«Απ τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα» ΕΝΟΤΗΤΑ 1 «ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ» Τι είναι το υποκείμενο πώς το βρίσκουμε; Είναι η λέξη της πρότασης που δείχνει κάποιος (κάποια, κάποιο, κάποιοι, κάποιες, κάποια) κάνει ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. π. χ. Ο Γιώργος παίζει κιθάρα. Για να βρούμε το υποκείμενο, απαντούμε στην ερώτηση ποιος/ ποια/ποιο Τι μορφή μπορεί να έχει το υποκείμενο; Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό ή αντωνυμία. Στην περίπτωση, όμως, που το ρήμα είναι απρόσωπο το υποκείμενο είναι μία ολόκληρη πρόταση. Όταν το ρήμα είναι απρόσωπο (πρέπει, αρκεί, ενδέχεται, φαίνεται, απαγορεύεται, επιτρέπεται, πιστεύεται κ.λπ.), η πρόταση (που είναι υποκείμενο στο ρήμα) ξεκινάει με το να, το ότι ή το πώς. Σε αυτήν την περίπτωση το υποκείμενο απαντά στην ερώτηση τι. Παραδείγματα ουσιαστικό, π.χ. Ο μαθητής διαβάζει. αντωνυμία, π.χ. Αυτός διαβάζει. επίθετο, π.χ. Ο νέος διαβάζει. μετοχή, π.χ. Ο βρεγμένος τη βροχή δεν την φοβάται. άκλιτη λέξη (επίρρημα) με άρθρο, π.χ. Τα παρακάτω είναι περιττά. πρόταση, π.χ. Πρέπει να διαβάζεις. Πότε παραλείπεται το υποκείμενο; Συχνά το υποκείμενο παραλείπεται, γιατί εννοείται στις παρακάτω περιπτώσεις : όταν είναι πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο και ο ομιλητής ή ο συγγραφέας δε θέλει να δώσει έμφαση σε αυτό (επειδή εννοείται εύκολα από την κατάληξη του ρήματος), π.χ. Θα πάω εκδρομή(ενν. εγώ). όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ. - Τι κάνει ο πατέρας σου; Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 1
- Είναι πολύ καλά (ενν. Ο πατέρας). όταν είναι μια γενική έννοια ή όταν μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο, π.χ. Είναι 6 μμ. (ενν. H ώρα). όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ. κάνει κρύο. Συμφωνία υποκειμένου και ρήματος Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενό του σε πρόσωπο και αριθμό, π.χ. Η Μαρία διαβάζει ένα βιβλίο. (Το υποκείμενο Η Μαρία είναι γ' πρόσωπο ενικού αριθμού, όπως και το ρήμα διαβάζει) Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό, π.χ. Η Μαρία και ο Γιάννης διαβάζουν ένα βιβλίο. Όταν υπάρχουν πολλά υποκείμενα σε διάφορα πρόσωπα (α', β', γ'),το ρήμα μπαίνει στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α' πρόσωπο είναι επικρατέστερο του β' και το β' επικρατέστερο του γ'), π.χ. Εμείς και εσείς είμαστε μαθητές της Β Γυμνασίου Πότε θα μιλήσετε εσείς και οι άλλοι; «ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ ΠΡΟΘΗΜΑΤΑ» Λόγια Λαϊκά αρχι-/αμφι-/δια-/δι-/διχοδυσ-/εισ-/εκ-/εξ-/εν-/εμ-/εγερ-/ελ-/επι-/επ-/εφ-/ημιπερι-/συν-/συμ-/συγ-/συυπο-/ανα-/από-/κατά-/προσ- α-/αν-/ανα-/ξε- Ορισμένες λέξεις που δε στέκονται μόνες τους στο λόγο, αλλά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λέξεων, ονομάζονται αχώριστα μόρια. «Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ» Αναπτύσσουμε σε αυτή ένα θέμα, μια πληροφορία ή μια ιδέα, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με την επόμενη παράγραφο και όλες μαζί αποτελούν ένα κείμενο. Κάθε παράγραφος είναι κι αυτή ένα κείμενο ενιαίο, με αρχή, μέση και τέλος, που ακολουθεί την εξής δομή: α. θεματική πρόταση,(δηλώνει το θέμα της παραγράφου. Είναι η πρόταση που εκφράζει-αποδίδει τη βασική-κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου.) β. λεπτομέρειες,(οι λεπτομέρειες αποτελούν τις επιμέρους ιδέες με τις οποίες διερευνάται και αναπτύσσεται η Θεματική Πρόταση.) Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 2
γ. κατακλείδα (πολύ συχνά παραλείπεται).(το τελείωμα της παραγράφου. Είναι η πρόταση η οποία επισφραγίζει την παράγραφο, συνοψίζοντας τα όσα έχουν λεχθεί σχετικά με την κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου.) Άσκηση 1. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη των παρακάτω παραγράφων Πρώτο Κείμενο Οι Έλληνες έχουν μια χαρακτηριστική λέξη που περιγράφει θαυμάσια τη διάθεσή τους απέναντι στους ξένους: φιλοξενία. Η φιλοξενία είναι μια αρετή των Ελλήνων από τότε που εμφανίστηκαν στην ιστορία. Ήδη στα ομηρικά έπη περιγράφονται σκηνές πολύ εγκάρδιας φιλοξενίας, όπου ο ξένος επισκέπτης αντιμετωπίζεται ως ιερό πρόσωπο. Οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων και ειδικά ο Δίας- πολύ συχνά έπαιρναν ανθρώπινη μορφή και εμφανίζονταν ως ξένοι στα σπίτια των ανθρώπων, για να τους βοηθήσουν σε διάφορα σημαντικά ζητήματα αλλά και για προσωπικές τους υποθέσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες λοιπόν, κάθε φορά που ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους, τον υποδέχονταν με τιμές και τον αντιμετώπιζαν ως ιερό πρόσωπο, έχοντας πάντα στο νου τους ότι μπορεί να είναι κάποιος θεός. Του έβαζαν να φάει, του γέμιζαν το ποτήρι με εκλεκτό κρασί, του έστρωναν να κοιμηθεί, και μόνο όταν είχε χορτάσει και είχε ξεκουραστεί έπαιρναν το θάρρος να τον ρωτήσουν ποιος είναι και από πού έρχεται. Δεύτερο Κείμενο Αστερίξ, ο ήρωας αυτών των περιπετειών. Μικρόσωμος πολεμιστής αλλά παμπόνηρος και με κοφτερό μυαλό, του εμπιστεύονται χωρίς αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για τις οποίες συνήθως καταστρώνει και το σχέδιο δράσης. Ο Αστερίξ αντλεί την υπεράνθρωπη δύναμη του από το μαγικό ζωμό του Δρύίδη Πανοραμίξ. Τρίτο Κείμενο Το ράφτινγκ είναι ο ιδανικός τρόπος για να πλησιάσουμε την ομορφιά της φύσης. Περισσότερο κι από την έκκριση αδρεναλίνης, απ' το πνεύμα ομαδικότητας, το ράφτινγκ μάς προσφέρει πρόσβαση σε υδάτινα τοπία που δεν μπορείς να τα γνωρίσεις με κανέναν άλλο τρόπο. Επιπλέον το ράφτινγκ είναι μια ήπια δραστηριότητα, που μπορούν να τη γευτούν παιδιά και μεγάλοι. Αρκεί να βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, να ξέρουν κολύμπι και φυσικά να σέβονται τη δύναμη του νερού και να ακολουθούν πιοτά τις οδηγίες του συνοδού. 2. Να αναγνωρίσετε το αχώριστο μόριο που υπάρχει σε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 3
άπιστος, ξεκολλώ, αρχιστράτηγος, επιβεβαίωση, διχογνωμία, συνένωση, περιμένω, ενήλικος, ανήλικος, υποβαθμίζω, δυσφημίζω, αμφιβάλλω, ευπρόσδεκτος. 3. Βρείτε τα υποκείμενα των υπογραμμισμένων ρημάτων(καθώς και την μορφή τους). Επιβάλλεται να συμμετάσχετε στην εκδήλωση. Κάποιος μονίμως παριστάνει τον αδιάφορο. Αξίζει να δείτε όλα τα μνημεία και να δοκιμάσετε τις ντόπιες νοστιμιές. Είναι απαράδεκτο το ότι έγιναν τόσες απουσίες. Είναι ανεπίτρεπτο να μη σέβεστε τους συμμαθητές σας. Ενότητα 2η «ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ» Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες γυναίκες έχουν εισέλθει στην αγορά εργασίας ενώ παράλληλα γίνονται μητέρες και συντηρούν τις οικογένειές τους. Η εργασία της μητέρας επέφερε δραματικές αλλαγές στο οικογενειακό σύστημα, επαναπροσδιορίστηκαν όλοι οι καθιερωμένοι ρόλοι στην οικογένεια και παραδοσιακές αξίες ανατράπηκαν. Τι άλλαξε στην οικογένεια από την εργασία της μητέρας: Πλέον εργάζονται και οι δύο γονείς. Η μητέρα λείπει πολλές ώρες απ το σπίτι. Τις ώρες που απουσιάζει η μητέρα στη δουλειά, τα παιδιά τα αναλαμβάνει κάποια νταντά, γιαγιά ή πηγαίνουν σε βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς. Οι ευθύνες πλέον μοιράζονται, όλα τα μέλη της οικογένειας συμμετέχουν στις δουλειές του σπιτιού, ο σύζυγος αναλαμβάνει πολλές από τις οικιακές εργασίες που παραδοσιακά θεωρούνται γυναικεία υπόθεση. Η μητέρα συνεισφέρει οικονομικά στο σπίτι. Αποποιείται παραδοσιακές συνήθειες και ρόλους π. χ κέντημα, πλέξιμο, υφαντά, περίτεχνες συνταγές και ασχολείται μόνο με τα απολύτως απαραίτητα στο σπίτι. Η μητέρα πλέον έχει λόγο στη διαχείριση και στις αποφάσεις του οίκου, δεν αποφασίζει μόνο ο σύζυγος. Υπάρχει λίγος ελεύθερος χρόνος για να ασχοληθεί με τα παιδιά της. Αρνητικές συνέπειες από την εργασία της μητέρας: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 4
Τα παιδιά μένουν πολλές ώρες μόνα τους χωρίς τους γονείς. Ελλιπής διαπαιδαγώγηση των παιδιών που πολλές φορές δημιουργεί συναισθηματικά προβλήματα και αδιέξοδα. Τα παιδιά νιώθουν πολλές φορές έντονη παραμέληση και πικρία και ότι δεν βρίσκουν συμπαράσταση στα προβλήματα τους. Οι γονείς αδυνατούν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη και τις συνήθειες των παιδιών τους, τις παρέες τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να παρέμβουν έγκαιρα σε περιπτώσεις παραβατικής συμπεριφοράς. Δεν υπάρχει η γυναικεία παρουσία στο σπίτι που καθορίζει με την αγάπη της και τη στοργή της το συναισθηματικό κλίμα του σπιτιού. Ψυχρό και άτονο το κλίμα στο σπίτι λόγω απουσίας της μητέρας. Συγκρούσεις κι εντάσεις λόγω πιεστικού τρόπου ζωής και απαιτητικών εργασιών. Η μητέρα βιώνει την ένταση της καθημερινότητας και το άγχος του βιοπορισμού και το μεταφέρει εντός σπιτιού. Εντάσεις και ανάμεσα στους συζύγους λόγω σύγχυσης των ρόλων. Έλλειψη ελεύθερου χρόνου, οι υποχρεώσεις πνίγουν τους γονείς, με συνέπεια οι γονείς να μην έχουν διάθεση να ασχοληθούν με τα παιδιά τους. Δεν συγκεντρώνεται η οικογένεια γύρω απ το οικογενειακό τραπέζι, αποξένωση, μοναξιά, συναισθηματικά κενά. Θετικές συνέπειες από την εργασία της μητέρας: Η μητέρα ενισχύει οικονομικά την οικογένεια, άνοδος του βιοτικού επιπέδου της οικογένειας- κάλυψη των υλικών αναγκών αλλά και δυνατότητα για επιπλέον δραστηριότητες, ταξίδια, αγορές, χόμπι λόγω της αυξημένης αγοραστικής δύναμης της οικογένειας. Η μητέρα αισθάνεται δραστήρια και ισορροπημένη μέσα απ την εργασία της έτσι έχει περισσότερα ψυχικά αποθέματα και γυρίζει στο σπίτι πιο χαρούμενη. Τα παιδιά βλέπουν μια δραστήρια και δυναμική μητέρα που τη θεωρούν πρότυπο. ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Η σημασία και η αξία της οικογένειας είναι πολύ μεγάλη τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το κοινωνικό σύνολο γι αυτό και πρέπει να γίνουν συστηματικές προσπάθειες από όλους για την ενίσχυση του θεσμού της οικογένειας. ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ Οι εγκλίσεις είναι τρείς η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική. Τι δηλώνουν: (στις ανεξάρτητες προτάσεις) Η οριστική δηλώνει α) το πραγματικό Ο Πέτρος δεν προσέχει. β)το δυνατό Αν είχα τώρα αυτά τα χρήματα, θα αγόραζα ένα σπίτι. γ)το πιθανό Βήχεις θα είσαι κρυολογημένος. δ) ευχή Στερνή μου γνώση, να σ είχα πρώτα. ε) παράκληση Δεν πηγαίνεις και εσύ μαζί τους; Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 5
