1996). Ζ εθπαηδεπηηθή πξνζπάζεηα ζα εληζρχζεη αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά νη νπνίεο ζηε ζπλέρεηα ζα δεκηνπξγήζνπλ έλα πεξηζζφηεξν βηψζηκν κέιινλ, φζνλ αθνξά ζηελ πεξηβαιινληηθή αθεξαηφηεηα, ζηελ νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα θαη ζε κηα δίθαηε θνηλσλία γηα ηηο παξνχζεο θαη κειινληηθέο γελεέο. Οη δεμηφηεηεο γηα ηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο ζεσξνχληαη βαζηθέο θαη απνηειεζκαηηθέο γηα ηελ θαιχηεξε αθνκνίσζε ηεο γλψζεο, αιιά θαη γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο ησλ ζπκκεηερφλησλ. 2.3 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΥΟΛΔΗΟ Ζ παξερφκελε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην ειιεληθφ ζρνιείν ηα ηειεπηαία ρξφληα κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηξεηο θαηεγνξίεο φζνλ αθνξά ηε κνξθή ηεο (Σζακπνχθνπ- θαλαβή, 2004): ηελ ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, εθείλε δειαδή πνπ εθαξκφδεηαη κέζα απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κε ηα πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ζπκπιεξψλεη κηα 20εηία. Σε κε ηππηθή, πνπ πξνζθέξεηαη κε κεκνλσκέλεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο νη εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο ή νκηιίεο εηδηθψλ επηζηεκφλσλ. Σελ άηππε, ε νπνία πξνέξρεηαη απφ ηηο γεληθέο εθπαηδεπηηθέο επηξξνέο θαη ηα εξεζίζκαηα ηνπ καζεηή απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Δίλαη ζαθέο φηη ε ηππηθή εθπαίδεπζε είλαη εθείλε πνπ ππεξέρεη πνζνηηθά θαη βξίζθεηαη ζε ακεζφηεξε ζρέζε κε ηελ παξερφκελε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απφ κέξνπο ηνπ ζρνιείνπ. ρεηηθά κε ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απφ ην 1990 κέρξη ζήκεξα αλαπηχζζεηαη σο παξάιιειε κε ην πξφγξακκα δηεπηζηεκνληθή δξαζηεξηφηεηα κε πξναηξεηηθφ ραξαθηήξα, ρσξίο λα είλαη [16]
νξγαληθά εληαγκέλε ζηα Ωξνιφγηα Πξνγξάκκαηα θαη Πξνγξάκκαηα πνπδψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Απφ ην 2003 κε ηελ αλακφξθσζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζην λέν Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ γηα ην Νεπηαγσγείν (ΓΔΠΠ, 2003), γηα πξψηε θνξά ζε πξφγξακκα Διιεληθνχ Νεπηαγσγείνπ, ππάξρεη μερσξηζηφ πξφγξακκα αλάπηπμεο ζρεδηαζκνχ δξαζηεξηνηήησλ κε ηελ νλνκαζία Παηδί θαη Πεξηβάιινλ. Σν πξφγξακκα βέβαηα δελ ελλνείηαη σο δηαθξηηφ δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαη δελ πξνηείλεηαη γηα απηνηειή δηδαζθαιία, αιιά πξνβιέπεη ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη ηελ πινπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ πνπ έρνπλ λφεκα θαη ζθνπφ γηα ηα ίδηα ηα παηδηά απφ ην ρψξν ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ, ηεο Γεσγξαθίαο, ηεο Ηζηνξίαο, ησλ Θξεζθεπηηθψλ, έλλνηεο ηεο Κνηλσληθήο θαη Πνιηηηθήο Αγσγήο, ζηνηρεία Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, Αγσγήο Τγείαο, Κπθινθνξηαθήο Αγσγήο πνπ πξνζεγγίδνληαη δηαζεκαηηθά (ΓΔΠΠ, 2003). Δπνκέλσο ζην λέν Αλαιπηηθφ πξφγξακκα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απνηειεί αλεμάξηεην πξφγξακκα ζρεδηαζκνχ θαη αλάπηπμεο δηαζεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηα ζέκαηα ησλ νπνίσλ καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί ζα ηα αληινχλ απφ ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη ηνπηθφ πεξηβάιινλ (Κνπηζφπνπινο, 2006). θνπφο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζχκθσλα µε ην Ν.1892/90 θαη ηηο αληίζηνηρεο Δγθπθιίνπο είλαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ νη καζεηέο ηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ µε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ, λα επαηζζεηνπνηεζνχλ γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη µε απηφ θαη λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ µε εηδηθά πξνγξάµµαηα, ψζηε λα ζπκβάινπλ ζηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα αληηµεηψπηζήο ηνπο. Ωο εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζίαδξαζηεξηφηεηα νδεγεί ζηε δηαζαθήληζε ελλνηψλ, ηελ αλαγλψξηζε αμηψλ, ηελ αλάπηπμε-θαιιηέξγεηα ςπρνθηλεηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ζηάζεσλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ζηε δηακφξθσζε θψδηθα ζπκπεξηθνξάο γχξσ απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ζε αηνµηθφ θαη ζηε ζπλέρεηα ζε νµαδηθφ/θνηλσληθφ επίπεδν. Ζ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε αληηκεησπίδεηαη µε ηελ νιηζηηθή δηάζηαζή ηνπ θαη πεξηιακβάλεη ηηο παξαθάησ εθθάλζεηο: Φπζηθφ, Σερλεηφ-δνκεκέλν, Κνηλσληθφ- Οηθνλνµηθφ θαη Ηζηνξηθφ πεξηβάιινλ. Γηα ην ιφγν απηφ θάζε ζέµα/πξφβιεµα κειεηάηαη δηεπηζηεκνληθά θαη δηαζεµαηηθά. Ζ Πεξηβαιινληηθή Αγσγή απνηειεί πιένλ ζεζκφ ζηε ζχγρξνλε ειιεληθή εθπαίδεπζε. ε πιήξε αλάπηπμε ηα πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο πεξηιακβάλνπλ φιν θαη πεξηζζφηεξνπο καζεηέο, νη νπνίνη ελεκεξψλνληαη, επαηζζεηνπνηνχληαη θαη δξαζηεξηνπνηνχληαη κέζα απφ κηα ζεηξά πνιχκνξθσλ θαη [17]
δηεπηζηεκνληθψλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Κχξηνο ζηφρνο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη ε γλψζε κέζα απφ ηε ζπκκεηνρή θαη ε δηακφξθσζε λέσλ θνηλσληθψλ αμηψλ κέζα απφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Οη Πεξηβαιινληηθέο Οκάδεο ησλ ζρνιείσλ πινπνηνχλ πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα κε πνιχκελε δηάξθεηα κε ηε δπλαηφηεηα επίζθεςεο ζην πεδίν. ηφρνη ησλ πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη: λα ππνζηεξίμνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ηεο λνεκνζχλεο ησλ παηδηψλ λα ηνλψζνπλ ηελ απηνζπλείδεζε ησλ καζεηψλ, νξίδνληαο θαη δηεπξχλνληαο ηελ έλλνηα ηεο αηνκηθήο επζχλεο λα ππνγξακκίζνπλ ηελ αμία θαη ηε βαξχηεηα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζηα θνηλσληθά πξάγκαηα, πξνσζψληαο νκαδνθεληξηθέο θαη ζπλεξγαηηθέο δξάζεηο (σηεξάθνπ, 2006). 2.4 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ χκθσλα κε ην ΓΔΠΠ γηα ην Νεπηαγσγείν (2003) ζηε κειέηε πεξηβάιινληνο εληάζζνληαη σο αληηθείκελα κειέηεο φια φζα ππάξρνπλ γχξσ ηνπο: ν άλζξσπνο θαη ηα δεκηνπξγήκαηά ηνπ, νη θνηλσληθέο δνκέο θαη ζρέζεηο, ηα δψα, ηα θπηά, νη ηφπνη, ηα θπζηθά θαηλφκελα θαη νη θαηαζηάζεηο. Μέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ αλαπηχζζνληαη δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηα παηδηά λα αληηιεθζνχλ ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο, ζε φπνην βαζκφ θπζηθά ην επηηξέπεη ε ζπλνιηθή ηνπο αλάπηπμε. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απνζθνπεί: ηε ζπλεηδεηνπνίεζε θαη ζηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ γηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα ηηο γλψζεηο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. ηηο ζηάζεηο πξνθεηκέλνπ λα επηηχρνπκε κία ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ. ηηο ηθαλφηεηεο γηα ηελ αλαγλψξηζε θαη επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. ηελ ελεξγή ζπκκεηνρή ζε φια ηα επίπεδα, εξγαδφκελνη γηα ηελ επίιπζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ. Όπσο αλαθέξεηαη ραξαθηεξηζηηθά ζηελ Έθζεζε γηα ηελ Δθπαίδεπζε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε (UNESCΟ, 2003) θαζψο ν ηξφπνο δσήο θαη νη ζηάζεηο αλαπηχζζνληαη [18]
