Συνδικάτα και μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ. Για: Κοινωνική Ευρώπη. Αλληλεγγύη Βιωσιμότητα

Συνδικάτα και μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση 7 ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ Για: Κοινωνική Ευρώπη Αλληλεγγύη Βιωσιμότητα

Η παρούσα έκδοση αποτελεί μία από τις ενότητες κατάρτισης που έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο ενός φιλόδοξου ευρωπαϊκού προγράμματος με τίτλο Civil Society Dialogue: Bringing together workers from Turkey and the EU through a shared culture of work (Διάλογος της κοινωνίας των πολιτών: προσέγγιση εργαζομένων από την Τουρκία και την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας), το οποίο έχει ως στόχο να διασφαλίσει την καλύτερη γνώση και κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών και την ευαισθητοποίηση απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της μελλοντικής διεύρυνσης της Ε.Ε. ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Στόχος των ενοτήτων κατάρτισης είναι να παρουσιάσουν μια σύντομη, σαφή εισαγωγή στο θέμα, απευθυνόμενες σε μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων, ενώ κάθε μία περιλαμβάνει και μια εκπαιδευτική δραστηριότητα η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί στην τάξη ή σε ομάδες μελών. Ένας κατάλογος όλων των εκδόσεων αυτής της σειράς είναι διαθέσιμος παρακάτω, ενώ είναι δυνατή η λήψη αντιγράφων από την ιστοσελίδα της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) στη διεύθυνση www.etuc.org/r/557 ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΣΕΣ Στο 11ο Συνέδριό της που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 2007 στη Σεβίλλη της Ισπανίας, η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) υιοθέτησε ένα Μανιφέστο Δράσης για τα προσεχή τέσσερα χρόνια. Το εν λόγω Μανιφέστο επισημαίνει πέντε κύρια πεδία στα οποία η ΣΕΣ δεσμεύεται να συνεχίσει «την επίθεση» εκ μέρους των ευρωπαίων εργαζομένων: ευρωπαϊκή αγορά εργασίας κοινωνικός διάλογος, συλλογικές διαπραγματεύσεις και συμμετοχή των εργαζομένων καλύτερη ευρωπαϊκή οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική διακυβέρνηση ισχυρότερη Ευρωπαϊκή Ένωση ισχυρότερα Συνδικάτα και ισχυρότερη ΣΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ 1. Συνδικάτα σε ευρωπαϊκό επίπεδο 2. Εργασιακές σχέσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο 3. Τουρκικές Συνδικαλιστικές Οργανώσεις και εργασιακές σχέσεις 4. Συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις στις χώρες της Ε.Ε. 5. Συνδικάτα και γυναίκες 6. Συνδικάτα και κοινωνία των πολιτών 7. Συνδικάτα και μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση 8. Συνδικάτα και ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση 9. Συνεργασία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων στο Συνέδριό της το 2007 ψήφισε υπέρ της προσχώρησης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «υπό τον όρο ότι πληροί, στην πράξη και όχι στη θεωρία, τις προϋποθέσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους και τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Θα πρέπει να επιδιωχθεί και να ολοκληρωθεί ένας μετασχηματισμός της τουρκικής κοινωνίας με πλήρη δικαιώματα και ελευθερίες κατά την απαιτητική διαδικασία των διαπραγματεύσεων». Σε αυτήν τη βάση η ΣΕΣ και οι οργανώσεις-μέλη της στην Τουρκία και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμφώνησαν να εντείνουν τη συνεργασία τους και να προωθήσουν αυτό το φιλόδοξο πρόγραμμα με τίτλο Civil Society Dialogue: Bringing together workers from Turkey and the EU through a shared culture of work (Διάλογος της κοινωνίας των πολιτών: προσέγγιση εργαζομένων από την Τουρκία και την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας), το οποίο έχει ως στόχο να διασφαλίσει την καλύτερη γνώση και κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών και την ευαισθητοποίηση απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της μελλοντικής διεύρυνσης της Ε.