Η υποτακτική δηλώνει α)το ενδεχόμενο Ίσως να έρθει. β)το επιθυμητό Ας γίνω καλά και θα δεις. γ)προτροπή Ας περιμένουμε λίγο. δ)παραχώρηση Ας φορέσει ότι θέλει. ε)ευχή Ο θεός ας τον συγχωρήσει. στ)το δυνατό Εκεί ν ακούσεις φωνές και φασαρία. ζ)απορία Τι να κάνω; η)το πιθανό Βρέξει χιονίσει εγώ θα πάω. θ)προσταγή ή απαγόρευση Να μη με ξαναενοχλήσεις. Η προστακτική δηλώνει α)προσταγή Κοίταξε την δουλεία σου! β)απαγόρευση Μην γράφετε στα θρανία. γ)προτροπή Γράψε μας μόλις φθάσεις. δ)παράκληση Παιδιά μου με μ αφήνετε μόνο! ε)ευχή Πρόσεχε εκεί που θα πας! στ) έντονη ενέργεια Άνοιξε κλείσε, χάλασε η πόρτα. ΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ Ανάλογα με την χρονική βαθμίδα (παρόν, παρελθόν, μέλλον) που δηλώνουν οι χρόνοι του ρήματος διακρίνονται σε: α. παροντικούς (ενεστώτας, παρακείμενος) β. παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) γ. μελλοντικούς (μέλλοντας εξακολουθητικός, στιγμιαίος ή συντελεσμένος) Ποιόν ενέργειας! Ανάλογα με τον τρόπο (Ποιόν ενέργειας) που γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα, οι χρόνοι διακρίνονται σε : α) μη συνοπτικούς ( ενεστώτας, μέλλοντας εξακολουθητικός, παρατατικός) όταν φανερώνουν εξακολούθηση η επανάληψη. β) συνοπτικούς (στιγμιαίος ή συνοπτικός μέλλοντας, αόριστος) όταν παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά. γ) συντελεσμένους ( παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) όταν αυτό που δηλώνουν είναι τελειωμένο. Οι χρόνοι Παροντικοί Παρελθοντικοί Μελλοντικοί Μη συνοπτικοί ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ χαρίζω ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ χάριζα ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚ ΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ Συνοπτικοί ΑΟΡΙΣΤΟΣ χάρισα θα χαρίζω ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα χαρίσω Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 6
Συντελεσμέν οι ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟ Σ έχω χαρίσει ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚ ΟΣ είχα χαρίσει ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω χαρίσει Το θέμα του ρήματος και η αύξηση Θέμα κλιτής λέξης είναι το τμήμα που βρίσκεται στην αρχή της και δεν αλλάζει μορφή. Το τελευταίο τμήμα της λέξης που αλλάζει μορφή λέγεται κατάληξη. Π.χ. δεν-ω, θέμα: δεν- /κατάληξη:-ω Το θέμα του ρήματος είναι το ενεστωτικό και το αοριστικό (ενεργητικού και παθητικού αορίστου). Με το θέμα του ρήματος δηλώνεται το ποιόν της ενέργειας. Συγκεκριμένα με το ενεστωτικό σχηματίζεται το μη συνοπτικό ενώ με το αοριστικό θέμα σχηματίζεται το συνοπτικό και το συντελεσμένο. Π.χ. Ενεστωτικό θέμα (ποιόν μη συνοπτικό): δεν- Ενεστώτας : δένω, δένομαι Παρατατικός : έδενα, δενόμουν Εξακολουθητικός Μέλλοντας: θα δένω, θα δένομαι Αοριστικό θέμα (ποιόν συνοπτικό, συντελεσμένο): δεσ-, δεθ- Αόριστος : έδεσα, δέθηκα Συνοπτικός Μέλλοντας: θα δέσω, θα δεθώ Παρακείμενος: έχω δέσει, έχω δεθεί Υπερσυντέλικος: είχα δέσει, είχα δεθεί Συντελεσμένος Μέλλοντας: θα έχω δέσει, θα έχω δεθεί Αύξηση του ρήματος Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν μπροστά από το θέμα, στον Παρατατικό και στον Αόριστο της Οριστικής ε- που λέγεται αύξηση. Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν δεν παίρνουν αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν σε όλους τους χρόνους. Μερικά σύνθετα ρήματα με α συνθετικό τα επιρρήματα πολύ, πάρα,καλά, κακά κτλ. παίρνουν αύξηση στην αρχή του δεύτερου συνθετικού. Η αύξηση αυτή λέγεται εσωτερική. Όταν δεν τονίζεται χάνεται και όταν τονίζεται παραμένει. Π.χ. ΕΝΣ: πολυβλέπω /ΠΡΤ: πολυέβλεπα ΕΝΣ: παραθέλω /ΠΡΤ: παραήθελα ΠΡΟΣΟΧΗ! Η αύξηση στην προστακτική χάνεται. Έτσι θα πούμε: επίμενε, αντίγραψε και όχι επέμενε αντέγραψε. Σημείωση: Το ρήμα υπάρχω στους παρελθοντικούς χρόνους τρέπει το α- σε η-. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 7
Π.χ. υπάρχω υπήρχα υπήρξα Τα είδη των σύνθετων Τα σύνθετα ανάλογα με τη σημασία τους και τη σχέση του πρώτου με το δεύτερο συνθετικό, μπορεί να χωριστούν σε παρατακτικά, προσδιοριστικά, κτητικά και αντικειμενικά. Παρατακτικά Ανάβω και σβήνω: αναβωσβήνω Νότια και ανατολικά: νοτιοανατολικά Κίτρινος και μαύρος: κιτρινόμαυρος Προσδιοριστικά Αγριολουλούδι: αγριολούλουδο] Τραγουδό σιγά: σιγοτραγουδό Πίτα από τυρί: τυρόπιτα Κτητικά σύνθετα Εκείνος που έχει γαλανά μάτια: γαλανομάτης Εκείνος που έχει καλή καρδιά: καλόκαρδος Εκείνος που έχει σγουρά μαλλιά: σγουρομάλλης (είναι αυτά που μπορούμε να τα αναλύσουμε με την πρόταση «εκείνος που έχει..») Αντικειμενικά σύνθετα (εκείνος που) δένει βιβλία βιβλιοδέτης (εκείνος που) κρατά τα κλειδιά κλειδοκράτορας (εκείνος που) ανάβει καντήλια καντηλανάφτης (όταν τα αναλύουμε βλέπουμε ότι το ένα συνθετικό που έχει ρηματική έννοια γίνεται ρήμα και το άλλο γίνεται αντικείμενο του ρήματος) ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να γράψετε τι φανερώνει η προστακτική στις παρακάτω φράσεις με βάση τις σημασίες που δίνονται στο πλαίσιο: [προτροπή, αποτροπή, παράκληση, ευχή, απαγόρευση] α) Εσύ κοίταξε τη δουλειά σου μην τους ακούς... β) Μη γράφετε στους τοίχους. γ) Για τηλεφώνησε του, να δούμε τι έπαθε... δ) Σώσε με, Θεέ μου, απ αυτό το κακό. ε) Σύρε, παιδί μου, στο καλό και σύρε στην ευχή μου!.. στ) Κάνε το καλό και ρίξ το στο γυαλό 2. Να αντιστοιχίσετε με τον κατάλληλο χαρακτηρισμό την έγκλιση κάθε ρηματικού τύπου που υπογραμμίζεται: 1. Να μπορούσα εγώ να σε αντικαταστήσω! Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 8
2. Ρώτα ξαναρωτά, έμαθε όσα ήθελε. 3. Θα κουράστηκε, αφού δουλεύει όλη μέρα. 4. Μην απελπίζεσαι, όλα θ αλλάξουν. 5. Ας κάνει ό,τι νομίζει. α. αποτρεπτική προστακτική β. πιθανολογική οριστική γ. ευχετική οριστική δ. προστακτική έντονης ενέργειας ε. παραχωρητική υποτακτική 3. Να κατατάξετε τις παρακάτω σύνθετες λέξεις στην κατηγορία (παρατακτικά, προσδιοριστικά, κτητικά, αντικειμενικά) που ανήκουν: θηριοδαμαστής, νοτιοανατολικά, κοκκινομάλλα, ανθοπώλης, αγουρόλαδο, ανεβοκατεβαίνω, ασχημομούρης, αγριόχορτο. Φιλία: Προϋποθέσεις ορθής φιλίας: ΕΝΟΤΗΤΑ 3η - ΦΙΛΙΑ Σεβασμός στην προσωπικότητα του άλλου. Ειλικρίνεια και τιμιότητα. Κατανόηση προβλημάτων. Αλληλοβοήθεια. Κοινά ενδιαφέροντα. Απουσία εγωισμού. Συνεχής επικοινωνία. Αξία της φιλίας: Βαθύτερη επικοινωνία. Εμπιστοσύνη. Αποφυγή της μοναξιάς. Συμπαράσταση στις δύσκολες στιγμές. Διάλογος. Μας βοηθά να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Μας βελτιώνει σαν άτομα. Μας εντάσσει ομαλά στην κοινωνία. Η φιλία στην εποχή μας περνάει κρίση. Αίτια: α. Έλλειψη ελεύθερου χρόνου. β. Ανταγωνισμός. γ. Καταναλωτικό πνεύμα της εποχής. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 9
