Διακριτά Μαθηματικά Εύη Παπαϊωάννου Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών
Σκοποί ενότητας Παρουσίαση βασικών εννοιών από: Απαρίθμηση Διωνυμικοί συντελεστές Εξοικείωση, κατανόηση, εφαρμογή
Περιεχόμενα ενότητας Απαρίθμηση: Διωνυμικοί συντελεστές
Διακριτά Μαθηματικά Απαρίθμηση: Διωνυμικοί συντελεστές
Συνδυασμοί Το πλήθος των συνδυασμών r από n στοιχεία, C(n,r) συμβολίζεται και ως Ο αριθμός αυτός λέγεται και διωνυμικός συντελεστής Οι αριθμοί αυτοί εμφανίζονται σα συντελεστές στο ανάπτυγμα δυνάμεων διωνυμικών εκφράσεων όπως η (α+b) n 5
Διώνυμο Ανάπτυγμα διωνύμου Αλγεβρική παράσταση με 2 όρους λέγεται διώνυμο 1+x x+y s+t Υψώνοντας το διώνυμο σε κάποια ακέραια δύναμη n λαμβάνω πολυώνυμο βαθμού n (1+x) n (x+y) n (s+t) n Κάνοντας τις πράξεις (δηλ., αναπτύσσοντας) λαμβάνω άθροισμα που λέγεται ανάπτυγμα διωνύμου 6
Ανάπτυγμα διωνύμου (Ι) (1+x) 2 =(1+x)*(1+x)= 1+x+x+x 2 =1+2x+x 2 =1x 0 +2x 1 +1x 2 Για να σχηματίσω δυνάμεις του x, διαλέγω παρενθέσεις 1x 0 : Με πόσους τρόπους μπορώ να διαλέξω παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 0 ; Με 1 τρόπο: διαλέγοντας καμία παρένθεση Διαλέγω 0 από 2 παρενθέσεις με C(2,0) τρόπους 2x 1 : Με πόσους τρόπους μπορώ να διαλέξω παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 1 ; Με 2 τρόπους: διαλέγοντας τη μπλε παρένθεση ήτηνπράσινη παρένθεση Διαλέγω 1 από 2 παρενθέσεις με C(2,1) τρόπους 1x 2 : Με πόσους τρόπους μπορώ να παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 2 ; Με 1 τρόπο: διαλέγοντας και τη μπλε παρένθεση και την πράσινη παρένθεση Διαλέγω 2 από 2 παρενθέσεις με C(2,2) τρόπους (C(2,2) = C(2,0)) 7
Ανάπτυγμα διωνύμου (ΙΙ) (1+x) 3 = (1+x)*(1+x)*(1+x)= (1+2x+x 2 )*(1+x)= 1+x+2x+2x 2 +x 2 +x 3 = 1+3x+3x 2 +x 3 = 1x 0 +3x 1 +3x 2 +1x 3 Γιανασχηματίσωδυνάμειςτουx, διαλέγω παρενθέσεις 1x 0 : Με πόσους τρόπους μπορώ να διαλέξω παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 0 ; Με 1 τρόπο: διαλέγοντας καμία παρένθεση Διαλέγω 0 από 3 παρενθέσεις με C(3,0) τρόπους 3x 1 : Με πόσους τρόπους μπορώ να διαλέξω παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 1 ; Με 3 τρόπους: διαλέγοντας τη μπλε παρένθεση ήτηνπράσινη παρένθεση ήτηνκαφέ παρένθεση Διαλέγω 1 από 3 παρενθέσεις με C(3,1) τρόπους 3x 2 : Με πόσους τρόπους μπορώ να διαλέξω παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 2 ; Με 3 τρόπους: διαλέγοντας τη μπλε και την πράσινη παρένθεση ή διαλέγοντας τη μπλε και την καφέ παρένθεση ή διαλέγοντας την πράσινη και την καφέ παρένθεση Διαλέγω 2 από 3 παρενθέσεις με C(3,2) τρόπους (C(3,2) = C(3,1)) 1x 3 : Με πόσους τρόπους μπορώ να διαλέξω παρενθέσεις για να σχηματίσω το x 3 ; Με 1 τρόπο: διαλέγοντας και τη μπλε παρένθεση και την πράσινη παρένθεση και την καφέ παρένθεση Διαλέγω 3 από 3 παρενθέσεις με C(3,3) τρόπους (C(3,3) = C(3,0)) 8
Ανάπτυγμα διωνύμου (ΙΙΙ) 9
Ανάπτυγμα διωνύμου (ΙV) 10
Διωνυμικοί συντελεστές (V) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 3 στο ανάπτυγμα του (1+x) 4 ; C(4,3)=4!/3!*1!=4 Ποιος είναι ο συντελεστής του x 4 στο ανάπτυγμα του (1+x) 4 ; C(4,4)=1 Ποιος είναι ο συντελεστής του x 2 στο ανάπτυγμα του (1+x) 4 ; C(4,2)=4!/2!*2!=6 Κάνοντας τις πράξεις: (1+x) 4 =1+4x+6x 2 +4x 3 +x 4 11
Διωνυμικοί συντελεστές (VI) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 3 στο ανάπτυγμα του (1+x) 6 ; C(6,3)=6!/3!*3!=20 Ποιος είναι ο συντελεστής του x 4 στο ανάπτυγμα του (1+x) 6 ; C(6,4)=6!/4!*2!=15 Ποιος είναι ο συντελεστής του x 2 στο ανάπτυγμα του (1+x) 6 ; C(6,2)=C(6,4)=15 Ποιος είναι ο συντελεστής του x 5 στο ανάπτυγμα του (1+x) 6 ; C(6,5)=C(6,1)=6 Κάνοντας τις πράξεις: (1+x) 6 =1+6x+15x 2 +20x 3 +15x 4 +6x 5 +x 6 12
Διωνυμικοί συντελεστές (VII) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 2 y στο ανάπτυγμα του (x+y) 3 ; Μπορώ να σχηματίσω το x 2 με όσους τρόπους μπορώ να διαλέξω 2 από τις 3 παρενθέσεις του (x+y) 3 C(3,2)=C(3,1)=3 ΙΣΟΔΥΝΑΜΑ μπορώ να θέσω την ερώτηση για το y Μπορώ να σχηματίσω το y μεόσουςτρόπουςμπορώνα διαλέξω 1 από τις 3 παρενθέσεις του (x+y) 3 C(3,1)=3 Κάνοντας τις πράξεις: (x+y) 6 =x 3 +3x 2 y+3xy 2 +y 3 13
Διωνυμικοί συντελεστές (VIII) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 3 στο ανάπτυγμα του (x+y) 3 ; Μπορώ να σχηματίσω το x 3 με όσους τρόπους μπορώ να διαλέξω 3 από τις 3 παρενθέσεις του (x+y) 3 C(3,3)=1 ΙΣΟΔΥΝΑΜΑ μπορώ να θέσω την ερώτηση για το y Μπορώ να σχηματίσω το y 0 με όσους τρόπους μπορώ να διαλέξω 0 από τις 3 παρενθέσεις του (x+y) 3 C(3,0)=1 Κάνοντας τις πράξεις: (x+y) 6 =x 3 +3x 2 y+3xy 2 +y 3 14
Διωνυμικοί συντελεστές (IX) Ποιο είναι το ανάπτυγμα του (x+y) 4 ; Οσυντελεστήςτουόρουx 0 y 4 είναι C(4,0)=1 Οσυντελεστήςτουόρουx 1 y 3 είναι C(4,1)=4 Οσυντελεστήςτουόρουx 2 y 2 είναι C(4,2)=4!/2!*2!=6 Οσυντελεστήςτουόρουx 3 y 1 είναι C(4,3)=C(4,1)=4 Οσυντελεστήςτουόρουx 4 y 0 είναι C(4,4)=C(4,0)=1 Άρα: (x+y) 4 = C(4,0)*x 0 y 4 + C(4,1)*x 1 y 3 + C(4,2)*x 2 y 2 + C(4,3)*x 3 y 1 + C(4,4)*x 4 y 0 = 1*x 0 y 4 + 4*x 1 y 3 + 6*x 2 y 2 + 4*x 3 y 1 + 1*x 4 y 0 = y 4 + 4xy 3 + 6x 2 y 2 + 4x 3 y+ x 4 15
Διωνυμικοί συντελεστές (X) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 12 y 13 στο ανάπτυγμα του (x+y) 25 ; Μπορώ να σχηματίσω το x 12 με όσους τρόπους μπορώ να διαλέξω 12 από τις 25 παρενθέσεις του (x+y) 25 C(25,12)=25!/12!*13!=5.200.300 ΙΣΟΔΥΝΑΜΑ μπορώ να θέσω την ερώτηση για το y Μπορώ να σχηματίσω το y 13 με όσους τρόπους μπορώ να διαλέξω 13 από τις 25 παρενθέσεις του (x+y) 3 C(25,13)=C(25,12) 16