Ε. Τα κεντρικά στοιχεία του προγράμματος είναι τα εξής: 12 σεμινάρια ανταλλαγής απόψεων και αμοιβαίας κατανόησης για συνδικαλιστές που προέρχονται αφενός από διάφορες περιοχές της Τουρκίας και αφετέρου από διάφορα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης 9 σεμινάρια κατάρτισης, σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές κλαδικές ομοσπονδίες Στο πλαίσιο του προγράμματος, δημιουργήθηκε επίσης αυτή η σειρά ενοτήτων κατάρτισης που θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για την οικοδόμηση ικανοτήτων μέσα στη ΣΕΣ, επιτρέποντας σε άλλους εργαζόμενους και συνδικαλιστές τόσο από την Ε.Ε. όσο και από την Τουρκία να κατανοήσουν τις μελλοντικές προκλήσεις και να αποδεχθούν πιο εύκολα τις πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές διαφορές. Θα πρέπει να ευχαριστήσουμε: τις οργανώσεις μέλη της ΣΕΣ τις Ευρωπαϊκές Κλαδικές Ομοσπονδίες και τις εθνικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες της Ε.Ε. και της Τουρκίας που προώθησαν αυτό το πρόγραμμα τους εργαζόμενους και τους συνδικαλιστές από τα εθνικά συνδικάτα της Τουρκίας και της Ε.Ε. που συμμετείχαν στις διάφορες δραστηριότητες κατάρτισης τους εκπαιδευτές από τις εθνικές συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Τουρκία κα την Ε.Ε. και τον Marcus Strohmeier (ÖGB) που συντόνισε τις δραστηριότητες κατάρτισης και συνέβαλε στη δημιουργία αυτών των εγχειριδίων τον Nigel Rees (Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Πρόγραμμα Ενημέρωσης) που ήταν υπεύθυνος για την επιμέλεια των αρχικών κειμένων αυτών των εκπαιδευτικών εγχειριδίων, καθώς και τον Kazim Ates που ήταν υπεύθυνος για την αναθεώρησή τους τη Laura Fallavollita, τον Yücel Top και τα άλλα μέλη της συντονιστικής επιτροπής του προγράμματος (Osman Yildiz, Uğraş Gök και Kıvanç Eli Açık), που, υπό την καθοδήγηση του Joël Decaillon και του Jeff Bridgford, οδήγησαν το πρόγραμμα στην επιτυχή έκβασή του Συνιστώ αυτές τις ενότητες κατάρτισης στους συνδικαλιστές των οργανώσεων μελών της ΣΕΣ. Σας ενθαρρύνω να τις χρησιμοποιήσετε ώστε να είμαστε όλοι σε καλύτερη θέση να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα των εργαζομένων σε ολόκληρη την Τουρκία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. John Monks Γενικός Γραμματέας Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων 1

ΠΛΑΙΣΙΟ Η ΣΕΣ υποστηρίζει την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τάσσεται υπέρ ενός ελεγχόμενου συστήματος μετανάστευσης των εκτός της Ε.Ε., με βάση τις αρχές των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Η ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στην Ε.Ε. καλύπτεται στην ενότητα κατάρτισης 8 της παρούσας σειράς. Η παρούσα ενότητα κατάρτισης θα εστιάσει στους μετανάστες εργαζόμενους, δηλαδή στους εργαζόμενους που μεταναστεύουν από χώρες εκτός της Ε.Ε. στην Ε.Ε.. Η μεταπολεμική οικονομική άνθηση κατά τη δεκαετία του 1950 δημιούργησε έντονες ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό στη Δυτική Ευρώπη και αρκετές χώρες υιοθέτησαν επίσημες πολιτικές προσέλκυσης μεταναστών εργαζομένων. Γενικά, η ροή μεταναστών κινήθηκε από το νότο προς το βορρά. Για παράδειγμα, οι ιταλοί βρήκαν θέσεις εργασίας σε βελγικά ανθρακωρυχεία. Στη Γαλλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κληρονομιά της αυτοκρατορίας του παρελθόντος είχε ως αποτέλεσμα οι μετανάστες να αναζητούνται σε πιο μακρινές χώρες, στην πρώτη περίπτωση κυρίως στη Βόρεια Αφρική και στη δεύτερη περίπτωση κυρίως στις Δυτικές Ινδίες. Μετά από διμερείς συμφωνίες με την Ιταλία (1955) και την Ελλάδα (1960), η κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας υπέγραψε συμφωνία με την Τουρκία το 1961, το έτος κατά το οποίο ανεγέρθη το τείχος του Βερολίνου. Κυρίως άνδρες, ανειδίκευτοι εργάτες, συχνά από την ύπαιθρο της Ανατολίας, είχαν τη δυνατότητα να καταλαμβάνουν κενές θέσεις στη βιομηχανία, υπό τον όρο ότι θα επέστρεφαν μετά από ένα ή δύο χρόνια. Παρόμοιες συμφωνίες υπεγράφησαν μεταξύ της Τουρκίας και της Αυστρίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Γαλλίας και της Σουηδίας. Έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι οικονομίες των χωρών της Δυτικής Ευρώπης άρχισαν να επιβραδύνονται λόγω των αυξήσεων στην τιμή του πετρελαίου και η μετανάστευση μειώθηκε επίσης σημαντικά. Ωστόσο, η εισροή τούρκων μεταναστών στη Γερμανία παρατάθηκε λόγω της επανένωσης των οικογενειών των εργαζομένων που δεν είχαν επιστρέψει. Η οικονομική ανάπτυξη κατά τη δεκαετία του 1990 συνέπεσε με την προσχώρηση 10 νέων κρατών μελών στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, η οποία αποτέλεσε έναν ακόμη παράγοντα ενίσχυσης της μετανάστευσης, αλλά αυτήν τη φορά από την Ανατολική Ευρώπη προς την «παλαιά Ε.