δ. Τηλεόραση μας αποξενώνει. ε. Ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη. ΟΙ ΦΩΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ Κατάληξη -ω : τρέχω, φροντίζω, αμείβω, τιμώ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ Κατάληξη -μαι : αμείβομαι, κρύβομαι, θεωρούμαι, λυπάμαι, κρατιέμαι Κάποια ρήματα έχουν μόνο ενεργητική φωνή : κρυώνω, τρέχω Κάποια ρήματα τα συναντούμε μόνο στην παθητική φωνή : δέχομαι, σκέφτομαι Είναι τα αποθετικά ρήματα Γενικά : η φωνή προσδιορίζει τον τρόπο κλίσης, αλλά όχι και τη σημασία του ρήματος. Έτσι, για παράδειγμα, το ρήμα λιώνω μπορεί να το δούμε και με παθητική σημασία, ενώ είναι ενεργητικής φωνής : Το χιόνι έλιωσε στα βουνά από τη βροχή παθητική σημασία Όμως : Η βροχή έλιωσε τα χιόνια ενεργητική σημασία Επίσης : η ενεργητική φωνή προσδίδει έμφαση στην ενέργεια του ρήματος, ενώ η παθητική φωνή επικεντρώνεται στο αποτέλεσμα της ενέργειας και χρησιμοποιείται περισσότερο στον επίσημο λόγο. ΟΙ ΣΥΖΥΓΙΕΣ Α Συζυγία Ενεστ. Ενεργητ. φωνής γράφ-ω, γράφ-εις, γράφ-ει γράφ-ουμε, γράφ-ετε, γράφ-ουν Ενεστ. Παθητ. φωνής γράφ-ομαι, -εσαι,-εται γραφ-όμαστε, -εστε(-οσαστε),-ονται Β Συζυγία α τάξη β τάξη αποθετικά Ενεστ. Ενεργητ. Ενεστώτας ενεργητ. φωνής φωνής : τραγουδ-ώ,/-άω,-άς, -ά (-άει), τραγουδ-άμε, (- διατηρ-ώ, -είς, -εί, διατηρ-ούμε, -είτε -ούν φοβ-άμαι και ούμαι, - άσαι, -άται ούμε),-άτε,--ούν (-άνε) (-ούνε) Ενεστώτας παθητικής Ενεστώτας παθητικής φωνής : τραγουδ-ιέμαι, -ιέσαι, - ιέται,τραγουδ-ιόμαστε, -ιέστε (-όσαστε), - ιούνται (-ιόνται) φωνής : διατηρ-ούμαι,-είσαι,- είται, διατηρ-ούμαστε, - είστε, -ούνται φοβ-όμαστε (ούμαστε), -όσαστε (-άστε), - ούνται Άσκηση Να συμπληρωθεί ο παρακάτω πίνακας: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 10
Ρήμα Φωνή Συζυγία Τάξη έτρεξα αδικήθηκε τρύπησα νευρίασα έχει λαλήσει ξεχάστηκε ρίχτηκε τολμούσαν είχα φοβηθεί θα έχω τυλίξει πέρασε Προσφορά: Ενότητα 4η - ΣΧΟΛΕΙΟ Καλλιεργεί πνευματικά το παιδί. Βοηθά στην κοινωνικοποίηση του παιδιού. Διδάσκει ηθικές αρχές και αξίες. Βοηθά στην ομαδικότητα, συνεργασία και αλληλεγγύη. Καταργεί τις διαφορές μεταξύ των ατόμων. Καλλιεργεί την περιέργεια και την αναζήτηση. Βοηθά το παιδί να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του. Ολοκληρώνει την προσωπικότητα. Τα προσόντα του εκπαιδευτικού: Αγάπη για τους μαθητές και το έργο του. Ηθικός, τίμιος, δίκαιος. Καθοδηγεί τους μαθητές. Διατηρεί το ενδιαφέρον των παιδιών για τη γνώση. Δεν κάνει διακρίσεις. Σέβεται τα παιδιά και τις δυνατότητές τους. Ενημερώνεται διαρκώς. Ανανεώνει τη διδασκαλία του. Συνδυάζει τη θεωρία με την πράξη. Αποτελεί σωστό πρότυπο για τα παιδιά. Σήμερα: Αρνητικά: Πολλά μαθήματα, κούραση μαθητών. Έλλειψη σχολικών κτιρίων Έλλειψη έμπειρων εκπαιδευτικών. Απουσία οργάνωσης μαθημάτων. Καλλιεργεί το «κυνήγι του βαθμού» (βαθμοθηρία). Ξεπερασμένες μέθοδοι διδασκαλίας. Ο μαθητής δε μαθαίνει να καλλιεργεί την κριτική του σκέψη και να προβληματίζεται. Ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδομή (εργαστήρια, βιβλιοθήκες, χώροι άθλησης). Προτάσεις: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 11
Πολιτεία: Ίδρυση σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές. Σύγχρονος εξοπλισμός σχολικών κτιρίων (βιβλιοθήκες, εργαστήρια, ηλεκτρονικοί υπολογιστές). Μετάδοση ηθικών αξιών και αρχών. Ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών. Έμφαση στον επαγγελματικό προσανατολισμό των παιδιών. Ευκαιρίες εκπαίδευσης σε όλα τα παιδιά. Εκπαιδευτικοί: Προσιτοί και συνεργάσιμοι. Να μετεκπαιδεύονται. Να μην έχουν ξεπερασμένες παιδαγωγικές αντιλήψεις. Τι είναι τα αποθετικά ρήματα; Υπάρχουν, κάποια ρήματα σε μαι, τα οποία απαντάνε μόνο στην παθητική φωνή και δε σχηματίζουν καθόλου ενεργητική φωνή σε -ω. Ακόμα κι αν έχουν ενεργητική διάθεση, βρίσκονται στην παθητική φωνή. Μερικά από αυτά μπορούν να πάρουν και αντικείμενο. Τα λέμε «αποθετικά ρήματα», γιατί αν και έχουν ενεργητική διάθεση, έχουν αποθέσει, εγκαταλείψει την ενεργητική φωνή. Συνεπώς, αποθετικά λέγονται τα ρήματα που έχουν μεν ενεργητική ή ουδέτερη διάθεση, σημασία αλλά γραμματικά έχουν μόνο παθητική φωνή (-μαι). Τα πιο σημαντικά είναι: 1. αισθάνομαι Η Μαρία αισθάνθηκε ένα χέρι στο πρόσωπό της. 2. ανέχομαι Κάποιοι άνθρωποι δεν ανέχονται τον πόνο. 3. απεχθάνομαι Αν και απεχθάνομαι τα πάρτι, απόψε θα πάω στο πάρτι του Κώστα. Έχει τα γενέθλιά του. 4. ασχολούμαι Ο πατέρας μου ασχολείται με το εμπόριο επίπλων. 5. γίνομαι Ο Χρήστος έγινε γιατρός. 6. δέχομαι Λυπάμαι αλλά δεν μπορώ να δεχτώ το δώρο σου. 7. εκμεταλλεύομαι Ο Γιάννης εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία, για να γίνει πλούσιος. Η Δήμητρα εκμεταλλεύτηκε τους φίλους της, για να βρει δουλειά. 8. εμπιστεύομαι Όταν ήμασταν παιδιά, μας έλεγαν να μην εμπιστευόμαστε τους αγνώστους. 9. εργάζομαι Η αδερφή μου εργάζεται σε σουπερμάρκετ. 10. έρχομαι Μην έρθεις τώρα στο σπίτι μου, γιατί κάνω μπάνιο. 11. ερωτεύομαι Όταν ήμουν πέντε χρονών, ερωτεύτηκα την πρώτη μου δασκάλα. 12. εύχομαι Σας εύχομαι καλή επιτυχία στη ζωή σας. 13. θυμάμαι / θυμούμαι Δε θυμάμαι τίποτα απ όσα μου είπες. 14. κάθομαι Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 12
