BULLETIN 74 ΑΠΟΜΕΙΩΣΗ (HAIRCUT) ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ (ΜΕΜΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΕΝΩΠΙΟΝ ΑΝΩΤΑΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΒΗΜΑΤΩΝ) Προδικαστική Ένσταση: Ο Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας εισηγήθηκε στο Δικαστήριο ότι το Διάταγμα που εξέδωσε ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου και το οποίο αφορά το «κούρεμα» των καταθέσεων είναι: Κυβερνητική Πράξη / Πράξη Κανονιστικού Χαρακτήρα (i) Το επιχείρημα της Δημοκρατίας εδράζεται στο ότι η προσβαλλόμενη πράξη και/ή απόφαση και όλες οι προπαρασκευαστικές αυτής πράξεις είναι έμμεσα ή άμεσα αποτέλεσμα Διεθνούς Συμφωνίας ή «Πολιτικής Απόφασης» μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Eurogroup και ως τέτοια δεν μπορεί να ανακληθεί, αλλά ούτε και να προσβληθεί ως εκτελεστή διοικητική πράξη από το Ανώτατο Δικαστήριο. (ii) Διαζευκτικά, η Δημοκρατία ισχυρίζεται ότι το Διάταγμα ήταν απόφαση Διοικητικής Αρχής (δηλ. του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας και του Υπουργού Οικονομικών), κανονιστικού χαρακτήρα, και δεν αποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη η οποία μπορεί να προσβληθεί ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Εμείς από την άλλη πλευρά, εισηγηθήκαμε στο Δικαστήριο ότι: (i) Δεν υπάρχουν παρόμοια δικαστικά προηγούμενα (Court precedents) σχετικά με το υπό εκδίκαση ζήτημα που δικαιολογούν την θέση της Κυβέρνησης περί Κυβερνητικής Πράξης. Αντίθετα οι επίδικες πράξεις θίγουν ατομικά περιουσιακά δικαιώματα των Αιτητών, ώστε αυτοί να νομιμοποιούνται να τις προσβάλουν με προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο. (ii) Δεν υπήρξε συνομολόγηση Διεθνούς Συνθήκης, αλλά μια απλή δέσμευση εκ μέρους της Κυπριακής Κυβέρνησης προς το Eurogroup, το οποίο εν πάση περιπτώσει δεν είναι θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν έχει την δυνατότητα για σύναψη συμφωνίας γενικά ή σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
(iii) Πράξεις Κυβερνήσεως περιορίζονται σε αποφάσεις που επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική της χώρας, όπως π.χ. πόλεμο κ.τ.λ. και όχι αποφάσεις που παραβιάζουν ιδιωτικά δικαιώματα ιδιοκτησίας. (iv) Η προτεινόμενη Οδηγία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σε σχέση με την χρηματοπιστωτική κρίση [ Crisis Management Directive ] επιτρέπει και επιβάλει ρητά τον δικαστικό έλεγχο (judicial review) τέτοιων αποφάσεων. Αυτά τα θέματα τέθηκαν ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου σε 6 συνεχόμενες συνεδρίες. Η ακρόαση των προδικαστικών ενστάσεων ολοκληρώθηκε την Τρίτη 30/4/2013 και το Δικαστήριο επιφύλαξε την απόφαση του. Κύρια Επιχειρήματα Επί της Ουσίας 1. Το Διάταγμα παραβιάζει το Σύνταγμα (i) (ii) (iii) Παραβιάζει το Άρθρο 23 του Συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, αφού επιβάλλει στέρηση, επιβάρυνση, ή περιορισμό επί του δικαιώματος ιδιοκτησίας, χωρίς οποιαδήποτε και/ή οποιαδήποτε καθορισμένη και/ή δίκαια αποζημίωση. Η παρούσα επέμβαση κατά την εισήγηση μας αποτελεί αποστέρηση του δικαιώματος ιδιοκτησίας (απαλλοτρίωση) και όχι απλή επέμβαση ή ρύθμιση και συνεπώς επιτρέπεται μόνο κατόπιν δίκαιης και σε μετρητά αποζημίωσης. Προσκρούει στα Άρθρα 6 και 28 του Συντάγματος, τα οποία κατοχυρώνουν τις αρχές της Ισότητας και Δίκαιης Μεταχείρισης. Το προσβαλλόμενο διάταγμα συνιστά άνιση μεταχείριση των Αιτητών και θέτει αυτούς σε δυσμενή διάκριση σε σύγκριση με τους καταθέτες άλλων πιστωτικών Ιδρυμάτων, αλλά και τους καταθέτες καταστημάτων των Κυπριακών Τραπεζών στο εξωτερικό (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο και Ελλάδα). Παραβιάζει το Άρθρο 26 του Συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα και την ελευθερία του συμβάλλεσθε, εφόσον περιορίζει και εξουδετερώνει τα