Ε. των 15». Πόσοι μετανάστες υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2008, από το συνολικό πληθυσμό της Ε.Ε. που ανέρχεται σε 497 εκατομμύρια, τα 19 εκατομμύρια περίπου ήταν πολίτες χωρών εκτός Ε.Ε. (3,9%) η Γερμανία φιλοξενούσε το μεγαλύτερο αριθμό (4,7 εκατομμύρια), ενώ ακολουθούσε η Ισπανία (3,1 εκατομμύρια), η Ιταλία (2,5 εκατομμύρια), η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (2,4 εκατομμύρια). Από άλλη οπτική γωνία, σε ορισμένες χώρες (Αυστρία, Γερμανία, Ελλάδα, Πολωνία και Ισπανία) περισσότερο από το 5% του πληθυσμού αποτελείται από πολίτες χωρών εκτός Ε.Ε.. Από πού προέρχονται αυτοί οι υπήκοοι κρατών εκτός Ε.Ε.; Οι περισσότεροι προέρχονται από την Τουρκία, με 2,4 εκατομμύρια, το Μαρόκο, με 1,7 εκατομμύρια και την Αλβανία με λίγο περισσότερους από 1 εκατομμύριο, ενώ ακολουθεί η Κίνα, η Αλγερία, η Ρωσία, η Ινδία, το Εκουαδόρ, η Σερβία και το Μαυροβούνιο. Σε ό,τι αφορά την κατανομή των υπηκόων άλλων χωρών ανά χώρα διαμονής, συχνά υπάρχουν συγκεκριμένα κράτη μέλη στα οποία έχει εγκατασταθεί σημαντικό τμήμα ορισμένων ομάδων αλλοεθνών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως οι τούρκοι, οι αλγερινοί και οι εκουαδοριανοί υπήκοοι, ποσοστό άνω του 70% εκείνων που ζουν στην Ε.Ε. έχουν εγκατασταθεί σε ένα συγκεκριμένο κράτος μέλος: τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ισπανία αντίστοιχα. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, οι εν λόγω μετανάστες εργαζόμενοι παρέχουν μια πληθώρα οφελών για τις χώρες προέλευσης και τις χώρες υποδοχής και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ως γέφυρα μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της χώρας καταγωγής τους. Παίρνοντας ως παράδειγμα τη μεγαλύτερη ομάδα υπηκόων χωρών εκτός Ε.Ε. που αναφέρθηκε παραπάνω, από την Τουρκία, στη χώρα με το μεγαλύτερο αριθμό υπηκόων από χώρες εκτός Ε.Ε., τη Γερμανία, είναι σαφές ότι οι Τούρκοι έχουν συμβάλει σημαντικά από κοινωνικής, πολιτισμικής και οικονομικής άποψης στη σύγχρονη καθημερινή ζωή της Γερμανίας. 2

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), η πρώτη εξειδικευμένη υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών, ήταν εν πολλοίς υπεύθυνη για τη θεσμοθέτηση συμβάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο για την προστασία των μεταναστών εργαζομένων. Το 1949, η «Σύμβαση αρ. 97 για τους μετανάστες εργαζόμενους» όριζε ότι οι νόμιμοι αλλοδαποί εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση και τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, στις καλές συνθήκες εργασίας και στην αμοιβή που παρέχεται στους ημεδαπούς εργαζόμενους. Επίσης, καλούσε τις κυβερνήσεις να διασφαλίσουν τη μη διάκριση μέσω των δίκαιων διαδικασιών πρόσληψης και της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους. Το 1975, έγινε μια προσπάθεια επέκτασης της προστασίας στους παράνομους μετανάστες στη Σύμβαση για τους μετανάστες εργαζόμενους (συμπληρωματικές διατάξεις). Απαιτεί από τις κυβερνήσεις να ενημερωθούν για την εμπορία μεταναστών και την παράνομη απασχόληση στην επικράτειά τους και να προβούν σε διώξεις κατά των εμπόρων και των εργοδοτών. Επίσης, επιμένει ότι ακόμη και εάν ένας μετανάστης έχει φθάσει παράνομα και η θέση του δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί «θα απολαμβάνει ίση μεταχείριση για τον ίδιο και την οικογένειά του ως προς τα δικαιώματα που απορρέουν από την προηγούμενη απασχόλησή του σε ό,τι αφορά την αμοιβή, την κοινωνική ασφάλιση και άλλα πλεονεκτήματα». Έως το 1990, ο αυξανόμενος αριθμός των μεταναστών κατέστησε αναγκαία τη λήψη ενός νέου μέτρου, της «Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των μεταναστών εργαζομένων και των μελών της οικογένειάς τους». Το κείμενο όριζε ως μετανάστη εργαζόμενο «ένα άτομο το οποίο πρόκειται να απασχοληθεί, απασχολείται ή έχει απασχοληθεί σε αμειβόμενη δραστηριότητα σε ένα κράτος του οποίου δεν είναι πολίτης». Θεωρείται εξέλιξη των βασικών αρχών που διατυπώθηκαν στα προηγούμενα μέτρα. Επίσης, ζητά την επιβολή κυρώσεων στους λαθρεμπόρους και τους εργοδότες μεταναστών χωρίς χαρτιά. Η σύμβαση τέθηκε σε ισχύ το 2003, όταν την επικύρωσαν είκοσι χώρες, αλλά καμία από τις κύριες χώρες υποδοχής μεταναστών δεν το έχει πράξει έως τώρα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι πολιτικές των κρατών μελών της Ε.