Διωνυμικοί συντελεστές (XI) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 12 y 13 στο ανάπτυγμα του (2x 3y) 25 ; Πρέπει να φτιάξω το ανάπτυγμα στη μορφή που γνωρίζω Οπότε το x στον τύπο είναι πλέον το 2x και το y στον τύπο είναι το 3y Για να ασχοληθώ με το συντελεστή του x 12 θέτω στον τύπο k=12 Ο όρος του αθροίσματος είναι: C(25,12)(2x) 12 ( 3y) 25 12 = C(25,12)2 12 3 13 x 12 y 13 Επομένως, ο συντελεστής του όρου x 12 y 13 στο ανάπτυγμα του (2x 3y) 25 είναι: C(25,12)2 12 3 13 17
Διωνυμικοί συντελεστές (XII) Πρέπει να φτιάξω το ανάπτυγμα στη μορφή που γνωρίζω Μπορώ να γράψω το ανάπτυγμα ως: (x 3 +1) 12 *x 12 Ψάχνω το σταθερό όρο του αναπτύγματος δηλ., το συντελεστή του x 0 Για να προκύψει από το ανάπτυγμα (x 3 +1) 12 *x 12 το x 0 πρέπει από τον παράγοντα (x 3 +1) 12 να ασχοληθώ με το x 12 και να προσδιορίσω το συντελεστή του Οπότε το x στον τύπο είναι πλέον το x 3 και το y στον τύπο είναι το 1 Για να ασχοληθώ με το συντελεστή του x 12 θέτω στον τύπο k=4 Ο όρος του αθροίσματος είναι: C(12,4)(x 3 ) 4 1 12 4 = C(12,4) x 12 Επομένως, ο συντελεστής του όρου x 0 =x 12* x 12 στο ανάπτυγμα του (x 2 +1/x) 12 είναι: C(12,4)=12!/4!*8!=12*11*10*9/4*3*2*1=45*11=495 18
Διωνυμικοί συντελεστές (XIII) 19
Διωνυμικοί συντελεστές (XIV) 20
Διωνυμικοί συντελεστές (XV) 21
Ιδιότητες διωνυμικών συντελεστών (I) Τρόποι για να διαλέξω k από n αντικείμενα = Τρόποι για να διαλέξω n k από n αντικείμενα C(n,r): πλήθος τρόπων να επιλέξω τα r άτομα από τα n στα οποία θα δώσω καπέλα Μα αυτό είναι ίδιο με το να επιλέξω σε ποια n r άτομα από τα n δε θα δώσω καπέλο: C(n,n r) 22
Ιδιότητες διωνυμικών συντελεστών (II) Ταυτότητα του Pascal Πλήθος υποσυνόλων μεγέθους k ενός συνόλου Τ με n+1 στοιχεία Πώς σχηματίζονται αυτά τα υποσύνολα; Διαλέγω αυθαίρετο στοιχείο α του T Τα υποσύνολα του Τ με k στοιχεία μπορεί: να περιέχουν το α: οπότε διαλέγω k-1 στοιχεία από n+1-1 διαθέσιμα (αφού ήδη γνωρίζω ότι το α είναι στοιχείο των υποσυνόλων αυτών, διαλέγω τα υπόλοιπα k-1 στοιχεία τους από τα n+1-1 στοιχεία που μένουν εκτός του α) να μην περιέχουν το α: οπότε διαλέγω k στοιχεία από n+1-1 διαθέσιμα (αφού ήδη γνωρίζω ότι το α ΔΕΝ είναι στοιχείο των υποσυνόλων αυτών, διαλέγω και τα k στοιχεία τους από n στοιχεία εκτός του α) 23
Ιδιότητες διωνυμικών συντελεστών (III) Ταυτότητα του Pascal 6 6 + 4 5 7 = 5 24
Τρίγωνο του Pascal Αναδρομικός τύπος υπολογισμού διωνυμικών συντελεστών n 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 2 1 1 3 3 1 1 4 6 4 1 1 5 10 10 5 1 6 15 20 15 6 1 1 7 21 35 35 21 7 1 8 28 56 70 56 28 1 9 36 84 126 126 84 1 1 8 1 36 9 1 n 1 n 1 n + = k 1 k k 1 αν 0 < k < n διαφορετικά 25