συμβατικά δικαιώματα των Αιτητών μονομερώς, χωρίς να αφήνει περιθώρια διαπραγμάτευσης. 2. Παραβάσεις του Νόμου 17(1)/2013 Σύμφωνα με το Άρθρο 60 του Περί Γενικών Αρχών του Διοικητικού Δίκαιου Νόμου 158(1)/1999, μια διοικητική πράξη πρέπει να εκδίδεται σύμφωνα με τον Νόμο ο οποίος εξουσιοδοτεί την έκδοση τέτοιας πράξης και δεν μπορεί να εκδίδεται καθ υπέρβαση εξουσίας και να είναι εκτός των πλαισίων που θέτει ο Νομοθέτης. (i) (ii) (iii) (iv) (v) Το Άρθρο 3(2)(ζ) του Νόμου 17(1)/2013, προβλέπει ότι τα μέτρα εξυγίανσης δεν θα πρέπει να παραβιάζουν το Σύνταγμα. Το Άρθρο 3(2) (γ) του Νόμου, προβλέπει ότι πιστωτές της ίδιας κατηγορίας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ισότιμα. Το Άρθρο 3(2) (ε) του Νόμου προβλέπει ότι κανένας πιστωτής δεν θα πρέπει να είναι σε χειρότερη θέση από ότι σε περίπτωση εκκαθάρισης της Τράπεζας. Η Λαϊκή Τράπεζα παραμένει χωρίς περιουσιακά στοιχεία, ενώ η Τράπεζα Κύπρου κληρονομεί το τεράστιο παθητικό του ΕΛΑ της τάξης των 9 δισεκατομμυρίων Ευρώ (Emergency Liquidity Assistance) που παρείχε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Το Άρθρο 22(1) του Νόμου, προβλέπει ότι μια προ-εκτίμηση των περιουσιακών στοιχείων και των οφειλών της Τράπεζας θα έπρεπε να είχε διενεργηθεί προτού ληφθούν οποιαδήποτε μέτρα εξυγίανσης - κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Το Άρθρο 17(1) του Νόμου, προβλέπει ότι η έγκριση του Υπουργού Οικονομικών θα έπρεπε να ληφθεί προτού ληφθούν οποιαδήποτε μέτρα εξυγίανσης αντ αυτού υπάρχει η έγκριση του Υπουργού Εργασίας ο οποίος αντικαθιστούσε τον Υπουργό Οικονομικών, επομένως το εκδοθέν διάταγμα δεν είναι αποτέλεσμα νόμιμης και έγκυρης απόφασης.
3. Παραβάσεις Γενικών Αρχών Διοικητικού Δικαίου (i) Κατάχρηση Εξουσίας: Τα Μέτρα Εξυγίανσης θα έπρεπε να ληφθούν άμεσα, αντίθετα η Κυβέρνηση καθυστέρησε 1 χρόνο σχεδόν με αποτέλεσμα η Λαϊκή Τράπεζα να έχει επιβαρυνθεί με την επιπρόσθετη οφειλή / ευθύνη των 9 δισεκατομμυρίων Ευρώ του ΕΛΑ, την οποία έχει πλέον επωμισθεί η Τράπεζα Κύπρου. (ii) Παραβίαση του κανόνα της Φυσικής Δικαιοσύνης: λαμβάνοντας υπόψη ότι η αρμόδια εποπτική αρχή του Κράτους και η Αρχή Εξυγίανσης εμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο, ήτοι την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου. (iii) Παράβαση της αρχής της Καλής Πίστης: εφόσον η Κυβέρνηση αντί να ενεργεί με καλή πίστη, εξαπάτησε τους καταθέτες μέσω του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος μέχρι και τις 11/2/2013, διαβεβαίωνε γραπτώς αυτούς, ότι οποιασδήποτε μορφής «κούρεμα καταθέσεων» ήταν παράνομο και αντισυνταγματικό. Δίκαιο της Ανάγκης Διαζευκτικά, η Δημοκρατία ισχυρίζεται ότι η προσβαλλόμενη πράξη και/ή απόφαση εάν θεωρηθεί ως Αντισυνταγματική δικαιολογείται δυνάμει του Δικαίου της Ανάγκης, όπως αυτό εξελίχθηκε μέσω της Κυπριακής νομολογίας. Σε τέτοια περίπτωση το βάρος απόδειξης εναπόκειται στην Δημοκρατία. Υπάρχει αρκετή Κυπριακή νομολογία η οποία επιβεβαιώνει το δόγμα του Δικαίου της Ανάγκης. Οι συγκεκριμένες αποφάσεις εκδόθηκαν λαμβάνοντας υπόψη τις επικρατούσες συνθήκες στην Κύπρο μετά τα γεγονότα του 1963 και την Τουρκική εισβολή το 1974. Για να εφαρμοστεί το Δίκαιο της Ανάγκης θα πρέπει να: (i) Υπάρχει επιτακτική και αναπόφευκτη ανάγκη ή εξαιρετικές περιστάσεις, (ii) (iii) (iv) Μην μπορεί να εφαρμοστεί άλλο μέτρο ή θεραπεία, Το μέτρο που θα ληφθεί θα πρέπει να είναι ανάλογο με την επιτακτική ανάγκη, Θα πρέπει να είναι προσωρινού χαρακτήρα και να περιορίζεται στην χρονική διάρκεια των εξαιρετικών συνθηκών που το επιβάλλουν.