Ε. για το άσυλο, τη μετανάστευση και τους μετανάστες εργαζόμενους είναι περίπλοκες και υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ νόμων και πρακτικής. Το 2004, το Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. υιοθέτησε το «πρόγραμμα της Χάγης» για τη νόμιμη και την παράνομη μετανάστευση και ζήτησε από την Επιτροπή να διαμορφώσει ένα σχέδιο πολιτικής για τη νόμιμη μετανάστευση. Η Επιτροπή ξεκίνησε μια διαδικασία διαβούλευσης και κατέληξε σε μια Ανακοίνωση σχετικά με το σχέδιο πολιτικής για τη νόμιμη μετανάστευση το Δεκέμβριο του 2005, η οποία προέβλεπε την υιοθέτηση πέντε νομοθετικών προτάσεων για τη μετανάστευση για εργασιακούς λόγους. Αυτή η προσέγγιση απέβλεπε αφενός στη θέσπιση προϋποθέσεων εισδοχής για ειδικές κατηγορίες μεταναστών (υψηλά ειδικευμένοι εργαζόμενοι, εποχιακοί εργαζόμενοι, αμειβόμενοι ασκούμενοι και ενδοϋεπιχειρησιακά μετατιθέμενοι) και αφετέρου στην εξασφάλιση του νομικού καθεστώτος των εργαζόμενων τρίτων χωρών που είχαν γίνει ήδη δεκτοί και στην εισαγωγή διαδικαστικών απλουστεύσεων για τους αιτούντες. Η εν λόγω πρωτοβουλία, η οποία υποστηρίχθηκε ευρέως από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τη ΣΕΣ, καθώς και από την κοινωνία των πολιτών, δεν κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη των κρατών μελών στο Συμβούλιο Υπουργών και τελικά αποσύρθηκε. Τον Ιούλιο του 2006, η Επιτροπή υπέβαλε μια ανακοίνωση για τις προτεραιότητες πολιτικής για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης υπηκόων τρίτων χωρών και πρότεινε τη απάλειψη των «παραγόντων έλξης» που ενθαρρύνουν την παράνομη μετανάστευση προς την Ε.Ε., από τους οποίους ο πιο σημαντικός είναι η δυνατότητα εύρεσης εργασίας, διασφαλίζοντας ότι τα κράτη μέλη της Ε.Ε. εναρμονίζουν τις κυρώσεις που επιβάλλονται σε εργοδότες οι οποίοι απασχολούν παρανόμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών και ότι τις εφαρμόζουν αποτελεσματικά. Τελικά, τον Ιούνιο του 2009 η Ε.Ε. ενέκρινε μια Οδηγία που προέβλεπε ελάχιστα κριτήρια για τις κυρώσεις και τα μέτρα ενάντια στους εργοδότες των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών - την αποκαλούμενη Οδηγία για τις κυρώσεις στους εργοδότες. Απαιτείται πλέον από τους εργοδότες να ελέγχουν τις άδειες παραμονής όλων των εργαζομένων που είναι υπήκοοι χωρών εκτός Ε.Ε. και να τις φυλάσσουν σε αρχείο. Οι κυρώσεις κυμαίνονται από πρόστιμα έως και 3

απόσυρση δημόσιων πόρων και πιθανές απαγορεύσεις στην υποβολή προσφορών για κρατικές συμβάσεις. Η εν λόγω Οδηγία δεν θα εφαρμοστεί στη Δανία, την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Επίσης, το 2009 η Ε.Ε. ενέκρινε ταυτόχρονα μια Οδηγία για τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής των υπηκόων τρίτων χωρών για τους σκοπούς της απασχόλησης υψηλής εξειδίκευσης την αποκαλούμενη Οδηγία για την μπλε κάρτα, η οποία αντικατοπτρίζει το ήδη υφιστάμενο σύστημα της πράσινης κάρτας που χρησιμοποιείται στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Η πιο σημαντική πρωτοβουλία από πλευράς συνδικαλιστικής οργάνωσης ήταν μια πρόταση Οδηγίας της Ε.Ε. για την υιοθέτηση ενιαίας διαδικασίας υποβολής αίτησης για τη χορήγηση στους υπηκόους τρίτων χωρών ενιαίας άδειας διαμονής και εργασίας στην επικράτεια κράτους μέλους και σχετικά με ένα κοινό σύνολο δικαιωμάτων για τους εργαζόμενους τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα σε κράτος μέλος η αποκαλούμενη Οδηγία δικαιωμάτων. Υποστηρίχθηκε ότι οι εργαζόμενοι υπήκοοι τρίτων χωρών θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να απολαμβάνουν ίση μεταχείριση με τους υπηκόους των κρατών μελών της Ε.