Τρίγωνο του Pascal: λειτουργία (Ι) 0 1 2 3 4 6 6 7 + = 4 5 5 1 1 1 1 2 1 1 3 3 1 1 4 6 4 1 5 1 5 10 10 5 1 6 7 1 6 15 20 15 6 1 V 1 7 21 35 35 21 7 1 8 1 8 28 56 70 56 28 8 1 26
Τρίγωνο του Pascal: λειτουργία (ΙΙ) Στο περίγραμμα μόνο 1 0 1 2 3 4 Τρόποι να επιλέξω 0,1,2 από αυτά 6 6 7 + = 4 5 5 1 1 1 1 2 1 1 3 3 1 1 4 6 4 1 5 1 5 10 10 5 1 6 7 1 6 15 20 15 6 1 V 1 7 21 35 35 21 7 1 8 1 8 28 56 70 56 28 8 1 27
Ασκήσεις (1) Πόσοιόροιυπάρχουνστοανάπτυγμα(x+y) 100 ; Οι όροι προκύπτουν περιέχουν το x υψωμένο σε κάθε δυνατή δύναμη από 0 έως και 100 στο ανάπτυγμα υπάρχουν 101 όροι 28
Ασκήσεις (2) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 9 στο ανάπτυγμα (2 x) 19 ; Φτιάχνω το ανάπτυγμα στη μορφή που ξέρω Οπότε όπου x στον τύπο θα έχω x και όπου y θα έχω 2 Για να βρω το συντελεστή του όρου που περιέχει το x 9, θέτω k=9 στον τύπο Ο ζητούμενος συντελεστής είναι: C(19,9)*( 1) 9 *2 10 = C(19,9)*2 10 29
Ασκήσεις (3) Ποιος είναι ο συντελεστής του x 101 y 99 στο ανάπτυγμα (3x 2y) 200 ; Φτιάχνω το ανάπτυγμα στη μορφή που ξέρω Οπότε όπου x στον τύπο θα έχω 3x και όπου y θα έχω 2y Για να βρω το συντελεστή του όρου που περιέχει το x 101, θέτω k=101 στον τύπο Ο ζητούμενος συντελεστής είναι: C(200,101)*3 101 *( 2) 99 = C(200,101)*3 101 *2 99 30
Ασκήσεις (4) 1 10 45 120 210 252 210 120 45 10 1 1 11 55 165 330 462 462 330 165 55 11 1 31
Ασκήσεις (5) C(9,0) C(9,1) C(9,2) C(9,3) C(9,4) C(9,5) (C(9,6) C(9,7) C(9,8) C(9,9) C(9,0) C(9,1) C(9,2) C(9,3) C(9,4) C(9,4) (C(9,3) C(9,2) C(9,1) C(9,0) 1 9 36 84 126 126 84 36 9 1 32
Ασκήσεις (6) 33
Ασκήσεις (7) Διαλέγω πρώτα τα k στοιχεία από τα n και μετά ξεχωρίζω ένα από τα k Ξεχωρίζω ένα από τα n στοιχεία και μετά διαλέγω τα υπόλοιπα k-1 από τα υπόλοιπα n-1 34
Ασκήσεις (8) Κάνω πράξεις και υπολογίζω τις σχέσεις πριν και μετά το = 35
Ασκήσεις (9) 36
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.00. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις:
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Εύη Παπαϊωάννου. «Διακριτά Μαθηματικά. Απαρίθμηση: Διωνυμικοί συντελεστές». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/culture159/index.php.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by nc sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εκφωνήσεις ασκήσεων Kenneth H. Rosen. Διακριτά μαθηματικά και εφαρμογές τους, 7ηΈκδοση, 2014. Εκδόσεις Α. ΤΖΙΟΛΑ & ΥΙΟΙ Α.Ε, ISBN: 978 960 418 394 4, κωδικός βιβλίου στον Εύδοξο: 41954922. Γιώργος Α. Βουτσαδάκης, Λευτέρης Μ. Κυρούσης, Χρήστος Ι. Μπούρας, Παύλος Γ. Σπυράκης. Διακριτά Μαθηματικά. 1ηέκδοση, 2008. Εκδόσεις Γ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ Κ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ Ο.Ε., ISBN: 978 960 01 1239 9, κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 31192