Μην κάθεσαι σ αυτήν την καρέκλα, γιατί είναι έτοιμη να σπάσει. 15. κοιμάμαι / κοιμούμαι Χτες το βράδυ κοιμήθηκα στο σαλόνι με ανοιχτή την τηλεόραση. 16. μεταχειρίζομαι Αν μεταχειρίζεσαι τους φίλους σου τόσο αδιάφορα, θα τους χάσεις όλους. 17. ονειρεύομαι Μερικές φορές ονειρεύομαι χρυσές πεταλούδες να βγαίνουν από τ αφτιά μου. Τι μου συμβαίνει; 18. παντρεύομαι Ο Χρήστος παντρεύτηκε την καλύτερή του φίλη. 19. σέβομαι Πρέπει να βρω άλλη δουλειά. Το αφεντικό μου δε σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματά μου. 20. σιχαίνομαι Από παιδί σιχαινόμουν το τυρί. Το τρώω μόνο ψημένο. 21. σκέπτομαι / σκέφτομαι Ο Νίκος έκλεισε τα μάτια κι άρχισε να σκέφτεται το μέλλον του. 22. συμπεριφέρομαι Σταμάτα να συμπεριφέρεσαι τόσο ανόητα, σε παρακαλώ. 23. υπόσχομαι Σου υπόσχομαι φαγητό στο πιο ακριβό εστιατόριο, αν μου υποσχεθείς ότι θα με παντρευτείς. 24. φοβάμαι / φοβούμαι Φοβάσαι τα φίδια; 25. χρειάζομαι Δε σε χρειάζομαι άλλο. Μπορείς να φύγεις. ΑΣΚΗΣΗ Να βρείτε ποια από τα παρακάτω ρήματα είναι αποθετικά: Εκμεταλλεύομαι, ρωτώ, εργάζομαι, ξεχνιέμαι, υποκλίνομαι, παραδέχομαι, διδάσκομαι, παρασύρομαι, δέχομαι, αγαπιέμαι, συλλογίζομαι, γυμνάζομαι. ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ Η παθητική σύνταξη προϋποθέτει τη χρήση ρήματος παθητικής διάθεσης. Ρήματα παθητικής διάθεσης μπορεί να συναντήσουμε με κατάληξη μαι : Ο Γιάννης διαγράφτηκε (διαγράφ-ομαι) από την ομάδα του με κατάληξη ω : Το χιόνι λιώνει σιγά σιγά στα βουνά από τον ήλιο με ρηματικές εκφράσεις : γίνομαι δεκτός, βρίσκω βοήθεια, δέχομαι περιποιήσεις κ.α. : Οι εκπρόσωποι των φοιτητικών παρατάξεων δεν έγιναν δεκτοί από τον υπουργό παιδείας Το ποιητικό αίτιο είναι η αιτία που ποιεί, δηλ. προκαλεί, οτιδήποτε παθαίνει το υποκείμενο του παθητικού ρήματος. Συνήθως έχει τη μορφή του εμπρόθετου από + αιτιατική : Ο Γιάννης διαγράφτηκε από την ομάδα Οι αδύνατοι μαθητές βρήκαν βοήθεια για τα κενά τους από την ενισχυτική διδασκαλία Με τα ρηματικά επίθετα σε τός έχει τη μορφή : σε + αιτιατική : Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 13
Είναι αγαπητός σε όλα τα παιδιά Με παθητική μετοχή σε μένος μπορεί να έχει τη μορφή : με + αιτιατική : Τα ρούχα ήταν νοτισμένα με το πρωινό αγιάζι Προσοχή : δεν είναι όλοι οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί ποιητικό αίτιο : Κουράστηκα από την άσχημη συμπεριφορά σου προσδιορισμός της αιτίας. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική : Παρατηρήστε τα παραδείγματα και περιγράψτε τις αλλαγές που συμβαίνουν : υποκείμ. Α. Ενεργητική σύνταξη στο φινλανδικό σχολείο οι καλύτεροι μαθητές αντικείμ παρακινούν. τους αδύνατους προς τα επάνω. υποκείμ Παθητική σύνταξη στο φινλανδικό σχολείο οι αδύνατοι παρακινούνται ποιητικό αίτιο από τους καλύτερους μαθητές προς τα επάνω. ΑΣΚΗΣΗ Να υπογραμμίσετε στις παρακάτω φράσεις το ποιητικό αίτιο: Η πόλη λεηλατήθηκε από τους εχθρούς. Είναι αγαπητός σε όλους. (ρ. επίθετο σε- τος). Είμαι εκνευρισμένη με τη συμπεριφορά του. Τιμωρήθηκε από τον προπονητή του. Από τους Αθηναίους προσφέρονταν τιμές στους Ολυμπιονίκες. Το αυτοκίνητο καταστράφηκε από τη θεομηνία. Μεταβατικά /Αμετάβατα ρήματα Μεταβατικά λέγονται τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια που κάνει το υποκείμενο πηγαίνει σ ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Παραδείγματα: Η μητέρα χτενίζει την Ελένη. Η ενέργεια που κάνει το υποκείμενο (η μητέρα) πηγαίνει στην Ελένη. Η Ινώ χαϊδεύει το σκύλο. Η ενέργεια που κάνει το υποκείμενο ( η Ινώ) πηγαίνει στο σκύλο. Αμετάβατα λέγονται τα ρήματα που η ενέργειά τους δεν πηγαίνει πουθενά, ούτε σε πρόσωπο, ούτε σε ζώο, ούτε σε πράγμα. Παράδειγμα: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 14
Το παιδί χαμογέλασε Η ενέργεια που έκανε το υποκείμενο (το παιδί) δεν πήγε σε κάτι έξω από αυτό. Τα αμετάβατα ρήματα δεν έχουν αντικείμενο!!! Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα Ένα μεταβατικό ρήμα μπορεί να έχει ένα ή δύο αντικείμενα. Όταν το ρήμα έχει ένα αντικείμενο ονομάζεται μονόπτωτο. π.χ. Η Κική καθαρίζει το σπίτι. Όταν το ρήμα έχει δύο αντικείμενα (στην ίδια ή διαφορετική πτώση), ονομάζεται δίπτωτο. π.χ. Τα παιδιά έδωσαν της γιαγιάς δώρα. Η Άννα έδωσε το καινούριο στυλό του Κώστα. Η μαμά τηγάνισε τα κεφτεδάκια του Γιάννη. Ενότητα 5η ΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Μορφές: α) Χειρωνακτική β) Πνευματική γ) Μεικτή Προσφορά: Παρέχει υλικά αγαθά για την επιβίωσή μας. Βοηθά στη συνεργασία και την αλληλοβοήθεια. Το άτομο αναγνωρίζει την προσφορά των άλλων. Αίσθημα ανεξαρτησίας. Ομαλή ένταξη του ατόμου στην κοινωνία. Ενισχύει την αυτοπεποίθηση του ατόμου. Το άτομο αισθάνεται ότι προσφέρει και είναι ικανό. Ολοκληρώνεται η προσωπικότητα του ατόμου. Νέοι και επάγγελμα Ποιοί τους επηρεάζουν; Οικογένεια Φίλοι παρέες Κοινωνικό περιβάλλον Internet (διαδίκτυο) Μέσα μαζικής ενημέρωσης Σήμερα: Γίνεται διάκριση των επαγγελμάτων. Ανεργία, σταδιακά «χάνονται» παραδοσιακά επαγγέλματα. Η μηχανή αντικατέστησε τον άνθρωπο. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 15