ζηα πξψηα ρξφληα δσήο ηνπ αλζξψπνπ, είλαη ζεκαληηθφ λα αξρίζνπκε απφ ηελ πξνζρνιηθή αγσγή λα αθππλίδνπκε θαη βειηηψλνπκε ην ζεβαζκφ ησλ παηδηψλ πξνο ηε θχζε, ηελ θαηαλφεζή ηνπο γηα ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ηε θχζε, θαζψο θαη ην ελδηαθέξνλ θαη ηε γλψζε ηνπο γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε (Ληαξάθνπ, Μπαδίγνπ, Φινγαΐηε, Γαζθνιηά, 2006). Σν ζθεπηηθφ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηεο παηδηθήο ειηθίαο βαζίδεηαη ζε δχν ζπιινγηζκνχο. Πξψηνλ, ηα παηδηά πξέπεη λα αλαπηχζζνπλ έλα αίζζεκα ζεβαζκνχ θαη θξνληίδαο γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ ρξφλσλ ηεο δσήο ηνπο αιιηψο ππάξρεη ν θίλδπλνο λα κελ αλαπηχμνπλ πνηέ ηέηνηεο ζπκπεξηθνξέο (Stapp 1978, Tilbury 1994, Wilson 1994). Σν αλαδπφκελν πεδίν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία ηα ηειεπηαία ρξφληα απερεί ζηελ απμαλφκελε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε πεξηβαιινληηθή εκπεηξία ζε απηή ηελ θξίζηκε θάζε ησλ πξψησλ ρξφλσλ κάζεζεο κπνξεί λα θαζνξίζεη ηε κεηέπεηηα εμέιημε ηνπ παηδηνχ ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε (Tilbury, 1994). Γεχηεξνλ, ε ζεηηθή αιιειεπίδξαζε κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα ηεο πγηνχο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, αθνχ ηέηνηεο αιιειεπηδξάζεηο εληζρχνπλ ηε κάζεζε θαη ηελ πνηφηεηα δσήο ζε φιε ηε δηάξθεηα δσήο ηνπ αλζξψπνπ (Wilson, 1996). Σα κηθξά παηδηά ηείλνπλ λα αλαπηχζζνπλ ζπλαηζζεκαηηθνχο δεζκνχο κε φ, ηη είλαη νηθείν ζε απηά. Γηα λα αλαπηχμνπλ ην αίζζεκα ηεο ζπλεθηηθφηεηαο κε ην θπζηθφ θφζκν, ρξεηάδνληαη ζπρλέο ζεηηθέο εκπεηξίεο ζηελ χπαηζξν. Σν λα παξέρνπκε ηέηνηνπ είδνπο εκπεηξίεο θαη λα ηηο κνηξαδφκαζηε κε ηα κηθξά παηδηά είλαη ε νπζία ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Ζ Rachel Carson, ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο πνπ άξζξσζε ηε ζεκαζία θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ παηδηθή ειηθία. χκθσλα κε ηα ιφγηα ηεο (Carson, 1956), "Αλ έλα παηδί είλαη λα θξαηήζεη δσληαλή ηελ έκθπηε αίζζεζε ηεο θαηάπιεμεο... ρξεηάδεηαη ε παξέα ηνπιάρηζηνλ ελφο ελήιηθα πνπ λα κπνξεί λα κνηξαζηεί αλαθαιχπηνληαο καδί ηνπ ηε ραξά, ηνλ ελζνπζηαζκφ θαη ην κπζηήξην ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν δνχκε». Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ παηδηνχ εζηηάδεη θπξίσο ζηελ εμεξεχλεζε θαη ηελ απφιαπζε ηεο θχζεο, θάησ απφ ηελ θαζνδήγεζε, ηε ζπληξνθηά θαη ηε θξνληίδα ησλ ελειίθσλ (Wilson, 1994). Σα αλαπηπμηαθά θαηάιιεια ζηάδηα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζχκθσλα κε ηνλ Sobel (1996) κπνξνχκε λα ηα αλαιχζνπκε θαιχηεξα φρη σο κηα γξακκηθή εμέιημε, αιιά σο κηα επέιηθηε, δπλακηθή αλάπηπμε ζε θάζε ζεκείν ηεο ζρέζεο ηνπ παηδηνχ κε ηε [19]
θχζε. ηελ ειηθία ησλ 4-7 εηψλ δηαθξίλεηαη ην ζηάδην ηεο Δλζπλαίζζεζεο (Empathy). Απηφ είλαη ην ζηάδην ζην νπνίν ην παηδί εκθαλίδεη κηα έιμε πξνο ηε θχζε θαη κία ηάζε λα απνθηήζεη δπλαηνχο δεζκνχο κε ην θπζηθφ θφζκν, ηδηαίηεξα κε ηα δψα πνπ βξίζθνληαη ζε ζηελή επαθή (πρ. θαηνηθίδηα). Σν γεσγξαθηθφ εχξνο πεξηνξίδεηαη ζηα φξηα ηνπ ζπηηηνχ. Σν ζπίηη θαη ε απιή είλαη ν θφζκνο ηνπο. Μεηαμχ ηεο ειηθίαο ησλ ηεζζάξσλ θαη επηά, πξέπεη λα ελζαξξχλνπκε ην παηδί λα βηψζεη ηελ αίζζεζε ηεο έκθπηεο θαηάπιεμεο. Θα πξέπεη επίζεο λα πξνσζνχκε ηελ αλάπηπμε κηαο ελζπλαηζζεκαηηθήο ζρέζεο πνπ απνξξέεη απφ κηα εζσηεξηθή αίζζεζε ζχλδεζεο κε ηνλ θπζηθφ θφζκν, επηηξέπνληαο κε απηφ λα δεκηνπξγεζεί ε ζπλαηζζεκαηηθή βάζε γηα ηε ζεσξεηηθή θαη πξαθηηθή θαηαλφεζε ησλ δηαζπλδέζεσλ θαη ησλ αιιειεμαξηήζεσλ φισλ απηψλ. Απηφ είλαη έλα θξίζηκν βήκα ζηελ αλάπηπμε κηαο έληνλα νηθνινγηθήο ηαπηφηεηαο θαη πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ κεηαγελέζηεξνπ ζηαδίνπ (4-7 εηψλ) (Davis, 1998). Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε πξψηκε παηδηθή ειηθία ραξαθηεξίδεηαη απφ έιιεηςε δηαθνξνπνίεζεο κεηαμχ ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ άιινπ (Sobel, 1996), ε θπζηθή θαηάζηαζε ηνπ παηδηνχ ζε απηφ ην ζηάδην επηηξέπεη ηελ εκπεηξία ηεο ελφηεηαο κε ηνλ θφζκν. 2.5 Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ Ζ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ηεξηδφκελνη ζηε ινγηθή φηη θχξηνο ζηφρνο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη ε δηακφξθσζε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, πνιιέο ζεσξίεο έρνπλ αλαπηπρζεί γηα λα εμεγήζνπλ ηε δηαδηθαζία ζρεκαηηζκνχ ηεο ΠΤ (Πεξηβαιινληηθά Τπεχζπλε πκπεξηθνξά) σο απνηέιεζκα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Hwang, Kim, Jeng, 2000). Υξεζηκνπνηψληαο ηνπο ζηφρνπο ηεο Πεξηβαιινληηθήο φπσο νξίζηεθαλ απφ παγθφζκηεο Γηαζθέςεηο θαη πλέδξηα, νη Hungerford θαη Volk (1990) φξηζαλ ηνλ πεξηβαιινληηθά ππεχζπλν πνιίηε σο θάπνηνλ ν νπνίνο έρεη: 1. Πεξηβαιινληηθή ζπλεηδεηνπνίεζε θαη επαηζζεζία σο πξνο ην πεξηβάιινλ θαη ηα ζρεηηδφκελα κε απηφ πξνβιήκαηα/δεηήκαηα. 2. Βαζηθή θαηαλφεζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ ζρεηηδφκελσλ κε απηφ πξνβιεκάησλ/δεηεκάησλ. 3. Αηζζήκαηα ελδηαθέξνληνο/αλεζπρίαο γηα ην πεξηβάιινλ θαη θίλεηξν γηα ελεξγή ζπκκεηνρή ζηελ πξνζηαζία θαη βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. [20]
4. Γεμηφηεηεο γηα ηελ αλαγλψξηζε θαη επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ/δεηεκάησλ. 5. Δλεξγή αλάκεημε ζε φια ηα επίπεδα δνπιεχνληαο πξνο ηελ επίιπζε πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ/δεηεκάησλ. Ζ ζεσξία φκσο εθείλε πνπ παξνπζηάδεη ηε κεγαιχηεξε ζρέζε θαη ρξεζηκφηεηα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη ε Θεσξία ηεο Πξνθαζνξηζκέλεο πκπεξηθνξάο (The Theory of Planned Behavior), ε νπνία δηαηππψζεθε απφ ηνλ Icec Ajzen ην 1991. Ζ Θεσξία ηεο Πξνθαζνξηζκέλεο πκπεξηθνξάο κειεηά ηε ζπκπεξηθνξά πνπ αλαπηχζζνπλ νη άλζξσπνη θάησ απφ ζπλζήθεο, φπνπ ε απφθαζε γηα ην αλ ζα ζπκπεξηθεξζνχλ ή φρη κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ηνπο ίδηνπο. Ζ ζπκπεξηθνξά πνπ παξνπζηάδνπλ ηειηθά, δελ είλαη απνηέιεζκα κνλάρα ηεο δηθήο ηνπο βνχιεζεο θαη ζέιεζεο (Ajzen, 1991). χκθσλα κε ηε παξαπάλσ ζεσξία, ε αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά (behavior) πεγάδεη θαηεπζείαλ απφ ηελ πξφζεζε (intention) ηνπ αηφκνπ λα ζπκπεξηθεξζεί κε θάπνην ηξφπν, κε βάζε ην ζθεπηηθφ φηη φζν πην δπλαηή είλαη ε πξφζεζε ηνπ λα ζπλδεζεί κε κηα ζπκπεξηθνξά, ηφζν πην πηζαλφ είλαη θαη ην γεγνλφο λα ηελ θάλεη πξάμε (Ajzen,1991). Πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη, ε Θεσξία ηεο Πξνθαζνξηζκέλεο πκπεξηθνξάο επηθεληξψλεηαη πάληνηε ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ζπκπεξηθνξά κε θαζνξηζκέλν πεξηερφκελν (Ajzen, 1991). Ζ πξφζεζε (intention) θαζνξίδεηαη απφ ηξεηο ζεκειηψδεηο παξάγνληεο: o Σε ζηάζε ή ηε λννηξνπία ηνπ αηφκνπ απέλαληη ζηε ζπκπεξηθνξά (attitude toward the behavior), πνπ αλαθέξεηαη ζην βαζκφ ζηνλ νπνίν ην άηνκν δηαζέηεη γηα απηήλ κηα ζεηηθή ή αξλεηηθή απνηίκεζε (Ajzen, 1991), αλ δειαδή, γηα εθείλν είλαη επηζπκεηέο ή αλεπηζχκεηεο νη επηπηψζεηο πνπ επηθέξεη ε εθηέιεζή ηεο (Ham & Krumpe, 1996). o Σε θνηλσληθή πίεζε πνπ ην ίδην ην άηνκν εθηηκά φηη ζα δερηεί ζε πεξίπησζε πνπ ζα αλαπηχμεη ή δελ ζα αλαπηχμεη ηε ζπγθεθξηκέλε ζπκπεξηθνξά (Ajzen, 1991), αλαθεξφκελε ζηε ζεσξία σο subjective norm. o Σνλ αληηιακβαλφκελν, απφ ην ίδην ην άηνκν, έιεγρν πνπ δηαζέηεη επάλσ ζηε ζπκπεξηθνξά (perceived behavioral control), δειαδή, ην βαζκφ επθνιίαο ή δπζθνιίαο κε ηνλ νπνίν πηζηεχεη φηη κπνξεί λα ηελ πξαγκαηνπνηήζεη (Ajzen,1991). Ο παξάγνληαο απηφο εθηηκάηαη φηη απεηθνλίδεη παιαηφηεξεο εκπεηξίεο ηνπ αηφκνπ ζε ζρέζε κε ηε [21]