Στην παρούσα περίπτωση, το ίδιο το διάταγμα δεν αναφέρεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και δεν επικαλείται το Δίκαιο της Ανάγκης. Αντιθέτως, το επίδικο Διάταγμα εκδόθηκε βάση προνοιών Νόμου που σαφώς προβλέπει και ορίζει πως το δικαίωμα ιδιοκτησίας θα πρέπει να διαφυλαχτεί και οιαδήποτε επέμβαση επί τούτου να συμβαδίζει με το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Περαιτέρω όλες οι υποθέσεις στις οποίες εφαρμόστηκε το Δίκαιο της Ανάγκης, σχετίζονταν με νομοθετικά μέτρα δηλ. αποφάσεις που λήφθηκαν από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και κρίθηκαν ως αναγκαίες, και όχι μέτρα που λήφθηκαν από την εκτελεστική εξουσία ή αρχές. Η Δίκη Μας Γνώμη και Εκτίμηση Θα ήθελα να τονίσω ότι τα θέματα που θίγονται ανωτέρω είναι «νέα» ζητήματα για τα Κυπριακά Δικαστήρια και επομένως είναι αδύνατο να προδικασθεί το αποτέλεσμα. Πιστεύουμε ότι έχουμε καλή υπόθεση, τόσο σε σχέση με τα διαδικαστικά θέματα που εγείρονται όσο και επί της ουσίας της υπόθεσης. Από την άλλη πλευρά, αν και τα Κυπριακά Δικαστήρια έχουν την φήμη ότι είναι ανεξάρτητα, δεν θα πρέπει να διαφύγει της αντίληψης μας το μέγεθος των πιθανόν επιπτώσεων που θα έχει μια απόφαση πάνω στο Σχέδιο Διάσωσης που υιοθέτησε το Eurogroup για την Κύπρο, ως επίσης και επιπτώσεις σε πολιτικό επίπεδο. Ο Γενικός Εισαγγελέας εμφανίζεται προσωπικά στη διαδικασία ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου, τονίζοντας εμφαντικά ότι πιθανή επιτυχία των Αιτητών, θα οδηγήσει τη χώρα σε χρεωκοπία. Πιθανά Αποτελέσματα και Εναλλακτικές Λύσεις Είναι πολύ σημαντικό να εξετάσουμε τις συνέπειες που θα επιφέρει η οποιαδήποτε απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στους Αιτητές, ως επίσης και εναλλακτικές λύσεις. Αν η Προσφυγή επιτύχει Αν η Προσφυγή επιτύχει, τότε οι επιτυχόντες Αιτητές (καταθέτες) θα έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν αποζημίωση για τις απώλειες που έχουν υποστεί. Υπάρχει ρητή πρόνοια στο Σύνταγμα μας, η οποία προνοεί και διασφαλίζει το δικαίωμα σε αποζημίωση σε περίπτωση που υπάρξει απώλεια συνεπεία της ακυρωθείσας διοικητικής πράξης ως Αντισυνταγματικής.