Εξειδίκευση Πλήξη, κούραση, το άτομο δεν αισθάνεται ότι δημιουργεί. Πολύωρη εργασία. Χαμηλοί μισθοί. Άγχος για εύρεση δεύτερης και τρίτης δουλειάς. Ακατάλληλοι και επικίνδυνοι χώροι εργασίας. Νέοι o o o o o Αποπροσανατολίζονται από τους στόχους τους. Πιέζονται από την οικογένεια τους, ακολουθούν επάγγελμα που δεν τους ταιριάζει. Άγχος για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Δεν επιλέγουν επάγγελμα με βάση τις ικανότητες και τις κλίσεις τους. Απογοητεύονται. Αντιμετωπίζουν την ανεργία, ψυχολογικά προβλήματα Προτάσεις Νέοι Παιδεία Ολόπλευρη μόρφωση. Να γνωρίσουν τι θέλουν. Να κατανοήσουν τις κλίσεις τους και τα ενδιαφέροντά τους. Οικογένεια σχολείο Σωστή παιδεία. Ηθικές αρχές. Να βοηθήσουν το παιδί να γνωρίσει τον εαυτό του. Πολιτεία o o o Έμφαση στην εκπαίδευση. Σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων. Μείωση ανεργίας με τη λήψη κατάλληλων μέτρων. Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός, ο υπερθετικός. Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός ονομάζονται παραθετικά του επιθέτου. Το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει απλώς ένα γνώρισμα λέγεται θετικού βαθμού ή θετικό. ωραίο σπίτι. Το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από ένα άλλο λέγεται συγκριτικού βαθμού ή συγκριτικό. Ο Κώστας είναι εργατικότερος από το Γιάννη. Στον υπερθετικό βαθμό διακρίνουμε δύο κατηγορίες: Σχετικό υπερθετικό: λέγεται το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα στο πιο μεγάλο βαθμό από όλα τα όμοιά του. Το Χ είναι το πιο ψηλό κτίριο στον κόσμο. Απόλυτο υπερθετικό: λέγεται το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε πολύ μεγάλο βαθμό χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά. Ο Κώστας είναι πλουσιότατος. Ο σχηματισμός των παραθετικών: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 16
Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός περιφραστικό μονολεκτικό σχετικό πλούσιος πιο πλούσιος πλουσιότερος ο πλουσιότερος ο πιο πλούσιος παχύς πιο παχύς παχύτερος ο παχύτερος ο πιο παχύς επιμελής πιο επιμελής επιμελέστερος ο επιμελέστερος ο πιο επιμελής απόλυτο πλουσιότατος πάρα πολύ πλούσιος πολύ πολύ πλούσιος Παχύτατος πάρα πολύ παχύς πολύ πολύ παχύς επιμελέστατος πάρα πολύ επιμελής πολύ πολύ επιμελής Σε ορισμένες περιπτώσεις στον περιφραστικό συγκριτικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί για το πιο το περισσότερο. πιο γλυκός, περισσότερο γλυκός. Ανώμαλα παραθετικά: Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός Απλός Απλούστερος Απλούστατος Γέρος Γεροντότερος - Κακός Χειρότερος Χείριστος Καλός Καλύτερος Άριστος Λίγος Λιγότερος Ελάχιστος Μεγάλος Μεγαλύτερος Μέγιστος Μικρός Μικρότερος Ελάχιστος Πολύς Περισσότερος (πλείστος ) Δε σχηματίζουν παραθετικά ούτε μονολεκτικά ούτε περιφραστικά πολλά επίθετα που σημαίνουν: Ύλη : ξύλινος, σιδερένιος Καταγωγή ή συγγένεια: ελληνικός, πατρικός Τόπο ή χρόνο : θαλασσινός, χτεσινός Κατάσταση που δεν αλλάζει : νεκρός, αντρικός Κάποια σύνθετα με α συνθετικό το στερητικό α : αξέχαστος Παραθετικά επιρρημάτων: Υπάρχουν επιρρήματα που σχηματίζονται από επίθετα: Επίθετα -ος (τρανός) -υς (βαρύς) -ης (ακριβής) Επιρρήματα -α (τρανά) -ιά (βαριά) -ως (ακριβώς) Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 17
Τα επιρρήματα αυτά σχηματίζουν κι αυτά παραθετικά όπως τα επίθετα. Για το σχηματισμό των παραθετικών των επιρρημάτων χρησιμοποιείται επίσης και η ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου του επιθέτου. ( ωραίος) ωραία ωραιότερα ωραιότατα πιο ωραία πολύ ωραία Η Σύγκριση. Σύγκριση ονομάζεται η ενέργεια που κάνουμε για να διαπιστώσουμε α) αν ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα έχει μια κοινή ιδιότητα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό σε σχέση με κάποιο άλλο β) αν μια ιδιότητα που υπάρχει ως γνώρισμα σε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα βρίσκεται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό σε σχέση με μια άλλη ιδιότητά του. Πχ. Ο Γιώργος είναι βαρύτερος από τον Κώστα. Είμαι περισσότερο στενοχωρημένος παρά κουρασμένος. Πώς γίνεται η σύγκριση: Για να γίνει η σύγκριση, πρέπει να υπάρχει στην πρόταση Είτε επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού Η Μαρία είναι ομορφότερη από την Άννα. Είτε το σχετικό υπερθετικό Ο Δημήτρης είναι ο πιο επιμελής (μαθητής) απ όλους τους μαθητές της τάξης του. Είτε κάποια ρήματα που δηλώνουν σύγκριση, επιλογή ή προτίμηση. Ο Κώστας προτιμά τη θάλασσα από το βουνό. Οι όροι της σύγκρισης. Στη σύγκριση υπάρχουν δύο όροι Ο α όρος σύγκρισης είναι εκείνος από τον οποίο ξεκινάμε τη σύγκριση Ο β όρος σύγκρισης είναι εκείνος με τον οποίον γίνεται η σύγκριση. Το αεροπλάνο είναι ταχύτερο από το πλοίο. α όρος β όρος Πώς εκφέρονται οι όροι της σύγκρισης: Ο α όρος σύγκρισης μπορεί να είναι: ουσιαστικό, αντωνυμία, επίθετο, ρήμα, πρόταση, επίρρημα Ο β όρος σύγκρισης γενικά είναι ό,τι και ο α όρος κάθε φορά. Ο β όρος σύγκρισης εκφέρεται με τους εξής τρόπους: Από + αιτιατική Ο Ταΰγετος είναι ψηλότερος από τον Παρνασσό. Παρά + ομοιότροπα με τον α όρο Αυτή η εξέλιξη περισσότερο έβλαψε παρά ωφέλησε. Αδύνατος τύπος της γενικής της προσωπικής αντωνυμίας, όταν υπάρχουν τα συγκριτικά επίθετα μεγαλύτερος, μικρότερος, ανώτερος, κατώτερος, καλύτερος. Ο Γιάννης είναι πέντε χρόνια μεγαλύτερός του. Βραχυλογικά (δηλαδή παραμένει μόνο ο προσδιορισμός του β όρου αν αυτός είναι ίδιος με τον α όρο) Το σχολείο μας είναι ομορφότερο από το δικό σας. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 18