Ε. σε ό,τι αφορά: τις συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της αμοιβής και της απόλυσης, καθώς και της υγείας και ασφάλειας στο χώρο εργασίας την ελευθερία του συνδικαλίζεσθαι και της συμμετοχής ως μέλους σε μια οργάνωση που εκπροσωπεί εργαζόμενους την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση την αναγνώριση διπλωμάτων, πιστοποιητικών και άλλων επαγγελματικών προσόντων σύμφωνα με τις σχετικές εθνικές διαδικασίες την εφαρμογή των προγραμμάτων κοινωνικής ασφάλισης στους εργαζόμενους, τους αυτοαπασχολούμενους και τα μέλη των οικογενειών τους που μεταναστεύουν στην Κοινότητα την καταβολή των αντίστοιχων συντάξεων όταν μεταναστεύουν σε τρίτες χώρες Η εν λόγω Οδηγία, η οποία θα μπορούσε να είναι η πιο σημαντική, δεν έχει ωστόσο εγκριθεί ακόμα. Εκτός από αυτές τις προτάσεις, οι μετανάστες εργαζόμενοι που προέρχονται από συγκεκριμένες χώρες, όπως για παράδειγμα από την Τουρκία, απολαμβάνουν ορισμένα δικαιώματα στο πλαίσιο της υφιστάμενης Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ε.Ε.. Η Συμφωνία Σύνδεσης της Άγκυρας του 1963 έχει τοποθετήσει τους τούρκους μετανάστες σε πιο ευνοϊκή θέση σε σύγκριση με άλλους μετανάστες υπηκόους χωρών εκτός Ε.Ε., δημιουργώντας κατ αυτόν τον τρόπο ένα ενδιάμεσο καθεστώς για αυτούς. Η κοινή επιτροπή Τουρκίας-Ε.Ε. το 1980 συμφώνησε να επιτρέψει στους Τούρκους οι οποίοι εργάζονταν στον ίδιο εργοδότη για τουλάχιστον ένα χρόνο να παρατείνουν την άδεια εργασίας τους, να παρατείνουν την άδεια εργασίας τους μετά από τριετή εμπειρία ακόμη και εάν έχουν αλλάξει εργοδότη και μετά από τέσσερα χρόνια να έχουν πρόσβαση σε ολόκληρη την αγορά εργασίας. Η ΠΑΡΑΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ανησυχούν από το γεγονός ότι οι μετανάστες εργαζόμενοι μπορεί να εγκλωβιστούν στην παραοικονομία ή στη «μαύρη» ή «άτυπη» οικονομία και ιδιαίτερα σε παράνομες δραστηριότητες οι οποίες από μόνες τους είναι νόμιμες, αλλά αποκρύπτονται από τις αρχές για διάφορους λόγους. Συχνά, οι εμπλεκόμενοι εργαζόμενοι παραμένουν σιωπηλοί λόγω του παράνομου καθεστώτος τους ως μεταναστών ή επειδή τους έχουν πει ότι δεν είναι νόμιμο να εργάζονται. Μερικές φορές πιστεύουν ότι είναι καλύτερα έτσι, επειδή δεν είναι αναγκασμένοι να καταβάλουν φόρους ή εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, αλλά το αποτέλεσμα είναι η εκμετάλλευση τόσο μέσω των χαμηλών μισθών όσο και μέσω των κατώτερων συνθηκών εργασίας, καθώς και της παραβίασης των κανονισμών για την υγεία και την ασφάλεια. Μια περίπτωση από την Αυστρία επεσήμανε το πρόβλημα αυτό το 2002: περίπου τριάντα οδηγοί φορτηγών συνελήφθησαν και οι εργοδότες τους κατηγορήθηκαν για «εμπορία ανθρώπων με σκοπό την εκμετάλλευση». Αποκαλύφθηκε ότι οι εργαζόμενοι ήταν δηλωμένοι στο Λουξεμβούργο, το οποίο δεχόταν μετανάστες οδηγούς και έπειτα τους απασχολούσε σε ολόκληρη την Ε.Ε.. Αρκετοί από αυτούς είχαν να πληρωθούν μήνες και συγκεντρώνονταν στα κεντρικά γραφεία της αυστριακής εταιρείας στο Λουξεμβούργο χωρίς χρήματα ή φαγητό. Οι εργοδότες «εξοικονομούσαν» 16.715 ευρώ ανά οδηγό ετησίως σε εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, ενώ το μέγιστο πρόστιμο σύμφωνα με τον αυστριακό νόμο για τη μη καταβολή τους ήταν 728 ευρώ. 4

Το νοτιοδυτικό τμήμα της Trades Union Congress στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει καταγράψει τα παρακάτω προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες εργαζόμενοι: Παραπλανητική πρόσληψη εργαζομένων στη χώρα καταγωγής τους, με ψευδείς υποσχέσεις για καλή αμοιβή, καλές συνθήκες εργασίας και στέγαση Υπερβολικά ωράρια εργασίας και χαμηλές αμοιβές Εκτεταμένες παρακρατήσεις από την αμοιβή για στέγαση, μεταφορές και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας Κακής ποιότητας εγκαταστάσεις στέγασης και συνωστισμός Αδυναμία παροχής έγγραφης σύμβασης απασχόλησης ή/και εκκαθαριστικών μισθοδοσίας Στέρηση βασικών δικαιωμάτων απασχόλησης, όπως η άδεια μετ αποδοχών, η άδεια μητρότητας μετ αποδοχών και το επίδομα ασθένειας Μη καταβολή φόρων και εισφορών εθνικής ασφάλισης από την πλευρά του εργοδότη Ανεπαρκής μέριμνα για κατάρτιση και προστασία της υγείας και της ασφάλειας Συνοπτική διαδικασία απόλυσης και άμεση έξωση των εργαζομένων, που διεκδικούν το δικαίωμά τους να συμμετέχουν σε μια συνδικαλιστική οργάνωση, από οποιαδήποτε στέγη. ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ, ΥΓΕΙΑ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΦΑΛΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ Στη Δυτική Ευρώπη, η μακρά ιστορία διαπραγματεύσεων μεταξύ εργοδοτών και συνδικαλιστικών οργανώσεων και, σε πολλές χώρες, η τριμερής προσέγγιση με τη συμμετοχή των κυβερνήσεων στις συζητήσεις και το σχεδιασμό, έχει καταλήξει σε συμφωνίες για τα επίπεδα του ελάχιστου μισθού, σε μισθολογικούς κανόνες ανά τομέα, σε συμφωνίες για τις ετήσιες αυξήσεις, καθώς και σε πρότυπα που συχνά επιβάλλονται με νόμο σε ό,τι αφορά τις συνθήκες εργασίας, την υγεία και την ασφάλεια. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της διαδικασίας βασίστηκε στην έννοια των συμβάσεων εργασίας αορίστου χρόνου με καθεστώς μόνιμης και πλήρους απασχόλησης, συνήθως με μεγάλους εργοδότες. Από τη δεκαετία του 1980, οι τρεις εξελισσόμενες τάσεις της ιδιωτικοποίησης, της απορρύθμισης και της παγκοσμιοποίησης κατέστησαν ανεπαρκές αυτό το μοντέλο. Καθώς οι μεγάλες εταιρείες και οι φορείς του δημοσίου τομέα άρχισαν να αναθέτουν εργασία σε εξωτερικούς συνεργάτες και υπεργολαβίες, οι κυβερνήσεις χαλάρωσαν τους ελέγχους. Οι ίδιοι μετανάστες εργαζόμενοι, ως συνέπεια της παγκοσμιοποίησης, εντάχθηκαν σε αυτό το πλαίσιο τα τελευταία χρόνια και αποτελούν άλλον ένα παράγοντα της εξέλιξής του. Όπως αναφέραμε, ορισμένοι μετανάστες ενδέχεται να απασχολούνται παράνομα σε αδήλωτη εργασία και οι εν λόγω θέσεις απασχόλησης μπορεί να ασκούν αρνητική επιρροή στην υπόλοιπη αγορά εργασίας, ιδιαίτερα σε περιόδους υψηλής ανεργίας. Επίσης, μπορεί να διαπιστώνεται υψηλή συγκέντρωση αλλοδαπών εργαζομένων σε νόμιμες, αλλά προσωρινές και ανεπαρκώς αμειβόμενες θέσεις. Ο ελάχιστος θεσμοθετημένος μισθός Πράγματα που πρέπει να μάθετε Έρχεστε σε επαφή με εργαζόμενους στην ανεπίσημη οικονομία; Τι μπορεί να κάνει η συνδικαλιστική σας οργάνωση για να τους υποστηρίξει; 5

μπορεί να αποτελεί το μέγιστο μισθό των μεταναστών, ενώ η αύξηση της «επισφαλούς εργασίας» γενικά έχει οδηγήσει σε «περισσότερη ανασφάλεια, χαμηλότερες αμοιβές, έλλειψη κατάρτισης, φτώχεια & ανισότητα», σύμφωνα με τη ΣΕΣ. Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΔΙΚΑΤΩΝ Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν αντιδράσει με διαφορετικούς τρόπους στην πρόκληση της αυξανόμενης μετανάστευσης. Για παράδειγμα, στην Ιταλία, η Confederazione Generale Italiana del Lavoro (CGIL) συνένωσε τις δυνάμεις της με εκατοντάδες άλλες οργανώσεις σε ένα κίνημα για την καταπολέμηση του ρατσισμού, το οποίο διοργάνωσε μια διαδήλωση μεγάλης κλίμακας τον Οκτώβριο του 2009 στη Ρώμη και η Confederazione Italiana Sindicati Lavoratori (CISL) έχει επίσης συμμετάσχει σε διαδηλώσεις υποστηρίζοντας ένα νόμο για τη μεταρρύθμιση σχετικά με την υπηκοότητα των μεταναστών. Οι βελγικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες Algemeen Christelijk Vakverbond/Confédération des Syndicats Chrétiens (ACV/CSC) και η Algemeen Belgisch Vakverbond/Fédération Générale des Travailleurs de Belgique (ABVV/FGTB) έχουν επίσης κινητοποιηθεί σε πολυάριθμες περιπτώσεις για την υποστήριξη των δικαιωμάτων των μεταναστών, κυρίως σε ό,τι αφορά το δικαίωμα νόμιμης παραμονής όλων των αλλοδαπών εργαζομένων στο Βέλγιο, είτε απασχολούνται είτε είναι άνεργοι, εφόσον διαμένουν ήδη στο Βέλγιο για περίοδο τουλάχιστον πέντε ετών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ΣΕΣ έχει επισημάνει την ανάγκη υιοθέτησης πολιτικών για τη μετανάστευση και την ένταξη σε επίπεδο Ε.Ε., με βάση την αναγνώριση των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των σημερινών πολιτών καθώς και των νεοεισερχόμενων και την ενσωμάτωσή τους σε ισχυρές πολιτικές απασχόλησης και ανάπτυξης, τόσο στις χώρες προέλευσης όσο και στις χώρες υποδοχής. Απαιτείται επειγόντως ένα κοινό πλαίσιο ευρωπαϊκών κανόνων εισδοχής των μεταναστών για λόγους εργασίας. Ωστόσο, η ΣΕΣ θεωρεί ότι αυτό το πλαίσιο δεν θα πρέπει να στοχεύει μονομερώς στο αίτημα για προσωρινή μετανάστευση, καθώς κάτι τέτοιο θα ευνοούσε την επισφαλή εργασία και θα παρεμπόδιζε τη βιώσιμη ένταξη. Οι ελλείψεις στην αγορά εργασίας θα πρέπει να αντιμετωπιστούν πρωτίστως επενδύοντας στις ικανότητες και τα προσόντα των άνεργων και υποαπασχολούμενων πολιτών της Ε.