ήµητρα Κογκίδου TRAFFICKING -Από το όνειρο για µια καλύτερη ζωή σε εξαναγκασµό στην πορνεία στην Ελλάδα. Τι είναι trafficking Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνωρίζει την σωµατεµπορία γυναικών ως µια από τις σύγχρονες µορφές βίας κατά των γυναικών που έχει αλληλοσύνδεση και µε την «παγκόσµια βιοµηχανία» του σεξ, κατατάσσοντας την ως την γρηγορότερα αναπτυσσόµενη εγκληµατική δραστηριότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το trafficking σηµαίνει µε µια λέξη δουλεµπόριο. Πρόκειται, δηλ. για µια ευγενική διατύπωση του όρου «σκλαβιά». Στον όρο αυτό εµπεριέχεται η στρατολόγηση, η µεταφορά, η διακίνηση και η εµπορία ανθρώπων από τους σωµατέµπορους σε διάφορα µέρη του κόσµου. Συνήθως, επιτυγχάνεται µε τη χρήση απειλής και την άσκηση κάθε µορφής πίεσης ή βίας, παραδείγµατος χάρη µε παραπλάνηση, απαγωγή, βιασµό, ξυλοδαρµό και εθισµό στα ναρκωτικά. Σηµαίνει, επίσης, την κατάχρηση εξουσίας και την απόκτηση ελέγχου πάνω σε ανθρώπους, µε στόχο την εκπόρνευση, την καταναγκαστική εργασία, τη δουλειά σε επίπεδο σκλάβου και την υποχρέωση των ατόµων να προσφέρουν καταναγκαστικά τις υπηρεσίες τους ή να δέχονται την αφαίρεση οργάνων του σώµατός τους. Θύµατα trafficking µπορούν να είναι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, οι οποίοι χρησιµοποιούνται ως σύγχρονοι οικονοµικοί δούλοι σε βαριές, επικίνδυνες και/ή παράνοµες εργασίες. Οι σκοποί της παράνοµης εµπορίας ποικίλουν από σεξουαλικές υπηρεσίες, οικιακή βοήθεια, γάµο (ως «νύφες µε ταχυδροµική παραγγελία»), χειρωνακτικές και αγροτικές εργασίες, επαιτεία και, στην περίπτωση των παιδιών µε παράνοµες υιοθεσίες, για σεξουαλική εκµετάλλευση ή ως «πρώτη 1

ύλη» για την εξεύρεση ζωτικών οργάνων. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι γυναίκες και τα παιδιά, επειδή είναι οι πλέον αδύναµες οµάδες, γίνονται πιο συχνά στόχος των σωµατεµπόρων. ιεθνική σωµατεµπορία γυναικών Στη συνέχεια θα αναφερθούµε στην διεθνική σωµατεµπορία γυναικών µε σκοπό την σεξουαλική εκµετάλλευση. 1. Πρώτον, γιατί αποτελεί την πιο διαδεδοµένη µορφή trafficking στο δυτικό κόσµο και στη χώρα µας. Η Ελλάδα αποτελεί µια από τις µεγαλύτερες πύλες εισόδου µεταναστριών, που εν αγνοία τους προορίζονται για σεξουαλική εκµετάλλευση στην Ευρώπη. 2. εύτερον, γιατί υπάρχουν πτυχές του φαινοµένου, ιδιαίτερα σε σχέση µε τις παραβιάσεις των θεµελιωδών ατοµικών δικαιωµάτων των θυµάτων, οι οποίες σχετίζονται άµεσα µε το φύλο τους. 3. Το trafficking εκτός από εγκληµατική παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωµάτων και έγκληµα, τόσο για τη διεθνή όσο και για την ελληνική νοµοθεσία, συντελεί και στον κοινωνικό αποκλεισµό των θυµάτων του. Άρα είναι ένα ζήτηµα που σχετίζεται µε τον κοινωνικό αποκλεισµό και την αυξανόµενη έµφυλη µετανάστευση. Στη συζήτηση αυτή είναι σηµαντικό να µη ξεχνάµε, επίσης, ότι: Η ζήτηση για σεξουαλικές υπηρεσίες έχει αναγνωριστεί ως µια από τις κυριότερες αιτίες ύπαρξης της σωµατεµπορίας γυναικών. Ο άνδρας πελάτης είναι ο λόγος ύπαρξης, η κινητήρια δύναµή, και ο νοηµατοδότης και χρηµατοδότης της πορνείας-δουλείας. Ο ρόλος του δηλαδή είναι πρωταγωνιστικός, αν και είναι ο µεγάλος απών από την κεντρική σκηνή διαπραγµάτευσης του ζητήµατος. Είναι κοινό µυστικό ότι αυτοί που χρησιµοποιούν τα θύµατα του σύγχρονου δουλεµπορίου για τη 2