Από + επίρρημα (αν ο α όρος είναι επίρρημα) Σήμερα ήταν πιο ευχάριστα από χτες. Μερικές φορές ο β όρος σύγκρισης παραλείπεται, όταν εύκολα εννοείται από τα συμφραζόμενα. Είναι προτιμότερο να φύγεις.( παρά να μείνεις) Ασκήσεις Να δηλώσετε τον βαθμό των υπογραμμισμένων επιθέτων και να τα μεταφέρετε στους υπόλοιπους βαθμούς: Εγώ θεωρώ ότι μπορείς να γίνεις ο καλύτερος μαθητής της τάξης. Η βοήθειά σου ήταν σημαντικότατη για την ολοκλήρωση του έργου. Πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί, γιατί η θάλασσα σ αυτό το σημείο είναι βαθιά. Τα μαθήματα της φετινής χρονιάς είναι δυσκολότερα από τα περσινά. Στις παρακάτω φράσεις να βρείτε τον β όρο σύγκρισης και να δηλώσετε πώς εκφέρεται: Μην αγανακτείς, πάντα ήταν καλύτερός σου. Προτιμότερο είναι να πηγαίνεις εκδρομές, όταν έχεις ελεύθερο χρόνο, παρά να κάθεσαι στο σπίτι. Νομίζω ότι τα κορίτσια είναι προσεκτικότερα από τα αγόρια της τάξης. «Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης» Μ.Μ.Ε. Ενότητα 6 η Τα κυριότερα: Τύπος, Ραδιόφωνο, Τηλεόραση. Θετικά: Ενημερώνουν για όλα τα θέματα. Καταργούν τις αποστάσεις. Προβληματίζουν και αναπτύσσουν τη φαντασία. Μας φέρνουν σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και άλλες χώρες. Μας διασκεδάζουν. Προβάλλουν έργα τέχνης και πολιτιστικές δραστηριότητες. Ευαισθητοποιούν για κοινωνικά θέματα. Αρνητικά: Παραπληροφορούν. Αλλοιώνουν την πραγματικότητα. Προξενούν «πλύση εγκεφάλου». Αποδυναμώνουν την κριτική σκέψη του ατόμου. Απομονώνουν το άτομο από τους γύρω του. Προωθούν την ξενομανία. Αλλοιώνουν τη γλώσσα. Προϋποθέσεις ορθής λειτουργίας Ουσιαστική ενημέρωση. Σεβασμός στις ανάγκες του τηλεθεατή. Καλλιέργεια ηθικών αξιών και αρχών. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 19
Έντιμοι δημοσιογράφοι. Η πολιτεία να λάβει αυστηρά μέτρα. «Διαδίκτυο» Προσφορά: Πληροφορίες στον παγκόσμιο ιστό. Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Συνομιλία με άλλους. Ψυχαγωγία. Εκπαίδευση μέσω απόστασης. Ελεύθερη πρόσβαση πληροφοριών. Κοινωνικοποίηση του ατόμου. Κίνδυνοι: Παραπληροφόρηση. Αδυναμία ελέγχου ψευδών μηνυμάτων. Απομόνωση του ατόμου. «πλύση εγκεφάλου». Κυριαρχία Αγγλικής γλώσσας > αλλοίωση άλλων γλωσσών Προτάσεις: Γονείς: Συζήτηση και διάλογος με τα παιδιά για τους κινδύνους του διαδικτύου. Να επιβλέπουν. Να παροτρύνουν το παιδί να συμμετέχει σε άλλες δραστηριότητες. ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ Είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στη θέση ονομάτων ουσιαστικών ή επιθέτων ( αντωνυμία : αντί + όνομα ). ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΑΝΤΩΝΥΜΙΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΣ ΟΡΙΣΤΙΚΕΣ εγώ, εσύ, αυτός (δυνατοί τύποι ), μου, σου, του, τον, μας, σας κλπ. (αδύνατοι τύποι ) διαχωρίζουμε τους αδύνατους τύπους από τα άρθρα, καθώς οι τύποι αυτοί συνοδεύουν ρήματα, ενώ τα άρθρα ονόματα : Τον είδα χθες αντωνυμία Συναντήσαμε τον Πέτρο το πρωί άρθρο δικός μου, δική σου, δικό του, δικοί μας μου, σου, του του εαυτού μου, του εαυτού σου, του εαυτού του, της τον εαυτό μου, σου, του, της ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο μόνος μου, μόνη σου, μόνο του, μόνοι μας Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 20
ΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΟΡΙΣΤΕΣ αυτός, αυτή, αυτό, (ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο εκείνος, εκείνη, εκείνο, τέτοιος, τέτοια, τέτοιο τόσος, τόση, τόσο το άκλιτο που, ο οποίος, η οποία, το οποίο όποιος, όποια, όποιο, όσος, όση, όσο οποιοσδήποτε, οσοσδήποτε, οτιδήποτε, ό,τι το άκλιτο τι, ποιος, ποια, ποιο, πόσος, πόση, πόσο ένας, μία, ένα,* κανένας, καμία, κανένα κάποιος, κάποια, κάποιο, μερικοί, μερικές, μερικά κάτι, κατιτί, τίποτε, τίποτα κάμποσος, κάμποση, κάμποσο, κάθε καθένας, καθεμία, καθένα καθετί, ο, η, το δείνα ο, η, το τάδε, άλλος, άλλη, άλλο Ο ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΣ Όπως και τα ονόματα, λειτουργούν στο λόγο ως : υποκείμενα : Κάποιοι εμφανίστηκαν τώρα. αντικείμενα : Η Κατερίνα μού το είπε κατηγορούμενα : Τα χρήματα είναι δικά σας επιθετικοί προσδιορισμοί : τέτοιος άνθρωπος δεν ξανάγινε γενικές προσδιοριστικές : Είναι διαφημιστής του εαυτού του για να συνοδέψουν προθέσεις : Με σένα δεν κάνω παρέα ΤΡΟΧΑΙΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ Αιτίες: Ενότητα 7 η Μεγάλη ταχύτητα. Παραβίαση Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Κατάσταση μέθης. Απροσεξία επιπολαιότητα. Επιδεικτική συμπεριφορά. Έλλειψη φωτεινών σηματοδοτών σε διασταυρώσεις. Έλλειψη διαβάσεων. Προτάσεις: Ενημέρωση πολιτών. Κυκλοφοριακή αγωγή στα σχολεία. Λήψη μέτρων από την Πολιτεία (φωτεινοί σηματοδότες, διαβάσεις ). Άγχος Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 21
Αίτια: Επαγγελματικοί λόγοι. Ψυχολογικοί λόγοι. Γρήγορες συνθήκες ζωής. Μαθητές: Αυξημένες υποχρεώσεις. Έλλειψη ελεύθερου χρόνου. Πίεση περιβάλλοντος (οικογένεια σχολείο). Συνέπειες: Σωματικά προβλήματα (κούραση, ασθενής μνήμη). Βίαιη και νευρική συμπεριφορά. Αρνητικές σχέσεις με τους άλλους. Χαμηλή επίδοση στο σχολείο. Προτάσεις: Ουσιαστική παιδεία και καλλιέργεια. Ελεύθερος χρόνος. Συζήτηση διάλογος (οικογένεια φίλοι). Επαφή με τη φύση. Να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. ΟΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Είναι τα λεκτικά σύνολα που συμπληρώνουν την έννοια του ρήματος, δηλ. της δίνουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που την ξεχωρίζουν από άλλες πιθανές σημασίες της. Μπορεί να είναι μονολεκτικοί ή περιφραστικοί Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥΣ Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται : Τα επιρρήματα : θα σε δω απόψε Απλή αιτιατική ή σπανιότερα γενική ενός ουσιαστικού : το βράδυ θα βγούμε θα έρθω του χρόνου - ώρες αγνάντευε το πέλαγος Τα προθετικά σύνολα : κατέρρευσε από απογοήτευση με το να θυμώνεις δεν πετυχαίνεις τίποτα Συνδυασμός επιρρήματος με προθετικό σύνολο ή δύο επιρρημάτων μαζί : καυγαδίζαμε έξω από τον κινηματογράφο- περπατούσε αργά αργά Οι επιρρηματικές μετοχές : συγύριζε τραγουδώντας Τα επίθετα (ως επιρρηματικά κατηγορούμενα ): γύρισε κεφάτος Οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις : είχα διαβάσει τόσο καλά, ώστε δε με προβλημάτισε καμιά ερώτηση διπλή πτώση: στάθηκε άκρη άκρη. ΟΙ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥΣ Δηλώνουν κυρίως : 1. Τόπο : Στο Ηράκλειο ο καιρός είναι υγρός 2. Χρόνο : έφυγε χθες Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 22