Ε. (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν σε ομάδες μεταναστών ή εθνοτικές μειονότητες), καθώς και των υπηκόων τρίτων χωρών που είναι κάτοικοι μακράς διαρκείας και των προσφύγων. Επιπλέον, θα πρέπει να δημιουργηθούν δυνατότητες για την εισδοχή οικονομικών μεταναστών, παρέχοντας ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τις συνθήκες εισόδου και διαμονής, βάσει μιας σαφούς συναίνεσης μεταξύ των δημόσιων αρχών και των κοινωνικών εταίρων για τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας, αποτρέποντας τη μεταναστευτική πολιτική δύο ταχυτήτων που ευνοεί και διευκολύνει τη μετανάστευση ατόμων υψηλής εξειδίκευσης, στερώντας ταυτόχρονα την πρόσβαση και τα δικαιώματα στους εργαζόμενους μεσαίας και χαμηλής εξειδίκευσης. Η εν λόγω πολιτική θα πρέπει να αποτρέπει τις αυξανόμενες αρνητικές επιπτώσεις του παγκόσμιου ανταγωνισμού στην εξειδικευμένη εργασία: τις πιθανώς καταστροφικές συνέπειες της «διαρροής εγκεφάλων» και νέων ανθρώπων στις χώρες καταγωγής, καθώς και την πιθανή «σπατάλη εγκεφάλων» λόγω χαμηλής αξιοποίησης των δεξιοτήτων και των προσόντων των μεταναστών στις χώρες υποδοχής. Θα πρέπει επίσης να αναπτυχθούν πιο ενεργές πολιτικές για την καταπολέμηση της εργασιακής εκμετάλλευσης, ιδιαίτερα των παράνομων μεταναστών, απαιτώντας την αναγνώριση και το σεβασμό των συνδικαλιστικών και άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους και παρέχοντάς τους οδούς διεξόδου από την παρανομία. Ενώ υφίσταται η ανάγκη σκληρής αντιμετώπισης των εργοδοτών που εφαρμόζουν εργασιακές συνθήκες εκμετάλλευσης, θα πρέπει να αναπτυχθούν πιο αποτελεσματικές πολιτικές για την πρόληψη και την αποκατάσταση των εν λόγω περιπτώσεων εκμετάλλευσης. Αυτές οι πολιτικές θα πρέπει να συνδεθούν με εξωτερικές πολιτικές (εμπόριο, ανάπτυξη) που προάγουν την άνοδο των επιπέδων διαβίωσης και την αύξηση των ευκαιριών στις χώρες προέλευσης και οι οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν στους (εν δυνάμει) μετανάστες εργαζόμενους και στις οικογένειές τους 6

κατάλληλες ευκαιρίες απασχόλησης στη χώρα τους. Η συνεργασία και η σύμπραξη με τρίτες χώρες, ιδιαίτερα τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις γειτονικές χώρες της Ευρώπης, θα πρέπει να ενισχυθεί. Με βάση αυτό το πρόγραμμα δράσης, το Συνέδριο της ΣΕΣ το 2007 υιοθέτησε τα παρακάτω σημεία δράσης: ανάληψη δράσης για μια πιο ενεργή ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης, η οποία θα προσανατολίζεται στη διαχείριση και όχι στην πρόληψη της μετανάστευσης, σε συνδυασμό με την πραγματοποίηση έντονων προσπαθειών ένταξης και την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των προτύπων εργασίας για την καταπολέμηση της εκμετάλλευσης, ιδιαίτερα των παράνομων μεταναστών. εντατικοποίηση δράσεων και εκστρατειών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο υπέρ της επικύρωσης και της εφαρμογής όλων των συμβάσεων και των σημαντικών εργαλείων της ΔΟΕ, του ΟΗΕ και των συμβάσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους. υποστήριξη πολιτικών που αναγνωρίζουν τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα όλων των εργαζομένων και οι οποίες ευνοούν την κοινωνική συνοχή, αποτρέποντας τη δημιουργία διαύλων μετανάστευσης δύο ταχυτήτων και την εκμετάλλευση των εργαζομένων σε παράνομες συνθήκες, καθώς και την πρόσληψη μεταναστών σε επισφαλείς θέσεις εργασίας και συνθήκες κοινωνικής προστασίας καταπολέμηση όλων των μορφών εμπορίας ανθρώπων Όπως έχει δηλώσει ο John Monks, Γενικός Γραμματέας της ΣΕΣ: «η μετανάστευση δεν μπορεί να αποτελεί την εύκολη λύση για την αντιμετώπιση των ελλείψεων της αγοράς εργασίας και της δημογραφικής αλλαγής. Οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία εκτίμησης των πραγματικών αναγκών της αγοράς εργασίας και την επένδυση στην κατάρτιση των ανέργων - συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν σε ομάδες μεταναστών ή εθνοτικές μειονότητες αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Επίσης, θα πρέπει να καταστήσουμε ελκυστικότερες τις θέσεις εργασίας, σε τομείς όπου υπάρχουν ελλείψεις, για τους ανέργους σε τοπικό επίπεδο από πλευράς μισθών και συνθηκών εργασίας». Δράση Εξετάστε την κατάστασή σας ΣΤΟΧΟΙ Θα σας δώσει τη δυνατότητα: να κατανοήσετε γιατί οι άνθρωποι μετακινούνται σε μια άλλη χώρα να καταρρίψετε τους μύθους και την παραπληροφόρηση σχετικά με τη μετανάστευση ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ Μιλήστε στα μέλη της οικογένειάς σας και στους φίλους σας στη δουλειά. Μάθετε από πού έχουν έρθει και εάν αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν για να βρουν δουλειά. Χρησιμοποιείστε τα παρακάτω ερωτήματα: Που μένεις; Πώς κατέληξες εκεί; Γονείς Παππούδες και γιαγιάδες Προπαππούδες και προγιαγιάδες Φίλος 1 Φίλος 2 7