Αν το Διάταγμα κριθεί ως Πράξη Κυβερνήσεως Σε περίπτωση που η προσβαλλόμενη πράξη θεωρηθεί από το Ανώτατο Δικαστήριο ως Πράξη Κυβερνήσεως, τότε το Δικαστήριο θα απορρίψει τις προσφυγές χωρίς να επισέλθει επί της ουσίας, ασχέτως των σαφών ενδείξεων περί παράβασης των Συνταγματικών δικαιωμάτων των Αιτητών. Επομένως, η σίγουρη διαθέσιμη επιλογή που θα έχουν οι Αιτητές (καταθέτες) θα είναι η καταχώρηση προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο θα κληθεί να εξετάσει το ζήτημα. Για να έχουν το δικαίωμα οι Αιτητές (καταθέτες) να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θα πρέπει να εξαντλήσουν όλα τα ένδικα μέσα που προσφέρονται στην χώρα τους, επομένως η καταχώρηση προσφυγής στο Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου είναι απαραίτητη εχέγγυο. Υπάρχει χρονικό πλαίσιο εντός του οποίου θα πρέπει να καταχωρούνται προσφυγές, και αυτό είναι 75 ημέρες από την ημερομηνία έκδοσης της προσβαλλόμενης πράξης και/ή απόφασης. Στην περίπτωση μας, οι Προσφυγές θα πρέπει να καταχωρηθούν μέχρι τις 5 Ιουνίου, 2013. Θα πρέπει επίσης να εξετάσουμε το ενδεχόμενο καταχώρησης αγωγής για αποζημιώσεις στα Επαρχιακά Δικαστήρια, παρά το γεγονός ότι η προσβαλλόμενη πράξη μπορεί να κριθεί ως Πράξη Κυβερνήσεως. Αυτό διασφαλίζεται και κατοχυρώνεται από τον ίδιο τον Νόμο βάση του οποίου η Κυβέρνηση προχώρησε στο «κούρεμα», αλλά η αποζημίωση περιορίζεται στις περιπτώσεις όπου οι καταθέτες μπορούν να αποδείξουν ότι έχουν περιέλθει σε χειρότερη κατάσταση από του αν η Τράπεζα οδηγείτο σε εκκαθάριση. Ουσιαστικά, ο Νόμος προβλέπει ότι σε περίπτωση εκκαθάρισης της Τράπεζας, τα επηρεαζόμενα πρόσωπα δεν μπορούν να απαιτήσουν παρά την αποζημίωση που θα έπαιρναν σε περίπτωση εκκαθάρισης της Τράπεζας. Αν το Διάταγμα κριθεί ως κανονιστική πράξη Αν το Δικαστήριο αποφασίσει ότι η προσβαλλόμενη πράξη δεν αποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη, αλλά κανονιστική, τότε οι προσφυγές θα απορριφθούν χωρίς να εξεταστούν επί της ουσίας.
Ωστόσο, υπάρχει και εδώ η επιλογή της καταχώρησης αγωγής για αποζημιώσεις στο Επαρχιακό Δικαστήριο με την αιτιολογία ότι παρ όλο που η προσβαλλόμενη πράξη δεν είναι εκτελεστή διοικητική πράξη, εντούτοις επηρεάζει άμεσα τα ιδιωτικά περιουσιακά δικαιώματα των καταθετών. Αν το Διάταγμα κριθεί συνταγματικό ή αν εφαρμόζεται το Δίκαιο της Ανάγκης Υπάρχει βεβαίως η επιλογή του ΕΔΑΔ αλλά και σε αυτή την περίπτωση, αν οι προσφυγές αποτύχουν επί της ουσίας, θα πρέπει εξετάσουμε την πιθανότητα να ζητήσουμε αποζημιώσεις από την Κεντρική Τράπεζα, την Κυπριακή Δημοκρατία, και τις επηρεαζόμενες Τράπεζες, με το σκεπτικό ότι δεν είχαν προνοήσει για αποζημίωση ή ότι η αποζημίωση που λήφθηκε δεν ήταν εύλογη και δίκαιη. Πολιτική Αγωγή για αστικά αδικήματα, απάτη, παράβαση νομίμων καθηκόντων κλπ Σε κάθε περίπτωση, μια επίσης ενδεχόμενη οδός που θα μπορούσε να ακολουθηθεί είναι να ζητηθεί αποζημίωση με την καταχώρηση αστικής αγωγής εναντίον της επηρεαζόμενης Τράπεζας, της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας (ως η Ευρωπαϊκή εποπτική αρχή) και πιθανώς των Ελεγκτών και μελών Διοικητικών Συμβουλίων των Τραπεζών για λόγους αμέλειας, εφόσον είναι φανερό ότι έχουν παραβεί το καθήκον επιμέλειας που έχουν προς τους καταθέτες και των καθηκόντων τους που απορρέουν από τον Νόμο ως επίσης ενδεχόμενα για ορισμένος από τους πιο πάνω για δόλο, απάτη, και ψευδείς παραστάσεις. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι η Κεντρική Τράπεζα δήλωνε και διαβεβαίωνε γραπτώς ότι οποιοδήποτε «κούρεμα» επί των καταθέσεων δεν θα ήταν δυνατό και εφικτό, εφόσον παραβιάζει το Σύνταγμα, μόλις 1 μήνα πριν το «κούρεμα». Παρ όλα αυτά, με το εκδοθέν Διάταγμα, παραβιάζεται τόσο το Σύνταγμα ως επίσης και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Θα συνεχίσουμε να σας ενημερώνουμε σχετικά με την απόφαση που θα εκδώσει το Ανώτατο Δικαστήριο και τις πιθανές επιπτώσεις που θα επιφέρει η απόφαση αυτή. Παραμένουμε στη διάθεσή σας. Στέλιος Αμερικάνος & Σία Δ.Ε.Π.Ε. Λευκωσία 13 η Μαΐου 2013