3. Τρόπο : με το να μιλάς ( ή : μιλώντας ) διαρκώς επιβαρύνεις τη θέση σου 4. Αιτία : δάκρυσε από συγκίνηση 5. Σκοπό : πήγε στο Παρίσι για σπουδές 6. Ποσό : κουράστηκα πολύ όσο προσπαθείς, τόσο βελτιώνεσαι 7. Αποτέλεσμα : ήταν τόσο στενοχωρημένη, που δεν έβλεπε μπροστά της 8. Αναφορά : μιλήσαμε για σένα 9. Όρο προϋπόθεση : αν δεν έχεις δουλειά, πέρασε να τα πούμε 10. Εναντίωση παραχώρηση : αν και καθυστέρησε, πρόλαβε την παράσταση και άρρωστος να είμαι, το ταξίδι δεν το χάνω 11. Βεβαίωση : βεβαιότατα, σωστά, ασφαλώς, σίγουρα θα πάμε 12. Άρνηση : μην το ξαναπείς, όχι, κάθε άλλο 13. Δισταγμό πιθανότητα : πιθανόν, ίσως, ενδεχομένως να συμβεί αυτό Επίσης μπορεί να δηλώνουν παρομοίωση, συνοδεία, αφαίρεση, ποσό κατά προσέγγιση κλπ. Επειδή τόσο οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί όσο και το αντικείμενο συμπληρώνουν την έννοια του ρήματος, είναι βασικό για να μην τα μπερδεύουμε να έχουμε ξεκαθαρίσει ότι με τους επιρρ. προσδιορισμούς απαντούμε σε ερωτήσεις που αποκαλύπτουν επιρρηματικές σχέσεις ( πού, πότε, με ποιον όρο, γιατί, για ποιο σκοπό κλπ. ), ενώ με το αντικείμενο καλύπτουμε την απάντηση σε ερωτήματα του τύπου : ποιον, σε ποιον, τι, κλπ. ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Αιτίες: Ενότητα 8 η Συναναστροφή με «ύποπτες παρέες». Μοναξιά. Προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον. Έλλειψη ουσιαστικής παιδείας. Συνέπειες: Το άτομο βυθίζεται στον εφιάλτη των ναρκωτικών. Σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα. Απομόνωση. Βίαιη και εγκληματική συμπεριφορά. Προτάσεις: Ενημέρωση πολιτών. Παιδεία. Αρμονικό οικογενειακό περιβάλλον. Δραστηριοποίηση σχολείου. Μετοχές Η παθητική μετοχή σε -μένος, γράφεται με δυο μ μόνο στα ρήματα που έχουν χαρακτήρα π, β, φ, πτ, π.χ.: εγκαταλείπω εγκαταλειμμένος, ράβω ραμμένος, γράφω γραμμένος, απορρίπτω απορριμμένος κτλ. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 23
Η μετοχή σε -μένος, είναι κλιτή, έχει τρία γένη και δύο αριθμούς και ισοδυναμεί με επίθετο. Επίσης, η παθητική μετοχή τελειώνει σε: ημένος (με η): στα ρήματα της δεύτερης συζυγίας (π.χ. αγαπημένος < αγαπιέμαι) σμένος: σε ρήματα της πρώτης συζυγίας και σε μερικά της δεύτερης (π.χ. χτισμένος < χτίζομαι, δυστυχισμένος < δυστυχώ). Το ι, η, υ, ει, οι που έχουν τα ρήματα της πρώτης συζυγίας στην παραλήγουσα της οριστικής ενεστώτα διατηρείται και στη μετοχή (π.χ. δροσισμένος < δροσίζομαι, δακρυσμένος < δακρύζω). -ωμένος (με ω): όταν τονίζεται στην παραλήγουσα (π.χ. τεντωμένος < τεντώνομαι). όμενος (με ο): όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα (π.χ. ενδιαφερόμενος < ενδιαφέρομαι). -ώμενος (με ω): όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα (π.χ. εκτιμώμενος < εκτιμώμαι). Η άκλιτη ενεργητική μετοχή σε -οντας, όταν είναι άτονη γράφεται με ο, όταν τονίζεται γράφεται με ω, π.χ.: κόβοντας, γράφοντας, αλλά γελώντας, τραγουδώντας κτλ. Εξαιρείται το όντας. Στη δημοτική γλώσσα, ιδιαίτερα στο γραπτό και στον επιστημονικό λόγο, γίνεται μεγάλη χρήση των αρχαίων τύπων των μετοχών των ρημάτων. Η σημασία της επιθετικής και της επιρρηματικής μετοχής με επιθετική σημασία, δηλαδή όπως κάθε επίθετο και λέγεται επιθετική μετοχή. Επιθετικές είναι οι μετοχές της παθητικής φωνής. με επιρρηματική σημασία, δηλαδή δηλώνει τρόπο, χρόνο, αιτία, υπόθεση και εναντίωση και λέγεται επιρρηματική μετοχή. Επιρρηματική η μετοχή ου ενεργητικού ενεστώτα. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους της μετοχής των ρημάτων που βρίσκονται στην παρένθεση: Έμεινε. (κρύβομαι) στην σπηλιά, για να μπορέσει να ξεφύγει. Κρύωσε, γιατί βγήκε (ιδρώνω) στο μπαλκόνι. Κλείσε το φώς.. (βγαίνω) από το μπάνιο. Περάσαμε όλο το βράδυ.. (μιλώ) για την παράσταση που είχαμε παρακολουθήσει. Προτιμώ τα φρούτα όταν είναι.. (γίνομαι). Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 24
Πηγές: «synodoiporos.weebly.com/uploads/2/6/8/3/.../enot3_fones_syzygies_rimatos.pdf» «http://diavatagirgenis.blogspot.gr/2012/12/blog-post_8.html» http://2dim-siatist.koz.sch.gr/autosch/joomla15/images/glossae/%20%20%20.pdf https://dytestisgnosis.wordpress.com/2012/01/20/μεταβατικά-και-αμετάβατα-ρήματα-μονό/ «http://gym-kounoup.chan.sch.gr/index.php/component/attachments/download/46 http://4gym-irakl.ira.sch.gr/new/images/stories/pdf/neoellhnikh_glossa/neo_glosa_b_serdakh/enotita6_antonimies.pdf http://synodoiporos.weebly.com/uploads/2/6/8/3/26835838/enotita7_epirrimatikoi_prosdiorismoipdf.pdf http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads/2015/04/ενοτητα-4-σχολειο.pdf http://synodoiporos.weebly.com/uploads/2/6/8/3/26835838/enot_energitiki_pathitiki_syntaxi.pdf Πηγές : http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads/2015/04/ενοτητα-4-σχολειο.pdf Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 25