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η Συνομοσπονδία Eυρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) ιδρύθηκε το 1973 για την προώθηση των συμφερόντων των εργαζομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και την εκπροσώπησή τους στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Στόχος της ΣΕΣ είναι μια Ε.Ε. με ισχυρή κοινωνική διάσταση που διασφαλίζει την ευημερία όλων των πολιτών της. Σήμερα, μέλη της ΣΕΣ είναι 82 εθνικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες από 36 ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και 12 Ευρωπαϊκές Κλαδικές Ομοσπονδίες και οργανώσεις-παρατηρητές στην ΠΓΔΜ, τη Σερβία, τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη. Άλλες συνδικαλιστικές δομές όπως το EUROCADRES (Το Συμβούλιο Ευρωπαϊκού Επαγγελματικού και Διευθυντικού Προσωπικού) και η EFREP/FERPA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνταξιούχων και Ηλικιωμένων Ατόμων) λειτουργούν υπό την αιγίδα της ΣΕΣ. Επιπλέον, η ΣΕΣ συντονίζει τις δραστηριότητες των 45 Διαπεριφερειακών Συνδικαλιστικών Συμβουλίων, που οργανώνουν τη συνδικαλιστική συνεργασία σε διασυνοριακό επίπεδο. Η ΣΕΣ είναι ένας από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους και είναι αναγνωρισμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από το Συμβούλιο της Ευρώπης και από την EFTA ως ο μοναδικός εκπρόσωπος διατομεακής συνδικαλιστικής οργάνωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. www.etuc.org 8

ΕΤΑΙΡΟΙ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Algemeen Belgisch Vakverbond Fédération Générale du Travail de Belgique ABVV-FGTB Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België Centrale Générale des Syndicats Libéraux de Belgique ACLVB-CGSLB Algemeen Christelijk Vakverbond Confédération des Syndicats Chrétiens ACV-CSC Confédération Française Démocratique du Travail CFDT Confédération Française des Travailleurs Chrétiens CFTC Confédération Générale du Travail CGT Confédération Générale du Travail Force Ouvrière FO Union Nationale des Syndicats Autonomes UNSA Ανώτατη Διοίκηση Ενώσεων Δημοσίων Υπαλλήλων ΑΔΕΔΥ Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας ΓΣΕΕ Confederazone Generale Italiana del Lavoro CGIL Confederazione Italiana Sindacati Lavoratori CISL Unione Italiana del Lavoro UIL Konfederácia Odborových Zväzov Slovenskej Republiky KOZ SR Landsorganisationen i Sverige LO-S Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu DİSK Türkiye Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu HAK-İŞ Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu TÜRK-İŞ Trades Union Congress TUC www.fgtb.be/ www.aclvb.be/ www.acv-online.be/ www.cfdt.fr/ www.cftc.fr/ www.cgt.fr/ www.force-ouvriere.fr/ www.unsa.org/ www.adedy.gr/ www.gsee.gr/ www.cgil.it/ www.cisl.it/ www.uil.it/ www.kozsr.sk/cms/ www.lo.se/ www.disk.org.tr/ www.hakis.org.tr/ www.turkis.org.tr/ www.tuc.org.uk/ Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων στον Επισιτισμό, τη Γεωργία και τον Τουρισμό EFFAT Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στο Μέταλλο EMF/FEM Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Δημοσίων Υπηρεσιών EPSU Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές ETF Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στους κλάδους Κλωστοϋφαντουργίας, Ιματισμού και Δέρματος ETUF-TCL/FSE-THC υπηρεσίες www.effat.org/ www.emf-fem.org/ www.epsu.org/ www.itfglobal.org/etf/ www.etuf-tcl.org/ www.uni-europa.org/

Το παρόν πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Διάλογος της Κοινωνίας των Πολιτών Προσέγγιση μεταξύ εργαζομένων από την Τουρκία και από την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας Για τα περιεχόμενα της παρούσας έκδοσης την αποκλειστική ευθύνη φέρει η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι αντικατοπτρίζουν τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ETUC (ΣΕΣ) International Trade Union House (ITUH) Boulevard Roi Albert II, 5 B-1210 Βρυξέλλες Βέλγιο Απρίλιος 2010 Η Κεντρική Μονάδα Χρηματοδότησης και Ανάθεσης Συμβάσεων είναι η Συμβαλλόμενη Αρχή αυτού του προγράμματος Σχεδιασμός: www.design-mill.co.uk