σεξουαλική τους απόλαυση είναι σε θέση να γνωρίζουν ότι το «εµπόρευµα» που τους προσφέρεται υφίσταται καθηµερινή βία. Η σωµατεµπορία γυναικών µε σκοπό την σεξουαλική εκµετάλλευση είναι αναπόσπαστα συνδεδεµένη και πρέπει να κατανοηθεί µέσα στο πλαίσιο της ανισότητας των φύλων. Η µεγάλη ζήτηση των υπηρεσιών πορνείας µας προβληµατίζει για την εικόνα της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία. Στις αναπτυγµένες χώρες, τα δικαιώµατα της γυναίκας γίνονται ως ένα βαθµό σεβαστά στην πράξη. Το πρότυπο της υποδουλωµένης, στον άνδρα, γυναίκας έχει σχεδόν εκλείψει. Στις ίδιες όµως χώρες, οι οποίες είναι χώρες υποδοχής θυµάτων διακίνησης, η ύπαρξη µιας οµάδας γυναικών που χρησιµοποιούνται ως αντικείµενα και δεν έχουν κανένα δικαίωµα φαίνεται ότι δεν ενοχλεί πάρα πολύ. Αιτίες µετανάστευσης Οι αιτίες ανάπτυξης του σύγχρονου δουλεµπορίου ανθρώπων συνδέονται άµεσα µε τις αιτίες αύξησης της διεθνούς µετανάστευσης. Η κατάσταση αυτή έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο στις γυναίκες, καθώς οι εµπόλεµες συγκρούσεις και η οικονοµική µετάβαση αποδυναµώνουν ακόµα περισσότερο τη θέση τους στην αγορά εργασίας. Η φτώχεια έχει κυρίως γυναικείο πρόσωπο, µε αποτέλεσµα να αυξάνεται τις τελευταίες δεκαετίες ο αριθµός των γυναικών που µεταναστεύουν αναζητώντας διεξόδους επιβίωσης. Η µετακίνηση γυναικείων πληθυσµών γίνεται αντικείµενο προς εκµετάλλευση, και η εκµετάλλευση διευκολύνεται από την υποδεέστερη θέση της γυναίκας στο παγκόσµιο οικονοµικό, πολιτικό και κοινωνικό σύστηµα. Με ποια πρόφαση έρχονται και τι γνωρίζουν Η ύση φαντάζει ως το µέρος όπου µία γυναίκα µπορεί να βρει οικονοµικές δυνατότητες και προσωπική επιτυχία. Χωρίς καµία πληροφόρηση για τις 3

σκληρές µεταναστευτικές πολιτικές, πολλές γυναίκες παρασύρονται στην παράνοµη µετανάστευση µε την ελπίδα ενός καλύτερου µέλλοντος. Με την έλευση τους στην υποσχόµενη χώρα της επαγγελίας, οι γυναίκες-θύµατα ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης καθ όλη τη διάρκεια παραµονής τους, υπόκεινται σε πολλαπλές παραβιάσεις των ατοµικών τους δικαιωµάτων: αρχικά, σε ψυχολογική, σωµατική και σεξουαλική βία, για να υποταγούν στη θέληση του διακινητή. εν έχουν το δικαίωµα να ελέγχουν το ίδιο τους το σώµα καθώς υποχρεώνονται σε αµβλώσεις, τους αφαιρούνται τα νόµιµα έγγραφά τους (διαβατήρια, ταυτότητες.), καταστρέφονται τα προσωπικά τους αντικείµενα και αφαιρούνται τα χρήµατα που κερδίζουν από την εξαναγκαστική εργασία. Υπό αυτό το καθεστώς της στυγνής εκµετάλλευσης και δεδοµένου της ευάλωτης θέσης τους λόγω της άγνοιας της χώρας και της γλώσσας καθώς και της µη ύπαρξης στενού κοινωνικού περιγύρου έχουν λίγα περιθώρια διαφυγής. Υπάρχουν καταγεγραµµένες οι διαφορετικές καταστάσεις που συνεπάγονται την εµπλοκή γυναικών και κοριτσιών στη βιοµηχανία του σεξ. Το TRAFFICKING αποτελεί ακραία µορφή κοινωνικού αποκλεισµού. Tο trafficking αποτελεί ακραία µορφή κοινωνικού αποκλεισµού αφού αφορά όλους τους τύπους δεσµών που αναπτύσσει το άτοµο µε την κοινωνία. Πρόκειται για την απόλυτη παρεµπόδιση πρόσβασης σε δηµόσια και κοινωνικά αγαθά. Στην πραγµατικότητα, πρόκειται για την αφαίρεση της ίδιας της ιδιότητας του ανθρώπου από τα θύµατα, από τη στιγµή που µετατρέπονται σε ιδιοκτησία. TRAFFICKING είναι ένα οργανωµένο έγκληµα Όσον αφορά τα κέρδη, ο ΟΗΕ κατατάσσει το trafficking στη δεύτερη θέση των πιο προσοδοφόρων εγκληµάτων µετά το λαθρεµπόριο ναρκωτικών, 4

εξίσου αποδοτικό µε το λαθρεµπόριο των όπλων. Το καταγράφει µάλιστα ως επικερδέστερο από το λαθρεµπόριο όπλων, ναρκωτικών ή τσιγάρων, γιατί δεν είναι αυτοτελής διαδικασία, αλλά προσφέρει ευκαιρίες για µακροπρόθεσµο προσπορισµό χρηµάτων. Η εµπορία ανθρώπων, ωστόσο, έχει µεταλλαχτεί τα τελευταία χρόνια. Από µια περίοδο πρωτόγονης συµπεριφοράς τη δεκαετία του 1990, περνάµε σε µια φάση πιο «ορθολογικής διαχείρισης» του από το οργανωµένο έγκληµα. Oι σωµατέµποροι στρέφονται, πλέον, περισσότερο σε γυναίκες που συναινούν στη φύση της δουλειάς που θα κάνουν, γιατί η ευρεία ενηµέρωση καθιστά αναγνωρίσιµη, εποµένως και επικίνδυνη την εξαπάτηση και λιγότερο αποδοτική οικονοµικά. TRAFFICKING ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Παρά το νοµοθετικό πλαίσιο και την οργάνωση τµηµάτων και οργανώσεων µε αρµοδιότητες την πάταξη του trafficking και την προστασία των θυµάτων του, οι αιτιάσεις ενάντια στο ελληνικό κράτος για ολιγωρία και αδράνεια αφθονούν. Όχι µόνο δε βοηθά στην επανένταξη των θυµάτων του, αλλά συντελεί στον περαιτέρω κοινωνικό αποκλεισµό τους. Παρά τα µέτρα που έχουν ληφθεί, η ιεθνής Αµνηστία ανησυχεί για τις συνεχιζόµενες αναφορές σχετικά µε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωµάτων που οφείλονται σε ανεπάρκειες τόσο στη νοµοθεσία όσο και στις πρακτικές. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συµβάλλουν στην µη-αποτελεσµατική καταπολέµηση της σωµατεµπορίας γυναικών, όπως: η έλλειψη της διάστασης του φύλου σε πολιτικές και πρακτικές, η έλλειψη πολιτικής βούλησης στον χειρισµό του θέµατος η απροθυµία και το πολιτικό κόστος που συνεπάγεται η ανακίνηση του θέµατος της ζήτησης για σεξουαλικές υπηρεσίες ως παράγοντα που 5

συµβάλλει στην διαιώνισή του και η δυσκολία που υπάρχει για ανάδειξη του στρατηγικού ρόλου που κατέχει ο ΑΝ ΡΑΣ αγοραστής υπηρεσιών µέσα στην αλυσίδα της σωµατεµπορίας. οι κοινωνικό-πολιτισµικές αντιλήψεις και τα στερεότυπα σχετικά µε τον ρόλο των γυναικών και των αντρών στην κοινωνία γενικά οι κυρίαρχες αντιλήψεις για την αντρική σεξουαλική επιθυµία ή ανάγκη οι οποίες στη πράξη κανονικοποιούν και νοµιµοποιούν στη κοινή συνείδηση την πορνεία και την σωµατεµπορία, απενοχοποιώντας τους άντρες και µετατοπίζοντας τις κοινωνικές και νοµικές ευθύνες. Παράλληλα, και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης έχουν µερίδιο ευθύνης. Βλέπουµε ότι οι υπηρεσίες της καταναγκαστικής πορνείας διαφηµίζονται µέσω των «ροζ αγγελιών» και σχετικών τηλεοπτικών σπότ. Εφηµερίδες και έντυπα ενώ στις µισές σελίδες τους µάχονται για τη δηµοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώµατα λίγο πιο κάτω φιλοξενούν αγγελίες και αποδεικνύονται ως αποτελεσµατικότερος προαγωγός της σωµατεµπορίας, εξοικειώνοντας την κοινωνία και νοµιµοποιώντας στη συνείδηση των πολιτών την καταναγκαστική πορνεία. Επιπλέον, η δηµοσιογραφική κάλυψη των σχετικών µε τη εξαναγκαστική πορνεία θεµάτων από τα κυρίαρχα ΜΜΕ είναι ενδεικτική. Κάθε θριαµβική και άκρως ηθικολογική αποκάλυψη κυκλώµατος συνδυάζεται µε καλλίγραµµα ηµίγυµνα κορµιά σε στριπτίζ. Συνοψίζοντας Το θέµα της παράνοµης διακίνησης γυναικών µε σκοπό τη σεξουαλική εκµετάλλευση αποτελεί ακραία µορφή καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωµάτων. Άσχετα από το αν οι γυναίκες-θύµατα εντάχθηκαν µε τη θέλησή τους στη βιοµηχανία του σεξ ή από το αν δέχονται µια συµβολική 6

πληρωµή για τις υπηρεσίες τους, όπως συµβαίνει στο «χαµογελαστό trafficking», δεν παύουν να είναι θύµατα ενός παράνοµου κυκλώµατος που τις κρατάει οµήρους σε ένα καθεστώς σύγχρονης δουλείας µέσω των χρεών, τα οποία καθορίζει ο λαθρέµπορος κατά τη θέλησή του, µέσω µιας σειράς καταναγκασµών, που τις εµποδίζει να αποσυρθούν από το κύκλωµα όποτε το θελήσουν. Χωρίς να παραγνωρίζουµε την σοβαρότητα και την αγριότητα των παραπάνω, διαπιστώνουµε ότι η εκµετάλλευση των γυναικών δεν σταµατάει µόνο στους σωµατέµπορους. Καθώς η παγκόσµια οικονοµία γνωρίζει µια περίοδο ύφεσης το νέο κύµα των προσφύγων αποτελείται σε µεγάλο ποσοστό από γυναίκες που βρίσκονται σε απόγνωση. Το κύµα αυτό δύσκολα µπορεί να ανασχεθεί, αφού υποκινείται από τις καταστάσεις εξαθλίωσης που βιώνουν τα υποκείµενά του στις πατρίδες τους. Το θέµα της καταπολέµησης του trafficking, λοιπόν, δεν άπτεται µόνο της προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων αλλά έχει και µια πολύ ευδιάκριτη διάσταση έµφυλης µετανάστευσης. Έτσι, οι προτάσεις για αυστηρότερες ποινές και «πάταξη» του trafficking τελικά στρέφονται εναντίον των θυµάτων, όχι µόνο γιατί αυξάνουν το κόστος του λαθρεµπορίου, το οποίο, µετακυλιόµενο, επιβαρύνει, τελικά, τα θύµατα, αλλά και γιατί εγκλωβίζουν τα θύµατα σε ένα περιβάλλον από το οποίο προσπαθούν απεγνωσµένα να ξεφύγουν. Η χώρα µας αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση ανήκουν στους ευνοηµένους της συγκεκριµένης ιστορικής συγκυρίας, πράγµα που γίνεται φανερό και από το ότι αποτελούµε χώρες υποδοχής και όχι αποστολής µεταναστών και θυµάτων trafficking. Η αποτυχία οποιασδήποτε πολιτικής για την ανάσχεση του δεύτερου ίσως αποτελεί ένδειξη ότι ορθότερη θα ήταν η πρόταση που έχει λιγότερο υιοθετηθεί: να ενισχυθούν οικονοµικά οι χώρες αποστολής µεταναστών και θυµάτων trafficking, ώστε να περιοριστεί ο πόνος και η 7

απόγνωση που οδηγούν στη πολυποίκιλη θυµατοποίηση ανθρώπων κάθε ηλικίας. 8