ζπκπεξηθνξά ζηελ νπνία αλαθεξφκαζηε, θαζψο θαη ηα αλακελφκελα απφ ην ίδην εκπφδηα πνπ ζα αληηκεησπίζεη θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο (Ajzen, 1991). Δπίζεο, ν ίδηνο παξάγνληαο θαλεξψλεη ζε πνην βαζκφ ην άηνκν πηζηεχεη φηη δηαζέηεη ηηο απαηηνχκελεο γλψζεηο, ηθαλφηεηεο, επθαηξίεο θαη ηα θαηάιιεια κέζα γηα λα αλαπηχμεη ηε ζπκπεξηθνξά (Ham and Krumpe, 1996). Ο ηξίηνο παξάγνληαο ζηε Θεσξία ηεο Πξνθαζνξηζκέλεο πκπεξηθνξάο, απνηειεί παξάιιεια παξάγνληα ελίζρπζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ πνιηηψλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Οη Hines et al. (1986) θαη νη Hungerford θαη Volk (1990) έρνπλ εξκελεχζεη ηε ζπκκεηνρή κε ηέηνην ηξφπν, έηζη ψζηε ζπκκεηνρή λα ζεκαίλεη ε πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο πεξηβαιινληηθά ππεχζπλεο ζπκπεξηθνξάο, θαη φηη ε επίηεπμε ηέηνησλ ζπκπεξηθνξψλ είλαη ν απψηαηνο ζηφρνο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Emmons, 1997). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ν Fien (1993) πξνηείλεη φηη ε εθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ πξέπεη λα πξνσζήζεη ηε ζπκκεηνρή, κε πνηθίιεο κνξθέο θνηλσληθήο δξάζεο έηζη, ψζηε λα εληζρχζεη ηε βειηίσζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο πνηφηεηαο. Τπφ απηήλ ηε κνξθή, ε πεξηβαιινληηθή ζπκκεηνρή αλακέλεηαη γηα λα δηαδξακαηίζεη έλαλ ξφιν ζηνλ θνηλσληθφ κεηαζρεκαηηζκφ. Μέζα απφ ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο απνδεηθλχεηαη φηη, ε θαηνρή δεμηνηήησλ ζπκκεηνρήο θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηε ιήςε απνθάζεσλ, απνηεινχλ ηζρπξά ζηνηρεία γηα ηελ αλάπηπμε κηαο πην ππεχζπλεο ζπκπεξηθνξάο πεξηβαιινληηθά. Αληίζηνηρα, κέζα απφ ηηο κεηαβιεηέο πνπ θαζνξίδνπλ ην ζρεκαηηζκφ ηεο Πεξηβαιινληηθά Τπεχζπλεο πκπεξηθνξάο, δηαθαίλεηαη φηη ε Πεξηβαιινληηθά Τπεχζπλε πκπεξηθνξά ππαγνξεχεη ην γεγνλφο φηη, φζνη ηελ εθδειψλνπλ κε επηηπρία, έρνπλ ηελ πξνζπκία λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ, αθφκε θαη λα δηεθδηθήζνπλ ην δηθαίσκα ηνπο απηφ (Κνπηζφπνπινο, 2006). Σν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ δηαδξακαηίδεη πξσηεχνληα ξφιν ζηε δηακφξθσζε ζηάζεσλ απφ ηα παηδηά. Πεξηέρεη ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ ζα βνεζήζνπλ ην παηδί, αξρηθά λα απνθηήζεη ηα θαηάιιεια εξεζίζκαηα θαη βηψκαηα, έηζη ψζηε ζηαδηαθά, κέζσ ηεο εμειηθηηθήο δηαδηθαζίαο, λα αλαπηχμεη θαη λα δηακνξθψζεη αμίεο, ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο (Βαζηινχδεο, 2007). Οη άλζξσπνη, θαηά ηελ νξγάλσζε ηεο δσήο ηνπο, δαλείδνληαη παξαδείγκαηα ζπκπεξηθνξψλ, ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, αξρέο θαη θαλφλεο απφ ηηο θνηλσληθέο νκάδεο ζηηο νπνίεο αλήθνπλ. Γηα ην πνιχ κηθξφ παηδί, νη γνλείο είλαη ην ζεκαληηθφηεξν θνκκάηη απφ φινπο φζνπο αιιειεπηδξνχλ ζην πεξηβάιινλ πνπ δνπλ (Jans, 2004). Τπφ ηελ πξνυπφζεζε φηη έλα παηδί δεη ζην πιαίζην κηαο νηθνγέλεηαο, πηνζεηεί ηνπο [22]
θαλφλεο ηεο νηθνγέλεηαο γηα ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα. χκθσλα κε ηελ Baacke (1985, αλαθέξεηαη απφ Jans, 2002), ε πξψηε νηθνινγηθή δψλε 3,ην νηθνινγηθφ θέληξν, είλαη ν ηφπνο πνπ κπνξνχκε λα νλνκάζνπκε σο «ζπίηη». ην δπηηθφ πνιηηηζκφ καο απηφ είλαη ε νηθνγέλεηα. ηελέο ζπλαηζζεκαηηθέο ζρέζεηο, άκεζεο επαθέο θαη πςειφο βαζκφο εμάξηεζεο είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο δψλεο. Ζ νηθνγέλεηα είλαη έλαο απφ ηνπο πιένλ ζεκαίλνληεο παξάγνληεο γηα ηελ αλάπηπμε ζπκπεξηθνξψλ ζηα παηδηά, θαζψο απηέο δηακνξθψλνληαη απφ ηελ απφθηεζε γλψζεσλ ζηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπο (Παπαλαζηαζίνπ 2002). Σν παηδί δέρεηαη ηηο επηξξνέο πνπ νη γνλείο πξνζθέξνπλ νηθεηνζειψο, είηε άζεια ηνπο σο κνληέια ξφινπ θαη ζηαδηαθά αλαπηχζζεη ηηο δηθέο ηνπ πξνζσπηθέο ζηάζεηο. Ζ ζπλέπεηα ή αζπλέπεηα ησλ θαλφλσλ επεξεάδνπλ ηελ πηνζέηεζε ή ηε ζπληήξεζε απηψλ ησλ ζπκπεξηθνξψλ (Jessor & Jessor 1977). Ζ παηδαγσγηθή δξάζε ηεο νηθνγέλεηαο είλαη δπλαηφλ λα ζπληειείηαη είηε άκεζα είηε έκκεζα. ηελ πξψηε πεξίπησζε νη δξάζεηο ησλ γνλέσλ ζεσξνχληαη ζθφπηκεο παηδαγσγηθέο παξεκβάζεηο (Γαζθνιηά, 2005). Δίλαη φιεο εθείλεο νη ζθφπηκεο θαη ζπζηεκαηηθέο δηδαθηηθέο ελέξγεηεο ησλ γνλέσλ πξνο ηα παηδηά κε ζθνπφ λα απνθηεζνχλ νξηζκέλεο δεμηφηεηεο ή ζπγθεθξηκέλεο ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο. Δμάιινπ, έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ απνζθνπνχλ ζην λα δηακνξθψζνπλ ζηάζεηο ζην παηδί είλαη ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ (Papanastasiou, 2002). ηε δεχηεξε πεξίπησζε νη δξάζεηο ησλ γνλέσλ ζεσξνχληαη άηππεο παηδαγσγηθέο δηαδηθαζίεο θαη θαηαζηάζεηο κάζεζεο (Γαζθνιηά, 2005). πλίζηαληαη απφ δηάθνξεο ζπκπεξηθνξέο πνπ επηδεηθλχνπλ νη γνλείο ζε επίπεδν θαζεκεξηλήο πξαθηηθήο, ζηάζεηο, ζπδεηήζεηο θαη επηινγέο, νη νπνίεο κπνξεί λα κελ απεπζχλνληαη απνθιεηζηηθά πξνο ην παηδί. Αθνχ φκσο νη γνλείο ιεηηνπξγνχλ σο παξάδεηγκα γηα ηα παηδηά ηνπο θαη φια ηα παξαπάλσ ζπληεινχληαη κέζα ζηα πιαίζηα ηεο νηθνγελεηαθήο νκάδαο (Βαζηινχδεο, 2007). 3 χκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο Baacke (1985), ηα παηδηά θαζψο αλαπηχζζνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο νηθεηνπνηνχληαη ην πεξηβάιινλ ηνπο θαη ηαπηφρξνλα ην επεξεάδνπλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ε Baacke ζεσξεί ηα παηδηά σο ελεξγνχο εξκελεπηέο ελλνηψλ θαη φρη σο απιά αληηθείκελα. Γηαθξίλεη ηέζζεξηο θνηλσληθν-νηθνινγηθέο δψλεο. Καζψο κεγαιψλεη ν άλζξσπνο νηθεηνπνηείηαη απηέο ηηο δψλεο ηε κία κεηά ηελ άιιε. Ζ πξψηε δψλε, ην νηθνινγηθφ θέληξν, είλαη ν ηφπνο πνπ κπνξνχκε λα νλνκάζνπκε σο «ζπίηη». Ζ δεχηεξε δψλε, ε νηθνινγηθή εγγχηεηα, είλαη ε απξνζδηφξηζηε πιαηζίσζε ηνπ νηθνινγηθνχ θέληξνπ. Απηή ηαπηίδεηαη κε ηελ πεξηνρή, ηε γεηηνληά. Απφ απηή ηε δψλε μεθηλά ε πξψηε επαθή κε ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν. Οη νηθνινγηθέο παξάιιεινη, ε ηξίηε δψλε, δείρλνπλ ιηγφηεξε ζπλνρή. Λεηηνπξγία εηδηθψλ ζρέζεσλ θαιχπηεη απηή ηε δψλε. Σν ζρνιείν, ηα αζιήκαηα, ε πηζίλα, είλαη κεξηθέο απφ ηηο δψλεο πνπ εηζέξρνληαη γηα έλα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη κε ζπγθεθξηκέλεο απαηηήζεηο. ηε δψλε απηή, ηα παηδηά αληηκεησπίδνπλ ξφινπο κε θαιά θαζνξηζκέλεο πξνζδνθίεο. Ζ ηέηαξηε δψλε, ε νηθνινγηθή πεξηθέξεηα, ραξαθηεξίδεηαη απφ πεξηζηαζηαθέο επαθέο. Όζν κεγαιχηεξε πνηθηιία επαθψλ παξνπζηάδεηαη ζηελ νηθνινγηθή πεξηθέξεηα, ηφζν πεξηζζφηεξεο εκπεηξίεο κπνξνχλ λα απνθηεζνχλ εθεί. [23]
Ηδηαίηεξα κε ηε κεηεμέιημε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζε Δθπαίδεπζε γηα ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε, ε νηθνγέλεηα πέξα απφ ηελ άηππε κνξθή εθπαίδεπζεο ζηελ νπνία εκπιέθεηαη θαη αθνξά ζηηο θαηαζηάζεηο κάζεζεο -πνπ δεκηνπξγνχληαη θαηά ηελ αιιειεπίδξαζε γνλέσλ θαη παηδηψλ φπσο νη ηδέεο ηνπο, ε ζηάζε δσήο πνπ πηνζεηνχλ θαζψο θαη νη επηινγέο θαζεκεξηλήο ζπκπεξηθνξάο- ζηελ πιεξνθφξεζε ζε βάζνο ησλ παηδηψλ ηνπο γηα ζπγθεθξηκέλα δεηήκαηα ή ζηε ζπζηεκαηηθή θαζνδήγεζε γηα ηελ επίηεπμε ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ θαη ηελ πηνζέηεζε επηζπκεηψλ ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ (Κξνπζηαιάθεο 1995, Βαζηινχδεο 2007), κπνξεί λα δξαζηεξηνπνηεζεί ηφζν ζε ηππηθέο φζν θαη κε ηππηθέο κνξθέο εθπαίδεπζεο 4. Ο ξφινο ηεο ζεκεξηλήο νηθνγέλεηαο είλαη λα ζπληνληζηεί ζηελ πξνζπάζεηα γηα ηελ επίιπζε ησλ θξίζηκσλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηε δηακφξθσζε κηαο θνηλσλίαο βαζηζκέλεο ζηηο αξρέο ηεο δηθαηνζχλεο, ηεο ηζνηηκίαο θαη ηεο βησζηκφηεηαο. Ο αλαπξνζαλαηνιηζκφο ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζα απφ ηηο ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο αγσγήο 5 (Γαλαζζήο-Αθεληάθεο,1997). Μηα ηέηνηα ζχγρξνλε ηάζε, πνπ επηηπγράλεη ηνλ αλαπξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο, είλαη ε Πεξηβαιινληηθή Αγσγή πνπ γελλήζεθε θαη δηακνξθψζεθε κέζα απφ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ πξνέιεπζε θαη ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο ζχγρξνλεο νηθνινγηθήο θξίζεο (Γαλαζζήο-Αθεληάθεο 1997, Φινγαΐηε 1998). Έλαο απφ ηνπο θχξηνπο παξάγνληεο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ζεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ ζηάζεσλ είλαη νη γνλείο αλάινγα κε ηα βηψκαηά ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, νη δξαζηεξηφηεηεο ζηε θχζε ησλ γνλέσλ πξνδηαζέηνπλ ηα παηδηά λα ελδηαθεξζνχλ γηα ην πεξηβάιινλ (Chawla & Flanders Cushing, 2007). Ζ ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ζπλδέεηαη κε ηε ζπλνιηθή κάζεζε ησλ παηδηψλ ηνπο. Όζν πεξηζζφηεξε είλαη ε γνληθή ζπκκεηνρή ζηε κάζεζε ησλ παηδηψλ, ηφζν ζεηηθφηεξα 4 Απνδέθηεο ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο είλαη ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ πιαλήηε. Μέζα ζην παγθφζκην πιαίζην νη θχξηεο θαηεγνξίεο πιεζπζκνχ είλαη: α) Ο ηνκέαο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο πνπ πεξηιακβάλεη ηελ πξνζρνιηθή, ζηνηρεηψδε, δεπηεξνβάζκηα θαη αλσηάηε εθπαίδεπζε, θαζψο θαη ηελ εθπαίδεπζε θαη κεηεθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ επαγγειηηθψλ νκάδσλ πνπ έρνπλ αληηθείκελν ην πεξηβάιινλ. β) Ο ηνκέαο ηεο µε ηππηθήο εθπαίδεπζεο πνπ πεξηιακβάλεη ηνπο λένπο θαη ηνπο ελήιηθεο, αηνκηθά ή ζπιινγηθά, απφ φια ηα ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ, φπσο νηθνγέλεηεο, εξγάηεο, δηεπζπληέο θαη άηνκα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ είηε εηδηθά είηε γεληθφηεξα µε ην πεξηβάιινλ (http://kpe-kastor.kas.sch.gr/peekpe/text/biligradi.htm). 5 Με ηνλ φξν ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο αγσγήο αλαθεξφκαζηε ζε κηα ζεηξά απφ λέεο δηαζηάζεηο ηνπ βαζηθνχ ζθνπνχ ηεο αγσγήο, νη νπνίεο εμειίρζεθαλ ζε απηφλνκεο εθπαηδεπηηθέο πξνηάζεηο πάλσ ζηε βάζε κηαο πξνβιεκαηηθήο φηη ε εθπαίδεπζε φθεηιε θαη κπνξνχζε λα ζπκβάιεη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ θξίζηκσλ πξνβιεκάησλ ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ. [24]
επεξεάδεηαη ε ζρνιηθή επίδνζε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο αλψηαηεο αθαδεκατθήο επίδνζεο (Yan & Lin 2002, Qadiri & Manhas, 2009). Οη γνλείο κπνξεί λα ζπκβάινπλ ζεκαληηθά ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ ηνπο κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Ωο «εθπαηδεπηηθνί», κπνξνχλ λα νξγαλψζνπλ ην ζπηηηθφ πεξηβάιινλ έηζη ψζηε λα πξνσζεί θαη λα εληζρχεη φ,ηη δηδάζθεηαη ζην ζρνιείν. Ωο «ππνζηεξηθηέο», κπνξνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ, είηε κε ηνλ εκπινπηηζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, είηε παξέρνληαο πξφζζεηεο πεγέο πιεξνθνξηψλ (Using Positive Student Engagement to Increase Student Achievement, 2007). Μηα ζεηξά απφ κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ εμέιημε ησλ παηδηψλ ηνπο. Αλεμάξηεηα απφ ην εηζφδεκα θαη ην θνηλσληθφ ππφβαζξν, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ νη γνλείο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηα ζρνιηθά πξνγξάκκαηα είλαη πην πηζαλφ λα ζεκεηψζνπλ πςειέο επηδφζεηο θαη λα παξαθνινπζνχλ πςειφηεξν επίπεδν πξνγξακκάησλ. Γεληθά, νη καζεηέο πεγαίλνπλ ζην ζρνιείν ηαθηηθά, παξνπζηάδνπλ βειηησκέλε ζπκπεξηθνξά, πξνζαξκφδνληαη θαιά ζην ζρνιείν, θαη αλαπηχζζνπλ θαιχηεξεο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο (Henderson & Mapp, 2002). Δηδηθφηεξα, αλαθεξφκελνη ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία, ηα πην απνηειεζκαηηθά εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα είλαη εθείλα πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ (Dodge & Bickart, 2000) δεδνκέλνπ φηη νη γνλείο παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο (Lueng & Lau, 1992). ηα ζπκπεξάζκαηα έξεπλαο πνπ είρε σο ζθνπφ ηελ εθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ ψζηε λα βειηηψζνπλ ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο γνλείο, αλαθέξεηαη φηη ε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ ζηα ζρνιηθά πξνγξάκκαηα έθαλε ηνπο δαζθάινπο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή αμία πνπ έρεη γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ θνηλφηεηά ηνπο, θαζψο θαη λα ηε ρξεζηκνπνηήζνπλ πξνο φθεινο ησλ παηδηψλ (Beigel, 2009). Γη απηφ ηα ζχγρξνλα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ πξνζρνιηθήο αγσγήο αλαθέξνληαη ζην ξφιν ησλ γνλέσλ. Αλ θαη ν πξσηαξρηθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη λα ζπλεξγαζηεί κε ηα παηδηά, νη ζηφρνη ησλ πξνγξακκάησλ ηνπ κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ θαιχηεξα φηαλ νη γνλείο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά θαη απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ. ηα πιαίζηα ηεο αλάπηπμεο ηεο ζπζηεκαηηθήο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο (Law, 1993): Οη εθπαηδεπηηθνί πξνσζνχλ ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ ζην ζπίηη σο ζπλέρεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζην ζρνιείν. Οη γνλείο κνηξάδνληαη θνηλέο εκπεηξίεο κε ηα παηδηά ηνπο. [25]
Οη γνλείο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα παξαηεξνχλ απφ θνληά πψο εμειίζζνληαη ηα παηδηά ηνπο. Σα παηδηά ληψζνπλ ππεξήθαλα βιέπνληαο ηνπο γνλείο ηνπο λα ζπκκεηέρνπλ. Έλαο επηπιένλ ελήιηθνο ζηελ αίζνπζα ζεκαίλεη πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο γηα πξνζσπηθή πξνζέγγηζε ηνπ θάζε παηδηνχ. ηελ θαηεχζπλζε απηή ην λεπηαγσγείν κπνξεί ζηα πιαίζηα ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο θαη κέζα απφ ην πξφγξακκα θαη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ πνπ ζηνρεχνπλ ζηε δηακφξθσζε πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο, λα ζπκβάιεη ζηε δηα βίνπ κάζεζε θαη ζην λα εμειηρζνχλ νη δξαζηεξηφηεηεο ζε ηξφπν δσήο γηα νιφθιεξε ηελ νηθνγέλεηα. Πέξα φκσο απφ ηα πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα πνπ εληάζζνληαη ζην πξφγξακκα ηνπ λεπηαγσγείνπ, είλαη επηηαθηηθή ε αλάγθε γηα νπζηαζηηθή θαη εκπεξηζηαησκέλε ελεκέξσζε-εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ κέζα απφ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ζηα πιαίζηα ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, ηεο εθπαίδεπζεο γνλέσλ ή εθπαίδεπζεο πξνζθεξφκελεο απφ άιινπο θνξείο (φπσο νη ΜΚΟ), πνπ λα πξαγκαηεχνληαη ζχγρξνλα ηνπηθά θαη παγθφζκηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα. Ζ παξάιιειε ζπζηεκαηηθή ελεκέξσζε ησλ γνλέσλ ζηα πιαίζηα θάπνησλ επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ -γηα παξάδεηγκα ζρεηηθά κε ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα ηφζν ηνπ ηφπνπ πνπ δνπλ φζν θαη ηα παγθφζκηα- ζπκβάιιεη ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζήο ηνπο, γεγνλφο πνπ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζή ηνπο ζηα πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη ηελ πξνψζεζε ησλ κελπκάησλ ηνπο. [26]